Turk Deniz I`ica.rcti ?f ar:ihi Sempozyun111 I\,. Dogu Karadeniz

Turk Deniz I'ica.rcti ?far:ihi
Sempozyun111 I\,.
Dogu Karadeniz
' 1
1r11er
l l.
Yaym<l. Haz1rlayanlar
Ersan Ba~ar
Ozkan U gurlu
Sercan Erol
·onal Ozdemir
Urnut Y1ldn11n
Bugrn Demirel
Suleyman Kase
Karadeniz Teknik Dniversitesi
16 - 17 Nisan 2012
.I-
}
Turk Deniz Ticareti Tari/ii Sempozyumu IV: Dogu Karadeniz _ _ _ _ __
Milli Mucadele Doneminde
Karadeniz'deki Amerikan Sava~
Gemileri
Prof. Dr. Hikmet OKSlJZ
KTO, Edebiyar Fakultesi, Tarih Bolumu C)gretim Oyesi
ismai(KOSE
-·KIO, Sosyal Bi limier Emtitiisu, Tarih ABD Doktora ()grencisi
(het
_Mondros ~.;iutar-ekesi imzaland1ktan soma Bagla;;1klar vakit gec;:irmeksizin
sava:;; gewilcrini ba'?krnt tsranbu] fmlerine gondrrdiler. Amerika Birle;;ik Devletleri, Bagla~1klar ile birlikte I Diinya Sava~1'nda yer almasma ragmeu, Mondros
Ate~ke_sindc imzaCl taraf degildi. <;:1~mku Osmanh Devleti'ne sava~ ilan etmemi~ti.
B;igla~1klar'm istanbul vc Karadeniz'deki i~gal faahyetleri k1sa sure sonra
A~~~ikanc;:ikarla~1 ile c;:an~maya ba~lad1 ve ABD once komiser unv:mma sahip
Le¥.~s Heck'i iki ay sonra da Arniral Bristol'u Akdeniz Donanma Kornutam ve Yuk::Sek Komi-;er olarak istanbul'cla_gC:~revlendirdi. Briswl, goreyi suresince Amerika'mn
Akdeniz ve Turk sulanndaki sava'? ve nakliye gernilerine de kumanda etti.
Amerikan sava~ gemileri Milli Mucadele suresince Karadeniz'in her iki yakasmda yogun bir S-eyrusefayin donemi gec;:irdiler. Gittikleri limanlardaki siyasi,
ekonomik ve sosyal durumlan gozlemleyerck seyir raporlanna kaydettiler. Ame·\·ikah misyoner, gazeteci, gezgin vt i~adamlanmn Kara<leniz liman kentkri arasmdaki uia~1mma. <lestek sag1ad1lar. Amerikan sava~ gemileri Lozan Ban~
Antla~mas1 yururiuge girdiktrn sonra Turk karasularmdan aynldilar.
- 265 -
-----
---
----
-----~~---
Hikinet GKSUZ - ismail KGSE _ _ _ _ _ _ _ __
Anahtar Kelimeler
Amira! Bristol, Sava~ Gemileri, Destroyerler, Yard1m Orgiitleri, Karadeniz
American Navy Vessels (Man of War) in the Black
Sea During the War of Independence of Turks
Abstract
After the signing of Mudros Armistice, Allies without losing any time sent their
men of war to the shores of Capital Istanbul. Though USA also had fought together
with Allies in the WWl, she was not signatory to Mudros Armistice. Because USA
and Ottoman State were not belligerents.
Soon after, Allies' occupation activities in Istanbul and Blach Sea clashed with
US~ interests in this area. Considering this fact, USA designated Lewis Heck to Istanbul as Commissioner and two months after Admiral Bristol has been selelted for
the post as Black Sea and Turkish territorial seas Commandant and High Commissioner to Turkey. During his post Admiral Bristol commanded USA'.s cargo and Navy
Ships within his authority area.
During Turkish War of Independence US~ Navy vessels (men of war) had an
intensive activity period at the both banks of Black Sea They monitored and reported all economic, social and politic situations in all ports they visited. Navy vessels
also assisted travels of American missioners, correspondent5, travelers and businessmen between Black Sea ports. They left Turkish waters when Lausanne Peace Agree··
ment came into force.
Keywords
Admiral Bristol, Navy Vessels, Destroyers, Relief Organizations, Black Sea._
1.
Giri~
l. Dtmya Sava~ devam ederken Almanya'nm denizalt1 saldmlanm durdurmayi reddetmesi, zorda olan ingiltere ve Fransa'mn k1~kutmas1 ve ABD'deki sa\'a~
lobilerinin te~viki ile Amerika Birle~ik Devletleri'nin 1917 yih ba~mda once Almanya'ya daha sonra da Avusturya'ya sava~ ilan etmesiyle ittifak Devletleri'ne yonelik cephe geni;;lemi~ oldu. ilk anda ABD, Almanya ve Avusturya'yi dii~man ilan
etmi~, fakat diger iki ittifak uyesine, Osmanh Devleti ve Bulgaristan't aym kategoriye koymam1~t1. Amerika Birle~ik Devletleri'nin Almanya'ya sava~ ilan etmesinden iki hafra soma, 20 Nisan 1917 tarihinde ABD ile Osmanh Devleti
<lrasmdaki diplomatik ili~kiler kesildi. istek Babiali'den gelmi~ti ve ABD'nin istanbul Buytikelc;isi Abram I. Elkus Washington'a geri t,:agnhrken, Osmanli Dev-
- 266-
!
_ _ _ _ _ Tiirh Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu IV·· Dog·u K ara demz
· -----
OKSOZ - ismail KOSE
.
leti'nin son Washington Maslahatguzan Abdulhak Huseyin Bey de istanbul'a
leri, Destroyerler, Yard1m Orgutleri, Karadeniz dondu. Diplomatik ili~kilerin kesilmesine ragmen iki ulke arasmda dogrudan
harp durumu ya~anmad1 ve ABD Osmanh Devleti'ne sava~ ilan etmedi.
?Is (Man of War) in the Blach
,
of Independence of Turks
.
s.a~a~ bncesinde, bzellikle 1900'lu y1llann ba~mdan itibaren ABD, sava~
gem1lenm Osmanh karasulanna gbndererek siyasi amac;: ve c;:1karlanm elde etrneye c;:ah~m1~tl. 20 Nisan'da diplornatik ili~kiler kesildiginde Donanmaya ail Scorpion gemisi Istanbul bnlerinde bulunuyordu. Scorpion belirlenen sure ic;:erisinde
Turk karasulanm terk etmedigi ic;:in sava~ suresince harp ekipmanlan sbkulerek
Armistice, Allies without losing any time sent thelstanbul'da bekleti1di.1
[ Istanbul. Though USA also had fought togethi
Mondros Ate~kesi imzaland1ktan soma, Bagla~1k Devletler donanmasi ve
1
not signatory to Mudros Armistice. Because uskara gucu Istanbul onlerine geldi. Boylece yuzy1llardu c;:ok sayida sava~ ve c;:an~­
.erents.
maya neden olan Istanbul ve (anakkale Bogazlannm egemenligi Bagla~iklann
m activities in Istanbul and Black Sea clashed wifline gec;:mi~ oldu. 2 Bu sayede Karadeniz'e her turh.1 giri~ ve c;:1k1~ da Bagla~ikla­
dering this jact, l!SA aesignafrd Lewis Hech to Irm denetimine girmi~ti~l 914 y1h Agustos aymda diplomatik ili~kilerin kesilmesi
months ajter Admiral Bristol has been selected f~Ie kapanm1~ olan elc;:ili_klere buylikelc;:i gorevlendirmesi yapilmadi. itilaf Devlet1 territorial seas c'oin-mandant and High Commilerinin diplomatik ili~kilerini ve c;:1karlanm istanbul'a atad1klan "yliksek komii\dmiral Bristol commanded USAs cargo and Nai-serler" ustlenmi~tir. istanbul'un 16 Mart 1920 tarihindeki i~galinden soma uc;:
buylik ~lkenin (ingiltere, Fransa, italya) yliksek komiseri de facto hukumet gibi
ependence USAS Navy.vessels (men of war) had ,hareket etmeye ba~lad1 Kesin ban~ antla~mas1 imzalanmadan once istanbul'a bu·th banks of Black Sea. They monitored and repoylikeki <Itanmamas~ tercih edilmi~tL Sava~ bncesinde Osmanh Devleti uzerinde
ic situations in all ports they visited. Navy vessladikal bir operasyon yap1lmas1 kararla~tmlm1~tl. Son operasyon yillardu gunmissioners, correspondents, travelers and busineflemde olan Yakin Dogu Sorununu (Near Eastern Question) kokunden c;:ozecek
:,y left Turkish waters when Lausanne Peace Agreve Turkler ic;:in blumcul olacakti. Bu kadar buylik bir mirasta hangi parc;:a kimc
kalacakt1 asil sorun burada dug_umlenmi~ti ve sava~ doneminde bir kenara b1rak1lm1~ olan c;:ikar c;:atl~malan tekrar hirer iki~er giin ylizune c;:ikmaya ba~lam1~tl.
ABD goruriurde, 'Osmanh Devleti uzerinde Bagla~1klar gibi c;:ikara dayah
;sels, Destroyers, Relief Organizations,· Black Se,
erken Almanya'nm denizaln saldmlarm1 dur\iu
,iltere ve Fransa'mn k1~k1ttmas1ve ABD'deki sav~
3irle~ik Devletleri'nin 1917
ba~rnda bnce A
tya'ya sava~ Han etmesiyle ittifak Devletleri'n~ Y'
anda ABD, Almal!ya ve Avusturya'yi du~man ih
~sine, Osmanh Devleti ve Bulgaristan'1 aym kat
rle~ik Devktleri'nin Almanya'ya sava~ ilan etm
isan 1917 tarihinde ABD ile Osmanh Devit
kesildL istek Babiah'den gelmi~ti ve ABD'nin 1
kus Washington'a geri c;:agnhrken, Osmanh o{
0h
- 266 -
Amerika'nm Almanya'ya resmen sava~ ilan etmesindcn soma 10 Nisan 191 Tde verilen nota ile Amerikan sava~ gemilerinin 24 saa,t ii;:inde Turk sulanm terk etmesi istenmi~ti. Scorpion verilen surede
T.iirk sulanndan ayn1amad1g1 ii;:in ahkonulmu~ ii.;: sub3.y ve 56 denizciden olu~an miirettebat istanb'ul'da kalm1~t1. Bu nedenle Amerikahlar Osmanh Devleti'nden kara yoluyla aynlm1~t1. Scorpion'un1iarpekipman~soktiirulmu~. miirettebata diplomatik kurallar i;:en;:evesinde nazik davramlm1~,
ban~ donemindeki rnuamele yap1lm1~u. Scorpion Hali<; onunde dernirliydi ve bir keresinde ingiliz
denizalt1lann firlatt1g1 torpido Scorpion'un birkai;: metre uzagmda infilak etrni~ti. Bkz. New York
Times, "Kind to Scorpion's Men", August 26, 1918; The Turkish Minister of Foreign Affairs to the
American Embassy, Note Verbale, April 10, 1917. PRFRUS, 1917, Supplement 1, WWI, Washington: Government Printing Office, 1931. s. 603-04; Library of Congress Manuscript Division
(LCMD), The Papers of Mark l. Bristol-VII, "Enclosure, Adress Broadcasted Oct. 27, 1925, 9-9 30 pm.
