ermeni harfli bir türkçe atasözleri kitabı

Transkript

Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XIII/1 (Yaz 2013), s.173-212.
ERMENİ HARFLİ BİR TÜRKÇE ATASÖZLERİ KİTABI*
A Turkish Proverbs Book With The Armenian Letters
Zeki KAYMAZ**
ÖZET
Bu makale, Ermeni Harfli Türkçe bir atasözü kitabı hakkındadır. Kitapta 355 atasözü vardır. Atasözleri önce Ermeni alfabesiyle yazılmış, daha sonra Almancaya
tercüme edilmiştir. Kitapta kaynaklarda göremediğimiz atasözleri de vardır. Bu
yönüyle Türk dili ve kültürü açısından önem taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler; Ermeni alfabesi, Türkçe atasözü, Türk dili, Türk kültürü
ABSTRACT
This article is related about Turkish proverb book with Armenian Letters. There
are 355 proverbs in the book. Firstly, proverbs were written with Armenian
alphabet then, they were translated into German. There are proverbs in the book
which we can not see in sources. With this regard, it is important for the Turkish
language and culture.
Keywords; Armenian alphabet, Turkish proverb, the Turkish language, Turkish
culture.
Bu yazıda, Ermeni harfleriyle basılmış bir atasözleri kitabı üzerinde durulacak ve bir değerlendirme yapılacaktır. Eser, Venedik’te basılmıştır: Türkische Sprichwörter, von A. Merx ins
Deutsche Übersetzt, Venedig, Armenische Druckerei Auf der St. Lazarus İnsel, 1877, 82 s.
Bu atasözleri kitabında, atasözleri Ermeni harfleriyledir ve her atasözünün altında da Almanca tercümesi bulunmaktadır. Turgut Kut’un “Ermeni Harfleriyle Basılmış Türkçe Ata-
* Bu makale, “III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu”nda sunulmuş ancak bildiri kitabında basılmamıştır. Bu metin söz konusu bildirinin gözden geçirilmiş ve genişletilmiş şeklidir.
** Prof. Dr., Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Lehçeleri Anabilim Dalı, [email protected].
174 ZEKİ KAYMAZ
sözleri Kitapları” adlı makalesindeki 9 Ermeni harfli Türkçe atasözleri kitabının adı arasında
bu eser de vardır.1
Kitapta, A. Merx’in Almancaya çevirdiği 355 atasözü vardır. Ancak örneklerin arasında “İyne ile kuyu kazmak”; “Kaş yaparken göz çıkarmak”; “Buluddan nem kapmak”; “Asdarı
yüzünden pahalı olmak”; “Yemeye ne dememek”; “Yarasının üzerine tuz biber ekmek” gibi
deyimler de görülmektedir. Eserdeki örneklere çok belirgin olarak şu söyleyiş özellikleri
yansımıştır: Ünlülerde belirgin değişiklikler: i>e değişmesi: yiyen>yeyen, iyi>eyi ; a>e değişmesi: zaman>zeman, sarhoş>serhoş vb.dir. Ünlü türemesi: lazım>ilazım, raf>ıraf,
rast>ırasd gibi örneklerde ünlü türemeleri vardır. Ünsüzlerde özellikle kelime sonlarında
ötümsüzleşme pek belirgindir: Arnavut> Arnavud, bulut>bulud, dert>derd, süt>süd gibi.
Bulunma ve ayrılma hali eklerinin de ötümsüz şekilleri tercih edilir: yaşda, buluddan,
incelikden gibi. Ayrıca ğ>y sızıcılaşması dikkati çeker: döğ->döy-, düğün>düyün, değil>deyil
vb. Atasözlerinin bütününe baktığımızda, bunları bu yazının çerçevesinde kısaca şu şekilde
değerlendirebiliriz:
I- Atasözlerinin pek çoğu bilinen atasözleridir:
3. Kızını döymeyen dizini döyer
4. Denize düşen yılana sarılır.
6. Dilin kemiyi yok, söyler.
9. Ak akce kara gün içindir.
11. Deliye hergün bayram.
13. Sarb sirke kabına zarardır.
20. Aç ayı oynamaz.
21. Her kuşun eti yenmez.
33. Akıl yaşda deyil başda dır.
48. Vakitsiz öten horozun boynunu keserler.
58. İnsan umduğunu yemez bulduğunu yer.
