sebzelerde hormon kullanımı

SEBZELERDE HORMON KULLANIMI
Bitkilerdeki büyüme ve gelişme olaylarını yönlendiren, çok düşük yoğunluklarda bile
etkili olabilen bitkilerde sentezlenerek taşınabilen organik maddelere hormon denir.
Hormonları büyüme düzenleyici maddeler olarak da isimlendirebiliriz. Hormonlar Türkiye
de ilk defa 1960’lı yıllarda GA3 (Giberallic Acid) çekirdeksiz üzümde kullanılmaya
başlanmıştır. Bu şekilde büyümeyi teşvik edici etkilere sahip hormonlar gibi büyümeyi
geriletici hormonlarda vardır. Bunlara örnek olarak, kültür bitkilerindeki yabancı otları
öldürmek için hormon içerikli kimyasallar yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Buğdayda dar
ve geniş yapraklı otları öldürmek için buğdaya zarar vermeyen hormon içerikli yabancı ot
ilaçları kullanılmaktadır.
Tarım alanlarımızın marjinal sınıra ulaştığı ve bu nedenle üretimin arttırılmasının
ancak verim artışıyla mümkün olduğu bir gerçektir. Yalnızca organik ve biyolojik
yöntemlerle tarımsal üretim yapmak, hedeflediğimiz kalite ve verimlilikte ürün elde
etmemizi sınırlandırmaktadır. Zararlı, hastalık ve yabancı otlara karşı korumasız bir tarım
düşünülemez. Söz konusu etmenlere karşı alınan koruma yöntemleri arasında %75 gibi bir
paya sahip olan kimyasal yöntemlerin uygulamadan kaldırılması günümüzdeki tarımsal
üretimin yarısını gözden çıkarmak anlamına gelmektedir. Buna karşı ilaç kalıntısının insan
sağlığı için risk olan boyutunun değerlendirilmesi ile ilgili yapılan araştırmalar sonucunda
ortaya konulan maksimum kalıntı limitleri (MRL- Maksimum Residue Level), milyonda
kısım (PPM Partpermilion) veya mg/kg olarak hesaplanmıştır. Beslenme alışkanlıkları
dikkate alınarak tüketilen ürünler için maksimum kodeks değerleri ülkeler düzeyinde
oluşturulur. Bu değerler yetiştiricilerin önerilen kullanma dozu ve son ilaçlama ile hasat
aralığına uymalarını sağlamak içindir. Gerçekte insan sağlığı açısından 100 kat güvenliği
ifade eder. Diğer bir değişle tarım ilaçları ve hormonlar tavsiyelere uygun olarak
kullanıldığında saptanabilen bir risk söz konusu değildir.
Yukarıda belirttiğimiz gibi hormonları da
bitkisel üretimde kullanılan diğer
kimyasallar gibi değerlendirmek gerekir. Burada hormonların bilinçsiz ve gelişigüzel
kullanımı ile ilgili sorunlar karşımıza çıkmaktadır. Ülkemizde kimyasalları disiplin altına
almak için 1957 yılında “Zirai Mücadele” ve “Zirai Karantina Kanunu” çıkartılmış olup, bu
kanuna göre yayınlanmış olan zirai mücadelede kullanılan pestisit ve benzeri maddelerin
ruhsatlandırılması hakkında yönetmeliğe bağlı olarak zirai mücadele ilaçlarının ve hormon
olarak bilinen bitki gelişim düzenleyici maddelerin ruhsatlandırılması yapılmıştır. Şu anda
yapılan çalışma ile Avrupa Birliğine uyum süreci doğrultusunda bu talimatlar gözden
geçirilecek ve yeni baştan bir zirai mücadele talimatı hazırlanacaktır. Türk Gıda
Kodeksinde pestisit kalıntı limitleri bildirilmiştir. Bu limitlerin aşılmaması durumunda söz
konusu sebze ve meyveler rezidü açısından güvenilir kabul edilebilir. Olayın bu çerçevede
değerlendirilmesi gerekmektedir.