From Gimbel/ Building NY", Confidential Diary, Confidential, From 1 August to 31 October, 1925.
s. 13 (Ek s. 2). (Bundan soma; Library of Congress Manuscript Division "LCMD" olarak k1salt1lacakt1r.)
Herny P. Beers, "US Naval Detachment in Turkish Waters, 1919-1924" Military Affairs, Sayi 7, No.
4, Winter 1943. s. 209.
- 267 -
~--------------------
--------
~-------------
Hihmet OKSUZ - 1smail KOSE
hareket etmiyordu. A<;1k Kap1 (open door) ve en ziyade ml.isaadeye mazhar millet (most favored nation) politikas1, ABD sermayesmin serbest ve e?it dola?1m1,
yer aln kaynaklanndan y3rarlanma hakk1, ticari anlamda Amerikan Hukumeti'nin
vazge<;:ilmezleriydi. Cografi ve siyasi olarak, Bogazlar'daki seyrusefer serbestliginin garanti alnna almmas1, Dogu Anadolu'da bir Ermeni Devleti kurulmas1, bu
devletin gl.iney ve kuzey Anadolu'da iki (Trabzon ve iskenderun) limana sahip olmas1 ve misyoner muessese ile okullarma dokunulmamas1 ABD politikasmm
gene! <;:er<;:evesini c1lu?turuyordu. Osmanh Devleti ile sava?mad1g1 i<;:in ingiltere lidedigindeki Bagla?1klar zaten ABD'nin Yakm Dogu'daki i~lere (Ok fazla dahil olmasmdan ho?nut degildi. Buna ragmen, kendi aralarmda birbirlerinc
guvenmedikleri i<;:in sadece gorece tarafs1z bir gii<;: olan ABD'nin; Ermenistan, Is.
tanbul ve Anadolu'nun dar lm alana s1k1?tmlm1? kismmda kurulmasma izin verilmesi dli?linulen vasal Tlirk Devleti uzerindeki gudum idaresini yurl.itmesindc
sakmca gorulmemekteydi. Boyle bir idare, ozellikle itilaf Devletleri'nin pkarlanrn
daha az zedeledigi ii;in kabul edilebilir nitelikteydi.
2. Amerikan Temsilcilerinin ve Sava~ Gemilerinin Turk
Sulanna Gonderilmesi
Bagla$1klann (ingihere, Fransa, italy<') Osmanh topraklanndaki -niyetlcrin<len ve <;:1kar <;:atl?nialanndan haherdar olan Amerikan Hukumeti, istanhu!'dald
geli:;,mekri yakmdan ta kip etmekteydl. Bununla birlikte, muttefiklerine kar~'
prestij ve zemin kaybetmek de isterniyordu. Bu kayg1 istanbul'da komiser olan;i~
gorevlrndirikn Lewis Heck'e gond~rilen tahmatta da apk<;:a gorulur.
Mondrns Ate?kesi imzaland1ktan bir ay soma, 30 Kasim 1918 tarihind~,
ABD fh~i?kri Bakanhg1 isvii,:re Ortacl<;isi. Stovall'a gondermi5 oldugu tcilirn;:t:a,
Lewis Heck'in Leklemeks:izin Komisf'r ;:ulb"si ile istanbul'a donerek Paris'tcki.
AnwrikJn Buyukeh.:Hieini "f: D1~i~leri Bakanltg1'm lstanbul'daki durum hakkimfa
bileikndirinesini istech Babiali'nin verrni? oldugu nota ile :W t\JisaE 1917 tarilfr.-:dc diplom;Hik ili<,;kiln hsilince, 3 Amcrika'mn Osmanh Devleti nc:c<llrn.teL:
c;1bulanm isve<;: Bt:iy-L!kd~:is1, Osmanh Devlcti'nin 1\rm:rika'daki (Jkarianm da k
p::riya Buyukel~isi ustlenmi;;ti. ABO, Bagia~1klann dip!omatik temsiki atama mz.ktaki iemkinli tutumunu goz om:.tne alarak cliplm!1atik ti:msiici yerme yukse.\;:
komiser gi'lrevlendirmeyi ti:.rcih etmi~t1. Bu nedenk talimarfa; Komisf'r Heck,
J\merika'mn diplomatik ili~kilerini ustlenmeyecek, isve<; eli;:iligi Arnerika 2dm~.
dipbmatik ili~kileri ylinitmeye devam edecekti. 4
'.i
;·;ew York Times, "$t1te Dt:partment> R.evisd. Ust of Nation.; at \\ar or \Vh;d, Have BhJhcn Rdativn;'
t6, l GHJ.
The Secretary of State to 1he Minis!en>f SwitzeTland (Stovall), Washington, Hovember 3ll, 1918. PRFRlF
1~19, C. ll, WasLinr,ton USA Gov~mment l;'rinting Office, 1934, s. SHJ; Beers, a.g.m., s. 2i0.
J<irtU<H)'
~,
- 268-
----------
-----------
>SE - - - - - - - - - -
_ _ _ _ _ Tiirh Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu IV: Dogu Karadeniz _ _ _ _ __
iyade musaadeye mazhar milsinin serbest ve e;;it dola;;1m1,
amda Amerikan Hukumeti'nin
lar'daki seyrusefer serbestligi:rmeni Devleti kurulmas1, bu
' iskenderun) limana sahip olulmamas1 ABD politikasmm
e sava;;mad1gi ic;:in ingiltere li'daki i;;lere c;:ok fazla dahil olndi aralarmda birbirlerine
)Ian ABD'nin; Ermenistan, is1smmda kurulmasma izin ve1dum idaresini ylirutmesinde
itilaf Devletleri'nin c;:ikarlanm
L. Heck, talimat uzerine h1zh bir ;;ekilde istanbul'a gelerek vakit kaybetmeksizin gorevine ba;;lad1. L. Heck'den Istanbul'daki siyasi durum, Turk Hukumeti'nin Amerikahlara; Ainerikan kurumlarma ve Amerikan vatanda;;hgma gec;:en
Osmanh uyruklarma yakla;;1m ve davram;; bic;:imini, Bagla;;1k temsilcileri arasmdaki ili;;kileri, diger hukumetlerin Tttrkiye'deki niyet ve amac;:lanm, askeri, ekonomik, ve mah durumlarla ilgili bilgilerin D1;;i;;leri Bakanhgma ve ABD'nin Paris
Bttyukelc;:iligine raporlanmas1 istenmi;;ti. $imdilik Turk Hukttmeti ile diplomatik
herhangi bir goru~meye girilmeyecekti. 5
L. Heck, diplomattl ve Donanmanm ihtiyac;:lanm kar;;1lamas1 imkans1zdJ.
Bu nedenle ABD'nin Akdeniz ve Karadeniz c;:evresindeki beklentilerinin dikkate
almmas1 ile Akd~niz Donanma Komutanhg1'ndan gelen istek uzerine; 1918 Arahk ay1 sonunda ABD D1;;i;;leri Bakam Vekili Frahk L. Polk, Amira! W. S. Benson'un talebini onaylad1 ve Donanma Bakam Josephus Daniels'ten istanbul'a
rutbeli bir donanma subay1 ve istasyon gemisi g6nderilmesini istedi. Bu amac;:la
uc;: gun soma, 30 Arahk'ta gorevlendirilen Tumamiral Mark Lambert Bristol,
ABD'nin ingiltere'deki Playmouth Donanma Dssu Komutanhg1 gorevinden aynlarak Istanbul'a gelmek ttzere yola c;:1kn. Bristol, bir deniz subay1 oldugu ic;:in kendisine gonderilen talimatlar Donanma Bakanhg1 vas1tas1yla bildirilecekti. G6rev
olarak D1;;i;;leri Bakanhg1 emrinde olmasma ragmen, iki bakanhgm kendisine
gondermi;; oldugu talimatlar arasmda uyumsuzluk olmamas1 ic;:in boyle bir yontem takip edilmesi uygun gorttlmu;;tu. Aynca Bristol, Dogu Akdeniz Donanma
Komutanhg1 gorevini de yurutecegi ic;:in Donanma Bakanhg1'nm Bristol' a verilen
talimatlardan haberdar olmas1 i;;leyi;; ac;:ismdan 6nemliydi. Aynca istanbul'daki
Amerikan Komiserine Bristol'un emrinde gorev yapacag1 bildirildi. 6
Bristol, istanbul'a harekCt etmeden once Paris'e giderek, Pari_s Ban;; Konferarts1 gbrtt;;melerine kat1lmak ic;:in burada olan Ba;;kan Wilson, D1;;i;;leri Bakam
Lansing, Amerika Yiyecek ve Amerikan Yard1m idaresi (Food Administration and
the American Relief Administration) Yoneticisi Herbert Hoover ve Amira! Benson
ile goru;;tu ve gerekli talimatlan ald1. 7 Goreve ba;;lad1ktan sekiz ay soma Yttksek
Komiser olarakgorevlendirilmi;; otan Bri~tol, aym zamanda ABD Dogu Akdeniz
Gemilerinin Tiirk
anh topraklanndaki niyetleikan Hukumeti, istanbul'daki
1irlikte, muttefiklerine kar;;1
~1 istanbul'da komiser olarak
a ac;:ikc;:a gorttlur.
·a, 30 Kas1m 1918 tarihinde
~6ndermi;; oldugu talimatta,
stanbul'a donerek Paris'teki
:anbul'daki durum hakkmda
1ota ile 20 Nisan 1917 tari~
)smanh Devleti nezdindeki
nerika'daki pkarlanm daisdiplomatik temsiki atama:..
natik temsiki yerine yttksek
e talimatta; Komiser Heck,~
tsvec;: elc;:iligi Amerika adma
¥ar or Which Have Broken Relations",
ington, November 30, 1918. PRFRUS
f, s. 810; Beers, a.g.m., s. 210.
.5
-6
7
The Acting Secretary of State to.the Commissio~r iJJ Istanbul (Hedi), Washington, January 21, 1919.
PRFRUS 1919, C. II, Washington: USA Go~efllmelll Printing Office, 1934, s. 810.