66. Her horoz kendi çöplüyünde öter.
99. Dost başa bakar, düşman ayağa.
104. Parayı veren düdüyü çalar.
110. Zorılan güzellik olmaz.
111. Her koyunu kendi bacağından asarlar.
138. Demiri tavında döyerler.
155. Kenarına bak bezini al, anasına bak kızını al.
213. Ağlamayan çocuğa süd vermezler.
245. Yalancının evi yanmış kimse inanmamış.
288. Isırgan köpek dişini göstermez.
328. Uzakdan davulun sesi tatlı gelir.
333. Beş parmak bir deyil.
353. Damlaya damlaya göl olur vb.
1
Turgut KUT, “Ermeni Harfleriyle Basılmış Türkçe Atasözleri Kitapları”, Türk Folkloru, S.53,
Yıl:5, Aralık 1983, s.5.
ERMENİ HARFLİ TÜRKÇE ATASÖZLERİ KİTABI
175
II- Atasözlerinin bir kısmı bilmediğimiz veya kaynaklarda tespit edemediğimiz atasözleridir:
24. Gurbetlikte rısvaylık çok olur.
28. Yıl dediyin yıldırım dır.
38. Kuşa kanad yük deyil dir.
53. Ya sila, ya parmak kapu.
67. Çift olsun muft olsun.
89. Kumbara olsun içerde patlasın.
91. Ben biner iken yük de verdiler götür dei.
98. Dükkâncının bir ayağı kırık gerek.
186. Akıl ile başla bir işe. Fikr ile danış teftişe, puşman olmazsın etdiyin işe.
198. Ateş altunu dener, Altun da şepaatçıyı.
200. Altun bir sarı toprak dır dili yok. Lakin nerde ki altun dile çıkar kusur diller sus
olurlar.
201. Altun insanı eridir insan da altunu.
220. Adam var ki kargayı bülbül ider, adam var ki bülbüli karga ider.
236. Kuş bir dala dayma konmaz.
239. Kurdların ölmesi koyunlara sağlıkdır.
244. Yalanın gümrüyü olsa yalancı zındanda çürür idi.
246. Yağmurlu günde tavuklara su veren çok olur.
258. Yıkma aherin evini, yıkarlar senin evini.
259. Yılda olmayan günde olur.
263. Yüzü dost, kalbi hayın ademsen Allah saklasın.
267. Yumurtayı nerde yumurtladın ısa, yemi de orada ye.
278. Eyilik kadrini bilmezsen, bari kötülük etme.
280. Eyi şarap ve dilber karı tatlı zehire benzerler.
282. Ekmeyin yok ise sultan gibi geçinme.
285. Öyüd akıllının usdası dır. Tehlike delinin usdası dır.
287. Öksüze demişler niçin ağlarsın. Güldüğüm var mı demiş.
289. Tamahkâr ademe altun kanıla candır.
291. Tamahkârın her maslahatı nizayıla biter.
296. Topuğundan ziyade suya girme.
297. İlazım olmayanı alan, ilazım olanı satar.
300. İnsan insanın yüzüne bakar, Allah insanın yüreyine.
310. İki iş köpeye vergi dir, hem ekmek yer, hem kuyruğunu sallar.
318. Güneşi görmeyen güneşin kıymetini bilemez.
319. Gündüz uyuma, gece su içme, hekime muhtac olma.
323. Her ne kadar olsa insanın şanı akıbet bir taş dır onun nişanı.
340. Sdanbolun yangını malını alır, hasdalığı canını alır, karısı adamın aklını alır.
344. Saçını berber dükkânında bırakmayıla berberin hakkı ödenmez.
352. Dumansız alef olmaz.
176 ZEKİ KAYMAZ
III- Bilinen atasözlerinin değişik söylenişleri de vardır:
2. Araya giden paraya gider. (Araya giden taraya gider.)
19. Camiye lazım olan meşide haramdır. (Cami görünürken/varken mescitte namaz
kılınmaz)
96. Çuhayı giymemişim amma, kenarını takınmışım. (Çuhasını giymedikse kenarını
kuşandık.)
178. Çingâne çergesinde ıraf arama. (Çingene çadırında musandıra ne arar?)
201. Allah insanı yarattığında, kısmetini de beraber vermiş dir. (Allah kulunu kısmeti
ile yaratır.)
218. Adam olana bir nasihat, cudama bin nasihat. (Adam olacağına büyüdükçe cüdam
oluyor.)
