Hocam Sedad Hakk› Eldem`i Anarken…

Hocam Sedad Hakk› Eldem’i
Anarken…
Y. Mimar Köksal Anadol
(DGSA)
Y. Mimar Köksal ANADOL
1963 y›l›nda Devlet Güzel Sanatlar
Akademisi’nden mezun oldu.
Ayn› y›l Rölöve – Restorasyon
Kürsüsünde Prof. Sedad Hakk›
Eldem’in asistan› oldu.
Asistanl›ktan 1969 y›l›nda ayr›ld›¤›
Kürsü’de daha sonra 1970-71 y›llar›
aras›nda ö¤retim görevlisi
olarak çal›flt›.
Galata Kulesi, Cezayir’de Barbaros
Burcu, Taflk›flla Binas›, Mostar
Köprüsü Temel ve Beden Duvarlar›
Güçlendirmesi, Darphane Binalar›,
Adile Sultan Saray› vb.
restorasyonlar› gerçeklefltirdi.
Halen 43 y›l önce kurdu¤u
Yap› Merkezi’nde Baflkan Vekilli¤i
görevini sürdürmektedir.
Girifl
Sedad Hoca ile karfl›laflmadan önce
-ilginç bir rastlant› eseri- onun 1940
y›llar›nda Ankara’da projelendirdi¤i
önemli bir eseri ile tan›flt›m, hatta içinde
bir y›la yak›n bir sürede yaflad›m.
Çünkü Akademi (GSA) s›navlar›na
girmeden önce Ankara Üniversitesi
Fen Fakültesi, Matematik Bölümü’ne iki
sömestr devam etmifltim.
Bu arada içgüdüsel bir flekilde mimariye
ilgi duymaya bafllam›flt›m. Üst kat›m›zda
oturan bir a¤abeyin Teknik Resim
Kursu’nda çizdi¤i föyleri, geceleri
ayd›ngere kopya çekiyor; karfl›m›zdaki
apartmanlar›n ve hayali villalar›n
cephelerini ölçekli olarak çizmeye
çal›fl›yordum.
Ertesi y›l 1958’de, ikincilikle girdi¤im
Mimarl›k Bölümünde befl buçuk y›l
“ö¤rencilik”, yedi y›l “asistanl›k”, iki y›l
“ö¤retim görevlili¤i” ve on y›la kadar da
“meslektafll›k” dönemini eklersem,
Sedad Bey ile 25 y›la yak›n bir
beraberli¤imiz oldu¤unu
görüyorum.
Sedad Bey’i önce okul ve daha sonra
ifl ortam›nda da yak›ndan tan›m›fl olmak
benim için gerçekten çok büyük bir flans
ve ayr›cal›k olmufltur.
‹flte -çeyrek yüzy›l› bulan- ve meslek
yaflam›mda benim için çok özel bir önem
tafl›yan bu süreçten belle¤imde kalan baz›
kareleri ve gözlemleri bu vesile ile gerek
ö¤renci ve gerekse genç meslektafllar›mla
paylaflmak istedim.
Sedad Hoca ile ilgili gözlem ve an›lar›m
yukar›da belirtti¤im s›rada, üç etapta
aktar›lm›flt›r:
• Ö¤rencilik dönemim (1958-1963 aras›)
• Asistanl›k ve ö¤retim görevlili¤i
dönemim (1963-1969 ve 1970-1972
aras›)
• Meslektafll›k dönemim (1973-1983 aras›)
Ancak, flunu da belirteyim ki bu
yaz›mda onun daha çok insan iliflkileri
yönünü aktarmaya a¤›rl›k verece¤im;
çünkü mesleki performans› üzerine
yeterli düzeyde çok fley yaz›ld›,
çizildi ve tart›fl›ld›.
Say› 6, Kas›m 2008 33
Köksal Anadol
‹nsan iliflkilerinde kiflisel boyutun a¤›rl›k
kazand›¤› ve ayn› zamanda ikili iliflkiler
söz konusu oldu¤u için, bu yaz›da yer yer
kendimden de söz etmek zorunda kal›rsam
okurlar›n beni anlay›flla karfl›layacaklar›n›
umar›m.
Beflinci proje olarak Sedad Bey’den
ald›¤›m konu, Kandilli K›z Lisesi’nin
bulundu¤u Adile Sultan Saray›’n›n
yan›nda bir oditoryum binas› idi.
Bu tarihi esere kontrast olarak modern
bir konseptte ele ald›¤›m bu proje,
zaman›nda ve iyi bir notla sonuçland›.
Hocan›n modern mimari konusundaki
katk›lar›ndan da çok yararland›m.
Ö¤rencilik Dönemim
(1958 – 1963 Aras›)
Temel bilgiler almakla geçirdi¤imiz
birinci y›l›n sonunda galiba direkt geçen
tek ö¤renci ben olmufltum. Bütün sanat
dallar›ndaki ö¤rencilerinin bir arada
yak›n iletiflim kurabildi¤i Akademinin
o büyüleyici atmosferinde bu gerçekten
bir baflar› say›labilirdi. Ama bu baflar›y›
ilerleyen y›llarda Ö¤renci Derne¤i
Baflkan› seçilince, Akademi Balosu’nu
düzenleme; ö¤renci eylemlerine ve
mitinglere kat›lma derken, aynen
sürdüremedim ve ikinci projemi bir
sömestr geç bitirmek zorunda kald›m.
