Artık o “büyük bir çocuk” - Özel Üsküdar SEV İlköğretim Okulu

AYLIK BÜLTENLER SERİSİ
Ekim, 2011
Sayı : 2
KONU : El-Göz Koordinasyonu ve Çocuklarda El Kullanımı
Sevgili Velilerimiz,
Bu dönem, çocuklarımızın el becerilerinin; sağ, sol el ya da her ikisini birden kullanma
becerilerinin oluştuğu bir dönem. Yazı yazma becerisinin gelişmesi için kalem tutma
becerisinin gelişmesi bir öngerekliliktir. Okulöncesi dönemde el becerilerinin ve el-göz
koordinasyonunun gelişmesine ağırlık verilmesindeki gerekçe ise yazı yazma becerisinin
gelişmesini sağlamaktır. Bu sebeple de bu ayki bültenimizin konusunu “El Göz Koordinasyonu
ve Çocuklarda El Kullanımı” olarak belirledik.
Bebeklik döneminden itibaren el kasları yapılan hareketlerle; küçük objeleri
yakaladıkça,kavradıkça yazı yazmak için hazır hale gelmeye başlar. Bir çocuğun el kaslarının
yeterince gelişmediğini şunlardan anlayabiliriz;







İnce motor görevlerden hoşlanmıyorsa,
Giyinmede dikkatsizce ve baştan savma iş görüyorsa,
Avuç içinde kavis oluşmamışsa,
Kalem tutarken çok sıkıyor ya da kalemi baştan savma tutuyorsa,
Yazarken bilek duruşu bükülüyorsa,
Küçük objeleri tutmak için masa, göğüs ya da diğer el kullanılıyorsa,
El kullanımı için tercihi yoksa.
EL TERCİHİNİN GELİŞİMİ
Eller kuvvetlenirken, ellerin etkili olarak kullanımını sağlamak için el tercihi de gelişir. Dört
beş yaşlarında çocuğun sağ ve sol elinin kullanımına ilişkin tercihini
yapması beklenmektedir. El tercihinin belirginleşmesinde bir aksaklık
olduğunda genellikle baskın elin kullanılmasıyla gelişen becerilerin incelik
kazanmasında da aksaklık ortaya çıkar. Bu da yazı yazmada sorun
yaşanmasına sebep olur. El tercihini şu eylemlerde rahat gözlemlemek
mümkündür;
Bıçak, çatal, kaşık kullanımı, tokalaşmak, resim çizmek, yazmak, kesmek, patates soymak, diş
fırçalamak, nesneleri tutmak, bitkileri sulamak, zar atmak, nesneleri döndürmek.
1
El tercihinde henüz bulunmayan çocuklar yorulduklarında diğer eli kullanmaya geçerler.
Tercihinde desteklemek için –konuya aşırı hassasiyet uyandırmadan- yorulduğunda kolunu
dinlendirmesi, diğer koluna geçmemesi için yönlendirilebilir.
Temel olarak çocuğun el kullanımını etkilememek gerekir. Ama gözlemlere devam
edilmelidir. Nesneler çocuğun sağ veya sol eline tutuşturulmak yerine daima beden
mesafesinde uzatılmalıdır. Bu durum, çocuğun sağ veya sol el kullanımının doğal gelişiminin
desteklenmesine imkân tanıyacaktır. Sofra kurulurken de dikkat edilmesi gereken şey, sofra
takımlarının durumundan sağ veya sol elin kullanımının zorunlu şekilde ortaya çıkmamasıdır.
Aynı durum resim yaparken kalemlerin konumu için de geçerlidir. Zira değişken el
kullanımına sahip olan birçok çocuk, nesneleri bedenlerinin orta hizasına denk gelecek
şekilde tutmaktan kaçınır, ağırlıklı olarak tarafları esas alan bir şekilde hareket eder: Kaşık
sağdaysa sağ elle yemek yenir. Soldaysa sol elle. Sağdaki resimler sağ elle, soldakiler sol elle
çizilir. El değişimi zaman zaman makasla kesme işleminde bile gerçekleşir. Bu gibi çocuklar,
anaokulunda pek zevk alarak resim ve el işleri yapmazlar genellikle.
