Az Od Kitab

ÕÓÐØÈÄÁÀÍÓ ÍÀÒßÂÀÍ
ßÑßÐËßÐÈ
“ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”
ÁÀÊÛ-2004
Áó êèòàá “Õóðøèäáàíó Íàòÿâàí. ßñÿðëÿðè” (Áàêû, Éàçû÷û, 1984)
íÿøðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð
Òÿðòèá åäÿíè âÿ
þí ñþçöí ìöÿëëèôè:
Áÿéëÿð Ìÿììÿäîâ
894.3611 - dc 21
AZE
Íàòÿâàí Õóðøèäáàíó. ßñÿðëÿðè. Áàêû, “Ëèäåð íÿøðèééàò”,
2004, 88 ñÿù.
ÕÛÕ ÿñðäÿ éàøàéûá-éàðàòìûø èñòåäàäëû ãàäûí øàèðÿìèç Õóðøèäáàíó Íàòÿâàí (Õàí ãûçû) ÿäÿáèééàò âÿ ìÿäÿíèééÿòèìèçèí
èíêèøàôûíäà ÿâÿçñèç õèäìÿòëÿð ýþñòÿðìèøäèð. Ôöçóëè ïîåçèéàñûíäàí áÿùðÿëÿíÿí øàèðèí ãÿçÿëëÿðèíäÿêè èíúÿ ëèðèçì, äÿðèí
ìÿçìóí, éöêñÿê åìîñèéà îíó áèð ñÿíÿòêàð êèìè çàìàíûí
éàääàøûíäàí ñèëèíìÿéÿ ãîéìàìûø, Íàòÿâàí ëèðèêàñû þç òÿðàâÿòèíè ñàõëàìûøäûð.
ISBN 9952-417-13-4
© “ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”, 2004
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí
Ïðåçèäåíòè
ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ
“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû
èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà
êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”
12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè
ñÿðÿíúàìû èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ
êèòàáõàíàëàðûíà ùÿäèééÿ åäèëèð
ÞÍ ÑÞÇ
Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí ÿäÿáèééàòûìûçà áÿõø åòäèéè íàäèð øÿõñèééÿòëÿðäÿí áèðè äÿ ïîåçèéàìûçûí èôòèõàðû Õóðøèäáàíó Íàòÿâàíäûð. Õóðøèäáàíó Àçÿðáàéúàí ìÿäÿíèééÿòè
òàðèõèíäÿ ëèðèê øàèð âÿ ðÿññàì êèìè øþùðÿò òàïìûøäûð.
Íèçàìè, Ôöçóëè âÿ Íÿâàè êèìè íÿùÿíý ñÿíÿòêàðëàðûí
éöêñÿê ïîåòèê ÿíÿíÿñèíäÿí òÿðáèéÿ àëûá áþéöéÿí Íàòÿâàí, þòÿí éöçèëëèêäÿ Àçÿðáàéúàíäà éàçûá-éàðàäàí ãàäûí
øàèðÿëÿðèí ÿí èñòåäàäëû íöìàéÿíäÿñè îëìóøäóð. Î, éöêñÿê
øåèð ìÿäÿíèééÿòè, îðèæèíàë éàðàäûúûëûüû èëÿ Ì.Ô.Àõóíäîâ,
Ã.Çàêèð âÿ Ñ.ß.Øèðâàíè êèìè ýþðêÿìëè ÿäÿáè ñèìàëàðûí
íÿçÿð-äèããÿòèíè úÿëá åòìèøäèð. Êëàññèê èðñÿ äÿðèíäÿí éèéÿëÿíÿí Õóðøèäáàíó Àçÿðáàéúàí øåèðèíèí ýþçÿë õöñóñèééÿòëÿðèíè ëÿéàãÿòëÿ äàâàì åòäèðìèø âÿ ãöââÿòëè ðöáàáû èëÿ ïîåçèéàìûçà òÿñèð ýþñòÿðìèøäèð.
Íàòÿâàí éàðàäûúûëûüà òÿõìèíÿí ÕÛÕ ÿñðèí 50-úè èëëÿðèíäÿí áàøëàìûøäûð. Èëê âàõòëàð îíóí “Õóðøèä” èìçàñû èëÿ
éàçäûüû øåèðëÿðèí ÿêñÿðèééÿòè èòèá-áàòìûø, éàëíûç úöçè áèð
ùèññÿñè áèçÿ ýÿëèá ÷àòìûøäûð. 1870-úè èëäÿí åòèáàðÿí øàèð
þçöíÿ “Íàòÿâàí” (êþìÿêñèç, çÿèô, õÿñòÿ) òÿõÿëëöñö ýþòöðÿðÿê, äÿðèí ìÿçìóíëó ãÿçÿëëÿðèíè éàðàòìûøäûð. Îíóí øåèðëÿðè ùÿëÿ ñàüëûüûíäà äèëäÿí-äèëÿ äöøìöø, ìöàñèðëÿðè àðàñûíäà ÿëéàçìàñû øÿêëèíäÿ éàéûëìûøäûð.
Òÿõÿëëöñöíäÿí áÿëëè îëäóüö êèìè, Õóðøèäáàíó øåèðèìèçÿ íàðàùàò áèð èëùàìëà, øèêàéÿò÷è áèð ðóùëà ýÿëìèøäèð.
Ôöçóëèäÿ îëäóüó êèìè, îíóí ëèðèêàñûíäà äà ñåâèíúëÿ êÿäÿð
4
áèðëÿøÿðÿê âÿùäÿò éàðàòìûøäûð. Øàèð áó òÿçàäëàðûí àðõàñûíäà äàéàíàðàã, èúòèìàè çèääèééÿòëÿðèí äÿðèí ôÿëñÿôè ìÿíàñûíû àõòàðìûø, ÿäàëÿòëÿ ùàãñûçëûüû, ñÿàäÿòëÿ áÿäáÿõòëèéè òþðÿäÿí ñÿáÿáëÿðèí ìàùèééÿòèíè à÷ìàüà ÷àëûøìûøäûð. Àðçóëàðû
èëÿ ùÿéàò ùÿãèãÿòëÿðè àðàñûíäà áþéöê ó÷óðóì îëäóüóíó äÿðê
åäÿí Íàòÿâàí, íÿ úÿìèééÿò âÿ òÿáèÿò ãàíóíëàðû èëÿ, íÿ äÿ
éàðàäûëûøëà áàðûøà áèëìÿìèøäèð:
Íÿ ìÿí îëàéäûì, èëàùè, íÿ äÿ áó àëÿì îëàéäû!
Íÿ äÿ áó àëÿì ÿðà äèë ìöãÿééÿäè-ãÿì îëàéäû!
Øàèð áóðàäà èíñàíëàðà çèíäàí êÿñèëÿí ôåîäàë äöíéàñûíûí ÿäàëÿòñèç ãàíóíëàðûíà þç íàðàçûëûüûíû áèëäèðìèøäèð.
Ëàêèí, Õóðøèäáàíó øåèðëÿðèíäÿ ðîìàíòèê áîéàëàðà, ñåíòèìåíòàë ÿùâàëè-ðóùèééÿëÿðÿ öñòöíëöê âåðñÿ äÿ, ðåàë çÿìèíäÿí óçàãëàøìàìûø, ùÿéàòà, âàðëûüà áèýàíÿ ãàëìàìûøäûð. Îíóí ÿñÿðëÿðèíäÿí ùÿéàò ýþçÿëëèêëÿðèíÿ úàíàòìà, öëâèééÿòÿ ãîâóøìà ìåéëè îëäóãúà ýöúëö âÿ òÿñèðëè ÷ûõìûøäûð.
Íèêáèíëèê, ùÿéàòèëèê êèìè ìÿçèééÿòëÿðÿ Õóðøèäáàíóíóí
òÿáèÿò ýþçÿëëèêëÿðèíÿ ùÿñð åòäèéè øåèðëÿðèíäÿ äÿ ðàñò ýÿëèðèê.
Íàòÿâàíûí ìÿíàëû þìðö, ùàäèñÿëÿð, çèääèééÿòëÿð âÿ ñàðñûíòûëàðëà äîëó ùÿéàòû îíà çÿíýèí ÿäÿáè ìàòåðèàë âåðìèøäèð.
Íåúÿ äåéÿðëÿð, øàèð þçöíäÿí ìþâçó óéäóðìàüà åùòèéàú
äóéìàìûøäûð. Îíóí ãÿçÿëëÿðè ÿñàñÿí éà áàø âåðìèø ùÿð
ùàíñû áèð ÿùâàëàòëà ÿëàãÿäàð éàðàíìûø, éà äà óíóäóëìàç
òÿÿññöðàòëàðûí, õîø òÿñàäöôëÿðèí âÿ éà ïîåòèê ìöøàùèäÿëÿðèí ìÿùñóëó îëìóøäóð.
Õóðøèäáàíóíóí øåèðëÿðèíè ìÿçìóí úÿùÿòäÿí øÿðòè îëàðàã äþðä ãèñìÿ àéûðìàã ìöìêöíäöð: àøèãàíÿ øåèðëÿð; òÿáèÿò ýþçÿëëèêëÿðèíÿ ùÿñð åäèëìèø øåèðëÿð; ìöàñèðëÿðèíÿ éàç5
äûüû ìÿíçóìÿëÿð. Áó ÿñÿðëÿðèí ùàíñû êîíêðåò èúòèìàèòàðèõè øÿðàèòëÿ, ðåàë çÿìèíëÿ áàüëû ìåéäàíà ýÿëäèéèíè àðàøäûðìàã áàõûìûíäàí Íàòÿâàíûí ùÿéàò âÿ éàðàäûúûëûüû ÿí
éàõøû òÿäãèãàò îáéåêòèäèð.
Õóðøèäáàíó 1832-úè èë àâãóñòóí 15-äÿ ìóñèãè÷èëÿð âÿ
øàèðëÿð âÿòÿíè Øóøàäà, Ãàðàáàüûí ñîí ùàêèìè Ìåùäèãóëó
õàí Úàâàíøèðèí àèëÿñèíäÿ äöíéàéà ýÿëìèøäèð. Àèëÿäÿ
“Äöððö éåêòà”, õàëã àðàñûíäà èñÿ “Õàí ãûçû” ëÿãÿáè èëÿ
÷àüûðûëìûøäûð. Íàòÿâàí ñàðàé òÿðáèéÿñè ýþðìöø, äþâðöí òàíûíìûø àëèì âÿ ñÿíÿòêàðëàðûíäàí äÿðñ àëìûøäûð. Ìöñòÿñíà
ùàôèçÿéÿ ìàëèê îëàí Õóðøèäáàíó ìöòàëèÿ éîëó èëÿ ìÿëóìàòûíû äÿðèíëÿøäèðìèøäèð.
Íàòÿâàí õàí ãûçû îëñà äà øÿõñè ùÿéàòûíäàí, òàëåéèíäÿí
ðàçû ãàëìàìûøäûð. Î, ùÿëÿ óøàãëûãäàí áèð ñûðà ìÿùðóìèééÿòëÿðèí, óüóðñóçëóãëàðûí àúûñûíû äàäìàëû îëìóøäóð. Õóðøèäáàíóíóí óøàãëûüû õàíëûüûí èôëàñû èëÿ áèð âàõòà äöøäöéöíäÿí, àèëÿäÿ ùþêì ñöðÿí ìÿéóñëóã, ïÿðèøàíëûã âÿ ÿñÿáèëèê
îíà äà òÿñèð åòìèøäèð. Ýþç à÷ûá ñàðàéûí éåêíÿñÿã, úàíñûõûúû ùÿéàòûíû ýþðÿí õàí ãûçû, àèëÿäÿêè òÿêëèêäÿí âÿ ãóðó
àéèíëÿðèí èúðàñûíäàí çèíùàðà ýÿëìèøäèð. Îäóð êè , î, áÿäÿíúÿ ñàüëàì îëìàìûø, çÿèô, úûëûç áèð óøàã êèìè áþéöìöøäöð.
Õóðøèäáàíóíóí ýÿíúëèéè äÿ ôÿðÿùñèç êå÷ìèøäèð. ×öíêè
îíó ÿùàòÿ åäÿí ìöðÿêêÿá èúòèìàè øÿðàèò, éàøàäûüû ãàðàíëûã ìöùèò ùÿð úöð ãàíóíñóçëóãëàðà ùàãã ãàçàíäûðìûø,
ÿäàëÿòñèçëèéÿ, þçáàøûíàëûüà èìêàí éàðàòìûøäûð. Íàòÿâàí þç
ùöãóãñóçëóüóíó ÷îõ åðêÿí äÿðê åòìèø âÿ ÿòðàôûíäà úÿðÿéàí åäÿí ùàäèñÿëÿðÿ ëàãåéä áàõà áèëìÿìèøäèð. Àòàñû Ìåùäèãóëó õàíûí ýåò-ýåäÿ ùàêèìèééÿòäÿí óçàãëàøäûðûëìàñû,
èñòÿð-èñòÿìÿç, Õóðøèäáàíóíó äà áÿäáèíëÿøäèðìèøäèð. Õàí6
ëûüûí òàìàìèëÿ ëÿüâè ôèðàâàí ùÿéàò ñöðìÿéÿ àäÿò åòìèø
àèëÿíèí ìöãÿääÿðàòû ö÷öí ãîðõó òþðÿòìèøäèð. Íàòÿâàí îí
ö÷ éàøûíäà èêÿí Ìåùäèãóëó õàí þëìöø, àèëÿ áàøñûç
ãàëìûøäûð. Ôöðñÿòäÿí èñòèôàäÿ åäÿí øþùðÿòïÿðÿñò õàí âÿ
áÿéëÿð òåçúÿ áó àèëÿ èëÿ ãîùóì îëìàã õÿéàëûíà äöøìöø,
ôàñèëÿñèç òÿêëèô âÿ ìÿñëÿùÿòëÿðè èëÿ Õóðøèäáàíóíó ÷ûõûëìàç
âÿçèééÿòäÿ ãîéìóøëàð. Õàí ãûçûíûí íèøàíëàíìàñû òÿäáèðè
ýåòäèêúÿ úèääèëÿøìèø, áèð ìöääÿò Ãàðàáàü íöúÿáàëàðû èëÿ
ðÿñìè äþâëÿò äàèðÿëÿðè àðàñûíäà ñèéàñè ÷ÿêèøìÿëÿðÿ ýÿòèðèá
÷ûõàðìûøäûð. Ìöðòÿúå çàäÿýàí âÿ ðóùàíè ãðóïëàøìàëàðû
Õóðøèäáàíóíó íöúàáÿ íÿñëèíäÿí áèðèíÿ íèøàíëàìàãëà êöáàð
àèëÿëÿð àðàñûíäà áèðëèê éàðàòìàã âÿ õàíëûüû éåíèäÿí áÿðïà
åòìÿê ìÿãñÿäè ýöäìöøëÿð. ×àðèçì èñÿ ÿêñèíÿ, õàí àèëÿëÿðèíèí ãîùóìëàøìàã úÿùäèíÿ ìàíå îëìàüà ÷àëûøìûøäûð.
Íÿòèúÿäÿ Ãàôãàç úàíèøèíè Âîðîíòñîâ èãòèñàäè òÿçéèã ýþñòÿðìÿê, ùÿäÿ-ãîðõó ýÿëìÿê éîëó èëÿ Õóðøèäáàíóíó ÷àðûí
åòèáàð åòäèéè äàüûñòàíëû êíéàç Õàñàé õàí Óñìèéåâëÿ åâëÿíìÿê ìÿúáóðèééÿòèíäÿ ãîéìóøäóð. Áåëÿëèêëÿ, Íàòÿâàíûí õîøáÿõò àèëÿ ãóðìàã àðçóñó äà ïó÷à ÷ûõìûøäûð. Íàòÿâàí èíñàí ëÿéàãÿòèíèí àë÷àëäûëìàñûíà, øÿõñè àðçóëàðûí áóõîâëàíìàñûíà åòèðàçûíû áèëäèðÿðêÿí, þç øåèðëÿðèíäÿ òàëåéèíäÿí àúû-àúû øèêàéÿòëÿíìèø, äþâðöíö âÿôàñûçëûãäà, õÿéàíÿòäÿ èòòèùàì åòìèøäèð:
Äþâðö äþíìöø äþâð äþâðàí åòìÿäè êàìèìúÿ, àù!
Äöøìÿíèìäèð, áèëìÿçÿì êèì, íåòìèøÿì äþâðàíÿ ìÿí!
Õóðøèäáàíó ýåíèø ãÿëáèíèí ìöãàáèëèíäÿ îíà âåðèëìèø
ìèñêèí âÿ äàðûñãàë ùÿéàòëà ùå÷ úöðÿ óéóøà áèëìÿìèøäèð. Î,
ñåâìÿäèéè, õîøëàìàäûüû ÷àð ýåíåðàëûíûí åâèíäÿ äÿ ñûõûí7
òûäàí, ëàãåéäëèêäÿí, åòèíàñûçëûãäàí âÿ êîáóäëóãäàí áàøãà
þçýÿ áèð øåé ýþðìÿìèøäèð. Õàñàé õàí èêè þâëàä àòàñû
îëäóãäàí ñîíðà äà êåô ìÿúëèñëÿðèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿìèøäèð.
Àèëÿ öçâëÿðèíÿ úàí éàíäûðìàìàñû, òÿñÿððöôàòà áèýàíÿ ìöíàñèáÿò áÿñëÿìÿñè îíñóç äà Íàòÿâàíäà îíóí ñÿìèìèëèéèíÿ èíàì éåðè ãîéìàìûøäûð. Éàëíûç 1864-úö èëäÿ Õàñàé
õàíûí àèëÿñèíè àòûá ýåòìÿñè âÿ êíéàç Ëîðèñ-Ìåëèêîâëà ìöíàãèøÿ íÿòèúÿñèíäÿ ñöðýöíÿ ýþíäÿðèëÿðÿê, 1866-úû èëäÿ
îðàäà þçöíö þëäöðìÿñè, Õóðøèäáàíóéà áîøàíìàã ö÷öí
ãàíóíè ÿñàñ âåðìèøäèð. Àììà çÿìàíÿ èëÿ îíóí àðàñûíäàêû “èäåéà ìöáàðèçÿñè” áóíóíëà áèòìÿìèøäèð. Ãàðøûäà øàèðè
ÿçàá-ÿçèééÿòëè ýöíëÿð ýþçëÿéèðäè. Õóðøèäáàíó þçö äÿ
áóíó äóéìóø âÿ áèð øåèðèíäÿ “Íå÷ÿ ãÿðèíÿ êå÷èá ÷ÿêìÿç
ÿë úÿôàñûíäàí”, äåéÿ èõòèëàôûí äàâàì åòäèéèíÿ èøàðÿ âóðìóøäóð.
Íàòÿâàí áèð ãÿäÿð àñóäÿ îëìàã èñòÿäèêäÿ àíàñû
Áÿäèðúàùàí áÿéèì âÿôàò åòìèø, àèëÿíèí, åâèí ãàéüûñû, òÿñÿððöôàòûí àüûðëûüû îíóí öçÿðèíÿ äöøìöøäöð. Õàí ãûçûíûí
êþìÿêñèç, àðõàñûç ãàëìàñû äöøìÿíëÿðè ôÿàëëàøäûðìûøäûð.
Îíëàð Íàòÿâàíûí ùÿð àääûìûíà ýþç ãîéìóø, ìÿäÿíè òÿøÿááöñëÿðèíÿ, õåéèðõàù òÿäáèðëÿðèíÿ ðèéà äîíó ýåéäèðìèøëÿð. Øàèðèí úàìààò àðàñûíà öçöà÷ûã ÷ûõìàñû, øåèðÿ, ðÿñìÿ
âÿ ìóñèãèéÿ ùÿâÿñ ýþñòÿðìÿñè ðóùàíè áàø÷ûëàðûíûí õîøóíà
ýÿëìÿìèøäèð. Î, ÿðñèç ãàëäûüûíà ýþðÿ õÿáèñ âÿ íàäàí àäàìëàðäàí öíâàíûíà òèêàíëû ñþçëÿð åøèòìèøäèð. Õóðøèäáàíó òÿíÿ
âÿ ìÿçÿììÿòëÿðÿ ñîí ãîéìàã ö÷öí 1869-úó èëäÿ Ñåéèä
Ùöñåéí Àüàìèðîâ àäëû áèð øóøàëû èëÿ àèëÿ ãóðìàã ãÿðàðûíà
ýÿëìèøäèð. Ëàêèí áóíóíëà Õóðøèäáàíó áàøûíû áÿëàéà
ñàëìûø, êþùíÿ àäÿò-ÿíÿíÿíè ïîçóá ðÿèééÿò îüëóíà ýåòäèéè
8
ö÷öí ùàêèì ñèíèôëÿðè ãÿçÿáëÿíäèðìèøäèð. Î, þìðöíöí ñîíóíà ãÿäÿð òÿãèá âÿ òÿùäèäëÿðäÿí éàõà ãóðòàðà áèëìÿìèøäèð.
