Raif VIRMİÇA KOSOVA`DA FATİH DEVRİ ESERLERİ

2233 N
RA
AM
MII
NøøSSA
AN
NK
KO
OSSO
OV
VA
AT
TÜ
ÜR
RK
KL
LE
ER
Røø M
MøøL
LL
Løø B
BA
AY
YR
T
TE
ER
RT
TøøPPL
LE
EM
ME
EK
KU
UR
RU
UL
LU
U
PPrriizzrreenn –– K
OSSO
OV
VA
A--22000099
KO
Raif VIRMøÇA
KOSOVA’DA
FATøH DEVRø ESERLERø
KOSOVA EFSANELERú
2
KOSOVA TÜRK ARAùTIRMACILAR DERNEöø
Prizren-KOSOVA
Baúkan
Raif VIRMøÇA
Teknik Sorumlu
Raif VIRMøÇA
Kapak:
Raif VIRMøÇA
BaskÕ:
Allcoa – Impex
Prizren-KOSOVA
Adet: 500
______________________________________________________________
Adres:
Kosova Türk AraútÕrmacÕlar Derne÷i
Ortakol Lam VII/1-21
Prizren Kosova
E-mail: [email protected]
E-mail: [email protected]
3
RAøF VIRMøÇA
KOSOVA’DA
FATøH DEVRø ESERLERø
KOSOVA EFSANELERø
KOSOVA TÜRK ARAùTIRMACILAR DERNEöø
Kitap YayÕnlarÕ – 6
Prizren –KOSOVA 2009
4
5
6
De÷erlendiren:
- Yrd. Doç. Dr. Necip FazÕl DURU, Prizren E÷itim Fakültesi Misafir
Ö÷retim Üyesi
*
*
*
Bu çalÕúmamÕ
Bekaya intikal eden bütün úehitlerimizin anÕsÕna ve 23 Nisan Kosova
Türkleri Milli BayramÕ’nÕn I. yÕldönümü kutlamalarÕna
ithaf ediyorum.
*
*
*
Kitapta yÕllarÕ belli olmayan bütün foto÷raflar
Müellif Raif VÕrmiça’ya aittir.
*
*
*
TEùEKKÜR
“Kosova’da Fatih Devri Eserleri – Kosova Efsaneleri kitabÕn
basÕmÕ “23.Nisan Kosova Türkleri Milli BayramÕ’nÕn I. YÕldönümü
kutlamalarÕ ve denk düútü÷ü OsmanlÕ Devleti’nin 710. Kuruluú
yÕldönümü vesilesiyle Kosova Demokratik Türk Partisinin çerçevesinde
kurulan Tertipleme Kurulunun maddi katkÕlarÕyla gerçekleúmiútir.
Bu vesileyle Kosova Çevre ve Alan Planlama BakanÕ ve Kosova
Demokratik Türk Partisi Genel BaúkanÕ SayÕn Mahir Ya÷cÕlar’a ve
Kosova Türkleri Milli BayramÕ Tertipleme Kurulu üyelerine, bu
kutlamayÕ destekleyen tün kurul ve kuruluúlara da teúekkür eder, 23
Nisan Kosova Türkleri Milli BayramÕ’nÕ kutlar devamÕnÕ temenni ederim
Müellif
7
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri-Kosova Efsaneleri
øÇøNDEKøLER
Sunum ........................................................................................................ 10
Takdim ....................................................................................................... 12
Kosova ........................................................................................................ 14
Kosova’da Fatih Devri Eserleri .............................................................. 30
Giriú ............................................................................................................ 32
Fatih Sultan Mehmet Han HayatÕ ve Kiúili÷i ............................................. 34
Fatih Sultan Mehmet’in Balkan Seferi-NobÕrda Fethi .............................. 39
Fatih Sultan Mehmet NamazgâhÕ – Prizren NamazgâhÕ ............................. 44
Fatih Sultan Mehmet Han Camii-Cuma-Atik Camii .................................. 52
Fatih Sultan Mehmet Han Camii – ÇarúÕ Camii ......................................... 60
Fatih Sultan Mehmet Han Camii ùadÕrvanÕ ............................................... 74
Küçük Fatih Camii – Sultan Murat Camii ................................................. 75
Küçük Fatih Camii KabristanÕ .................................................................... 78
Küçük Fatih Camii ùadÕrvanÕ ..................................................................... 84
Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕ ............................................................ 85
Fatih Sultan Mehmet Han Camii-øpek ÇarúÕ Camii ................................... 92
Fatih Sultan Mehmet Han Camii ùadÕrvanÕ ............................................... 103
Fatih Sultan Mehmet Han Camii KabristanÕ .............................................. 103
Fatih Mescidi .............................................................................................. 104
Fatih Sultan Mehmet Han Camii –YukarÕ- Cuma Camii ............................ 106
Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕ ............................................................ 111
Kosova Efsaneleri ..................................................................................... 114
Giriú ............................................................................................................ 116
Kosova SavaúÕ ve Sultan Murat Efsaneleri ................................................ 120
Gazi Mestan Efsanesi ................................................................................. 125
SarÕ Saltuk Efsanesi .................................................................................... 126
Fatih Camii Efsanesi .................................................................................. 128
Yaúar Paúa Efsanesi .................................................................................... 129
Buza÷Õ Camii Efsanesi ............................................................................... 130
Mehmet Efendi Efsanesi ............................................................................ 131
VÕçÕtÕrÕn Saat kulesi Efsanesi ..................................................................... 131
ùeyh Salih Efendi Efsanesi ........................................................................ 131
VÕçÕtÕrÕn Taú Köprüsü Efsanesi .................................................................. 132
Gül Baba Türbesi Efsanesi ......................................................................... 133
Rogoçiça Türbesi Efsanesi ......................................................................... 133
8
Doburçan Efsanesi ..................................................................................... 134
Mehmet Dede Efsanesi ............................................................................... 134
Koca Baba Efsanesi .................................................................................... 135
øshak Baba Türbesi Efsanesi ...................................................................... 136
Mehmet Efendi Efsanesi ............................................................................ 136
Gülfem Hatun Efsanesi .............................................................................. 137
Prizren’in Kuruluú Efsanesi ....................................................................... 137
Prizren’in Fethi Efsanesi ............................................................................ 139
Prizren’in Sonu Efsanesi ............................................................................ 140
Cerman Kuyusi -ùeyh Abdullah Kesik Baú Efsanesi ................................. 141
Sinan Paúa Efsanesi ................................................................................... 147
Gazi Mehmet Paúa Camii Efsanesi ............................................................ 148
Suzi Çelebi Efsanesi ................................................................................... 150
Delikli Taú Efsanesi ................................................................................... 151
Mustafa Karabaú Efendi Efsanesi .............................................................. 152
Eski OsmanlÕ MezarlÕ÷Õ Efsanesi ............................................................... 154
Ömer Baba Efsanesi ................................................................................... 155
Süleyman Aciza Baba Efsanesi ................................................................. 158
Kurila Tekkesi Efsanesi ............................................................................. 159
Kutup Musa Efendi Efsanesi ...................................................................... 160
Sofi Baba Efsanesi ..................................................................................... 161
Teksir Efendi Efsanesi ............................................................................... 162
Veli Baba Efsanesi ..................................................................................... 163
Yemiúçi Hasan Paúa Efsanesi ..................................................................... 163
KarslÕ Mehmet Efendi Efsanesi .................................................................. 164
KasÕm Baba Efsanesi .................................................................................. 164
Kalender Baba Efsanesi ............................................................................. 167
Hekim Baba Efsanesi ................................................................................. 167
Nalet Köprüsü Efsanesi .............................................................................. 168
DalgÕn Baba Efsanesi ................................................................................. 169
HacÕ Ramadan Efsanesi .............................................................................. 170
øsa Dede Efsanesi ....................................................................................... 170
Malkoç Baba Efsanesi ................................................................................ 171
Gözcü Mehmet Efendi Efsanesi ................................................................. 171
KocakarÕ FÕrtÕnasÕ Efsanesi ........................................................................ 172
Sonuç .......................................................................................................... 174
Bibliyografi ................................................................................................ 177
Yazar HakkÕnda Bilgiler ............................................................................ 180
9
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri-Kosova Efsaneleri
SUNUM
Kosova Meclisi 17 ùubat 2008 tarihinde ba÷ÕmsÕzlÕ÷ÕnÕ ilan ederek,
ba÷ÕmsÕz, egemen, demokratik ve barÕúsever bir ülke olarak Kosova
Cumhuriyeti kurulmuútur. Kosova Cumhuriyeti, bu ülkede yaúayan
vatandaúlarÕnÕn ve tüm halklarÕn eúitli÷ini sa÷lamakla yükümlü bir devlet
olarak kendini ilan etmiútir. Ba÷ÕmsÕzlÕ÷Õn ilanÕ ve AnayasanÕn kabulünden
sonra Kosova’da yaúayan bütün toplumlar için kendilerine bayram özelli÷ini
taúÕyacak günler kendileri tarafÕndan tayin edilmiútir. Türk toplumu
temsilcilerinin talebi üzerine 23 Nisan günü Kosova Türklerinin Milli
BayramÕ olarak ilan edilmiú ve yasa ile düzenlenmiútir. Kosova Resmi
Bayramlar YasasÕnda yer alan 23 Nisan Milli BayramÕ bu yÕl bir ilk olarak
kutlanacak olup Türklerin bu topraklardaki varlÕ÷ÕnÕn bir kanÕtÕ olaca÷Õ
inancÕnÕ taúÕmaktayÕm.