Ellere farklı değerler atfetmek de (güzel el) yanlıştır. Aynı öneriler, sağ/sol bağımlı olarak
hareket etmeyen, değişken el kullanımlı çocuklar için de geçerlidir. Bu konuda çocuğu
etkilemekle onun beyninin doğal gelişimine ve yeniden yapılanmasına müdahale etmiş
olursunuz ki, bu durum solak çocuklarda yazı yazmak için sağ elin kullanılmasına ve
problemlere yol açabilir.
DOĞRU OTURMA BİÇİMİ
Duruş anormallikleri ve bunlardan kaynaklanan kötü oturuş biçimleri de el becerilerini ve yazı
aktivitelerini etkiler. Kollar ve eller üst gövdeyi ne kadar çok desteklemek zorunda kalırsa
parmak ve ellerin hareketleri o kadar kısıtlanır. Bu da elin daha kolay
yorulmasına sebep olur.
Çocuk omuzları rahat bir şekilde, masanın önünde düz oturmalı,
masanın ve sandalyenin yüksekliği, çocuğun ayakları yere tamamen
temas edecek şekilde olmalıdır. Dirsek kaldırılmaz, el yazma yüzeyi
üzerine basınç uygulamaz ve omuz eli aşağı itmez.
Solak çocuklarda ise yazma duruşu konusunda daha çok desteğe ihtiyaç vardır.
Solak kişiler yazıyı eliyle kolaylıkla kaydırabilir ve yazının üstü kapanır. Kalemin arka ucu, sol
dirseği işaret etmeli ve yazı materyali hafifçe sağa eğilmelidir. Sağ el sayfayı sağ kenarından –
ortasından değil- tutar.
SOL EL KULLANIMI
Yirminci yüzyılın en büyük keşiflerinden biri, insanın bir değil iki zihne sahip olduğudur. Beyin
iki yarı küreye ayrılmıştır; Sağ lop ve sol lop. Sağ lop, sol elle ilişkilidir. Beynin sağ yarımküresi
sezgiler, sanat-müzik-nükte yetenekleri, ses-görüş-koku gibi duyuları, yüzleri hatırlama
belleğini, puzzle tipi bilmece çözme, harita okuma gibi uzaysal düşüncelerle ilgili işlevleri
üstlenmiştir. Mantıksız, şairane, platonik, yaratıcı, romantik ve mistik yanımız beynimizin sağ
lobu ile ilgilidir. Konuşma merkezi solda olduğu için sağlaklarda dil yeteneği daha gelişmiştir.
Sol lop sağ elle ilişkilidir. Beynin sol yarımküresi sözcük yazılışlarını ve formüllerini öğrenme,
2
problem çözme, mantıklı düşünme, ince motor hareketleri daha iyi yapma becerilerini temsil
eder. Mantıklı, rasyonel, matematiksel, bilimsel ve hesapçı yanımız beynimizin sol lobu ile
ilgilidir.
Solyanlılığın nasıl ortaya çıktığı konusunda farklı görüşler olmakla birlikte, bilim adamları bu
durumu daha çok sağ beyin yarıküresinin baskınlığıyla ilişkilendirmektedirler. Mc Manus ve
Bryden adlı bilim adamlarının yaptığı bir araştırmaya göre sağ elini kullanan anne babanın
solak bir çocuğa sahip olma olasılığı yüzde 9.5. Bu oran, anne ya da babadan biri solaksa
yüzde 19.5’e yükseliyor. Anne ve baba solaksa çocuğun solak olma olasılığı 26.1’i buluyor.
Dolayısıyla genetik faktör el kullanımı için önemlidir.