229. Karpuz kesme ile ürek soğumaz yemeli. (Karpuz kesmekle yürek soğumaz.)
253. Yalnız bir el ötmez (Yalnız elin avazı çıkmaz.)
254. Yeşil yaprağı kara toprak eden insandır. ( Kadını yeşil yaprak eden de kocası, kara
toprak eden de kocası.)
255. Duvarın kulağı var. (Duvarın kulağı var, gözünü de unutma/Yerin kulağı var.)
286. Öksüze ekmek veren yok. Öyüd veren çok. (Öksüze acıyan çok; ekmek veren
yok.)
305. İşden ziade zaptden zengin olunur. (İşten artmaz, dişten artar.)
320. Havlayan köpekden korkma, havlamayandan ödün kopsun. (Çok havlayan köpek
ısırmaz.)
344. Sel gider kumu kalır. Ahce gider kese kalır. İnsan gider namı kalır. (Sel gider
kumu kalır.)
347. Vakit gebedir neler doğurur. ( Geceler gebedir, kimse bilmez ne doğurur.)
355. Köpek olalı bir av etdi. (Köpek olalı bir av tutmaz.)
Sonuç
Türklerle birlikte yaşayan Ermeniler arasında Türkçe atasözlerini kullanmak yaygın
bir durumdu. “İstanbul’un eski kitapçılarından Bimen Zartaryan ‘Ermeni edebiyatında
Türkçe Atasözleri’ adlı makalesinde şöyle yazmaktadır: ...eskiden Ermenilerin çoğu anadili
olarak Türkçeyi benimsediler. Adana, Ankara, Antep, Kayseri, Kütahya ve Yozgatlı Ermeniler anadilini bilmez Türkçe konuşur. O günden beri Ermeni atasözleri yerine Türkçe atasözlerini kullanmaya başladılar. Jamanak Gazetesi 17 Nisan 1944.”2
İşte yazımızda tanıtmaya çalıştığımız Ermeni harfli atasözleri kitabı da bu kültür etkileşimine güzel bir örnek teşkil etmektedir.
Atasözleri
1.
2.
3.
2
El şakası köylü şakası.
Araya giden paraya gider.
Kızını döymeyen dizini döyer.
Turgut KUT, “Ermeni Harfleriyle Basılmış Türkçe Atasözleri Kitapları”, Türk Folkloru, S.53,
Yıl:5, Aralık 1983, s.6.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
Denize düşen yılana sarılır.
Alana sivrisinek sazdır almayana davul zurna azdır.
Dilin kemiyi yok, söyler.
Şarab kebab hah hah hisab kitab vah vah.
Alçacık eşek binmesi kolay.
Ak akce kara gün içindir.
Dogru söyleyenin bir ayağı özengide gerek.
Deliye hergün bayram.
Korkan evladın anası ağlamamış.
Sarb sirke kabına zarardır.
Kör kuşun yuvasını Tangrı yapar.
Kesemediyin eli öp de annına ko.
Bakşiş verilen atın dişine bakılmaz.
Kendinden düşen ağlamaz.
Alem ilen olan düyün bayram dır.
Camiye lazım olan meşide haram dır.
Aç ayı oynamaz.
Her kuşun eti yenmez.
Sağır ne ki işidirse uydurur.
Her şey incelikden, insan kalınlıkdan kırılır.
Gurbetlikte rısvaylık çok olur.
Ölüye gününde ağlarlar.
Erken oyanan bahtlı dır.
Kaçan balık büyük olur.
Yıl dediyin yıldırım dır.
Az veren candan verir.
Fukarelik ateşden gümlek.
Göyden ne yağmış ki yer kabul etmesin.
El kesesinden cömertlik.
Akıl yaşda deyil başda dır.
Boş itin menzili yok.
Geceler gebe dir, kim bilir neler doğar.
Eyer zeman sana uymazsa, sen zemane uy.
Mum kendine ışık vermez.
Kuşa kanad yük deyil dir.
Okumak bilmez gözü defderdarlıkda.
Günülsüz namaz göylere anğmaz.
Bin ölç, bir biç.
Öldiyüne bakmaz koz ağacından tabud ister.
Üzüm üzüme bakarak karalır.
Ak şeker beyaz şeker, bir damarı soya çeker.
Oyuna giren oynayacak.
Kimine hay hay, kimine vay vay.