Bu proje de -aksi gibi- Sedad Bey’den
ald›¤›m, Tophane’de bir Kültür Merkezi
düzenlemesi idi…
O zamanlar onun hakk›nda yay›nlar -ve
bugünkü internet olanaklar› da- olmad›¤›
için çok merak etti¤imiz kiflili¤ini
anlayabilmek, tan›mlayabilmek için,
bizden önceki a¤abeylerimiz ve
ablalar›m›zla konuflmalar›m›z s›ras›nda
parça-buçuk edinebildi¤imiz bilgilerle
ve duydu¤umuz anektodlarla mozai¤i
tamamlamaya çal›fl›rd›k.
1961 y›l› yaz tatilinde, ‹AESTE kanal›
ile Stuttgart’a giderek, Baden Wüttemberg
Eyaleti Bay›nd›rl›k Bakanl›¤›’n›n
Mimarl›k Bürosunda 4,5 ay staj yapt›m.
fiantiye stajlar›m› ise iki y›l üst üste
Karamürsel NATO üslerinde yapt›m.
Hoca disipline, karfl›l›kl› sayg›ya çok
önem verirdi. Mant›ks›z söz ve önerilere
asla tahammülü yoktu. Karfl› taraf› kendi
paradigmalar›na uygun buldu¤u takdirde
daha samimi davran›r, hatta kendine özgü
üslubu içinde -bazen- espriler bile yapard›.
‹lk y›llarda Sedad Bey’in yap› dersini
al›rken, kendisi ile derslerde çok iyi ve
mesafeli bir iletiflim kurmufl ve çok
yararlanm›fl idim. Kendisinden bir proje
daha alarak; onun strüktür esteti¤i ve
optimizasyonundaki s›rlar›n› ve tasar›m
sürecinde izledi¤i yol haritas›n› çözmeyi
kafama koymufltum. Bu arada, Sedad
Bey’den proje alanlara, okulda biraz
ac›ma duygusu, biraz kuflku; biraz da
g›pta ile bak›ld›¤›n› da belirtmek
isterim.
Görgü kurallar›na ayk›r› davran›fllar› ve
hareketleri kendine özgü mimikleri ile a¤›r
bir flekilde k›nard›. Bazen böyle hareketlerini saptad›¤› ö¤rencilere takar,
i¤neleyici esprilerini onun üzerinde
yo¤unlaflt›r›rd›. Bu da onun belki bir
e¤lence ve deflarj yöntemi idi.
34 Say› 6, Kas›m 2008
Sedad Hoca’ya b›rakal›m ö¤renci olarak,
ö¤retim üyesi olarak bile ulaflmak, bir
fikri tart›flmak üzere iletiflim kurabilmek
çok zordu. Bu son proje birbirimizi daha
iyi tan›mam›z› sa¤lad›.
Ama onun bu afl›r› perfeksiyonist
tutumunun ö¤renci arkadafllar›m›z kadar
ö¤retim üye ve asistanlar› da tedirgin
etti¤ini gözlemliyordum.
1 Ne ilginçtir ki, bahçesinde proje
yapt›¤›m›z Adile Sultan Saray›n›n,
1986 yang›n›ndan sonra, 1998-2005
y›llar› aras›ndaki restorasyonu
kuruluflumuza k›smet olmufltur.
Hocam Sedad Hakk› Eldem’i Anarken…
Ne olursa olsun, onun ölçülü ve zarif
kiflili¤i -ö¤rencilik y›llar›nda- ço¤umuzu
etkilemifl ve onu gözlerimizde gerek
insani, gerek mesleki yönden bir “idol”
haline getirmiflti. Ve onun Akademi’de
bulunmas›n›n okul ad›na çok büyük bir
flans ve kazan›m oldu¤unu herkes kabul
ediyordu.
Resim: 1
Resim: 2
Bu arada ö¤rencili¤im s›ras›nda Hamdi
fiensoy Hoca kanal›yla onun Hilton
Oteli’ndeki döner bahçe merdiveni ve
dekoratif balkon parmakl›klar›n›n
uygulama detaylar›n› çizmifl oldu¤umu,
buna karfl›l›k hayat›m›n ilk çekini
(500 lira) kazand›¤›m› hat›rl›yorum.
Gerek rölöve dersinde gerekse projede
gösterdi¤im performans Sedad Hoca’n›n
dikkatini çekmifl olacak ki, mezun
olduktan hemen sonra kendisinden bir
asistanl›k teklifi ald›m.
Asistanl›k Dönemim
(1963-1969)
1963 Haziran döneminde mezun
olduktan bir-iki hafta sonra “Asistanl›k”
teklifi okul kanal› ile geldi. Çok sevindim
ve onurland›m. Hâlbuki ben o günlerde
önce askerlik görevimi tamamlamay›
düflünüyordum... Çok k›sa bir durum
de¤erlendirmesinden sonra bu teklifi
kabul ettim ve okuluma tekrar geri
döndüm, ama bu sefer masan›n öteki
taraf›na…
Resim: 1
Köflkler ve Kas›rlar 1
(1968)
Resim:2
Rölöve I
(1968)
Sedad Bey’le Kürsüde ilk
görüflmemizde çok heyecanland›m.