Araştırmalar solakların, beyinlerinin sağ tarafını, sağlakların ise sol tarafını ağırlıklı olarak
kullandığını gösteriyor. Kendisi de bir solak olan Psikiyatr Doç. Dr. Muzaffer Çetingüç,
sağlaklarda beynin sol arka lobunun daha geniş ve uzun olduğunu söylüyor. Gazi Üniversitesi
Nöroloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yahya Karaman’ a göre insanların yüzde 60'ı
kesin sağ elini baskın kullanır. Yüzde 20-30'u öncelikli sağ elini baskın kullanır. Yüzde 15'i her
iki elini de eşit veya birbirine yakın beceriyle kullanır. Yüzde 10'u öncelikli olarak sol elini
kullanır. Kesin olarak sol elini baskın kullananların oranı ise yüzde 0.51'dir" diye belirtiyor.
Prof. Dr. Yahya Karaman’ın ve daha bir çok uzmanın görüşüne göre,
anne ve babaların kesinlikle el alışkanlıklarını değiştirmeleri için
çocuklarına baskı yapmamaları gerekmektedir. Yapılan araştırma ve
klinik deneylerde, el alışkanlıklarının değiştirilmesi için ebeveynler
tarafından yapılan baskının (baskın sol el kullanımının aile ve
çevrenin tesiriyle değiştirilmek istenmesinin), ilkokul çağı
çocuğunda öğrenme güçlükleri, okuma yazma bozuklukları, gece işemeleri, gündüz işemeleri,
büyük tuvalet kaçırma ve kekemelik ile tik gibi durumlar ortaya çıkarabildiği gözlenmiştir.
Solak Çocuklar sağ elini kullanan çocuklar kadar iyi yazabilir, çizebilir.
Solaklık kötü bir alışkanlık değil, beynin sağ yarısının motor baskınlığının ifadesidir.
Asıl baskın ellerini kullanmaya başlamış solakları yeniden eğitme çabası, beyinle deneyler
yapmaktır ve çok sakıncalıdır.
Kullanım için solaklara uygun araçlar temin edilmesi önemlidir.
Bilgisayar faresinin kablosuz olması ve çift el kullanımlı olması tavsiye edilir.
Rahat bir yazma duruşu ve kalem tutuşu konusunda destek almalıdır.
Masa çalışmalarında ışığın sağdan veya önden gelmesi önerilir.
Maalesef hala solaklığın akademik yaşantıda bir dezavantaj olduğu düşünülmektedir. Fakat
solakların avantajlı olduğu yanlar da vardır:
 Ressam, mimar ve büyük hat ustaları arasında solakların sayısı çoğunluktadır.
 Dünya çapında ödül alan matematikçiler arasında, solak yüzdelerinin yüksek olduğu
bulunmuştur.
3
 Profesyonel sporcular arasında, başta hentbol, futbol ve beyzbol olmak üzere birçok
spor dalında solakların oranının yüksek olduğu bulunmuştur.
 Solaklarda tepkilere cevap verme süresi daha kısa hesaplanmıştır.
 Solakların refleksleri daha hızlı ve isabetlidir.
 Solaklarda, derinlik algısının sağ elini kullananlara
göre daha gelişmiş olduğu tespit edilmiştir.
 Müzik, resim, spor alanında yapılan araştırmalara
bakıldığında bu alanlarda başarılı olan solakların toplumdaki
ortalama orandan daha yüksek olduğu
görülüyor.
Solak Çocukların Anne-Babalarına Öneriler
* Öncelikle çocuğunuzun hangi elini tercih ettiğini dikkatle, müdahale etmeden
belirleyiniz. Zaman zaman çocuklar sağ ve sol elini birlikte kullanma eğilimindedirler.
Bazen de okulda sağ elini, evde sol elini kullanabilirler veya tam tersi olabilir. Böyle bir
durumda mutlaka okula haber veriniz.
* Öncellikle çocuğunuzun sol elini kullandığı fark ettiğinizde bunu değiştirmek için
uğraşmayın, “sağ elini kullansana” gibi olumsuz uyarı eleştirilerde bulunmamaya
dikkat edin. Bu sadece çocuğun el becerilerinin gelişmesini zorlaştıracak ve güven
duygusunu zedeleyecektir.