LCMD;The Papers of Mark L. Bristol-VII, "Enilosure, Address Broadcasted Oct. 27, 1925, 9-9.30 pm.
From Gimbell Building NY", Confidential Diaiy, Confidential, From 1 August to 31October,1925. s.
13 (Ek s. 2); _The Secretaiy of Stat( to the Commission to Negotiate Peace, -Washington, August 12,
1919. PRFRUS 1919, C. II, Washington: USA Government Printing Office, 1934, s. 812; Beers,
a.g.m., s. 210.
LCMD, The Papers of Mark L.JJristol-VII, "Enclosure, Address Broadcasted Oct. 27, 1925, 9-9.30 pm.
From Gimbel! Building NY", Confidential Diary, Confidential, From 1 August to 31October,1925. s.
13 (Ek s. 2); Thomas A. Bryson, "AdmiralMark L. Bristol, an Open Door Diplomat in Turkey", International Journal ofMiddle East Studies, C. 5, No. 4, September 1974. s. 452.
- 269-
Hikmet QKSUZ - ismail KQSE
Filosu Komutanhg1 gorevini uhdesinde bulunduruyordu. Yetki sahas1, 21. Boylamm dogusunda kalan alan, Korfu haric;: tum Yunanistan ve istanbul'un dogusundaki tum sahaydi.s
Bristol, istanbul'a geldiginde tum limanlan, ingiltere, Fransa, italya ve Yunanistan'a ait i~gal arac;:lan, kruvazbr, destroyer, ikmal gemileri, sava~ gemileri,
sava~ w;;ag1 nakil gemileri, yakH nakil gemileri, hastane gemileri, yolcu gemileri
ve tankerler ile doldurulmu~ olarak buldu. Yedi y1l sonra New York'ta yapt1g1 radyo
konu~masmda, "ti.im denizin on!erinde Bagla$Ik sava$ ara(lan ile kaplanmI$ olarak
durdugunu ve Ti.irk gemilerinin Hali(te toplanarak hapsedildigini"
soylemi~tir.
ABD'nin sava~a girmesiyle belirlenen zamanda istanbul'dan aynlamayarak ahkonulan Scorpion ise Dolmabahc;:e bniinde demirlemi~ti. 9 Mustafa Kemal Pa~a, Bristol'u bile hayret ettiren bu ac1y1 manzaray1 gordugunde tarihe gec;:en " ... geldikleri
gibi giderler ... " sozunu soyleyecektir.
Bristol'un istanbul'daki gorevine ba~lad1g1 1919 y1h aym zamanda Milli
Mucadele'niri de ba~lang1odir Bu donem ii;:inde Karadeniz'de Amira! Bristol komutasmda bulunan Sava~ gemileri Karadeniz k1yilannda bulunan Turk,·Rus, Kafkas ve Balkan Dev letleri hmanlan arasmda yogun bir seynisefayin hareketine
giri~tiler.
3. Amerikan Sava~ Gemilerinin Karadeniz'deki Yard1m ve
Gozlem Faaliyetlerine Kat1lmas1
Karadcniz'deki gemilere kumanda eden Amira! Bristol, goreve ba~lad1gmda
devriyr gcmisi Nahma durum tespiti ic;:in Kbstence'ye gitmi~ti. Nahma, Mondros
sonras1 Turk karasulanna gelen ilk yard1m gemisiydi. Nahma'nm murettebau,
K"lstence'de Tuna Nehri'nin seyrusefayin durumu ile, Romanya'da ve Balkanlar'daki son gch:?meleri go1..lem1enmekle gorevlendirilmi~ti. 10 Nahma ve mO.rettr.bat: Ki)stence'ye vard1gmda bugday yiikltt olan Western Plain adh yiik gemisi
yt:kt'mun bir kisrrnm bo;;aitrriak iizere limanda bulunuyordu. 11 bJahma Kosten..
ce'ye hareket tirneden once, Amira!. gemisi Scorpion uzun siire istanbul'da demirii
bt.d1g! i~in izmit'e dogru hir dcneme ve goztem seferine c;:ikti. izmit'te Derince li- ·
man1 ve g::iyi:irni:tslirn yerle)mderi incelendi. 12 Nisan ay1 ha~mda Bristol komu-
Bryson, a.g.m., s; ~51; Beers, a.g.m., 210.
1.CMD, The Papers of Mark L. Bristol-VII, "Enclosure, Address Broadcasted Oct. 27, 1925, 9-9.30 pm.
from Gimb-?1! 8uilding NY". Confidrntial)Jiary, Confidential, Frcrn l A11.gust to 31 October, 1925. s.
l3 (Ek:;.·~;.
l~! l.CMD, Th., Papers of Mark L Bristol-I, US Nava: For::es Operating in Euror,ean Watas, US Nahma,
:'ebruary 5, l919, RPMcC-H, hie 110. s. 1-5.
1 l l.CMD, The Papers of Mark L Bri3tol-I, US Naval Farr.es Operating in European Wr.iters, US Nahma,
February 5, 1919. RPMcC-H, File llO. s. 2.
] 2 LCMD, The Papers of Mark L Bristol-I, USS Sc01pion, Constantinople, Turkey, February 2, 1919.
8
9
- 270-
..
L~
_ _ _ _ _ Turk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu JV: Dogu Karadeniz - - - - - ·
rdu. Yetki sahas1, 21. Boy.Stan ve istanbul'un doguiltere, Fransa, italya ve Yul gemileri, sava? gemileri,
1e gemileri, yolcu gemileri
1 New York'ta yapt1g1 radyo
·ai;lan ile haplanmI? olarah
apsedildigini" soylemi?tir.
l'dan aynlamayarak ahkoMustafa Kemal Pa?a, Bristarihe gec;en "... geldihleri
9 y1h aym zamanda Milli
ieniz'de Amira] Bristol ko.a bulunan Turk, Rus, Kafr seyrusefayin hareketine
1iz'deki Yard1m ve
·ristol, goreve ba5lad1gmda
~itmi?ti. Nahma, Mondros
. Nahma'nm murettebau,
, Romanya'da ve Balkanmi?ti.10 Nahma ve muret ·
tem Plain adb yl1k gemisi
Jyordu. 11 Nahma Kostenm sure 1stanbul'da demirli
e okti. izmit'te Deiince li1yi ba?mda Bristol konm-
_adcasted Oct. 27, 1925, 9-930 pm.
'1 August to 31October,1925. s.
rg in Turopean Waters, US Nahma,
1g in European \\oaters, US Nahma,
nople, Turkey, Feb.-uary 2, 1919.
tasmda Nahma once Odesa'ya daha soma Sivastopol'a gitti. 13 Haftahk raporda
apkt;a belirtilmese de ziyaretin amac1 Bol?eviklere kar?I sava?an General Denikin
komutasmdaki Beyaz Ordu'nun durumunu yerinde gozlemlemekti. 1919 y1lmm
ilk yansmda Karadeniz'de ABD Donanmas1'na ait Scorpion, Noma ve Nahma gemileri ile; 28, 128, 129 ve 215 nurnarah denizalt1 avo gemileri bulunuyorduH
Yuk gemileri ise Amerika'dan yukledikleri malzemeleri Karadeniz'deki limanlara
bo?alnyor ve belli limanlardan ticari yuk alarak geri donuyorlardi.
K1sa bir sure soma Karadeniz'de seyrusefayin halinde olan Amerikan sava?
gemilerine denizalt1 a"vo gemileri (Subchasers) de katilm1?t1. Destroyerlerden daha
k1sa olan bu gemiler s1kc;a anza yap1yor ve tamirleri problemlere neden oluyordu.
<.;:unku, istanbul'da yedek parc;a yoktu ve ingiliz i?gal guc;leri de Amerikan gemilerine yedek parc;a vermeye istekli degildi. 15
Karadeniz'de bulunan Amerikan Donanmasma ait sava? ve yiik gemileri,
ozellikle; izmit, inebolu, Sinop, Samsun, Trabzon, Batum, Poti, Sivastopol, Odesa,
Feodosiya, Novorrossisk, Suhumi, Kostence ve Varna limanlanna ugrayarak buralardaki geli?meleri rapor ediyordu. Yuk gemileri Amerika'dan un, battaniye,
ilac;, ambulans, yiyecek, ya~am malzemesi vb. gibi ekipmanlan ozellikle Ermenilerin yogun ya?ad1g1 kentlerin yakmlanndaki limanlara ta?irken, donu?te genellikle tutun yiikluyorlardi. 16 1919 y1h Mart ay1 ba?mda, Wcstmount Amerika'dan
yliklemi? oldugu un ve hastane ekipmanlan ile birlikte Batum limanma geldi.
Geminin seyir raporunda, Batum'da bol miktarda manganez cevheri bulundugu
ve Amerika'ya nakledilmesinin planland1g1 goriilur. Westmount, Amerika'ya donerken Batum'dan, yun, kuzu derisi, pamuk, kec;e ve tiitun yiikleyerek Amerika'ya donecekti. Gemi kaptam Ermenistan Cumhuriyeti yetkilileri ile yapt1g1
gbrii?mede, Ermeni yetkihler 8.000 ton bugday talep etmi?lerdi. lln kar?1hgmda,
pamuk ve kereste verilecekti. 17
Aym yilm May1s ay1 ba~mda Batum'a yiik getiren Noma'mn kaptanma Kafkaslar'daki geli?meler ve siyasi, askeri durum hakkmda incelemelerde bulunmas1
talimat1 verildi. Kaptan, bolgedeki Bol~eviztn egiliminin yukseldigini, siyasi istikrars1zhgm surd1igunu, Bol?eviklere kar~;wsava? ic;in gonullulerin ekipman ve
13 LCMD, The Papers of Mark 1. Bristol-I, Report of Operations for two Weeks Ending April 13, 1919.
Part two.
14 LCMD, The Papers of Mark 1. Bristol-1,Repoft of Operations.for two Weeks Ending April 13, 1919.
Part two; Peers, a.g.m., s. 213.
15 LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, Report of Operations for two Weeks Ending April 13, 1919.
Part two.
16 .LCMD, The Papers of Mark L. Biistol-l, Report of Operations for two Weeks Ending April 13, 1919.
Part three; Peers, a.gm., s. 217. 17 LCMD, The Papers of Mark 1. Bristol-I, USS \lk~t Mount, Batum, Russia, March 17, 1919. Con 203119.