Hoca k›saca benden ne gibi görevler
bekledi¤ini, rölövede hiç yard›mc›s›
olmad›¤›n›, kürsü imkânlar›n›n
k›s›tl› olmas›ndan dolay› at›l›m
yap›lamad›¤›ndan dert yand›.
Sonuçta –yanl›fl hat›rlam›yorsam270 TL maaflla ifle bafllad›m.
O zamanki ad› ile “Rölöve Kürsüsü”nde
bir Hoca bir de ben vard›m. Yap›
Kürsüsünde ise Hamdi fiensoy Hoca ile
asistan› Gündüz Gökçe vard›. Yani
k›sacas› bafllang›çta nüfusumuz pek
kalabal›k de¤ildi.
Kürsüdeki odamda eski model, genifl
çekmeceli Rölöve Arfliv Dolaplar›, iki
büyük masa, dört ahflap tabure ve bir
çelik evrak dolab› vard›… Bütün
donan›m›m›z bu idi, fakat buna karfl›n
pencerelerimiz dünyan›n en güzel
denizine aç›l›yordu. Özellikle sabahlar›
mart› 盤l›klar›, güneflin ilk ›fl›klar›n›n
dalgalarla oynaflmas› insana yaflam
sevinci veriyordu… Her gün yeni bir
flevkle adeta uçar ad›mlarla kürsüye
geliyor, mevcut dokümanlar›n› ve arflivi
düzenliyor, ö¤rencilerle hafl›r neflir
oluyordum. Özetle yaflam›mda çok mutlu
bir döneme girmifl oldum.
Sömestrlerde ifllenecek rölöve konular›n›
Hoca ile beraber sapt›yor, ö¤rencilere
da¤›l›m›n› ben yap›yordum. Baz› tarihi
eserlere -daha kolay adapte olmalar›n›
sa¤lamak için- ö¤rencilerle birlikte
gidiyordum.
Onun rölöve tashihlerini izlemek ayr› bir
zevkti. B›rak›n ‹stanbul’u -ki bazen çevre
illerde de rölöve çal›flmas› yap›ld›¤›
olurdu- baflka bir ildeki bir ahflap köflkün
bahçesindeki sedir a¤açlar›n›n say›s›n› ve
yerini bilir ve binadaki hatal› çizimlerin
fark›na an›nda var›rd›… Geleneksel
mimarl›k eserlerine bu derecedeki
hâkimiyeti, hiçbir Hoca’da görmedim.
Bu rutin akademik etkinlikler 1969 Ekim
ay›nda istifa etti¤im tarihe kadar
muntazaman devam etti. Yüzlerce eser
belgelendi, arflive al›nd›. Tabii -belirtmeye
gerek yok- o zaman AutoCAD’ler-dijital
Say› 6, Kas›m 2008 35
Köksal Anadol
kameralar yoktu, her fley manueldi… ‹ki
misli efor sarf ediliyordu.
Ö¤retim etkinliklerinin yan› s›ra kürsüde
katk› koymaya çal›flt›¤›m ikinci konu
“Yay›nlar” olmufltur. Arflivde çok de¤erli
rölöveler vard›. Bir gün Hoca’ya “bunlar›n
bir k›sm›n› yay›nlayamaz m›y›z?” diye
sordum. Hoca; çok iyi olaca¤›n› fakat
daha önce haz›rl›klar› bafllam›fl bulunan ve
1943-44 y›llar›nda 40-50 sayfal›k bask›
ifllemi yar›da kalm›fl ve yay›nlanmam›fl
bulunan “Hâkim Elemanl› Eklemli
Kas›rlar” isimli bir çal›flmas› oldu¤unu
belirtti. Bu çal›flmay› geniflleterek
“Köflkler ve Kas›rlar” ad› alt›nda 20
y›ld›r yay›nlamay› düflündü¤ünü söyledi.
Sonuçta bafllamaya karar verdik.
Ama o zamanki bask› teknikleri son
derece ilkel idi. Metinler linotip denen
(daktiloya benzer) makinelerde yaz›l›r,
kurflundan sat›r-sat›r dökülürdü. Sonra bu
kurflun bloklar kal›plarda bir araya
getirilerek sayfa oluflturulurdu. Resim
basmak ise ayr› bir dertti. Resimlerin önce
negatif filmleri çekilir. Daha sonra bu
filmler, kimyasal madde sürülü çinko
levhalara tafl›n›r, klifleler elde edilirdi.
Bu klifleler metinlerin yan›na monte
edilerek mizanpaj dedi¤imiz sayfa
kal›plar› haz›rlanm›fl olurdu. Bu sisteme
“Tipo” bask› denirdi. Daha sonralar›
“ofset” ç›kt›, flimdi de dijital teknolojiler
devreye girince bask› ifli çok kolaylaflt›
ve h›zland›.
Konuya dönersek, Sedad Hoca’n›n tez
canl› karakteri, insan iliflkilerinde zaman
zaman k›r›c› ve anlafl›lmaz tutumu ile
yukar›daki bask› usta ve iflçileri ile
diyalog kurabilmesi mümkün de¤ildi.
