Özet Kitapçığı - Hacettepe Üniversitesi

Özet Kitapçığı - Hacettepe Üniversitesi

HACETTEPE UNIVERSITY
Department of Translation and Interpreting
Abstract Book
________________________________________________________
EXTRANSLATION IN THEORY AND PRACTICE
REPRESENTATION OF TURKISH CULTURE
THROUGH TRANSLATION
________________________________________________________
October 15-16, 2015
Ankara - Turkey
www.extranslationturkey.hacettepe.edu.tr
2
Extranslation in Theory and Practice:
Representation of Turkish Culture through Translation
October 15-16, 2015
Hacettepe University
Department of Translation and Interpreting
Ankara - Turkey
Symposium Organising Committee
Prof. Dr. Ayfer Altay (Hacettepe University)
Prof. Dr. Asalet Erten (Hacettepe University)
Assist. Prof. Dr. Elif Ersözlü (Hacettepe University)
Assist. Prof. Dr. Hilal Erkazancı Durmuş (Hacettepe University)
Dr. Sinem Sancaktaroğlu Bozkurt (Hacettepe University)
Res. Assist. Fatma Aksoy Şarkış (Hacettepe University)
Res. Assist. Cihan Alan (Hacettepe University)
Res. Assist. Nurel Cengiz (Hacettepe University)
Res. Assist. Ceylan Yıldırım (Hacettepe University)
Symposium Advisory Board
Prof. Dr. Ayfer Altay (Hacettepe University)
Prof. Dr. Berrin Aksoy (Atılım University)
Prof. Dr. Asalet Erten (Hacettepe University)
Prof. Johan Vandewalle (Gent University)
Prof. Thierry Grass (Strazburg University)
Prof. Jale Garibova (Azerbaijan University of Languıages)
Dr. Nilüfer Demirkan Jones (Essex University)
3
KEYNOTE SPEAKERS
Is there such a thing as Turkish Translation Studies?
Luc VAN DOORSLAER
KU Leuven (Belgium) & Stellenbosch University (South Africa)
It has been extensively described how translation and/in Turkey has
played an important role in several transformations and modernizations
in Turkish society (very recently for instance in Tahir Gürçağlar, Paker &
Milton 2015), ranging from Westernization to social reforms to the
introduction of innovative ideas and images. Similar functions of
translation have been studied in other countries, cultural or language
areas, where imports and exports of translation were also linked to crosscultural, representational and innovation issues. Related questions can
also be asked and are worth studying at a disciplinary meta level. To what
extent has the recent flourishing of Translation Studies in Turkey
contributed to a cultural or national image in the discipline? Are
representational values visible and/or constructed through topic
selection, periodization or otherwise?
Besides dealing with the question of whether it is appropriate to use
nation-based or culture-based formulations for the description of a
scholarly discipline, it is worthwhile focusing on the concept of agents –
in the discipline rather than in translation practice. Networks related to
the institutionalization of Translation Studies in Turkey are placed in an
international and comparative perspective. As such, the concepts of
import and export (of scholarly ideas) are connected not only to the
development of a discipline, but also to aspects of representation.
Luc van Doorslaer is the director of CETRA, the Centre for Translation Studies at the
University of Leuven (Belgium), where he works as a Professor in Translation and
Journalism Studies. As a Research Fellow he is affiliated with Stellenbosch University
(South Africa). Together with Yves Gambier, he is the editor of the online Translation
Studies Bibliography (11th release 2014) and the four volumes of the new Handbook of
Translation Studies (2010-13). His main research interests are: ideology and translation,
journalism and translation, imagology and translation, institutionalization of Translation
Studies. He has published extensively on these topics in leading journals and book series
in Translation Studies.
4
Türk Kimliği: Özcülük ile İnşacılık Arasında Bir İkilem Örneği
Suavi AYDIN
Hacettepe Üniversitesi
Türk kimliği, ulus inşa sürecinin en önemli parçası olarak, geç Osmanlı
ve Cumhuriyet dönemlerinde inşa edilmiş ve bu inşa sürecine uygun bir
resmî tarih yazımı ile desteklenmiştir. Tarih yazımının verileri, edebiyata,
coğrafyaya, hukuka ve sanatın diğer alanlarına taşınarak Cumhuriyetin
vatandaş ideali de bu kimlik üzerinden işlenmiştir. Türk kimliğine ilişkin
bu ideal tablo, aynı zamanda özcü bir bakış açısı ile ulusun, tarihin
başlangıcından bugüne uzanan lineer tarihi boyunca "Türk"ün kazandığı
niteliklerin bir toplamı olarak görülmüş; ancak Türkiye yakın dönem
tarihinin ortaya çıkardığı siyasî ve ideolojik mecralar bu kimlik modeline
rakip kimlik tercihleri ile bu özcü modelin tartışılmasına neden
olmuşlardır. Bu tebliğde bu özcü kimlik modelinin ana unsurları ele
alınacak ve ardından Türk kimliğinin yapısal ve özcü bir aidiyet çerçevesi
olmadığı, tarih içinde “Türk” atfının kazandığı bağlamların çeşitliliği
gösterilerek bu kimlik modelinin, bütün ulusal kimlikler gibi iktidarın
tercih ve seçimleri doğrultusunda örüntülenmiş bir yukarıdan inşa
sürecinin (hegemonik) ürünü olduğu gösterilmeye çalışılacaktır.
Suavi Aydın 1962 yılında Ankara’da doğdu. Lisans eğitimini Hacettepe Üniversitesi
sosyoloji bölümünde tamamladı. Yüksek lisansını aynı alanda yaptıktan sonra, aynı
üniversiteden sosyal/kültürel antropoloji alanında doktora derecesi aldı. Başlıca
çalışmaları arasında Modernleşme ve Milliyetçilik (1993); Kimlik Sorunu, Ulusallık ve
“Türk Kimliği” (1998); Mardin Tarihi. Cemaat-Aşiret-Devlet (2000, Oktay Özel, Kudret
Emiroğlu ve Süha Ünsal ile birlikte); Antropoloji Sözlüğü (2003, Kudret Emiroğlu ile
birlikte); Küçük Asya’nın Bin Yüzü: Ankara (2005, Kudret Emiroğlu, Ömer Türkoğlu ve Ergi
Deniz Özsoy ile birlikte); “Amacımız Devletin Bekası”: Demokratikleşme Sürecinde Devlet
ve Yurttaşlar (2005); “Biraz Adil, Biraz Değil...” Demokratikleşme Sürecinde Toplumun
Yargı Algısı (2009, Mithat Sancar ile birlikte); 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi (2015,
Yüksel Taşkın ile birlikte) başlıklı yayınlar bulunmaktadır. Ayrıca çeşitli akademik
dergilerde ve derlemelerde kimlik sorunu, tarihyazıcılığı, devlet sorunu, düşünce tarihi,
milliyetçilik, etnik gruplar ve aşiretler, yerleşme tarihi konularında çok sayıda makalesi
ve kitap bölümü yayımlanmıştır. Halen Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde
öğretim üyesidir.
5
Translating from Turkish into Turkish: the Case of
Namık Kemal's İntibah
Johan VANDEWALLE
Department of Translation, Interpreting and Communication, Ghent
University (Belgium)
The Turkish Language Reform, following the Alphabet Reform, in the
1930s created a new - more purified - variant of Turkish. As a result,
present-day readers of Turkish are confronted with an insurmountable
linguistic barrier when reading Turkish literary works from the late 19th
century, even when these works are transcribed into the new alphabet.
This situation necessitates intralingual translation from the Ottoman
variant of Turkish into the modern language. As it was the first Turkish
literary novel, dating from 1876, and it was written by Namık Kemal, a
historically important Ottoman Turkish writer and political activist,
İntibah ('The Awakening') has, to this day, been published by more than
40 different publishing houses. These publications were partly
transcriptions, partly intralingual translations, or a combination of both.
As will be shown in this presentation, intralingual translation is very
similar to interlingual translation; consequently, intralingual translation
from Ottoman Turkish to Modern Turkish shares many properties with
extranslation from Turkish. In the case of İntibah, apart from the
important linguistic differences, due to the time lapse, there is a chasm
between the source and target culture. Social values have changed in
such a way that the perception of the novel by present-day readers differs
from that by the original readers. In the meantime, literary preferences
have evolved, too, and the readership has changed: whereas İntibah had
been written for the intellectual elites of that time, its intralingual
translations now address the broader masses of the people. In this
presentation, I will try to shed light on the different approaches and
strategies applied by the intralingual translators to cope with these
conditions. The most controversial translation of İntibah will appear to be
the one by literature teacher Fazıl Yenisey from 1969, which has been
reprinted by İnkılap Kitabevi to this day and which forms the basis for at
least two other translations, published by other publishing houses.
