TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

ALTUNlZADE iSMAiL ZÜHDÜ PAŞA
Altuncuzade Tekkesi, mimari prograve ebadı asgari ölçülerde tutulmuş
mütevazi bir zaviyedir. Yan yana inşa
edilmiş ve bir duvarla aralarında bağ­
lantı kurulmuş iki kanattan oluşan yapının batıdaki kanadı tek katlı tevhidhaneyi, doğudaki kanadı ise iki katlı
harem-selamlık bölümünü ihtiva eder.
Tevhidhane, kareye yakın dikdörtgen
planlı ufak bir mekandır ve her yönüyle
alelade bir son devir mescidini andır­
maktadır. Duvarları moloz taş ve tuğ­
layla gelişigüzel örülmüştür ve halen
mevcut bulunmayan örtüsünün de kiremitH bir ahşap çatı olduğu anlaşılmak­
tadır. Doğu yönünden girilen tevhidhanenin tuğla ile örülmüş basık kemerli
beş adet penceresi vardır. Batı duvarı
tamamen ortadan kalkmış, kuzey duvarı ise kısmen çökmüştür. Mihrap basık kemerlidir ve dışarıya çıkıntı yapmamaktadır. Doğu duvarı boyunca alttaki erkeklere, üstteki kadınlara mahsus iki mahfilin uzandığı, izlerden belli olmaktadır. Ahşap üst katı ortadan
kalkmış olan harem-selamlık binasının
zemin kat duvarları, tevhidhane duvarlarında da kullanılan tuğlalarla örülmüş­
tür. Tekkenin iki kanadı arasında, kuzey duvarında basık kemerli geniş bir
penceresi bulunan üstü açık küçük bir
avlu yer almaktadır.
mı
BİBLİYOGRAFYA:
Evliya Çelebi, Seyahatname, ı , 256; Ayvansaray], Hadfkatü '/-cevami", ı , 180; Asitane Tekkeleri, s. 9 ; MecmQa-i Cevami', 1, 8·9, nr. 10;
Bandırmalızade . MecmQa-i Tekaya, istanbul
1307, s. 9; Osman!L Müelli{leri, 1, 182.
Iii
M. BAHA TANMAN
Altuniziide isma il Zühdü Paşa'nın portresi
IAUe koleksiyonu!
derildiği sırada . onun da Kaşgar'da bir
arazi satın aldırıp üzerine bir kütüphane yaptırdığı bilinmektedir. Halen Üsküdar'da adını taşıyan Altunızade mahallesindeki cami ile külliyesinin bazı binaları ise halka hizmete devam eder durumdadır. Savaş öncesi ve sonrası gösterdiği bu faaliyetlerden dolayı kendisine ikinci rütbeden Al-i Osmani nişanı verilmiş ve kağıt paranın kaldırılması ile
ilgili olarak kurulan İlgii-i Kavaim Komisyonu'nun reisliğine getirilmiştir. Bu
görevi sırasında şahsına ait 50.000 altın
lira tutarında kağıt parayı karşılığını almadan hükümete vermiştir.
1880'de vezir rütbesiyle Ayan azalığı­
na, daha sonra da Muhacirin Komisyonu reisliğine tayin edildi. Bu görevinde
iken 1887' de külliyesinin karşısındaki
konağında vefat etti. Mezarı Altunızade
Camii'nin haziresinde, mihrabın önündedir.
BİBLİYOGRAFYA :
bina
eminliğine
tayin edildi. Daha sonra
aynı görevi Daimabahçe Sarayı, Zeytinburnu Fişek Fabrikası ve Paşabahçe Şi­
şe, Mum ve Kağıt Fabrikası inşaatların­
da da başarıyla yürütmesi üzerine, "Ola
sanisi" rütbesi ile Dar-ı Şüra- yı Askeri
azalığına getirildi. Ayrıca kendisine "mimar ağalığı" unvanı verildi. Ardından sı ­
rasıyla Ziraat Meclisi ( 1858). Nafia Meclisi ( 1859) ve Askeri Şüra azailkiarına getirildi. 1876'da ı. Meşrutiyet'in ilanında
istanbul mebusu oldu. Bina emini olarak inşaatına nezaret ettiği önemli yapılar arasında, bugün istanbul Üniversitesi ana binası olan eski Harbiye Nezareti de bulunmaktadır.