- 271 -
Hikmet 0KS0Z - ismail KDSE
------
destege ihtiyac;: duydugunu rapor etti. 18 Donanmaya bagh gemiler, Yakin Dogu
Yard1m Orgutu c;:ah?anlannm Karadeniz liman kentleri arasmdaki faaliyet ve yolculuklanna lojistik destek saghyordu. Yakm Dogu Yard1m Orgutu c;:ah?anlan agirhkh olarak misyonerlerden olu?uyordu ve ilk tercih Hristiyan halka yard1rn
ula?tmlmas1 olarak ?ekillenmi?ti. Gregory isimli destroyer May1s ay1 ortalannda
istanbul'daki Amerikan subay ve yard1m orgutu c;:ah?anlanm Batum'a gotururken, burada i?i biten yard1m orgutu c;:ah?anlanm alarak istanbul'a getirdi. 19 Bu
donemde Batum limam ingilizlerin denetimindeydi.
izmir'in i?gali sonrasmda May1s aymdan itibaren Amerikan destroyerleri,
izmir !imam ile Karadeniz'deki liman kentlerine Amerikan askeri yetkilileri ile
yard1m c;:ah?anlanm ta?Ima faaliyetlerini yogunla?tird1Iar. Bu donemde, Romanya'nm Kostence, Sulina, Galati Rusya'nm [Gurcistan'm] Baturri limanlanna yonelik c;:ok yogun bir ytik gemisi trafigi vard1. 20 Luce isimli destroyer King-Crane
Kuruluna tahsis edilmi~ti. Karadeniz limanlarmdaki gorevinden soma Kurul ile
21
Beyrut'a hareket etti. Karadeniz'de seyrusefayin halinde olan Amerikan gemileri
sahil kentlerindeki geli?meleri yakmdan takip ediyordu. Haziran ay1 ba?mda Trab-·
zon'da asayi? problemleri bulundugu ve Yunanhlann kente asker pkartmak ic;:in
yerel halk arasmdaki anla?mazhklan tahrik ettigi rapor edildi. 22
1919 Haziran ay1 ortalannda Bristol, Manley destroyeri ile Kafkasya'ya bir
inceleme gezisi yapn ve Ermenistan Ba?bakan Vekili, Ta~nak Partisi mensubu
Alexander Khatisian ile bir gorli?me gerc;:ekle?tirdi. Kafkasya donli?linde Bristol,
Trabzon, Giresun, Samsun ve Zonguldak illerine ugrad1. Trabzon'daki mevcut
durumu, Samsun'da Amerikan yard1m orgutlerinin c;:ah?malanm ve Zonguldak'ta
ta? komuru ocaklanm inceledi. 23 Raporuna, Yunan torpidolanmn kasith olarak
Turk sahillerini ziyaret ederek Turkleri rahats1z etmeyi amac;:lad1gm1 not etti. Bristol'un raporunda, Yunan torpidolannm limanlara giri?inin Rum halk ve ozellikle
piskoposlar tarafmdan buyuk numayi?lerle kar?iland1g1 da yer ahr. Bu durum
~uphesiz Turk halkuu rahats1z ediyordu. Aynca, Rusya'ya goc;:mli.? baz1 Rumlar,
Trabzon'a ve Samsun'a yerle~tirilmi?ti. Novorrossik'te 10.000 Rumgoc;:men Trah··
zon'a donmek ic;:in hazir bekliyordu, fakat ingilizler aynlmalarma izin vermf'mi?ti.
Bristol'a gore bu c;:ok yeri~de bir karard1. 24 Yunanistan'm Trabzon'a mum-----·---------18
19
20
21
22
23
24
LCMD, The Papers of Mark L Bristol-I, USS Noma, Batum, Russia, Mary 6, 1919. Con 3095-19.
LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, USS Grego1y, Batum, Russia, Mary 17, 1919. Con 3139-19.
LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, Report of Operations for Week Ending]unel, 1919. Pan one.
LCMIJ, The Papers of Mark L. Bristol-I, Report o.j Operations.for Week Ending]unc 8, 1919. Part two.
l.CMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, Report of Operations for Week Ending June 8, 1919. Part two.
LCMD, The Papers of Mark L Bristol-I, WarDiary,June 22, 1919.
LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, June 22, 1919. Part Three, Con.
4052-19. 5. 3.
- 272 -
-----~---~--··--~-
---
----~---------
-
--
·--------··
- - - -
Turk Deniz Ticareti Tarihi Se111pozyu111u IV: Dogu Karadeniz
Jagh gemiler, Yakm Dogu
arasmdaki faaliyet ve yol1m Orgutu c,:ahsanlan agir1 Hristiyan halka yard1m
Jyer May1s ay1 ortalannda
mlanm Batum'a goturlirik istanbul'a getirdi. 19 Bu
n Amerikan destroyerleri,
rikan askeri yetkihleri ile
Jar. Bu donemde, Romann] Batum limanlarma yomli-destroyer King-Crane
'.\tevinden soma Kuru1 ile
le olan Amtrikan genlileri ·
1-laziran ay1 basmda Trab.ente asker i;:1kartmak ii;:in
r edildi. 22
.troyeri ile Kafkasya'ya bir
Tasnak Partisi mensubu
ikasya doniisOnde Bristol,
ldi. Trabzon'daki mevcu~
}malanm ve Zonguldak'ta
rpi<lolannm kas1th olarak
n1tac,:lad1gm1 not etti. Brisni.n Rum halk ve ozelli.kle1g1-da yer ahr. Bu durum
a'ya goi;:mus haz1 Runilar,
· 0:000 Rum g6c,:men Tran:.:
·1ynlmalanna izin verme- ·
·- nistan'm Trahzon'a rrn1rri-
Mary 6, 1919. Con 3095-19.
a, Mary 17, 1919. (on3139-19.
ofh Endingjune 1, 1919. Part one.
eek Ending June 8, 1919. Pan two.
eek Ending June 8. 1919. Part two.
June 22, 1919. Part Three, Con.
kl.in oldugu kadar i;:ok Rum'u yerlestirmeye c,:ahsmasmm as1l nedeni Paris Bans
Konferans1'nda Trabzon Limam'm i.steyen Ermenilere kars1 nufusa dayah ustunluk saglamakt1.
Bu esnada Erzurum Kongresi'ni.n toplanma c,:ahsmalan ABD tarafmdan da
takip ediliyordu. Bu amac,:la McLanahan isimli ve 264 numarah destroyer Temmuz ay1 basmda Batum, Trabzon ve Samsun limanlanna gelerek incelemelerde
buhindu. McLanahan'm seyir raporuna gore; 10 Temmuz'da Trabzon'da 30 ton
dinamitininfilak1 ile bir patlama meydana gelmis ve 15 kisi olmustu. Patlama sonucunda, Tl:lrklerd'en, Ermenilerden ve Rm~lardan olenler vard1. Evlerin c,:aulan
ve camlan hasar gormustu. Batum'da May1s aymdan itibaren c,:ok fazla degisiklik
yoktu, Samsun'da 1.500 kisilik ingiliz isgal askeri bulunuyordu. 25 Erzurum Kongresi sonrasmda kruvazor Olympia'ya Karadeniz'in Anadolu sahillerini olusturan
guney sahillerinin denetlenmesi ve gozlemlenmesi gorevi verildi. Amerika-ispanya sava5ma da kat1lm1s olan Olympia, ar~ivlerde yer alan seyir defteri kay1tlarma gore; 1919 y1h Agustos ayma kadar Karadeniz'de gorevlendirilen en yiiksek
tonajh muharip gemidir. 26 Amerikan'm Karadeniz fi.losuna daha soma Patoma
isimli tanker gemisi de kat1ld1.
Anadolu'daki Turk milli refleksinin yamnda, Beyaz Ordu birlikleri ile Bolsevikler arasindaki savas datum yogunlugu ile devam ediyordu. Bu nedenle 1920
y1lmm ortalanndan itibaren-Amerikan Donanmasma bag! destroyerler Karadeniz'in kuzey sahilleri.ni s1khkla ziyaret ederek, General Wrangel komutasmdaki
Beyaz Ordu birlikleri hakkmda bilgi topluyorlardi. 27 Aym donemde Karadeniz'in
guney sahillerinde Turk kuvvetleri, ingiltere'nin destegi ile Anadolu'yu isgal etmeye i;:ah~an Yunan ordusuna kars1 varolus savas1 vermekteydi. Amerikan do- nanmasma ait gemiler bu mucadeleyi yakmdan takip ediyor, Amerikah
-misy6nerlerin, gazetecilerin, isadamlanmn ve istihbarat gorevlilerinin ulas1mm1
· saghyordu is Amerikan gemilerinin dige1 g()revi haberlesmeyi saglamakt1 ve telsi.zleri ile haberle$meye katlu yap1yor, limandan lirnana mektup getirip goturuyorlar<:h.
- l 920 y1hnm sonuna vanld1gmda Ka:i-adeniz'in her iki yakasmda, guney ve
k11zey k1y1larmda onernli geli$meier meydana geldi. Bu donemde Anadolu sahillerini izleyen Amerikan-destroyerleri ile dige:r deniz arai;:Ian "Anadolu'daki dem. ligin kaynamaya-ba~ladi:gm1":rapor ettiler. Yunan savas gemileri de Karadeniz'de
- zaman zarnan boy gostererek Sinop; Samsun, Trabzon limanlanm tehdit etmeye
25 lCMD, The Papers of Mark L
26 LCMD, The Papers of MaFk L
two.
2 7 LCMD, The Paper~ of Mark L
28 LCMD, The Papers of Mark L
Bristol-I, USS Mcl.anahan at Sea,]uly 13, 1919. Con 4385-19.
Bristol-I, Report of Operations for Wee11 Ending August 31, 1919. Part
Bristol-II,_ Report of Operations for Week Ending July 25. 1920.
Bristol-II,, Report of Operations for Week Ending Septe111ber 26, I 920.
- 273 -
Hikmet OKSVZ - ismail KOSE
devam ediyordu. 29 Kuzey sahillerinde ise General Wrangel komutasmdaki Beyaz
Ordu birlikleri Bol5evikler kar51smda ba?anh bir ricat gerc;ekle5tirmi5, fakat yenilmi;;ti. Wrangel yenildiginde Overton destroyeri Sivastopol limamnda bulunuyordu ve hemen istanbul'daki ana listen yardnn istedi. 3 Kmm'da faaliyet gosteren
misyoner, yard1m 6rgiitli c;ah;;anlan, Rus mi::1lteciler ve diger Amerikan vatanda$lan, istanbul'dan gonderilenjohn D. Edwards, Humphreys, Fox, Whipple, St. Louis,
Long, Faraby ve Navaho destroyerleri tarafmdan tahliye edildi. 31 Kmm tahliyesi
Amerikan sava?•gemilerinin Karadeniz'de grn;:ekle?tirmi? oldugu en geni;; c;apl1
operasyondu. istanbul'a getirilen yakla?Ik 100.000 Rus miiltecinin daha sonra
buradan nereye gonderilecegi sorunlara neden olmu;;tur.