Johan Vandewalle is the head of the Turkish section at the Department of Translation,
Interpreting and Communication at Ghent University in Belgium. After receiving his
master’s degree in Civil Engineering and Architecture in 1983, he earned an
6
undergraduate degree in Slavonic Languages and a master’s degree in Oriental
Languages in 1985, followed by a postgraduate degree in General Linguistics in 1986, all
at Ghent University. He conducted research for the Ministry of Education on the
acquisition of Dutch as a second language by migrant children in Belgium, and worked
in the field of Computer Assisted Language Learning. In 1994, he founded, together with
his wife, Orientaal vzw, Centre for Oriental Languages and Cultures, where he taught
Turkish and Arabic. They developed a teaching method for Turkish, which was published
as Haydi Türkçe Konuşalım 1 & 2. He was awarded several prizes for Turkish Language
Teaching and for his extensive knowledge of languages. Before joining the Department
of Translation, Interpreting and Communication in 2006, he ran his own translation
bureau and worked as a sworn translator. In 2013, he completed his Phd in Linguistics
at Ghent University with a dissertation on motion verbs in Russian, Turkish and Uzbek.
He currently teaches Turkish Language Practice and Translation from Turkish to Dutch
at the Department of Translation, Interpreting and Communication at Ghent University,
and conducts research on intralingual translation from Ottoman Turkish to Modern
Turkish.
7
SYMPOSIUM ABSTRACTS
Türk Edebiyatının İngilizceye Çevirisinde Öncü Bir
Atölye: Türk Edebiyatı Çevirmenleri Cunda Atölyesi
(TEÇCA)/Cunda International Workshop for Translators
of Turkish Literature (CIWTTL)
Arzu AKBATUR
Boğaziçi Üniversitesi
TEÇCA Koordinatörü ve Yürütme Kurulu Üyesi
Şehnaz TAHIR GÜRÇAĞLAR
Boğaziçi Üniversitesi
TEÇCA Yürütme Kurulu Üyesi
Sunumumuz 2006 yılından beri düzenlenmekte olan Türk Edebiyatı
Çevirmenleri Cunda Atölyesi’nin çalışmaları, yöntemi ve bu atölyeden
hareketle uzun soluklu bir edebiyat çevirisi etkinliğinin düzenlenmesi ve
yürütülmesi deneyimini ele alacaktır. Bu yıl onuncusu düzenlenecek
olan atölye, bugüne dek Türk edebiyatından İngilizceye çevrilen onlarca
yapıtın yayınlanmasına aracı ya da tanık olmuştur ve verdiği somut
ürünler ve oluşturduğu özgün modelle Türkiye ve dünyadaki benzer
atölyeler arasından sıyrılmaktadır. TEÇCA konusunda yapacağımız
sunum, atölyenin ana çerçevesinden ve çalışma yönteminden
kaynaklanan ve çeviride ilginç sorunsalları gündeme getiren bazı
noktaları ele almamız için bir temel de oluşturacaktır. Bunlar arasında
çevirmenlerin ana dilleri olmayan dillere edebiyat çevirisi yapma
deneyimleri, ortak çeviri süreçleri, İngilizcede bir Türk edebiyatı
“repertuvarı” oluşturma vizyonu ve yapıt ve yazarların seçimi, yeni
çevirmenlerin keşfedilmesi ve eğitimine aracı olunması gibi konular yer
almaktadır. Bu bağlamda, son dönemde Türk edebiyatından İngilizceye
yapılan çeviriler içerisinde TEÇCA katılımcılarının katkıda bulundukları
çeviriler, bu çevirilerde öne çıkan yazarlar ve metin türleri üzerinde de
durulacaktır.
8
The Agony and the Pleasure of Translating Yaşar Kemal
Berrin AKSOY
Atılım University
This paper applies Roland Barthes’ poststructuralist approach to the
definition of a literary text for the purpose of evaluating the role of the
translator focusing on the performance of translating Yaşar Kemal.
Barthes’ approach regards the translator as a reader and a writer
simultaneously who moves between cultures and languages. Barthes’
classification of literary texts as readerly, i.e., texts that give pleasure to
the reader ,and writerly i.e. texts that give bliss to the reader yet pose a
challenge and puts Yaşar Kemal’s translator in a hybrid position as
taking pleasure and being challenged simultaneously, since Yaşar Kemal
‘s novels are the best examples of linguistically and contextwise writerly
texts. Hence, the agony and the pleasure come to the fore for the
translator in the process of translation in such a way as dealing with the
translation of writerly qualities,yet, enjoying the pleasure of translating
Yaşar Kemal to a foreign context.
9
Türk Kültürünün Çeviri Yoluyla Temsili: Kültür ve
Turizm Bakanlığı’nın Çocuk ve Gençlik Hikayeleri
Seçkisi Üzerine Bir İnceleme
Nilüfer ALIMEN
Yıldız Teknik Üniversitesi
Edebi metinlerin çevirisinde bir kültürün nasıl temsil edileceğini
belirleyen kurum veya kişiler arasında çevirmen, yayınevi ve editörün
yanı sıra, devlet kurumları da yer alabilmektedir. Özellikle de söz konusu
çeviri kendi kültürünün bir temsili olarak erek kültüre sunulacağı
takdirde devlet kurumlarının çeviri süreci üzerinde daha çok söz sahibi
olması mümkündür. Bu bildiride Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın internet
sitesinde İngilizce çevirileri yayımlanan çocuk ve gençlik hikayeleri
seçkisi İsrailli çeviribilim kuramcısı Gideon Toury’nin erek odaklı kuramı
bağlamında, çeviri normları çerçevesinde incelenecektir (bkz.
Toury,1980). Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın İngilizce internet sayfasında
“Anthology of Children and Youth Stories of the Period of Republic” başlığı
altında 25 adet çocuk ve gençlik hikayesinin İngilizce çevirileri
okuyuculara
sunulmuştur
(http://www.kultur.gov.tr/EN,35706/anthology-of-children-and-youthstories-of-the-period-o-.html). Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri
Karaosmanoğlu, Orhan Kemal, Halid Ziya Uşaklıgil, Sabahattin Ali gibi
Türk edebiyatının önde gelen isimlerinin hikayeleri seçkide yer
almaktadır. Bunun yanı sıra, çocuk edebiyatı yazarlarından Aytül Akay
ve Hüseyin Yurttaş, gazeteci ve yazar Kürşat Başar da hikayeleri çevrilen
diğer isimler arasındadır. Toury çeviriyi kültürel bir eylem olarak
görmekte ve de çeviri eyleminin bir topluluk tarafından paylaşılan genel
fikir ve değerler doğrultusunda kısıtlandığını öne sürmektedir (Krş.
Toury, 1995: 54-5). Bu noktadan hareketle, ilk olarak öncül norm ve
süreç öncesi çeviri normları bağlamında erek veya kaynak kültüre
yakınlık, hangi yazarların ve metin türlerinin seçildiği, kaynak metinlerin
yayımlandığı dönem, çeviri politikası ve çevirinin doğrudanlığı tespit
edilmeye çalışılacak, bunun ardından kaynak ve erek metinler çeviri
süreci normları bağlamında incelenerek erek metindeki ekleme veya
çıkarmalar, sözcüksel öğeler ve deyişbilimsel özellikler ele alınacaktır.
Sonuç olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yayımladığı çocuk ve gençlik
hikayeleri seçkisi aracılığıyla Türk edebiyatı ve kültürünün erek kültürde
nasıl temsil edilidiği çeviri(bilim) bağlamında açıklanmaya çalışılacaktır.
10
Yaşar Kemal, Elif Şafak ve Orhan Pamuk Örneklerinde
Kültürel Temsil Aracı Olarak Edebiyat Çevirisi ve Süreç
Normları
Aslı Selcen ASLAN
Yaşar Üniversitesi
Duygu SEYMEN
Yaşar Üniversitesi
Günümüz çeviribilim yaklaşımları çeviriyi sosyal, kültürel ve siyasal
etkenlerin kuşattığı bir eylem olarak tanımlamaktadır. Dolayısıyla, çeviri
ediminin kültür bağımlı iletişimsel bir aktarım süreci olduğu söylenebilir.
Bu sürecin sonucunda bir kültüre ait ürünler başka bir kültür ortamında
konumlanır. Ürünün alımlanması erek okuyucunun beklentisi
doğrultusunda şekillenirken, kaynak kültüre ait öğeler de bir şekilde erek
kutba ulaşır. Diğer bir deyişle, çeviri kültürel bir temsil aracı olarak
karşımıza çıkmaktadır. Bir topluma özgü kültürel değerleri içinde
barındıran edebiyat alanındaki eserler çeviri yoluyla farklı bir dilde
yeniden varolur ve üretildiği kültürü orada temsil eder. Her eserin çeviri
süreci kendine özgüdür ve söz konusu süreçte farklı aktörler farklı
yönlendirici roller üstlenebilir. Bu süreç edebiyat çevirisi için
düşünüldüğünde, yönlendiren kimi zaman yazarın kendisi kimi zaman
da eserin çevirmeni olabilmektedir. Öte yandan, gerek kaynak metnin ait
olduğu gerekse erek metin olarak içinde yer alacağı sosyal ve kültürel
ortam da süreci yönlendiren unsurlar arasındadır. Bu çalışmanın amacı,
Türk kültürünün edebiyat çevirisi yoluyla farklı bir kültürde temsil eden,
yurtdışında çeviri eserleri en çok tanınan Türk yazarlar olmaları
açısından Yaşar Kemal, Elif Şafak ve Orhan Pamuk’un çalışma
kapsamında belirlenen eserlerinin üretim ve çeviri süreçlerini ele alarak
çeviribilimsel yaklaşımlar doğrultusunda değerlendirmektir. Çalışmanın
ilk bölümünde, edebiyat çevirisinin bir kültürü temsil etme rolü
irdelenecek ve seçilen eserlerin kaynak kültür yazın dizgesindeki
konumları ele alınacaktır. Daha sonra, sözü edilen yazarların ve
eserlerinin farklı kültürlerde tanınırlığının altında yatan olası nedenler
çeviri süreçleri bağlamında ele alınarak bu süreçleri kuşatan farklı
aktörler ve normlar incelenecektir. Sonuç olarak, çevirinin bir kültürü
temsil etme rolü çeviribilimsel yaklaşımlar doğrultusunda ortaya
koyulmaya çalışılacaktır.