Zaten 20 y›l önceki bask› giriflimi herhalde bu onulmaz iletiflim kazalar› (!)
yüzünden yar›da kalm›flt›.
36 Say› 6, Kas›m 2008
Neyse, ben 1964 y›l›ndan itibaren
bas›lacak görsel malzemeleri ve metinleri
hocadan parti parti alarak, bas›l› formalar›
oluflturmaya bafllad›m. Orijinal çizim ve
dokümanlar›n kaybolmadan, zarar
görmeden Hoca’ya geri getirme
sorumlulu¤u ve tedirginli¤i iflin en zor
k›sm› idi. Bazen bir forma da eksik bir
bilgi veya resim yüzünden haftalar hatta
aylar geçebiliyordu.
Hoca sabahlar› saat 7.00’de – 7.30’da
beni evden telefonla arar, o günkü bask›
program›n› olufltururduk. Her fley kontrol
alt›nda, merak etmenize mahal yok
dedi¤imde, gülerek “Ah, efendim, yüz
yafl›na kadar yaflayamayaca¤›z ki” diye
verdi¤i cevap hala kula¤›mdad›r.
Sonuçta, Hoca’y› matbaac›larla hiç
karfl›laflt›rmadan 24 formal›k birinci cildi
1968’de tamamlad›m. Kitap Akademi
yay›n› olarak ç›kt›. Hoca çok memnun
oldu ve kendisine bask› konusunda bir
güven ve moral geldi.
Bu memnuniyetini kitaptaki önsözünün
son paragraf›nda “Kitab›n bas›lmas›nda,
formalar›n dizilmesinde, metinlerin
tashihinde, matbaalarla temaslarda
hudutsuz yard›m ve çal›flmalar›n›
esirgemeyen kürsü asistan› Bay Köksal
Anadol’a burada flükran borcumu
ödemekle büyük bir zevk duyar›m”
fleklinde belirtmifltir (2).
Bu kitap gerçekten Sedad Hoca’n›n
yay›n tutkusunu tetiklemifl, bu ivme ile
ilerleyen y›llarda pefl pefle 15’e yak›n
eserini yay›nlam›flt›r. O nedenle Sedad
Hoca’n›n yay›n üretiminde kan›mca bir
dönüm noktas›n› oluflturan Köflkler ve
Kas›rlar I’in yay›mlanmas›nda görev
alm›fl olman›n mutlulu¤unu her zaman
yaflar›m.
2 Kendisi ayr›ca 1968’de Köflkler
ve Kas›rlar I ç›kt›¤›nda, bir
memnuniyet ifadesi olarak
bana bu kitaptan ald›¤› telif
hakk›ndan 5000TL’l›k bir çek
vermiflti. Bu yeni evli bir aile için
o zamana göre oldukça büyük
bir para idi ve gerçekten aile
bütçemize 1-2 y›l katk›s›
olmufltu.
Hocam Sedad Hakk› Eldem’i Anarken…
Benden sonra Köflkler ve Kas›rlar I’i
1976’da, II’ncisi; Rölöve I’i de 1977’de
II’ncisi takip etti.
Rahmetli Prof. Feridun Akozan ile
Topkap› Saray› Kitab› haz›rl›klar›
s›ras›nda s›k s›k Saray’a giderdik.
Bazen de Sedad Hoca’n›n kendi
kulland›¤› arabas› ile gidilirdi. Saray›n
özgün mimarisi üzerine yapt›¤›m›z çok
yararl› sohbetleri unutmam mümkün
de¤il… Enderun ve Harem’de
Kad›nefendiler Dairesinde ölçü kontrolleri
yaparak rölövelerini tekrar çizdi¤imi ve
Feridun Hoca’n›n Asistan› Haluk
Sezgin’in de Saray›n baflka bir bölümü
üzerinde çal›flt›¤›n› hat›rl›yorum.
Resim: 3
Asistanl›¤›m s›ras›nda Sedad Hoca ile
gerçeklefltirdi¤imiz baflka bir konu da
iki araflt›rma kaz›s›d›r. Köflkler ve
Kas›rlar bas›l›rken Hoca iki yap›n›n
restitüsyonundan emin olmak istedi¤i
ve kitaba en do¤ru bilgilerin girmesine
özen gösterdi¤i için; Fenerbahçe
Yar›madas›’ndaki Fenerbahçe Köflkü
ile Sarayburnu’nda Topkap› Saray›’na
ba¤l› ‹ncili Köflk kal›nt›lar›nda arkeolojik
kaz› yapmaya karar verdi. Her iki kaz›
gerekli resmi izinler al›nd›ktan sonra
benim yönetimimde -ve hocan›n bilgisi
alt›nda- tamamlanm›fl ve taraf›mdan
çizilmifltir. Rölöveye ilgi duyan
ö¤rencilerimiz ve meslektafllar›m›z için
bu planlara yaz›mda yer verdim.
Resim: 4
Resim: 3
Fenerbahçesi Köflkü
ön görünüflü –
SHE restitüsyonu
Resim: 4
Fenerbahçesi Köflkü
araflt›rma kaz›s› –
Plan (1963)
Kitap bask›s› sürerken, Hocada bu
konuda bana tam güven oluflunca,
evvelce önerdi¤im Rölöve I’in
bask›s›n›n haz›rl›klar›na bafllad›m.