Äöøìÿíëÿðè Íàòÿâàíûí àèëÿ öçâëÿðè àðàñûíäà òÿôðèãÿ ñàëûá,
áþéöê îüëó Ìåùäèãóëó õàíûí åâäÿí áàø ýþòöðÿðÿê, óçàã
âèëàéÿòëÿðÿ ýåòìÿñèíÿ ìöâÿôôÿã îëìóøäóëàð. Îüëóíäàí
óçàã äöøìÿñè àíàíû ôÿðàã îäóíà éàíäûðìûø, èíòèçàðäà ãîéìóøäóð. Íàòÿâàíûí ìÿøùóð “Þëöðÿì” âÿ “Åé äóñò” ðÿäèôëè
ìÿíçóìÿëÿðè äÿ ìÿùç áó àéðûëûüûí òÿñèðè àëòûíäà éàçûëìûøäûð. Àøàüûäàêû áåéòëÿðäÿ øàèð, îíà éàìàíëûã åäÿí äöøìÿíëÿðèíè ùàããûí äèâàíûíà ÷ÿêìèøäèð:
Ðÿãèá òþùìÿòè åòäè ìÿíè úöäà, åé äóñò!
Áó çöëìö ýþðäö ðÿâà, ýþðìÿñèí ñÿôà, åé äóñò!
×àüûððàì Àëëàùûìû, ùàë-Íàòÿâàí èëÿ
Ìÿýÿð êè , òåç âåðÿ ùÿã äöøìÿíÿ úÿçà, åé äóñò!
Áóíóí àðäûíúà 16 éàøëû îüëó Ìèð Àááàñûí þëöìö
Õóðøèäáàíóíó èíòÿùàñûç äÿðäëÿðÿ, ìÿøÿããÿòëÿðÿ äö÷àð åòìèøäèð. Îüóë äàüûíà òàáëàøìàäûüûíäàí Íàòÿâàíûí ñÿùùÿòè
ïîçóëìóø, áèð èëÿ ãÿäÿð õÿñòÿ éàòìûøäûð. Ñàüàëàíäàí ñîíðà
äà ðóùè èçòèðàáëàð, öçöíòöëÿð Õóðøèäáàíóíó ðàùàò áóðàõìàìûøäûð. Àüëàìàãäàí ýþçëÿðèíèí íóðó ýåòìèø, àéàãëàðû òàãÿòäÿí äöøìöøäöð. Øàèðèí “Êþíëöì” ãÿçÿëèíèí ìÿòëÿ áåéòè îíóí ôàúèÿëè ýöíëÿðè, êÿäÿðëè ùÿéàòû èëÿ ÷îõ éàõûíäàí ñÿñëÿøèð:
Áàõûí áó Íàòÿâàí çàðÿ, ýöíö áÿõòèì êèìè ãàðÿ
Ýÿçÿð Ìÿúíóí òÿê àâàðÿ, ìÿíèì íàøàä îëàí êþíëöì.
Áèð ñÿíÿòêàð êèìè Íàòÿâàíûí éåòèøìÿñèíäÿ ìÿíñóá
îëäóüó ÿäÿáè ìöùèòèí ðîëó àç îëìàìûøäûð. Õàñàé õàíûí ãóë9
ëóüó èëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã, Õóðøèäáàíóíóí äþðä-áåø èëÿ éàõûí Òèôëèñäÿ éàøàìàñû, îíóí øàèð âÿ ðÿññàì êèìè ôîðìàëàøìàñûíà áþéöê òÿñèð ýþñòÿðìèøäèð. Òèôëèñ ìöùèòè Õàí ãûçûíà
Ãàôãàçûí ÷îõìèëëÿòëè ìÿäÿíèééÿòè èëÿ òàíûø îëìàã âÿ îíäàí áÿùðÿëÿíìÿê èìêàíû éàðàòìûøäûð. Íàòÿâàí áó øÿùÿðäÿ ðóñ, ýöðúö ìÿäÿíè úÿìèééÿòëÿðèíÿ ãîøóëìóø, þçö äÿ
ìèëëè ÿíÿíÿñè, êöáàðëàðà ìÿõñóñ äàâðàíûøû âÿ ö÷ äèëäÿ
ñÿðáÿñò äàíûøìàñû èëÿ áó úÿìèééÿòëÿðäÿ ìàðàã îéàòìûøäûð.
Áèð ñûðà âèëàéÿò âÿ øÿùÿðëÿðÿ ñÿéàùÿòÿ ÷ûõìàñû Õóðøèäáàíóíóí òÿôÿêêöð äàèðÿñèíèí ýåíèøëÿíìÿñèíÿ, äöíéàýþðöøöíöí àðòìàñûíà òÿêàí âåðìèøäèð. Âëàäèãàôãàçà, Äàüûñòàíà, Øèðâàíà, Áàêûéà, Ýÿíúÿéÿ âÿ Íàõ÷ûâàíà ñÿôÿð
çàìàíû î, ÷àðèçìèí óúãàðëàðäà éåðèòäèéè ìöñòÿìëÿêÿ ñèéàñÿòèíèí øàùèäè îëìóø, éöêñÿê ðöòáÿëè äþâëÿò ãóëëóã÷óëàðû,
éàçû÷û, àëèì âÿ ñÿééàùëàðëà ýþðöøìöøäöð. 1858-úè èëäÿ õîøáÿõò áèð òÿñàäöô Áàêûäà ìÿøùóð ôðàíñûç éàçû÷ûñû À.Äöìà
èëÿ Õóðøèäáàíóíó ðàñòëàøäûðìûøäûð. Õàñàé õàíûí ôðàíñûç äèëèíäÿ “ÿñë ïàðèñëè êèìè” äàíûøìàñû ãîíàãëàðûí ùåéðÿò âÿ
ñåâèíúèíÿ ñÿáÿá îëìóø, àðàëàðûíäà äîñòëóã òåëëÿðè éàðàòìûøäûð. Îíëàð Àáøåðîíäà áèðýÿ ýÿçèíòèéÿ ÷ûõìûø, àéðûëàðêÿí áèð-áèðèíÿ ãèéìÿòëè ùÿäèééÿëÿð òÿãäèì åòìèøëÿð. Íàòÿâàíûí Áàêûäàí Øûõ êÿíäèíÿ äàø éîë ÷ÿêäèðìÿñè ùàããûíäà
èëê ìÿëóìàòû äà À.Äöìà þçöíöí “Ãàôãàçà ñÿéàùÿò” êèòàáûíäà âåðìèøäèð.
Òÿáèèäèð êè, Íàòÿâàí êèìè èñòåäàä âÿ áàúàðûã ñàùèáè
éàëíûç áèð ñàùÿäÿ èíêèøàô åäèá ãàëà áèëìÿçäè. Àðòûã 18701880-úè èëëÿðäÿ îíóí ùÿéàòûíäà âÿ éàðàäûúûëûüûíäà éåíè
ìÿðùÿëÿ áàøëàìûøäûð. Øàèð ìààðèôèí, ìÿäÿíèééÿòèí éàéûëìàñûíà êþìÿê ýþñòÿðìèø, èúòèìàè-ìÿäÿíè òÿäáèðëÿðäÿ ôÿàë
10
èøòèðàê åòìèøäèð. Áó èëëÿðäÿ î , ÿñàñ äèããÿòè 18 êÿíääÿí, áèð
íå÷ÿ éàéëàã âÿ çàâîääàí èáàðÿò òÿñÿððöôàòû íèçàìà ñàëìàã
âÿ îíó éåíè ãàéäàäà èäàðÿ åòìÿê èøèíÿ éþíÿëòìèø, éîëëàð
÷ÿêèëìÿñèíÿ, êþðïöëÿð ñàëûíìàñûíà, ìÿêòÿá áèíàñû òèêèëìÿñèíÿ èëëèê ýÿëèðäÿí õöñóñè ôîíä àéûðìûøäûð. “Ãàôãàç”
ãÿçåòè Øàìàõûäà òÿñèñ îëóíàí “Ñâéàòàéà Íèíà” ãûçëàð
ìÿêòÿáèíÿ Õóðøèäáàíóíóí ìèí ìàíàò éàðäûì ýþñòÿðäèéèíè
õÿáÿð âåðìèøäèð.
Èíúÿñÿíÿòèí áöòöí íþâëÿðèíÿ áÿëÿä îëìàñû Íàòÿâàíû
äþâðöíöí ýþðêÿìëè ñÿíÿòêàðëàðû èëÿ éàõûíëàøäûðìûøäûð. Îíóí
äöçÿëòäèéè çèéàôÿòëÿðèí, ñþùáÿò ìÿúëèñëÿðèíèí èøòèðàê÷ûëàðû
÷îõ âàõò ìöõòÿëèô ñÿíÿòè òÿìñèë åäÿí çèéàëûëàð îëìóøäóð.
Óçàã øÿùÿðëÿðäÿ îõóéàí àçÿðáàéúàíëû òÿëÿáÿëÿð, éîõñóë
àëèì, øàèð âÿ ñÿíÿòêàðëàð Õóðøèäáàíóäàí éàðäûì àëìûøëàð.
“Ãàðàáàüëà áèðëèêäÿ áöòöí Çàãàôãàçèéàíûí ñÿíÿò ñàùèáëÿðè
îíóí ùèìàéÿñèíÿ ñûüûíûðäû” (“Êàñïè” ãÿçåòè, 1911; ¹146).
Ùÿéàòûíû äþâðöí òÿëÿáëÿðè ñÿâèééÿñèíäÿ ãóðìàüà àäÿò
åäÿí Íàòÿâàíûí âÿòÿíèíäÿ éàðàòäûüû éåíèëèêëÿðèí, çþâã âÿ
ùÿâÿñëÿ ýþðäöéö èøëÿðèí ñÿäàñû óçàã åëëÿðÿ éàéûëìûøäûð.
Îíóí áÿñëÿäèéè Ãàðàáàü úèíñëè êþùëÿíëÿð 1867-úè èëäÿ Ïàðèñäÿ, ßëúÿçàèðäÿ, 1869-úó èëäÿ èñÿ Ìîñêâàäà Äöíéà ñÿðýèñèíäÿ áèðèíúèëèê ãàçàíìûø, ãûçûë ìåäàëà, ôÿõðè ôÿðìàíà
ëàéèã ýþðöëìöøäöð. Òèôëèñäÿ òÿøêèë åäèëÿí þëêÿ êÿíä òÿñÿððöôàòû ñÿðýèñèíäÿ øàèðèí ÿë èøëÿðè, áåúÿðäèéè áóüäà, àðïà âÿ
äàðû ñîðòëàðû ÿí éàõøû åêñïîíàò êèìè ìöíñèôëÿð ùåéÿòèíèí
òÿðèôíàìÿñèíè àëìûøäûð.
Íàòÿâàíû Ãàðàáàüûí àáàäëàøäûðûëìàñû, Øóøàíûí
ìÿäÿíè ýþðêÿì àëìàñû ìÿñÿëÿñè úèääè äöøöíäöðìöøäöð.
Î, 1873-úö èëäÿ éöç ìèí ìàíàò ñÿðô åäÿðÿê, éåääè êèëî11
ìåòðëèê ìÿñàôÿäÿí ñûëäûðûì ãàéàëàðûí äþøö èëÿ Øóøàéà
è÷ìÿëè ñó ÷ÿêäèðìèøäèð. Øÿùÿð ÿùàëèñè áóíó ÿñë ôÿäàêàðëûã,
âÿòÿíïÿðâÿðëèê íöìóíÿñè êèìè àëãûøëàìûøäûð. Éöêñÿê èäåàëëàðëà, ïàê íèééÿòëÿðëÿ éàøàéàí áó ãåéðÿòëè ãàäûí, øÿùÿð
ñàêèíëÿðèíèí éöç èëëèê àðçóñóíó ùÿéàòà êå÷èðäèêäÿí ñîíðà
áóëàã ÷ÿêäèðìèøäèð, ñó àìáàðû, ùàìàì, áóçõàíà òèêäèðìèø
âÿ ïàðê ñàëäûðûá úàìààòûí èñòèôàäÿñèíÿ âåðìèøäèð. ßñë ìÿíàäà Íàòÿâàí âÿòÿíèí ðèôàùû íàìèíÿ úàíûíû, âàðûíû ÿñèðýÿìÿéÿí, õàëã éîëóíäà öðÿéèíè ìÿøÿë åäÿí åë àíàñû îëìóøäóð.
Íàòÿâàí éàðàäûúûëûüûíûí úîøãóí ÷àüëàðû Ãàðàáàü ÿäÿáè
ìÿúëèñëÿðèíèí ôÿàëèééÿò ýþñòÿðäèéè äþâðëÿ ñûõ áàüëûäûð.
Ô.Êþ÷ÿðëè áó äþâðö “XIX ÿñð ÿäÿáèééàòûíûí õîøáÿõò
çàìàíû” àäëàíäûðìûøäûð. 1872-úè èëäÿ Õóðøèäáàíóíóí
òÿøÿááöñö âÿ ìàääè éàðäûìû èëÿ ÿñàñû ãîéóëàí “Ìÿúëèñèöíñ” ÿäÿáè ìÿúëèñè þç ÿòðàôûíà îòóçà éàõûí øàèð òîïëàìûøäûð. “Ìÿúëèñè-öíñ” öçâëÿðèíèí ñàéûíà âÿ òÿðêèáèíÿ ýþðÿ
ñîíðàäàí òÿøêèë åäèëÿí “Áåéòè-Ôÿðàìóøàí” (Øóøà),
“Ìÿúìÿöøøöàðà” (Áàêû) âÿ “Áåéòöññÿôà” (Øàìàõû) ìÿúëèñëÿðèíäÿí ôÿðãëÿíìèøäèð. Ô.Êþ÷ÿðëè Øóøà ÿäÿáè ìÿúëèñëÿðèíèí öìóìÿí øåðèìèçèí èíêèøàôûíäàêû ðîëóíäàí äàíûøàðêÿí
ãåéä åòìèøäèð: “Õöñóñÿí Ãàðàáàü øàèðëÿðè íÿùÿíý ãàðòàëëàð êèìè Øóøà äàüëàðûíûí ïîåòèê çèðâÿñèíäÿ ìÿñêÿí ñàëàðàã, þç ôþâãëÿðèíäÿí ïîåçèéàéà òîí âåðìèøëÿð”.
Íàòÿâàíûí 20 èëÿ ãÿäÿð ðÿùáÿðëèê åòäèéè “Ìÿúëèñèöíñ” äÿ Àçÿðáàéúàí, ôàðñ äèëëÿðè èëÿ éàíàøû, úûüàòàé äèëèíäÿ
äÿ ãèéìÿòëè ìÿíçóìÿëÿð éàðàíìûøäûð. Ìÿúëèñäÿ êëàññèêëÿðäÿí òÿðúöìÿëÿð åäèëìèø, Õàãàíè, Íèçàìè âÿ Ôöçóëè êèìè
ãöäðÿòëè ãÿëÿì ñàùèáëÿðèíèí ÿñÿðëÿðèíÿ íÿçèðÿëÿð éàçûëìûøäûð. Øåèðëÿðèí áèð ãèñìè äÿ ìÿøüÿëÿ çàìàíû ìÿúëèñ öçâëÿ12
ðèíèí áÿäàùÿòÿí ñþéëÿäèêëÿðè áåéò âÿ éà ìèñðàëàðäàí
äöçÿëìèøäèð. Àøàüûäàêû ìÿíçóì ïàð÷à áóíà éàõøû íöìóíÿ îëà áèëÿð:
Íàòÿâàí. Êàø ÿçÿëäÿí ýÿëìÿéÿéäèì, åé ôÿëÿê, äöíéàéà ìÿí,
Êÿìèíÿ. Ýÿëäèéèì ýöíäÿí ÿñèðÿì áèð ãóðó ñåâäàéÿ ìÿí.
Ôÿíà. Âåðìèøÿì äèë, áàüëàéûá áåë áèð âÿôàñûç äèëáÿðÿ,
Íþâðÿñ. Ñàëìûøàì áèëëàù, áÿëàñûç áàøûìû ãîâüàéÿ ìÿí.
Ùÿñÿí. ßùëè-àëÿìäÿ, êþíöë, íÿ ñèäã âàðäûð, íÿ ñÿôà,
Ìÿõôè. Ìåùðèñèçäèðëÿð ñÿðàñÿð, êèìñÿäÿ éîõäóð âÿôà.
Òÿáèá. Èíäè êè, âàð äóñòàãëàðäà ùèéëÿâö êèçáè-ðèéà,
Àøèã. Íÿ ýþðÿéäèì ùèéëÿíè, ùÿì íÿ äöøÿéäèì âàéÿ ìÿí.
Ãàðàáàü øàèðëÿðè Àçÿðáàéúàíûí áèð ÷îõ øÿùÿðëÿðè èëÿ
áèðëèêäÿ, Òèôëèñ, Îðåíáóðã, Ùÿøòÿðõàí, Áóõàðà, Ìÿðâ,
Áîìáåé, Êÿëêÿòÿ âÿ Áàüäàä øÿùÿðëÿðè èëÿ äÿ ÿäÿáè ÿëàãÿ
ñàõëàìûøëàð. Áó ìÿúëèñëÿðäÿ àäëû-ñàíëû øàèð, ìóñèãè÷è âÿ
ðÿññàìëàðûí ñÿíÿòêàðëûüû èçëÿíìèø, îíëàðûí èíúÿñÿíÿòÿ
ýÿòèðäèêëÿðè éåíèëèê ìöçàêèðÿ åäèëìèøäèð. Áó çàìàí
Õóðøèäáàíóíóí èëùàìëà ãÿëÿìÿ àëäûüû “Åéëÿð”, “Ýÿòèðèð”,
“Ìÿí èäèì”, “Ñÿí èäèí”, “Áÿíçÿòäèì” âÿ ”Þëöðÿì” ðÿäèôëè öðÿéÿéàòàí ãÿçÿëëÿðè Àçÿðáàéúàí øàèðëÿðè àðàñûíäà
øåèðëÿøìÿëÿðÿ ñÿáÿá îëìóøäóð. Ãàðàáàü, Øÿêè, Øèðâàí,
Áàêû, Ãóáà, Ýÿíúÿ, Íàõ÷ûâàí, Îðäóáàä øàèðëÿðè Íàòÿâàí
ÿñÿðëÿðèíäÿêè éöêñÿê ñÿíÿòêàðëûãäàí òÿñèðëÿíÿðÿê, îíëàðúà
íÿçèðÿ âÿ òÿõìèñ éàçìûøëàð.
Íàòÿâàí éàðàäûúûëûüûíûí áèð ùèññÿñèíè äÿ øàèðèí øÿõñè
ôàúèÿñè èëÿ ÿëàãÿäÿð îëàðàã 1885-1886-úû èëëÿðäÿ éàçäûüû
ñèëñèëÿ øåèðëÿðè òÿøêèë åäèð. Áó ÿñÿðëÿðäÿ îüëóíóí þëöìö èëÿ
13
àüûð ìàòÿìÿ áàòàí, ìÿíÿâè ñàðñûíòûëàðà ìÿðóç ãàëàí âÿ
ýþç éàøëàðû è÷ÿðèñèíäÿ áîüóëàí áÿäáÿõò àíàíûí àù-íàëÿñè
åøèäèëèð. Õóðøèäáàíóíóí èçòèðàáëàðû, ÿçàáëàðû ÷îõàëäûãúà,
øÿõñè êÿäÿð äàèðÿñèíäÿí êÿíàðà ÷ûõûá, ÷îõ àíàëàðà ìÿõñóñ
îëàí ÿëÿì âÿ ãöññÿ ùÿääèíÿ ÷àòìûøäûð. Öç âåðìèø ôÿëàêÿò
áÿçÿí äÿ òàëåñèç àøèãëÿðèí áàøûíà ýÿëÿí ìöñèáÿòëÿð
òèìñàëûíäà òÿçàùöð åòìèøäèð:
Íÿ ùèúðö éàðÿ òÿãàòö ùàëèì âÿôà åäÿð,
Íÿ âÿñëÿ ÷àòìàç ÿë, åäèáÿí äàä, àüëàðàì.