11
Toplumsal Kimlik İmgesi Oluşumunda Edebiyatın Rolü
Füsun BİLİR ATASEVEN
Yıldız Teknik Üniversitesi
Lale ARSLAN ÖZCAN
Yıldız Teknik Üniversitesi
Pınar GÜZELYÜREK ÇELİK
Yıldız Teknik Üniversitesi
Bildirimiz, bir proje oluşumu için oluşturduğumuz sorunsalımızı ve
geliştirdiğimiz yöntemleri sizlerle paylaşmayı ve söz konusu edilen
konunun önemini vurgulamayı amaçlamaktadır.
Kimlik karmaşası yüzyılımızın önemli kavramlarından biridir. Çok sayıda
kültür geleneğinin bir arada yaşanması, sınırların aşılmış olması ve kitle
iletişim araçlarının hızlı gelişimiyle birlikte "kültürlerarasılık" kavramı,
bazıları için zenginlik, bazıları içinse dinsel ya da ulusal ya da ırkçı ya da
etnik nitelikteki önyargıları ifade etmektedir.
19. yüzyıldan itibaren, edebiyat toplumsal kimliğin oluşumda önemli rol
oynamıştır. Bu bağlamda, özellikle romanlar, belli bir mesajı veya
mesajlar bütününü aktarmalarından dolayı, kimlik oluşumunda
doğrudan etki etmiştir. Yazar, roman kurgusu aracılığıyla, hem
okurunun düşüncelerini belirli bir yönde etkilemeye ve yönlendirmeye
hem de bireysel ve toplumsal kimliği sorgulamasını sağlamaya çalışır. Bu
çerçeveden bakıldığında yazar diğer rollerinin yanısıra, kimlik sorgulama
ve oluşturma görevini de üstlenecektir.
Uluslararası bağlamda ve kültürlerarası ilişkilerde toplumlarda
"farkındalık" yaratma, barış içinde yaşama yolunda atılan önemli bir
adımdan olduğundan yola çıkarak, ve çeviri etkinliğinin kültürler
arasında bir köprü niteliği taşıdığı göz önüne alınarak çevirinin toplumsal
kimliği oluşturmadaki rolünü vurgulama amacındayız.
Dolayısıyla bu çalışmada amaçlanan, çeviri yoluyla perçinlenen
toplumsal kimlik ve kültürlerarası önyargılarla ilgili kavramların
çeviribilim çerçevesinde irdelenmesi ve sosyokültürel önyargıların
giderilmesinde çevirinin rolünü sorgulamaktır.
12
Veriler, yapılacak içerik çözümlemeleri, sosyo dilbilimsel çözümlemeler ve
etnometodolojik nitel değerlendirmeler gibi bilimsel yöntemlere
dayandırılacaktır.
13
La traduction volontaire en ligne au service de la
promotion de la culture turque dans le monde arabe : le
cas du sous titrage des séries télévisées turques (diziler)
en arabe
Taous Asmah BENHIDJEB
Université Mouloud Mammeri Tizi Ouzou (Algérie)
Le champ télévisuel arabe a connu la première série télévisée turque
« «Gümüş », grâce à la chaîne satellitaire MBC sous le titre de « Nour ».
Depuis, ces biens culturels, à savoir les différents genres de séries
turques ont inondé les chaînes de télévision du Moyen-Orient jusqu’au
Maghreb. Mais avec la généralisation de l’utilisation des nouvelles
technologies, un phénomène de traduction volontaire des séries turques
s’est développé en ligne. Avant même la diffusion de ces diziler à travers
les chaînes télévisées arabes, nous les retrouvons sur internet, entre
autre, à travers les différents réseaux sociaux : facebook, youtube, daily
motion ou encore des forums. Les épisodes de ces séries sont sous titrés
en arabe au lendemain de leur diffusion sur les chaînes turques.
De ce fait, comment est-ce la traduction volontaire en ligne devient un
outil de promotion culturelle. Dans la logique du marché des biens
culturels, en terme bourdieusien, cette pratique a modifié la structure du
champ télévisuel arabe, car elle y intègre une nouvelle position. Nous
adopterons les concepts de champ, capital et agent de Pierre Bourdieu
pour décrire et analyser ce phénomène. L’objectif de cette étude est de
démontrer comment est ce que ces diziler traduits par des volontaires,
deviennent un enjeu dans le marché des biens culturels. Pour cela, nous
tenterons d’analyser la série Kara Para Aşk sous-titrée en arabe, afin de
voir comment est-elle réceptionnée chez le public. L’exercice de soustitrage dévoile les valeurs et l’image de la société d’origine. Dès lors, un
enjeu culturel, économique et idéologique se met en place à travers ce
processus de passage d’une langue/culture à une autre.
14
Haber Çevirisinde Bağlamlaştırma: Papa Francis’in
Türkiye Ziyareti
Alev BULUT
İstanbul Üniversitesi
Bu çalışmada haber çevirisinde bağlamlaştırma (contextualization) süreci
Papa Francis'in 2014 yılında Türkiye'ye yaptığı ziyaret ile ilgili haberlerin
dış ve iç basında nasıl yer aldığı, Türkiye imgesinin Avrupa’da nasıl
yansıtıldığı ve bu yansımanın çeviri yoluyla hazırlanan haber özetlerinde
Türkçeye tekrar nasıl aktarıldığı üzerinden ele alınmaktadır. İncelememiz
bu ziyaretin İtalyan, İngiliz, Alman ve Fransız basınında çıkan
haberlerinin Türkiye ve Türk imgesini ziyaretin gerçekleştiği uluslararası
ilişkiler bağlamı içinde “olumlu” yansıttığını göstermektedir. Bu
haberlerin Anadolu Ajansı’nın web sitesinde çeviri yoluyla verilen Türkçe
özetlerinde de bu “olumlu” imge “dinlerarası diyaloğa katkıda bulunan”
ve “Suriyeli göçmenlere kapılarını açarak dünyaya örnek olan” ülke
ifadeleri ön plana çıkarılarak pekiştirilmektedir. İnceleme yöntemi söz
konusu haberlerin Türkçe özetlerinde sözü edilen imgenin ön plana
çıkmasına hizmet eden bağlamlaştırma kararlarının örneklenmesine
dayanmaktadır.
Haber çevirisi ile çeviri haber yazımı iç içe geçmiş iki süreç olsa da
yayınlanmış bir haberin kaynak bağlama ait özellikleri korunarak
çevrilmesi ile yabancı haber ajanslarındaki ham metinlerden çeviri
yoluyla dış haber yazma süreçleri farklıdır. İlkinde metnin çeviri kimliği
ön plandayken ikincisinde haber yazma stratejileri öne çıkar.
Bağlamlaştırmanın aktörleri çeviri yoluyla haber yazan bu “haberci/
çevirmenler”dir. Çeviri yoluyla haber yazımı çevirinin doğası gereği erek
kültürdeki alıcıda belli bir etki yaratma amacını taşır. Alıcı odaklı bir
metin türü olan haberi çeviri yoluyla erek kültürdeki alıcıya uygun
duruma getirmek için alınan kararlar bağlamlaştırma sürecinin
parçalarıdır. Haber çevirisinde aynı haberin farklı gazetelerde nasıl yer
aldığı farklı bağlamlaştırma kararlarına bağlıdır. Örneğin bir kültür,
sanat haberinin çevirisinde daha yansız/nötr bağlamlaştırma kararları
sergilenirken çeviri yoluyla haber yazımında yanlı/ ideolojik
bağlamlaştırma görülebilir. Söz konusu örneğimizdeki Papa Francis
ziyareti gibi Türkiye’nin yurt dışındaki imajını izleyebileceğimiz politik bir
haber olunca farklı dillerdeki gazetelerin çizdikleri imajı bir Türk haber
ajansının Türkçe özet çevirilerinde nasıl bağlamlaştırdığını izlemek daha
da ilginçtir.
