makro ekonomi

Bölüm 17
Makroekonomi: Resimin Tamamı
(Macroeconomics: The Big Picture)
Makroekonomi bütün ekonomiye geniş açıdan ve detaylara girmeden bakar. Özetle
bu branş ekonominin bir bütün olarak nasıl büyüdüğü ve nasıl değiştiğiyle ilgilenir ve
birçok piyasanın toplamının davranışı ile ilgilenir. Makroekonomi toplam tüketim,
toplam yatırım, toplam ihracat vs. gibi fazla sınıflandırma yapmadan konuları bir pota
altında birleştirerek inceler, bütün piyasaların toplam davranışını özetler. Mikroekonomi
ise tek tek piyasaların detayları ile ilgilenir.
Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (Real gross domestic product, Real GDP): Bir ekonomide
belirli bir zaman aralığında üretilmiş tüm mal ve hizmetlerin, enflasyona göre
ayarlandıktan sonra değerlerinin ölçülmesi için bir araç. (Enflasyon etkisi düşülmüş ve
gerçekten üretimde bir değişim olup olmadığını ölçen bir araç). Bazen çıktı (output)
veya üretim (production) diye adlandırılır.
Makroekonominin uğraştığı iki ana konu uzun dönem ekonomik büyüme (economic
growth) ve kısa dönem konjontürel dalgalanmadır (business cycles)
Makroekonominin inceleme konuları aşağıdaki şekil ile özetlenebilir. Bu şekil ya da
GDP firmaların, tüketicilerin ve en önemlisi devletin toplam davranışının bir sonucudur.
Milli Üretim (National product) için iyi bir ölçü birimi olarak reel GDP
GDP genelde artan bir trend (eğilim)
izler ama bu artış iniş çıkışlarla olmaktadır.
Actual income < potential income = recessionary gap.
Actual income > potential income = inflationary gap.
Long-term growth:
Short-term fluctuations:
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
1
Ülkenin ekonomisinin genel performansının iyi bir göstergesi milli hasıladır
(national product). Buna bağlı olarak da ekonomistler (çıktının) üretimin gelirle
sonuçlandığını varsayarlar.
Kişi başına Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (Real GDP per capita): Kişilerin ekonomik
büyümeden elde ettiği faydayı yansıtmak için bir araç.
Ekonomik büyüme (Economic growth): Ekonominin zaman içindeki genişlemesini veya
gelişmesini yansıtan, reel GDP’deki artış (şekilde yukarı doğru eğilim).
Ekonomik dalgalanmalar (Economic fluctuations): Real GDP’nin uzun dönem büyüme
trendi etrafından kaymasına sebep olan dalgalanmalar.
Konjontürel dalgalanma (Business cycle): Real GDP ve istihdamın kendi trendleri
etrafındaki iniş çıkışlar.
Toplam çıktı ölçümü para ile olur, çünkü farklı yapıdaki ürünlerin bir arada bir ölçü
ile değerlendirilmesi için ortak metrik olarak çok müsaittir. Bu ölçümle bazı detayları
kaybetmekteyiz fakat buna karşılık genel bir bakış elde edebilmekteyiz.
Ekonomik büyüme oranı (Economic growth rate): Yüzde olarak real GDP’deki
değişim.
Ekonomik dalgalanmalar (Economic Fluctuations)
İktisadi durgunluk, resesyon (Recession):
En az altı aylık bir real GDP düşmesi.
Zirve (Peak): Recession öncesi en yüksek
real GDP noktası.
Çukur (Trough): Bir ekonomik faaliyetin en
düşük noktası, resesyon sonunda ulaşılmış
en düşük nokta.
Genişleme (Expansion): Çukur ile Zirve
arasındaki dönem
Canlanma (Recovery): Hemen çukur
sonrası yaşanan genişleme, toparlanma.
Depresyon (Depression): Büyük ve uzun
süreli depresyon
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
2
İşsizlik, Enflasyon ve Faiz Oranları
(Unemployment, Inflation, and Interest Rates)
İşsizlik oranı (Unemployment rate) = 100 *
issiz sayisi
isgucu
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
3
Enflasyon (Inflation): Genel fiyat seviyesinde belirli bir dönemde (genelde bir yıl)
meydana gelen artış oranı. Enflasyonun rakamsal değerini düşmesi dezenflasyon
(disinflation), enflasyonun rakamsal değeri eksi olması deflasyon (deflation) olarak
adlandırılır.
Enflasyon
1. reel GDP ve istihdam piyasası verilerini çok yalından takip eder.
2. için uzun vadede eğilimler mevcuttur.
