Meteor Takip Sistemleri ve Gözlem Ağı” var!”

“Fen Fakültesi’nin Büyük Başarısı: Artık Türkiye’nin de “Meteor Takip Sistemleri ve
Gözlem Ağı” var!”
“Fen Fakültesi Fizik Bölümü’nden Araş. Gör. Dr. Ozan ÜNSALAN yürütücülüğünde,
Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü ile Fizik Bölümü’nden araştırmacılar (tam liste, metin
sonunda yer almaktadır) önderliğinde, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fizik Bölümü,
Namık Kemal Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi UZAYMER, Ankara Üniversitesi
Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, Tübitak Ulusal Gözlemevi (TUG), Ege Üniversitesi
Gözlemevi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Anadolu Üniversitesi Yer ve Uzay Bilimleri
Enstitüsü, İnönü Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Gözlemevi, Erciyes
Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü ve Atatürk Üniversitesi Fizik Bölümlerinin
de destekleriyle, “Türkiye Meteor Takip Sistemleri ve Ağı’nın Kurulumu: Ulusal
Çarpma Kraterleri ve Meteoritleri Veritabanı’nın Oluşturulması” başlıklı TUBİTAK1001 projesi, yaklaşık olarak 500.000 TL bütçe ile, 3 yıl süreli olarak kabul edilmiştir. En geç
Kasım 2013 itibarı ile gözlemlerin ve analizlerin başlatılması planlanmaktadır. Fakültemizin
bu başarısı başta araştırma ekibimiz olmak üzere, tüm üniversitemizi gururlandırmıştır.
“Rusya Chelyabinsk Meteoritleri (15 Şubat 2013) ve 2. Çanakkale Meteoriti (11 Ağustos
2013)!”
Güncel örnekler olarak, 15 Şubat 2013’te, Rusya’nın, Çelyabinsk bölgesine çok sayıda ve
büyük çapta meteorun düşmesi, birçok noktada dev çarpma kraterleri oluşturması ve
1000’den fazla insanın yaralanması ile sonuçlanması, 21 Aralık’ta Ordu’ya düşen meteor ve
en son 11 Ağustos 2013 Pazar günü Çanakkale’nin Taşlıtarla köyü’ne düşen ve orman
yangınına sebep olan meteor düşmesi olayları, projemiz sayesinde kurulacak olan Meteor
Takip Sistemleri’nin önemini açıkça ortaya koymaktadır. 1964 yılında Çanakkale’ye düşen ilk
meteorit ise halen üniversitemizin Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü’nde sergilenmekte
olup, aramızdan uzun süre önce ayrılan Ege Üniversitesi’nden Sn. Prof. Dr. Abdullah
KIZILIRMAK tarafından uluslararası literatüre tanıtılmıştır. Çanakkale göktaşı üzerine
yapmış olduğumuz ve uluslararası indekslerce taranan bir dergide* yayınlamış olduğumuz
çalışmamızda ise Çanakkale meteoritinin yapısal ve mineralojik araştırması, spektroskopik
yöntemler kullanılarak “ülkemizde ilk defa araştırma ekibimiz tarafından” gerçekleştirilmiştir.
(*Micro-Raman, FTIR, SEM-EDX and structural analysis of the Çanakkale meteorite,
Unsalan O., Yılmaz A., Bölükbaşı, O., Öztürk B., Esenoğlu, H.H., Ildız, G. O., Örnek, C.Y.,
Spectrochimica Acta Part: A Molecular and Biomolecular Spectroscopy, 92, 250-255, 2012)
“Meteor Erken Uyarı Sistemleri kurulabilecek!”
Konu ile ilgili olarak, “Meteor Erken Uyarı Sistemleri” nin de geliştirilebilecek olması
anlamında ilk adımlar atılmış ve daha ileri düzeyde yapılabilecek projelerin önü açılmış
olacaktır. Ayrıca, gelecek vaadeden ve birçok ülkenin da yatırımlara çoktan başladığı “Uzay
Madenciliği” konusunda da ülkemizde ilk adımlar atılmış olacaktır. Söz konusu projemizin
gerçekleşmesi ile birlikte Meteor Bilimi konusunda ülkemizdeki bilgi ve araştırma
kapasitesinde artış sağlanacak ve yayınlanacak olan uluslararası indeksli makalelerin
“kalitesi” ve “sayısı” katlanarak artacaktır. Proje sonunda elde edilecek olan bilgiler ve
sonuçlar yabancı araştırmacılar ve kurumlar ile de işbirliğimizi artıracaktır.