15
‘Türkiye Kitaplığı’ Projesinde Türk Kültürünün İhracıyla
Biçimlendirilen İmgeye Çeviri Eleştirisi Gözlüğünden
Bir Bakış
Sevil ÇELİK TSONEV
İstanbul Üniversitesi
Yabancıyı tanıma çabası serüveninde ‘ben’ ve ‘öteki’ arasındaki ilişkide
aracı rolü çeviri etkinliği büyük oranda üstlenmektedir. Bu tür bir
iletişim kültürün bazen ithali bazen de ihracı etkinliği çerçevesinde
gerçekleşmektedir. Bir toplumun en önemli kültür ürünleri olarak
yazınsal metinler toplumun sosyo kültürel biçimlendirilmesinin önemli
bir yansıması olmakla birlikte, bir kültürün düşünsel zenginliğini
oluşturmaktadır. Bu düşünceyi bir çeviri projesiyle Robert-Bosch-Vakfı
“halkların anlaşması” ilkesi doğrultusunda örneklendirmek amacıyla
2005-2010 yılında yayınlanmak üzere Türk yazınından çeşitli örnekleri
Alman okurlarının okuyabilmesi amacıyla Almancaya çevrilmesini
sağlamış ve Erika Glassen ve Jens Peter tarafından Zürich’te
yayınlanmasını gerçekleştirmiştir. 2005 yılında ilk bölümü yayınlanan
projenin ilk eserleri modern Türk yazınının temsilcileri olarak seçilmiştir.
Bu proje farklı yazınsal metin türlerini (roman, öykü, biyografi, şiir ve
deneme gibi) örneklendirecek eserleri seçerek Alman okurlarda var olan
Türk ve Türk yazını imgesine ‘yeni bir bakış’ kazandırmayı
amaçlamaktadır. Bu eserlerin seçiminde Almancaya şimdiye değin
çevrilmemiş eserler öncelikli olmuştur. Seçilen eserlerin yazınsal
çoğulculuğu temsil ettiği projenin tanıtım metinlerinde belirtilmektedir.
“Yeniden yazma” (rewriting) anlayışı içinde bu söz konusu çeviri eserlerin
Türk kültürünü tanıtım sürecinde ne tür bir çeviri stratejisinin
izlendiğinin belirginleştirilmesi yararlı olacaktır. Bu doğrultuda ürün
odaklı ve süreç odaklı bir incelemenin bileşenlerinin (metin içi ve metin
dışı etmenler) betimlenmesi ve bulgulanması önemli bir adım olacaktır.
Çalışmada Türk kültürünün amaç kapsamında çevrilmiş olan “Türkiye
Kitaplığı” projesindeki eserleri çeviribilimci H. Grzymisch-Arbogast’ın
çeviri eleştirisi yaklaşımı bağlamında incelenecektir. Bu projede esasen
20 eser çevrilmiş ancak bu çalışmada bazı metin türleri üzerinde daha
ayrıntılı bir betimleme ve çözümleme gerçekleştirilecektir. Bu
çözümlemenin verileri doğrultusunda Alman okuruna çeviri aracılığıyla
ihraç edilen Türk imgesinin kaynak kültürde alımlanan imgeye ne derece
uzak/yakın olduğu ve Türk kültürünün egzotik bir ürün niteliğiyle mi
yeniden metinleştirilerek çevrildiği araştırılacaktır.
16
Osmanlı İmparatorluğu’nu Tanıma Aracı Olarak
Viyana’daki İmparatorluk Doğu Dilleri Akademisi
Neslihan DEMEZ
İstanbul Üniversitesi
Uluslararası ilişkileri barışçıl yöntemlerle ve müzakerelerle yürütme
sanatı olarak nitelenebilecek diplomasinin başlangıcını Antik Yunan’a
kadar götürmek olanaklıdır. Bugün diplomasi alanında geçerli olan bir
takım kuralların temeli o dönemde atılmış, Yunan kent devletlerinde
haberci olarak tanımlanan kişiler, devletlerarası müzakerelerde
arabuluculuk, bir başka ifadeyle diplomatlık görevi üstlenmişlerdir. 15.
yüzyıl diplomasi tarihi açısından bir dönüm noktasıdır. Bu dönemde
İtalyan kent devletlerinin kendi aralarında daimi elçilikler kurmasıyla,
diplomasi düzenli ve profesyonel bir etkinlik haline gelmiştir. 17. yüzyılda
İtalya bu alandaki üstünlüğünü kaybetmiş, Fransa başat güç haline
gelmiştir. Yine aynı dönemde sınır ötesi ticaretin gelişmesi ve Aydınlanma
hareketinin gerçekleşmesiyle modern devletin temelleri de atılmıştır. Bu
süreçte daha da farklılaşıp, karmaşık bir yapıya bürünen devleti
yönetmek için ise, eğitimli kamu görevlisine ihtiyaç duyulmuştur. Bu
bağlamda Habsburg Hanedanlığı 18. yüzyılda, yabancı ülkelerle olan
ilişkilerini düzenlemek ve önemli başkentlere elçi göndermek üzere
kançılarlıklar kurmuş, bu yolla Batılı ülkelerle siyasi ve ticari ilişkiler
geliştirmeyi başarmıştır. Habsburg Hanedanlığı sadece Batı’yı değil,
Doğu’yu da önemsemiş, üç kıtada hüküm süren ve geniş topraklara
sahip olan Osmanlı İmparatorluğu’yla hem diplomatik, hem de ticari
ilişkiler kurmak istemiştir. İmparatorlukla iletişime geçmek için
Osmanlıca, Arapça, Farsça gibi dillerin yanı sıra Osmanlı örf ve adetlerine
hâkim çevirmenlere de ihtiyaç duyan, ancak bu özelliklere sahip sınırlı
sayıda çevirmen bulunduran Habsburg Hanedanlığı, bu ihtiyacı
karşılamak üzere orta yaşta erkek çocuklarını, Osmanlıca, duruma göre
de Arapça ve Farsça öğrenmek üzere İstanbul’a göndermiştir.
Habsburgluların bu girişimi başarısızlıkla sonuçlanmış ve İstanbul’a
gelen Habsburglu öğrenciler ülkelerine geri çağrılmışlardır. Kaydedilen
bu başarısızlık sonrası imparatoriçe Maria Theresia Viyana’da bir
İmparatorluk Doğu Dilleri Akademisi kurulmasını önermiş, 1 Ocak 1753
tarihinde imparatoriçenin destek ve isteğiyle Akademi açılmıştır. O
dönemde Osmanlı dil ve kültürünü öğreterek, Osmanlı İmparatorluğuyla
ticari ve diplomatik ilişkiler geliştirmek üzere çevirmen ve diplomat
yetiştirmek amacıyla kurulan Akademi, eğitim programını da bu amaç
doğrultusunda şekillendirmiş ve 19. yüzyılın son çeyreğine kadar, çok
sayıda önemli doğu dilleri uzmanının yetişmesini sağlamıştır. Dünya
üzerindeki güç dengelerinin değişmesi ve Osmanlı İmparatorluğu’nun
17
güç kaybetmesiyle, Akademinin Osmanlı İmparatorluğu’na bakış
açısında da ciddi değişiklikler olmuş, bu bağlamda yeniden yapılanan ve
isim değişikliğine giden Akademi, eğitim programını yeni dengelere uygun
biçimde tekrar oluşturmuştur. Yeni eğitim programıyla yüzünü Doğu’dan
Batı’ya dönmeye ve Batı dillerinin öğretimine ağırlık vermeye başlayan
kurum, yeni konjonktür gereği önceliği dil öğretimine değil de diplomat
yetiştirmeye vermiştir. 1918 yılında Habsburg Hanedanı’nın tahttan
çekilmesine rağmen kapanmayan kurum, Viyana’da varlığını halen
sürdürmekte ve Avrupa’nın çeşitli ülkelerinden gelen öğrencileri diplomat
olarak yetiştirmektedir.
Bu çalışma, İmparatorluk Doğu Dilleri Akademisi’nin kuruluşunu,
gelişimini, yürüttüğü çalışmaları ve çeviri faaliyetlerini tanıtmayı ve bu
kurum üzerinden Habsburg Hanedanlığı’nın zihnindeki Türk imgesini ve
değişen siyasi dengelere bağlı olarak bu imgenin zaman içinde geçirdiği
evrimi ortaya koymayı amaçlamaktadır.
18
Türk Edebiyatı Bu (Mu?) Dur. Türkiye ile Rusya
Arasında Bir Kültür Köprüsü Olarak TEDA Çevirileri
Nilüfer DENISSOVA
Sabancı Üniversitesi
Banu GÜMÜŞTÜS
Sabancı Üniversitesi
Bu çalışma, Türkiye’nin Çeviri ve Yayım Destek Programı (TEDA)
kapsamında Rusçaya çevrilen yapıtları, Türk yazınını temsil etme ve Türk
imgesini oluşturma bakımından mercek altına alır. Birinci bölüm, T.C.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel
Müdürlüğünden alınan istatistik verilere odaklanmaktadır. Rusya’nın
yanı sıra İtalya ve Polonya gibi ülkelerin verileri karşılaştırılmaktadır.
Buna göre, İtalyancaya 49, Lehçeye 30 ve Rusçaya 37 yapıt çevrilmiştir.