3. için tarihsel tecrübe 0 enflasyonun imkansızlığını göstermekte
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
4
Faiz oranı (Interest rate): Belirli bir zaman aralığında alınan borç para için ödenen ücret.
Ekonomideki faiz oranları çok farklıdır ve bir faiz oranı vermek gerekirse genele
uygun bir rakam verilir.
Reel faiz oranı = nominal faiz oranı– enflasyon
Faiz oranları hem kişilerin yatırımlarını, hem de üreticilerin
yatırımını belirler.
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
5
Makroekonomik Teori ve Politika (Macroeconomic Theory and Policy)
Makroekonomik teori iki dala ayrılmıştır:
Ekonomik Büyüme Teorisi (Economic growth theory): reel GDP’nin artışını
açıklamaya çalışır.
Ekonomik Dalgalanma Teorisi (Economic fluctuation theory): ekonomik
dalgalanmaları açıklamaya çalışır.
Bu iki teori biraraya gelip makroekonomik teoriyi oluşturmaktadır.
Potansiyel (Potential) GDP: kaynaklar tarafından tespit edilen reel GDP için ekonominin
uzun dönemde alabileceği değer.
Toplam Arz (Aggregate Supply): Eldeki sermaye, emek ve teknoloji ile ekonomide
üretilmiş toplam mal ve hizmetlerin toplam değeri.
Emek (Labor): Mal ve hizmetlerin üretiminde insanların yaptığı çalışma saati.
Sermaya (Capital): Mal ve hizmet üretilmesi için fabrikalar, ekilebilir arazideki
geliştirmeler, makineler, binalar ve diğer araç-gereçler.
Teknoloji (Technology): Belli bir sermaye ve emekle üretilen çıktıyı arttıran her şey.
Üretim fonksiyonu (Production function): Çıktıyı capital, labor ve technology bağlıyan
ilişkiler.
Reel GDP = F(labor,capital,technology) Y=F(L,K,T) + + +
Bir ekonominin o anki durumu toplam çıktı, fert başına toplam çıktı, bunların artış
hızları, işsizlik, istihdam, faiz oranı, kur oranları ve dış ticaret dengesi ile tanımlanabilir.
Milli Üretim (National Product) ülkenin ürettiği mal ve hizmetlerin değer
toplamıdır ve ekonomik aktivite için iyi bir ölçü birimidir. Buna göre “çıktı üretimi
ekonomiye gelir yarattır” önermesi ekonomistler için önemli bir varsayımdır.
Mal=gelir veya Milli Gelir = Milli Üretim (National Product=National Income).
Nominal Milli Gelir (Nominal National Income) o yıl olan üretimin parasal
değerlerinin toplamı, Reel Milli Gelir ise baz alınan yılın fiyatları ile hesaplanmış
değerlerin toplamı (Y ile gösterilebilir). Değişkenlerin değişiminden bahsederken biz
genelde reel değişkenlerin değişiminden bahsetmiş olacağız.
Kısa dönem dalgalanmalarının ve uzun dönem trendinin kendine göre özellikleri
vardır.
Mali Politikaları (Fiscal Policy): Devletin harcama yapma, vergi koyma veya borçlanma
politikalarıdır. Devlet dışındaki ekonomi kararlarını çok etkiler.
Para Politikaları (Monetary Policy): Enflasyon kontrolü ve para arzını ile ilgili hükümet
politikaları.
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
6
Toplam Talep (Aggregate Demand): Tüketiciler, firmalar, devlet ve yabancılar
tarafından mal ve hizmetlerin toplamına yapılan talep.
Soru 9. What determines potential GDP? What factors could cause the growth rate of
potential GDP to slow down? What economic policies can the government use to affect
potential GDP?
Quiz: Şekil 18.4, sayfa 436 soru 7
Bölüm 18: Bir Ülkenin Üretimini, Gelirini ve Harcamalarını Ölçmek
(Measuring the Production, Income, and Spending of Nations)
Çeşitli ekonomik istatistikler, ekonominin yönü veya çalışması hakkında çok değerli
bilgiler içermektedirler. Ekonominin durumunu yansıtması ve nabzını tutması açısından
bu önemli istatistiklerden birisi Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, GSYH (Gross Domestic
Product, GDP) olmaktadır ve bu bölümde nasıl hesaplandığı detaylı olarak
anlatılacaktır. Bu bölümde bir üretim sonucu oluşmuş üretimi (çıktıyı), bu üretimin nasıl
gelir olarak ölçülebildiğini inceleyeceğiz.
