docİndir - M. Volkan Turker
download 
Şikayet Transkript
İndir - M. Volkan Turker
İşletme İşletme Bö Bölümü Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dalı Dalı Ders Notu - 8 İşletmeye Giriş Yönetimin Fonksiyonları Öğr. Grv. Grv. Dr. M. Volkan TÜ TÜRKER vturker@ tr [email protected]. marmara.edu.tr www.volkanturker .com.tr tr www.volkanturker.com. 2 1 İşletme İşletme Bö Bölümü Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dalı Dalı Yönetimin Fonksiyonları Yönetimin Fonksiyonları Fonksiyonları Örgütleme 2- Örgütleme Yöneltme Planlama Koordinasyon Kontrol 3 Öğr. Grv. Grv. Dr. M. Volkan TÜ TÜRKER vturker@ tr [email protected]. marmara.edu.tr www.volkanturker volkanturker.com. .com.tr tr www. 4 Örgütlemeye duyulan ihtiyaç Örgü rgütsel yapı yapılar insanları insanların parmak izlerine benzetilir. Bunun nedeni her bir yapı yapının içerisinde kendine has bir takı takım özellikler barı barındı ndırması rmasıdır (Robbins (Robbins,, 1990). Bununla beraber, İşletme Yönetimine, bilimsel bir nitelik kazandırma çabalarının başladığı yıllardan bu güne, verimlilik ve etkenlik artışı amacıyla bilim insanların üzerinde durdukları en önemli konulardan bir tanesi de örgüt yapılarının tasarımı ve önceleri “en iyi” daha sonraları “amaca, çevreye, teknolojiye uygun” yapıların hayata geçirilmesi olmuştur. 5 Bu iki olgu da, en baş başta ifade ettiğ ettiğimiz “her örgü rgüt birbirinden farklı farklıdır” olgusuyla çeliş ş ki yaratı ı yormuş ş gibi algı eli yarat yormu algılanabilir. Ancak yönetim ve örgü rgütlenme ile ilgili yaş yaşanan sorunları sorunları bertaraf etmek ve sistematik bir dü düzen iç içerisinde örgü rgüt yapı yapıları larını inceleyebilmek iç için örgü rgüt teorisyenleri, teorisyenleri, örgü rgütlerin ortak yö yönlerini saptayı saptayıp, örgü rgütsel formlar arası arasında sınıflandı ı rmalar, nedensonuç fland neden sonuç iliş ilişkileri kurmak durumunda kalmış lardıır. kalmışlard 6 7 Klasik Teorinin; ileri derecede uzmanlaş uzmanlaşmış, ış, fonksiyonel bö bölümlere ayrış mış, ayrışm ış, katı katı hiyerarş hiyerarşik, ik, otokratik, otokratik, dış dış çevreye kapalı ı ö rgü ü t yapı ı ları ı ndan, , Neokapal rg yap lar ndan NeoKlasik Teorinin; yine dış dış çevreye kapalı kapalı olsa da, klasik teorinin insana bakışı na zı bakışına zıt bir yapı yapıya, ya, daha sonraları sonraları, dış dış çevrenin, kullanı kullanılan üretim teknolojilerinin belirleyici kabul edildiğ edildiği ve “en iyi tek bir yapı yapının” olmadığı nı kabul eden modern örgü olmadığın rgüt yapı ı ları ı na geç ç i ş ler yaş ş anmış ışt t ı r (Jaffee Jaffee, , yap lar ge ya anm ( 2001). 8 Modern örgü rgüt yapı yapıları larına ve örgü rgüt tasarı ı m ı na bilimsel bir ç aba ile eğ tasar eğilen en önemli isimlerden biri hiç hiç kuş kuşkusuz Henry Mintzberg olmuş olmuştur Mintzberg örgü rgüt yapı yapısını oluş oluşturan 6 temel öğe olduğ ğ unu, oldu bu öğelerin 8 temel örgü rgütsel tasarı tasarım parametresiyle farklı farklılaş laştığın ığını, bu farklı farklılaş laşmanı manın 4 temel durumsal faktö ö re bağ ğ fakt ba lı olduğ olduğunu ve sonuç mıza 7 temel örgü sonuçta karşı karşım rgüt konfigü nı belirtmiş konfigürasyonu çıktığı ktığın belirtmiştir. 