Rusçaya en çok çevrilen yazar, Rusya’da ayrıcalıklı konumda bulunan
Reşat Nuri Güntekin’dir (6). Onu izleyenler Hasan Erkek (3), Perihan
Mağden (2), Nedim Gürsel (2), Gülsüm Cengiz (2) ve Alev Alatlı (2). Genele
baktığımızda ise Rusya’da ülkemizin, çağdaş dönem kurgu ve roman
yazarlarıyla temsil edildiği sonucuna varılabilir. Türk Efsaneleri ve Kırk
Türk Menkıbeleri ise eski dönemi temsil eden az sayıdaki örneklerdendir.
Doğu Avrupa’yı temsil etme bakımından Rusya’yla benzer konumda olan
Polonya’da TEDA desteğiyle Orhan Pamuk’un altı yapıtı çevrilirken
Rusçaya yalnızca bir romanı (Sessiz Ev) çevrilmiştir. Pamuk’un çevirmeni
Apollinaria Avrutina’yla yapılan görüşmede, Nobel Ödülünü almasıyla
tanınırlığı artan yazarın diğer yapıtlarının çevrilip yayımlanması için
maddi destek gereksiniminin ortadan kalktığı öğrenilmiştir. Aynı
yayınevinden Orhan Pamuk’un on yapıtının çevirisi çıkmış ve hepsinin
kapakları aynı biçimde tasarlanmıştır: Yazarın adı Arapçaya benzeyecek
biçimde stilize edilmiş Rusça alfabesiyle yazılmış, Kar ve Beyaz Kale
romanlarının kapağında ise Osmanlı dönemini çağrıştıran (örn., çarşaflı
kadın) resimler yer almıştır. Hem yazarın hem de çevirmenin itirazlarına
rağmen bu tasarım, satışı artıracağı düşüncesiyle yeğlenmiştir.
Çevirmen seçimi veya metinsel-dilsel kararlar gibi özgül konularda
herhangi bir müdahale yaşanmamıştır. Ancak yapıt/yazar seçiminde
(Nazım
Hikmet
örneği),
Türk
tarafının
mesafeli
duruşuyla
karşılaşılmıştır. Özetle, çevirinin okurla buluşma sürecinde ekonomik ve
ideolojik faktörlerin etkin olduğu söylenebilir. Yazar/yapıt seçimi
aşamasında ideolojik faktör, erek dizgeye sunumu aşamasında ise
ekonomik faktör belirleyici olmuştur.
19
After Translation, Before Publication: Orhan Pamuk’s
Snow in English
Arzu EKER-RODITAKIS
Anatolian College of Thessaloniki
This paper will focus on the English translations of Snow, Orhan Pamuk’s
last novel that was published in English before he received the 2006
Nobel Prize for Literature. Translated by Maureen Freely and dealing with
a timely theme such as political Islam, Snow was a major breakthrough:
it was the only Turkish novel included in the list of “50 outstanding
translations from the last 50 years” by the Society of Authors in London
in 2008.1 In the USA, it was published in 2011 under Knopf’s Everyman’s
Library series, which includes “distinguished classics”.2 A rarely known
fact, however, is that the novel’s British and American editions, published
by Faber&Faber and Knopf respectively, display certain differences. The
study will present a critical comparative analysis of these shifts, and
problematize them in terms of the cultural, political and literary
implications they present for the translation of Turkish literature in
general. As observable outcomes of the editing processes to which Freely’s
translation was subjected on both sides of the Atlantic, these shifts do
not only derive from differences between American and British English,
but raise questions about the way translations may be altered by
influential actors in the publishing sector, who try to impose their own
expectations and perceptions of relatively marginal literatures. Insights
provided by the interview I conducted with the translator Maureen Freely
indicate that the editing then becomes a process of negotiation between
editors, copy editors and the translator, each of whom, in the case of
Snow, was able to assert their own influences in the final translation.
Therefore, the present study will shed light on the not-so-well known
negotiations, arguments and power struggles of actors involved in the
editing process of a novel translated from Turkish literature. As such, it
will also attest to the nature of agency and power that editors and copy
editors can assert in order to effect significant changes in the final
product, i.e. translation.
1
2
http://www.societyofauthors.org/50-outstanding-translations (accessed March 29, 2015).
http://www.randomhouse.com/knopf/classics/ (accessed March 29, 2015).
20
Seyahatnameler Aracılığıyla Osmanlı-Türk Kültürünün
Batı’daki Yansımaları: Miss Julia Pardoe Örneği Üzerine
Bir İnceleme
Sakine ERUZ
Yaşar Üniversitesi
Tutku ÖNCÜ
Yaşar Üniversitesi
Kültürlerarası bir aktarım olan çeviri eylemi, insanın farklı nedenlerden
ötekini merak etme ve tanıma dürtüsü ile koşut gelişmiştir. Bu aktarımın
ilk basamağının zihindeki imgelerin metne dönüştürülmesi olduğu
düşünülürse, Octavio Paz’ın da belirttiği gibi, zihinsel bir olgudan yola
çıkarak metne dönüştürülen imgeler çeviri metin olarak kabul edilebilir.
Söz konusu çeviri metinlerin erek kültürde bir gerçekliği bulunur ve
metin, bu gerçekliğin koşulları çerçevesinde anlam kazanır.
Bu açıdan, farklı bir kültürün üyesinin yaptığı gözlemler sonucunda
dilsel ve görsel malzemeler halinde yapılandırılan seyahatnameler de
aslında bir tür çeviri ürünüdür. Batılı okur Osmanlı ve dolayısıyla Türk
imgesi ile ilk tanışıklığını seyahatnameler üzerinden kurmuştur.
Bu çalışma kapsamında, kaynak kültürden yola çıkarak oluşan ve erek
kültürü kaynak kültüre yönelik bilgilendiren, ancak bu sürece erek
kültür imgelerini de örgüleyen seyahatname metinleri ürün ve aktarımın
ilk aktörü yazar-çevirmen ve son aktörleri erek kitle açısından ele
alınacaktır.
Seyahatnamenin bir kültürü başka bir kültüre tanıtma işlevi üzerinden
yapılacak inceleme için seçilen bütüncenin kapsamı Osmanlı-Türk
kültürünün Batı’ya tanıtılmasında büyük rolü olduğu düşünülen, 19.
Yüzyılda yazar Miss Julia Pardoe tarafından kaleme alınan, 172 sayfayı
içeren “The Beauties of the Bosphorus” eseri ile sınırlandırılmıştır. Söz
konusu eser Batılılara Osmanlı Devletini ve bu devletin örf ve adetlerini,
günlük yaşayışını “olabildiğince” tarafsız bir gözle aktarır. Çalışma
çerçevesinde, metindeki hangi ifadelerin Batı’da Osmanlı-Türk imgesinin
yaratılmasına, pekişmesine ve farklılaştırılmasına aracı olduğu
irdelenecektir. Osmanlı kültürünün Batı’ya nasıl aktarıldığı, İngilizce
metinde yer alan ifadeler ve gravürler üzerinden örneklendirilecektir.
Seyahatname içinde yer alan gravürler de, farklı bir kültüre ait zihinsel
göstergelerin imgelere dönüştürülmesi açısından çeviri olarak
adlandırılabilir. Kitapla bütünleşen bu gravürlerde sanatçı bu gravürleri
seçerken aslında İşlevsel Çeviri Kuramlarında belirtilen bir eylemde
21
bulunmuş ve kendisine sunulan sayısız olanaklardan sadece erek kitle
için işlevsel olanını seçmiştir. İncelemede, seyahatnameler çeviri olgusu
kapsamında ele alınacak ve metin içi ve metin dışı gönderimlerle bu
“çevirinin” erek ve kaynak dizgedeki gerçekliği incelenecektir.
22
Kış Uykusu Filminde Türk İmgesi
Umut Can GÖKDUMAN
Hacettepe Üniversitesi
Kış Uykusu, Nuri Bilge Ceylan’ın 2014 yılında Cannes Film Festivali’nde
Altın Palmiye Ödülü’nü aldığı, büyük yankı uyandıran filmidir. Bu
çalışma da Türk kültürünü ve imgesini çeşitli perspektifler altında
yansıtan böylesi bir filmin Fransızca altyazısından yararlanarak
incelenmesini amaç edinmiştir.
İletişim durumunda, her konuşan özne, coğrafi, sınıfsal, sosyo-kültürel,
sosyo-ekonomik vb. pek çok değişkenden etkilenir. Bu etkilenme, Kış
Uykusu filminde olduğu gibi kimi zaman aynı kavramı farklı şekillerde
ifade etme, kimi zaman dini kelimelere veya küfüre başvurma, kimi
zamansa ünlü düşünürlerden alıntılar yapma şeklinde kendini
gösterebilir. Kış Uykusu filmi, işte tam da bu eksende, Türkiye’nin belki
de yıllardır içinde bulunduğu “kentli” ve “kasabalı” çatışmasını gözler
önüne serer. Nasıl ki “kentli” kendine özgü geliştirdiği bir dil ve konuşma
düzeyine sahipse bu durum “kasabalı” için de geçerlidir. Esasında bu iki
farklı rol aracılığıyla Türkiye’nin sahip olduğu mozaiği göstermek
mümkündür. Biz de bu farklı sosyal role sahip konuşmacıları ele alarak
içinde bulundukları çatışmaları ve yaptıkları göndermeleri, kültürlerin
yansıtılmasındaki en önemli araçlardan biri olan sinema yoluyla yapmayı
tercih ettik. Kış Uykusu filminin orijinal dilindeki DVD’si ile Fransızca
altyazısı aracılığıyla, Türkiye’de günlük hayatta hemen her zaman olduğu
gibi filmde de bir arada bulunan birbirine zıt iki uçtaki karakterler ve
yaşamları ele alınacaktır.