Øàèð, áÿçÿí äÿ ÷ÿêèëìÿç äÿðäëÿðèíè áÿøÿðè ôàúèÿ ñÿâèééÿñèíÿ ãàëäûðûð:
Äöøÿéäè ÷ÿðõ ýÿðäèøäÿí, îëàéäû äÿùðè-äóí âèðàí,
Áÿøÿð òàá åéëÿìÿç ùÿðýèç, çÿìèíö àñèìàí àüëàð.
Õóðøèäáàíó áàøûíà ýÿëÿí áÿäáÿõòëèéèí ñÿáÿáèíè éåíÿ
äÿ úèíàéÿòêàð ìöùèòäÿ, øÿð ãöââÿëÿð è÷ÿðèñèíäÿ àõòàðìûø,
ôÿíàëûãëàðà áàèñ îëàíëàðà íèôðÿò éàüäûðìûøäûð:
Ùèúðàíè-éàð ñÿáÿá îëäó àüëàìàüûìà,
Éà ðÿá, ýþðöì ùÿìèøÿ ñÿáÿáêàðû àüëàñûí.
Õóðøèäáàíóíóí áó ìþâçóäà éàçäûüû øåèðëÿðèíäÿ àíàëàðûìûçûí àüûð äÿðäëÿðÿ äþçìÿê, áÿëàëàðà ñèíÿ ýÿðìÿê
áàúàðûüû áþéöê óñòàëûãëà íöìàéèø åòäèðèëèð.
Íàòÿâàíûí 1886-úû èëäÿ òÿðòèá åòäèéè âÿ ùàë-ùàçûðäà
Ðåñïóáëèêà ßëéàçìàëàðû ôîíäóíäà ñàõëàíûëàí 227 ñÿùèôÿäÿí èáàðÿò “Ýöë äÿôòÿðè” àäëû ìÿøùóð àëáîìóíäà îí ö÷
14
øåèðè, íàòóðàäàí ÷ÿêäèéè òÿñâèðëÿð âÿ ìöàñèðëÿðèíèí ëèðèê
ïàð÷àëàðû òîïëàíìûøäûð. Øàèðëÿðäÿí Ì.Ð.Ôÿíà, Ì.Ìÿìàè,
Ù.Éöçáàøûéåâ àëáîìäàêû òèêìÿ âÿ øÿêèëëÿðÿ ìÿíçóìÿëÿð
ùÿñð åòìèø âÿ Õóðøèäáàíóíóí ñÿíÿòêàðëûüûíû Øÿðãèí ìÿøùóð ðÿññàìëàðû, íÿããàøëàðû èëÿ ìöãàéèñÿäÿ ãèéìÿòëÿíäèðìèøëÿð.
Þìðöíöí ñîí áåø èëè Íàòÿâàí ö÷öí ùÿì ùÿéàòäà, ùÿì
äÿ ñÿíÿòäÿ àüûð âÿ áþùðàíëû êå÷ìèøäèð. Éàøû àëòìûøû ùàãëàéàí õÿñòÿ øàèðèí èõòèéàðûíäàêû êÿíä âÿ éàéëàãëàðûí õåéëè
ùèññÿñè àëûíûá Õàñàé õàíûí óøàãëàðû àðàñûíäà áþëöøäöðöëìöøäöð. 1891-úè èëäÿ Ñåéèä Ùöñåéí ùÿéàòäàí êþ÷ìöø,
Íàòÿâàíûí îíäàí îëàí ö÷ îüëó, èêè ãûçû âÿðÿñÿëèêäÿí ìÿùðóì åäèëìèøäèð. Øàèðèí åâèíäÿí ãèéìÿòëè ÿøéàëàð éîõà ÷ûõäûüûíäàí áîðúà äöøìöø, Ìèë äöçöíäÿí ÷ÿêäèðäèéè ñó àðõû
éàðûì÷ûã ãàëìûøäûð. Áîðúëàðû þäÿìÿê ö÷öí îíóí ãàäûí
çèíÿòëÿðè, ÿêèí âÿ õûðìàí éåðëÿðè ñàòûøà ãîéóëìóøäóð. Ðóù
äöøêöíëöéö, íàõîøëóã øàèðè ÿäÿáèééàò ìåéäàíûíäàí ÷ÿêèëìÿéÿ âàäàð åòìèøäèð. Ðÿùáÿðñèç ãàëàí “Ìÿúëèñè-öíñ” äàâàì ýÿòèðìÿéèá äàüûëìûøäûð. Íÿââàáà éàçäûüû ñîí úàâàá
ìÿêòóáóíäà Íàòÿâàí þç ÿùâàëûíû áåëÿ øÿðù åòìèøäèð:
Ãÿìö-ÿééàìèäÿí ÷îõ íàòÿâàíÿì,
ßëèëÿì, íàõîøàì, ÿôñöðäÿúàíÿì.
Áó òÿòèëäÿí þçöì äÿ áÿäýöìàíÿì
Ìÿýÿð êóùè-ãÿìÿ Ôÿðùàä îëäóì.
Õÿñòÿëèê ýöíáÿýöí øèääÿòëÿíÿðÿê Õóðøèäáàíóíóí
âÿçèééÿòèíè àüûðëàøäûðìûø âÿ î, 1897-úè èë îêòéàáð àéûíûí
1-äÿ Øóøàäà âÿôàò åòìèøäèð. Øàèðèí þëöìö òÿêúÿ Àçÿð15
áàéúàíûí éîõ, áöòöí Ãàôãàçûí ãàáàãúûë, ìààðèôïÿðâÿð
àäàìëàðûíû êÿäÿðëÿíäèðìèøäèð. Áó ìöíàñèáÿòëÿ “Ãàôãàç”,
“Òÿðúöìàí” âÿ áàøãà ãÿçåòëÿðäÿ íåêðîëîãëàð âÿ Íàòÿâàíûí ùÿéàò ôÿàëèééÿòè ùàããûíäà éàçûëàð äÿðú åäèëìèøäèð.
Õóðøèäáàíóíóí âÿôàòû øàèðëÿð òÿðÿôèíäÿí “ÿäÿáèééàò àëÿìèíÿ öç âåðìèø ôÿëàêÿò”, “øåèð ìÿúëèñèíäÿ ýöíÿøèí áàòìàñû”
êèìè îáðàçëû èôàäÿëÿðëÿ ãÿëÿìÿ àëûíìûøäûð.
ÕÕ ÿñèðèí èëê éàðûñûíäà Õóðøèäáàíóíóí øåèðëÿð ìÿúìóÿñè áèð íå÷ÿ äÿôÿ ÷àïäàí ÷ûõìûøäûð. Ðåñïóáëèêàìûçûí
ïàéòàõòû Áàêûäà èêè éåðäÿ øàèðÿ ÿçÿìÿòëè ùåéêÿë ãîéóëìóø, âÿòÿíè Øóøàäà òóíú áöñòö óúàëìûøäûð. Íàòÿâàíûí Àüäàìäà “Èìàðÿò” äåéèëÿí àèëÿâè ãÿáèðèñòàíëûãäàêû ìÿçàðû
öçÿðèíÿ îáåëèñê âóðóëìóøäóð. Îíóí áÿäèè èðñè 1937-úè
èëäÿí åòèáàðÿí ðóñ äèëèíÿ òÿðúöìÿ îëóíàðàã Ìîñêâàäà, Ëåíèíãðàääà âÿ Áàêûäà ÷ûõàí ÿäÿáè æóðíàëëàðäà, àíòîëîýèéàëàðäà èøûãëàíäûðûëìûøäûð.
ßââÿëêè íÿøðëÿðäÿí ôÿðãëè îëàðàã, áó äÿôÿ îõóúóëàðà
òÿãäèì åäèëÿí êèòàáäà øàèðÿíèí ÿëéàçìàëàðûíà ÿñàñÿí öñëóá
âÿ èôàäÿ ãöñóðëàðûíäàí òÿìèçëÿíìèø, âÿçí ïîçóíòóëàðû,
áåéò ÷àòûøìàçëûãëàðû íèñáÿòÿí àðàäàí ãàëäûðûëìûøäûð. Êèòàáà
Íàòÿâàíûí ñîíðàäàí òàïûëàí ìÿíçóìÿëÿðè äÿ äàõèë åäèëìèøäèð.
Áÿéëÿð Ìÿììÿäîâ
16
KL KL KL
Øóðè-åøãèí áàøûìà àõûðû ñþâäà ýÿòèðèð,
Áó ìöøÿõõÿñäè êè, åøã àøèãÿ ãîâüà ýÿòèðèð.
Òàðè-çöëôöíäö ìÿíè áþéëÿ ýèðèôòàð åëÿéèá,
Íÿ ýÿëÿ áàøûìà, îë çöëôè-ìöòÿððà ýÿòèðèð.
Ýöë öçöí ýþðìÿê ÿýÿð ìöìêöí îëàéäû áèð äÿì,
Ùÿð çàìàí ýþðìÿê îíó íóðè-ìöúÿëëà ýÿòèðèð.
Ãàøö ýþç, íîâêè-ìöæÿ ôèòíÿ ö÷öí úÿì îëìóø,
Îõ àòûá, òèü ÷ÿêèá, ùÿð áèðè äÿâà ýÿòèðèð.
Êþíëöìö ãàðÿò åäèð þéëÿ êè, òàðè-çöëôöí,
Ðóìÿ, ñàíêè ùÿáÿøè ëÿøêÿðè-éÿüìà ýÿòèðèð.
Íàãÿíèí âàðìû øöóðó áóëà àøèã êóéèí,
Îíó Ìÿúíóíÿ òÿðÿô úÿçáåéè-Ëåéëà ýÿòèðèð.
Éóñèôèí ñàíìà, äöáàðÿ ýþðÿ Éÿãóá öçöí,
Ìåùð áàçàðûíà ýÿð ýåòñÿ, Çöëåéõà ýÿòèðèð.
Éóñèôè Ìèñðäÿ êÿð àëäû Çöëåéõà íÿãäÿ,
Íÿãäè-úàí, àøûã îëàí, ÿëäÿ ìöùÿééà ýÿòèðèð.
Ñèäãè-ãÿëá èëÿ íèñàð åòìèø èäèí úàí íÿãäèí,
Íàòÿâàí, ìöæäÿ áó ýöí, ãÿòëèíÿ ôÿðìà ýÿòèðèð.
19
KL KL KL
Ùèúðàí èëÿ êèì, äÿìÿíè-ãÿì äÿñòðÿñèìäèð,
Øàäÿì êè, õÿéàëûí, ýþçÿëèì, ùÿìíÿôÿñèìäèð.
Ýöë àéðûñû áèð áöëáöëè-áèìàðè ãÿìèíÿì
ßôüàí èëÿ áó ýóøåéè-ìþùíÿò ãÿôÿñèìäèð.
Úèñìèìäÿêè áèìàð êþíöë íàëÿñè, ýóéà,
Áèð ãÿìçÿäÿ ìÿùìèëäÿí àñûëìûø úÿðÿñèìäèð.
Ýþðìÿê öçöíö ãàéÿòè-ùÿð ôèêðö õÿéàëûì,
Þïìÿê àéàüûí, ìàéåéè-øþâãö ùÿâÿñèìäèð.
Õóðøèäÿ éåòÿð áàøûì ÿýÿð, ÷àêÿðèí îëñàì,
Áó ðöòáÿ èëÿ àëÿì ÿðà ôÿõð áÿñèìäèð.
20
KL KL KL
Îëìóøàì äÿùðè-áÿëà è÷ðÿ áó ýöí äèâàíÿ ìÿí.
Âàðìàäûì ìåéõàíÿéÿ, ñûíäûðìàäûì ïåéìàíÿ ìÿí.
ßùäëÿðäÿí êå÷ìÿäèì, ïåéìàíëàðû ñûíäûðìàäûì,
Ëàúÿðÿì, áèìåùðëÿð òÿê îëìóøàì ÿôñàíÿ ìÿí.
Òÿðêè-ýöëçàð åòìèøÿì áöëáöë êèìè ìÿí, åé ðÿãèá!
Àãèáÿò áèð ýóøÿ è÷ðÿ ýÿëìèøÿì ÿôüàíÿ ìÿí.
Åøãè-ðöõñàðûíäà áèð äÿì âÿñë èëÿ øàä îëìàäûì,
Ùÿð òÿðÿô ñåéð åéëÿäèì, äöøäöì ÿúÿá ùèúðàíÿ ìÿí.
Ãÿì éöêöí ÷ÿêìÿêäÿí, åé äèë, áèð äÿì àçàä îëìàäûì,
Ùÿð÷è úÿùä åòäèì, íÿ ùàñèë, éåòìÿäèì úàíàíÿ ìÿí.
Äóø ýþðäöì êèì, ýÿëèáñÿí êöëáåéè-åùçàíûìà,
Îë çàìàí íÿçð åéëÿäèì úàíö äèëèì ãóðáàíÿ ìÿí.
Ýþðìÿéèì äèøâàðäûð, áèëëàù, ñÿíè ìÿí, åé ðÿãèá!
Çöëôÿ áàüëû, ãîé ýåäèì àõûð äöøöì çèíäàíÿ ìÿí.
Äþâðö äþíìöø äþâð äþâðàí åòìÿäè êàìèìúÿ, àù!
Äöøìÿíèìäèð, áèëìÿçÿì êèì, íåòìèøÿì äþâðàíÿ ìÿí?
Éîõó âàðûìäàí ãàëàí àíúàã ìÿíèì áèð úàí èäè,
Íàòÿâàí, äÿõè íåäèì, ñÿðô åéëÿéèì ìåùìàíÿ ìÿí.
21
KL KL KL
Äèëáÿðà, äÿðäè-äèëèìäÿí áåëÿ öíâàí åòäèì
Êè, ãÿìè-ùèúðäÿ äèë ìöëêöíö âèðàí åòäèì.
Ìöìêöí îëìàç ìÿíÿ âÿñëèí, áèëèðÿì, ùÿøðÿ êèìè,
Îë ñÿáÿá ìÿñêÿíèìè êóùó áèéàáàí åòäèì.
Åøã ñóëòàíû ìÿíèì ãÿòëèìÿ ôÿðìàí ýÿòèðèá,
Åòìÿäèì òÿðêè-âÿôà, òàÿòè-ôÿðìàí åòäèì.
Ñÿðè-êóéèíäÿ ãîéóá áàøèìè, áèð óô äåìÿäèì,
Ñÿðè-ñèäã èëÿ úàíèìè ãóðáàí åòäèì.
Éà òÿáèá, àäûíû òÿðê åéëÿ, òÿáàáÿò åòìÿ!
Éà ìÿíèì äÿðäèìè òàï, ýþð íèéÿ òöüéàí åòäèì?!
Éîõäó áèð êèìñÿ ìÿýÿð äÿðäèìè áèëñèí, éà ðÿá!
Êè, ìÿí þç ãàíèì èëÿ äÿðäèìÿ äÿðìàí åòäèì.
Äÿðäè-ùèúðèíäÿ ýþçöì éàøû òóòóá äöíéàíû,
Íóù òóôàíû êèìè ýþð êè, íÿ òóôàí åòäèì.
Íàòÿâàí, åòìÿäè îë ñÿíýäèëÿ íàëÿì ÿñÿð,
Ýåúÿ-ýöíäöç íÿ ãÿäÿð íàëÿâö ÿôãàí åòäèì.
22
KL KL KL
Ìöøêöëäöð, ìÿí êÿíàðÿ äöøÿì êóéè-éàðäÿí,
Äèøâàðäûð êè, ÿë öçÿì î ýöëöçàðäÿí.
Éà ðÿá, íîëàð êè, éàð ýÿëÿ ìÿðýè-àøèãÿ,
Úàí ãöññÿäÿí ðÿùà îëà, äèë èíòèçàðäÿí.
Øàõè-ýöë öçðÿ ÿéëÿíèá îë øàùìàðè-ýóð,
ßìð åéëÿéèð êè, ÷ÿê ÿëèíè çöëôè-éàðäÿí.
Ùèúð àòÿøèí àðàéÿ äÿõè ñàëìà, åé ðÿãèá!
Ìöìêöí îëóðìó àéðûëà ïÿðâàíÿ íàðäÿí?
Ùöñíöí õÿéàëûäûð ñÿáÿáè-øþâãè-õàòèðèì;
Ãÿìçÿíäè ãîéìàéàí ãóðòàðûì àùö çàðäÿí.
Ãÿìäÿí ñÿâàéè ãÿì ýöíö ãÿìõàð éîõ, êþíöë!
Øàä îë ãÿçàéÿ, ùÿð íÿ éåòÿ ãÿìýöñàðäÿí!
Ðàùè-âÿôàäÿ úàíö úàùàí âåðäè Íàòÿâàí,
Òà ùÿøð îëóíúà ÷ÿêìÿç ÿëèí åòèáàðäÿí.
23
KL KL KL
Î ìöæýàíè-ñèéÿùíîâêèí õÿäÿíýè-éàðÿ áÿíçÿòäèì,
Õÿòàäûð, ÷åøìè-ìÿñòèí àùóéè-òàòàðà áÿíçÿòäèì.
Ýþçöí ìÿðäöìëÿðè ñÿðìÿñò îëóá, òþêìÿê äèëÿð ãàíûì,
Äöçöáäöð ùÿð òÿðÿô ïåéêàí, ÿúÿá õóíõàðÿ áÿíçÿòäèì.
×ÿêèëìèø ýöøÿéÿ áöëáöë, ôÿüàíö íàëÿëÿð åéëÿð,
Äöøÿí ýöë öñòÿ äàìÿ ÿíäÿëèáè-çàðÿ áÿíçÿòäèì.
Òóòóá ýÿú ýÿðäÿíèí ùÿð ëÿùçÿ îëìóø ìÿùâè-íÿççàðÿ,
Õÿéàëè-éàð èëÿ ùåéðàí áàõàí íà÷àðÿ áÿíçÿòäèì.
Ýþðöá òÿðôè-áèíàýóøöíäÿ ÷èí-÷èí çöëôè-ìöøêèíè,
Î ýÿíúè øàéèýàí öñòÿ éàòàí øàùìàðÿ áÿíçÿòäèì.
Äåéèðäèì êèì, íÿäÿíäèð Ãåéñ îëóá äèâàíåéè-àëÿì?
Úöíóí ñÿððèøòÿñèí îë òöððåéè-òÿððàðÿ áÿíçÿòäèì.
Úÿôàéè-äÿùðèäÿ ýþðäöì åäÿðäè øèêâÿ áèð ìöçòÿð,
Ñÿñèíäÿí Íàòÿâàíè-áèäèëö ÿôêàðÿ áÿíçÿòäèì.
24
KL KL KL
Êþíöë ãàíûí ýþçöìäÿí íàâöêè-ãÿìçÿí ðÿâàí åéëÿð,
Ìÿñÿëäèð ìÿðäöì è÷ðÿ ìÿñò îëàí, ÿëáÿòòÿ, ãàí åéëÿð.
Õÿòàäûð, ýÿð, äåñÿì îë íÿðýèñè-ìÿñòèí õÿòà åòìÿç,
Éÿãèíèìäèð, ÿýÿð, ãàí åòìèø îëñà, ãàíÿ ãàí åéëÿð.
ßýÿð, ãàøö ýþçöí õèøì åéëÿñÿ, åé ìàùè-íî áèð äÿì,
Êþíöëäÿ ôèòíÿëÿð ïåéäà îëóð, ùÿð äÿì ôÿãàí åéëÿð.
Íÿùàíè áàõìàüûíäàí èçòèðàáè-êþíëöì ÿôçóíäóð,
Íÿ úàäóäóð êè, ùÿð äÿì êÿøô ÿñðàðè-íÿùàí åéëÿð.