GSYH Ölçümü (Measuring GDP)
Daha önce reel GDP’nin ülkenin üretimini göstermek için iyi bir ölçü olduğunu
göstermiştik.
Reel GSYH (Real GDP): Bir ekonomide yeni olarak üretilmiş ve son şeklini almış tüm
(nihai) mal ve hizmetlerin (belirli zaman aralığında) enflasyona göre ayarlandıktan
sonra değerlerinin ölçülmesi için bir araç.
Bunun içine nelerin dahil edilmesi için cevap verilmesi gereken sorular:
• Ne dahildir? Yeni üretilmiş mal ve hizmetler.
• Nerede? Ülke sınırları içindeki ürünler GDP içinde sayılır, isterse yerli üretimi
yapan yabancı bir firma olsun.
• Ne zaman? Zaman aralığı belirlenmiş olacak
GDP sadece para cinsinden bir değerdir (bir sayıdır), fakat içinde ekonomide
üretilmiş bütün malların değeri ya da katkısı vardır.
Basit bir GDP hesabı:
7
teyp
+3CD
?
5 TL / teyp
15 TL /CD
35 TL’lik teyp üretimi
+ 45 TL’lik CD üretimi
80 TL’lik teyp ve CD
üretimi
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
7
ve bütün ürünlerin
değerlerini toplayarak
hepsini birarada
değerlendirebiliriz.
Birbirine
benzemeyen ürünleri
birarada
değerlendirebilmek
üretilmiş malların
fiyatlarına ihtiyaç
duymaktayız.
Böylece her ürünün
değerini
hesaplayabilir
Birden çok mal için GDP hesaplama formülü:
n
∑pQ
i
i
= p1Q1 + p 2 Q2 + ... + p n Qn = üretilmiş malların değerleri toplamı=
i =1
üretilmiş birinci malların değerleri toplamı+...+ üretilmiş n. malların değerleri
toplamı
GDP hesaplamalarında yüksek fiyatlara sahip olan mallar GDP değerini daha fazla
etkilemektedirler. Bunun anlamı bu malların ekonomi için daha önemli olduğu ve
ekonomik göstergeler üzerinde çok etkili olduklarıdır.
GDP değerini üç farklı şekilde hesaplamak mümkündür. Bu hesaplamaları yaparken
dikkat edilecek noktalardan biri bir malı birden çok kez saymamaktır, çünkü bazı
malların bir kısmı hemen tüketilebilirken (nihai mal) geri kalan kısmı başka malların
üretiminde kullanılabilmektedir (ara mallar).
Ara mal (Intermediate good): Tüketiciye satılmadan önce üzerinde daha işlem yapılacak
(yapılabilecek) mal.
Nihai mal (Final good): Tüketiciye satılmadan önce işleme ihtiyaç duymayan mal.
Milli Gelir ve Ürün Hesabı (National Income and product accounts): Toplam gelir ve
GDP birleşenleri için resmi devlet açıklaması (çizelgesi).
Ulusal geliri ölçmede üç farklı yaklaşım vardır:
1. Harcama yaklaşımı (Spending approach)
2. Gelir yaklaşımı (Income approach)
3. Katma değer yöntemi (GDP by value added) ya da üretilmiş malların değerleri ile
üretim yaklaşımı (Production approach)
Ekonomik hayatta önemli rol oynayan aktörler:
1. Tüketiciler, hane halkı (consumers, household)
2. Firmalar, üreticiler (firms, producers)
3. Devlet (government)
4. Yabancılar (foreigners)
Harcama yaklaşımı (Spending approach)
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
8
Nihai çıktı için yapılan toplam harcama dört büyük harcama kategorisinin toplamıdır:
tüketim (C: Consumption), yatırım (I: Investment), devlet harcamaları (G: Government
purchases) ve net ihracat (NX: Net Exports).
Mal piyasasında akışlar:
Hane halkı
Firmalar
Y
C
I
: malların yönü
: harcamanın (paranın) yönü
Devlet
G
Yabancılar
NX
Firmalar Y toplam değerinde mal üretip bunu piyasaya sürerek satarlar. Bunun
karşılığında Y kadar para elde ederler. Bu paranın C kadarını tüketiciler aldıkları mallar
için öderler, I kadarını firmalar aldıkları mallar için öderler, G kadarını devlet aldığı
mallar için öder ve NX kadarını yabancılar aldıkları mallar için öderler. Sonuçta Y
değerinde mal üretilir ve bunun karşılığında Y kadar para alınır. Ekonomideki aktörlerin
toplam harcaması C+I+G+NX olmakta ve Y= C+I+G+NX eşitliği elde edilmektedir.