9 10 Örgüt yapısını oluşturan 6 temel öğe Stratejik Tepe, Teknik yapı yapı, Destek Kadro, Orta Kademe, Kademe, Operasyonel Çekirdek, Bir de bu öğelerin tümünü içene alan İdeoloji. 11 8 temel örgütsel tasarım parametresi 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Uzmanlaş Uzmanlaşma, Biç Biçimselleş imselleşme, Eğitim ve Yö Yönlendirme, Bölümlere ayı ayırma, rma, Birim bü büyüklü klüğü, Planlama ve kontrol sistemleri, Hiyerarş Hiyerarşi Merkezileş Merkezileşme / Merkezkaç Merkezkaçlaş laşma 12 İşbölümü ve uzmanlaşma İşbölümü ve uzmanlaşma İşbölümü ve uzmanlaşma derecesine bağlı olarak işin içerdiği görevlerin çeşitliliği ve çalışanların bu görevleri gerçekleştirirken sahip olacakları inisiyatif farklılık gösterecektir. 13 Biçimselleşme Yatay farklı farklılaş laşma Æ işlerin ufak parç ç aları ı na bö par alar bölünmesi Dikey farklı anlarıın farklılaş laşma Æ çalış alışanlar yaptı yaptıkları kları iş üzerindeki kontrollerinin azalması azalması Niteliksiz iş işler; ler; hem yatay hem de dikey farklı farklılaş laşmayı mayı, Nitelikli iş işler; ler; sadece yatay farklı farklılaş laşmayı mayı gerektirir. 14 Biçimselleşme Biç Biçimselleş imselleşme; kuralları kuralların, prosedü prosedürlerin, iş iş tanı tanımları mlarının katı katı biç biçimde oluş oluşturularak iş iş süreç reçlerinin standartlaş standartlaştırılması lmasıdır. Standartlara bağ bağlı olarak gerç gerçekleş ekleştirilen fonksiyonlara gö göre de işletmenin mekanik mi yoksa organik mi olduğ olduğu anlaşı anlaşıllır. 15 Biç lenmesinde Biçimselleş imselleşmenin güç güçlenmesinde önemli bir unsur; belirlenen standartları standartların benimsetilmesine yönelik eğ eğitimin yaygı yaygın biç biçimde gerç gerçekleş ekleştirilmesi ve bu sayede davranış larıın standartlaş davranışlar standartlaştırılması lmasıdır. İyi gü günler ben …….. …….. size nası nasıl yardı yardımcı mcı olabilirim? 16 Merkezileşme Merkezileşme Karar verme yetkisinin dağı dağıttımına iliş ilişkin bir kavramdı ı r. kavramd Yetkinin tek elde toplandığı toplandığı yapı yapılar merkezileş merkezileşmiş miş yapı yapılar, yetkinin tek elde toplanması toplanması yerine alt kademelere doğ doğru göçerildi ği yapı öçerildiğ yapılar merkezileş merkezileşmemiş memiş yapı yapılar olarak adlandı adlandırılır. Burada yetki devri kavramı kavramı ve bunun derecesi belirleyici faktö faktör olmaktadı olmaktadır. Merkezileş Merkezileşme derecesi ne kadar yü yüksek olursa, kontrol alanı ı da o kadar dar alan olacaktı olacaktır. (yetki devrinden kaç anlara kaçınma Æ çalış alışanlara güvensizlikten kaynaklanabilir ve Æ sıkı bir kontrol odaklı odaklı yapı yapı doğ doğar.) Bu yapı yapı sivri örgü rgüt yapı yapısını da ortaya çıkarı karıp, hiyerarş hiyerarşik kademelerin sayı sayısının belirlenmesinde de rol oynayacaktı oynayacaktır. 