Kazmi Karabekir Pa5a, Kas1m 1920'de Ermeni ordulanm kesin bir yenilgiye ugratmI$ ve Ta;;naklar iktidan kaybetmi$tir. Karadeniz sahillerindeki Amerikan gemilerine ula;;an ve seyir defterlerin<le raporlanan Ta5nak yenilgisi
hekknmedik bir geli5me olarak kaydedilmi5tir. 32
Milli Mi.icadele siiresince Karadeniz'in guney k1y1lannda, Anadolu':hun en
bnemli liman kenti Sarnsun'du. C:unku, Amerikan ticaret gemileri Milli Miicadek devam ederken de Samsun'dan tuti!n ithalini devam ettiriyordu. Rum c;etecilerin yogun olarak ya5ad1klan ve c;etecilik faaliyeti gosterdikleri - bolge
Samsun'un hinterland1 olan Merzifon, Harput, Sivas, Havza ve Aniasya idi. Bol
gedeki asayi5sizlik nedeniyle Amerika~1 pkarlannm korunmas1 ic;in 1919 yilmm
ba;;mdan itibaren Samsun limanmda her ay d6nu5umlu olarak bir destroyerin surekli hazu bulundurulmasma karar verildi. 33
Milli Mucadele ba5lad1g~nda Samsun'da ingiliz i$gal askerleri varch; fakat
Samsun Milli Mucadele kadrolarmm kontrolundeki bir liman kenti idi. 7 Maps
l 921 t.arihinde {\;i:;;leri Bakam'm temsilen Bolu Milletvekili Dr. Emin CemalBey, 34
Hi::1sf'.yin Hulus1 (Pekta:;;), Mr. Dulles, Mr. Hoizcr ve Amira! Briswrbir goru:;;me
yapnlar. Goru:;;me, Ankara Hiikumeti He Amerika'nm istanbul'daki en ust di.izey
temsilcisi Bristol arasmdaki ilk resmi temas olmas1 a~1smdan 6nemliydi. Harbord
Askeri Kurulu'na da tercumanhk-yaprrll5 ohm H Hulusi Bey bu goru5mede de
aym gbrevi ustlendi. Daha once konsohx_., olan Hoi1er Ti.lrkc;e konu5abihyor ve
okuyabiliyordn. Zikredilen gort1.:;;rnede H. Hul.usi'nin ttrci)melerini kontrol
°
1.9 l.CMD. The Papers of Mark L. Bristol-II, Report of Operations for Werli Ending October 24, 1920.
Part four.
30 LCMD, The Papers of Mark L Bristoi-II, Report of Operations jor \\leek Ending l'i0'1einber 7, 1920. Con
11641-20.
31 Peers, a.g.m .. s. 216.
12 LCMD. The Papers of Mark L B1is!·)l-ll, RqJOr~ o_f Op.~raiions for Wt:ek EndingNovember7, 1920. Cori
11641-20. Part three.
33 LCMD. The Papers of Mark L. llri~tol-Jl, Report oj Operations for Week Ending Ap1il 21, 1921. Part
Three.
34 TBMM Zabit Ceridesi, C. 1, 11.8. 1399 (Nisan 1921) Devre II, Ankara: TBMM Matbaas1, s. 7
-274-
L __
l
Turk Deniz Ticareti Tmil1i Sempozyumu IV: Dogu Karadeniz _ _ _ __
angel komutasmdaki Beyaz
H grn;:ekle$tirmi$, fakat ye·astopol limamnda bulunu30 Kmm'da faaliyet gosteren
e diger Amerikan vatanda$·-eys, Fox, Whipple, St. Louis,
iye edildi. 31 Kmm tahliyesi
1rmi$ oldugu en geni$ \aph
~us miiltecinin daha soma
;tur.
ordulanm kesin bir yeniladeniz sahillerindeki AmeJorlanan Ta$nak yenilgisi
iy1larmda, Anadolu'nun en
1caret gemileri Milli Miicavam ettiriyordu. Rum \eteliyeti gosterdikleri bolge
Havza ve Amasya idi. Bolorunmas1 i\in 1919 y1lmm
ii olarak bir destroyerin sii-.
. i$gal askerleri vard1, fakat
>ir liman kenti idi. 7 Mayis
ekili Dr. Emin Cemal Bey,34
Amira! Bristol bir gorll$me
istanbul'daki en ust diizey.
smdan onemliy:di. HarbQrd
lusi Bey bu gorii~medede
r Tiirk\e konu~abiliyorve
1in terctirnelerini kontrol
edecekti. 35
Gorii~mede yard1m orgiitleri ve misyonerlerle ilgili sorunlar ele almdi. Bristol, oncelikli olarak Amerikan gemilerine Samsun ve Trabzon limanlarma girebilme ve bekleme izni verilmesini, daha soma Anadolu i\lerine girilmesine
miisaade edilmesini istiyordu. Emin Bey, inebolu Mutasarnfi Rag1p Bey'den izin
almarak bu isteklerin yerine getirebilecegini soyledi. Gorii$mede Emin Bey'in
Amerika'nm, cephe hatlannda ve i~gal alanlannda Yunanhlann barbarhklanm
ara~t1rma komisJ;onu kurulmasma onciiliik yapmas1 onerisini Bristol kabul
etmedi. 36
Bu y1llarda Anadolu'daki ticareti sekteye ugratan en onemli etkenlerden
bir tanesi Yunanhlann Karadeniz'deki limanlan bombalamalandlf. (:iinkii karayollan yetersiz oldugu ve Milli Miicadele devam ettigi i\in nakliye hizmetleri
biiyiik okude deniz yoluyla saglamyordu. Yunanhlann limanlan bombalamas1
tacirleri tedirgin etmekteydi. Ornegin; Yunan Donamasma ait bir sava~ gemisi ile
bir destroyer 1921 Temmtiz aymda Trabzon'u bombalad1ktan soma Samsun'u
bombalamak i\in $ehir onlerine gelmi~, fakat ~ehirdeki Rumlara ve Amerikahlara zarar vermemek i\in saldmdan vazge\erek, 26 Temmuz'da Sinop'u bombalami~ti.37 ·
1921 y1h~m Temmuz ayinda seyir defterlerinde rapor edilen diger onemli
geli$me, izmit'i bo$altan Yunan ordusunun, Ermeniler ve Rumlan da yanma almas1 ve arkasmda hlfakug1 koyleri yakmas1d1r. izmit a\1klannda bulunan Amerikan Donanmasma ait 236 numarah Humhpreys destroyer miirettebat1, 13 koyiin
Yunan ordusu tarafmdan yakild1gmm gorgii tamg1 olarak hadiseyi seyir defterlerine kaydetm~lerdi. Bu suada Samsun'da ise 15-50 ya$ arasmdaki tum erkek
Rumlar sahil kasabalanndan i<; bolgelere gonderilmi$ti. Samsun'daki geli~meleri
244 numarah Williamson destroyeri rapor etmi$ti. 38 Liman ~ehirlerini bombala~ yarak halk1 korkutmak ve can \eki$en ticareti baltalamak i\in ugra~an Yunanhlar i\ bolgelere gonderilen Rumlann katledilecegi propagandasm1 yapmaktan da
geri durmuyordu.
Amerikan destroyerleri, 1921 Agustos aymda Sakarya Sava~m'da Yunanh. farm yenildigini ve Yunan ordusunun duzensiz bir $ekilde \ekildigini rapor ettiler.'39 1922 yiii ba~mda, Amerikan Donanmasma ait gemilerin Wrangel
ror Week Ending October- 24, 1920.
Veek Ending Novemberl, 1920. Con
Veek Ending November 7, 1920.·Con
r Week Ending April 21, 192:1. Part
,nkara: TBMM Matbaas1, s. 7.
35 LCMD, T_he Papers of Mark L Bristol-II; \\'tlr Diary, Confidential, May 7, 1921. s. 1.
36 l:CMD, The Papers of Mark L Bristol-II, War Diary, Confidential, May 7, 1921. s. 2-3.
37 LCMD, The Papers of Mark L Bristol-Ill,. Wat Diary, Confidential, Part Three, July 24, 1921.
38 LCMD, The Papas of MarkL Bristol-Ill, Report of Operations for Week Ending July 3, 1921. Part
three. · . ·· ·
39 LCMD,The Papers of Mark L. Bristol-Ill, µ.eport of Operations for Weck .Ending August 28, 1921. Part
three; LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-Ill, Report of Operations for Week Ending September 25,
1921. Part three.
- 275 -
[_·~
Hihmet OKSOZ - ismail KOSE
--------
<;ekildikten iki y1l soma tekrar Sivastopol, Odesa ve Novorossisk limanlanm ziyaret etmelerine karar verildi. Ziyaretlerin temel amac1 gozlem ve Rus halkma
ya~am malzemesi dagitan Amerikan Yard1m orgutlerinin guvenlik, ula~1m ve ha.
berle~mesinin saglanmas1yd1. 40 1922 y1lmm Haziran aymdan soma Amerikan
Donanma gemileri Ukrayna sahillerine ek olarak tekrar Kostence, Varna ve Sulina
limanlarma ugramaya ba~ladi. 41 Bol~eviklerin etkisi ve komunizm ihra<; politikasmm Bulgaristan, Romanya ve Balkanlara dogru yay1lmas1 destroyerlerin tekrar Karadeniz'in bat1 yakasma gonderilmesinin temel nedeniydi.
4. Milli Mucadele Suresince Karadeniz'de Gorev Yapan
Amerikan Sava~ Gemileri
1919 y1lmm ilk yansmda Karadeniz'de U\ ABD Donanma gemisinin ve
dort denizaln avc1 gemisinin gorev yapt1g1daha once belirtilmif,)ti. 1919 yll1 Hazilan aymda, istanbul merkez olmak "lizere Turk brasulannda bulunan Amerikan sava~ gemilerinin say1s1 artmld1 Boylece, ag1rhkh olarak dcstroyerlerden
oln?an gernilerin, Suri ye, Filistin, Sivastopol rnerkez olmak_ uzere Guney Rusya,
Batum merkeL. olmak uzere Kaflosya, Samsun merkrz olmak 1izere Anadolu'nun
kuzcy sahil!eri. Kosteoce merkez olmak uzere Romanya, Varna rnerkez olmak ·
lizerr Bulgarislan sahillerinde diizenli olarak devriye gorevine <;1kilabilrnesi mun1kim hale geldi. Bu gorevlendirmede denizalt1 avc1 gemilerinin apk denizlere i;:1kmamas1 tercih edilerek, izmit Korfczi, Marmara Denizi ve Mudanya civanndaki
devriye giJrevini ustknmeleri kararla$trnlch. 1920 yrlmda Amerikan Donamasma
an ge1nilerin say1s1 20'ye pkart1ld1. 42 Yakla?1k 10.350 km uzakhkta bulunan Amedkan sava~ gemileri ana iisten uzak olrnanm zorluklanm s1khkla ya~amaktayd1lar. Bu nedenle tusat buldukc;a belli arahklarla Marmara Denizi'nde sava?
taLbikatLm icra cdiyorlardi. 43
1922 vth Haziran aymda ist:mbul ussline sekiz yem destroyer gonderile1ek nzun suredir gorevde bulunan sekiz destroyerin bak1m ve onanm ir;-in Amerika'ya geri donrnesi saglandi. Murettebatm yorgun ve y1pranm1$ 0Irnas1
· rotasyonlm dige1 nedeniydi. 1922 y1h Agustos ayrndaki Bi1yttk Taarruz ile Yurian
orduLn maglup t~dildikttn 'ionra l\:aradeniz'de bulunan destroy·~rlerin bir lusnu
tz.mir limanma kaydmldi ve burada bulunan Amerikan vatailda~Ianmn ve Rum
4{1 LCMD, Th<: Papr.r;. (lf M:uk l.. Bristol-Ill, Repon of Operations for Week Ending April 16, 1922. Part
time; .f.C:MD, ·roe Papers of Mark L Bristol-m, Repor: of Ope1utivnsfor W.:eli E71dinJ; April 23, 1922.