177
178 ZEKİ KAYMAZ
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
E felek felek kimine kavun yedirirsin kimine kelek.
Vakitsiz öten horozun boynunu keserler.
Ekâbur gözi perdeli olur.
İnsan doğduğuna bakmaz, doyduğuna bakar.
Magrurun hasmi Allah dır.
İstah dediyin diş altında dır.
Ya sila, ya parmak kapu.
İyne ile kuyu kazımak.
Yağmurdan kaçar iken doluya rast geldik.
Deveden büyük fil var.
Araba kırıldıkdan sonra yol gösteren çok olur.
İnsan umdugunu yemez buldugunu yer.
Acı patlıcana kırağı çalmaz.
Çekişmeyince bitişmez.
Körün istediyi iki göz.
Gün doğuşundan belli dir.
Seni hamamcı eden beni de külhanci eder
Her çiçeyin birer kokusu olur.
Her horoz kendi çöplüyünde öter.
Karındaşı karındaş yaratan keseyi ayrı etmiş.
Çift olsun muft olsun.
İki el bir baş içindir.
Atdan düşüp eşeye binme.
Kaş yaparken göz çıkarma.
Aman deyene kılıc olmaz.
Mal candan dır.
Çekdiriyi gördüm imrendim, içine girdim iyrendim.
Fırsandı elden kaçırmamak.
Yeyen bilmez, doğrayan bilir.
Kurd tüyünü deyişir huyunu deyişmez.
Marifet dediyin çöp altında dır.
Denizi görmeden bacağını sığama.
Fukareye hıyar vermişler, eyridir deyi beğenmemiş.
Sinek nedir, lakin adamın midesini bulandırır.
Söyleyene bakma, söyledene bak.
Dağ dağa küsmüş, dağın haberi yok.
Eger paran var ise, akıllısın, eger paran yogusa, ahmaksın.
Gömleksizin göynünden günde on arşın bez geçer.
Sufradan sonğra yazılan mektub cehennemde okunur.
Arnavud gibi kitabsız.
Leyleyin ömrü lak lak ile geçer.
Kazan kazana dibin kara dır demiş.
Kumbara olsun içerde patlasın.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
Ardını kes ki bir deyilim.
Ben biner iken yük de verdiler götür dei.
Tilkinin gideceyi kürkcü dükkânı.
Misafir misafiri istemez, ev sahabı hiç birini.
Gerek abdal, gerek derviş para ile biter her iş.
Er dir, düşman kahreti.
Çuhayı giymemişim amma, kenarını takınmışım.
Deve boynuz aramaya gitmiş, kulağını kayb etmiş.
Dükkâncının bir ayağı kırık gerek.
Dost başa bakar, düşman ayağa.
Balık başdan kokar.
Hasdası arabayılan.
İsteyenin bir yüzü kara, vermeyenin iki yüzü.
Irsızdan ırzını satın al.
Parayı veren düdüyü çalar.
Kör köre cırt demiş.
Sakalım tutuşmuş çubuğumu yakayım der.
Her hopuna bir hop.
Deyirmen iki taşdan, muhabbet iki başdan.
Söylesen söz olur, söylemesen derd olur.
Zorılan güzellik olmaz.
Yelkeni suda dır.
Hastaya döşek mi sorarsın.
Hakim ılan hekimden tanğrı kurtara.
Suya sabuna dokanmaz.
Geçen yangından verenesi var.
Her kes kendi etdiyini bulur.
Her ne ekersen onu biçersin.
Her koyunu kendi bacağından asarlar.
Adam deyil, hamam kubbesi. Her ne desen o sesi çıkarır.
Derdli söyleyen olur.
Pabucunu dama atarlar.
Kim yundu kim taradı, söhbet kime yaradı.
Tok açın halinden ne ağnar.
Ucuz etin çorbası dadsız olur
Ekmeyi ekmekciden eti kassabdan.
Hımhım ılan burunsuz, biri birinden ugursuz.
Kanca barabar, manca barabar.
Birine bir, beş de ziyade.
Sabr ılan koruk şarab olur, tut yaprağı sandal.
Ne soğanın tatlısı, ne donuzun beyazı.
Biz de şıra satmağa çıkdık ay da akşamdan doğdu.
Buluddan nem kapma.
179
180 ZEKİ KAYMAZ
133.
134.
135.
136.
137.
138.
139.
140.
141.
142.
143.
144.
145.
146.
147.