Kosova Cumhuriyetinde yaúayan Türklerin resmi tatil günü “23 Nisan
Günü Milli BayramÕ” 2009 yÕlÕ kutlamalarÕ Kosova Demokratik Türk Partisi
himayesinde kurulan 23 Nisan Tertipleme Kurulu tarafÕnca organize
edilmektedir. Kosova Türklerinin tek vücut olmalarÕnÕ desteklemek, birlik ve
beraberli÷ini güçlendirmek amacÕyla resmi kutlama programÕ Kosova’nÕn her
bölgesinde tertiplenmektedir.
Geçmiúe dönüp baktÕ÷ÕmÕzda Kosova’da Türklerin uzun ve zengin bir
tarihi ortaya çÕkmaktadÕr. Ancak 1912 ile 1951 yÕllarÕ arasÕnda Kosova’da
göçler, bozgunlar, yÕkÕmlar, acÕlar ve sÕkÕntÕlar meydana gelmiú, I. ve II.
Dünya SavaúlarÕnÕ yaúamak zorunda kalan Türklerin sayÕsÕnÕn önemli bir
ölçüde azaldÕ÷ÕnÕ görmekteyiz. Buna ra÷men Kosova Türkleri bilinç ve
sa÷duyu ile gelece÷e olan inancÕnÕ hiçbir zaman yitirmemiútir. AsÕrlar
boyunca yurt bildi÷i ve edindi÷i Rumeli topraklarÕnda hiç bitmeyen buhranlar
muhtevasÕnda zaman zaman yalnÕz da kalsa, zengin ve uygar geçmiúinin
birikimine güvenmeyi, gelece÷ini sa÷lamak açÕsÕndan ilke kabul etmiútir.
Kosova Türkleri varÕyla yo÷uyla bu topraklarda Türklü÷ü yaúatan ve
buralarda yaúayan di÷er halklarla kurmuú oldu÷u irtibatlarda kendini
göstermiú ve kendi benli÷ini korumakta örnek bir millet olmuútur. Eskiden
oldu÷u gibi, bugün de varlÕ÷ÕmÕzla, topluma karúÕ görüúümüzle, ahlakÕmÕzla,
yaúam tarzÕmÕzla, kültürümüzle ve benli÷imizle, anlayÕúÕ geniú çevreye
yayÕlarak, bu topraklarda yüzyÕllar öncesi vurulan Türk damgasÕ
korunmaktadÕr.
II. Dünya SavaúÕndan sonra Kosova Türkleri için bir dönüm noktasÕnÕ
oluúturan 1951 yÕlÕnda Kosova’da Türk dilinde ilk ve ortaokullar, Kültür
10
Güzel Sanatlar Dernekleri, Türkçe Radyo ve Priútine Radyosunda Türk Sanat
OrkestrasÕ ve baúka Türk kuruluúlarÕ açÕlmÕútÕr. Bugün de Kosova
Cumhuriyetinde ilkokul, lise, Priútine Filoloji Fakültesi Türkoloji bölümünde
ve 2003/04 e÷itim yÕlÕnda Prizren’de açÕlan E÷itim Fakültesinde Türkçe
e÷itim ve ö÷retim yapÕlmaktadÕr. 1992 yÕlÕnda baúlayan ve partimizin
aracÕlÕ÷Õyla gönderilen ö÷rencilerimizin büyük bir bölümü ana ülkemiz
Türkiye’nin çeúitli üniversitelerinde e÷itimini devam ettirmektedirler.
Kosova’daki Türkler bugün çok yönlü etkinlikler içinde
bulunmaktadÕrlar. 1990 yÕlÕnda Prizren’de merkezi olmak üzere, Kosova’da
ilk olarak Türk özelli÷ini taúÕyan Türk Demokratik Birli÷i kurulmuútur. 1999
Kosova savaúÕ sonrasÕ yeni siyasi gerçekler göz önünde bulundurularak yeni
bir yapÕlanmaya gidilmiútir. Bu yapÕlanma neticesinde parti ismini Kosova
Demokratik Türk Partisi olarak de÷iútirmiútir. Kosova Demokratik Türk
Partisi, 2001, 2003 ve 2007 yÕllarÕnda yapÕlan Kosova Meclisi ve 2002 ve
2007 yÕllarÕndaki yerel seçimlerde gösterilen baúarÕdan sonra
milletvekilleriyle Kosova Meclisinde ve Belediye Meclislerinde kendi yerini
almÕútÕr. 28 kadar kültür, sanat ve di÷er alanlarda kurulan derneklerde 2.000
civarÕnda etkin üye ve sanatçÕ, 60 kadar kitabÕ yayÕnlanmÕú yerli Türk yazarÕ,
úairi, araútÕrmacÕsÕ vardÕr. 250 kadar ilkokul ve ortaokul ö÷retmeni, edebiyat
ve araútÕrma türünde yayÕnlanan 200 kadar kitap, çeúit türde dergi, gazete,
Türkçe radyo ve Türkçe TV yayÕnlarÕ gibi etkinlikleri vardÕr.
ølk defa kutlanan bu Milli BayramÕmÕzÕ her yÕl gelenek haline
getirerek görkemli ve yakÕúÕr bir biçimde kutlamak istiyoruz. Bu anlamda, bu
kutlamalar çerçevesinde Bizi biz kÕlan varlÕklarÕmÕzÕ gün yüzüne çÕkarmak
maksadÕyla Kosova’da araútÕrmacÕ gazeteci yazar SayÕn Raif VÕrmiça’nÕn
kaleme almÕú oldu÷u “Kosova’da Fatih Devri Eserleri”-“Kosova Efsaneleri”
kitabÕnÕn yayÕnlanmasÕna karar aldÕk. ÇalÕúmalarÕyla ulusal ve uluslar arasÕ
sahnede ad yapmÕú çok de÷erli bir araútÕrmacÕ gazeteci yazar ve yapÕmcÕ
tarafÕndan kitabÕn yayÕnlanmasÕyla bu topraklarda büyük bir ölçüde bu gibi
tarihi eserlerimizin kayda alÕnmasÕnda var olan boúluklarÕn giderilmesine
katkÕ sa÷layaca÷Õna inanmaktayÕz. Zor úartlar altÕnda ve evrak eksikli÷iyle
çalÕúmasÕna ra÷men bu cesareti ve giriúimcili÷inden dolayÕ kitabÕn yazarÕnÕ
kutluyor ve bugüne kadar sundu÷u de÷erli eseri için teúekkür ediyorum.