17 18 Merkezileşme Bölümlere ayırma Merkezkaç örgüt Merkezileşmiş örgüt 19 Örgü rgütün belirli kriterlere bağ bağlı olarak çeşitli birimlere ayrı ayrılması lması ve örgü rgütün farklı farklı faaliyetlerinin bu birimler arası arasında dağı dağıttılması lmasına “bölümlere ayı ayırma” rma” denir. Bölümlere ayı ayırmada gerç gerçekleş ekleştirilebilecek birç birçok yö yöntem mevcuttur. İşletmenin İşletmenin sahip olduğ olduğu kı kıt kaynakları kaynakların en verimli ve etken biç ç imde kullanı bi kullanılması lması hedeflenerek seç seçim yapı yapılır. 20 Fonksiyonlara göre bölümlere ayırma Örnek Üretim Pazarlama Finans İnsan Kaynakları … Fonksiyonlara göre bölümlere ayırma − − − − − − benzer ya da aynı aynı tür faaliyetlerin gruplandı ı r ı lması grupland lmasıdır. + uzmanlaş uzmanlaşmaya olanak tanı tanıması ması + departman iç içi eğ eğitim ve kariyer olanağı olanağı + bö r, bölüm iç içi koordinasyon kolaylaşı kolaylaşır, kaynak kullanı kullanımının etkinliğ etkinliği artar. + aynı aynı birimdekilerin tecrü tecrübelerinden faydalanma. 21 − Fonksiyonlara göre bölümlere ayırma bölümler arası arası haberleş haberleşme ve koordinasyon zorlukları zorlukları, bütünü görememe, fonksiyon aç açısından bakma, bölümler arası ma, arası çatış atışma, kiş kişisel hatta bö bölüm amaç amaçları larının ön plana çıkması kması yenilikç yenilikçilik geri planda kalı kalır çevreye uyum sağ sağlama gü gücü azalı azalır. hatanı nın bulunması hatanın nereden kaynaklandığı kaynaklandığın bulunmasını zorlaş ş t ı r ı r. zorla 23 22 Coğrafi temele göre bölümlere ayırma Örnekler Marmara ve Ege Bölge Müdürlüğü Akdeniz ve İç Anadolu Bölge Müdürlüğü Karadeniz Bölge Müdürlüğü Doğu ve Güneydoğu Bölge Müdürlüğü Doğu Avrupa ve Ortadoğu Bölgesi Batı Avrupa Bölgesi Kuzey ve Güney Amerika Bölgesi Doğu Asya ve Afrika Bölgesi 24 Coğrafi temele göre bölümlere ayırma + yerinden yö yönetim avantajları avantajları sağ sağlar + yerel personel çalışı r, yerel ihtiyaç alışır, ihtiyaçlar karşı lanıır. karşılan + üretim ve satışı n bö ma satışın bölgesel olması olması Æ taşı taşıma giderlerini azaltı azaltır, zaman kazandı kazandırır. + kü kültü ltürel ve yasal farklı farklılıklar gö göz önünde tutulur. + yö yönetici bö bölgesini iyi tanı tanır Æ problemlerin çöz çözümü için yerel tecrü tecrübe. + mü müşteriyi daha iyi tanı tanıma Coğrafi temele göre bölümlere ayırma − − − − her bö bölgede ayrı ayrı ayrı ayrı oluş oluşturulan fonks. fonks. (Ürt., ., Paz. Muh. . vb.) maliyeti arttı ı rt Muh artt rır. Bölgeler arası masıı, arası amaç amaç çatış atışmas Farklı Farklı bölgelerdeki faaliyetler arası arasında koordinayon sağ sağlama zorluğ zorluğu Tepe yö yönetimin, farklı farklı bölgelerde kontrol faaliyetini yü yürütmesini zorlaş zorlaştırır. 25 26 Mal ve hizmet temeline göre bölümlere ayırma Mal ve hizmet temeline göre bölümlere ayırma Örnek Bu yapı yapıda, bir örgü rgüt, her biri mal ve hizmetin tüketiciye sunulması sunulmasına kadar geç geçen tü tüm aşamaları amaları gerç gerçekleş ekleştiren birimlerden oluş oluşur. + Tek tek her ürün ve hizmetin bü bütüne katkı katkısı ve maliyeti gö ö r ü l ü r. g + Ürün üzerinde yenilik yapı yapılması lmasını kolaylaş kolaylaştırır. + Mü Müşterinin ihtiyaç ihtiyaçları larının daha iyi karşı şılanmas lanması ı n ı sağ ğ kar sa lar. Binek Otomobil Hafif Ticari Araç Ağır Yük Taşıtları Otobüs Binek Otomobil Ar-Ge Binek Otomobil Üretim Binek