Rahmetli Feridun Akozan Hoca da
katk› koydu¤u için kitap üçümüzün
ismi ile ç›kt›…
Fenerbahçe kaz›s›n›, Turing Kulübün
buray› bir aç›k hava kafeteryas› olarak
düzenlemesinden k›sa bir süre önce
tamamlam›flt›m. Hocan›n yüzeyde
görünen duvar kal›nt›lar›n›n orijinal
bina duvarlar›na ait olup olmad›¤›
konusunda kuflkusu vard›.
Say› 6, Kas›m 2008 37
Köksal Anadol
Bu belirsizli¤i ortadan kald›rmak üzere bu
kaz›y› sonuçland›rd›m. Kaz› sonuçlar›
durumu ayd›nlatm›fl ve Hoca kitab›n
ilgili bölümünde bu konuda: “Nitekim
1963 yaz›nda k›ymetli çal›flma arkadafl›m
Köksal Anadol’un idaresinde mahallinde
yap›lan kaz› ve sondajlar, kal›nt›lar›n
Fener Köflkü’ne ait oldu¤u kan›s›n›
kesinlefltirdi.” demifltir.
‹kinci kaz› ise 1964 y›l› k›fl aylar›nda
yine benim yönetimimde yap›lm›flt›r.
Bu kaz› sonuçlar› da Hoca’n›n ‹ncili
restitüsyonu böylece netlik
kazanm›flt›r.
Bu vesile ile Hoca’n›n mevcut olmayan
tarihi binalar›n restitüsyondaki
virtüözlü¤üne hayranl›¤›m› belirtmeden
geçemeyece¤im.
Hoca bu konudaki gravürler, gezginlerin
notlar› ve en önemlisi Devlet arflivindeki
tamir defterleri üzerinde yapt›¤›
analizlerle, Osmanl›ca’daki derin bilgisi
ile o binalar›n plan-kesit ve cephelerini
Resim: 6
Resim: 5
Köflk’ün restitüsyonu ile ilgili yeni
bulgulara ulaflmas›n› sa¤lam›flt›r.
Örne¤in birçok gravürde ön
cepheden görülen cumba
odan›n “muhdes” yani sonradan
ilave oldu¤u kesinleflmifl ve
plan boyutlar› ve
38 Say› 6, Kas›m 2008
ço¤u zaman kendisi çizerek- olufltururdu.
Daha sonra olanak bulabilirse yap›lacak
kaz› ve sondajlarla küçük rötufllar yap›p,
kesin sonuçlara ulafl›rd›.
Özellikle cephelerde kendine özgü mimari
bir anlat›m dili gelifltirmiflti. Malzemeler
ilave bir aç›klamaya gerek kalmaks›z›n,
Resim: 5
‹ncili Köflk araflt›rma kaz›s› –
Plan (1964)
Resim: 6
‹ncili Köflk – Denizden görünüfl,
Dr. Rifat Osman gravürü
(Dr.Rieder’den)
Hocam Sedad Hakk› Eldem’i Anarken…
bir bak›flta alg›lanabilir, örne¤in bir kesme
tafl›, bir yonu tafl›, bir ahflab›, bir metal
aksesuar› bir anda, sanki o yap›n›n
mimar›n›n elinden ç›km›fl gibi kavrars›n›z.
Bu çizimlerde, ondan hala ö¤renece¤imiz
çok fley var.
Resim: 7
Resim: 8
Yaflam› süresinde, görsel doküman ve
belgeleri büyük bir cimrilik ve titizlikle adeta huysuz bir çocu¤un oyuncaklar›n›
saklamas› gibi- saklar ve bu yüzden
çevresi ile ters düfler ve düflman kazan›rd›.
Bu davran›fl al›flkanl›¤›, belki 1945
Akademi yang›n›ndan sonra onda
yerleflmifl ve giderek daha dramatik
boyutlara ulaflm›flt›. Böyle durumlarda
“ortay› bulmak” bana düflerdi.
Fakat flu gerçe¤i de unutmamak laz›m;
Hoca saklad›¤› bu belgeleri öteki dünyaya
beraberinde götürmedi… Çok büyük bir
bölümünü kitaplaflt›rarak ülke ve dünya
kültürüne kazand›rd›. Bu konuda o kadar
titiz davranmasa idi, belki bugün bu
kitaplar›n birço¤u ç›kmam›fl olacakt›.
Onun için iyi ki de öyle yapm›fl
diyorum… Kitaplardan kazand›¤›
sevaplar; insanlar› bu konuda k›rarak
yüklendi¤i günahlardan (!) her halde
kat kat fazlad›r; diye düflünüyorum.
Asistanl›¤›m›n ilk y›l›nda Hoca ile bir
mimari proje yar›flmas›na girdi¤imizi
hat›rl›yorum. Bonn Büyükelçilik binas›
için aç›lan bu yar›flmaya; o zamanlar
orta¤› olan rahmetli Oruç Murato¤lu ile
birlikte girmifltik. Hoca’n›n bürosunda
haz›rland›¤›m›z bu yar›flmada, onun bu
konudaki özel bilgi biriminden çok
yararland›k ama, maalesef, ancak bir
mansiyon alabildik.