Harcama (Y)= Tüketim (C)+ Yatırım (I)+ Devlet Harcamaları (G)+ Net İhracat (NX)
Spending (Y)=Consumption (C)+ Investment (I)+Government Purchases (G)+ Net
Exports (NX)
%68
%18
%18
-%4
GSYH (GDP)
9,248
Tüketim (Consumption)
6,255
Yatırım (Investment)
1,622
Devlet Harcamaları (Government Purchases)
1,628
Net İhracat (Net exports)
-257
Yukarıdaki aktörlerin yaptığı harcamaların isimleri:
Tüketim (Consumption): Kişiler (hane halkı) tarafından satın alınmış nihai mal ve
hizmetler. Firmalar ve devletin yaptığı harcamalar buna dahil değil.
Yatırım (Investment): Firmalar tarafından nihai mallara yapılan harcamalar ve hane
halkının ikamet için yaptığı harcamalar. Ara mallar bu kategoriye girmiyor. Şimdi
tüketilmeyecek olan malların üretimine yapılan harcamalar yatırım harcamalarıdır.
Sabit Yatırım (Business fixed investment): Fabrika veya araç-gereçlere firmalar
tarafından yapılmış yatırım. Ekonominin sahip olduğu toplam sermaye malları
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
9
miktarına sermaye stoğu (capital stock) denir. Yeni sermaye malları yaratılması bir
yatırım faaliyetidir ve buna business fixed investment ya da kısacası sabit yatırım (fixed
investment) denir.
Stok yatırımı (Inventory investment): Belirli zamanda stokta meydana gelen değişim.
(Bir satış durumunda tüketici kısmına satış diye yazılırken stoktan düşülür).
GDP hesaplamasında üretim ölçülmek istenir fakat üretilen her şey hemen
satılmamaktadır (ilk önce stoklanıp daha sonra satılmaktadır). Bu yüzden stok değişimi
yapılmış harcamayı (tüketimi) gösterir.
Residential investment: Yeni ev ve apartmanlara yapılan harcamalar.
Brüt ve Net Yatırım (Gross and Net Investment): Ekonomideki toplam yatırıma brüt
yatırım (gross investment) denir. Bu da amortisman (replacement investment), mevcut
sermaye stokunun muhafazasını sağlayan sermaye miktarı, ve net yatırım, brüt yatırım
eksi amortisman diye ikiye ayrılır. Brüt yatırım I diye gösterilecektir.
Bir ekonomist için yatırım yukarıda açıklandığı gibi üretim için harcanmış paradır.
Devlet Harcamaları (Government Purchases): Devletin mal ve hizmetler için yaptığı
bütün harcamalar ulusal gelirin bir parçası sayılır ve G ile temsil edilir. Bunun dışında
devletin giderlerinin hepsi harcama olarak sayılmaz mesela transferler bu harcama
ödemelerinin dışında tutulur.
İhracat (Export): Bir ülkedeki insanların
başka bir ülkedeki insanlara sattıkları
toplam mal ve hizmetlerin değeri.
(Yerli üretim mal ve hizmetlere
yabancıların yaptığı harcamalardır.)
İthalat (Import): Bir ülkedeki insanların
başka bir ülkedeki insanlardan satın
aldıkları toplam mal ve hizmetlerin
değeri. (Yabancıların ürettiği mal ve
hizmetlere yapılan yerli harcamalar.)
Ticaret dengesi (Trade balance):
İhracat değeri – İthalat değeri
Makroekonomistlerin denklemi:
Y= C+I+G+NX
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
10
2. Determine whether each of the following is consumption, investment, or neither.
Explain your answer.
a. A landscaping company buys a new four-wheel-drive vehicle to carry bushes and
flowers.
b. A doctor buys a new four-wheel-drive vehicle to use on vacation.
c. A family puts a new kitchen in their house.
d. The campus bookstore increases its inventory of textbooks.
e. You buy toothpaste at the drugstore.
f. The state government of Alaska buys four-wheel-drive vehicles for its game
wardens.
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
11
Gelir yaklaşımı (Income approach)
Bir ülkede GDP ölçmenin bir başka yolu da insanların üretimden kazandıkları
gelirdir. Bunun sebebi ise bir ekonomide satılmış malların gelirlerinin yine bu
ekonomiye katkı yapmış olan insanlara döneceği varsayımıdır. Gelir yöntemiyle
GDP’nin hesaplanması alttaki şekilde akımın değerlerinin toplanmasıyla yapılır.