Film hakkında Türkiye ve Fransa’da yer alan sinema eleştiri yazıları
incelenerek, Kış Uykusu filminin nasıl bir Türk imgesi oluşturduğu ve
Türkiye’nin nasıl temsil edildiği gözlemlenecektir. Böylelikle, filmin
Fransa’da Türk imgesini nasıl yansıttığı hakkında bir bilgi sahibi
olunmaya çalışılacaktır.
23
Can a translation be evaluated without knowledge of the
original version?
Thierry GRASS
University of Strasbourg (France)
To be meaningful, or in other words to be a successful cognitive
operation, a translation must be accurate, "the accuracy is a matching
between communicative intent and result of the activity of translating"
(Larose 1989 XVI). Is it possible to say that we are dealing with a good
translation without knowing the language of the original text? The
concept of relevance has been raised for the first time as part of an
inferential model of communication developed by Sperber and Wilson
(1989). It can be defined as "a unique property that determines what
specific information will catch the attention of an individual at a given
time", that means produce a contextual effect in a given situation
(Sperber & Wilson 1989: 171). According to Sperber and Wilson, the
relevant translation maximizes the contextual effect and minimizes the
cognitive effort required to process information (1989: 191). Starting from
the concept of relevance in Sperber and Wilson, we will try to show how
the concept of relevance in translation can be illustrated through an
analysis of translations in French, German and English of a chapter of
the novel by Orhan Pamuk: Istanbul, Memories of a city [French
translation by Jean-François Perouse, Savas Demirel and Valerie GayAksoy (2003); German translation by Gerhard Meier (2006) ; English
translation by Maureen Freely New York (2005)].
The method is to make a contrastive lexical analysis of equivalences for
different key concepts (as defined by Koller, 1989) and connotations they
carry in the three languages of this study (a minimum of 3 languages is
required to compare). Can it happen that a translation is more accessible
in one language rather than another? Does it depend on the translator or
on particular linguistic features? A contrastive lexical analysis combined
with interpretative semantics is expected to meet part of these issues in
order to evaluate a translation (even if the source text is absent).
We will put the focus on the short chapter 32 of Pamuk’s novel “Fights
with My Older Brother” in which the relations between Orhan Pamuk and
is older brother Şevket are described. Not only the fights, but the games
played by the young boys refer to a particular side of Turkish culture and
education in an upper class family in the fifties and early sixties of the
20th century. The text also contains mostly unknown references for
24
international readers as the football commentator Halit Kivanç or the
History Magazine Tarih.
Literary translation is somewhere between domestication and
foreignization, there is a no man’s land where the freedom of each
translator can be expressed. It’s a dependent variable which can
considerably change from one language to another, that is also what we
aim to compare.
25
Şarkın Almanca Okunması
Sedat İNCE
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
Ayalp TALUN İNCE
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
Toplumların etkileşimi en eski çağlardan günümüze kadar hep çeviri
yoluyla olmuştur. Babil kulesi metaforunun da simgelediği gibi ticaret ile
gelişen ikili ilişkiler ve sonrasındaki her türlü etkileşim çevirmenler
aracılığıyla gerçekleşmektedir. Günümüzde de durum farklı değildir.
Yabancı bir ülkede üretilen teknolojik bir aracı, söz konusu ülkenin dilini
bilmediğimizde nasıl çeviri yoluyla anlayıp kullanabiliyorsak, kültür ve
sanat dünyasına, da düşünce dünyasına da aynı yolla ulaşmaktayız.
Çeviri yabancı kültürü bize getirmektedir. Ancak çeviri yoluyla gelen
kültürün nasıl bir kültür olduğu sorusu çeviribilim çalışmalarının her
zaman odağında yer almış bir konudur. Çünkü çevirmenin ve içinde
yaşadığı hedef kültürün düşünce yapılarından damıtılarak yapılan çeviri
kaynak kültürün özelliklerini taşıdığı kadar hedef kültürün izlerini de
gösterebilmektedir. Bu bağlamda Türkçeden bir başka dile çeviri
sürecinde etkili olan toplumsal, siyasal ve ideolojik etkenler, Türk
imgesinin kurgulanmasında ve yayılmasında da önemli bir rol
üstlenmektedir. Bu sürecin çeviride nasıl işlediğini gösterebilmek
amacıyla Nedim Gürsel’in Yedi Derviş adlı kitabının Almanca çevirisi
incelenerek Derviş kültürünün Almanca okunduğunda büründüğü dilsel
boyut ve anlam katmanları incelenmiş, şarkın Almanca ifadesi üzerinde
durularak, Almanca olarak yeniden yaratılan kültürün ideolojik boyutları
ve Türk imgesi yaratılmasındaki etkisi çağdaş bir eserin çevirisinde
gösterilmeye çalışılmıştır.
26
Integration of Turkish Children with World Peace in
Twins Series: (Inter)nationalism in Türk İkizleri
(Turkish Twins) by Cahit Uçuk
Neslihan KANSU-YETKINER
İzmir University of Economics
Worldwide known Twins books (1911-1938) written and illustrated by
Lucy Fitch Perkins consist of 26 volumes divided into geographical and
historical series in which the lives of twins protagonists (one boy and one
girl) aged five to twelve from different countries are detailed. Being
purveyor of international knowledge, cultural difference and
Americanization as a means of eradicating prejudice and cultural conflict,
the Twins series has been considered to be the symbol of progressive
education and international friendship (Mills, 1993; Dillon, 2011;
Kimball, 2012).
The very first book of the series, The Dutch Twins, was translated into
Ottoman language as Hollandalı İkizler and published under the title of
Himaye-i Etfal Çocuk Külliyatı by Resimli Ay Publishing Press in 1928.
After the alphabet reform, when the new series of translations started to
flourish in modern Turkish, eight more books were published from Twins
series (İskoçyalı İkizler, İrlandalı İkizler, Eskimo İkizleri, Hollandalı İkizler,
Japon İkizleri, Mağara İkizleri, Meksikalı İkizler, İsviçreli İkizler) under the
auspices of Himaye-i Etfal Cemiyeti in 1929.
After Perkins died in 1937, her publishing house continued Twins series
by utilizing authors who were from countries they wrote about. One of
the 11 post-Perkins books was by Cahit Uçuk’s Türk İkizleri (Turkish
Twins) (1938) which was translated into English by Dorothy Blatter in
1956. Turkish Twins received the international honor of the Hans
Christian Andersen Diploma of Merit in 1958 due to its invaluable
contribution to international understanding through children’s books.
Being a perfect goodwill ambassador of young modern Turkey, Turkish
Twins provided an opportunity not only to tell about Turkish Revolution
as a progressive modernization attempt, but also to show that cultural
differences and prejudices could be overcome through an appeal to
universal themes such as patience, diligence and responsibility, which
were, at the same time, underlined in the construction of “good children,
good citizens” of modern Turkey.
Concerning this framework, primary aim of this study is to examine the
ways in which ideas about international peace and cultural exchange are
accommodated, portrayed, negotiated in both Twins series and Turkish
27
Twins. Moreover, to offer some insights into the complex interaction
between young readers and distant cultures, cross-cultural perspectives
will be elucidated through a peritextual analysis (Genette, 1997) of
Turkish Twins in which footnotes, translator’s notes, preface, front/back
covers and illustrations, as the representative elements of Turkish
culture, will be foregrounded.
28
Bir Geri Dönüş Hikâyesi: Türk Yazın Dizgesinin
'Göçmen' Türü Roman ve “Türkische Biblothek”
Örneğinde Roman Çevirisi Yoluyla Türk Kültürünün
Temsili
Asuman KARAKAYA
İstanbul Üniversitesi
Tanzimat Dönemi, Osmanlı İmparatorluğu'nun yaklaşık 16. yy.dan
başlayarak içinde bulunduğu yenilenme halinin kristalleştiği bir anda yer
alır. Avrupa yazın dizgesinin bir türü olan ‘roman’lar bu sürecin etkisini
yansıtan somut örneklerden biri olarak, çeviri yoluyla Türk yazın
dizgesine eklemlenmiş ve hem bu akışta hem de toplumsal gelişmelerle
bağlantılı bir şekilde sonraki dönemlerde, bu dizgenin ve kültürel hayatın
taşıyıcı unsurlarından birine dönüşmüştür.