148.
149.
150.
151.
152.
153.
154.
155.
156.
157.
158.
159.
160.
161.
162.
163.
164.
165.
166.
167.
168.
169.
170.
171.
172.
173.
174.
175.
Zurna içinde peşref.
Yüzü kassab süngeri ile silinmiş.
Kepenk sırığıyıla işaret.
Eve kaçan delilerden dir.
Kulağı delik.
Demiri tavında döyerler.
Kassaba yağ kaygısı, keçiye can.
Gyavurun aklı sonğradan gelir.
Asdarı yüzünden pahalı.
Zenginin göynü olunca, fukarenin canı çıkar.
Azacık aşım, kavgasız başım.
Minareyi çalan kılıfını hazır eder.
Kedi ne ki, budu ne olsun.
Kan eyle, kanun eyleme.
Eyri gemi, doğru sefer.
İşden artmaz, dişden artar.
Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur.
Kel başa şimşir tarak.
Adı çıkacağına gözü çıksın.
Çıkacak kan damarda kalmaz.
Gözü işde kulağı kirişde.
Kargayı büyüt ki göz çıkarmağa lazım olur.
Kenarına bak bezini al, anasına bak kızını al.
Muft sirke baldan tatlı dır.
Alma sarı, satma sarı, kapunda varısa, kov dışarı.
Yaramaz adam yarasız olmaz.
Dostluk kantar ılan, alışveriş miskal ılan.
Kavl oyunu bozar.
Kavilsiz giren haksız çıkar.
Sakalı yok sözü geçmez.
Bir var idi akşamdan, bir de düşdü bacadan.
Kabul olunmaz duvaya amin denilmez.
Eyer evladın eyi ise malı neylersin. Eyer fenayise, gene malı neylersin.
Acı acıyı alır, su sancıyı.
Pek yürüsen sayı derler, yavaş yürüsen ayı derler.
Dışarısı eli yakar, içerisi beni.
Vur dedilersa öldür demediler a.
Söz sözü açar.
İki kılıc arasında.
İki ayağı bir pabucda.
Denizde balık pazarı olmaz.
Her kes kendi çıkarına bakar.
Bir el ses vermez.
181
176.
177.
178.
179.
180.
181.
182.
Haydan gelen huya gider.
Su bardağı su yolunda kırılır.
Çingâne çergesinde ıraf arama.
Laf ılan imaret kaynamaz.
Akıl eksikliyi göz nurundan fenadır.
Akıllı adamın ağzı yüreyinin içinde dir, delinin yüreyi ağzının içinde dir.
Akıllı evladın var ısa neynersin malı. Akılsız evladın var ısa gene neynersin
183.
184.
185.
186.
187.
188.
189.
190.
191.
192.
193.
194.
195.
196.
197.
198.
199.
200.
sus olurlar.
201.
202.
203.
204.
205.
206.
207.
208.
209.
210.
211.
212.
213.
214.
215.
216.
Ak gün ağardır, kara gün karardır.
Ak babaya taş atan olmaz.
Akılsız dostdan ise akıllı düşman eyidir.
Akıl ile başla bir işe. Fikr ile danış teftişe, puşman olmazsın etdiyin işe.
Az yeyen çok yer, çok yeyen az yer.
Aza kanahat et ki çoğı bulasın.
Aziz ilim yumuşak döşekde yatmaz.
Akılları mezata vermişler, her keş kendi aklını beyenmiş.
Aklını evde bırakan kalabalıkda fesini kayb eder.
Az tamah çok zian getirir.
Az sadaka çok kazayı def eder.
Az veren candan verir, çok veren maldan verir.
Azını bilmeyen çoğunu hiç bilmez.
Ata biner Allahı unudur, atdan iner atı unudur.
Atalar zenahatı evlada miras kalır.
Ateş altunu dener, altun da şepaatçıyı.
Ateş ile pamuk bir yerde olmaz.
Altun bir sarı toprak dır dili yok. Lakin nerde ki Altun dile çıkar kusur diller
malı.
Allah insanı yaratdığında, kısmetini de beraber vermiş dir.
Allah kulunu hakim ile hekime düşürmesin.
Alemin geçdiyi köprüden sen de geç.
Altun insanı eridir insan da altunu.
Allah bir ademin dağına göre kar verir.
Allah bir kapuyu kaparsa birini açar.
Allah bir adamı yıkarsa evvel aklını, songra malını, songra canını alır.