Ó÷óá ìöðüè-äèëèì, ãîíìóø ñÿðè-çöëôè-ïÿðèøàíÿ,
Áÿëà ñÿðìÿíçèëèíäÿ, ýþð, íÿ ãàôèë àøèéàí åéëÿð?
Öçöí äþâðöíäÿ çöëôöí êöôðÿ áÿíçÿð, òóòìóø èìàíû,
Ùÿðàìè õåéëèíè êèì áþéëÿ ýÿíúÿ ïàñèáàí åéëÿð?
Ñÿáà çöëôöí íÿñèìèí ýÿð, àïàðñà âàäèéè-×èíÿ,
Õöòÿí ñÿùðàñûíû ìöøêèí åäèá, ÿíáÿðôèøàí åéëÿð.
Ðÿãèáè ýþðìÿñèí áèð íÿøÿ, éà ðÿá, úàìè-èøðÿòäÿí
Êè, ìÿíäÿí áèõÿáÿð îë øóõè ìÿñòö ñÿðýèðàí åéëÿð.
ßýÿð, ãÿùð àëÿìèíÿ ýÿëìèø îëñà îë ìÿùè-òÿáàí,
Íÿ åòñÿ, úàíÿ ìèííÿò, ÷öíêè éàðè-ìåùðèáàí åéëÿð.
Äåéèðëÿð äÿðäè-åøãèí àäÿì þëäöðìÿç, äöðöñòäöð áó,
Âÿ ëàêèí þìð åéëÿð, ìÿí êèìè çàðö Íàòÿâàí åéëÿð.
25
KL KL KL
Ðÿãèá òþùìÿòè åòäè ìÿíè úöäà, åé äóñò!
Áó çöëìö ýþðäö ðÿâà, ýþðìÿñèí ñÿôà, åé äóñò!
ßýÿð êè, òèü ÷ÿêèá þç ÿëèíëÿ þëäöðÿñÿí,
Äåéèë ìÿíÿ áó úÿôà, áèëìÿçÿì úÿôà, åé äóñò!
Êÿíàðäÿí áàõàðàì ìÿí ùÿãèð ùÿñðÿòëÿ,
Áó éàõøû øèéâÿ äåéèë, îëìà áèâÿôà, åé äóñò!
Ðÿãèáÿ õîøäóð ùÿìèøÿ, ìÿíè êÿíàð åòñèí,
Ôÿäà î ùèììÿòèíÿ, îëìà ñÿí ðèçà, åé äóñò!
Íÿ òàá ùèúðèíÿ âàðäûð, íÿ òàãÿòèì ñÿáðÿ,
Áóíóí ÿëàúû êè, ìöìêöí äåéèë ìàíà, åé äóñò!
Ñÿíèí áó ùöñíöíÿ ëàéèã êè, ùåéô, ÿùäèí éîõ,
Íÿ ãÿäÿð ñÿé åëÿäèì, òàïìàäûì äÿâà, åé äóñò!
Áÿëè, áó ùèúðèí èëÿ ìÿí ùÿìèøÿ õîøùàëÿì,
Ýþðÿê êè, íåéëÿéÿúÿê, àõûðû ãÿçà, åé äóñò!
Ðÿãèá ýþðìÿñèí, Àëëàù, âèñàëè-èøðÿòèíè,
Î ñÿïäè òóõìè-ôÿðàüû, ýþðöá ðÿâà, åé äóñò!
×àüûððàì Àëëàùûìû ùàë, Íàòÿâàí èëÿ
Ìÿýÿð êè, òåç âåðÿ ùÿã äöøìÿíÿ úÿçà, åé äóñò!
26
KL KL KL
Õîúÿñòÿ áöëáöëè-õîøíèòã, õîøçÿáàí, ýåòìÿ!
Ìÿíÿ òÿðÿùùöì åëÿ, ãîéìà íàòÿâàí, ýåòìÿ!
Áó ýöëøÿí è÷ðÿ, ýöëöì, íîâøöêóôòÿ áèð ýöëñÿí,
Ñÿíÿ ùÿíóç äåéèë ìþâñèìè-õÿçàí, ýåòìÿ!
Ìÿíè-ôÿëÿêçàäÿéÿ ðÿùì ãûë, ñÿíè òàðè,
Ãàøûí êèìè ãÿäèìè åéëÿéèá êàìàí, ýåòìÿ!
Ñÿíèí áó ýþçëÿðèíÿ ýþçëÿðèì îëà ãóðáàí,
Áèð-èêè äÿì ìÿíÿ îë áàðè ùÿìçÿáàí, ýåòìÿ.
Éåíè íöìöââ åëÿéÿí ñÿðââÿø, äàéàí áàðè,
Ñèðèøêèìè ãîé åäèì ïàéèíÿ ðÿâàí, ýåòìÿ!
Ìÿíÿ êè, ýóøåéè-÷åøì èëÿ áèð íÿùàí áàõäûí,
Òåç þëäöðÿð ìÿíè áó ìåùíÿòè-íÿùàí, ýåòìÿ!
Äöøÿ ÿéàãäÿí îë ñÿðâè-ãàìÿòèí, áèëëàù,
Ãèéàìÿòè ýÿòèðÿð áàøèìÿ ÿéàí, ýåòìÿ!
Áó úèñìè-çàðûì ö÷öí ìÿùç ðóùñÿí, àõûð,
Òóòàð ãÿðàð ìÿýÿð, ðóùñóç ðÿâàí, ýåòìÿ!
Èêè ýþçöì èøûüû, øàùçàäÿ ñèìáÿðèì,
Ìÿíè äÿ éîëäàø àïàð, ãîéìà íàòÿâàí, ýåòìÿ!
27
KL KL KL
Éåíÿ éà ðÿá, íÿ ãÿìýèíäèð ìÿíèì áó øàä îëàí êþíëöì,
Ðöìóçè-åøãäÿí àýàù îëóá, óñòàä îëàí êþíëöì.
Ýþðöáäöð éàðè ÿüéàðÿ îëóáäóð ìÿùâè-íÿççàðÿ,
Åäèáäèð ñèíÿñèí ïàðÿ, ìÿíèì àáàä îëàí êþíëöì.
Íèéÿ ïåéìàíÿäÿí êå÷äèí, íèéÿ çÿíúèðäÿí ãà÷äûí?
Íÿäÿíäèð ÷þëëÿðÿ äöøäöí, ìÿíèì áÿðáàä îëàí êþíëöì?
Ôÿðàãèí ðóçè-ìÿùøÿðäèð, ñÿðàñÿð ìþùíÿòè-ãÿìäèð.
Î çöëôöí êèìè äÿðùÿìäèð, ìÿíèì àçàä îëàí êþíëöì.
Áàõûí áó Íàòÿâàí çàðÿ, ýöíö áÿõòèì êèìè ãàðÿ,
Ýÿçÿð Ìÿúíóí òÿê àâàðÿ, ìÿíèì íàøàä îëàí êþíëöì.
28
KL KL KL
Éûõûá áó êþíëöì åâèí, åéëÿéèá âèðàí, ýåòìÿ!
Éîõóìäó òàáö òÿâàí ôèðãÿòÿ, úàâàí, ýåòìÿ!
Ôÿäà îëóì ñÿíÿ ìÿí, ñÿíäÿí àéðûëà áèëìÿì,
Éÿãèí, ôÿðàüûí åäÿð ãÿääèìè êÿìàí, ýåòìÿ!
Ñÿíèíëÿ ðþâøÿí èäè ãÿëáèì, åé ýþçöì íóðè!
Ýöìàí êè òÿíý îëà áó úàíûìà úàùàí, ýåòìÿ!
Áîéóí áÿëàñûí àëûì, ñÿðâ òÿê éûõûëìà, îüóë,
Äîéóíúà ýþðìÿìèøÿì ýåòìÿ áèð çàìàí, ýåòìÿ!
×ûõàéäû êàø ýþçöì, ýþðìÿéÿéäè ùèúðàíûí,
Þëöíúÿ, áèë, åäÿðÿì íàëÿâö ôÿüàí, ýåòìÿ!
Ñàáàùàäÿê îòóðóá ÷ÿêìèøÿì ÷ÿôàëÿðèíè,
Áîéöì áÿðàáÿðèñÿí èíäè, ÿëàìàí, ýåòìÿ!
Éÿãèíÿí ÿë ÷ÿêÿúÿê äîñòö àøèíàëÿðäÿí,
Äÿëè êèìè äöøÿúÿê ÷þëëÿðÿ àíàí, ýåòìÿ!
Ñÿíèíëÿ êèì, à÷ûëûá ãÿëáèìèí øöêóôÿëÿðè,
Ìöðöââÿò åéëÿ, ÿçèçèì, åäèá õÿçàí, ýåòìÿ!
Äè éóììà ýþçëÿðèíè, ãîé ýþðöì äîéóíúà ñÿíè,
Ýþçöìäÿ úàðè åäèá ÿøê, ùÿì ðÿâàí, ýåòìÿ!
Òÿðÿùùöì åéëÿ ìÿíÿ, äÿðäö ìåùíÿòèì ÷îõäóð,
Ãîéóá áó ùèúðè-áÿëà è÷ðÿ Íàòÿâàí, ýåòìÿ!
29
KL KL KL
ßýÿð÷è õîøäó ìÿíÿ ÿòðè, ùÿì ñÿôàñû ýöëöí,
Úÿôàñû ÷îõäó, íÿ ùàñèë êè, éîõ âÿôàñû ýöëöí.
Úÿôàéè-õàðû ýþðöá, êþ÷äö áàüèäÿí áóëáöë,
Ýþðÿí êèì îëäó áó ýöëøÿíäÿ àøèíàñû ýöëöí?
Õÿçàíÿ ìåéë åëÿäè, àëìàäû âÿôà íÿçÿðÿ,
Éåòèøäè áöëáöëÿ ÷îõ-÷îõ ãÿìö-úÿôàñû ýöëöí.
Òþêöð ñèðèøê ÿâÿçèíäÿ ýþçöì öçÿ àë ãàí,
Îëóáäó, ÷öíêè êþíöë çàðö ìöáòÿëàñû ýöëöí.
Éàçûëñà íþãòÿáÿíþãòÿ, äåéèëñÿ ùÿðôáÿùÿðô,
Ãóðòàðìàç ùÿøðÿ ãÿäÿð ùàëè-ìàúÿðàñû ýöëöí.
Öçàðè-àëèíÿ áàõäûãúà ãàí îëóð äèëëÿð,
Èëàùè, ùÿääÿí àøûá ìþùíÿòè áÿëàñû ýöëöí.
Õÿòà éîëóíà äöøöá, áöëáöëÿ úÿôà ãûëäû,
Õÿòàéÿ ñàëäû þçöí àãèáÿò, õÿòàñû ýöëöí.
Úàùàíäà çÿððÿ ãÿäÿð îëìàç, åé êþíöë, õÿíäàí
Êè, õóíè-áöëáöë ÿýÿð îëìàñà ãÿçàñû ýöëöí.
Òóòàðäû, õóíè-úèýÿðäÿí îëàéäû ýÿð ñèðàá,
Ýöíÿø òÿê ùÿð òÿðÿôè, Íàòÿâàí, çèéàñû ýöëöí.
30
KL KL KL
Ôÿðèøòÿòÿëÿòö ìÿùðóéè-õîøëèãà, ýåòìÿ!
Úÿìàëû ãÿëáèìÿ äàèì âåðÿí çèéà, ýåòìÿ!
Ìÿñèù òÿê, íÿôÿñè ìöðäÿíè åäÿí åùéà,
Äÿùÿíè è÷ðÿ îëàí ÷åøìåéè-áÿãà, ýåòìÿ!
ßñèðè-äàíÿ îëóá, äàìè-çöëôÿ äöøäö êþíöë,
Î íþâ ñèëñèëÿäÿí êèì åäÿð ðÿùà, ýåòìÿ!
Ìÿðèçè-åøã îëàíà íåéëÿñèí òÿáèáè-çàìàí?
Ñÿâàéè-øÿùäè-ëÿáèí éîõäó áèð äÿâà, ýåòìÿ!
Êÿìàëè-øþâãëÿ ãîé åéëÿéèì Õÿëèëàñà,
Î õàêè-ìÿãäÿìèíÿ úàíûìû ôÿäà, ýåòìÿ.
ßýÿð ôÿðàãèíè ýþðñÿì, ýþðÿí ýþçöì ÷ûõñûí,
Ýþçöìäÿ õàêè-ðÿùèí åéíè-òóòèéà, ýåòìÿ!
Òÿâàôè-êóéäÿ ñÿéèì íåúÿ îëóð ùàñèë?
Îíà êè, çèêðè-ëÿáèí âåðìÿñÿ ñÿôà, ýåòìÿ!
Õÿçèíÿ ýþâùÿðè òÿê îëìóñàí íÿùàí ýþçäÿí,
Âöúóäóíó åéëÿéèá ìÿùç êèìèéà, ýåòìÿ!
Ðÿãèá òÿíÿñè, ùèúðàí ãÿìè îëóð ìöøêöë,
Áó Íàòÿâàíÿ ýþðöá îíëàðû ðÿâà, ýåòìÿ!
31
KL KL KL
Íÿäèð ìóðàä, ôÿëÿê åòìÿç èìòàùàí òÿðêèí?
Ýöëè-ôöñöðäÿ ãûëûð úþâðè-ýöëñèòàí òÿðêèí.
Íå÷ÿ ãÿðèíÿ êå÷èá, ÷ÿêìÿç ÿë úÿôàñûíäàí,
Áóäóð ìÿðàìû, ãûëà ñÿðâ áóñèòàí òÿðêèí.
Ôÿðàãÿ äöøìöøÿì, îëìóø ìóäàì èøèì ÿôüàí,
Ìÿýÿð ýöë îëìàñà, áöëáöë åäÿð ôÿãàí òÿðêèí?
Úàùàíè òÿðê åäÿðÿì, úöìëÿ äþâëÿòö âàðûí
Ìàùàëäûð åëÿìÿê áþéëÿ íîúàâàí òÿðêèí.
×ÿêèá ôÿðàã, îëàëû äÿðäö ãÿì ýèðèôòàðû,
Ñèðèøêèìèí, îëóìó åéëÿìÿê ðÿâàí òÿðêèí?
Íÿ îëäó, ýÿíúè-ðöõöí åéëÿäè íÿùàí ýþçäÿí!
Õÿçèíÿ ñàùèáè åéëÿðìè ïàñèáàí òÿðêèí?
Ãÿäèì ðÿñìäè êèì, ìöëêè-äèë îëóð âèðàí,
Î äÿì êè, ìÿìëÿêÿòèí ãûëñà õîñðîâàí òÿðêèí.
Íÿ áàèñ îëäó êè, òåç êÿñäè ìÿíäÿí öíñèééÿò,
Ãÿðàðö ñÿáðö òÿâàí åòäè Íàòÿâàí òÿðêèí?!
32
KL KL KL
Íÿ éàõøû ìóíèñ èäè, ùåéô, íàýÿùàí ýåòäè,
Ìÿíè áó ìþùíÿò ÿðà ãîéäó ÿëàìàí, ýåòäè.
Î ñÿðâè-íàçäàí àéðû áàõàðìû ñÿðâÿ ýþçöì,
Ùèëàë òÿê ãÿääèìè åéëÿäè êÿìàí, ýåòäè.
Óíóòäó ýöëëÿðèíè, ãûëäû õàíèìàí òÿðêèí,
Íÿ áàõäû éàðëÿðÿ, ÷ÿêäè ÿëàìàí ýåòäè.
Íÿ îëäó àðèç ÿéà, áàüèáàí, áó ýöëøÿíäÿ,
À÷ûëìàäû áó áàùàð ýöëëÿðè, õÿçàí ýåòäè?
Íÿ òàïäû ëÿççÿòè-èøðÿò, íÿ ýþðäö ýöëçàðû,
Áàùàð ôÿñëèíäÿ, éàðàí áó íîâúàâàí ýåòäè.
Ìÿíè áó ìþùíÿò ÿðà ãîéäó äèäÿñè ýèðéàí,
Áÿëàéè-ùèúðÿ ñàëûá, ãîéäó áàüðû ãàí, ýåòäè.
Ìÿçàðûí öñòÿ ýÿëèá ÿéëÿíèì äÿìàäÿì, îüóë,
Äåéÿðìèñÿí êè, íÿ íþâ èëÿ Íàòÿâàí ýåòäè.
33
KL KL KL
Íÿ ýöëäöð êèì, ãÿìèíäÿ þìðäÿí áèçàðäûð áöëáöë1?
Îëóá ùÿð áàüèáàí ýöëçàðÿ ìÿùðÿì, õàðäûð áöëáöë.
Î ýöë êóéèíäÿ ÿç áÿñ êè, ôÿüàíö íàëÿëÿð ÷ÿêäèì,
Ôÿüàíö-íàëÿìèí òÿñèðè âàð, áèìàðäûð áöëáöë.
Âÿôàñûç àíëàéûá ýöë ÿùäèíè, îíäàí ôÿüàí åéëÿð,
Õÿçàí òàðàúûíû áèëìèø, ÿúÿá ùóøéàðäûð áöëáöë.
Äðèüà êèì, îëóá çàüö çàüàí éûüíàüû áó ýöëøÿí,
Ãàëûá àâàðÿ, ùÿð äÿì ùÿñðÿòè-ýöëçàðäûð áöëáöë.
Òóòóá ùÿð õàð ÿëè áèð ýöëáöíè-íþâðÿñòÿ äàìÿíèí,
Êå÷èá ÿééàìè-èøðÿò, ãöññÿäÿí ÿôêàðäûð áöëáöë.
Ïÿðö áàëû øèêÿñòÿ, Íàòÿâàíè-çàðö äèëõÿñòÿ,
Éåòèáäèð úàíÿ ãÿìäÿí, òàëèáè-ãÿìõàðäûð áöëáöë.
____________
1
Øåèð “Áöëáöë” áàøëûüû èëÿ éàçûëìûøäûð.
34
KL KL KL
Íÿ îëäó áöëáöëÿ êèì, ãûëäû ýöëñèòàí òÿðêèí?
Óíóòäó ýöëëÿðèíè, åòäè àøèéàí òÿðêèí.
Êèì èëÿ ìóíèñ îëóáäóð, êèìÿ ñàëûá ìåéëèí?
Ðÿâàìûäûð åëÿìÿê éàðè-ìåùðèáàí òÿðêèí?
Êþíöë êè, õàðè-úÿôàäàí ùÿìèøÿ íàëàíäûð,
Éàðàëûäûð, åëÿìÿç íàëÿâö ôÿüàí òÿðêèí.
×èðàüè-ðþâøÿíè-áÿçìè-öìèä èêÿí, éà ðÿá,
Ñÿáÿá íÿ îëäó, î ìÿù åòäè ùÿìçÿáàí òÿðêèí?
Áàõàðìû ãåéðèëÿðÿ ÷åøìè ïèðè-Êÿíàíûí?
Åäÿðìè àøûã îëàí Éóñèôè-çàìàí òÿðêèí.
Ñÿíèí ôÿðàãèíÿ úàíûìäà òàáö òàãÿò éîõ,
Òÿíè-ôöñöðäÿ, ÿçèçà, åäÿðìè úàí òÿðêèí?
Úàùàíû òÿðê åëÿìÿç êèì êè, àøèãè-úàíäûð,
Ùÿéàòäàí öçöá ÿë, åéëÿìÿç úàùàí òÿðêèí.
Ãÿðàðè-úàíûì èäè, êÿñäè úàí òÿâàíÿñèíè,
Öçöëäö ãöââÿòè-úàí, åòäè Íàòÿâàí òÿðêèí.
35
KL KL KL
Çÿìàíÿ ñàëäû ÿúÿá ìþùíÿòö ìÿëàëÿ ìÿíè,
Î ìàùðóäÿí èðàã âåðäè ãÿì çÿâàëÿ ìÿíè.
Òöêÿíäè òàáö òÿâàí, åé õóäàéè-ëÿìéÿçÿëè!
Éà òåç áó úàíûìû àë, éà éåòèð âöñàëÿ ìÿíè!
Ñÿíÿ íÿ ãÿäðè äåäèì, ðÿùì ãûë ìÿíÿ, ýåòìÿ!
Ýÿë èíäè ýþð êè, ôÿðàãûí ñàëûá íÿ ùàëÿ ìÿíè!