*Kullandığı malzemeleri, oturma şeklini planlarken (sınıfta, yemekte vb alanlarda)
mümkün olduğu ölçüde onun için uygun hale getirmelisiniz. Makas, kalemtraş,
cetvel, defter, kalem, bıçak, saat, masa, konserve açacağı, tirbuşon, tornavida, dikiş
makinası, gitar, keman, bağlama, saat kurma pimi, otomobil vites kolu ve gaz pedalı,
fotoğraf makinesi deklanşörü vb. ni kullanmakta zorlanabileceklerini unutmamak (bu
malzemeler sağ elini kullananlar için yapılmıştır) ve onları her zaman bu konularda
desteklemek gerekmektedir.
* Yemek masasında sol elini daha rahat olarak kullanmasına fırsat verecek şekilde bir
oturma düzeni sağlayın. Örneğin, bardağın sağ tarafta durması, daha güçsüz eli ile su
içmeye çalışırken, kazaların artmasına neden olabilir. Solakların genel olarak sakar
olduklarına dair bir görüş vardır, bu görüşün yerleşmesindeki en büyük pay sağ el için
tasarlanmış eşyaları kullanmanın solaklar için hiç de pratik olmamasıdır.
* Yazı yazarken kalem tutuşunun üç parmağıyla (baş parmak, işaret ve orta parmak)
dengeli bir tutuş geliştirmesine dikkat edin. El ve dirseğinin, satırın ve yazının üstünü
kapamayacak şekilde altta olmasını sağlayın. Yazı yazarken defteri saat yönünde 45
derecelik bir açıyla tutmak yazılı materyali daha rahat takip etmesine yardımcı
olacaktır.
* Sağ elini kullanan anne-babaların çocuklarına günlük hayat ile ilgili becerileri
öğretirken karşı karşıya oturarak öğretmeleri daha pratik ve etkili olabilir. Böylece
çocuğun model alarak öğrenmesi kolaylaşır. Örneğin ayakkabı bağlamasını
4
öğretirken yan yana oturarak değil, çocuğun karşısına oturarak göstermek daha iyi
olacaktır.
*Çocuğun doğal gelişim süresinde el seçiminin kendiliğinden oluşması ve oturması
için fırsat verilmelidir. Önyargılı ve zorlayıcı tutumlar ile çocuğa yaklaşmak,
istenmeyen sonuçlara neden olabilir.
EL-GÖZ KOORDİNASYONU
Bu beceriyi el-göz hareketlerini koordine etme eş zamanlı
yönlendirebilme becerisi olarak tanımlayabiliriz. Eller yazı yazmada
olduğu gibi ince motor beceriyi yerine getirmek için birlikte çalışırken,
gözlerin de el ve parmakların hareketine rehberlik etmesi önemlidir.
öğrenir. 3-5 yaş arasında ince motor becerilerde belirgin bir gelişim
görülür.
Küp ve legolarla oynama: Küpleri, plastik karton kutuları üst üste koyarak kule yapma
oyunları oynayabilir; legoları takıp çıkararak çeşitli şekiller yapabilirsiniz. Çocuk
büyüdükçe ve yapabilirliği arttıkça daha küçük parçalara geçmelisiniz.
Oyun hamuruyla oynama: Oyun hamuruyla veya kille şekiller yapma, yuvarlama,
parmakları kullanarak koparma oyunları oynayabilirsiniz.
Parmak kuklaları: Parmak kukularıyla oyunlar hem parmaklarını kullanabilmesi
geliştirecek hem de dil gelişimi için faydalı olacaktır. Parmakların boyanması ile de
kuklacılık oynanabilir.
Yap-boz yapma: Yaşına uygun yap-bozlar ince motor
gelişimi ve el-göz koordinasyonu için oldukça faydalı
oyuncaklardır.
Parmak boyama: Sizin çizdiğiniz şekilleri boyama,
parmak boyası kullanarak geometrik şekilleri çizme
etkinlikleri yapabilirsiniz.