BA. Meclis-i Umümi, Dosya nr. 5; Sicill-i OsIV, 387; Gövsa. Türk Meşhur/an, s. 4ı ;
man~
E. Taşkın Taşçıoğlu. "Altunizade İsmail Zühtü
Hakkında Bir Belge", Milli Saraylar
Sempozyumu Bildiri Özetleri, istanbul 1984,
s. 33-34; Orhan Erdenen. "Osmanlı Devri Mimarları, Yardımcıları ve Teşkilatları", Mi·
mar/ık, sy. 27, istanbul1966, s. 15-18.
Paşa
~ HAM İT KüçÜKBATIR
ismail Zühdü Paşa'nın Altunizade Camii haziresindeki mezarı - Üsküdar 1 istanbul
Altunızade İsmail Zühdü Paşa çalış­
ALTUNizADE
İSMAiL ZÜHDÜ PAŞA
(1806- 1887)
Abdülmecid ve Abdülaziz dönemlerinde
önemli görevler alan
bir devlet adamı.
L
Devrin büyük gemi tüccarlarından olan
ve altın varakçılığı yapıp güzel sanatlarla da ilgilenen Altuni Ali Efendi'nin oğ­
ludur. Fatih Kurşunlu Medrese~i'ni bitirdikten sonra babasından altın varakçılığı, hattatlık, nakkaşlık ve yapı işlerini
öğrendi. 1829' da babasının ölümünden
sonra Enderun'a girdi ve aynı zamanda
altmış dört parça gemiden oluşan ticaret filosunun idaresiyle de meşgul oldu.
İki yıl sonra, Enderun'dan mezun olduğu
sıralarda inşaatına başlanan Mekteb-i
Tıbbiyye (eski Haydarpaşa Lisesi binası) ile
Mekteb-i Sultani'nin (Galatasaray Lisesi)
ve bilhassa cömertservet sahibi bir devlet
adamıdır. Getirildiği görevler onun bu
meziyetleriyle yakından ilgilidir. Bugün
bilinen hayır işleri arasında, 1865 yılın­
daki büyük Hocapaşa yangınında harap
olan on altı caminin tamir masraflarını
karşılaması, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda (93 Harbil üç taburluk bir gönüllüler alayı kurup askerlerinin bütün
ihtiyaçları ile ailelerinin geçimini karşı­
laması ve savaş sonunda malzemelerin
tamamını Tophane'ye hibe etmesi (Altunİzade Alayı adıverilen bu birliğin sa ncağı
halen Altunİzade Camii'nde muhafaza edilmektedir) ve 1877 yılında Bulgaristan'dan
gelen muhacirlere Şehzadebaşı'ndaki konağını verip altı aylık masraflarını üstlenınesi bulunmaktadır. Ayrıca. Rus istilasına karşı Osmanlılar'dan yardım isteyen Kaşgarlılar'a askeri uzmanlar gönkanlığı, dürüstlüğü
liği
ile
tanınmış
545
ALTUNlZADE KONAGI
1
L
Altunizade
Konağı 119891
ve konağın
XIX. yüzyıl
Türk sanatını
aksettiren
tavan
süslemeleri •
Üsküdar 1
istanbul
ALTUNizADE KONAGI
Üsküdar Altunizade'de
L
XIX. yüzyıla ait bir konak.
_j
Tophanelioğlu caddesi üzerinde büyük
bir bahçe içinde yer alan konak, yaklaşık 480 m 2 'lik bir alana inşa edilmiştir.
Yapım tarihi belli olmamakla birlikte,
Altunızade İsmail Zühdü Paşa tarafın­
dan. karşısında bulunan 1282 ( 1865-66)
tarihli külliyeden önce yaptınldığı bilinmektedir. Harem ve selamlık kısımları­
nın ayrı ayrı planlanmış olmasıyla dikkati çeker. Bugün yalnız harem kısmı
mevcut olup üç katlıdır. Bina, arazinin
hafif meyilli olmasından dolayı doğu yönünde subasman üzerine oturtulmuş ve
bodrum bu kısma yerleştirilmiştir. Tam
simetrik bir plana sahip bulunan yapı­
nın üç katı da aynı şekilde düzenlenmiş­
tir. Katların hiçbirinde mutfak ve banyo
bulunmaması. bu hizmet birimlerinin binadan ayrı olarak tasarlandıklarını göstermekte ise de izlerine bugüne kadar
rastlanmamıştır.