Sera koşullarında domates, patlıcan, kabak ve kavun üretiminde hormon
kullanılmaktadır. Kamuoyunda bilinenin aksine çilek ve hıyarda kesinlikle hormon
kullanımına gerek yoktur. Çünkü piyasaya hakim olan hıyar çeşitleri genetik olarak %99
partonokarpik (dişi organın gelişmesiyle meyve oluşumu) meyve oluşturma özelliğine
sahiptir. Bundan 15–20 yıl önce ülkemizde Çengelköy hıyarı yetiştirilmekteydi ve bu hıyar
ince kabuklu kısa bir meyve yapısına sahipti. Seracılığın gelişmesiyle beraber daha verimli
olan çeşitler ekilmeye başlandı. (Mevcut durumda 1da alandan 40 ton hıyar hasat
edebilme imkanımız vardır). Yukarıda bahsettiğimiz çeşitler uzun, daha kalın kabuklu ve
1
daha sert oldukları için tüketici tarafından hormonlu olarak algılanmıştır. Hatta bu hıyarların
dalından kopardıktan sonra bile dolapta büyüdüğü gibi söylentiler yaygınlaşmıştır. Çeşit
özelliği olarak hıyar meyvesinin 40 cm. uzunlukta olması mümkündür. Çilek ise yüzlerce
pistilin (dişi organın) birleşerek oluşturduğu yalancı bir meyveye sahiptir. Diğer sebzelere
oranla çilekte meyvenin döllenmesi zordur. Eğer serada yeterli hava sirkülasyonu varsa
veya arı kullanılıyor ise (bambus arısı, belirli dönemlerde bal arısı da kullanılabilir) polen
oluşumu oldukça iyidir. Meyve gelişiminde sorun olmaz. 12 yıl önce ülkemizde daha
küçük meyve veren, kokulu, aromatik yerli çilek çeşitleri sınırlı dönemde ve sınırlı miktarda
yetiştiriliyordu. İlk defa California kökenli bir çilek olan “Chantler’’ çeşidi yetiştirilmeye
başlandığında daha gösterişli ve iri, koyu kırmızı renkli meyve yapısına sahip olduğu için
tüketici tarafından hormonlu olarak algılandı. Bu çeşidin genetik olarak böyle bir meyve
verme özelliği vardır. Şu anda çoğunlukla yine bir California çeşidi olan ‘’Camarosa‘’
yetiştirilmektedir. Ayrıca İsrail çeşidi olan ‘’Dorit 216’’ da yetiştirilmektedir. Bu çeşitlerde iri
meyve veren çeşitlerdir. Çilek bitkisi bitkisel özelliklerden dolayı kış döneminde daha iri
meyve verebilme özelliğine sahiptir.
Diğer hormon kullanılan sebzeleri ayrı ayrı inceleyecek olursak :
DOMATES
Domates bitkisinin sağlıklı meyve verebilmesi ve meyve tutumunun
gerçekleşebilmesi için ortam sıcaklığının 18 – 26° C arasında olması gerekir. 13°C altında
ve 33°C nin üzerindeki sıcaklıklarda domates çiçeğinin polen oluşumu azalır ve meyve
tutmama riski artar. Turfanda yetiştiricilikte ülkemizdeki mevcut seralarda ısıtma
yapılmamakta, yalnızca dondan korumaya yönelik adi sobalar kullanılmaktadır. Çok az
sayıda modern serada tam anlamıyla ısıtma yapabilecek iklimlendirme mevcuttur. Ayrıca
klasik seralarda havalandırmanın yetersiz oluşu, bununla ile ilgili bir otomasyonun mevcut
olmayışı ve gölgeleme sistemlerinin bulunmayışı gibi nedenlerden dolayı belirli
dönemlerde erken güz ve geç bahar sıcaklığı optimum değirin üstüne çıkmaktadır. Bu
durum meyve gelişimi ve tutumu için hormon kullanımını gerektirmektedir. Bölgemizde son
5 yıldır domateste bambus arısı kullanımı yaygınlaşmış olup, Antalya merkezde seraların
%60’ın da kullanılmaktadır. İlçelerde ise bu oran %20 - %25 arasında değişmektedir. Arı
kullanılan domates seralarında yukarıda belirtmeye çalıştığımız nedenlerden dolayı
yetiştirme periyodu boyunca belli dönemlerde 2–3 defa uygulama da olsa hormon
kullanılabilmektedir. Örneğin, erken güz dikimlerinde hava sıcaklığı başlangıçta yüksek
olduğu için fizyolojik olarak meyve tutumu gerçekleşememektedir. Arı kullanılsa bile
meyve tutmayacaktır. Seralarda domates üretimi en erken 15 Ekimde başlamaktadır.
İlk döllerde hormon kullanılacağı için 15 Ekim – 10 Kasım tarihleri arasında çıkan
domatesler hormonludur. Tek dikimlerde ise 20 Aralık ile 15 Şubat arasındaki dönemde
havalar soğuk olduğu ve çiçekte yeterli polen oluşmadığı için hormon kullanma
zorunluluğu vardır. Bu durum 10 Nisan ile 15 Mayıs arasındaki dönemde hormonlu meyve
hasat edilmesi anlamına gelmektedir.