Íÿ âàõòàäÿê ãÿìè-ùèúðèíäÿ àùö çàð ÷ÿêèì?
Òÿðÿùùöì åéëÿ, ýÿòèð ñÿí äÿ áèð õÿéàëÿ ìÿíè!
Êÿñèëäè ñÿáðö ãÿðàðûì, ôÿðàãÿ òàáûì éîõ,
Ðÿâàäû òÿíýÿ ýÿòèðñèí áó àùö íàëÿ ìÿíè?
Àëûáäû ÿãëèìè ñÿðäÿí, ãÿðàðûìû äèëäÿí,
Åäèá áÿëàéÿ ôÿëÿê, ýþð íåúÿ ùÿâàëÿ ìÿíè.
Òÿÿúúöáÿì êè, íå÷öí ðÿùìÿ ýÿëìÿäèí, çàëûì?!
Ôÿðàã îäóíà éàõûá ñàëìûñàí áó ùàëÿ ìÿíè.
Íÿ éàõøû ýöíëÿð èäè êèì, ñÿíèíëÿ ìóíèñ èäèì,
Çÿìàíÿ èíäè åäèá ñèíÿäàüëû ëàëÿ ìÿíè.
Âöñàëÿ éåòìÿéèáÿí çàðö Íàòÿâàí ãàëäûì,
Åäèá ôÿëÿê éåíÿ ùÿñðÿò î ìÿùúÿìàëÿ ìÿíè.
36
KL KL KL
Ùèúðàí åäèáäè êþíëöìö áÿðáàä, àüëàðàì,
×îõëàð òóòàð áó ùàëûìà èðàä, àüëàðàì.
Êþíëöì åâè õÿðàáòÿð îëäó ôÿðàãäÿí,
Âÿñëèí áó ìöëêö åòìÿäè àáàä, àüëàðàì.
Äàìè-ôÿðÿãäÿ êè, ÷îõ èëùàùö-ëÿáÿëÿð
Åòäèì, íÿ ñóä, åòìÿäè àçàä, àüëàðàì.
Íÿ ùèúðè-éàðÿ òàãÿòö ùàëûì âÿôà åäÿð,
Íÿ âÿñëÿ ÷àòìàç ÿë, åäèáÿí äàä, àüëàðàì.
×ÿêäèêúÿ úþâðè-ùèúðèíè êþíëöì ôÿðÿù òàïàð,
Øàäàì áó ÿìðÿ, áÿñ íèéÿ íàøàä àüëàðàì?
Êóéèíäÿ ìÿùðÿì åòäè ðÿãèáè ñÿôà èëÿ,
Ãÿùð èëÿ åòìÿäè ìÿíè ùÿì éàä, àüëàðàì.
Ùèúðèíäÿ õîøäóð àüëàìàã àùö ôÿüàí èëÿ,
Ñÿñ âåðìÿñÿ áó íàëÿâö ôÿðéàä, àüëàðàì.
×öí Íàòÿâàíè-çàðè-çÿèôÿì ôÿðàãäàí,
Áó ýöíäÿ éàð åòìÿñÿ èìäàä, àüëàðàì.
37
KL KL KL
Ñÿíèíëÿ, åé áöòè-ìÿùðóé, ìåùðèáàí ìÿí èäèì,
ßíèñè-ìóíèñ èäèì, éàðè-ùÿìçÿáàí ìÿí èäèì.
Úÿìàëûíûí ýöëöíÿ íèøè-õàð òàïìàäû ÿë,
Êè, ùöñí áàüûíà ïåéâÿñòÿ áàüáàí ìÿí èäèì.
Ñÿðèðè-íàçäÿ ñÿí õàáè-íàç åäÿí ýåúÿëÿð,
Ñÿáàùÿäÿê ñÿðè-êóéèíäÿ ïàñèáàí ìÿí èäèì.
Ñÿáÿá íÿ îëäó ìÿíè ùèúðÿ ìöáòÿëà ãûëäûí?
Íèñàð åäÿí ñÿðè-êóéèíäÿ úèñìö úàí ìÿí èäèì.
Ðÿâàäû áóíúà ÷ÿêèì äÿðäè-ôèðãÿòèí, àõûð,
Âöñàë ýöíëÿðè, åé äóñò, êàìèðàí ìÿí èäèì.
Áÿëà õÿäÿíýèíÿ, íåéëèì, ìÿíè íèøàí ãûëäûí,
Ðÿãèá òÿíÿñèíÿ õàòèðè-íèøàí ìÿí èäèì.
Ñÿëàìÿò ÿùëè íÿ áèëñèí íÿäè ìÿëàìÿòè-åøã?
Åë è÷ðÿ øþùðÿòè-åøã èëÿ äàñòàí ìÿí èäèì.
Ãÿìè-ôÿðàã èëÿ êþíëöì îëàíäà äÿðùÿìè-çàð,
Öìèäè-âÿñë èëÿ ùÿð ëÿùçÿ øàäìàí ìÿí èäèì.
Äðèü éàíìàäû éàð, ýþðìÿäè ôÿðàã îäóíó,
Íå÷öí ýöìàí åëÿìÿç åøãäÿ éàíàí ìÿí èäèì.
Ùÿìèøÿ âÿñëèí èëÿ øàäè-õöððÿì îëìóøäóì,
Áó ùèúð îäóíà éàíàí çàðö Íàòÿâàí ìÿí èäèì.
38
KL KL KL
Éàíàð úàíûì, îüóë, äàèì ñÿíèí íàðè-ôÿðàüûíäà,
Íåúÿ ïÿðâàíÿëÿð ùÿð äÿì éàíàð øÿìèí àéàüûíäà.
Ýöëè-ðóéóí ùÿâàñèëÿ ÷ûõàð ÿôëàêÿ ÿôüàíûì,
Îäóð áöëáöë íÿâàñû ýöë ôÿðàãö èøòèéàãûíäà.
Ñÿíèí âÿñëèí õÿéàëèéëÿ ýþçö-êþíëöì ýÿçÿð äàèì
Êè, ÷öí Ìÿúíóíè-ñÿðýÿøòÿ, ýÿçÿð Ëåéëà ñîðàüûíäà.
Íÿùàëè-ãàìÿòèí çèêðè ìÿíèì âèðäè-çÿáàíûìäûð,
Äÿìàäÿì íàëåéè-ãóìðè îõóð ñÿðâèí áóäàüûíäà.
Î øèðèí ëÿáëÿðèí øþâãö ýöíö-ýöíäÿí îëóð ÿôçóí,
ßýÿð Ôÿðùàä òÿê éöç èë äîëàíñàì ùèúð äàüûíäà.
Ùÿðèñÿì áÿñ êè, îë øèðèíçÿáàíûí çèêðèíÿ ùÿð äÿì,
Îëóð õîø íèòãëè òóòè, øÿêêÿð îëñà äàìàüûíäà.
Ñÿíèí ùèúðèí îäó, Àááàñ, äÿõè, ÷ûõìàç êè, úàíûìäàí,
Ñÿìÿíäÿð òÿê éàíàð äàèì àíàí íàðè-ôÿðàãûíäà.
Ó÷óá øàùáàç òÿê êþíëöì, ýÿçÿðäè âÿñë áàüûíäà,
Ïÿðö áàëûíû ñûíäûðäû ôÿëÿê, áó ïèð ÷àüûíäà.
Ýþçöìäÿ òàðäûð äþâðàí, ìÿùö õóðøèäè-íóðÿôøàí,
Ìÿùàã è÷ðÿ îëóá ïöíùàí, ñàíàñàí ÷ÿðõ òàüûíäà.
39
Ñèðèøêèì áèðëÿ êèì, õàëè äåéèëäèð ãàìÿòèí ýþçäÿí,
Íÿ òåç äöøäö òÿðàâÿòäÿí î ñÿðâèí ñó ãûðàüûíäà.
Íîëàéäû êóð îëàéäûì, ýþðìÿéÿéäèì ýöë êèìè úèñìèí,
Ãàëûáäûð òèðÿ õàê è÷ðÿ, ìÿçàðûí ýöí ãàáàüûíäà.
Êþíöëäÿ ùÿñðÿòèì ãàëäû, ùÿçàðàí ùåéô êèì, áèð äÿì
Ñÿíè òà ýþðìÿäèì õöððÿì, îüóë, äàìàä îòàüûíäà.
Íÿäÿíäèð èíòèçàð èëÿ î øÿùëà ýþç áàõàð ùåéðàí,
Ýþçöì îë ýþçëÿðÿ ãóðáàí, áàõàð àùó ñàéàüûíäà.
Ùÿìèøÿ çàðö äèëìÿùçóí, òþêÿð ýþçäÿí ñèðèøêè-õóí,
Ïÿðèøàí ùàë èëÿ äàèì, ãÿìö ìåùíÿò áóúàüûíäà.
Ãÿìè-ùèúðàí åäèá òöüéàí, ãàëûáäûð Íàòÿâàí ñóçàí,
Ðÿâàí ÿøêè-áÿñÿð ùÿð éàí îëàí ýþçëÿð áóëàüûíäà.
40
KL KL KL
Ôÿðàã èëÿ èøèìè àùö çàð åäÿí ñÿí èäèí!
Éûõàí áó ãÿëáèì åâèí, òàðö ìàð åäÿí ñÿí èäèí!
Ñÿíèí éîëóíäà áÿëàëàð ãÿáóë åäÿí ìÿí èäèì,
Ìÿíèì õèëàôûìà ùèúð èõòèéàð åäÿí ñÿí èäèí!
Ñèðèøêè-÷åøìèìè ùÿð êÿñ ýþðÿ áèëÿð äåðäèì,
Áó ñèððè àëÿì ÿðà àøèêàð åäÿí ñÿí èäèí!
Ìÿíè áó ãÿì éöêöíö ÷ÿêìÿéÿ ðÿâà áèëäèí,
Ñàëûá ìÿëàìÿòÿ, ùÿì øÿðìñàð åäÿí ñÿí èäèí!
Õÿçàíè-ùèúðäÿí àñóäÿ, âÿñëäÿí õîøäèë,
Ôÿçàéè-êþíëöìö ðÿøêè-áàùàð åäÿí ñÿí èäèí!
Ãöáàðè-õàòèðè-ãåéð îëäóüóì, êöäóðÿò èìèø,
Ñàëûá àéàüà âöúóäóì ãöáàð åäÿí ñÿí èäèí!
Ñÿáÿá íÿ îëäó êè, ïåéìàíö ÿùäè ñûíäûðäûí?
Âÿôàâö ÿùäÿ ÿçÿë åòèáàð åäÿí ñÿí èäèí!
Áó ãÿìëè êþíëöìö ýÿù øàä åäÿí âöñàëèíäÿí,
Ãÿìè-ôÿðàãëÿ, ýàùè ôèêàð åäÿí ñÿí èäèí!
Ýÿëÿíäÿ ìöðüè-äèëèì ãÿì ÷þëöíäÿ ïÿðâàçÿ,
Õÿäÿíýè-ãÿìçÿ èëÿ ùÿì øèêàð åäÿí ñÿí èäèí!
41
Äÿìàäÿì àù ÷ÿêèá éàíìûøàì ôÿðàãèíäÿ,
Ìÿíè áó ðÿíúö áÿëàéÿ äö÷àð åäÿí ñÿí èäèí!
Òöêÿíäè þìð, äðèüà, ãÿìè-ôÿðàãèíäÿ,
Öìèäè-âÿñëÿ ìÿíè èíòèçàð åäÿí ñÿí èäèí!
ßçèçè-àëÿì èäè Íàòÿâàí âöñàëèíëÿ,
×ÿêèá ìÿçÿëëÿòè-ùÿúðàíÿ, õàð åäÿí ñÿí èäèí!
42
KL KL KL
Ñÿùÿðýÿù íàýÿùàí ýþðäöì, äèëè-çàðûì íÿùàí àüëàð,
Ñèðèøêè-àë èëÿ ùÿð äÿì ÷ÿêÿð àùö-ôÿüàí àüëàð.
Ñóàë åòäèì, íÿ áàèñäèð ÷ûõûá ÿôëàêÿ ÿôãàíûí,
Òþêÿð õóíè-úèýÿð ÷åøìèí, áàõàð ùÿð éàí, ðÿâàí àüëàð.
Êþíöë ùóøéàð èìèø ìÿíäÿí, äåäè áàäè-ñÿáàäàí ñîð,
Ñÿðàñèìÿ, ãàëûá ùåéðàí, ÷ÿêÿð àù, ÿëàìàí àüëàð.
Ñÿáàäàí ñîðäóì ÿùâàëû êè, åé ùÿð ùàëèäÿí àýàù!
Íÿ âàãåäèð, ñÿíè òàðè, îëóá äèë íàòÿâàí, àüëàð?!
Äÿõè áàäè-ñÿáà ýþðäöì, áÿñè äèëýèðè-íàëàíäûð,
Òÿêÿëëöì éîõ áÿéàí åòñèí, ãàëûáäûð áèçÿáàí, àüëàð.
Òóòóëìóø íèòãè-ýþôòàðû, äåäè: - Åé íàòÿâàí õÿñòÿ,
Íåúÿ øÿðù åéëÿéèì ùàëè êè, úöìëÿ èíñö úàí àüëàð?
Ýÿçÿðäèì áàüè-ñÿùðàíè, ïÿðèøàí ùàë èëÿ, ýþðäöì,
Äÿéèá áàäè-õÿçàí ñÿðâÿ ãóðóòìóø, áàüáàí àüëàð.
Çÿáàí ñþçäÿí ãàëûá õàëè, òÿðÿùùöì åòäèì ÿùâàëû,
Ýþçöìÿ òàð îëóá äöíéà, äÿìàäÿì úèñìö úàí àüëàð.
Áÿëè, ýÿð ýöë áóäàüèíÿ, òîõóíñà òöíäè-áàäè-äÿùð,
Ïÿðèøàí îëñà ýöë áÿðýè, åäÿð áöëáöë ôÿüàí, àüëàð.
Ïîçóëäó ðþâíÿãè-ýöëøÿí, äàüûëäû çèíÿòè áàüûí,
Äöøöá òàáö òÿðàâÿòäÿí, ýöë àüëàð, ýöëñèòàí àüëàð.
43
Äöøÿéäè ÷ÿðõ ýÿðäèøäÿí, îëàéäû äÿùðè-äóí âèðàí,
Áÿøÿð òàá åéëÿìÿç ùÿðýèç, çÿìèíö àñèìàí àüëàð.
Èëàùè, ýþðìÿñèí ýþçëÿð éàìàí ýöíäÿ áåëÿ ýöíëÿð,
Àìàí âåðìÿç ãÿìö ìþùíÿò, ùàìû ïèðö úàâàí àüëàð.
Ôèðàâàíäûð ãÿìèì, øÿðùèí áÿéàí åòìÿê äåéèë ìöìêöí,
Éàç, åé ìöñòîôåéè-àëÿì, ìöäàì ÿùëè-úàùàí àüëàð.
Ìÿäàä îëñà ÿýÿð äÿðéà, ãÿëÿì îëñà ÿýÿð ÿøúàð,
Áàøà éåòìÿç ãÿìèì øÿðùè, ãÿëÿì ùÿð ëÿùçÿ ãàí àüëàð.
Òÿíèì ðÿíúóð, äèë õÿñòÿ, äÿõè áèð ãÿìêöñàðûì éîõ,
Êèìÿ êèì, øÿðù åäèì äÿðäèì, ýåäÿð òàáö òÿâàí, àüëàð.
Áÿëè, ÷öí êþâêÿáè-òàëå ãèáàë åòñÿ ôÿëàê è÷ðÿ,
Íöùöñÿòëÿ ãèðàí åéëÿð, îëóð ýöí ýÿð éàìàí, àüëàð.
Áó, äèâàíè-ãÿçàâÿòäèð, ìöãÿääÿð ðóçè-ÿçÿëäÿí
Êè, ùÿð äÿì íþâáÿíþâ ãÿìëÿð éåòÿð, áó íàòÿâàí àüëàð.
Êÿñèëìèø òàãÿòö òÿáèì, áàøûìäàí ÿãë ìÿùâ îëìóø,
Ýþçöì ÿøêè ðÿâàí çàùèð, êþíöë äàèì íÿùàí àüëàð.
Äÿâàñûç, äÿðäè-áèäÿðìàí ãàëûá ìÿùçóíè-ñÿðýÿðäàí,
ßðÿñòö èëÿ ùÿì Ëîüìàí, Ôÿëàòóíè-çàìàí àüëàð.
Òàìàìÿí äÿðäö ãÿìëÿðäÿí, ôÿðàüûí äÿðäè ÿôçóíäóð,
Îíóí÷öí Íàòÿâàí ùÿð äÿì îëóá íàëàí, ãàí àüëàð.
44
KL KL KL
Íÿäÿíäèð ñÿíäÿ ÿéëÿíìÿç ýöëè-äþâðàí, õóäàùàôèç!
Ìÿíÿ ùÿì ýÿëäè ýåòìÿê íþâáÿòè, éàðàí, õóäàùàôèç!
Úàùàíäà îëìàäû áèð äÿì ýþðÿéäèì ìàùè-ðöõñàðûí,
Íÿ ãÿäðè úÿùä ãûëäûì îëìàäû èìêàí, õóäàùàôèç!
Íå÷öí ñÿí òÿðêè-ìåùð åòäèí, âÿôàäàí ÿë ÷ÿêÿðëÿðìè?
Ìÿýÿð ÿùäÿ âÿôà åòìÿç øÿùè-õóáàí, õóäàùàôèç?
Ðÿãèáëÿð ãîéìàäû éåòñèí ÿëèì áèð äàìÿíè-âÿñëÿ,
Õÿéàëèíëÿ êå÷èðäèì þìðöìö íàëàí, õóäàùàôèç!
Íÿ ñÿáðö òàãÿòèì ãàëäû, íÿ ÿãëö ùóø áèëìÿððÿ,
Îíóí÷öí ÷åøìè-ïöðõóíèì îëóð ýèðéàí õóäàùàôèç!
Î ýöí êèì, ìÿùøÿðè-êöáðà îëóð, âÿùì åò î ýöíäÿí êèì,
Òóòàì äàìàíûíû, äèëäÿí ÷ÿêÿì ÿôüàí, õóäàùàôèç!
Öçöá ÿë Íàòÿâàí úàíäàí êè, òà öììèäè-âÿñë åòìÿç,
Äèëè-ãÿìýèí, úèýÿð ïöðõóí, îëóá ñóçàí, õóäàùàôèç!
45
KL KL KL
Áàùàð ßééàìûäûð, à÷ûëäû ýöëëÿð, åé úàâàí ñÿíñèç!
Òÿÿúúöáäöð, íÿäÿí äèâàíÿ îëìàç Íàòÿâàí ñÿíñèç?
Øàìàäÿò åéëÿéèð äöøìÿí ìÿíÿ ùÿð äÿì âÿ ùÿð ñàÿò,
Ìÿðÿç àðòûð äÿìàäÿì, âàðÿ-âàðÿ, ùÿð çàìàí ñÿíñèç.
Íÿ öìèäèì âöñàëÿ, íÿ ôÿðàãÿ òàáö òàãÿò ùÿì,
Ýþçöìäÿ òèðÿâö òàð îëäó, áèëëàù, áó úàùàí ñÿíñèç.
Ñÿí ÿéëÿø ùóð èëÿ, åéëÿ ùÿìèøÿ åéøö èøðÿò êèì,
Äÿìàäÿì ìÿí ÷ÿêèì, äèëäÿí åäèì àùö ôÿüàí ñÿíñèç.
Éåòèøìÿç áàøÿ, Àááàñ, þìðöì àõûð áèð òàìàì îëñóí,
Êå÷ÿð ùÿð áèð äÿãèãÿ èëäÿí àðòûã, ÿëàìàí ñÿíñèç.
Áó ýöí åéäè-øÿðèô îëäó, ìÿýÿð ñÿí áèõÿáÿðñÿíìè?
Ýöìàí åòìÿ êè, èøðÿò è÷ðÿ ÿéëÿíñèí àíàí ñÿíñèç.
Ýöëè-ðóéèíäÿí àéðû íåéëÿðÿì ìÿí ýöëñèòàí ñåéðèí?