Faktör piyasasında akışlar:
Hane halkı
Firmalar
Y
ücret, faiz, kâr,
I
: Kiralanan üretim faktörleri
: Kira geliri
Devlet
vergi, transfer
Yabancılar
ücret, faiz, kâr, kira
Buradaki üretim faktörlerinin hepsi üretim faaliyetinde yer alan, emek, sermaye
malları, doğal kaynaklar ve girişimdir. Bunlar üretime katılmalarından dolayı
sahiplerine ücret gelirleri, faiz gelirleri, kâr gelirleri ve kira gelirleri sağlamaktadır.
Şirketler elde ettikleri hasılayı nasıl dağıtırlar?
Milli gelir, üretime katılanların elde ettiği kâr, ücret, faiz ve kiradan oluştuğundan,
ekonomide elde edilen bu faktör paylarının toplanması gerekir.
Ulusal gelir muhasebesi yapanlar dört ana faktörle GDP’yi hesaplarlar:
Emek geliri, ücretler (labor income, wages): Emek hizmetleri için işçilere yapılan
ödemelerdir. Bunlara emeklilik ya da sosyal yardım ödemleri de dahildir (fringe
benefits) (wage: TL/saat, sallary: TL/ay veya TL/yıl)
Sermaye geliri (capital income): Kâr (divident ve firma kullanımındaki kârlar GDP
hesabına girer), kira ödemeleri (toprak ve öteki kiralanan faktörlere yapılan ödemeler
ranttır) ve faiz ödemelerinden (banka mevduatından, firmalara verilen borçlardan
sağlanan faiz ve öteki yatırım gelirleri buna girer) oluşmuştur.
Amortisman (Depreciation): Malın değerindeki zaman içinde meydana gelen kayıp.
Verim kaybını önlemek için her sene bunun kadar yatırım yapılmalı.
Net Yatırım = Brüt (Gross) Yatırım - Amortisman. Gelecek için yatırım.
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
12
Safi Ulusal Ürün, Net Ulusal Ürün, NDP (Net Domestic Product)= GDP –
Amortisman.
NDP = Ücretler + Rant + Faiz + Kârlar + vergiler-sübvansiyon
Dört gelir unsuruna vergileri ekleyip sübvansiyonları çıkardığımızda karşılaştığımız
kavram.
Sübvansiyonlar (subsidies): Devlet sübvansiyonları hesaplamadan çıkarılır.
Dolaylı işletme vergisi (Indirect business taxes): Satılmakta olan mallara konmuş
vergiler.
Yabancıların net geliri (Net income of foreigners): Yerli GDP üretiminde kullanılmış
yabancı faktörler eklenip, yabancı ülkede kullanılmış milli faktörler çıkarılır.
İstatistiksel fark (Statistical discrepancy): veriler ve başka sebeplerden ötürü meydana
gelen fark.
TOPLAM GELİR
$9,248
Emek geliri (ücretler, aylıklar, yan gelirler)
5,332
Sermaye geliri (kâr, faiz, kira)
2,157
Dolaylı işletme vergisi
1,141
Amortisman
703
Yabancıların net geliri
15
İstatistiksel fark
-100
GDP’ye eşittir
$9,248
C
+
- Amortis
manlar =
-
I
+
C
+
G
+
I
+
(X-M)
=GDP
(X-M)
=NDP
- Dolaylı
vergiler =
_
Ücret
- Transfer + Transfer (gelirleri) ödemele gelirleri
+
ri
+Kira
Kişisel
+Kâr
gelir
=Milli
gelir
- Dolaysız =
vergiler
Kullanıla
bilir gelir
Ulusal gelir (National Income) = Emek geliri + Sermaye geliri.
Kişisel Gelir (Personel Income) = Emek geliri + transferler + Sermaye gelir payı.
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
13
Üretim Yaklaşımı (Production Approach)
İlk olarak dikkate alınacak sorular “Çıktı nedir?” ve “Çıktıdaki değişimler nasıl
oluyor?”. Ülkenin toplam çıktısı o ekonomideki bütün firmaların veya üreticilerin
ürettikleri ürünlerin değerlerinin toplamı mıdır?
Üretim aşamalarla olmaktadır: Bazı firmalar diğer firmalara girdi olacak çıktılar
üretmektedirler ve bu süreç birkaç aşama devam etmektedir. Bir firmanın çıktısı başka
bir firmanın girdisi olduğunda problem ortaya çıkmaktadır. Eğer böyle bir toplam
yapılırsa bir değer birden çok toplanmış olmaktadır (Multiple counting).