Allah doğruluk ile beraber dir.
Allahın yapdığını kimse bozamaz, yıkdığını da kimse düzemez.
Alma zalimin ahını, göyden endirir şahini.
Ahesde ahesde, bülbül öter kafesde.
Ahcen var ise her kes senin kulun dur, ahcen yoğ ise sokak senin yolundur.
Ağlamayan çocuğa süd vermezler.
Acıma ki acınacak olmayasın.
Acıklı eşek atdan yürük olur.
Acı söz yürekden gelir.
182 ZEKİ KAYMAZ
217.
218.
219.
220.
221.
222.
223.
224.
225.
226.
227.
228.
229.
230.
231.
232.
233.
234.
235.
236.
237.
238.
239.
240.
241.
242.
243.
244.
245.
246.
247.
248.
249.
250.
251.
252.
253.
254.
255.
256.
257.
258.
259.
Acın karnı doyar gözü doymaz.
Adam olana bir nasihat, cudama bin nasihat.
Adam adama lazım olur.
Adam var ki kargayı bülbül ider, adam var ki bülbüli karga ider.
Kanı kan ile unmazlar, kanı su ile unarlar.
Karanlıkda odun kırma, taşa vurur baltasını.
Kara haber çapuk yetişir.
Karı var ki kocasını gül ider.
Karanlıkda ne belli.
Küçük karıncanın kara taş üzerinde gezdiyini görür Rabb.
Karı insanın şeytanıdır.
Kardaşına sırını açma, gün olur ki düşman ola.
Karpuz kesme ile ürek soğumaz yemeli.
Kavgada yumruk sayılmaz.
Kırk cevizi görmeyince taş atmam.
Kılavuzun karga olursa, asla çıkmaz burnun bokdan.
Kırk yıl yağmur yağsa, su geçer mi taş mermerden.
Kuş var eti yenir, kuş var et yedirirler.
Kuş elden uçdu, çok puşmanlık ahce etmez.
Kuş bir dala dayma konmaz.
Kusursuz dost arayan dostsuz kalır.
Kuru ağaçdan yemiş ummak.
Kurdların ölmesi koyunlara sağlıkdır.
Koy ver serhoşu kendi başına yıkılsın.
Korkak bezirgan ne kâr eder ne zarar.
Korkulu düş görmeden ise, uyanık durması eyidir.
Yatan yılanın kuyruğuna basma.
Yalanın gümrüyü olsa yalancı zındanda çürür idi.
Yalancının evi yanmış kimse inanmamış.
Yağmurlu günde tavuklara su veren çok olur.
Yayanlık atlıdan eyidir derlerse inanma.
Yavru kuşun yuvasını yapan Allah dır.
Yemeye ne deme.
Yarasının üzerine tuz biber ekme.
Yararsa yapu, yaramazsa kapu.
Yarınki kazdan ise böyünki tavuk eyidir.
Yalnız bir el ötmez.
Yeşil yaprağı kara toprak eden insan dır.
Duvarın kulağı var, rüzgârın sesi var.
Yerin üstü var ısa, altı da var.
Yıkılmaz dünyaya temel mi bırakacaksın.
Yıkma aherin evini, yıkarlar senin evini.
Yılda olmayan günde olur.
260.
261.
262.
263.
264.
265.
266.
267.
268.
269.
270.
271.
272.
273.
274.
275.
276.
277.
278.
279.
280.
281.
282.
283.
284.
285.
286.
287.
288.
289.
290.
291.
292.
293.
294.
295.
296.
297.
298.
299.
300.
301.
302.
Yırtıcı kuşun ömrü gısa olur.
Gözden ırak olan, gönülden dahi ırak olur.
Yürekden yüreye yol var.
Yüzü dost, kalbi hayın ademsen Allah saklasın.
Üzümü ye de bağını sorma.
Yürümeyile yol tükenir.
Yürük at kendi yemini artırır.
Yumurtayı nerde yumurtladın ısa, yemi de orada ye.
Zarar kârın ortağıdır.
Zenahat bilene çöp altında dır, bilmeyene dağ altında dır.
Zengin düşer kaza dır derler, fukara düşer serhoş dır derler.
Zengin arabasını dağdan aşırır, züyürd düz ovada şaşırır.
Zengine mal veren denize su döker.
Züğürtlük zenginlikden eyi dir derlerse inanma.