Åäÿð áöëáöë êèìè íàëÿ áó çàðö Íàòÿâàí ñÿíñèç.
46
KL KL KL
Ýÿúðÿâèøäèð áó àñèìàí, ÿôñóñ!
Áèâÿôàäûð úÿùàíö úàí, ÿôñóñ!
Íÿ éàìàí äàü èìèø îüóë äàüû,
Ìÿíÿ öç âåðäè èìòàùàí, ÿôñóñ!
Ýþç åâèí ãîéäó íàýÿùàí õàëè,
Îëäó îë ìÿðäöìèí íÿùàí, ÿôñóñ!
Ìåùðèíè êÿñäè ìÿí áÿëàêåøäÿí,
Îëäó õàê èëÿ ìåùðèáàí, ÿôñóñ!
Åé ýþçöì íóðè, ùàñèëè-úàíûì,
×ÿêÿðÿì ñÿíñèç ÿëàìàí, ÿôñóñ!
Ñÿðâ ãÿääèí äöøöáäö õàê öçðÿ,
Ñÿíÿ áèä îëäó ñàéÿáàí, ÿôñóñ!
Ñÿíè ëÿáòÿøíÿ éàä åäÿíäÿ, îëóð
Ýþç éàøûì úóé òÿê ðÿâàí, ÿôñóñ!
Èççÿòö úàùö äþâëÿò è÷ðÿ ñÿíè
Ýþðìÿäèì áèðúÿ êàìðàí ÿôñóñ!
Àðèçóâö ùÿâÿñ õÿúèë ñÿíäÿí,
Îëìàäûí ùå÷ øàäìàí, ÿôñóñ!
47
Ñÿíè àüóøÿ ÷ÿêäè õàêè-ñèéàù,
ßøêäÿí áàüðûì îëäó ãàí, ÿôñóñ!
Èòèðèá áèð øöêóôòÿ ãþí÷ÿñèíè,
Ãàëäû ñÿðêÿøòÿ Íàòÿâàí, ÿôñóñ!
48
KL KL KL
Ìÿíÿ áÿäòÿðäè äöçÿõäÿí, ÿçèçèì, ýöëñèòàí ñÿíñèç!
Îëóð ùÿð ñöíáèëè-ñöñÿí ýþçöìäÿ áèð òèêàí ñÿíñèç!
Âÿôàñûç äÿùðè-äóí è÷ðÿ ÿýÿð øÿêêÿð ãÿçàì îëñà,
Îëóð çÿùðè-ùÿëàùèë, òóòèéè-øèðèíçÿáàí ñÿíñèç!
Ñÿáÿá íÿ îëäó êè, ìÿíäÿí ìåùð êÿñäèí, ìåùðèáàí áöëáöë!
Îëóá ãóìðè êèìè êó-êó éåíÿ âèðäè-çÿáàí ñÿíñèç!
Õîø îë ýöíëÿð êè, íÿñëèíäÿí åäÿðäèì êàìè-äèë ùàñèë,
Îëóíúà ìöáòÿëà ùèúðÿ, ÷ûõàéäû êàø úàí ñÿíñèç!
ßëèô òÿê ñÿðâ ãÿääèí, úàí è÷èíäÿ ýåòäè, ãÿìõàðèì!
Íåúÿ àðàì òóòñóí, áèëìÿçÿì, úèñì è÷ðÿ úàí ñÿíñèç?
Ùÿñàðè-êþíëöìÿ ñÿíýè-ìÿëàìÿò ÷ÿðõäÿí éåòäè,
Ðèáàòè-êþùíÿäèð, ìÿääè-íÿçÿðäÿ õàíèìàí ñÿíñèç.
×ûõàð ñöáùö ìÿñà ÿôëàêÿ äó äè-øþëåéè-àùèì,
Çÿáàíè-ùàëèìÿ ýèðéàí îëóð êÿððóáèéàí, ñÿíñèç!
Íÿçÿð ãûë, ãþí÷åéè-ëàëÿ ìèñàëû áèð-áèðè öñòÿí
×ÿêèëìèø ñèíÿìÿ, ýþð êèì, íåúÿ äàüè-íÿùàí ñÿíñèç!
49
KL KL KL
Åé ÿùëè-äèë, Ôÿíàíû ãîéóí áàðû àüëàñûí!1
ßüéàðÿ ÷öíêè éàð îëóá éàðû, àüëàñûí!
Ìÿí åòìÿê àøèãèí íÿ ðÿâà àùö çàðäÿí?
×îõ äÿðäè âàð, ãîéóí êè, ñèçè òàðè, àüëàñûí!
Ýèçëèí õÿéàëû âàð êè, áåëÿ àùö çàð åäÿð,
Þç ùàëèíÿ ãîéóí áó äèëÿôêàðû, àüëàñûí!
Áöëáöë íÿâàñû áèñÿáÿá îëìàç áó áàüäÿ,
Ýþðäöêúÿ ùÿð çàìàí ýöë èëÿ õàðû àüëàñûí!
Ùèúðàíè-éàð îëäó ñÿáÿá àüëàìàüûíà,
Éà ðÿá, ýþðöì ùÿìèøÿ ñÿáÿáêàðû, àüëàñûí!
Âóðñóí ÿëèëÿ áàøûíà ùÿð øàì, òà ñÿùÿð,
Éàðû ãÿì è÷ðÿ îëìàäû ãÿìõàðû, àüëàñûí!
Øàìè-ôÿðàãäÿ ãàëûáàí çàðö õÿñòÿäèë,
Ñàëäûãúà éàäÿ îë ìÿùâ-ðöõñàðû, àüëàñûí!
Ñÿñëÿíäè Íàòÿâàíÿ êè, ÿðáàáè-ãÿì òàìàì,
Ùàëè-Ôÿíàéÿ úÿì îëóá, åëúàðû àüëàñûí!
____________
1
Øåèð øàèðëÿð ìÿúëèñèíÿ ìöðàúèÿòíÿ éàçûëìûøäûð.
50
KL KL KL
Íÿ ìÿí îëàéäûì, èëàùè, íÿ äÿ áó àëÿì îëàéäû!
Íÿ äÿ áó àëÿì ÿðà äèë ìöãÿééÿäè-ãÿì îëàéäû!
Íÿ ùèúð àòÿøèíÿ îäëàíûá éàíàðäû äèëèì êè,
Íÿ åøãèí è÷ðÿ êþíöë áîéëÿ øàäö õöððÿì îëàéäû!
Íÿ ñÿðâ ãÿääèí îëàéäû, íÿ ùÿñðÿòèíëÿ ýþçöì êóð,
Íÿ ðóçýàðè-ôÿðàãèíäÿ ãàìÿòèì õÿì îëàéäû!
Íÿ áÿùð îëàéäû, íÿ öììàí, íÿ áîéëÿ ýþç éàøû úàðè,
Íÿ ýöë öçöíäÿ, èëàùè, áó íþâ øÿáíÿì îëàéäû!
Íÿ ýöë îëàéäû, íÿ ýöëçàðè-ýöëøÿíèí äÿõè ñåéðè,
Íÿ õàðè-ìþùíÿòè-áöëáöë, ñÿíèíëÿ ìþùêÿì îëàéäû!
Íÿ Ìèñð îëàéäû, íÿ Êÿíàí, íÿ Ùÿçðÿòè-Éÿãóá,
Íÿ õàð îëóá ãÿìè-ùèúðàíäà, ãÿðãè-ìàòÿì îëàéäû!
Íÿ ÷àù îëàéäû, íÿ çèíäàí, íÿ êàðâàí ýöçÿðè,
Íÿ Éóñèôè áó áÿëàäà ýþðÿí áèð àäÿì îëàéäû!
Íÿ áÿçì îëàéäû, íÿ áàçàðè-Éóñèô ÿùâàëû,
Íÿ ðÿùýöçÿðäÿ Çöëåéõà ãÿìëÿ ùÿìäÿì îëàéäû!
Íÿ àù îëàéäû, íÿ ÿôñóñ, íÿ ïàðÿ-ïàðÿ êþíöë,
Íÿ Íàòÿâàíûí, èëàùè, ùÿâÿñè äÿðùÿì îëàéäû!
51
KL KL KL
Åé ýöëè-ñöñÿí, ñÿíè áèð íàòÿâàí ÷ÿêìèø ìÿýÿð?
Áèð ìÿùè-àëèìÿãàìÿ áÿíäöâàí ÷ÿêìèø ìÿýÿð?
Áîéëÿ òàðèê ðÿíýëÿ ýèðìèø î, ãÿñðÿ áèëìÿéèá,
Ñèëèëÿð ðöõñàðûíà îë áàüèáàí ÷ÿêìèø ìÿýÿð?
×öíêè áó ýöëøÿíäÿ ñÿðýÿðäàí ýÿçÿíëÿð ÷îõäó, ÷îõ,
Îë ñÿáÿáäÿí ïàñèáàíè-õîøíèøàí ÷ÿêìèø ìÿýÿð?
Ðÿíýè-áóéèíäÿí, ìöçÿééÿíäèð áöñàòè-áÿçìè-ýöë,
Õàìåéè-íÿããàøè-ãöäðÿò ýöëñèòàí ÷ÿêìèø ìÿýÿð?
Áó ãÿäÿð ëöòôö íÿçàêÿò êèì, ñÿíèí ùöñíöíäÿäèð,
Ëöòôö-òÿáèëÿ ñÿíè îë Íàòÿâàí ÷ÿêìèø ìÿýÿð?
52
KL KL KL
Ñÿíè êèìäèð ñåâÿí áèúà, ãÿðÿíôèë?
Ñÿíÿ ìÿí àøèãè-øåéäà ãÿðÿíôèë!
Ñÿíè ýöëøÿí ÿðà àøöôòÿ ýþðäöì,
Éÿãèí áèëäèì äóòóá ñåâäà, ãÿðÿíôèë!
Áåëÿ ïÿæìöðäÿ ùàë èëÿ äóðóáñàí,
Äöøÿð ýöëëÿð ÿðà ãîâüà, ãÿðÿíôèë!
Äðèüà êèì, âÿôàñûçäûð áó ýöëøÿí,
Ýåäÿð áó òÿëÿòè-çèáà, ãÿðÿíôèë!
Öçöíäÿí ïÿðäÿéè-íàçûí êÿíàð åò!
Óíóòìà àøèãè, ùàøà, ãÿðÿíôèë!
53
KL KL KL
Ôÿëÿê ðÿíýèíÿ áÿíçÿð áó áÿíþâøÿ,
Òóòóá ñÿùðàëàðû ùÿðñó, áÿíþâøÿ!
Íå÷öí ýöëøÿíëÿðèí òÿðêèí ãûëûáñàí?
Äöøöáñÿí ÷þëëÿðÿ äèëúó, áÿíþâøÿ!
Áåëÿ ãÿääèí áöêöëìöø, ïèðëÿð òÿê,
Äåéèðñÿí ñöáùö øàì “éàùó”, áÿíþâøÿ!
Ñÿíè øþâãö áàùàð àøöôòÿ ãûëìûø,
×ÿêÿð àøèã îëàí ãàéüö, áÿíþâøÿ!
Äèëÿð ÿòðèí êþíöë áàäè-ñÿáàäàí,
Î çöëôè-éàð òÿê õîøáó, áÿíþâøÿ!
54
KL KL KL
Þçöí åøã àòÿøèíÿ âóðìàüà äèëøàä ïÿðâàíÿ,
Áÿëè, áèð äÿôÿ éàíìàãäàí îëóð àçàä ïÿðâàíÿ.
Ýþðöð ìÿúëèñëÿð è÷ðÿ øÿìè ùÿð øÿá éàðè-ÿüéàðÿ,
Îíóí÷óí éàíìàüûí òÿðùèí ãûëûð áóíéàä ïÿðâàíÿ.
Ñÿíÿ åé øÿì, òþùìÿòëÿð ãàëûð ìÿøóãÿëÿð è÷ðÿ,
ßýÿð÷è õèðìÿíè-þìðöí ãûëûð áÿðáàä ïÿðâàíÿ.
Äåìÿ ìÿøóãè-áèïÿðâàäûð øÿìÿ êèì, ìÿëàìÿòäÿí
Âåðèá úàí ñöáùÿòÿê, îëäó âÿôàäàí øàä ïÿðâàíÿ.
Áèëèá øÿìèí âÿôàñûí, úèñìè-úàíûí àòÿøÿ éàõäû,
Ãÿìè-ùèúðè-äÿìè-âÿñëèíäÿ åòäè øàä ïÿðâàíÿ.
Úÿôàéè-ùèúðäÿí úàíÿ éåòèá øþâãè-âöñàë èëÿ,
Éàíûá øÿìèí îäóíà, åòìÿäè ôÿðéàä ïÿðâàíÿ.
Éàíàð ÷öí Íàòÿâàí õÿñòÿ ìöäàì îë àòÿøè-ãÿìäÿí,
Ñÿáóð îë, åéëÿ àäÿò, øèâåéè-óñòàä, ïÿðâàíÿ!
55
KL KL KL
Ãîéóáäóð èíòèçàðûíäà, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
Ùÿìèøÿ àùö çàðûíäà, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
Öçöëäöì êàðèâàíûìäàí, ÿë öçäöì õàíèìàíûìäàí,
Ôÿëÿê èíúèð ôÿüàíûìäàí, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
Ýåäèáäèð ãàôèëÿñàëàð, îëóáäóð ýþçëÿðèì õóíáàð,
Íÿ áèð éàðö, íÿ áèð ãÿìõàð, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
Êþíöëäÿ àùö çàðûì âàð, íÿ ñÿáðö, íÿ ãÿðàðûì âàð,
Äåìÿç áèð äèëôèêàðûì âàð, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
Î çöëôè-íÿðýèñè-ìÿñòÿ êþíöë ÷îõäàíäû ïàáÿñòÿ,
Ìÿíè ùèúðàí åäèá õÿñòÿ, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
Ñÿðè-êóéèí ýÿçÿð êþíëöì, ýöëè-ðóéèí ñåâÿð êþíëöì,
Âöñàëûí ÷öí äèëÿð êþíëöì, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
Àëûáäûð úàíûìû ùèúðàí, îëóáäóð ýþçëÿðèì ýèðéàí,
Î ìÿùâÿø, íàçÿíèí úàíàí, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
Ìÿíÿ ùèúðàí ìÿøÿããÿòäèð, ôÿðàüèí äÿðäö ìþùíÿòäèð,
Íèýàðûì õåéëè ìöääÿòäèð íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
ßçèçèì, ýþç éàøûì ãàíäûð, èøèì ôÿðéàäö ÿôãàíäûð,
Î éàðûì ùàðäà ìåùìàíäûð, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
56
Éàíàð úàíûì ôÿðàüûíäàí, òóòàð êþíëöì ñîðàüûíäàí
Êè, ÷ûõñûí éàð îòàüûíäàí, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
ßëèìäÿ èõòèéàðûì éîõ, ýåäèá ñÿáðè-ãÿðàðûì éîõ,
Éàíûìäà ýöëöçàðûì éîõ, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
Ñÿáà, îë ìÿùëèãà äèëáÿð, àëûáäûð úàíûìû éåêñÿð,
Êþíöë àíúàã îíó èñòÿð, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
Éåòèáäèð ÿðø öçÿ äàäûì, òóòóá äöíéàíû ôÿðéàäûì,
Ìÿíèì îë ñÿðâè-àçàäûì íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
Ãàëûáäûð Íàòÿâàí íàëàí, ýåúÿ-ýöíäöç îëàð ýèðéàí,
Îíóí éîõ äÿðäèíÿ äÿðìàí, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç?
57
KL KL KL
Áèëÿí áó äÿðäèìè éîõäóð áó ùàëÿòäÿ, áó ùàëÿòäÿ
Òóòóáäóð êþíëöìö ìþùíÿò áó ôèðãÿòäÿ, áó ôèðãÿòäÿ.
Íå÷öí ÿùâàëûìû áèëìÿç î ìàùè-ìåùðèáàí, éà ðÿá?!
Íÿäÿí ùå÷ äàäûìà éåòìÿç áó ìöääÿòäÿ, áó ìöääÿòäÿ?
Ýåäèáäèð òàãÿòèì äèçäÿí, òöêÿíìèø íóð ùÿì ýþçäÿí,
Íå÷öí öëôÿò êÿñèá áèçäÿí áó ãöðáÿòäÿ, áó ãöðáÿòäÿ.
Äåéèí éàðè âÿôàäàðÿ, î ÷îõ óéìàñûí ÿüéàðÿ,
Êÿðÿì ãûëñûí ìÿíè-çàðÿ áó õèôôÿòäÿ, áó õèôôÿòäÿ.
Àòàðàì ñÿðö ñÿìàíû, äàüûäàðàì áó âèðàíû,
Éîëóíäà ãîéìóøàì úàíû áó òþùìÿòäÿ, áó òþùìÿòäÿ.
Ýþçöìäÿ èíòèçàðûì âàð, äèëèìäÿ èçòèðàáûì âàð,
Ðÿãèáëÿð éàð, ìÿí ÿüéàð áó ãÿôëÿòäÿ, áó ãÿôëÿòäÿ.
Âÿòÿíäÿí àéðûëûá ýåòäèì, åøã ðÿùèíäÿ ñåéð åòäèì,
Ùèúðèíäÿ ìÿí úàíà éåòäèì áó ùÿñðÿòäÿ, áó ùÿñðÿòäÿ.
Ìÿíè ãîéäó ôÿðàüûíäà, ùÿìèøÿ àùö çàðûíäà,
Þìðöìöí àõûð ÷àüûíäà áó öñðÿòäÿ, áó öñðÿòäÿ.
Äîëàíäûì ùèúð äàüûíäà, ÿéèëäèì ãÿì îòàüûíäà,
Õÿéàë ùöñíöí ñîðàüûíäà áó ñàÿòäÿ, áó ñàÿòäÿ.
Õÿéàëûì éàð èëÿ ýåòìèø, äèëèì ùèúð èëÿ îäëàíìûø.
Úÿñÿä ùÿì Íàòÿâàí ãàëìûø áó çèëëÿòäÿ, áó çèëëÿòäÿ.
58
KL KL KL
Âàðûìäû ñèíÿäÿ äÿðäö ãÿìè-íÿùàí, þëöðÿì,
Ôÿäà îëóì ñÿíÿ, ýÿë åéëÿ èìòÿùàí, þëöðÿì.
Ôÿðàãäàí ýåúÿëÿð éàòìàðàì ñÿáàùÿ êèìè,
Õÿéàëè çöëôöíÿ áàüëû ýåäèáäèð úàí, þëöðÿì.
Áàùàðè-ùöñíöí ÿðà ýþð íåúÿ õÿçàíÿì ìÿí,
Áàùàð ëàëÿñè òÿê áàüðûì îëäó ãàí, þëöðÿì.
Âÿðÿã-âÿðÿã äèëö úàí ùèúðèí è÷ðÿ îäëàøäû,
Ìèñàëè-êÿíúÿôÿ ñÿäïàðÿ îëäó úàí, þëöðÿì.
Î õàêè-ïàéèíè ìÿí àøèéàíÿ åòìèø èäèì,
Âÿòÿíäÿí àéðû äöøöá èíäè ëàìÿêàí, þëöðÿì.
Äåäèí êè, ÷ÿê ÿëèíè äàìÿíèìäÿí, ÿë ÷ÿêäèì,
Òÿðÿùùöì åéëÿìÿäèí àõûð, åé úàâàí, þëöðÿì.
×ÿêèðäèì ùÿñðÿòèíè, ýþðìÿäèì, õóäàùàôèç!
Îëóáäóð èíäè èøèì íàëÿâö ôÿüàí, þëöðÿì.
Ôÿäà î ãàìÿòèíÿ êèì, ãÿçà íÿ õîø ÷ÿêìèø,
Ãÿäÿð áöêöá áåëèìè, åéëÿéèá êÿìàí, þëöðÿì,
Ôÿðàãäÿí òöêÿíèá òàáö òàãÿòèì, áèëëàù,
Âöñàëÿ éåòìÿç ÿëèì, çàðö Íàòÿâàí þëöðÿì.1
____________
1
Øåèð Íàòÿâàíûí áþéöê îüëó Ìåùäèãóëó õàíà ùÿñð åäèëìèøäèð.