PATLICAN
Her ne kadar açık alan yetiştiriciliğinde hormon kullanılmıyor ise de örtü altında
patlıcan yetiştiriciliğinde hormon kullanımı üreticiler tarafından neredeyse olmazsa olmaz
olarak algılanmaktadır. Bu durum kışın 15 Kasım ile 15 Mayıs arasındaki hasat edilen
bütün patlıcan meyvelerinin hormonlu olduğu anlamına gelmektedir.
2
KABAK
Son zamanlarda yüksek seralar da kış döneminde kabak üretimi yaygınlaşmaya
başlamıştır. Bu dönem yetiştiricilikte hormon kullanılmaktadır. Kış döneminde yine
1 Kasım ile 15 Mayıs arasında seralardan hasat edilen kabak meyveleri hormonludur.
KAVUN
Normalde kavun yetiştiriciliği yapılan dönemde hormon kullanılmasına gerek
olmamasına rağmen maalesef bazı üreticiler özellikle erken bahar döneminde yapılan
yetiştiricilikte erkencilik, para eden dönemde ürün çıkartmak gibi nedenlerden ötürü
hormon kullanmaktadırlar.
MSG Zirai Üretim ve Teknik Danışmanlık bürosu sadece domates, patlıcan ve
kabakta hormonsuz yetiştiriciliğin mümkün olmadığı dönem ve koşullarda zirai mücadele
talimatına ve hasat için bekleme koşullarına uymak şartı ile hormon kullanımına müsaade
etmektedir.
Ancak MSG Danışmanlık tarafından yapılan araştırmalar patlıcanda belirli dönemde
bambus arısı kullanarak hormonsuz üretim yapılabileceğini göstermiştir. Ayrıca bu tarz
üretime uygun çeşitler araştırılmalı bu şartlarda da istenilen kalitede ürün verecek çeşitler
tespit edilmelidir. Çünkü üreticiler meyve kalite ve standardının bozulması gibi
nedenlerden dolayı hormon kullanmayı tercih etmektedirler.
Kabakta belirli dönemlerde hormonsuz yetiştiricilik yapılabilir veya hormonsuz
yetiştiriciliğe uygun olabilecek çeşitler araştırılabilir. Bu konuda sınırlı da olsa bir çalışma
yürütmüştük ve anladık ki belirli dönemlerde hormonsuz yetiştiricilik mümkündür.
Kavunda ise kesinlikle hormon kullanımına karşıyız. Çünkü hem bal arısı hem de
bal arısının çalışmadığı koşullarda rahatlıkla bambus arısı kullanılabilir, üreticilerin
erkencilik kaygısıyla, döl tutmama endişesiyle hormon kullanmaları çok anlamsızdır.
Ayrıca domates, patlıcan, kabak ve kavunda hormonun
meyveye anormal irilik
kazandırdığı anlayışı doğru değildir, meyve iriliği çeşide, yetiştirme koşullarına ve döl
sayısına bağlı olarak değişmektedir. Tüketici hormonlu meyve ile hormonsuz meyveyi
nasıl birbirinden ayıracağı konusunda bilgilendirilmelidir.
Pazarda mutlaka hormonlu üretilen ürün ile hormonsuz üretilen ürün mutlaka
birbirinden ayrılmalı ve hormonsuz üretim iyi fiyat verilerek desteklenmelidir.
SEBZELERDE MEYVE TUTTURMAK İÇİN KULLANILAN YÖNTEMLER
1.Biyolojik Yöntemler: Polinasyonu sağlamak için arı kullanılır. Özellikle sera
koşullarında Bambus arısı kullanılmaktadır. Aynı zamanda serada arı bulunması
demek arıya zararlı olabilecek kimyasallarında kullanılması anlamına geliyor. Bambus
arısını domates, patlıcan, çilek, kavun ve biber de kullanmak mümkündür.
3
2.Fiziksel Yöntemler: Burada özellikle domates yetiştiriciliğinde mekanik olarak
titreşim sağlayan vibratör olarak tabir ettiğimiz makinelerle günün belirli saatlerinde
çiçek salkımlarına değdirmek suretiyle uygulanan bir yöntemdir.
3.Hormon Kullanımı:
1. Sıcak dönemlerde yani güzlük ekimde Kasım ayının başına kadar kesinlikle
BNOA‘lı hormonlar kullanılmalı, Kasım 15 ile Nisan 15 arası 4CPA’ lı hormonlar
kullanılmalıdır. Nisandan sonra sezon sonuna kadar yine BNOA’lı hormanlar
kullanılmalıdır.
2. İlkbahar ekiminde ise güzlük sıralamanın tersi yapılmalıdır.
3. Hormona karşı hassasiyeti olan çeşitlerde 4CPA’ lı hormonların 7 gr / lt 4CPA ihtiva
eden Lena Pattom isimli hormon uygundur. Bu hormon aynı zamanda patlıcanda da
diğer 14.53 gr /lt daha güzel netice vermektedir.