El için ağlayan gözsüz kalır.
El için kuyu kazıyan kendi düşer içine.
El ipiyilen kuyuya giren, yarı yolda kalır.
Eger kişiyi tanımak istersen, ahbabın kimdir deye süval eyle.
Eyilik kadrini bilmezsen, bari kötülük etme.
Eyi örs çekicden korkmaz.
Eyi şarap ve dilber karı tatlı zehire benzerler.
Evladı olmayanın bir derdi var, evladı olanın bin derdi.
Ekmeyin yok ise sultan gibi geçinme.
Ölmüş koyun kurdan korkmaz.
Ölümden öte köy yok ya.
Öyüd akıllının usdası dır. Tehlike delinin usdası dır.
Öksüze ekmek veren yok. Öyüd veren çok.
Öksüze demişler niçin ağlarsın. Güldüğüm var mı demiş.
Isırgan köpek dişini göstermez.
Tamahkâr ademe Altun kanıla can dır.
Tatlı dil yılanı delikden çıkarır.
Tamahkârın her maslahatı nizayıla biter.
Tembel adam dilbaz olur. Uyanık adam sağır olur.
Tütün içmek bir kötü arkadaşdan iyi dir.
Tütünü çok kebabı az.
Tokun yanında alacağını beyan etme.
Topuğundan ziyade suya girme.
İlazım olmayanı alan, ilazım olanı satar.
İyne ile kuyu kazılmaz.
İnsanın ırzı kanı pahası dır.
İnsan insanın yüzüne bakar, Allah insanın yüreyine.
İnsanın gözleri açık olması para etmez, eyer fikri kör olursa.
İnsan bir ad için yaşar.
183
184 ZEKİ KAYMAZ
303.
304.
305.
306.
307.
308.
309.
310.
311.
312.
313.
314.
315.
316.
317.
318.
319.
320.
321.
322.
323.
324.
325.
326.
327.
328.
329.
330.
olmaz.
331.
332.
333.
334.
335.
336.
337.
338.
339.
340.
341.
342.
343.
344.
İnsanın sofusu, şeytanın maskarası.
İşitmeye gelirse ipdidaki sen ol. Söylemeye gelirse sonuncusu sen ol.
İşden ziade zaptden zengin olunur.
İşitde inanma.
İki kıbleye tapanda din yok.
İki horoz bir çöplükde ötmez.
İki defa çukura düşen sahih deli dir.
İki iş köpeye vergi dir, hem ekmek yer, hem kuyruğunu sallar.
İki gönül bir olduktan sonra, samanlık seyran zefk yeri olur.
Lağıma taş atma üstin kirlenir.
Genclikde ölüm, pirlikde yoksulluk, çok müşkül dür.
Gönül bir söhbet ile kırılır, bin söhbet ile yapılmaz.
Güzeli gördükde hüdaye hemdu sena eyle.
Güzele bakmak sevab dır.
Gül tikensiz, muhabet engelsiz olmaz.
Güneşi görmeyen güneşin kıymetini bilmez.
Gündüz uyuma, gece su içme hekime muhtac olma.
Havlayan köpekden korkma, havlamayandan ödün kopsun.
Her ağac kendi meyvesinden tanılır.
Her gecenin bir gündüzü ve her kışın bir yazı olur.
Her ne kadar olsa insanın şanı akıbet bir taş dır onun nişanı.
Her şeyi bilirim deyen bir şey bilmez.
Meyvesiz ağaca taş atmazlar.
Şarab ve avrat ilimdarları zorba ederler.
Şarabın esgisi dostun eskisinden eyi dir.
Uzakdan davulun sesi tatlı gelir.
Uzun adam, kaba sakal, ille gözü böyük ahmak olur.
Çok yeyende sağlık olmaz, çok uyuyanda akıl olmaz, çok söyleyende gerçek
Çocuk, serhoş ve divane, üçün de söhbetine amel olunmaz.
Bardak yuvarlandı, kapağını buldu.
Beş parmak bir deyil.
Bıçak yarası geçer, dil yarası geçmez.
Bir kitabın iki yüzünü okumalı.
Bir adamın adı çıkacağına gözü çıksın daha eyi dir
Bir nalımız var, üç nal ılan bir eşeye kaldık.
Bu dünyanın evvelini de düşün ahirini de.
Sakal başa kurban olsun.
Sdanbolun yangını malını alır, hasdalığı canını alır, karısı adamın aklını alır.