Bu vesileyle kutlamalarÕmÕzÕ destekleyen Kosova Cumhuriyeti
Hükümeti, Kosova T.C. Priútine Büyükelçili÷i, Türk øúbirli÷i ve KalkÕnma
ødaresi BaúkanlÕ÷Õ TøKA, Kosova Türk Temsil Heyeti, tüm kurum ve
kuruluúlara ve eme÷i geçen úahÕslara teúekkür ederim.
SaygÕlarÕmla.
Mahir YAöCILAR
23 Nisan Kosova Türkleri Milli BayramÕ Tertipleme Kurulu Baúkan
Kosova Çevre ve Alan Planlama BakanÕ
Kosova Demokratik Türk Partisi BaúkanÕ
11
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri-Kosova Efsaneleri
TAKDøM
Tarihin yüzü so÷uktur. Çünkü belgelere dayanÕr ve her zaman
hakikati söylemek gibi bir mecburiyeti vardÕr tarihin. Tarih do÷rularÕ
söylemekle yükümlüdür. Tarih okuyanlar da, do÷rularÕ ö÷renmek için
okurlar. Ya efsaneler? ønsanÕn hayal gücünün üretti÷i geçmiúle bugünü
birbirine ba÷layan anlatÕlardÕr. Efsane okuyanlar/dinleyenler hiçbir
zaman anlatÕlan efsanenin gerçekli÷ini sorgulamaz. Efsanelere do÷ru
veya uydurma bilgiler diye bakmak kimsenin aklÕna gelmez. Çocuk
saflÕ÷Õ ve masumiyetiyle üretilmiú bu halk anlatÕlÕrÕna aynÕ saflÕkla
inanma ihtiyacÕ duyarÕz. Uzun zamanlarÕn deneyimlerinden arÕtÕlarak
bugüne gelen paha biçilmez e÷iticilerdir efsaneler. Geçmiúle günümüz
arasÕnda bir köprü oluúturmasÕnÕn yanÕ sÕra yabana atÕlmayacak
ö÷retmendir
de.
Her
okunan/dinelen
efsane
sonunda
okuyucusuna/dinleyicisine nasibince ders, nasihat verir. SabÕr,
dürüstlük, cesaret, adalet, ba÷lÕlÕk her ça÷ ve toplumda geçerli de÷erler
efsanelerde dile getirilir. Biraz da tarihin so÷uk yüzünden kaçmak için
masallara, efsanelere sÕ÷ÕnÕrÕz.
Raif VÕrmiça’nÕn Kosova’da Fatih Devri Eserleri ve Kosova
Efsaneleri adlÕ eseri, bu açÕdan hem hakikati hem de hayali birlikte
barÕndÕran bir eser olarak okuyucusuyla buluúmuútur. Eserin ilk bölümü
belgelerin, dokümanlarÕn ve ilgili eserlerin ciddi biçimde tetkiki ile
oluúturulmuú Fatih Sultan Mehmed döneminde Kosova sÕnÕrlarÕ içinde
inúa edilen camii, namazgâh, úadÕrvan, hamam gibi dini ve sivil mimari
eserlerini kapsamakta. Hem bu dönemde ve daha sonra bölgede inúa
edilen OsmanlÕ mimari eserlerinin bulundu÷u yere ne denli anlam
kattÕ÷ÕnÕ gören her göz itiraf etmek durumundadÕr. Priútina, Gilan, øpek
ve özellikle Prizren’deki OsmanlÕnÕn mührünü taúÕyan köprü, medrese,
camii, hamam, úadÕrvan, tekke gibi dini ve sivil mimari eserleri bir
anlÕ÷Õna yok saysak acaba geriye nasÕl bir úehir kalÕr. Bu haliyle
Prizren’i baúka bir yerde kurmak mümkün de÷ildir, lakin esersiz bir
Prizren’i herhangi bir yerde yeniden inúa etmek mümkündür. 1993
yÕlÕnda Kosova øslam Birli÷i tarafÕndan yayÕmlanan bir yazÕda
12
Kosova’da 620 dini eserin var oldu÷u, OsmanlÕlardan sonra bu sayÕya
yalnÕzca 14 yeni eserin ilave edildi÷i bildirilmektedir. Bu rakamlarda
yapÕlacak bir kÕyaslama bile bize bölgenin evveli ve bugünü hakkÕnda
bir fikir verebilir.
Eserin ikinci bölümünü Kosova Efsaneleri oluúturuyor. Kosova
insanÕn muhayyilesinin üretti÷i birbirinden renkli ve zengin çok sayÕda
kiúi ve mekân efsanesi derlenmiú bu bölümde. RüyalarÕ yabana
atmamak gerekti÷ini söylüyor Sultan Murad efsanesi. KÕymetli
insanlarÕn kadrinin öldükten sonra da bilinece÷ini iúaret ediyor SarÕ
Saltuk efsanesi. Fatih Camii efsanesinde iúlerini temiz yapan, iúlerine
kir bulaútÕrmayan namsÕz úahsiyetler anÕlÕyor. Zulüm edenlerin
zulmünün yanlarÕna kalmayaca÷ÕnÕ bir kez daha hatÕrlatÕyor Yaúar Paúa
efsanesi. KüffarÕn dirisinden oldu÷u kadar ölüsünden, kanÕndan da uzak
durmayÕ úiar edinmiú kahramanlar anlatÕlÕyor Gül Baba efsanesinde.
Çaresizlerin ve fakat samimilerin, ehli dillerin imdadÕna TanrÕ’nÕn
mutlaka yetiúece÷ini haber veriyor Mehmed Dede efsanesi. Hulasa her
efsanede bir ders gizli almak isteyene.
Yazar VÕrmiça, Kosova’da Fatih Devri Eserleri ve Kosova
Efsaneleri ile ilk baúta birbirinden çok farklÕ iki kitabÕ bir araya
getirmiú izlenimi verse de, aslÕnda birinci bölümde belgeleri
konuúturmuú ikinci bölümde de ilgili konularda halk muhayyilesini
dillendirmiú. Yani hakikat ve hayalin kitabÕ denilebilir bu esere.
Hakikatte yorulanlar, hayal bölümünde dinlenebilirler ve nasiplerince
hissedar olabilirler.
Yrd. Doç. Dr. Necip FazÕl DURU,
Prizren E÷itim Fakültesi Misafir Ö÷retim Üyesi
13
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri-Kosova Efsaneleri
KOSOVA
Kosova, Balkan YarÕmadasÕnÕn güneydo÷u kÕsmÕnda 10.887 Km2
yüzey ölçümüyle yer almaktadÕr. Deniz yüksekli÷iyle ikiye ayrÕlan bu bölge,
500–750 metre deniz yüksekli÷i ve 6.567 Km2 yüzeyinde olan Kosova ve
350–450 metre yükseklikte ve 4.320 Km2 yüzeyinde olan Metohiya adÕndaki
iki büyük tektonik düzlükten oluúmaktadÕr.
Bu iki düzlük aynÕ zamanda her iki taraftan
çok yüksek da÷larla ve yaylalarla çevrilmiú
bulunmaktadÕr. Makedonya sÕnÕrÕ boyunca
ùar Da÷larÕ uzanmaktadÕr. Burada kÕú
turizmi faaliyetleri yapÕlmaktadÕr. Brezovica
en önemli kÕú turizmi kentlerinden birisidir.
Kosova da÷larÕ çok yüksek ve dik
yamaçlara sahiptir. 2656 m ile Djeravica
zirvesi ülkenin en yüksek doru÷udur.
Drenica, Carraleva gibi kasabalarÕ bu
bölgelerdeki yüksek yamaçlara kurulmuú
yerleúim
birimleridir.
Kosova’nÕn
güneybatÕsÕnda
Arnavutluk
Alpleri
uzanmaktadÕr. Kuzeyinde ise Kopanik
Da÷larÕ bulunmaktadÕr.