Bu açıdan bakıldığında, çevrilerek geldiği bu "yabancı" kültüre yerleşen,
yaklaşık iki yüzyıllık bir zaman içinde de hızla yerlileşip "çevrilmişliğini"
unutturan bu türün, şimdi artık "özgün" bir temsilci sıfatıyla Türk
kültürünü tanıtmak üzere doğup büyüdüğü topraklara geri dönüşü,
ilginç bir tablo olarak karşımıza çıkar. Böyle bir temsil gerçekleşiyor ve
bunun sonunda erek kültürde bir “Türk” imgesi oluşuyorsa, buradaki
önemli eyleyenlerden biri de hiç kuşkusuz romana bu geri dönüş
sürecinde eşlik edip yol gösterecek çevirmen olmalıdır.
Türk edebiaytını ve romanını daha farklı ve sınırlı sayıdaki örnekler
üzerinden tanıyan (Almanca okuyan/konuşan) okurlara daha geniş ve
zengin bir perspektif sunmak üzere 20. yy. Türk yazın dizgesinden seçilen
14 roman Almanca'ya çevrilerek 2005-2010 yılları arasında, diğer metin
türlerinden örnekleri de barındıran 20 ciltlik "Türkische Bibliothek"
serisinde yayınlanmıştır. Bu çevirilerin bazıları uzun zamandır
Türkiye'de yaşayan ve farklı disiplinlerde mesleki faaliyetini sürdüren
Alman çevirmenler tarafından yapılmıştır. Yani çevirmenler de
çevirdikleri romanlar gibi, belli nedenlerle kendilerine yabancı bir kültüre
göç ederek yerleşmişlerdir, dolayısıyla Türk kültürüyle daha geniş ve
derin bağlantılara sahip oldukları düşünülebilir.
Bildiride "Türkische Bibliothek" serisinden seçilen romanlar kısa
bilgilerle tanıtılacak, ardından örnekler üzerinden belirlenen sorular
çerçevesinde çevirmenlerin erek ve kaynak dil/kültür/metinlerle olan
ilişkileri betimlenmeye çalışılacaktır.
29
Almanya’da iki dilli yayımlanan “Yunus ve Nasreddin”
serisinin hedef kitlesi, kültür ve okur alımlaması
bağlamında incelenmesi
Necdet NEYDİM
İstanbul Üniversitesi
Almanya’nın Duesseldorf kentinde bulanan Anadolu Verlag yayınevince
yayımlanan Yunus ve Nasreddin serisinin yazılma yayımlanma ve
alımlanması çerçevesinde yazar, çevirmen ve yayıncı tavrı ve bu
bağlamda özel olarak belirlenmiş bir okur çevresine yaklaşım süreci
üzerine odaklanacak çalışma. Bu çalışmaya aynı zamanda eş zamanlı
katılımıyla çizer de katkıda bulunmuş ve hedef kitlesi tanımlamasıyla
çizimlerini oluşturmuştur. Hem kültürel, hem kültürlerarası ögeleri
içeren bu çalışmada temel hedef salt Nasreddin Hoca’fıkralarının
yansıtılması olmamış, aksine bu fıkralar üzerinde çocuğun sorunları,
yaşamı algılaması ve yaşamında oluşan soru ve sorunlara bu öyküler
üzerinden çözüm becerisi elde etmesi dahası bu metinler yoluyla felsefe
ile küçük bir tanışma gerçekleştirmesi hedeflenmiştir.
Bir başka hedef, iki kültürde de bulunan benzer figürlerin varlığını
hatırlatmak ve bu figürler üzerinden iki kültür arasında eşdeğerlilik
duygusu yaratmak olmuştur. Yurt dışında, özelinde Almanya’da
Türkçe’den Almanca’ya yapılan Çocuk Edebiyatı çeviri eyleminde hedef
kitlesi olarak hangi grubun seçildiği çok belirgin değildir. Bu Çalışmada
ise temel hedef Almanya’da doğup büyümüş ve kendi dil ve kültürü
konusunda yeterli bilgi birikimine sahip olmayan Türk çocuk okur
öncelikli hedef kitlesi olmuş “Alman Çocuk Okur” ise ikincil hedef
olmuştur.
Çocuk edebiyatında belli bir kimliği öne çıkartan anlayışlar 19. Yüzyıl
(tek tipçi ) anlayışı olarak tarihsel süreçte geçerliliğini yitirmiştir. Çocuk
her ne kadar içine doğduğu kültürün bir parçası olarak tanımlanıyor olsa
da (çocuk haklarının temel maddelerinden biridir) onu belirleyen en
önemli özellik onun kültürlerarası bir varlık olduğudur. Bu nedenle tek
tipleştirilmiş imgeler yukarda vurguladığımız gibi bu edebiyat alanında
olumlanmaz ve çocuğa dayatılmış bir figür sunduğu için de ayrıca
sakıncalı görülebilir. Alan, çocuğa yaklaşırken evrensel değerlerle ve
onun gerçekliği ve eşitliği anlayışıyla yaklaşır; ona, çocuğun her yerde
kendi gerçekliğiyle eşdeğer, eşit varlığını anımsatır.
30
Çocuk edebiyatı çevirisi de bu değerleri öncelemeden yapılırsa yapılanın
tehlikeli bir sürecin gerçekleşmesine katkı sunacağı yadsınamaz bir
gerçekliktir.
31
Çeviride Türk İmgesinin Metin Dışı Öğelerden Hareketle
Göstergebilimsel Açıdan İncelenmesi
İlhami SIĞIRCI
Kırıkkale Üniversitesi
Çevirideki en önemli unsurlardan birisi de hiç kuşkusuz metnin
içeriğinin dışında kalan, ama en az metin kadar anlamın ve kültürel
imgenin oluşumuna katkıda bulunan metin dışı öğelerin kaynak dilden
hedef dile aktarımıdır. Metin dışı dilsel ve görüntüsel göstergeler kapakta
yer alır ve iki düzeyden oluşur. Kapaktaki gösterge, tek bir yerdeki bilgiye
bağlı kalmaksızın, romanın tamamından ya da belli bölümlerinden
hareketle oluşturularak gerçekleşir. İçerik, bir bakıma görselleştirilerek
alıcıya sunulur. Buradaki gösterge aynı nesnenin ya da durumun dilsel
ve dil dışı yöntemle anlatımıdır. Romanın içeriğiyle kapağı birlikte iki
katmanlı anlamsal bir bütün oluştururlar. Kapağa yerleştirilen bir resim
hem kültür taşıyıcısı, hem de bir çeşit kültür küredir ve birçok şeye
göndermede bulunarak alıcının anlığında kalıcı bir kültürel imge
oluşturur.
Türkçe bir eserin yabancı bir dile çevrilmesi demek, kaynak dildeki
kültürel öğelerin adeta hedef dile aktarımıdır. Bu aktarım dil düzeyinde
olduğu kadar, dil dışı göstergelerin aktarımını da kapsar. Zira roman
kapağındaki herhangi bir dilsel ya da görüntüsel gösterge Türk kültürüne
ya da değerler dizgesine göndermede bulunur. Kapaktaki görüntüsel
göstergeler okuyucuda âdeta bir Türk imgesi oluşturur ve romanın içeriği
konusunda da okuyucuya bir şeyler aktarır. Kaldı ki okuyucunun ilk
ilişki kurduğu şey eserin kapağıdır. Daha romanı hiç okumadan sadece
kapaktaki bilgilerden hareketle bir takım ön imge kolaylıkla oluşturabilir.
Bu kolay algılanan ön imge görsel olduğu için alıcıda daha uzun süreli
bir kalıcı etki oluşturabilir.
Bu araştırmada amaç, Orhan Pamuk’un Türkçeden Fransızcaya
çevrilmiş olan romanlarının kapakları yoluyla oluşturulan Türk ve
Türkiye İmgesini disiplinler arası bir yaklaşımla, göstergebilimsel kuram
açısından incelemektir. Türk imgesinin nasıl algılandığı ve oluşturulduğu
incelenecektir. Dolayısıyla bu yazarın Fransızcaya aktarılmış eserlerinin
tamamında (Masumiyet Müzesi, Kar, Benim Adım Kırmızı, Kara Kitap,
Sessiz Ev, Yeni Hayat, Cevdet Bey ve Oğulları, Beyaz Kale, İstanbul:
Hatıralar ve Şehir) metin dışı öğelerin kültürel anlamda incelenmesi söz
konusu olacaktır.
32
Cover songs as ‘extranslation’
Şebnem SUSAM-SARAEVA
University of Edinburgh, Scotland (U.K.)
Tarkan and Sezen Aksu’s 1997 hit ‘Şımarık’ could be seen as an unlikely
candidate for ‘extranslation’, representing Turkey in an international
arena. With about 20 different cover versions, however, (in Russian,
Ukrainian, English, Spanish, Korean, Hungarian, German, Serbian,
Arabic, Persian, Greek, Hebrew, Japanese, Indonesian, Telugu,
Portuguese, Bulgarian, Romanian and Slovenian), it nevertheless
represents a unique case of a cultural product in circulation across
linguistic and cultural borders.
The proposed paper will look at the phenomenon of song lyrics translation
and cover versions, and their possible impact in the representation of a
nation and its musical tradition. It will particularly focus on how
‘Turkishness’ is reflected and even emphasized in some of these versions
(e.g. the competing Spanish versions of ‘La Muchacha Turca’ and ‘La
Muchacha Guapa’), while it is completely cast aside in others, in favour
of a more ‘international’ outlook (e.g. the English version ‘Kiss Kiss’,
which eventually became Holly Valance’s first number one single in both
Australia and the U.K. in 2002).