Sayılı para tez tükenir.
Saçını berber dükkânında bırakmayıla berberin hakkı ödenmez.
Sabahdan erken kalkanın her işi ırasd gider.
Sel gider kumu kalır. Ahce gider kese kalır. İnsan gider namı kalır.
345.
346.
347.
348.
349.
350.
351.
352.
353.
354.
355.
185
Suyun akarına gitmeli.
Sorucu ol ki bilici olasın.
Vakit gebe dir, neler doğurur.
Vakitsiz eve gelen, babamı sormaz helbet anamı sorar.
Veresiye şarab içen iki defa serhoş olur.
Vüzeranın göynü olunca, fukaranın canı çıkar.
Dilini zabt eden başını kurtarır.
Dumansız alef olmaz.
Damlaya damlaya göl olur.
Köpeğin ağzını kapalı tutan kemik dir.
Köpek olalı bir av etdi.
KAYNAKÇA
Ahmet Vefik Paşa, Atalar Sözü, Haz. Doç. Dr. Recep Duymaz, Gökkubbe Yay., İstanbul 2005.
CHİRLİ Nadejda, Ermeni Kıpçakça Dualar Kitabı Algış Bitiği, Sota Yay., Haarlem 2005.
KUT Turgut, “Ermeni Harfleriyle Basılmış Türkçe Atasözleri Kitapları”, Türk Folkloru, S.53, Yıl:5,
Aralık 1983, s.5-6.
KUT A. Turgut, “Ermeni Harfleriyle Basılmış Türkçe Halk Kitapları”, Halk KültürüDerleme/Araştırma, 1984/1, s.69-79.
-----, “Ermeni Harfleriyle Basılmış Türkçe Destanlar: I”, Halk Kültürü, Derleme/Araştırma, 1984/3, s.
65-73.
PAMUKCİYAN Kevork, “Ermeni Harfli Türkçe Elyazması Bir Destan”, Halk Kültürü, Derleme/Araştırma, 1984/3, s.97-102.
PAMUKCİYAN Kevork, “Onyedinci Yüzyıldan Kalma Ermeni Harfli Türkçe Üç Halk Şiiri”, Halk
Kültürü, Derleme/Araştırma, 1984/4, s.145-148.
-----, “Türkçe Şiirler İhtiva Eden Ermenice ve Ermeni Harfli Türkçe Yazma Cönkler ve Kompilasyonlar-I”, Halk Kültürü, Derleme/Araştırma, 1985/1, s.107-108.
-----, “Türkçe Şiirler İhtiva Eden Ermenice ve Ermeni Harfli Türkçe Yazma Cönkler ve Kompilasyonlar-II”, Halk Kültürü, Derleme/Araştırma, 1985/3-4, s.165-171.
PARLATIR İsmail, Atasözlerimiz ve Deyimler I, Atasözleri, Yargı Yayınevi, Ankara 2008.
TEKİN Talat, “Çeşitli Alfabelerle Türkçe Yazılar: Ermeni Alfabesiyle Türkçe”, Tarih ve Toplum, S.4,
Nisan 1984, s.6-9.
YURTBAŞI Metin, Sınıflandırılmış Türk Atasözleri, Özdemir Yay. Ankara 1994.
186 ZEKİ KAYMAZ
EKLER
187
188 ZEKİ KAYMAZ
189
190 ZEKİ KAYMAZ
191
192 ZEKİ KAYMAZ
193
194 ZEKİ KAYMAZ
195
196 ZEKİ KAYMAZ
197
198 ZEKİ KAYMAZ
199
200 ZEKİ KAYMAZ
201
202 ZEKİ KAYMAZ
203
204 ZEKİ KAYMAZ
205
206 ZEKİ KAYMAZ
207
208 ZEKİ KAYMAZ
209
210 ZEKİ KAYMAZ
211
212 ZEKİ KAYMAZ

ermeni harfli bir türkçe atasözleri kitabı

Transkript

Benzer belgeler

PRESS RELEASE

Persepolis

İngilizce Deyimler ve Atasözleri

Nazar Özsahakyan (Beyazıt Lions Klübü)

Hemen yayınlanmak üzere Project 2015 İstanbuldaki Anma

• Belgütay Varımlı ile konuşmasmın içeriğini değiştirmesi için

1839`dan 1915`e Yuvarlanan Süreç