Kosova'nÕn iklimi karasal iklimdir.
KÕúlarÕ so÷uk ve kar ya÷ÕúlÕdÕr, yazlarÕ ise sÕcak ve kurak. En geniú yeri
Priútine arzÕnda 14 km ve en uzun mesafesi Kaçanik ile Zveçan arasÕnda 84
km olup, toplam alanÕ 10.887 Km2 dÕr. Kosova’nÕn nehirleri Adriyatik, Ege
ve Karadeniz’e dökülmektedir. Kosova Adriyatik ve Ege Denizi ve Balkan
YarÕmadasÕnÕn içini ba÷layan bir ulaúÕm kavúa÷ÕnÕ oluúturmaktadÕr.1
Kosova'nÕn küçük olmasÕna karúÕn, bugün yalnÕz Avrupa'da üretilen metallerin
% 50'sini, kömürün % 48'ini ve metal olmayan madenlerin % 2'sini oluúturan
çeúit türde maden zenginlikleriyle anÕlmaktadÕr. Çinko, kurúun ve gümüú
yataklarÕ, bugün Avrupa'da en büyük maden ocaklardan biri olarak tanÕnan
Kosova'nÕn "Trepçe" maden oca÷Õndan çÕkarÕlmaktadÕr.2
1
2
Kosova Monografisi, NGP ”Borba” Beolgrad 1975, s.153,
“Kosova Gerçekler ve Rakamlar” Priútine 1987, s.14,
14
Kosova kelimesi eski Slav, Bulgar ve Çek dillerinde “karatavuk”
manasÕna gelen “kos'tan-müútak” olup karatavukluk demektir. Bu isim XIX.
yüzyÕlÕn sonlarÕna do÷ru OsmanlÕ Devleti’nin bir vilayetine de verilmiútir3.
Tarihi ve arkeolojik araútÕrmalar sayesinde Kosova'da daha taú
devrinde insanlarÕn yaúadÕklarÕ belirlenmiútir. Burada en eski ahaliler olarak
ølirler, Traçanlar, Dardanlar ve YunanlÕlarÕn yaúadÕ÷Õ bilinmektedir. Kosova
tüm Balkanlar gibi daha eski ça÷da çeúitli iúgalcilerin fÕrtÕnasÕna u÷ramÕútÕr.
Önce Roma ve Bizans imparatorluklarÕn hedefi olmuútur. VII. yüzyÕldan IX.
yüzyÕla dek geçen süre içerisinde Balkanlar'a Slavlar, ondan önce, Hunlar,
daha sonralarÕ Avar, Peçenek, Gagauz ve Kuman Türkleri gelip
yerleúmiúlerdir.4 Kosova tarih boyunca “Via de Zenta” veya “øpek Yolu”
denilen yolun önemli bir kÕsmÕnÕ oluúturmaktaydÕ. Kosova XI. yüzyÕla dek
Bizans ømparatorlu÷u'yla bir sÕnÕr bölgesini oluútururken, XII. yüzyÕlÕn
sonlarÕna do÷ru Stevan Nemanya SÕrp Devletini, Kosova topraklarÕnÕ ele
geçirmekle, geniúletmiútir ve o zamandan OsmanlÕ Devletinin geliúine kadar
Kosova Orta Ça÷ SÕrp ÇarlÕ÷Õ'nÕn önemli bir bölgesi olarak kalmÕútÕr.
Örne÷in, Çar Duúan ve Çar Uroú'un döneminde Prizren bir süre SÕrp
ÇarlÕ÷ÕnÕn taht yeriymiú.5 øpek ise SÕrp Patrikhanesinin merkeziymiú. XII.
yüzyÕldan OsmanlÕlarÕn geliúine kadar süren bu devirde Kosova'da sanayi
dallarÕndan madencilik, zanaatçÕlÕk, hayvancÕlÕk ve tarÕmcÕlÕk geliúmiúti. Bu
dönemlerde kurúun, gümüú ve altÕn üretimiyle ünlü olan NobÕrda ve Trepçe
maden ocaklarÕndan çok sayÕda maden çÕkarÕlmÕútÕr.
1389 yÕlÕnda meydana gelen Kosova SavaúÕndan sonra da Kosova
OsmanlÕ Devletinin himayesi altÕnda bulunan SÕrp Despotlu÷u çerçevesinde
kalmÕútÕr. SÕrp Despotlu÷un çöküúünden sonra, 1455–1459 yÕlÕnda,
OsmanlÕlar Kosova'yÕ tamamen ele geçirmiú, 1912 yÕlÕna dek askeri ve idari
açÕdan burada kendi hükümlerini sürdürmüúlerdir.6 1388 yÕlÕnda Kosova’ya
ilk önemli hareketi Yaralu Do÷an Bey yaptÕ. Do÷an Bey kumandasÕnda bir
kaç bin kiúilik kuvvet, Kosova tekfurunun7 yönetimi altÕndaki topraklarÕ
baútanbaúa ya÷maladÕktan sonra, birçok esir alarak geri dönmüútür. Bir yÕl
3
Pars Tu÷lacÕ, OsmanlÕ ùehirleri, Milliyet Gazetesi YayÕnlarÕ, østanbul 1985, s.365,
Avar Türkleri V. AsÕrda BalkanlarÕ ele geçirdikten sonra, buralara SlavlarÕn ve Peçenek
Türklerinin de yerleúmesi baúlamÕútÕr. Peçenek Türklerinin büyük bir bölümü Vardar kÕyÕlarÕna
ve ovalarÕna, akabinde Kuman Türkleri de bu istikamete yönelerek yerleútiler. Uzun zaman bu
topraklarda kalmalarÕna ra÷men ne Kuman ne Peçenek Türkleri bu topraklarda kendilerine ait
bir devlet kuramamÕúlardÕr. ZamanÕnda Peçenek ve Kuman Türklerin yerleúti÷i bazÕ yerler gün
bugün o dönemden kalan adlarÕnÕ hala korumaktadÕr. Örne÷in (Peç) yani øpek’in Peçenek
Türklerinden, Kumanova’nÕn da Kuman Türklerinden kaldÕ÷Õ malumdur. Bu yöreler yanÕ sÕra
X. ve XI. asÕrda bu iki boyun Kosova yörelerine de geldikleri ve yerleútikleri malumdur.
AynÕca bu Türk boylarÕnÕn hala øslam’Õ kabul etmedikleri fakat Türkçe konuútuklarÕ da bilinen
bir gerçektir.
5
Kosta N. Kostiü, Naši Novi Gradovi na Jugu, ŠP “Zastava” Beograd 1922, s. 1,
6
VÕrmiça, Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri I, s.6,
7
Tekfur: Bizans ømparatorlu÷u zamanÕnda vali düzeyinde olan yöneticilerle Anadolu ve
Rumeli’deki HÕristiyan beylerine verilen ad,
4
15
sonra, 1389 yÕlÕnda, I. Murat yanÕnda o÷ullarÕ Bayezit ile Yakup olmak üzere,
Anadolu beyliklerinden ve Rumeli’de müttefiki bulunan HÕristiyan
prensliklerinden topladÕklarÕ 60 bin kiúilik bir kuvvet ile SÕrbistan üzerine
yürüdü. Öncü kuvvetlerin baúÕnda Evrenos Bey ile Paúa Yi÷it bulunmaktaydÕ.