Domates: Çiçek açma döneminde çiçeklere püskürtmek suretiyle uygulanır. Hasada
kadar en az 45 günlük süreye ihtiyaç olduğu için herhangi bir rezidü problemiyle
karşılaşmak mümkün görülmemektedir. Şu ana kadar ne yurt içinde nede yurt dışında
yapılan analizlerde böyle bir sorunla karşılaşılmamıştır.
Patlıcan: Çiçeklenmeden sonra çiçekler açmak üzere iken püskürtmek suretiyle
uygulanır. Hasada kadar en az 25 günlük süreye ihtiyaç vardır.
Kabak: Açan çiçeklerde püskürtme şeklinde uygulanır. Hasat için bekleme süresi
patlıcan ve domatese oranla daha azdır.
BİTKİ GELİŞİM DÜZENLEYİCİLERİ
Genel adı:BNOA ;(2-naphthyloxy)acetic acid
Kimyasal Adı (UPAC) :(2-naphthyloxy) aetic acid
Teknik Maddenin Fiziksel Hali : Renksizden beyaza değişebilen kristal
Formülasyon Tipleri: SL , EC
Etki Şekli : Kök ve yapraklar yoluyla absorbe olur.
Üreticileri : Unicrop , Productos OSA
Akut Oral LD50 :1000mg/kg
Zehirlilik Sınıfı :III (WHO)
Arılara / Balıklara Zehirliliği : Arılara zehirli değildir.
4
BİTKİ GELİŞİM DÜZENLEYİCİLERİ
50 g/l
Sprafer 50
Neobi
Tohumculuk
2484
11.11.1991
İthal (Imp)
Polynar
50 g/l
Setar
2685
30.12.1993
İmal (Form.)
Nafto-Koz
50 g/l
Koza Kimya
2687
31.12.1993
İmal (Form.)
Tomatut
50 g/l
Köy – Tar
2768
31.11.1994
İmal (Form.)
Mass-Betafer
50 g/l
Mass
2774
09.12.1994
İmal (Form.)
Fruit Set 50
50 g/l
Farmatek
3168
08.05.1997
İmal (Form.)
Superfıx
50 g/l
Doğal
3858
02.11.2000
İmal (Form.)
Refleks
50 g/l
Tezcan
3844
17.10.2000
İmal (Form.) F.
Lena Beta
50 g/l
4139
03.06.2002
İmal (Form.)
Kullanım yerleri : Domates, patlıcan, biber, kabak, hıyar, fasulye
tutturmak ve çiçek dökümünü önlemek için kullanılır.
ve çilekte meyve
Karışabilirlik durumu : Kükürtle karıştırılmaz.
Son ilaçlama ile hasat arasında bırakılması gereken süre : Tüm ürünlerde 15 gün.
CPA (4 – CHLORO PHENOXY ACETIC ACIDE )
Genel adı : 4-CPA
Kimyasal Adı (IUPAC): 4- chlorophenoxyacetic acide
Teknik Maddenin Fiziksel Hali : Renksiz kristal
Formülasyon Tipleri : SL , TB
Etki Şekli : Çiçekler yoluyla etki eder.
Üreticileri : Nissan
Akut Oral L50 : 2200 mg/kg
Zehirlilik Sınıfı : III (WHO)
Arılara / Balıklara Zehirliliği : Arılara zehirli değildir.
5
Sıvı Formülasyonlar (SL Formulatıons )
Fruittomat
7 g/l
Türpa
2273
25.01.1989
İmal
(Form.)
Polytomat
7 g/l
Setar
2394
14.09.1990
İmal
(Form.)
Polar-PolTomat
7 g/l
Midiltipi
2782
29.12.1994
İmal
(Form.)
Lena Tomat
7 g/l
Lena
4208
11.10.2002
İmal
(Form.)
Domafix
7 g/l
Koruma
Merkezi
3889
22.12.2000
İmal
(Form.)
14.53
g/l
Özpa
2445
30.05.1991
İmal
(Form.)
Padomin
14.53
g/l
Setar
2446
30.05.1991
İmal
(Form.)
Aktomatik
14.53
g/l
Akıncı
Kimya
2502
26.12.1991
İmal
(Form.)
Formone
14.53
g/l
Köy –Tar
2594
25.01.1993
İmal
(Form.)
Tomatofix SL
14.53
g/l
Farmatek
3591
03.03.1999
İmal
(Form.)
Domofix -15
14.53
g/l
Koruma
3888
22.12.2000
İmal
(Form.)
Lena Gıbb
20 g/l
Lena
4258
13.12.2004
İmal
(Form.)
Tomatoz(14.53)
Hormon Kullanım Çizelgesi için TIKLAYINIZ
6