Yapıya, batı cephesinde yer alan ve
önünde iki tarafı dörder basarnakil bir
sahanlık bulunan çift kanatlı bir kapı­
dan girilir. Her katta aynı plana göre yerleştirilmiş geniş bir sofa, bu sofadan geçilen çokgen bir salon ile koridorlara açı­
lan odalar ve tuvaletler bulunmaktadır.
Diğerlerinden daha büyük ve dışa taşkın
olan köşelerdeki odalar son devir Osman-
546
lı mimarisinde sıkça rastlanan bir özellik, yanlardaki tuvaletlerle küçük odalar
ve bunları salondan ayıran koridorlar ise
Türk ev hayatına uygun düşen dikkat
çekici yeniliklerdir. Taşlığın doğusunda
yer alan bir iç kapıdan üst katiara çıkı­
lır. Konakta yalnız en üst kat salonunun
tavanı manzara resimleri ile süslenmiş­
tir. Geometrik çerçevelere alınmış olan
bu resimler. üzerine yapıldıkları sıvanın
yer yer dökülmesi sebebiyle gittikçe harap olmaktadır. Diğer katlardaki salonlarla odaların tavanları ise basit geometrik motiflerle süslenmiş olup çokgen
planlı salonların süslemeleri. mekan planına uygun çokgen motiflerden oluştu­
rulmuştur. Yapının mimarisinde genel
olarak Türk sivil mimarisinin geleneksel
izleri görülmekte ise de planlamada ve
motifterin kullanımında serbest bir uygulamaya girilerek yeni bir senteze ulaşılmıştır. Halen harap vaziyette bulunan
ve özel bir şirket tarafından satın alı­
nan köşk, aynı planda içten betonarme
dıştan ahşap olarak yeniden yapılmak
üzere 1989 yılında yıktırılmış, ikinci kattaki manzara resimleri de sergilenrnek
üzere korunmaya alınmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Mehmed
Raif. Mir'at-ı istanbul, İstanbul
1314, s. 55 ; S. Erginer, Asya Kapısı Üsküdar,
İstanbul 1966, s. 57; Günsel Renda, Batılılaş­
ma Döneminde Türk Resim Sanatı (17007850), Ankara 1973, s. 19-26.
Iii
HAMİT KüçüKSATlR
ALTUNizADE KÜUİYESİ
ı
Üsküdar'da
Altunizade Camii ile
çevresindeki çeşitli yapılardan oluşan
geç devir Osmanlı külliyesi.
_j
Caminin iki kitabesine göre 1282
( 1865-66) yılında Altunizade İsmail Zühdü Paşa tarafından yaptırılan külliye,
Altunızade Konağı'nın karşısında Ord.
Prof.Dr. F. Kerim Gökay (Küçük Çamlıca)
ve (daha önce Koşuyolu olarak bilinen)
Tophanelioğlu caddeleri ile İsmail Paşa
sokağının çevrelediği dikdörtgen bir alan
üzerinde kurulmuştur. Külliyenin cami,
hamam, sıbyan mektebi, muvakkithane,
akaret dükkanları, fırın ve imam-müezzin evinden oluştuğu bilinmekte ise de
bazı birimleri bugün mevcut olmayıp halen bulunanlar da cami hariç süratle harap olmaktadır.
Cami, Ord. Prof. Dr. F. Kerim Gökay
caddesi ile Tophanelioğlu caddesinin kesiştiği köşede, manzum kimbeli mermer
bir kapıdan girilen avlunun içinde yer
alan kare planlı bir yapı olup tek kubbe
ile örtülüdür. Taş duvarlar iki kademeli
yükselmekte ve silmelerle sona ermektedir. Ahşap malzemeden inşa edilen
kubbe kurşunla kaplıdır ve tepesinde
gösterişli bir barok alem bulunmaktadır. Kubbeyi ta~ıyan kemerler, uzaktan
bakıldığında yarım kubbe intibaı verecek biçimde duvarlardan taşkın örülerek caminin cephelerini dekore etmiş­
tir. Cami, son cemaat yerinin bitiştiği
giriş cephesi hariç, diğer cephelerin yü-
Altunizade Camii - üsküdar 1 Istanbul