OsmanlÕ ordusu Filibe (Plovdiv) øhtiman, Köstendil Kriva Palanka ve
Üsküb’ün kuzey do÷usundan geçen yoldan, ardÕndan da Kosova ovasÕnÕn
do÷u yamaçlarÕ boyunca Priútine’ye yürüdüler. øki taraf Priútine’nin kuzey
batÕsÕnda, Priútine-VÕçÕtÕrÕn yolun üzerinde Sitniça çayÕna dökülen Lab deresi
yöresinde, SÕrplar Lab’Õn kuzeyinde, OsmanlÕlar ise güneyinde yer
almaktaydÕ. øki güç arasÕnda çarpÕúma 27 A÷ustos 1389 yÕlÕnda (SÕrp
kaynaklarÕnda bu tarih 15 Haziran olarak gösterilmektedir) baúladÕ. OsmanlÕ
ve SÕrp tarih kaynaklarÕnda I. Kosova Muharebesi olarak adlandÕrÕlan bu
savaúÕ OsmanlÕlar kazanmÕútÕr
I. Kosova Muharebesinden sonra
OsmanlÕ Devleti, Balkanlara esaslÕ
surette yerleúti ve SÕrp KrallÕ÷Õ
ba÷ÕmsÕzlÕ÷ÕnÕ kaybederek XIX.
yüzyÕla kadar OsmanlÕ Devletine
ba÷lÕ olarak kalmÕútÕr.8 Sultan
YÕldÕrÕm BeyazÕt Rumeli’de iúleri
düzene soktuktan sonra Üsküp ve
Güney Kosova yöresini, uç beyi
olan
Paúa
Yi÷it’e
vererek
Anadolu’ya döndü. Bu bakÕmdan
Güney Kosova yöresinin, ilk olarak Üsküp Sanca÷Õ’na ba÷lÕ ve Paúa Yi÷it
yönetiminde bulundu÷u söylenebilir. Bu devirde Üsküp ile civarÕnÕn
Menemen ovasÕndan uzaklaútÕrÕlan Türklerin yerine buralara Anadolu’dan
gelen Tatar göçmenleri yerleúmeye baúladÕ. Priútine'nin güney-do÷usunda
bulunan NobÕrda kasabasÕ, yani orta Kosova civarÕ, Musa Çelebinin 1410
tarihlerinde Rumeli’ye hâkim oldu÷u sÕrada, geçici bir zaman için, tekrar
OsmanlÕlara geçmiú bulunuyordu. Musa Çelebi bir aralÕk büyük kardeúi
Süleyman Çelebiye taraftar olan ve onunla iúbirli÷i yapan Üsküp Sancak Beyi
Paúa Yi÷idi hapsetmiú, daha sonra koyuverip eski vazifesine göndermiú. Fakat
Paúa Yi÷it’in bu defa Mehmet Çelebi hesabÕna SÕrplar ile anlaúÕp kendi
aleyhine ittifak etmesi üzerine, 1413 yÕlÕnda yeniden SÕrbistan hududunu
aúmÕú idi. Fakat bir müddet sonra BeyazÕt’Õn ölümünden sonra tahta geçen
Çelebi Mehmet’in Rumeli’ye geçti÷i, buradaki ümeranÕn derhal emrinde
toplandÕ÷Õ, yanÕndaki kuvvetler ile Kosova sahrasÕna giderek, orada karargâh
kurdu÷u ve SÕrplar ile birleúti÷i, sonradan kardeúi Musa’yÕ yakalayarak
8
Birinci Kosova SavaúÕndan sonra bu yörelerde barÕnan Türk boylarÕ ilk olarak øslam’Õ
benimsemiú akabinde ço÷u akÕncÕ olarak bu yörelerdeki bütün OsmanlÕ akÕnlarÕna katÕlÕp
OsmanlÕlarÕn yanÕnda kalmÕútÕr.
16
katletti÷i (1413) ve bunun neticesinde, orta Kosova bölgesinin tekrar SÕrplara
bÕraktÕ÷Õ bilinmektedir.9 Bu vaziyet Üsküp Sancak Beyi øsak Bey zamanÕna
yani 1439 yÕlÕna kadar sürmüútür. Fakat bu tarihte Sultan II. Murat tarafÕndan
Semendire’nin Brankoviç’ten zaptÕ üzerine, tüm SÕrbistan do÷rudan do÷ruya
OsmanlÕ egemenli÷i altÕna girmiútir dolayÕsÕyla, Kosova’da OsmanlÕ Devleti
sÕnÕrlarÕ içine alÕnmÕútÕr.
Kosova’nÕn OsmanlÕ tarihinde II.
Kosova
Muharebesine
sahne
olmak itibarÕ ile de ayrÕca önemi
vardÕr. Varna SavaúÕndan10 sonra
Hünaydi Yanoú büyük bir kuvvetin
baúÕnda, 1448 yÕlÕnda yeniden
SÕrbistan’a girdi ve Kosova
sahrasÕnda I. Kosova SavaúÕnÕn
yapÕldÕ÷Õ yere geldi. SÕrplar henüz
Varna
yenilgisini
unutmamÕú
olduklarÕndan, Hünaydi ile iú
birli÷i yapmaktan çekindiler. II.
Murat kumandasÕndaki OsmanlÕ ordusu müttefiklerin Kosova’ya vardÕklarÕ
sÕrada, güney yolu ile aynÕ yere yetiútiler. Burada müttefiklerin saldÕrÕsÕ ile
baúlayan çarpÕúma üç gün sürdü. Sonuçta Hünaydi Yanoú kaçmaya mecbur
oldu. Bu yenilgide düúman ordusu 17 bin esir, yaralÕ ve ölü bÕraktÕ. SÕrplar II.
Kosova SavaúÕnda tarafsÕz kaldÕklarÕ için, bu zafere ra÷men, onlarÕn elindeki
topraklara dokunulmadÕ. Bu sebeple Kosova sahrasÕnÕn hemen hemen kuzey
sÕnÕrÕnÕn VÕçÕtÕrÕn yöresi SÕrplarÕn elinde kaldÕ. Bu kasabanÕn ancak 1455
yÕlÕnda NobÕrda’nÕn düúmesinden sonra ikinci kes zapt edilmesi göz önünde
tutulursa, Kosova sahrasÕnÕn kuzey bölümü bu tarihten itibaren, sürekli olarak
OsmanlÕlarÕn eline geçmiútir. DolayÕsÕyla II. Kosova SavaúÕnÕn (1448)
OsmanlÕ Devletinin kesin zaferleriyle sonuçlanmasÕ ve Fatih Sultan
Mehmet’in 1455’te NobÕrda’yÕ fethederek bütün Kosova’yÕ ele geçirmesi ile
bu topraklarda 543 yÕl sürecek OsmanlÕ hâkimiyeti baúlamÕútÕr 11
9
øslam Ansiklopedisi, 10.Cilt østanbul 1966, s. 872,
Daha hayatta iken II. Murat, tahtÕ küçük yaútaki o÷lu II. Mehmet’e (Fatih Sultan Mehmet
Han) bÕrakarak hükümdarlÕktan ayrÕldÕ. Bu durumdan yararlanmak isteyen Avrupa devletleri,
Macar KralÕ Ladislas’Õn OsmanlÕlarla 1444 yÕlÕnda Edirne-Segedin AnlaúmasÕ’nÕn bozmasÕnÕ
istediler. AnlaúmanÕn bozulmasÕndan sonra Kral Ladislas büyük bir ordu ile Varna
(Bulgaristan) önlerine geldi, Sadrazam ÇandÕrlÕ Halil Paúa’nÕn iste÷i üzere II. Murat yeniden
tahta geçti. II. Murat 40 bin kiúilik seçme bir kuvvetle Rumeli’ye geçti, Varna’da Macar
ordusuyla karúÕlaútÕ ve burada úiddetli bir savaú oldu. OsmanlÕ birlikleri iki yandan düúmanÕ
çevirdiler Ladislas öldürüldü. Erdey Beyi Hünaydi Yanoú hÕzla yetiúerek durumu düzeltmesi
çalÕúmasÕ sonuç vermedi. Macar kuvvetleri bozguna u÷radÕlar ve çok kiúi öldü. Varna SavaúÕ,
OsmanlÕlarÕn parlak zaferiyle sona erdi,
11
OsmanlÕlarÕn Balkanlara yerleúmeleri üç úekilde olmuútur;
10
17
1474/75 yÕllarÕnda düzenlenen Tahrir Defterlerinde, Rumeli Beylerbeyli÷ine ba÷lÕ VÕçÕtÕrÕn ve Üsküp vilayetleri dâhilinde kalan VÕçÕtÕrÕn, II.