Otomobil Pazarlama Binek Otomobil Finans 27 28 Mal ve hizmet temeline göre bölümlere ayırma − − − − − Müşteri temeline göre bölümlere ayırma Her ürün veya hizmet iç için fonksiyonları fonksiyonların tekrarı tekrarı Æ kaynak ve kabiliyet israfı israfı Farklı Farklı üretim hatları hatları arası arasında ki koordinasyon güçle üçleşşir. Kaynak dağı dağıllımı problemi Personel maliyeti artar. Tek ürün iç an personelin baş için çalış alışan başka bir alanda kullanı r. kullanılması lması zorlaşı zorlaşır. Bu tü tür; çok sayı sayıda mal ve hizmeti olan bü büyük işletmelerde baş başarı arılıdır. Örnekler Çocuk Giyim Erkek Giyim Bireysel Bankacılık 29 Müşteri temeline göre bölümlere ayırma Kadın Giyim Bebek Giyim Kurumsal Bankacılık 30 Müşteri temeline göre bölümlere ayırma Hedef kitleyi gö göz önüne alarak yapı yapılır. Özellikle hizmet sektö sektöründe kullanı kullanılır. + mü müşteri odaklı odaklı olma + hedef kitlenin daha iyi tanı tanınması nması + farklı farklı müşterilerin farklı farklı beklentilerine cevap sağ sağlamaya yardı yardımcı mcı olur. − − 31 bölümler arası arası rekabet Æ müşteri kayı kayırma, ayrı ayrıcalı calık tek iş iş yapan araç araç ve uzmanlaş uzmanlaşmış personelin atı masıı atıl kapasite ile çalış alışmas 32 Örnek Zaman temeline göre bölümlere ayırma Zaman temeline göre bölümlere ayırma 1. Vardiya 2. Vardiya 3. Vardiya İşletmenin, İşletmenin, bir insanı insanın normal çalış ışma ma sü ü resini aş al s aşacak sü sürede çalış masıı halinde vardiyalı alışmas vardiyalı sistem. Faaliyetler zaman temelinde gruplanı gruplanır. 33 Sayı temeline göre bölümlere ayırma Örnek 1. Ordu 2. Ordu 34 Karma Örgüt Yapıları Örnek Çocuk Giyim 3. Ordu Birbirinden farksız çok sayıda kişinin gruplandırılması esastır. Ordu ve tarım işletmelerinde ön planda. Günümüzde geçerliliğini büyük ölçüde kaybetmiştir. Tasarım 35 Üretim Erkek Giyim Satış Tasarım Kadın Giyim Tasarım Üretim Üretim Satış Bebek Giyim İnsan Kaynak ları Muhasebe Satış Tasarım Üretim Satış 36 Bölümlere ayı ayırma konusunda seç seçim yaparken gö göz önüne alı alınması nması gerekenler Bölümlere ayı ayırma konusunda seç seçim yaparken gö göz önüne alı alınması nması gerekenler işletmenin bü büyüklü klüğü faaliyetlerini yaydığı yaydığı alan üretilen mal ve hizmet çeşitliliğ itliliği müşteriye yakı yakın olma gerekliliğ gerekliliğinin olup olmaması olmaması hammaddenin özelliğ zelliği itibariyle, yüksek taşı ma maliyeti olup olmadığı taşıma olmadığı özel uzmanlı uzmanlık gerektiren personele ve makineye ihtiyaç ihtiyaç olup olmadığı olmadığı çevrenin durgun veya değ değişken olması olması kullanı kullanılan teknoloji 37 38 39 40 Örnek Örgüt (Organizasyon şemaları) Gümrük Müsteşarlığı 41 42 4 temel durumsal faktör 1. 2. 3. 4. 