Boyama çalışmaları: Pastel ,suluboya ya da kuru boyalarla boyama etkinlikleri kalem
tutma becerisini geliştirecektir Önce büyük alanları zamanla daha küçük ve sınırlı
alanları boyamasını beklemelisiniz.
Kesme yapıştırma çalışmaları: Dergi, gazetelerden ilgisini çeken resimleri kesip
yapıştırarak kolaj çalışmaları yapabilirsiniz. Makasla kağıt kesme, oyun hamuru kesme
gibi oyunlar oynayabilirsiniz.
İpe boncuk dizme: İpe farklı büyüklükte boncuk, makara dizerek kolye yapabilirsiniz.
Boncuk yerine evdeki düğmeleri kullanabilirsiniz. Önce büyük delikleri olan nesnelerle
başlamalı, bu beceri geliştikte daha ufak boncuklara geçmelisiniz.
5
Baş ve işaret parmağını kullanarak küçük nesneleri toplama oyunları: Tepsiye minik
nesneleri ( Küçük nesneler bulmakta zorlanıyorsanız mercimek,fasulye, nohut gibi
ufak taneli yiyecekleri kullanabilirsiniz. Küçük objeleri mutfak maşası ile toplama
oyunu oynayabilirsiniz. Delgeç kullanarak kağıtta delik açmak, kağıt şekerleri açmak,
kalemtraş kullanarak kalem açmak, kağıt buruşturmaki kesmek, giysi-havlu katlamak,
düğme, fermuar, çı-çıt açma kapatmak gibi deneyimleri oyun şeklinde yaşamasına
fırsat verebilirsiniz. Oyuncak çivi tahtası varsa bunun çivilerini ya da küçük boncukları
kullanabilirsiniz.) döküp bunları baş ve işaret parmağını kullanarak kavonoza
doldurma oyunu oynayabilirsiniz. Benzer çalışmayı baş ve işaret parmağını kullanarak
kavanozdan bu küçük nesneleri çıkarıp tepsiye koyma şeklinde de oynayabilirsiniz.
Kurmalı oyuncaklar: Kurmalı oyuncakları ya da müzik kutularını onun çalıştırması için
teşvik edebilirsiniz.
Mikado: Masaya döktüğünüz tahta çubukları diğerlerini hareket
ettirmeden toplama şeklinde oynayabilirsiniz. Aynı oyunu kibrit
çöpleriyle ya da çöp şiş sopalarıyla bile oynayabilirsiniz.
Kavanozları açıp kapama: Evdeki çok sıkı kapatılmamış kavanozları
sizin için açıp kapatmasını isteyebilirsiniz. Kavanoz kapakları
çocuğunuzun ellerini kapsayacağı büyüklükten fazla olmamalıdır.
Oyuncak çivi tahtasıyla oynama: Oyuncak çivi tahtasına farklı büyüklükteki plastik çivileri
takıp çıkarma oyunları oynayabilirsiniz. Büyüklerle başlayıp zamanla küçük parçalara
geçmelisiniz.
Değişik yüzeyler üzerine parmakla şekiller yapması istenilebilir. Örneğin;kuma, duvara
parmakla şekiller çizmesi istenilebilir.
Duvara büyük bir kağıt yapıştırıp bunun üzerine boyama yapması istenbilir. Bu tip
çalışmalar omuz ve bileği güçlendirir.
Traş köpüğü bir yüzeye sıkılarak çocuğun parmaklarını kullanarak resim yapması
istenebilir.
KAYNAKÇA





Yrd. Doç. Dr. Nur Akçin Makalesi,
Prof.Dr. Yahya Karaman Makalesi,
Prof.Dr. Ömer Arifoğlu Makalesi,
Psikiyatrist Doç. Dr. Muzaffer Çetingüç Makalesi.
Yazı Yazma Nasıl Öğrenilir?, Stabilo
Özel Üsküdar SEV İlköğretim Okulu
Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisi
6