BeyazÕt'tÕn ilk yÕllarÕna ait 1487 tahrir defterlerinde ilk OsmanlÕ Sancak
Merkezi olmuútur. XVII. yüzyÕlÕn baúlarÕnda Kosova idare taksimat
bakÕmÕndan iki eyaletin sÕnÕrlarÕ içinde kalmÕútÕr. 1660 tarihlerinde Kosova
sahrasÕndan geçen Evliya Çelebi di÷erleri arasÕnda VÕçÕtÕrÕn kasabasÕnÕn iki
bin hanelik sancak merkezi oldu÷unu, halkÕnÕn Türkçe ve Arnavutça
konuútu÷unu bildirmektedir.12
Kosova sahrasÕ, OsmanlÕ egemenli÷ine geçmiúinden yaklaúÕk 2,5
yüzyÕl sonra, kÕsa bir süre için Avusturya’nÕn istilasÕna u÷ramÕútÕr.1683
yÕlÕnda II. Viyana baúarÕsÕzlÕ÷Õ üzerine Macaristan'Õ iúgal eden Avusturya
ordusu 1688–1689 yÕllarÕnda Balkanlar'a da girerek Kosova'yÕ baútanbaúa
eline geçirmiútir. O zamanda Kosova’ya yerleútirilen Ye÷en Osman Paúa,
önce AvusturyalÕlara ardÕndan da Recep Paúa’ya yenildi. Bu olaydan kÕsa bir
süre sonra Pikolomini kumandasÕndaki Avusturya ordusu Kosova’ya gelerek,
SÕrplarÕn yardÕmÕ ile Kosova ve çevresini aldÕ. Ancak Mora cenubi seraskeri
Koca Halil Paúa ile Selim Giray Han, Kosova sahrasÕnda asillerle
AvusturyalÕlarÕ yenilgiye u÷rattÕlar ve 1690 yÕlÕnda düúman kuvvetleri kaçmak
zorunda kalmÕúlar. 1783 yÕlÕnda øúkodra MutasarrÕflÕ÷Õna gönderilen Kara
Mahmut Paúa, Arnavutluk'ta zamanla ba÷ÕmsÕz harekete baúlamÕú. Bu arada
Kosova'nÕn bir bölüm yerlerini de yönetimi altÕna almÕú. I. Abdülhamit 1786
yÕlÕnda üzerine kuvvet göndermiú. Ancak OsmanlÕ kuvvetleri Kosova'da Kara
Mahmut kuvvetlerine yenilmiú. III. Selim bu asi ile anlaúarak meseleyi
kapatmÕú. Daha sonralarÕ Kosova birçok asinin eline geçmiútir.
Kosova ovasÕ bu vakadan 40 sene sonra, yine aynÕ aileden øúkodra
valisi Mustafa Paúa13 ile hükümet kuvvetlerinin karúÕlaútÕ÷Õ yer olmuútur.
1. ølk fetihler sÕrasÕnda Anadolu'daki yakÕn bölgelerden, yeni alÕnan yerlere devlet eliyle
göçmen nakledilmesi,
2. Fetihlere gönüllü olarak katÕlan gazi-alperenler ve gaza için gelen aúiret men-suplarÕnÕn bir
bölümünün fethedilen kalelerde muhafÕz olarak bÕrakÕlÕp bir bölümünün de istedikleri yerlere
yerleútirilmesi,
3. Kolonizatör Türk derviúlerinin stratejik noktalarda kurduklarÕ tekke ve zaviyelerin
faaliyetleri ve çevrelerinde yeni yerleúim merkezlerinin kurulmasÕ.
Kosova’nÕn tamamÕyla OsmanlÕ egemenli÷i altÕna geçmesinden kÕsa bir zaman sonra
Anadolu’nun birçok yerlerinden aileler getirilip Kosova’ya yerleútirilmiútir: Horosan, Kuçan,
Tokat, Yozgat, Ni÷de, Edirne, Konya, Kayseri, Adana, Mersin, Kastamonu vb. Buraya gelen bu
aileler geldikleri yerlerinin soyadlarÕnÕ uzun zaman taúÕmÕúlardÕr. Hata bugün bazÕ aileler hala
bu soyadlarÕ taúÕmaktadÕrlar. Fakat 1947 yÕlÕnda (Kosova’da Türklerin Resmi tanÕnmadÕ÷Õ
dönemi) çÕkarÕlan soyadÕ kanununa göre soyadlarÕnÕn yeniden kaydedilmesi zaruri yeti
uygulandÕ÷Õ için Kosova’da ço÷u Türk ailesi tarihi aslÕ olan soyadÕnÕ kaybetmiútir ve ulusal
kimli÷ine ters düúen soyadlarÕnÕn yakÕútÕrÕlmasÕnÕ isteksiz kabul etmiútir.
12
Hazim Šabanoviü, Putopis Evlije ûelebije, Veselin Masleša Sarajevo 1979, s 275–276,
13
OsmanlÕ veziri ve øúkodra sanca÷Õna kalÕtÕm yoluyla tayin edilen Mustafa Paúa, BuúatlÕ
ailesine mensup olan mutasarrÕflarÕn sonuncusudur. øúkodralÕ Mustafa Paúa 26 Mart 1797
yÕlÕnda do÷muútur. øúkodra mutasarrÕflÕ÷Õna 1810 yÕlÕnda tayin edilmiútir. Uzun bir zaman
OsmanlÕ Devletin baúÕna dert açmÕú bir isyancÕ olarak görünmekte beraber, ilim ve bilim ile
18
1828/29 tarihlerinde OsmanlÕ Hükümeti ile Mustafa Paúa arasÕnda çÕkan
ihtilaf yüzünden, Mustafa Paúa topladÕ÷Õ 20 bin civarÕnda asker ile Ohri
yoluna ardÕndan da Kosova sahrasÕna gelmiú. Dukacin sanca÷Õna tayin olunan
Abdürrezzak Paúa ve yanÕnda kilerini Priútine civarÕnda yakalayÕp,
püskürttükten sonra, sadrazam tarafÕndan gönderilen kuvvetleri de burada
bozguna u÷ratmÕútÕr. Fakat Kosova paúalarÕ Mustafa Paúaya söz verdikleri
halde kendine yardÕm etmediklerinden, Kaçanik ve Üsküp tarafÕna çekilmek
mecburiyetinde kalmÕú, nihayet Reúit Mehmet Paúa komutasÕnda Veles
kasabasÕ yanÕnda Babuúhan denilen yerde hükümet ordusuna ma÷lup
olmuútur. Bu çatÕúmada Mustafa Paúa 2000 ölü ve 14 esir bÕrakarak, küçük bir
grupla önce Prizren’e sonrada øúkodra’ya (Arnavutluk) kaçmÕútÕr.14
Sadrazam Reúad Mehmet PaúanÕn kuvvetleri, Mustafa Paúadan sonra,
Bosna sergerdesi Hüseyin Gradaúeviç’in kuvvetleri tarafÕndan yine Kosova’da
16 Temmuz 1831 yÕlÕnda, ilkin Kaçanik’te daha sonra da Liplan’da bozguna
u÷ratÕlmÕútÕr.15 II. Mahmut ve Abdülaziz devirleri arasÕnda yapÕlan idari
yenilikler sÕrasÕnda önceleri Prizren Vilayeti-Rumeli, sonralarÕ ManastÕr ve
daha sonra Sofya vilayetlerine ba÷lanan Kosova Sanca÷Õ, “93 Harbi”16 sonucu
Ayastefanos’ta imzalanan barÕú antlaúmasÕ gere÷ince, Sofya vilayetinin,
kurulmakta olan Bulgaristan Prensli÷ine terk edilerek, OsmanlÕlarÕn elinden
çÕkmÕútÕr. Ancak Berlin AntlaúmasÕ gere÷ince, Makedonya’nÕn kuzey
bölümünü oluúturan eski Dardanca bölgesine denk düúen ve OsmanlÕ
idaresine bÕrakÕlan bu topraklar üzerinde yeniden bir vilayetin oluúmasÕ
zorunlu oldu. Merkezi Priútine olmak üzere kurulan bu vilayete "Kosova
Vilayeti" adÕ verilmiútir17 ve Prizren, Priútine, Üsküp, Yeni Pazar ve Debre
sancaklarÕndan oluúmaktaydÕ.18 Kosova Vilayeti merkezi, 1888 yÕlÕnda
baúkalarÕndan üstün görünme ve devlete samimi bir surette boyun e÷erek mazisini unutturup,
yeni bir hayat tarzÕ takibine muvaffak olmuútur. øúkodralÕ Mustafa PaúanÕn Mevlevi tarikatÕna
ba÷lÕ ve araútÕrma meraklÕsÕ oldu÷u bilinmektedir. Kendisinin úahsi geçmiúi dolayÕsÕ ile affa
ulaúmÕú oldu÷unu da söylemek gerekir.