P~.rt twc. .
.1. \.
!~ CMD, rl1e Par~rs of Mark L Brisio!· IV, I~eport of 0p.:1ations for Weed< i.'tdir1g Aagust ti. 19?2. hut
;,h.1t',~,
tCMu, ·nc Papns oO·fark !_, Bristol-IV, Repvrt of Opaatifm ... for W<eli Ending Aug1<>1 IJ,
?!Y~;~. Dan two.
·j.'!,
P-~er:;. ~.g.n1., s. ;~I0..17.
H
L':Mo, The Papers Gf Mark L
Part t\vo, f""art three.
bri~tol-m, Report 1Jj Operations for Weeh Ending September 18, 192 l.
~-----
---------------------- -------- ------
_ _ _ _ _ Turk Deniz Ticareti Tarilii Sempozyumu JV: Dogu Karadeniz _ _ _ __
)VOrossisk limanlanm zi1 gozlem ve Rus halkma
n guvenlik, ula?Im ve ha1ymdan soma Amerikan
Kostence, Varna ve Sulina
: komunizm ihra<; politilmas1 destroyerlerin tekedeniydi.
e Gorev Yapan
Donanma gemisinin ve
elirtilmi?ti. 1919.yih HaJ!annda bulunari Ameri1 olarak destroyerlerden
mak uzere Guney Rusya,
lmak uzere Ariadolu'nun
ya, Varna merkez olmak
evine <;1k1labilmesi mumerinin a<;1k denizlere <;tkve Mudanya civanndaki
a Amerikan Donamasma
uzakhkta bulunan Ame11 s1khkla ya?amaktayd1rmara Denizi'nde sava?
'eni destroyer gonderilenm ve onanm i<;in Ame1 ve y1pranm1? olmas1
BuJtik Taarruz ile Yunan
destroyerlerin bir k1sm1
vatanda?lannm ve Rum
A/eek Ending,A,pril 16, 1922. Part
;for Wee11 Ending April 23, 1922.
lee11 Ending August 6, 1922. Part
ons for Week Ending August 13,
v'eek Ending September 18, 1921.
multecilerin Yunanistan'a nakledilmesine destek sagland1. Henry P Peers, izmir'den 250.000 Rum'un Amerikan gemileri ile Yunanistan'a tahliye edildigini
kaydeder. 44 Buylik Taarruz sonrasmda Amerikan donanmasma bagh gemilerin
Karadeniz sahillerinde Rumlann ve Ermenilerin tahliyesine kat1ld1g1 iki buylik
liman Samsun ve Trabzon limanlaridn. 45 1922 Arahk aymda Yunan Yuksek Komiserinin Trabzon'da 30.000 Rum multeci oldugunu soylemesi uzerine Edsall
isimli destroyer Trabzon'a gelmi?, fakat limanda <;ok az say1da Rum multeci oldugunu tespit etmi?tir. 46
lozan gbrli?meleri devam ederken, Afnerika'nm Karadeniz'de 20'ye yakm
sava? gemisi bulunuyordu. Konferansm ba?ans1zhg1 durumunda sava?m tekrar
ba?lamas1 ihtimahne kar?1 ABD, gemilerinin say1s1m indirmemi?ti. lozan Konferans1'nm ikinci tur g6rti?melerinin ba?lamasmdan bir ay soma (Mayis ay1 i<;illde)
6 gemiden olu-?an ilk parti destroyer ve Haziran aymda ikinci 6 gemilik destroyer partisi ABD'ye geri dondu. 47 Karadeniz'de gorev yapm1? olan belli ba?h Amerikan Donanmasma bagh gemilerin listesi a-?ag1daki tabloda gorulmektedir:
Tablodan da anla?1lacag1 gibi, General Wrangel yenildikten soma Amerikan destroyerleri Karadeniz'in giiney sahillerine, yani Anadolu k1yilarma yogunla?mI?- ·
lardn. Turk karasularmda gorevli destroyerlerin hemen hepsi Samsun limamna
ugrayarak devriye gorevi yapm1?t1.
.
5. Lozan Ban~ Antla~mas1 imzaland1ktan Soma Amerikan
Donanmasma Ait Gemilerin Durumu
1919 yih ba~mda ticaret ablukas1 kalki1ktan soma Turk-Amerikan ticart
ili~kileri h1zla yukselmi? fakat daha soma her ne kadar dti?li? egilimli bir trend
gostersede Milli Mucadcle doneminde belli bir optimal duzey yakalanabilmi~i. ·
Milli M"Licadele doneminde ABD :rurkiye'den agnhkh olarak ttitun, 48 meyve ve~
hah ithal etmekte iken, Turkiye'ye kuc;uk c;aph makineler, deriden yap1lm1?:
e?yalar ve az say1da otomobil pan;:as1 ve hayvansal g1qalar ihra<;; ediyordu. 49
Turk karasulannda faahyet gbsteren Amerikan Donanmasma ait gemilerin
44 Peers, a.g.m., s. 218.
45 LCMD, The P<1pers of Mark L Bristol-IV, Report of Operations jor Weck Ending December'
Part two, Part thre~, Patt four.
46 LCMD, The Papers of M<trk L Bristol-IV, Report of Operations for Week Ending December 1ofi922:.
P<trt two, Part three. s. 3-4.
.
.
.
47 ·.Peers, a.g.m., s.'219-20.
_.
;',~ ,_,
48 · Monthly Snmmary of Foreign Commerce of the US, Department of Commerce, June 1922. ~as;
hington: Government Printing Office, 19p. ~- 20; .Wall ~treet Journal, "Higher Turkish Tobacco
·
Output", November_ 7, -1924: s. 3
49 Monthly Summary of Foreign ·commerce ohhe US, Depart;nent of Commerce, June 1922. Washington: Government Printing Office, 1922; Din\ Yaylaher, "TUrk Amerikan Ticaret ili5kileri 1919 ·
1923", Turk Yurdu, C. 19, Sayi 145, Eyllil 1999: s:2sc2s.
- 277 -
Hikmet OK50Z - ismail KOSE _ _ _ _ _ _ _ _ __
sava? ortammda ticaretin ayakta tutulmasmda buyuk pay1 vard1. Aynca
Amerikan petrol ?irketi Standart Oil, istanbul'da bir us kurmu?tu ve
Anadolu'ya petrol urunleri satmaktayd1.
Bristol goreve ba?lad1ktan soma 24 sava? gemisi ve toplam 12.000 Amerikah denizci ile \ogunlugu destroyer olmak uzere 87 Amerikan sava? arao Turk
sulannda ve Bristol'un yetki alanmda gorev yapm1?t1. 50 Lozan muzakereleri
devam ederken 12 Amerikan destroyeri ABD'ye geri dondu. Antla?manm imzalanmasmdan sonra-geride kalan destroyerlei, Turk sahillerindeki faaliyetlerini artudilar ve istihbarat \ah?malanna ag1rhk verdiler. Destroyerler gittikleri
limanlardaki yerel gazete haberlerinin ingilizce 6zetlerini de Bristol'a sunduklan
haftahk operasyon raporlanna eklemeye ba?ladilar. Eylul ay1 sonunda Trabzon'u
ziyaret eden destroyer kaptam; Gurcistan, Azerbaycan ve Ermenistan ile daha
yakm baglant1 kurabilmek i\in Trabzon'daki konsoloslugun tekrar a\ilmasm1
talep etti. 51
Bagla?tklar -istanbul'dan \ekilirken, Turk D1?i?leri Bakanhgi'nm is tan. hul'daki temsilcisi Adnan Bey (Ad1var), 20 EylUl 1923 tarihindeki goril?mesinde
ABD Yuksek Komiseri Arniral Bristol'dan, Turk sularmdaki Amerikan Donan .
masma ait gemilerin de aynlmasm1 istedi. istek gayri resmi olarak dile getirilmi?ti. Bristol bu istege kar?l uzla?maz bir tavu takmdi. Gunluklerinde, Adnan
Bey'in 1srarc1 olmas1 halinde Turkiye'nin ?imdiye kadar antla?ma yukumluluklerini yerine getirmemesine ragmen kendi avantajma oldugu i\in Bogazlar S6zle?rnesini52 yilrurluge koymaya \ah?t1gm1 kaydetmi?tir. GorD?meden sadece ABD
Donanmas1'nm Turkiye'nin-kendi !imanlanndaki egemenlik hakknu tammas1 ve
gelen gemilerin Turk makamlanna bildirilmesi kuralma uyulmas1 sonucu elde
edildi. 26 Eylul tarihinde ger\ekle?en ikinci goru?mede Bristol destroyerlerin
biiyuk bir k1smun gondermeyi kabul etti. Adnan Bey, kapittllasyonlann simges1
ofr.m Scorpion'un da iki hafta i<;;inde aynlmasm1 istedi. Bristol bazen Scorpion'da
konaklamaktayd1 ve bu nedenle aym zamanda amiral gemisi olan Scorpion'un iki
haftadan fazla kalmasma rniisaade edildL ilk k1s1m destroyerler Eylul ay1 sonunda
50. l.CMD, The Papers of Mark L. Bristol-III, "Enclosure, Ad1ess Broadcasted Oct. 27, 1925, 9-9.30 pm.
From Gimbel! Building NY", Confidential Diary, Confidential, From 1 August to 31 October. 1925. s.
13 (Eks. 8); LGl1D, The Papers of Mark L. Bristol-VII, TO press in America, Confidential Diary from
August 1 to December 311925, s. 16 (Ek s. 1).