59
KL KL KL
Ùàìû ÷èðàüëÿðè ðþâøÿí ãûëàðëàð àõøàìëàð,*
Åâè ñèëèá-ñöïöðöá éåð ñàëàðëàð àõøàìëàð.
Ýåúÿ ãàðàíëûã îëà, éàð-éàðûí àõòàðàúàã,
Êö÷ÿ-êö÷ÿ äîëàíûá îéíàéàðëàð àõøàìëàð.
Ðÿôèã îëàí åéëÿéèð áèð-áèðèí õóäàùàôèç,
Åâÿ ãîíàã ýÿëÿ, ñàõëàéàðëàð àõøàìëàð.
Øèêàéÿò åéëÿìÿ, Õóðøèä, õóäàéÿ øöêð åéëÿ,
Ãÿðèáè äÿùðäÿ éàëãûç ãîéàðëàð àõøàìëàð.
____________
*
Öçÿðèíÿ óëäóç èøàðÿñè ãîéóëàí ìÿíçóìÿëÿð ñîíðàëàð òàïûëìûøäûð.
60
KL KL KL
Áèëèí éàðàí, áó äöíéàäÿ ùÿðÿ áèð êàð èëÿí îéíàð!*
Êèìè õàíÿíèøèí îëìóø, êèìè áàçàðèëÿí îéíàð.
Êèìè òÿõòè-ìöðÿññÿäÿ, áàøûíäà òàúè-øàùàíÿ,
Êèìè çèíäàí è÷èíäÿ ÿë-àéàüû äàð èëÿí îéíàð.
Êèìè òàëèáäè äöíéàéà, êèìè àøèãäè öãáàéÿ,
Êèìè ñàçÿ, êèìè íàçÿ, êèìè òÿê òàð èëÿí îéíàð.
Êèìè Ìÿúíóí ñîðàüèíäÿ, êèìè Ëåéëà ôÿðàüèíäÿ,
Êèìè éàðûí öçÿðèíäÿ éàòàí øàùìàð èëÿí îéíàð.
Êèìèñè øàäö õöððÿìäèð, êèìè ëåéëö íÿùàð àüëàð,
Ôÿëÿê äÿ ñÿðýèðàí îëìóø Õóðøèäè-çàð èëÿí îéíàð.
61
KL KL KL
Ñàëûá ìÿíè ãÿìö åøãèí áèð þçýÿ ùàëà, áàëàì,*
Ýþçöíëÿ ýþðìÿéÿñÿí ýÿëìÿçÿì õÿéàëÿ, áàëàì.
Òàìàì õÿëã åäÿð Êÿáåéè-õóäàéÿ ñöúóä,
ßéèáäè ãèáëåéè-ãàøûí ìÿíè øèìàëÿ, áàëàì.
Ñèéÿùïóø îëóáàí äèë ãàëûáäû çöëôöíäÿ,
Éÿãèí êÿìèíÿ éàòûá àðèçèíäÿ õàëÿ, áàëàì.
Øèêàéÿòè-ãÿìè-ùèúðèíè áèðáÿáèð åäÿðÿì,
Éåòèøñÿ áèð äÿ ÿëèì äàìÿíè-âöñàëÿ, áàëàì.
Êþíöëäö ÷åøìåéè-çàðèëÿ Íàòÿâàíûí àõàí,
Îíó úþâðèí ÿðèäèá äþíäÿðèá çöëàëÿ, áàëàì.
Ïöíùàí áàõìàüûíäà ýåíÿ áèð ôèòíÿ ìåéëè âàð,
Ùè÷ àøèíà äÿýèë áàíà áèýàíÿ ýþçëÿðèí.1
____________
1
Áó áåéò àëáîìäà øàèðÿíèí þç õÿòòèëÿ àéðûúà éàçûëìûøäûð.
62
KL KL KL
Êå÷èáäè ìþâñèìè-ýöë, ýåòäè íþâáàùàð, ÿôñóñ!
Ãàëûáäû áöëáöëè-áè÷àðÿ õàðö çàð, ÿôñóñ!
Ðèéàçè-èççö øÿðàôÿòäÿ áèð ýöë à÷ìûøäû,
Ãîïàðäû îë ýöëö ýöë÷èíè-ðóçèýàð, ÿôñóñ!
Î ýöë êè, ãèáòÿ åäÿðäè îíà áåùèøòè-÷ÿìÿí,
Òóòóáäó èíäè éåð àëòûíäà î ãÿðàð, ÿôñóñ!
Î ýöëáÿäÿí êè, èïÿê êþéíÿê èíúèäÿðäè îíó,
Îëóáäóð èíäè î, òîðïàãëà õàêèñàð, ÿôñóñ!
Ñÿí Àëëàù, åé ãàðà òîðïàã, îíó ÿçèç ñàõëà!
Îäóð ìÿíèì ýþçöìöí íóðó, åé ìÿçàð, ÿôñóñ!
Î Òÿçÿ àé ùÿëÿ áÿäð îëìàìûø òàìàìö êàìàë,
Áàòûðäû îë àéû áó ÷ÿðõè-ðóçèýàð, ÿôñóñ!
Î ïàê îëàí óúà ýþéëÿðäÿ áöðúö-Õóðøèääÿí
Ïàðûëäàäû óúà áèð óëäóç, îëäó òàð, ÿôñóñ!
63
KL KL KL
Íÿ åâ õÿéàëû, íÿ äÿ ôèêðè-àøèéàíÿ ìÿíÿ
Êè, áÿñäèð öíñè-ôÿðàüÿò ìèñàëû ëàíÿ ìÿíÿ.
Ñÿíè ýþðÿíäÿ øàäàì, ýþðìÿéÿíäÿ çàð îëóðàì,
Âöñàëûí èëÿ ñåâèíäè, äåìÿ áÿùàíÿ ìÿíÿ!
Þëöíúÿ ãÿëáèìÿ äàüäûð ìÿùÿááÿòèí ôèêðè
Êè, éàäèýàð êèìè ãàëñûí áó äàü íèøàíÿ ìÿíÿ.
Áó ðóçèýàðäà ìÿí çàðö áèíÿâà ãàëäûì,
Ãÿðèáÿäèð, âåðèð öç ìþùíÿòè-çÿìàíÿ ìÿíÿ.
Ïÿíàùýàùûäû ÷îõ Íàòÿâàíè-ãÿìçÿäÿíèí,
Èëàùè, ãàëñûí ùÿìèøÿ áó àñèòàíÿ ìÿíÿ!
64
KL KL KL
Åé äóñò, éàðàðìû áþéëÿ èãðàð?
Éàð îëäóüóì èäè, îëäóì ÿüéàð.
Ñÿí ãåéðèëÿð èëÿ öíñ òóòäóí,
Áèëìÿì íèéÿ éàðûíû óíóòäóí?
Ñÿí ãåéð èëÿ ùÿìçÿáàíö éåêäèë,
ßììà, ìÿíÿ ðóçýàð ìöøêèë.
Áÿñäèð ìÿíÿ âåðäèéèí áó õèôôÿò,
Ðÿãèáëÿð è÷èíäÿ, áèìöðöââÿò!
Áèðÿùìëèê åòäèéèí òàìàìäûð,
Áèð ðÿùì åëÿ êèì, àìàí, àìàíäûð!
Áàõ áèð ôÿëÿêÿ, ýþð èíäè çèíùàð,
Ýþð êèìëÿð èëÿ åäèáäèð èãðàð?
ßôñóñ êè, êå÷äè ðóçèýàðûì,
Àùûì ñÿíÿ ÷àòìàç, åé íèýàðûì!
Áèýàíÿëèê åòìÿ àøèíàéÿì,
Äÿðýàùèíÿ êÿìòÿðèí ýÿäàéÿì.
Ùÿð àí êè, ìÿíè áó ùàëÿ ñàëìûø,
Èíäè áåëÿ ãåéëö ãàëÿ ñàëìûø.
65
Ýÿë ðÿùì ãûë èíäè, ïàäøàùûì!
ßôëàêÿ éåòèøäè äóäè-àùûì.
Ñÿí éàð èëÿ çþâãäÿ, ñÿôàäÿ,
Ìÿí áóðäà, áó úþâð èëÿ úÿôàäÿ.
Ñÿí âàõòûíäà àøèíàëûã åòäèí,
Äþíäöí, áåëÿ áèâÿôàëûã åòäèí.
Òÿãñèð êèìèí îëäó, ïàäøàùûì?
Áèëäèð êè, ìÿíÿ íÿäèð ýöíàùûì?
Áÿñ íåéëÿñèí, èíäè áó äèëè-çàð?
Ýþð êèìëÿð èëÿ ÷ÿêÿðäèì àçàð.
Ñÿí íàçèí èëÿ îë èíäè õöððÿì,
ßüéàð èëÿ ãÿì ÷ÿêèì äÿìàäÿì.
Ñÿí åéøäÿ ÿéëÿø èíäè õîøäèë,
Ìÿí ùèúðäÿ, ùÿì ìÿëóëó ìöøêèë,
Þëäöð ìÿíè, îëñóí ÿëëÿðèí âàð,
Ñÿáð åéëÿ, ýþçöì, íÿ òÿãñèðèì âàð.
Ãÿùð èëÿ ÷ÿêÿðäèì àù úàíäàí,
Àù ÿë ÷ÿêìÿéèð ÿë áó Íàòÿâàíäàí.
66
KL KL KL
ßéà Íÿââàá, âàëàéè-ñöõÿíäÿí,*
Éåòèøäè íàìÿíèç, äèëøàä îëäóì,
Ãÿìö ÿíäóù ôèðàâàí èäè, àììà
Áèùÿìäóëëàù êåíóí àçàä îëäóì.
Ñÿðàñÿð øåðèíèç ÿç ðóéè-ùèêìÿò,
Ãàìó ìÿçìóíëàðû ìåùðö ìÿùÿááÿò
Ìþùöááÿ ðÿùìÿòö ÿäâàíÿ çèëëÿò,
Áó øèðèí ëÿùúÿéÿ ìþòàä îëäóì.
Ñèçÿ ëöòôè-õóäà îëñóí ìöðàãèá,
ßòà ãûëñûí äÿõè ÿëà ìÿðàòèá.
Éåòÿ áÿäõàùÿ ýÿð ÿøùàáè-ñàãèá,
Õÿðàá îëñàì äà ýÿð, àáàä îëäóì.
Ãÿìè-ÿééàìèäÿí ÷îõ íàòÿâàíÿì,
ßëèëÿì, íàõîøàì, ÿôñîðäÿ úàíÿì,
Áó òÿòèëäÿí þçöì äÿ áÿäýóìàíÿì,
Ìÿýÿð êóùè-ãÿìÿ Ôÿðùàä îëäóì.
Óíóòìà ñÿí äóàäàí Íàòÿâàíû,
ßëèëö íàõîøó ÿôñîðäÿ úàíû.
Úÿíàáûíäàí ñÿâà éîõäóð ýöìàíû,
ßýÿð éàääàí ÷ûõàì, áÿðáàä îëäóì.1
____________
1
Øåèð Íÿââàáûí ìÿêòóáóíà úàâàáäûð.
67
KL KL KL
“Íóðè-äèäåéè ÿçèçèì!
Íóðè-äèäÿ Àüàáèêÿ áàðÿñèíäÿ ìÿí ñÿíÿ
éàçäûüûì.
Êàüûçûí âöñóëóíäàí ñîíðà, äöíÿí òåëåãðàô óðìóøäóí
êè, áÿíèì ùàìàí êàüûçûì àíúàã èçùàðè-íàðàçûëûãäûð; íèñáÿò
ñÿíÿ äÿõè î ÿìðÿ ýþðÿ äÿõëè îëìàéûáäûð. Âÿ ýóéÿ áÿí î
íóðè-÷åøìèí ãÿçàñûíà ñÿùë áàõûðàì. Ùàøà áó ýóíÿ õÿéàë
áÿíäÿ îëà áèëìÿç. Áîéëÿ äÿýèë: áó õöñóñäà ÿââÿë ñÿí
óðäóüóí òåëåãðàôûí ùàëÿòè-òÿãàçÿ åòäèéè ìÿòëÿáëÿð èäè êè,
êàüûçäà ìÿðãîì îëóíìóøäó. Î ãÿðàð èëÿ âöãóè âÿ çöùóðè
îëàí ìÿñÿëÿíèí úàâàáûíäà áèð þçýÿ ñþç éîõ èäè êè, ñÿíÿ
ìÿðãîì îëàéäû. Âàëëàù ìÿíäÿ áèð þçýÿ ñþç âÿ áèð
ÿëàùèääÿ õÿéàë áó áàðÿäÿ éîõäóð âÿ îëà áèëìÿç. Áÿíèì
ìÿíçóðèì åéùàí î ìÿíàäûð êè, áÿí îðàäà îëìàéà-îëìàéà
íÿ ö÷öí áó ñþçëÿð êå÷èáäèð âÿ ýåíÿ äÿ áó õÿéàëäà âàðàì.
Âÿññàëàì, (òÿùðèðàòû) 17 ãåìâàð 1889, Òèôëèñ,
Õóðøèäáàíó Áÿýèì”.1
____________
1
Íàòÿâàíûí Òèôëèñäÿ îëàðêÿí, Øóøàéà ýþíäÿðäèéè ìÿêòóáó
68
ËÖÜßÒ
À
Àáè-ùåéâàí – äèðèëèê ñóéó
Àáè-êþâñÿð – ìöãÿääÿñ ñó
Àôÿðèíÿø – éàðàäûëìûø
Àñèòàí – ãîëàüçû
Àøöôòÿ – ïÿðèøàí
Á
Áàãè – þìöð ñöðÿí, éàøàéàí
Áàëà – óúà
Áàðâÿð – áÿùðÿëè
Áåùúÿò – øàäëûã
Áåùúÿòôÿçà – øàäëûã àðòûðàí
Áåñéàð – ÷îõ
Áåéòè-ôÿðàìóøàí – óíóòìà åâè, ñàêèòëèê åâè
Áåéòöëùÿçÿí – ãÿì âÿ êÿäÿð åâè
Áåéòöññÿôà – ñÿôà åâè
Áÿëàäÿøò – áÿëà ÷þëö
Áÿðý – éàðïàã
Áÿðèí – éöêñÿê
Áÿðíÿøÿ – íÿøÿëè
Áÿñè – áèð ÷îõ
Áÿñòÿð – éàòàã
Áèáàëö ïÿð – ãîë-ãàíàäñûç
69
Áèä – ñþéöä àüàúû
Áèùÿìòà – ìèñèëñèç
Áèõàá – éóõóñóç
Áèõóðä – éåìÿêñèç
Áèìÿíçóð – íÿçÿðäÿ áèð øåé òóòìàéàí, ÷ûõûø éîëó
îëìàéàí
Áèïÿðâà – ãîðõóñóç
Áèðëÿ – áèðýÿ
Áèñàò – ñöôðÿ
Áèñÿðö ñàìàí – áàøñûç, êþìÿêñèç
Áèâÿúù – ñÿáÿáñèç
Ú
Úàù – ðöòáÿ
Úàùàíèéàíí – äöíéà õàëãëàðû
Úàëèñ – îòóðàí
Úàâèäàí – ÿáÿäè
Úÿôàêåø – ÿçèééÿò ÷ÿêÿí
Úÿðÿñ – çÿíý, çûíãðîâ
Úèäà – íèçÿ
Úóé – àðõ
Úöäà – àéðû
Úöðì - òÿãñèð, ýöíàù
70
×
×àù – ãóéó
×àêÿð – íþêÿð
×ÿðõ òàüû – ñÿìà
Ä
Äàäðÿñ – êþìÿéÿ ÷àòàí
Äàè – äóà÷û
Äàì – òîð, òÿëÿ
Äàìÿí – ÿòÿê
Äàðó – äÿðìàí
Äàðöëàìàí – áàüûøëàìàã åâè, àìàí åâè
Äàâÿð – ÿäàëÿòëè
Äÿðäÿì – äÿðùàë
Äÿðùÿì – ïîçóëìóø
Äÿðéàäèë – öðÿéèà÷ûã, ñÿõàâÿòëè
Äÿñòýèð – ÿëäÿí òóòàí, éàðäûì åäÿí
Äÿââàð – äþâð åäÿí
Äèäàð – ýþðöø
Äèýÿðýóí – ïîçóëìóø
Äèëáÿñòÿ – âóðóëìóø, áÿíä îëìóø
Äèëúó – ãÿëáîõøàéàí, öðÿêñåâÿí
Äèëÿôêàð – ôèêèðëè, ãÿìëè
Äèëõÿñòÿ – ãÿëáè ñûíûã
Äèâàíÿâÿø – äÿëè êèìè
71
Äðèüà – ùåéô
Äóä – òöñòö, ùèñ, òöòöí.
Äóòà – èêèãàò, ÿéèëìèø
Äóð – óçàã
Äóí – àë÷àã
Äóçÿõ – úÿùÿííÿì
Äö÷åøì – èêèýþç
Äöí – äöíÿí
Äöøâàð – ÷ÿòèí
Å
Åòèäàë – ìöâàçèíÿò
Åéä – áàéðàì
Åéìàí – àñóäÿ, ôÿðàüÿò
Åéí – ýþç
ß
ßáéàò – áåéòëÿð
ßäà – äöøìÿíëÿð
ßäó – äöøìÿí
ßêíóí – èíäè
ßãäÿñ – ÿí ìöãÿääÿñ
ßôëàê – ôÿëÿê
ßôøàí – ñà÷ûëìûø
ßôçóí – àðòûã-÷îõ
72
ßùìÿð – ãûðìûçû
ßõòÿð – äîñòëàð
ßìð – èø
ßíáÿðôèøàí – ÿòèðñà÷àí
ßíäÿëèá – áöëáöë
ßíäóù – ãÿì
ßíâÿð – èøûãëû
ßñùàá – ñÿáÿá
ßøúàð – àüàúëàð
ßøùÿð – ìÿøùóð
ßøêáàð – ýþç éàøû àõûäàí
ßçÿì – áþéöê
ßçì – ãÿñä, ìÿãñÿä
ßçùàð – ïàðûëäàéàí
Ô
Ôÿëÿêçàäÿ – ôÿëÿê èíúèòìèø
Ôÿùèì – éàõøû àíëàéàí
Ôÿùì – éàõøû àíëàéàí
Ôÿõàìÿò – áþéöêëöê
Ôÿðèøòÿ – ìÿëÿê, ùóðè
Ôÿðçàíÿ – áèëèêëè, ôÿðàñÿòëè
Ôÿééàçåéè-äÿùð – ôåéà çàìàíû
Ôèêàð – áÿäáèí, ïÿðèøàí
Ôèðãÿò – àéðûëûã
Ôöñöðäÿ – ñîëüóí
73
Ý
Ýÿíú – õÿçèíÿ
Ýÿíúè-øàéêàí – áþéöê õÿçèíÿ
Ýÿíúÿôÿ – âÿðÿã, êàðò âÿðÿãè
Ýÿðäÿí – áîéóí
Ýÿðäèø – äîëàíìà
Ýÿçàô – ñàéñûç-ùåñàáñûç
Ýèðåù –äöéöí
Ýèðéàí – àüëàð
Ýèðéÿ – àüëàìàã, éàø äàìëàñû
Ýþôòàð – äàíûøûã
Ýöëáèí – ãûçûëýöë êîëó
Ýöë÷èí – ýöëäÿðÿí
Ù
Ùàëÿ – èøûã äàèðÿñè, øöà
Ùÿëàùèë – þëäöðöúö
Ùÿìñöõÿí – ñþçöáèð
Ùÿìçÿáàí – äèëáèð
Ùÿðàñàí – ãîðõóëó, öðêÿê
Ùÿâàñ – ùèññëÿð, äóéüóëàð
Ùÿçÿí – ùöçí, êÿäÿð
Ùèúð – àéðûëûã
Ùèëàë – éåíè äîüàí àé
Ùèììÿò – ñÿé, ìÿðùÿìÿò
Ùóðèëèãà – ùóðè ñèôÿòëè
74
Ùöìà – úÿííÿò ãóøó
Ùöðà – ùóðèëÿð
Ùöâåéäà – àøèêàð
Õ
Õàá – éóõó
Õàê – òîðïàã
Õàêèñàð – òîðïàã êèìè
Õàêè ñèéàù – ãàðà òîðïàã
Õàìÿ – ãÿëÿì
Õåéë – äÿñòÿ, êöðöù
Õÿäÿíý – îõ
Õèôôÿò – ôèêèð, äÿðä
Õèøì – àúûã, ãÿçÿá
Õèøìíàê – ãÿçÿáëè
Õîúÿñòÿ – ìöáàðÿê, óüóðëó
Õîñðîâàí – ïàäøàùëàð
Õîøëèãà – õîøñèôÿò, ýþçÿë
Õóíàáÿ – ãàíëû ýþç éàøû
Õóíðèç – ãàíòþêÿí
Õöíáàð – ãàí ñà÷àí
Õöðñÿíä – ðàçû, òÿìèí îëóíìóø
È
Èëùàù – éàëâàðûø
Èëòèúÿ – ïÿíàù ýÿòèðìÿê, ñûüûíìàã.