14
Hasan Kaleúi, Hansyurgen Kormrumpf, age, s. 75,
Bu çarpÕúmadan sonra Mustafa Paúa 100–150 kiúiyle ilkin Prizren’e geldi÷inde orada eski
arkadaúÕ olan Mahmut Paúa Rotul’a sÕ÷Õnarak, yeni bir askeri güç kurmaya çalÕútÕ, fakat bunu
baúaramadÕ÷Õ için øúkodra‘da bir kaleye kapanÕp 6 ay kaldÕktan sonra Meternik’in yardÕmÕyla 9
Eylül 1931 yÕlÕnda sultan tarafÕndan af edilmiútir. Ondan sonra østanbul’a ça÷ÕrÕlan Mustafa
Paúa orada çok iyi karúÕlanÕyor, mir-i-miran rütbesi geri çevriliyor, ev ve büyük bir miktarda
para verilmiútir. Daha sonra Bolu, Kastamonu, Adana, Maraú, øzmir ve Halep valisi olarak
Mustafa PaúanÕn OsmanlÕ Devletine önemli katkÕlarÕ olmuútur. 1858 yÕlÕnda Mekke ve Medine
valisi görevine seçilen Mustafa Paúa 1860 yÕlÕnda Mekke’de vefat etmiútir,
15
Hasan Kaleši, Prizrenac Mahmut Paúa Rotul Njegove Zadužbine i Vakufnama, Starine
Kosova VI-VII, Priština 1972/73, s. 34,
16
1877–1878 yÕlÕnda OsmanlÕ Devleti ile Rusya arasÕnda meydan gelen savaú OsmanlÕ tarih
kaynaklarÕnda “93 Harbi” olarak bilinmektedir. Bu savaútan sonra imzalanan Ayastefanos
(Yeúilköy) ve daha sonra Berlin AntlaúmasÕyla (1878) OsmanlÕ Devleti büyük ölçüde toprak
kaybÕna u÷ramÕútÕr,
17
ùemsettin Sami, Kamusu’l A’lam, østanbul, 1314, Cilt V s. 3746–3748,
18
Kosova Vilayeti Salnamesi, s.1296,
19
Üsküb’e nakledilmiú ve hudutlarÕ da geniúletilmiútir. Bu vilayet aldÕ÷Õ son
idari taksimata göre Üsküp, Priútine, Seniça, øpek, TaúlÕca ve Prizren’den
ibaret olmak üzere 6 sancak, 28 kaza, 16 bucak ve 320 köyden kurulmuútur.19
Berlin AntlaúmasÕyla Gusinye ve Plav gibi yerleúim yerlerinin
Karada÷’a verilmesi Arnavut halkÕnda büyük tepki yaratmÕútÕr ve mahalli
direniúlere yol açmÕútÕr. Kendi topraklarÕnda baúkalarÕnÕn hüküm sürmesini
istemeyen Arnavutlar, ittihat kongresi namÕ altÕnda ilk toplantÕlarÕnÕ 10
Haziran 1878 tarihinde Prizren’de, Gazi Mehmet Paúa Camii Medresesi
binasÕnda yaptÕlar. ToplantÕda siyasi ve askeri özelli÷ini taúÕyan “Prizren
Birli÷i” kurulmuútur. Birli÷in kurulmasÕnda ve organizasyonunda Abdül
Fraúeri’nin büyük katkÕsÕ olmuútur.20
Birli÷in baúta amacÕ tüm ArnavutlarÕ birleútirerek Kosova’da
özerkli÷inin kazanÕlmasÕdÕr. Daha sonra Arnavutlar silahlanmaya baúlandÕlar
ve bu birli÷in kapsamÕnÕ di÷er úehirlerde de geniúletmek istediklerinden
dolayÕ, Priútine mevki kumandanÕ Ahmet Paúa derhal askeri müdahalede
bulundu ve bu iú için Priútine’ye geldikleri takdirde, úehri bombardÕman
edece÷ini bildirdi. Nihayet bu birli÷in bir an evvel gerçekleúmesi için çalÕúan
reislerden Süleyman Vokúi mahiyetindeki Arnavut gönüllüleri ile 1881 yÕlÕnÕn
baúlangÕcÕnda, Üsküp’ü, Priútine’yi, Mitroviça’yÕ almak suretiyle Kosova
sahrasÕnÕ baútanbaúa ele geçirdi. Bunun üzerine OsmanlÕ Devleti’nin
Arnavutluk’un ÕslahÕna yolladÕ÷Õ Derviú Paúa 20 bin kiúilik bir kuvvet ile 25
Mart 1881 de Üsküp’e geldi. Biraz sonra da bu iki taraf kuvvetleri Firzovik
yakÕnlarÕnda 29 Nisan 1881 tarihinde çarpÕútÕlar ve bu çarpÕúma sonunda
Arnavut ittihat taraftarlarÕ da÷ÕldÕlar.
1883 yÕllarÕndan II. Meúrutiyetin ilanÕna kadar bu havalide epey,
mühim çarpÕúmalar meydana gelmiútir. II. Meúrutiyetin ilan edilmesiyle ve
kanunun esasi geçerli÷e girdikten sonra, meúrutiyete ilk muhalefet hareketi
yine Kosova’dan çÕkmÕútÕr. øsa Boletini, Mitroviça civarÕnda bir kuleye
kapanarak, niúancÕ taburlarÕ ile mücadeleye giriúmiú ve daha sonra vergi
meseleleri yüzünden ayaklanan ArnavutlarÕn tenkili için, Kosova’ya asker
sevk olunup silah toplattÕrÕlmÕútÕr.
Kosova'da sürekli çatÕúma hareketlerini sakinleútirmek maksadÕyla.
1912 yÕlÕnda V. Mehmet bizzat Kosova'ya kadar gelerek I. Murat Türbesi'nde
cuma namazÕnÕ kÕlmÕú. Kosova halkÕnÕn sorunlarÕyla ilgilenerek, onlarÕn
isyancÕlarla iúbirli÷i yapmamasÕ için gerekli nasihatlerde bulunmuú, ancak
halka dinletememiú. Ondan sonra hasta olarak østanbul'dan gönderilen ve
olaylarÕ bastÕrmakta görevli bulunan Sait Paúa da çatÕúmacÕlarla iúbirli÷i
yapmÕú; sonuçta Balkan SavaúÕ’nÕn da çÕkmasÕ üzerine, SÕrplar 1912 yÕlÕnda
tüm Kosova'yÕ ele geçirmiútir.