Ama Hoca’n›n Ankara’da pefl pefle
birçok Büyükelçilik binas›n› baflar› ile
gerçeklefltirmesinde mimari yetene¤inin
yan› s›ra bu özel birikiminin katk›s›
oldu¤una inan›yorum.
Çok sevdi¤im bu asistanl›k görevinden
“yaflam mücadelesi” nedeniyle Kas›m
1969’da istifa ettim. Çünkü asistanlar›n
d›flar›da proje çizmeleri, ifl yapmalar›
yasakt›. 1965’de babalar›m›z ad›na
kurdu¤umuz Yap› Merkezi’ni, 1969’dan
sonra üzerimize resmen ald›k.
Kürsü yine asistans›z kalm›flt›. Buna
gönlüm raz› olmad›. O s›rada ifl
durumlar› uygun olan üç arkadafl›mla
birlikte, bu sefer “Ö¤retim Görevlisi”
Resim: 7
Ç›ra¤an Saray›
zemin sondaj
çal›flmalar›ndan
görünüfl.
Resim: 8
Ç›ra¤an Saray›
girifl cephesinden
detay (1983)
Resim: 9
Ç›ra¤an Saray›’n›n
1983 y›l›ndaki durumu
detay (1983)
Resim: 9
Say› 6, Kas›m 2008 39
Köksal Anadol
Resim: 10
statüsü ile Rölöve Kürsüsü’ne destek
vermeyi kararlaflt›rd›k ve rahmetli ‹lban
Öz, Hüsrev Tayla, Nevzat ‹lhan ve ben
tekrar görev ald›k… Çünkü bu statü
ö¤retim saatleri d›fl›nda, baflka bir görev
yapman›za engel olmuyordu.
Böylece 2 y›la yak›n bir süre daha
Sedad Bey’le akademik ortamda
çal›flma imkân›n› buldum.
Fakat o tarihlerde projesini yapt›¤›m›z
Aksaray Meydan› Yeralt› Çarfl›s› ve Üst
Geçit Projesi dolay›s›yla ertelenmifl olan
askerlik görevime bafllamak üzere 1972
y›l› sonlar›nda çok sevdi¤im okulumdan
ikinci ve son kez ayr›lmak zorunda
kald›m. Askerlikten sonra da bir daha
okula dönmedim. Sedad Hoca da daha
sonra yafl haddinden emekli oldu.
Bu vesile ile Sedad Hoca ile toplam
9 y›l kadar süren bu akademisyenlik
iliflkilerimin karfl›l›kl› sevgi ve sayg›
anlay›fl› içinde geçti¤ini, ondan hiç bir
flekilde beni k›r›c› en ufak bir söz
iflitmedi¤imi vurgulamak isterim (3).
40 Say› 6, Kas›m 2008
Meslektafll›k Dönemim (1972-1988)
Sedad Hoca ile akademik iliflkilerimiz
1972 y›l›ndan sonra meslektafll›k
dönemine dönüflmüfltü.
Hoca ile zaman zaman muhtelif projeler
hakk›nda görüfl al›flveriflimiz olmufltur.
Bu görüflmelerde gerçeklefltirmekte
oldu¤umuz projelerle ilgilenmifl ve
bizleri -kendisine özgü üslubu ilehep yüreklendirmifltir.
Bu ba¤lamda hat›rlad›¤›m baflka bir kare
de Çaml›ca merkez binam›z›n 9 Nisan
1978 tarihindeki aç›l›fl kutlamas›na
Hoca’n›n geliflidir. Öyle her aç›l›fla vb. s›k
gitmedi¤ini bildi¤im için, gelip kutlamas›
bizi çok onurland›rm›flt›r.
Sedad Hoca, Ç›ra¤an Saray›’n›n yan›na
yap›lacak yeni otel projesi ile çok ilgili
idi. Çünkü -bildi¤im kadar›yla- saray
kompleksinin orijinal çizimlerine ve
yang›ndan önceki durumuna ait çok
zengin bir foto¤raf arflivine sahipti. Hatta
yeni otel blo¤u ile ilgili birçok öneri bile
Resim: 10
Temel gözlem kaz›lar›na
göre Ç›ra¤an Saray›n›n olas›
temel plan› ve araflt›rma
kaz›lar›n›n yerleri
Resim: 11
TA 1 Temel araflt›rma kaz›s›Plan
Resim: 12
TA 1 Temel araflt›rma kaz›s›AA Kesiti
Resim: 13
TA 2 Temel araflt›rma kaz›s›Plan
Resim: 14
TA 2 Temel araflt›rma kaz›s›AA Kesiti
3 Sedad Hoca ile ifl iliflkileri d›fl›nda efli Mediha Han›m› kaybetmeden
önce ailevi iliflkilerimiz de olmufl,
bizi eflimle gerek Elmada¤’daki
dairesinde gerekse Yeniköy’deki
yazl›k evinde üç-dört kez
a¤›rlam›fllard›r. Bir keresinde de
Yeniköy’deki evlerindeki bir dü¤ün
törenine davet etmifllerdir.