Bunu engellemek için malları “ara mallar (intermediate goods)” ve “nihai mallar
(final goods)” diye ikiye ayırıyoruz. Ara mallar firmaların girdi olarak kullandıkları
mallar, nihai mallar ise hiçbir şekilde girdi olarak kullanılmayan mallardır. Nihai talep
(final demand) ise nihai malların tüketimi, yatırımı ve ihracatı için satın alınmasıdır.
Malların satışında ne amaçla kullanılacağı bilinmez, bu yüzden ara veya nihai mal
olup olmamasını tespit yöntemi katma değer (value added) ile olmaktadır. Her firmanın
katma değeri çıktısının değerinden öteki firmalardan satın aldığı girdilerin değerinin
çıkarılmasıyla bulunur.
Çiftçi-Değirmenci-Pastacı örneği (nihai mallara dikkat):
50 kg
Çiftçi buğday
Değirmenci un
üretir
üretir
Q1=100 kg
Q2=50 kg
Tüketici
25 kg
Tüketici
Pastacı pasta
üretir
Q3=25 kg
Tüketici
Yukarıda 3 yöntemle GDP gösterilebilir.
Ekonomideki toplam katma değer ekonominin toplam piyasaya çıktısıdır.
Katma değer (Value added) = Çıktı
– başka firmalardan girdi olarak alınan
= faktör ödemeleri toplamı.
Katma değer = Firma üretim değeri – ara mal değeri
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
14
Tasarruf, Yatırım ve Net İhracat (Saving, Investment and Net Exports)
Ekonomistler ülkenin harcamalarından veya gelirinden bahsederken sanki bir insanın
yaptığı harcamadan veya gelirden bahseder gibidirler. Böyle benzetmeler anlatımı ve
anlamayı kolaylaştırmaktadır.
Tasarrufu (saving) anlamak ekonomik dalgalanmaları ve büyümeyi açıklamakta
faydalı olacaktır.
Milli Tasarruf (National Saving)= Toplam gelir– tüketim–devlet harcamaları.
S=Y–C–G
Bu tasarruf nereye gitmektedir?
S = I + NX
Bankaya yatırılmış para yatırımcılara sunulabilmektedir ya da başkalarına mallarını
almak için kiralanabilir. Bunu da formüllerle göstermek gerekirse:
S - I = NX
Bu iki formül nasıl neticelenir?
Reel GDP ve Nominal GDP
Gayrisafi milli hasıla, GSMH (Gross National Product, GNP) (milli fertlerin
kazançları) ve GDP (milli toprakların üretiminin kazancı) farkı nedir?
GNP ve GDP ekonomik aktivite için iyi ölçü birimleridir, fakat harcanabilir gelir
(disposable income) milli gelir içinden hane halkının tüketim veya tasarruf için
ayırabileceği miktardır.
Ekonomistler ekonominin zaman içinde nasıl bir değişim gösterdiğini görmek için
araç olarak GDP kullanıyorlar. Burada dikkat edilmesi gereken nokta GDP’nin bir
parasal değer olarak hesaplanıyor olması ve fiyatla üretim miktarının çarpımında
oluşmasıdır. GDP kapsamındaki malların üretimleri değişmese de fiyatların değişimi
GDP’yi değiştirecektir. Bu yüzden GDP konusu nominal GDP ve reel GDP diye iki
başlık altında incelenmektedir. Nominal GDP’deki değişim hem fiyattaki hem de
üretimdeki değişimi içerir, reel GDP’deki değişim ise sadece üretimden ötürü değişimi
verir.
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
15
Harcama ya da gelirleri o yılki parasal değerleri üzerinden toplarsak nominal (cari)
değerleri elde ederiz. Nominal milli gelir (national income) ilgilenilen yıldaki fiyatlarla
hesaplanmış toplam GDP’dir. Reel milli gelir baz alınan yılın fiyatları bütün yıllar için
sabitlenerek hesaplanan toplam GDP’dir.
Örnek:
CD
Tape
1997
Adet
1’000
2’000
Fiyat
15 TL
5 TL
Fiyat
20 TL
10 TL
1998
Adet
1’200
2’200
Nominal GDP hesabı (çok kolay):
Cari fiyatlarla GDP 1997 = 15 × 1’000 + 5 × 2’000 = 25’000
Cari fiyatlarla GDP 1998 = 20 × 1’200 +10 × 2’200 = 46’000
Nominal GDP’ye göre
46'000 − 25'000
⋅ 100 = %84 bir artış var.