“Genç nesile büyük yatırım!”
Projemizde konusunda uzman 2 doktora öğrencisi ve 1 yüksek lisans öğrencisinin yanısıra 2
lisans öğrencisi de yer almaktadır. Tüm bursiyerlerimiz birbirlerinden ayırt edilmeksizin,
proje süresince sıklıkla literatür taraması ile Meteor Bilimi konusundaki güncel gelişmeleri
takip ederek hâlen proje ekibine sunmakta olup, ileride düzenlenmesi planlanan ulusal ve
uluslararası kongre ve organizasyonlarda da bizzat yer alacaktırlar. Projemizde, bursiyer
statüsünde 2 lisans öğrencisine yer vermekteki en büyük amacımız, kendilerini Meteor Bilimi
konusundaki yüksek lisans ve doktora çalışmaları için hazırlamalarını sağlamak, bilimsel bir
projede yer alma konusunda tecrübe kazanmalarını sağlamak, kendilerine “disiplinlerarası
ve ortak çalışma bilinicini” kazandırmak ve kendilerini gelecekte bu konuda çalışan aranan
uzman araştırmacılar olarak yetiştirme çabamızdır.
“Araştırma yöntemleri”
Bu sistemlerle yerleri belirlenecek olan meteoritlerin yapısal, fiziksel, mineralojik, jeolojik ve
kimyasal analizleri ise, “Orta ve Yakın Kırmızıaltı ve Raman Spektroskopik analizler,
SEM-EDX analizleri ve Görünür Mikroskopi yöntemleri yanısıra Mössbauer
Spektroskopik yöntemler” ile belirlenecek olup meteoritler böylelikle sınıflandırılacaktır.
Meteor Takip Sistemleri sayesinde, ışık şiddetine oldukça duyarlı özel kameralar ve
yazılımlar yardımıyla meteorların “hız, yükseklik, geliş açısı, yörünge” vb parametreleri
belirlenerek düştükleri noktalar ve çerpma kraterlerinin konumları belirlenebilecek ve saha
çalışmaları sayesinde düşen meteoritler toplanarak analizler yapılacaktır. Böylelikle,
hazırlanması hedeflenen “Türkiye Çarpma Karaterleri ve Meteorit Envanteri” için
gerekli tüm araştırma ve analizler tamamlanarak, uluslararası veri tabanlarına da veri akışı
sağlanması suretiyle bir bütünlük oluşturulacaktır. Diğer yandan, tarihsel kayıtlarda da
belirlenen ülkemiz sınırlarındaki düşme olayları da kataloglanacaktır. Örneğin, bu meteor
düşmesi/meteor geçişleri ve sebep olduğu yangınlar Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde
(BOA) “âfât-ı semâviyye” (göksel felâket) tanımlaması ile ve ayrıca gazete arşivlerimizde de
yer bulmaktadır (Bkz. görseller). Bu ve güncel göktaşı düşmesi ve sebep oldukları orman
yangınları konularındaki bir envanter için bir de resmi web sitesi hazırlanmakta olup, takip
sistemlerinden gerçek zamanlı olarak elde edilmekte olan tüm veri ve sonuçlar, amatör
gökyüzü gözlemcilerinin de farklı noktalardan rapor edecekleri bilgilerin de ışığıyla, bu
sayfada toplanarak yedeklenecek ve duyurulacaktır.
Türkiye’deki, potansiyel krater adayı/kraterler uydu görüntülerinde de (Göktürk-2, Landsat,
Google Earth vb) taranacak ve bunlar yerinde incelenektir. Sonrasında bölgeden örnek
alınmak suretiyle jeolojik ve mineralojik olarak krater oluşum mekanizmaları ile ilgili süreçler
de modellenenilecektir. Meteoroitlerin, bahsi geçen yöntemlerle araştırılması, ülkemizde
geliştirilmesi gereken “Meteor Bilimi (Meteoritics)” çalışmaları için de son derece önemli
adımlar olacaktır. Bu çerçevede, ekibimizin hâlen iletişimde olduğu yurt içi ve yurt dışı
araştırmacılar (*Prof. Wolf Uwe REIMOLD, Museum für Naturkünde, Almanya, *Dr.