Ayr›ca belki küçük bir ayr›nt› ama
aktarmadan geçemeyece¤im: 1966
y›l›nda evlendi¤imizde eflimle bana
çok de¤erli bir gümüfl tepsi arma¤an
etmifllerdi. Ahflap konaklardaki oval
tavan süslemelerini and›ran
formdaki bu arma¤an› Hocan›n bir
yadigar› olarak özenle koruyoruz.
Hocam Sedad Hakk› Eldem’i Anarken…
Resim: 11
Resim: 12
Resim: 13
Resim: 14
haz›rlam›flt›. Sonra san›yorum yabanc›
yat›r›mc›larla anlaflamad›¤› için projeyi
baflka bir büro haz›rlad›. Ancak, proje
konusu gündeme gelmeden çok daha önce,
Saray›n zemin sondajlar› ve tafl›y›c› sistem
etütleri yap›lmas› gerekmiflti. Hoca bize
bunu birlikte yapmam›z› önerdi.
Memnuniyetle kabul ettik.
1983 y›l›nda, zemin sondajlar›ndan
sonra, yap›n›n temel profilini ve
sistemini saptamak üzere üç ayr› yerde
aç›k tranfle kaz›s› yapt›k. Deniz yüzeyinden -3.80 kotuna kadar inerek temel
sistemini belirledik. Ayr›ca mevcut
duvarlar› tahrip etmeden güçlendirerek,
yeni tafl›y›c› sistemin yap›ya
uyarlanabilmesi için gerekli alternatifleri
önerdik. Bu çal›flmalar Hoca’n›n
dan›flmanl›¤›nda üç ay kadar sürdü.
Saraylar ad›na kontrolümüz rahmetli
Prof. Lemi Merey idi.
Bu çal›flman›n en ilginç taraf›, Saray›n
19. Yüzy›l yap› teknolojisi ile yap›lan
temel ve duvar sistemlerinin saptanmas›
idi. Bu nedenle flimdiye kadar gün ›fl›¤›na
Say› 6, Kas›m 2008 41
Köksal Anadol
Resim: 15
ç›kmam›fl ve bir yerde yay›mlanmam›fl
olan bu bulgular› ö¤rencilerimiz ve genç
meslektafllar›mla burada paylaflmak
istedim.
Kesitlerden de görülece¤i gibi tafl
duvar kal›nl›klar› 150 cm., temel
geniflli¤i d›fl duvarlar alt›nda 6,40 m.,
içerde ise 4,50 m., temel yüksekli¤i
2,00 m. idi. Temeller ortas›nda ahflap
kaz›klar›n oluflturdu¤u bir karelaj yer
alan 70 cm. kal›nl›kta horasan tabakas›na
oturuyordu. Bu bir çeflit bu günkü “radye
jeneral” temel anlam›nda idi ve bunun
alt›nda blokaj olarak muntazam tafl
bloklar›n oluflturdu¤u 50-55 cm. kal›nl›kta
bir tabaka daha vard›. Bu tabaka
1,20x1,20 m. karelajda, 0,20 x 0,20 m.
kesitinde ahflap kaz›klara oturuyordu. Bu
çal›flma bizler içinde çok yararl› olmufltu.
Bu arada Sedad Hoca’n›n ifl hayat›nda
bazen h›rç›n davran›fllar›n›n da oldu¤unu
belirtmek isterim. Orta¤›m›n bizzat flahit
oldu¤u flöyle bir anekdot hat›rl›yorum:
Bir gün Cumhuriyet Caddesi’ndeki
ofisinde, orta¤›m›n hocas› rahmetli
Prof. Turgan Sabis ile bir projenin
statikleri üzerinde tart›fl›rlarken, kendi
önerisinin kabul edilmemesine sinirlenip,
42 Say› 6, Kas›m 2008
Resim: 16
Hoca onlar› masada b›rak›p, kendi
bürosunu terk ederek ç›k›p gitmifltir.
Hoca rahats›z olan efli Mediha Han›m’›
kaybettikten sonra çok üzülmüfl, adeta
çökmüfltü. Son y›llar›nda az görüflür
olmufltuk. Son olarak kendisini bürosunda
ziyaret etmifltim. O tarihlerde
Nakkafltepe’deki Koç Holding kompleksini projelendiriyordu.
1988 bafllar›nda, bir ifl görüflmesi
s›ras›nda afl›r› sinirlenip bir beyin
kanamas› geçirdi¤ini ve daha sonra
bitkisel hayata girdi¤ini üzüntü ile
ö¤rendim. Tabii art›k –maalesefkimse ile görüflemiyordu.
Hâlbuki görüflecek çok konular›m›z
birikmiflti. Onun a¤z›ndan söylersem:
“Ah... Efendim ne gerek vard› böyle
erken gitmeye, de¤il mi kuzum?”
Sonuç
25 y›ll›k bir iliflkiyi 2-3 sayfada
özetlemek benim için gerçekten güç oldu.