51 LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-V, Report of Operations.for Week Ending September 23, 1923
Pan Three; LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-V, War Diary, Confidential, September 20, l 923.
s. 2-3; Peers, a.g.m., s. 219-20,
52 ABO, Lozan Ban~· Antla~masfoda imzac1 devlet olmad1g1 ii;in Bogazlar'da diger devletlere tar.man
hakfordan yararlanmakt11 fakat Bogazlar Komisyonu·nda uye bulundurmamaktayd1. Bkz. Joseph C.
Grew, Yeni Turkiye, Amerika'nm ilk Tiirkiye Biiyiikel<;isi'nin Amlan, <;:ev. Kadri Mustafa Oragh,
istanbul: Multilingual, 1999. s.. 22.
- 278-
;
_ Turk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu IV: Dogu Karadeniz ______ _
1yuk pay1 vardi. Aynca
a bir us kurmu~tu ve
ve toplam 12.000 Ameri.merikan sava? arac1 Tiirk
ti. 50 Lozan muzakereleri
bndu. Antla?manm imzallerindeki faaliyetlerini arr. Destroyerler gittikleri
inLde Bristol'a sunduklan
Jul ay1 sonunda Trabzon'u
n ve Ermenistan ile daha
:islugun tekrar a<;:1lmasm1
?leri Bakanhg1'mn !stantarihindeki gorl1?mesinde
mdaki Amerikan Donan1 resmi olarak dile getiril:lL Gunluklerinde, Aclnan
r antla?ma yiikumluli1kle:lugu ic;in Bogazlar Sozle?Gorli?meden sadece ABD
wnlik hakkuu tammas1 ve
ma uyulmas1 sonucu elde
ede Bristol destroyerlerin
kapitulasyonlinn simgesi
Bristol ba:zen Scorpion'da
~emisi olan.Scorpion'un iki
royerler Eyhil ay1 sonunda
1dcasted Oct. 27, 1925, 9-'Uv pm.
1
l August to
1 Arnn ica,
31Octob~1,1925.
s.-
Confidential Diary from
Week Enrling Stptl'mber 23, 1923.
-.onfidential, Scpiember 20, 1923.
gazlar'da diger devletlere tamnan
mdumiamaktayd1. Bkz. Joseph C.
mlan, (:ev. Kadri Mustafa 0; agh,
Turk sulanndan aynldi.53
Bagla?1k i?gali 2 Ekim'de tamamen soma erdigincle ABD'nin istanbul onlerinde dort sava? gemisi kalm1?tl. Bunlarclan bir tanesi uzun suredir istasyon gemisi gorevini yerine getiren Scorpion idi. 54 Bristol her ne kadar ilk ba?ta kabule
yana;;mam1? olsa da, Bagla?1klar istanbul'dan aynld1ktan soma Amerikan clestroyerleri de aynldi. 1924 y1h ba?ma gelindiginde arnk Karadeniz'de Amerikan
destroyeri kalmam1?tL
6.Sonui;
Mondros Ate?kesi sonrnsmda Turk sulanna gelen Amerikan torpido ve
destroyerleri; Akdrniz, Ege, Marmara ve Karadeniz limanlan arasmda surekli dola;;arak haberle?meyi ve ula.?11111 saglamakta ve bilgi toplamaktayd1lar. Tum bu
sulardaki donanma ara<;:lan Akdeniz Donanma Amirali gorevini uhdesinde bulunduran Bristol' a baghydi. Zorunlu olmadik\a destroyerlere kadm yolcu alm-rrnyor, fakat Amerikan i~adarm ve misyonerleri destroyerler ile Karadeniz'in kuzey
sahilleri dahil istedikleri limanlara gonderiliyorlardl.
Amerika Birle?1k Devletleri, kurulu?ur1dan itiharen uluslararas1 ili?kiler
yakla?1mm1 birincil oncelik olarak ticari .;1karlar uzerine oturttu. Bu nedenle, ingiliz s6murgeliginden kurtulup bag1ms1zhgm1 kazand1ktan soma Amerikan tarihi boyunca d1;; pohtika ile ekonomik <;:1karlar hep paralel yuriidu, hatta baz1
donemlerde d1? politika dogrudan dogruya ekonomik <;:1karlarm elde edilebilmesi
ic;:in kullamlan bir ara<;: g6rev1 ustlendi. Milli Miicadele doneminde de ABD'nin
Tork topraklanndaki birinci 6nceligi kurulu? felsefesine baglr kalmarak ticari c,:i
karlann korunmas1yd1. Bunun yanmda yakla?tk b1r asuhk <;:ah?ma ile tum Anadolu'da 6rgutlenmi? olan misyoner muessese ve okullannm korunmas1, gayri
rnuslimlerin taleplerinin kar?1lanmas1 ABD <l1? politikas1 iiz.erindeki kamuoyu
c,arpanlanydi.
Belirtilen nedenlerden 6tuni, Bagla?1klardan hemen soma ABD de temsilcikrini ve deniz giicfinii Turk karasulanna gondercrekpkarlanm koruyabilmek
i<;:in tedbirler aldi. ABD, Turkler ilesava~an devlet (belligerent) degildi. Bu durum
bazen avantaja bazen de dezavautaja nedcn oldu. Yakm Dogu'daki ABD ticareti
i<;in ~aradeniz'e ac;:1labHmek hayati 6neme sahiptL Ru nedenle Karadeniz'de donemin ~aFtlan i<;:inde olduk<;a yi1ksek sayilabilecek say1da sav~ gemisi gorevleri-/
dirildi. Karadeniz'in kuzey ve gune yakalannda de-Varn eden sava? ve istikrars1zhk
.B LCMD, 1he Papers of Mark L Bristol-V, War Dim)', Confidential, September 20, 1923. s. 2-3;
- LCMD, The Papers of Mark L Briswl-V, W.n D1:11y, C!Jnfidential, September 26, 1923. s. 3; LCMD,
The Paper~ of Mark L. Bristol-V, Report of Opmwons for Week biding Sepitmber 30. Part Three.
5~ LCMD, the Papers of Mark L. Briswl-V,War Diary, Confidential, September 26, 1923. s. 2-3; Henry
P. Beers, "United States Naval DrJachment in Turkish Waters, 1919-1924", Military Affairs, s. 7, No:
4,Winter 1943. s. 219.
- 279-
Hikmet OKSUZ - ismail KOSE - - - - - - - - - -
bu surlarda faaliyet gbsteren Amerikah tacirlerin guvenliginin saglanmas1 ir;in
Donanrna gucune duyulan ihtiyao artum1?t1.
Amerikan Hukumeti, sadece Karadeniz'deki ticaretle ilgilenmiyordu. Parr;alanmakta olan Osmanh Devleti'nin topraklan uzerinde kurulacak yeni Hristiyan devleti;:ikler, ozellikle Amerika'da hatm say1hr bir medya gucune ula?IDI? olan
Ermenilerin kuracak oldugu devlet de Amerikan Hukumeti ii;:in onemliydi. Bu nedenle 1919 yilmda iki kurul, King-Crane ve Harbord Askeri Kurullan Anadolu'ya
gonderilerek kurulma.s1 planlanan Ermeni devleti ii;:in ara?tlrma yapt1.
Amerikan Donanmasmm Turk karasulannda faaliyet gosterdigi yillar, Anadolu'da 10 y1h a?km suredir devam eden sava?m arkasmda buakt1g1 bir tahribat
donemine denk gelir. Saghk ko?ullan ilkel duzeye inmi?, k1thk ve bannma sorunlan nedeniyle yl!zlerce insan olmli?tli. Rusya'mn guney sahilleri, Balkanlar ve
Kafkaslarda ya?ayan halklar da benzer sorunlarla ba?a pkmaya ugra?1yordu. Amerikan Donanmasmm gemileri Mondros Ate?kes Antla?mas1 imzaland1ktan hemen
soma Turk karasulannda faaliyete ba?lamadan once un ve ya?amsal malzeme ile
Karadeniz'e gonderildi. Bulgaristan'a, Romanya'ya, Kmm'daki Ruslara, Ermenistan'a, Anadolu'daki Rumlara ve Ermenilere buyl!k oranlarda yard1m ula?tmld1. Bu
insani yakla?1mdaki en buyuk eksiklik yard1mlann Hristiyan halka yonelik olmas1d1r. Yard1m 6rgutu i;:ah?anlan buyl!k oranda misyonerlerdi ve Muslumanlara
yard1m etmek istemiyorlard1. Karadeniz'de faaliyet gosteren Amerikan Donanma
ve yard1m gemilerine kumanda eden Amiral Bristol bu durumu engellemek i<;in
insan ustu bir gayret gosterdi, fakat i;:ok fazla ba?an elde edemedi.
EKlER
MANUSCRIPT
DIVISION
The l'apers of
EK-I Milli Miicade!e Donemi'nde Tiirk karasu!annda giirev yapan Amerikan Donamasi deniz arar;lanna ait seyir raporlannm Kongre Kiitiiphanesi El Yazma!an Bolumii'ndeki k!asor kapak!an omegi
- 280-
_______ Tiirh Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu IV: Dogu Karadeniz _ _ _ _ __
venliginin saglanmas1 i<;;in
:aretle ilgilenmiyordu. Parinde kurulacak yeni Hristimedya gucune ula~m1~ olan
1meti i<;in 6nemliydi. Bu ne\.skeri KurullanAnadolu'ya
1 ara~tnma yapt1.
aliyet gosterdigi Y1llar, Anatsmda bnakng1 bir tahribat
1mi~, knhk ve bannma so,uney sahilleri, Balkanlar ve
c;1kmaya ugra~1yordu. Ame. ;mas! imzalandiktan heine1i
in ve ya~amsal malzeme
nm'daki Ruslara, Ermenis1larda yard1m ula~tmld1. Bu :-Iristiyan halka yonelik ·01-onerlerdi ve Muslumanlara
steren Ainerikan Donanma
u durumu engellemek i<;in
Ide edemedi.
}',~'-'•"'·"';..,
;,.
"l,L_
i111!¥;. .lizt .. f.-;
~-.-~,
...... ff""""'·"->
_ ......
........
_Ha_._...,1
......
____
_...
M•. 1, ....... 118'
l1N >- .. ._...
a:-riftiif .._ ial ••*ta•
~i
II ...... ...,. ...,,. ...... - , .
C.$..!.
Jc-.
~9tl• "Jlf'
~!. •.'..
t ..... ;'f
~ii·~-
; ..
Mt f6 .......
jUJ;
~
h.U..,,. i~;k-
ill+,
.l~
,,El-l
......
J ~.;.:*~ 1~.
-.rn h .• • " " " '
~r $, . . . . , al"'dnf.
a.-..~
l.~\l
~·
•1 x
%1:.;.-~J
,.x
U:l.';
_......~
..,.,.,¥
~~·
;..s. 1. IJU
..-
~
.--. .. u Z.,00 a.s.. arrh+.l --14*~ Jt&I
iv t.¥ hl.1" -C ..._.