43 Yaş Yaş ve bü büyüklü klük Teknik sistem Çevre Güç 44 1. Yaş ve büyüklük 2. Teknik sistem • Teknik sistem kontrol altı altına alı alındı ndıkça, yani operatö operatörlerin iş işi daha çok kontrol edildikç edildikçe, operasyonel işlemler daha çok biç biçimselleş imselleşir ve operasyonel yapı yapının bü bürokratikleş rokratikleşmesi artar. • Teknik Sistem karmaşı klaş ştıkça, destek karmaşıkla çalış anlarıı daha özel ve daha profesyonel alışanlar olur. • Operasyonel yapı yapının otomasyonu, bü bürokratik idari yapı yapıyı organik bir hale dö dönüştürür. • Örgü rgüt yaş yaşlandı landıkça, biç biçimselleş imselleşme derecesi artar. • Örgü rgüt bü büyüdükçe, biç biçimselleş imselleşme derecesi artar. • Örgü rgüt bü büyüdükçe, yapı yapısının karmaşı şıkl klığı ığı artar. karma • Örgü rgüt bü büyüdükçe, ortalama biriminin büyüklü klüğü de artar. 45 46 3. Çevre 4. Güç Örgütün çevresinin dinamizmi artarsa, yapısı daha organik hale gelir. Örgütün çevresi daha kompleks bir hal alırsa, yapısı daha merkezkaç hale gelir. Bir örgütün pazarları farklılaştıkça, yapının Pazar odaklı birimlere veya bölümlere ayrılması eğilimi artar. 47 Bir örgü rgütün harici kontrolü kontrolü arttı arttıkça, yapı yapısı daha merkezi ve hiyerarş hiyerarşik bir hal alı alır. (harici kontrolden kası kasıt; bağ bağlı bulunan ana firma veya hü hükümet) Moda, o gü günün yapı yapısını destekler (taklitçi (taklitçi eş-şekillenme / izomorfizm). izomorfizm). 48 7 temel örgüt konfigürasyonu Girişimci Örgütler Giriş Girişimci Örgü rgüt, Mekanik / Makine Örgü rgüt, Profesyonel Örgü rgüt, Çeşitlendirilmiş itlendirilmiş Örgü rgüt, Yenilikç Yenilikçi Örgü rgüt, Misyoner Örgü rgüt, Politik Örgü rgüt Basit bir örgü rgüt yapı yapısı Az sayı an sayıda çalış alışan Düşük derecede iş iş bölümü ve uzmanlaş uzmanlaşma Biç Biçimsel olmayan faaliyetler Merkezileş Merkezileşmiş miş yapı yapı; güç güç tepe yönetimde 49 50 Mekanik / Makine Örgütler Profesyonel Örgütler Uzmanlaş Uzmanlaşma ön planda Biç Biçimsel haberleş haberleşme Büyük ölçekli faaliyet birimleri Merkezi karar alma Fonksiyonlara gö göre bö bölümleme 51 Yapı k olduğ Yapılan iş işin karmaşı karmaşık olduğu, üreticinin de yö yöneticinin de profesyonel olduğ olduğu yapı yapıdır. Faaliyetler; Profesyonellerin bilgi ve becerilerine dayalı dayalı olarak gerç gerçekleş ekleşir. Üniversiteler, hastaneler, mali müşavirlik firmaları firmaları, vb. örnek verilebilir. 52 Çeşitlendirilmiş Örgütler Yenilikçi Örgütler (Adhokrasi) Merkezi bir yapı yapı tarafı tarafından yö yönetilen yarı ı bağı ğıms msı ı z birimler bü ü t ü n ü. yar ba b Farklı Farklı pazar ve sektö sektörler arası arasında riski yayması yayması bakı bakımından avantajlı avantajlıdır. İlk 500 iş işletme endekslerinin çoğunluğ unluğunu bu tip örgü rgütler oluş oluşturur. İleri derecede organik yapı yapı, Biç Biçimsel olmayan faaliyetler Küçük üçük proje takı takımları mları Amaç Amaç birliğ birliği ve gü güven ön planda Merkezkaç Merkezkaçlaş laşma (merkezileş (merkezileşmenin tam tersi) ön planda 53 54 Misyoner ve Yenilikçi Örgütler Kar amacı amacı güden iş işletmelerde pek görülmezler. Kilit faktö faktör ideolojidir. Dini örgü rgütlenmeler, kar amacı amacı gütmeyen kuruluş kuruluşlar, lobicilik faaliyetleri gö gösteren birliktelikler, siyasi parti teş teşkilatları kilatları vb. Bir sonraki derste görüşmek dileğiyle… 55 Öğr. Grv. Grv. Dr. M. Volkan TÜ TÜRKER T.C. Marmara Üniversitesi İİBF İİBF İşletme İşletme Bö Bölümü Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dalı Dalı 56