By focusing on the import/export relationships within the international
musical industry, the paper will discuss the implications of direct
translation from Turkish into the languages of some of the neighbouring
countries, such as Russian and Greek, compared to the ‘lingua franca’
role of the English version for the more far-flung destinations, such as
Japanese, Indonesian or Telugu. Throughout the paper, power relations
inherent in the international musical industry, as well as between the
languages involved, will be foregrounded and images of Turkey as
reflected in the music videos of relevant cover versions will be brought
into focus.
Ultimately, the paper intends to widen the scope of the concept of
‘extranslation’ to cultural products other than literature and related
fields, and to consider the impact of popular culture in the production of
national images.
33
An almost unknown literature: Modern Turkish
literature in (Brazilian) Portuguese
Marco SYRAYAMA DE PINTO
University of São Paulo (Brazil)/ Boğaziçi University
In the 19th century, Brazil has witnessed a horde of immigrants,
especially of European origin encouraged by the Brazilian government.
From the end of the 19th century on, a group of Ottomans began to
immigrate to Brazil. Amongst them were Greeks, Armenians, Syrians and
Jews. In the 20th century, however, a new phase begins with the creation
of the Turkish republic in 1923. With its official policy, everything began
from scratch: a new script, a new (reformed and “purified”) language, new
laws and a new literature. Bearing in mind that the atmosphere in Turkey
now was one of nationalism, of a total rebuilding of the country in several
spheres, immigration was tacitly discouraged. Turks now had to work
hard to create a brand new and homogeneous country, both linguistically
and ethnically. From the 50’s on, however, a wave of Turkish immigrants,
or more precisely Gastarbeiter as they were known, headed to Germany,
and also to other European, or rich countries such as United States and
Australia, but very few of them came to Brazil, most probably due to
proximity of those countries (save Australia) and because they were far
better off than Brazil at the time. From the 2000’s on, we witness a slow
but steady immigration of Turks to Brazil, now reaching the hundreds (if
not more). Against this historical background, how does modern Turkish
literature in translation in Brazil fit in? Did this new wave of Turkish
immigrants contribute in any way to propagating translation of Turkish
literature in Brazil? This and similar questions we will attempt to answer
in this paper are: why is it that so few Turkish works have been translated
into Portuguese? What role did the Jabuti prize for best translation in
2011 (the most prestigious in Brazil) awarded to a Turkish work, Livro de
Dede Korkut, play in changing this scenario? To this I will add my own
experience as a translator of Turkish literary works into Brazilian
Portuguese, the prospects and the role of funds granted by the Turkish
government through the TEDA project, which was, to my mind, essential
in bringing the two cultures, through literature, closer, even if in a very
small way. In other words, without the financial grant provided by TEDA
to the publication of an unknown work and unknown literature, it would
have been impossible to get it published. And without it, there would not
have been be an award given to the translation of a Turkish word, the
Dede Korkut Kitabı, thus drawing attention to an until then unknown
34
literature and, to some extent, culture. Thus, in this article we shall
discuss this and the other factors outlined above involved in the
publication of Turkish literature, especially from my own experience as a
translator of Turkish literature.
35
Türkçe Edebiyatın Stalin Sonrası Dönemde Sovyet
Kültür Dizgesindeki Yolculuğu
Aslı TAKANAY
Yeditepe Üniversitesi
Bu bildirinin çıkış noktası, Stalin sonrası dönemle başlayarak SSCB’nin
dağılışı ile son bulan zaman diliminde (1953-1991) Türkçe edebiyattan
Rusça’ya yapılan çeviriler, çevrilen eserlerin seçim süreçleri, bu
süreçlerde etkin olan devlet kurumları ve devlet politikaları ile çevirileri
yapan kişiler, yani çevirmenler ve onların Türkçe edebiyat üzerine
ürettikleri yan metin (paratextual) ve metin-dışı (extratextual) öğeler
olacaktır. Söz konusu bildiri metni, son aşamasına gelmiş olan doktora
tez çalışmamı temel alacaktır.
Bu bildiri kapsamında, yukarıda anılan tarihler arasında Türkçe’den
Rusça’ya çevrilen edebi eserlerle ilgili tüm süreçler, Hans J. Vermeer’in
bakış açısıyla “amaçlı bir eylem” olarak ele alınacak ve ayrıca bir çeviri
hareketi olarak tanımlanacaktır. Bildiride öncelikle, bu çeviri hareketi ile
ilgili süreçlerde yer alan eyleyenler ve kurumlarla, hareketi doğuran
toplumsal yapı ve mekanizmalara ve bu çeviri hareketi sonucunda bir
ürün olarak ortaya
çıkan çeviri eser repertuarına ilişkin
bibliyografyaya/çevrilen eserlerin niteliğine odaklanılarak, hareketi
kuşatan/ardında yatan “ilişkisel” dinamikler (Bourdieu 1992:94-97)
açıklığa kavuşturulacak ve bu veriler ışığında söz konusu çeviri
hareketini yönlendiren amaçların neler olduğu tartışılacaktır. Bu
tartışma bağlamında, söz konusu çeviri hareketinin temel amacının
Türkçe edebiyat eserlerinin ve bu eserlerin ait olduğu kültür dizgesinin
tanıtımı olmadığı, hatta böylesi bir amaç güdüldüğü yönündeki bir
tespitin dahi oldukça sorunlu bir tespit olabileceği ileri sürülecektir.
Yukarıda genel hatlarıyla tanıtılan araştırma sonucunda bu çeviri
hareketinin, açıkça ve resmi olarak duyurulmamış, çok katmanlı ve çok
sayıda amaç tarafından biçimlendirildiğini söylemek mümkündür.
Aynı zamanda, bu çeviri hareketinin ardındaki “ilişkisel” dinamikleri
aydınlatmaya çalışırken, çevrilen eserler kadar çevrilmeyen, hareket dışı
bırakılan/kalan eserler de, diğer bir deyişle yok-çeviriler de (nontranslation) önemli bir katman oluşturmaktadır. Söz konusu yok-çeviri
uygulaması, Sovyet dönemi süresince Batı edebiyatlarından yapılan
çeviriler bağlamında da geçerliliği olan bir uygulamadır ve bildiri
kapsamında bu uygulamanın toplumsal, tarihsel ve politik bağlamda
tartışması da yer alacaktır.
36
Türk Edebiyatının Fransa İle Buluşması
Yasemin TANBİ
Bilkent Üniversitesi
Türk edebiyatı çok eski tarihlere dayanmasına rağmen, Cumhuriyet
Dönemi’nin başında yaşanan dil devrimi ile batılılaşma hızlanmış, yazın
çevirisi artmış ve bu vesileyle Türkçe’ye yeni yazın türleri
kazandırılmıştır. Bu türlerden biri romandır. Romanların Türkçe’ye
kazandırılmasıyla bu tür çok beğenilmiş ve bu sayede çeviler artmıştır.
Romanların artmasıyla da Türk yazarlar da artmıştır. Eğitimin daha çok
kişiye ulaşılabilir olmasıyla okur yazar oranının artması, yazdıkları
eserlerde Türk imgesinin kurgulanması ve dolayısıyla Türk kültürünü
yansıtması romanların daha geniş bir kitleye ulaşabilmesini sağlamıştır.
Peki, Anadolu insanını ve manzaralarını anlatan ve ideolojik etkenler de
içerebilen bu romanlar Türkiye dışına ne kadar çıkabilmiştir? Orhan
Pamuk yazdığı postmodern romanları ile 2006 yılında ilk kez bir Türk
yazar Edebiyat Nobel Ödülü’ne layık görülmüş ve Türk edebiyatının da
dünya çapında önemli bir yerlere gelebildiğini gösteren en güzel
örneklerinden biridir.
Sunumda ilk olarak Türk kültürünü de bir şekilde yansıtan romanların
Fransa’da ne kadar tanındığına, hangi yazarların ve hangi metin
türlerinin çevirisinin ön plana çıktığını ve Türkçe’den Fransızca’ya
çevirilerin ne kadar arttığına kısaca değineceğim. Daha sonra Türkiye’de
ve Fransa’da tanınan hem yazar hem de çevirmen olan Yiğit Bener’in
yazar olarak eserlerinin başka bir çevirmen tarafından yapılan Fransızca
çevirilerinden yola çıkarak, Fransa’da başka bir deyişle erek kültürde
satılacak eserlerin Fransızca çevirilerinde, ne gibi özellikler arandığına,
kısaca çeviri sürecinde rol alan aktörlerin neler olduğunu, kimlerin bu
eserleri çevirdiğini, ne tür zorluklarla karşılaşıldığını ve hangi çeviri
stratejilerinin kullanıldığına değinilecektir. Son olarak ise Türk yazının
yurtdışında daha da çok tanınması için ne gibi çalışmalar
yapılabileceğini, akademisyenlere düşen görevlerin neler olabileceği ve
neler yapabileceği konusunda bir kaç öneride bulunulmaktadır.
37
NOTES
38
NOTES
39
NOTES