I'·• ""'°
. . . . i',);;'
t&.:o ti~
I-~,;..
_,i...
~
~
J..$.~ 1- ...~.J
hr Dlk
_,.. _
t'llti
........
..........
'--"'Sd-f"
* ...·1 ....
t4;-;; ..... •nld.q .... . . , ..........
t.<M.
rw
N'llt-.
--~
..,. ._...
P!.Nft; ,.. . . . . JS; ..u..l -
~,_date..._
I tUMllS--•·
~~
·
. .....
.- .-,,.. ....
tit.I" .....
ile
--~\..~
$.-So.~$...
..... y..a,.-
.. ~~~l'I
i-t
-·
.,... ,......
................
---"""""""
.
EK-II
Milli Miicadele Doneminde TUrk
Karasuiannda gorev yapan Amerihan Donaniast deniz ara(lanna
ait seyir raporu 6rnegi 55
VJ$ION
EK-III Milli Mucadele DOneminde TUrk Karasu!annda gorev yapan
Amerikan Destroyerleri 56
-
-
51ev yapan Amerihan Dona-
tllphanesi El Yazmalan Boriegi
55 LCMD, The Papers of Mark L Bristol-lII.
56. http://en.wikipedfa..org/wikJ/File:1JSS_Bainbridge_(DD-246)_1921.jpg 130/0312012].
- 281 -
Hilm1e1 OKSUZ - jsmail KGSE ___
(;Orn
Tamnn
Gt'minin ad1
1·.,,.I ;J
l l.S.S
Srorpion
VSS Uainhridgt·
l!SS
Tiirk
Tiirk
Sulanna
Sulanndan
Gc~Tarihi
Aynh~
Tarlhi
ll llH\l
1/S: l()ll 5H
No
21•n
l ~Jfi!Ofl
59
9(1 hl.
lemmu1.
UalT)
!51
1919
(".') 192-i
Uorit•
I 21.'i
ltuiran /922
Jhdmt•r
{ _., 19:'-l
l~tanht'.!-
01du.
I LI) !On
Urook:,
/'iitllhul
B111um.Kil-.1cnl\'
L.~r.5 1011
')(1111
l!SS
··•1.1... ;nn.1.
bt:mbu. ·arna . .)n<1.<.IOJJ<1J.
lulla. Trnhwn.Sam.-.un.
IPll
96ni
l'SS
t"l!lt.
l~wnbul
/l)1_]
"1.g.1.1 ... , ,~
niddh.•
~
l.;1;111hul.· S;imsun. Kn.<.le110:.
Si1'a~JOpt)l. Yall:t. Suhum1
1?1 1920
Harker
.\ .....,t11. r..t
c;nilltk. \alt;1, Hu}Lik:tJa.
l'\lallhul. ·1 rnhzon. Sarn . . un
9<i1110CI
,\fulin/1
Karadeniz'dc
lij:radtgl b~bca
Limanlar
C;ih'dc
,,5 rn
h1;b_\n11 (j~·mi:-.1
j}('qh)~l'f
fonaj
Uzunluk
Samsun. Tr:1tnon.
l!n~c
b1anhul. irn1it
96rn
CL-IN
h1anl111I. Yah:1 BMu111
241
Baru1n. Sam ... un.11.mi:.
:\111tfa11ya.Gl·ml1k
"I.
; l)'11l:..'b .... _
10
l'SS
Child"
11
[lSS
Coll'
12
l'SS
U
USS
1-1
USS
Kus11n J92f
,.,gu~tos
Dupont
Ed.~11
C.'1 1420
1919
:\;;.
Tl:'lllHWl j!J!2.
1.21)
JPll
j\)'Jl)Tnll
t)6rn.
J~ (/'lo
1919
Dl:'Hrn)cr
C!l
IJ;wran 1922
96 Ill
J.;r:inbnJ
!52
1><11111!1.
219
Istanbul. Od<·sa f r.thNn
23--1
J.,tombul. l\.i1stencc. lzmit.
Tn1h:11m . .'\ornrw•.si:;k. Odc~a
Temrnuz 1922
l.f9tltt111
(lf1111.
In
'7
Gilmt<r
l'SS
lX
tlSS
Temmuz
1.215 tnn
1923
Gotl
Hiin 1922
Jlatticld
Hirnl92'..!
Hopkins
Hun 1922
Hlnuphrc~"
jq;111h-if. Batum. Sam-:un.
Ki},lt'llt'l".
N,.,:·oro-.~isk
l.s1.anl:ml,T;.1!11on,Samsun
kmmul J91.3
1stanriuJ._)t11nsun. J raPJnn.
\'~1ma
l~mnwz
USS
2.H
IJtlm.
J.st!lnbul
Ar.dif.. l920
1y:w
~I
1l11J.rl I . ,-,ilill~>J\l,
\'arna
/>;rnnbul
('')
f::ylul 1920
USS
t'!) 1924
l.J'fl.l!l'!l
155
\
.l~A!ton
96111.
:?OX
l'>tanllul.Si•;1o;111pol
Ko-.1ent'~'.
Agustos
ht:mbul. $;mi.sun.
1920
H.atum. Yai.a. S1l'·isttlp;)l
.\fay1.<.
\J.1\ l)-
216
192f
1920
-lt·mmuz
l\11~IC1lt:t".)
,dta.
i-.wnhul.S.;1111.,1111.Giie-.tm.
!\'lavto;
JtJ:i
19~3
J-;t:HJhui.
.Si,;htopol B,uum. S:1rnscn
1
X1111.
Ordu. OJc"1· km1~1w1~,
fr1b1Pn
Ek-IV Milli Mucadele Suresince Karadeniz'de Gi)revde Buhman Amerikan
Donanmasma Ait Belli Bash Gemilerin List{si 57
5 7 Liste, Amira! Bristol'un Donanma Bakanhgma gondermi~ oldugu haftahk rapollar incelenerekhazirlanrm~tu. Bkz LCMD, The Papers of Mark L Bristol-I; LCMD, The Papers of Mark L Bristol-II; LCMD, The Papers of Mark L Bristol-III; LCMD, The Papers of Mark L Bristol-IV;
LCMD, The Papers of Mark L Bristol-V; Ar~iv belgelerinm baz1lannm gizliligi kalkmad1g1 vc: baz1lan da okunamad1g1 i~in.tam listeyi olu~turmak ve ugrarnlan tiirn lirnanlan belirlemek rniimkiin
olmam1~tJr. Tonajlar ve metrik ol(iiler; "http://en.wiki
pedia.orglwiki/List_of_United_States_Navy_ships" adrrsindeki bilgilerden yararlamlarak diizeniemni~tir.
[29/03/2012]
58 fonajlar, plasman tonajlan displacement ton olarak verilmi~tir.
59 lngilizce"destroyer" olarak adlandmlan silahh muharip gemiler Tiirkr;:eye "mulnip" olarak gec;1ueklc birlikte, yaygm kullarnm destroyer isimiendirmesi oldugu ir;:in bu ad tercih edilmi~tir.
60 Desrroyerlerin genellikle 95.83 m gibi kiisurath olan uz.unluklan iist rakama yuvarlanarak 96 m
olarak verilmi~lir.
- 282 -
Hihmet OKSUZ - ismail KOSE
Gemininad1
I t','-
''"'
. I~~'->
IS~,
'
I~-,'-·
'.I>•~
•Jc;s
IJ~~'.)
IJ:_.-i:,
GOrevTamm1
TUrk Sulanna Geli:?
Tarihi
TUrk Sulanndan Aynhs
Tonai
Tarihi
Uzunluk
Karadeniz'de
UQranilan
bashca LimanJar
,C,t
YLl
;\fCC"lCi
_,,.,_,,
GtT".,-1
D._wJ~;
\1J.
~;r·~Jst .·;1c;.-
','ck
E<1~;t C~OU'.
Ei;ni;.c'.':'.Y•d
(.;;( 1• 1l~~I
{t,h ~~\.Yll',,i
'tU
;_;•'.TW~I
'i'l,k •'-' ,.c1c ..
C·E-:;i<::o•y
(11.;:1 •':I
Hc.:..::r;\-,:_.,,_,J
'i-,,k
l:..:1-x·f::
Yl.I, Gcr1i~i
1ZdC•~':h
(;;(·1· 11~;1
J<;f,11.l;1;I,
;:.:,
Uf.S
'JSS
USS
; ~!
USS
Su•1i:;.,,:-1
'fcl< z;.:1-11·,1
Lu>:
Nr-:.1·.:,rt
\i(~::~
Y\,I<
J;: )'CIC:.;
~Jc:n1<1
,,,::-r.:~1
Yi•~ :·,f;l'1b'
H;t:•t:tl
;':-.
:::\;Ln;;,,
:~.~.1~.to:-,
'•tl
1:.i
~6
US'::
'"'~
u:::,2.
USS
i6
:<J
,.::;,.~>
IJS.'.:.
_i;::.0
?C
?1
22
22:;
~'¥.::')
•;e-n>i
( \.!11lfJ0
';./4:~t','.rxur1
Uo!··
lJS'.'.;
Y:..:I\
C':i,~1
·11:.'J
Y•,k :;,;1·w;1
·:·l(~~-t H;;~i;1H1
Yu~t-
\'>Je::-t !::10;;,
'(\.I<
Vif'SI G1a1118
Y1.h (-,t'l'll"ll
'/VPSt
t,.1anomet
USS
Vves!t-~in
P!a1ns
Ol'll'i
y'(,}., gf:!HSI
'!u~.
98'1'•31
~,'\'.)UO\
Yukqcr1-::1
'/'.i,:~.t2r11Ally
Yl:k '.JC"1+;:1
'.f"t-c<;.t
,1,
Y1.k "' ;clc"
unc:pa!l
f-l1S¥1
1919
EK- V Milli Mucadele'nin ilk Yilkmnda Karadeniz'de Gorevde Bulunan Amerikan
YUk ve Yolcu Gemilerinin Bazilan 61
61 Lisle, Amira! Bristol'un Donanma Bakanhgma gondermi~ oldugu haftahk raporlar incelenerek hamlanm1~t1r. Bkz. LCMD, The Papers of Mark L Bristol-I; LCMD, The Papers of Mark L Bristol-II; LCMD, The Papers of Mark L Bristol-III; Ar~iv belgelerinin baz1lannm gizliligi
kalkmad1g1 ve bazilan da okunamad1g1 ii;in tam listcvi olu5turmak ve ugramlan tiim lirnanlan bchrlemek miirnkiin olmarn1wr. Ton;ijlar ve rnetrik oii;ukr; "http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_United_States_Navy_ships" adresindeki bilgilerden yararlamlarnk
diizenlenmi~tir. [29/03/2012]
- 284-