25'000
Reel GDP hesabı (çok sayıda hesaplama var):
İlk olarak Reel GDP büyümesinin bulunması
1997 fiyatları baz alınarak
Sabit fiyatlarla GDP 1997 üretimi= 15 × 1’000 + 5 × 2’000 = 25’000
Sabit fiyatlarla GDP 1998 üretimi= 15 × 1’200 + 5 × 2,200 = 29’000
1997 fiyatlarına göre artış=
29'000 − 25'000
100 = %16
25'000
1998 fiyatları baz alınarak
Sabit fiyatlarla GDP 1997 üretimi= 15 × 1,000 + 5 × 2,000 = 40’000
Sabit fiyatlarla GDP 1998 üretimi= 15 × 1,200 + 5 × 2,200 = 46’000
1998 fiyatlarına göre artış =
46'000 − 40'000
100 = %15
40'000
Ekonomistler bu iki sayının geometrik ortalamasını alarak iki yıl arasındaki reel GDP
artışını bulur yani %15.5. Dikkat bu rakam daha reel GDP’yi vermiyor, bu iş için bir
baz yıla ihtiyaç var.
GDP = GDPYIL 0 * GDPYIL1
Reel GDP 1998
= reel GDP 1997 + 1997 yılında ekonominin büyüme değeri =
= reel GDP 1997 + (reel GDP 1997) * (o yılki büyüme oranı)=
=
25’000
+ (25’000)
* 0.155=
=
28’875
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
16
Nominal GDP üretim artışını bulmak için iyi bir çözüm değil, bunun yerine reel GDP
daha iyi bir çözümdür.
Üç yıl boyunca ortalama reel GDP artışı nasıl bulunabilir?
İki yıl için hesaplama (istenilen bütün zamanlar için de hesaplanabilir)
1997
15.5
1998
 14.5
13.5
1999
Bir yıldaki reel GDP bulmak için bir yıl baz yılı (base year) alınır ve yukarıdaki
hesaplama yöntemini kullanarak diğer yıllar için reel GDP hesaplanabilir. Hangi yıla
kadar GDP’yi hesapladıysak “ real GDP in …. (yıl) measured in …. (yıl) TL (dollars)”
diye nitelendiriyoruz veya “chained in …. (yıl) TL (dollars)” diyoruz.
Reel GDP, baz fiyatlarla GDP: Bir ekonomideki yeni olarak üretilmiş tüm mal ve
hizmetlerin belirli zaman aralığında enflasyona göre ayarlandıktan sonra değerlerinin
ölçülmesi için bir araç.
Nominal GDP, cari fiyatlarla: Bir ekonomideki yeni olarak üretilmiş tüm mal ve
hizmetlerin belirli zaman aralığında enflasyona göre ayarlanmadan değerlerinin
ölçülmesi için bir araç.
GSMH Deflatörü (The GDP Deflator)
Nominal GDP fiyat değişimini de içerdiğinden reel GDP’den fiyat artış hızı kadar
daha hızlı büyümektedir. Bu mantığı kullanarak eğer nominal GDP’den üretim artışını
eleyebilirsek fiyatlardaki artış hızını tespit etmiş oluruz, bunu GDP deflatörü yardımı ile
bulabiliyoruz.
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
17
Zimni Deflator (Implicit GDP Deflator) =
Nominal GDP
Cari fiyatlarla GDP
× 100 =
× 100
Reel GDP
Baz fiyatlarla GDP
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
18
U.S. Nominal ve Reel GDP, (milyar dollar)
Yıl
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1992
1995
Nominal
Reel
Zımni GDP
GDP
GDP (1992) Deflatörü
526.6
2,262.9
23.3
719.1
2,881.1
25.0
1,035.6
3,397.6
30.5
1,630.6
3,873.9
42.1
2,784.2
4,615.0
60.3
4,180.7
5,323.5
78.5
5,743.8
6,136.3
93.6
6,244.4
6,244.4
100.0
7,265.4
6,742.1
107.8
GSMH deflatörü (GDP deflator): Baz
yıla oranla mal ve hizmetlerin fiyat
seviyesini (price level) ölçmektedir ve
fiyat değişimlerini ölçen bir zımni bir
endekstir:
Bir yıldan diğerine zımnî deflatördeki
değişim enflasyonu vermektedir.
Başka bir enflasyon ölçme yönteminde tüketici fiyatları endeksi kullanılmaktadır.
Tüketici fiyatları endeksi (Consumer price index CPI): Tüketici fiyatları endeksi bir baz
yılındaki sabit bir sayıdaki mal ve hizmetleri ölçen bir fiyat endeksidir.