Bill COOKE, NASA-MEO (Meteoroid Environment Office)-Amerika, *Dr. SonotaCo,
SonotaCo Meteor Ağı-Japonya, *Prof. Dr. Ralph Harvey, ANSMET-Antarktika, *Dr. Phil
BLAND ve Martin TOWNER, DFN (Desert Fireball Network)-Imperial College-İngiltere,
IAU Meteor Data Center-Slovakya, Paris Doğa Tarihi Müzesi- MNHN, Fransa, Prairie
Meteorit Merkezi-Calgary Üniversitesi-Kanada, Spanish Photographic Meteor Networkİspanya vb) ve gözlem istasyonları ile de bağlantılarımız sürmektedir.
Ayrıca, proje kapsamında, Meteor Bilimi’nin ülkemizde de tanınması ve yaygınlaşması için
ülkemizde bir dizi ulusal/uluslararası konferans ve seminerler düzenlenmesi ve karşılıklı bilim
insanı değişimleri de hedeflenmiştir. Projeden temin edilecek sistemler, teknik donanım ve
cihazlar diğer araştırmacılara da açık olacaktır. Bu projenin gerçekleştirilmesi, özellikle Fizik,
Astronomi, Kimya, Jeoloji, Jeofizik ve Mineraloji alanlarındaki çalışmalar için kilit rol
oynayacaktır.
Proje Ekibimizde,
Yürütücü: Araş. Gör. Dr. Ozan ÜNSALAN (Fen Fakültesi Fizik Bölümü Atom ve Molekül
Fiziği Anabilim Dalı)
Danışman: Prof. Dr. İbrahim Ethem DERMAN (Ankara Üniv. emekli Astronomi Profesörü)
Araştırma ekibi: Prof. Dr. Mehmet Emin ÖZEL (İstanbul Maltepe Üniversitesi), Yard. Doç.
Dr. Özlem KOCAHAN (Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi), Yard. Doç. Dr. Nuri
EMRAHOĞLU (Çukurova Üniversitesi, UZAYMER), Yard. Doç. Dr. Ayberk YILMAZ
(İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü Yüksek Enerji Fiziği Anabilim Dalı), Yard.
Doç. Dr. Olcay BÖLÜKBAŞI (İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü Yüksek
Enerji Fiziği Anabilim Dalı), Yard. Doç. Dr. Hasan Hüseyin ESENOĞLU (İstanbul
Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü), Doktora Öğrencisi Zahide
TERZİOĞLU, Doktora öğrencisi Arif SOLMAZ, Yüksek Lisans öğrencisi Burak ÖZTÜRK
ve belirlenecek olan iki lisans öğrencisi görev almaktadır.
Meteor Takip Sistemleri’nin yerleşirilmesi planlanan noktalar şu şekildedir:
1. Çukurova Üniversitesi, Uzay Bilimleri ve Güneş Enerjisi Araştırma ve Uygulama Merkezi
(UZAYMER), Adana
2. TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG), Akdeniz Üniversitesi Yerleşkesi, Antalya
3. Anadolu Üniversitesi, Yer ve Uzay Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir
4. İnönü Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü,
Gözlemevi, Malatya
5. Erciyes Üniversitesi, Fen Fakültesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, Kayseri
6. Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, Ankara
7. Atatürk Üniversitesi, Fen Fakültesi, Fizik Bölümü, Erzurum
8. Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Fizik Bölümü, Çanakkale
9. Ege Üniversitesi Gözlemevi Araştırma ve Uygulama Merkezi, İzmir
1964 Çanakkale Meteoriti
14 Şubat 2013 Rusya Chelyabinsk Meteoritlerinden bir kısmı
Meteor takip Sistemleri için 3 ildeki kameraların görüş açılarının kesişme bölgesi
Meteor Takip Sistemleri’nin kurulması planlanan noktalar
ARŞİV BELGELERİNDEN BAZILARI