75
Èíà – ÿçàá, èøýÿíúÿ
Èíàéÿò – ìÿðùÿìÿò
Èðøàä – þéðÿòìÿê, éîëýþñòÿðìÿ
Èéçÿä – Àëëàù
Ê
Êàìêàð – áÿõòèéàð
Êàíè-ñÿõà – ñÿõàâÿò ìÿäÿíè
Êÿú – ÿéðè
Êÿúðÿâèø – ÿéðè ýåäÿí, äöç ùÿðÿêÿò åòìÿéÿí
Êÿíàêàí – îëäóüó êèìè
Êÿìèí – ÿñêèê
Êÿìòÿðèí – ÿí ÿñêèê
Êÿð – êàð
Êÿðèìÿ – êÿðàìÿòëè ãàäûí
Êÿððóáèéàí – ìÿëÿêëÿð
Êÿñðÿò – ÷îõëóã
Êèëê – ãÿëÿì-ôûð÷à
Êèøâÿð – þëêÿ
Êèçá – éàëàí
Êþï – ÷îõ (þçáÿêúÿ)
Êþâêÿáè – òàëå-áÿõò óëäóçó
Êþâí – êàèíàò
Êóáðà – áþéöê
Êóù – äàü
Êóùêÿí – äàü ÷àïàí
76
Êóé – êö÷ÿ
Êöäóðÿò – ãÿìëÿð, êèíëÿð.
Êöëáåéè – åùçàí-ãÿì äàõìàñû
Êöøàääÿëÿíìÿê – à÷ûëìàã
Ã
Ãàôèëÿñàëàð – ãàôèëÿ áàø÷ûñû
Ãàëèéÿñà – ìöøê èéëè
Ãàñûð – ãûñà, ýþäÿê.
Ãàéÿò – ìÿãñóä
Ãÿáàèë – ãÿáèëÿëÿð
Ãÿçÿëñóðàëûã – ãÿçÿë îõóìàã
Ãèáàë – áÿõòèí à÷ûëìàñû, öçâåðìÿ
Ãèðàí – éàõûíëàøìà
Ãóáàð – òîç, íàðûí òîðïàã
Ãöðá – éàõûíëûã
Ë
Ëàáÿ – éàëâàðìàã
Ëàáÿëÿá – äîïäîëó, àüçûíàúàí
Ëàìÿêàí – ìÿêàíñûç, éåðñèç
Ëàíÿ – éåðä-éóðä, éóâà
Ëàéÿçÿëè – ÿáÿäè, äàèìè ãàëàí
Ëåéë – ýåúÿ
Ëÿáòÿøíÿ – ñóñóç
77
Ëÿìéÿçÿë – ïó÷ îëìàéàí, ùÿìèøÿëèê
Ëþëÿ – èíúè, äàø-ãàø
Ì
Ìàð – èëàí
Ìàéÿ – ñÿáÿá
Ìÿàíè – ìÿíàëàð
“Ìÿúëèñèöíñ” – öíñèééÿò âÿ öëôÿò ìÿúëèñè
Ìÿúìÿ – éûüûíúàã
Ìÿúðóù – éàðàëû
Ìÿäàä - êàðàíäàø
Ìÿääàù – òÿðèô åäÿí
Ìÿüðóð – øàä
Ìÿùàã – àéûí ñîí ýåúÿñè
Ìÿùëèãà – àéöçëö
Ìÿùìèë – ýÿúàâÿ, þðòöëö ìèíèê
Ìÿùâèë – ìÿúëèñ
Ìÿõçÿí – õÿçèíÿ
Ìÿêÿñ – ìèë÷ÿê
Ìÿêð – ùèéëÿ
Ìÿãáóë – ãÿáóëà éåòìèø
Ìÿãäÿì – ãÿäÿìáàñìà
Ìÿìíóí – ðàçû
Ìÿðàðÿò – àúûëûã
Ìÿðàòèá – ìÿðòÿáÿ
Ìÿðäöìè-÷åøì – ýþç áÿáÿéè
78
Ìÿðý – þëöì
Ìÿðãîì – äàèð, äÿõëè îëàí
Ìÿñà – àõøàì
Ìÿñèùà – Èñà
Ìÿñòóð – þðòöëö
Ìÿñóä – õîøáÿõò
Ìÿøèì – äàìàã, äàä áèëÿí öçâ
Ìÿòëÿ – ãÿçÿëèí èëê áåéòè
Ìÿçÿëëÿò – àë÷àãëûã, õàðëûã
Ìÿçùÿð – çöùóð åäÿí, öçÿ ÷ûõàí éåð
Ìèðàò – ýöçýö
Ìþòàä – àäÿò åòìèø
Ìþâú – ëÿïÿ, äàëüà
Ìþâëà – àüà
Ìöúÿëëà – úèëàëû, ïàðëàã
Ìöäüÿì – ýèçëè
Ìöùÿééà – ùàçûð
Ìöùöá – çÿùìëè, ùåéáÿòëè
Ìöæÿ – êèïðèê
Ìöêÿääÿð – êÿäÿðëè
Ìöêÿððÿì – ÿçèç
Ìöãÿääÿì – öñòöí
Ìöãÿääÿð – ìöÿééÿí åäèëìèø
Ìöãÿééÿä – àñûëàí, áàüëû
Ìöìòàç – éöêñÿê
Ìöíÿââÿð – èøûãëàíìûø
Ìöíÿãèä – áàüëàíìûø, äöéöíëÿíìèø
79
Ìöðÿññÿ – äàø-ãàøëà áÿçÿíìèø
Ìöðü – ãóø
Ìöñÿõõÿð –çÿáò îëóíìóø
Ìöñòÿìÿíä – áè÷àðÿ, ìþùòàú
Ìöñòîôè – ìàëèééÿ áàø÷ûñû, õÿçèíÿäàð
Ìöøÿõõÿñ – ìöÿééÿí åäèëìèø, òÿéèí îëóíìóø
Ìöøêèí – èéëè, ÿòèðëè
Ìöòÿððà – äàüûíûã
Ìöçÿééÿí – áÿçÿêëè, çèíÿòëÿíäèðèëìèø
Ìöçòÿð – ÷àðÿñèç, éàçûã
Í
Íàãÿ – äÿâÿ
Íàð – îä
Íàòÿâàí – ãöââÿñèç, ùàëñûç, êþìÿêñèç
Íàâöê – ñöíýö
Íåùàë – úàâàí àüàú
Íåéðÿíý – ùèéëÿ
Íÿúì – óëäóç
Íÿùàð – ýöíäöç
Íÿùð – ÷àé
Íÿìóä – ýþðöíìÿ, çàùèðîëìà
Íÿøèìàí – îòóðàã éåð
Íÿééàð – èøûãëû
Íÿçàð – çÿèô
Íÿççàðÿ – áàõûø
80
Íèýóíñàð – ÷åâðèëìèø, àëò-öñò îëìóø
Íèëè – òöíä àáû
Íèìÿ – éàðû
Íèñàð – ñà÷ìàã
Íèøàò – øàäëûã
Íèéàçìÿíä – éàëâàðûø
Íîâáàâÿêàí – éåíèéåòìÿëÿð
Íîâê – óú
Íîâøöêóôòÿ – òÿçÿ à÷ìûø
Íþâðÿñ – éåíèéåòìÿ
Íóðè-÷åøì – ýþçöí èøûüû
Íöãòÿøöíàñ – èíúÿ äöøöíÿí
Íöìàéàí – àéäûí, àøêàð
Íöìöââ – úöúÿðìÿ, áîé îòìà, áèòìÿ
Þ
Þâú – éöêñÿê
Þâñàô – òÿðèôëÿð
Ï
Ïàáóñ – àéàãäàí þïÿí
Ïàìàë – àéàã àëòûíäà ãàëûá ÿçèëìÿê, ìÿùâ îëìàã
Ïàñèáàí – ýþçÿò÷è
Ïàéÿíäàçëûã – àéàüûíûí àëòûíà äöøìÿê
Ïàéèáÿíä – àéàüû áàüëû
81
Ïàéèäàð – ùÿìèøÿëèê
Ïåéìàíÿ – ãÿäÿù
Ïåéâÿñòÿ – ùÿìèøÿ
Ïÿäèäàð – àøêàð
Ïÿðö áàë – ãîë-ãàíàä
Ïèð – ãîúà
Ïöðäÿðä – äÿðäëè, äÿðäëÿ äîëó
Ïöðòàá – òàáëû
Ð
Ðàù – éîë
Ðàãèá – èñòÿéÿí, ðÿüáÿò áÿñëÿéÿí
Ðÿôÿò – éöêñÿêëèê
Ðÿùà îëà – ãóðòàðà
Ðÿùýöçàð – éîëäàí þòÿí
Ðÿíú – çÿùìÿò
Ðÿíúóð – èíúèê, äÿðäëè
Ðÿøê – ãûñãàíìà, ùÿñÿä
Ðöìöç – ðÿìçëÿð
Ñ
Ñàãèá – èòè, ïàðëàã, äåøÿí
Ñàéÿáàí – êþëêÿ ñàëàí
Ñÿôàáÿõø – àéäûí, äóðó
Ñÿùÿðýàù – ñÿùÿð ÷àüû
Ñÿìÿíäÿð – ÿôñàíÿâè ãóø
Ñÿðàäèã – ïÿðäÿ
82
Ñÿðàñèìÿ – ÷àø-áàø îëìóø
Ñÿðáöëÿíä – áàøûóúà
Ñÿðýÿøòÿ – àâàðà
Ñÿðýèðàí – ñÿðõîø
Ñÿðâ áàëà – ñÿðâáîéëó
Ñÿðââÿø – ñÿðâöçëö
Ñèúóä – ñÿúäÿ, áàøÿéìÿ
Ñèôàò – ñèôÿòëÿð
Ñèéÿùïóø – ãàðà ýåéèìëè
Ñèéÿùôàì – ãàðàíëûã
Ñèïåùð – ýþé
Ñèðàá – ñóäàí äîéìóø
Ñèðèøê – ýþç éàøû
Ø
Øÿìàäÿò – òÿíÿ
Øÿðàð – ãûüûëúûì
Øÿðìèñàð – õÿúàëÿò
Øèêâÿ – øèêàéÿò, ýèëåé
Øèòàá – òÿëÿñìÿ
Øöüë – ìÿøüóëèééÿò
Øöêóôòÿ – à÷ûëìûø, ÷è÷ÿêëÿìèø
Øöìàð – ñàé
Ò
Òàÿò – èòàÿò
Òàëèá – èñòÿéÿí, àõòàðàí
83
Òàðè çöëô – ñà÷ûí ùÿð áèð òåëè
Òàðèê – ãàðàíëûã
Òàò – òóòãóí, ãàðàëìûø
Òàéèð – ãóø
Òÿáõàë – ãûçäûðìàäàí ó÷óãëàìà
Òÿôÿùùöì – àíëàìàã
Òÿùðèð – éàçìàã
Òÿêÿëëöì – äàíûøûã
Òÿêéÿ – ñþéêÿíìÿê
Òÿëÿëÿ – ïàðûëòû
Òÿëÿò – öç
Òÿììà – òàìàùêàð èíñàí
Òÿíý – äàð
Òÿðù – åñêèç
Òÿðÿùùöì – ìÿðùÿìÿò ýþñòÿðìÿê
Òÿðúèù âåðìÿê – öñòöí òóòìàã
Òÿððàðÿ – àëäàäûúû, äÿëÿäóç, êÿëÿêáàç
Òÿøíÿ – ñóñóç
Òÿâàô – áàøûíà äîëàíìàã
Òèðÿ - ãàðà
Òóòèéà – òöòéÿ
Òöëó – ýöíÿøèí äîüìàñû
Òöðôÿ – ãÿðèáÿ
Òöððåéè-òÿððàð – äàüûíûã ñà÷
Ö
Öôòàäÿ – äöøêöí, äöøìöø
Öãáà – àõèðÿò
84
Öíãà – ñèìóðü ãóøó
Öñðÿò – ÷ÿòèíëèê
Öøøàã – àøèãëÿð
Öçàð – éàíàã
Â
Âàáÿñòÿ – áàüëû, àñûëû
Âèðäè-çÿáàí – äèëëÿð ÿçáÿðè
Âöãó – áàø âåðìÿê, âàãå îëìàã.
É
Éåêäèë – ãÿëáëÿðè áèð ùÿìðÿé
Éÿüìà – ãàðÿò
Ç
Çàüö çÿüÿí – ãàðüà-ãóçüóí
Çÿáàí – äèí
Çÿáàíÿ – àëîâ
Çÿõìäàð – éàðàëû
Çèíäÿýè – éàøàéûø, äèðèëèê
Çèøÿí – øàíëû
Çöëìÿòýÿäÿ – ãàðàíëûã éåð
Çöìðöäôàì – çöìðöä ðÿíýè
85
ÊÈÒÀÁÛÍ È×ÈÍÄßÊÈËßÐ
Þí ñþç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
Øóðè-åøãèí áàøûìà àõûðû ñþâäà ýÿòèðèð . . . . . . . . . . . . . .19
Ùèúðàí èëÿ êèì, äÿìÿíè-ãÿì äÿñòðÿñèìäèð . . . . . . . . . .20
Îëìóøàì äÿùðè-áÿëà è÷ðÿ áó ýöí äèâàíÿ ìÿí . . . . . . .21
Äèëáÿðÿ, äÿðäè-äèëèìäÿí áåëÿ öíâàí åòäèì . . . . . . . . . .22
Ìöøêöëäöð, ìÿí êÿíàðÿ äöøÿì êóéè-éàðäÿí . . . . . . . .23
Î ìöæýàíè-ñèéÿùíîâêèí õÿäÿíýè-éàðÿ áÿíçÿòäèì . . . .24
Êþíöë ãàíûí ýþçöìäÿí íàâöêè-ãÿìçÿí ðÿâàí åéëÿð . .25
Ðÿãèáòþùìÿòè åòäè ìÿíè úöäà, åé äóñò! . . . . . . . . . . . . .26
Õîúÿñòÿ áöëáöëè-õîøíèòã, õîøçÿáàí, ýåòìÿ! . . . . . . . . .27
Éåíÿ éà ðÿá, íÿ ãÿìýèíäèð ìÿíèì áó øàä îëàí
êþíëöì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
Éûõûá áó êþíëöì åâèí, åéëÿéèá âèðàí, ýåòìÿ! . . . . . . . .29
ßýÿð÷è õîøäó ìÿíÿ ÿòðè, ùÿì ñÿôàñû ýöëöí . . . . . . . . . .30
Ôÿðèøòÿòÿëÿòö ìÿùðóéè-õîøëèãà, ýåòìÿ! . . . . . . . . . . . . .31
Íÿäèð ìóðàä, ôÿëÿê åòìÿç èìòàùàí òÿðêèí? . . . . . . . . . .32
Íÿ éàõøû ìóíèñ èäè, ùåéô, íàýÿùàí ýåòäè . . . . . . . . . . . .33
Íÿ ýöëäöð êèì, ãÿìèíäÿ þìðäÿí áèçàðäûð áöëáöë? . . . .34
Íÿ îëäó áöëáöë êèì, ãûëäû ýöëèñèòàí òÿðêèí? . . . . . . . . . .35
Çÿìàíÿ ñàëäû ÿúÿá ìþùíÿòö ìÿëàëÿ ìÿíè . . . . . . . . . .36
Ùèúðàí åäèáäè êþíëöìö áÿðáàä, àüëàðàì . . . . . . . . . . . .37
Ñÿíèíëÿ ,åé áöòè-ìÿùðóé, ìåùðèáàí ìÿí èäèì . . . . . . .38
Éàíàð úàíûì, îüóë, äàèì ñÿíèí íàðè-ôÿðàüûíäà . . . . . . .39
Ôÿðàã èëÿ èøèìè àùö çàð ñÿí èäèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41
86
Ñÿùÿðýÿù íàýÿùàí ýþðäöì, äèëè-çàðûí íÿùàí àüëàð . . .43
Íÿäÿíäèð ñÿíäÿ ÿéëÿíìÿç ýöëè-äþâðàí, õóäàùàôèç . . .45
Áàùàð ÿééàìûäûð, à÷ûëäû ýöëëÿð, åé úàâàí ñÿíñèç . . . . . .46
Ýÿúðÿâèøäèð áó àñèìàí, ÿôñóñ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
Ìÿíÿ áÿäòÿðäè äöçÿõäÿí, ÿçèçèì, ýöëñèòàí ñÿíñèç! . . .49
Åé ÿùëè-äèë, Ôÿíàíû ãîéóí áàðû àüëàñûí! . . . . . . . . . . . ..50
Íÿ ìÿí îëàéäûì, èëàùè, íÿ äÿ áó àëÿì îëàéäû! . . . . . . .51
Åé ýöëè-ñöñÿí, ñÿíè áèð íàòÿâàí ÷ÿêìèø ìÿýÿð? . . . . . .52
Ñÿíè êèìäèð ñåâÿí áèúà, ãÿðÿíôèë? . . . . . . . . . . . . . . . . .53
Ôÿëÿê ðÿíýèíÿ áÿíçÿð áó áÿíþâøÿ . . . . . . . . . . . . . . . . .54
Þçöí åøã àòÿøèíÿ âóðìàüà äèëøàä ïÿðâàíÿ . . . . . . . . . .55
Ãîéóáäóð èíòèçàðûíäà, íå÷èí ýÿëìÿç, íå÷èí ýÿëìÿç? . .56
Áèëÿí áó äÿðäèìè éîõäóð áó ùàëÿòäÿ, áó ùàëÿòäÿ . . . . .58
Âàðûìäû ñèíÿäÿ äÿðäö ãÿìè-íÿùàí, þëöðÿì . . . . . . . . .59
Ùàìû ÷èðàüëÿðè ðþâøÿí ãûëàðëàð àõøàìëàð . . . . . . . . . . . .60
Áèëèí éàðàí, áó äöíéàäÿ ùÿðÿ áèð êàð èëÿí îéíàð! . . . . .61
Ñàëûá ìÿíè ãÿìö åøãèí áèð þçýÿ ùàëà, áàëàì . . . . . . . .62
Êå÷èáäè ìþâñöìè-ýöë, ýåòäè íþâáàùàð, ÿôñóñ! . . . . . . .63
Íÿ åâ õÿéàëû, íÿ äÿ ôèêðè-àøèéàíÿ ìÿíÿ . . . . . . . . . . . .64
Åé äóñò éàðàðìû áþéëÿ èãðàð(ìÿñíÿâè) . . . . . . . . . . . . .65
ßéà Íÿââàá, âàëàéè-ñöõÿíäàí . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67
Íóðè-äèäåéè ÿçèçèì! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
Ëöüÿò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
87
Áóðàõûëûøà ìÿñóë:
ßçèç Ýöëÿëèéåâ
Òåõíèêè ðåäàêòîð:
Ðþâøÿí Àüàéåâ
Òÿðòèáàò÷û-ðÿññàì:
Íÿðýèç ßëèéåâà
Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè:
Àñëàí Àëìàñîâ
Êîððåêòîðëàð:
Ñàäèã Ùöñåéíîâ
Úåéðàí Àááàñîâà
Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 05.08.2004.
×àïà èìçàëàíìûøäûð 19.11.2004.
Ôîðìàòû 60õ90 1/32. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 2,75.
Îôñåò ÷àï öñóëó. Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 185.
Êèòàá “Øÿðã-Ãÿðá” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.
Áàêû, Àøûã ßëÿñýÿð êö÷., 17.