CPI kullanımında sabit sayıdaki mal hep değişen fiyatlarla çarpılmaktadır. Bir önceki
rakamlar için bu sayı:
$20 * 1 + $10 * 2 40
=
= 1.6
$15 * 1 + $5 * 2 25
Buradaki sorun hesaplamalarda her yıl için sabit sayıda alınan mal miktarı arz ve
talebi yansıtmamaktadır, yani fiyatı artan malları tüketicilerin hala aynı miktarda
tükettiği varsayılmaktadır. Bu da daha enflasyon tahminlerinin yüksek olmasına sebep
olmaktadır.
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
19
7. Suppose there are only the following three goods in the economy.
YE
GOOD
PRI
QUANTI a. Calculate nominal GDP for 2001 and
2002.
200
Tomato
$2.5 1,000
b. Calculate the percentage change in GDP
Squash
$1.2 500
from 2001 to 2002 using 2001 prices and
Telepho $10
10
using 2002 prices.
200
Tomato
$3.5 800
d. Calculate the percentage change in real
Squash
$2.2 400
GDP from 2001 to 2002 using your
Telepho $10
14
answers from (b).
e. What is the GDP deflator for 2002 if it equals 1.0 in 2001?
GDP Ölçümünde Eksiklikler (Shortcomings of the GDP Measure)
GDP’nin eksik olduğu noktalar:
1. GDP’de hesaplamasında sürekli gözden geçirip düzeltmeler vardır. (Verilerin elde
edilmesi aynı anda olmamaktadır ve yeni veri elde edildikçe düzeltmeler
yapılmaktadır.)
2. GDP bazı üretimi ihmal ediyor. (Resmen tanınan piyasalar dışında üretim hakkında
veri toplanamamaktadır. Evde yaptığımız işler eğer maaş ile başkalarının yardımı ile
yapabileceğimiz işlerse üretimdir fakat GDP’ye girmez. Eğlence için yapılmış eylemler
GDP’ye ilave edilememektedir, çünkü hayat kalitesi genellikle GDP/kişi ile ölçülür.
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
20
Yine kayıt dışı yapılan üretim sayılamıyor. Ayrıca gelişen kalite de bu kapsamda yer
almıyor.)
3. Hayat kalitesini sadece kişi başına üretim tespit etmiyor.
GDP’nin Uluslararası karşılaştırmaları
(International Comparisons of GDP)
Fiyat farklılıkları ve döviz kurları sebebiyle GDP karşılaştırmaları yapmak zordur.
Örnek:
1994 Japon GDP:
4.7 trilyon dolar (470 trilyon Yen ve 1$=100¥)
1994 Amerikan GDP:
7 trilyon dolar
Fakat bu yöntem alım gücünü temsil etmemektedir ve böylece iyi bir ölçü değildir.
Çünkü döviz kuru ile Big Mac Japonya’da 4.5$ ama Amerika’da 2.5$.
Satın alma gücü paritesi döviz kuru (Purchasing power parity exchange rates): Farklı
ülkelerde aynı para birimi ile ölçüldüklerinde benzer malların fiyatı aynı olacak şekilde
ayarlama yapan döviz kuru.
Örnek:
1994 Japon GDP:
2.6 trilyon dolar (470 trilyon Yen ve 1$=180 ¥)
1994 Amerikan GDP:
7 trilyon dolar
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
21
Türkiye için GSYH
GSMH-CARİ
Fiy.(DIE)
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
182.8000
205.6000
255.1000
304.9000
383.5000
520.0000
674.1000
857.0000
1096.5000
1632.4000
2850.6000
5230.6000
7901.0000
10492.2000
13905.8000
21997.1000
35095.5000
51079.3000
74721.9000
129224.5000
227323.9000
393060.2000
630116.9000
1093368.0000
1981867.1000
3868429.1000
7762456.1000
14772110.2000
28835883.2000
52224945.2000
77415272.4000
124583458.2000
126285559.4000
GSMHSABİT
(1987) FİY.
32707.5000
33765.1000
35644.7000
38291.6000
39540.8000
41752.9000
44748.3000
49429.5000
51113.4000
51881.6000
51557.8000
50296.0000
52738.7000
54617.9000
57333.0000
61181.2000
63776.1000
68248.1000
74721.8000
76306.2000
76498.3000
83578.5000
84352.7000
89400.7000
96590.5000
91320.7000
97887.8000
104745.1000
112631.2000
116113.5000
110646.0000
118789.1000
83506.3000
4.50E+05
4.00E+05
3.50E+05
3.00E+05
2.50E+05
2.00E+05
1.50E+05
1.00E+05
5.00E+04
0.00E+00
1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990
Bu notlar müsfete olup hiçbir şekilde hatalardan ötürü sorumluluk kabul edilmez. Arzdar Kiracı
22