Akademi’deki ö¤rencilik ve asistanl›k
dönemlerinde Hoca’dan çok fley
ö¤rendim. Mesleki yaflam›mda onun
Yap› dersinde ö¤retti¤i ana ilkelerin çok
Resim: 15
Ç›ra¤an Saray›’ndaki
çal›flmalar›m›z s›ras›nda
Sedad Hoca, Prof. Lemi Merey ve
Köksal Anadol
Resim: 16
Ayn› ekip Ç›ra¤an Saray›’nda
iç duvarlardaki hasarlar›
incelerken… (1983)
Hocam Sedad Hakk› Eldem’i Anarken…
4 Bu vesile ile Osmanl›
Bankas›’ndaki birinci
SHE Sergisini ve kitab›n› bizlere
kazand›ran Say›n Eldem,
Tanju, Tanyeli ve Erkmen’i
gönülden kutluyorum,
gerçekten Hoca hakk›nda
flimdiye kadar gördü¤üm
en yo¤un ve baflar›l› bir ürün…
‹kincisine de flimdiden
baflar›lar diliyorum.
yarar›n› gördüm. Onun kare boyutlu Yap›
Kitab›, hala mimari büromuzun güncel el
alt› dokümanlar› içindedir.
Hocan›n bana esas etkisi Rölöve ve
Restorasyon alan›nda olmufltur. Onun
sayesinde gerek kentlerimizdeki, gerek
k›rsal bölgelerimizdeki geleneksel
mimarl›k hazinelerine karfl› daha bilinçli,
daha duyarl› olmay› ö¤rendim.
Restorasyon 45 y›la yak›n süredir, önemli
u¤rafl alanlar›m›zdan birisi oldu. O kadar
ki kuruluflumuz Yap› Merkezi’nin
temelinde bile Galata Kulesi’nin
Restorasyon Projesi (1964) yer al›r.
Yine ayn› ba¤lamda, Hoca bana ilginç bir
“miras” b›rakm›flt›r. Kurucusu oldu¤u
TAÇ Türkiye An›t Çevre Turizm
De¤erlerini Koruma Vakf›’ndaki
Mütevelli Heyet Üyeli¤i’ni kendisinden
sonra benim sürdürmemi vasiyet etmifltir.
Uzun y›llar Yönetim Kurulu’nda bu
görevi yerine getirmeye çal›flt›m; flimdi
Denetim Kurulu’nda devam ediyorum.
Hoca’n›n yaflam tablosuna dönersek;
çocuklu¤u ve ilk gençli¤i yurt d›fl›nda
geçmifl olmas›na ra¤men, kendi
topraklar›m›zdaki mimari güzelliklerin
“fark›na varan” ilk mimar olmufl ve bu
güzelliklerin “gizemli flifresini” çözmek
de -ilk defa- ona nasip olmufltur.
Yabanc› mimar ve mimari ekollerin
esaretine girmeye ramak kalm›flken,
açt›¤› “Milli Mimari Ak›m›” ile Türk
Mimarl›¤›nda bir dönüm noktas› olmufltur.
“Yerli mimarimizden ö¤renelim derken,
kesinlikle flekil ve dekor taklitçili¤inden
sak›nmal›y›z” diyerek, yeni bir tehlikenin
de önüne geçmifltir. Bu bak›mdan, onun
varl›¤› Türk Kültürü ve Mimarl›¤› için
büyük bir flans olmufltur. Ne mutlu ki, bu
“tarihi misyonu” sa¤l›¤›nda büyük ölçüde
yerine getirebilmifltir.
Onunla ö¤rencilik, asistanl›k ve
meslektafll›k dönemlerinde yak›n bir
konumda çal›flmak, ondan feyz almak
daha büyük bir flanst›r. O flansl›
kiflilerden birisi oldu¤um için
her zaman mutluluk ve onur
duyuyorum.
Evet, Sedad Hoca, -kendi de tahmin etti¤i
gibi- 100 yafl›na kadar yaflayamam›flt›r
ama eserlerinde ve kitaplar›nda yaflamaya
devam edecektir. Fakat -bunun daha
kurumsal hale gelebilmesi için- özellikle
Mimar Sinan Güzel Sanatlar
Üniversitesi’nde dijital olanaklardan da
yararlanarak Sedad H.Eldem için sürekli
bir mekan ayr›lmal›, mümkünse Osmanl›
Bankas›’nda sergilenen objeler (4) oraya
nakledilmeli, böylece eserlerine ve
kitaplar›na -hatta onunla ilgili anekdotlara
bile- ö¤renciler ve araflt›rmac›lar kolay
ulafl›labilmelidir. Hoca, bu kadarc›k bir
gayreti çoktan hak etmifltir san›yorum.
Yerin hiçbir zaman doldurulamad›,
doldurulmas› da çok zor…
Ruhun flad olsun, Hocam…●
KAYNAKÇA
BOZDO⁄AN, S.., ÖZKAN, S.. ve
YENAL, E.. 1987 Sedad Eldem Architect in Turkey,
Concept Media Pte Ltd, Singapore
ELDEM, S. H. Tüm Bas›l› Eserleri 1948 -1993 .
ELDEM, E., TANJU, B. ve Tanyeli, U¤ur. 2008 Sedad
Hakk› Eldem-1 /Gençlik Y›llar›. Kitap
ve Sergisi - Osmanl› Bankas› Arfliv ve
Araflt›rma Merkezi, ‹stanbul
TANYEL‹, U¤ur. 2001. Sedad Hakk› Eldem. Boyut
Yay›nlar›, ‹stanbul
Say› 6, Kas›m 2008 43