19
20
Kosova Vilayeti Salnamesi, s, 1314,
Kosova Dikur e Sot: NGB Borba, Beograd 1973, s.156–57,
20
OsmanlÕ Ordusu güneye çekilmiú. 30 MayÕs 1913 yÕlÕnda Londra
AntlaúmasÕyla Kosova Vilayeti SÕrbistan'a bÕrakÕlmÕútÕr. OsmanlÕ Devleti’nin
son yÕllarÕnda Kosova Vilayeti'nin geniúli÷i 28.000 Km2, nüfusu ise 800.000
ile 1.000.000 arasÕnda de÷iúmekteymiú. OsmanlÕlar Kosova Vilayetini
bÕrakÕrken, vilayet sÕnÕrlarÕ
içinde 35 medrese, 388
ilkokul ve 23 ortaokul
bÕrakmÕútÕr.21
OsmanlÕlarÕn XIV.
yüzyÕlda
bu
topraklara
gelmeleriyle, bu topraklarda
OsmanlÕ kültürünün etkisi de
görülmeye ve hissedilmeye
baúlamÕútÕr. Bu geliúme ve
etki XX. yüzyÕla kadar
uzamÕútÕr.
Söz
konusu
idarenin uygulanmasÕyla tüm
Kosova kent ve yerleúim yerlerinin de÷iúmelere ve yeni kalkÕnmasÕna tabi
tutulmuútur. O dönemlerde, bu topraklarda o zamana kadar hiç görülmemiú
Fars ve Arap sanatsal de÷erlerini içeren OsmanlÕ mimarisinden güzel örnekler
görülmeye baúlanmÕútÕr. Söz geliúi eserler OsmanlÕlarÕn yaúadÕ÷Õ tüm
kentlerde inúa edilmiútir. Örne÷in: camiler, tekkeler, hanlar, türbeler, köprüler,
zaviyeler, medreseler, mektepler, kütüphaneler, kaleler, kuleler, çeúmeler,
úadÕrvanlar, sebiller, kervan saraylar vb. OsmanlÕ zevkinin ürünü olan tüm bu
eserlerde tatbik edilerek, OsmanlÕnÕn sanat dehasÕ sergilenmiútir, bu eserler
sayesinde, dünya görüúümüz, ahlakÕmÕz, yaúam tarzÕmÕz, zevkimiz, estetik
anlayÕúÕmÕz bu eserlerden çevreye yayÕlmÕú geniú bir alana Türkün damgasÕ
vurulmuútur.
OsmanlÕlarÕn bu topraklardan gitmelerinden kÕsa bir zaman sonra
Kosova Türkleri Türkiye’ye göç etme durumuyla karúÕ karúÕya gelmiútir. Bu
göçü hÕzlandÕran etkenlerin baúÕnda, politik ve ekonomik nedenlerle birlikte,
okullarÕn kapatÕlmasÕyla, Türkçe e÷itimden mahrumiyet de gelmektedir.
Kosova’dan Türklerin Türkiye’ye ilk göçleri 1912 yÕlÕnda baúlamÕútÕr ve bazÕ
dönemlerde daha sakin olurken, kimi dönemlerde büyük hÕz kazanmÕútÕr ve
günümüze kadar hiç durmamÕútÕr.
1919–1941 yÕllarÕ arasÕnda meydana gelen olaylardan, bilhassa 1919
yÕlÕnda devlet tarafÕndan öngörülen toprak reformunun baúarÕsÕzlÕ÷Õ ve 1921
yÕlÕnda getirilen yeni anayasayla, Kosova’daki durum daha da kötüleúmiútir.
Bu dönemde Müslüman halkta mevcut olan memnuniyetsizlik daha büyük bir
boyut kazanÕrken, ileriki yÕllarda Kosova’dan yine önemli sayÕda Türk
ailesinin göç etmesine sebep olmuútur. Politik nedenleri yüzünden Kosova
21
Tu÷lacÕ, age, s. 366,
21
Türklerinin Türkiye’ye en yo÷un göçü 1953 ve 1961 yÕllarÕnda
gerçekleúmiútir 22. Bir dönem için sakinleúen göç 1971 ve 1986 yÕllarÕnda hÕz
kazanmaya baúlamÕútÕr.
Kosova’nÕn tarihinde 543
senelik önemli bir zaman
dilimini oluúturan OsmanlÕ
Devleti hâkimiyeti yanÕ sÕra
ikinci önemli bir tarihi olayÕ
olarak da 1999 yÕlÕnÕn Mart
aylarÕnda
Kosova’da
meydana gelen savaúÕ anmak
gerekir. 1999 yÕlÕnda Kosova’da meydana gelen bu savaúla ilgili savaú sonrasÕ
yapÕlan incelemelerde, bu yörelerde bugüne kadar görülmemiú bir úiddetin ve
felaketin yaúandÕ÷Õ bildirilmektedir. Yani, bu savaúta binlerce insan kaybÕ
dÕúÕnda, ölçülmez de÷erde menkul ve gayrÕ menkul kaybÕ yanÕ sÕra çok sayÕda
dini eserinin de tahribat gördü÷ü kanÕtlanmÕútÕr.23 Müttefiklerin hava saldÕrÕsÕ
sonucu, aynÕ yÕlÕn Temmuz ayÕnda Kosova’yÕ hürriyetine kavuúturmuútur.
Savaú sonrasÕ Kosova halkÕ için üçüncü önemli olay da yine bu
topraklarda güvenli÷i sa÷lamak için 90 yÕl sonra KFOR müttefiklerin
bünyesinde yer alan Türkiye’nin úanlÕ ordusu-Mehmetçiklerin yer almasÕ ve
di÷er müttefiklerle Kosova halkÕna sahip çÕkmasÕdÕr.
Kosova’da günümüze kadar gerçekleúen altÕ nüfus sayÕmlarÕnÕn
sonuçlarÕ úöyledir: 1948 yÕlÕnda 733.034, 1953 yÕlÕnda 815.90824, 1961 yÕlÕnda
963.98825, 1971 yÕlÕnda 1.243.69326, 1981 yÕlÕnda 1.584.55827 ve 1991 yÕlÕnda
1.954.74728 kiúi yaúamaktaydÕ.
22
Bu dönemde ço÷u Arnavut aileleri de Prizren’den Türkiye’ye göç etmiútir,
Kosova SavaúÕ esnasÕnda Kosova ahalisinin büyük bir ço÷unlu÷u baskÕ ve zulümden evlerini
bÕrakarak Arnavutlu÷a, Makedonya’ya, Türkiye’ye ve di÷er devletlere mülteci olarak kaçmÕútÕr.
Ço÷u tutuklanÕp hapsedilmiútir, büyük bir bölümü de öldürülmüútür. NATO güçlerinin
Kosova’ya girmesiyle, kÕsa bir süre içinde tüm Arnavut mültecileri kendi evelerine dönmüú,
SÕrp ve Karada÷lÕlar ise korkudan kendi evlerini bÕrakÕp SÕrbistan’a ve Karada÷’a kaçmÕútÕr.
Sivil yönetimin kurulmasÕna ra÷men SÕrp ve Karada÷lÕ mültecileri gün bugün hala evlerine
dönmemiúlerdir. Savaútan sonra Kosova’nÕn ço÷u yerlerinde hÕzlÕ bir úekilde, hasar gören ev ve
di÷er objeler onarÕlÕp çok sayÕda yenileri de inúa edilmiútir. Fakat buna ra÷men bugün
Kosova’nÕn ço÷u yerleúim yerlerinde savaúÕ andÕran ço÷u tahribatlar hala mevcuttur,
Savaútan beú yÕl geçmesine ra÷men, Kosova’daki a÷Õr ekonomi durum düzeltilmemiútir.
øúsizlik, perspektifsizlik büyük bir boyutta olup, bazÕ durumlarda güvensizlik de halen devam
etmektedir. Hiçbir fabrika çalÕúmamaktadÕr. Emekli maúlarÕ çok düúük olarak ödenmektedir,
E÷itim ve di÷er kamu hizmetlerinde çalÕúanlarÕn maúlarÕ çok düúük oldu÷undan dolayÕ yaúam
standardÕ da en alt seviyededir vb,
24
Arnavutlar 524.559 (% 64,9), SÕrplar 189.869 ( %23,5), Karada÷lÕ 31.343, (%3,9),
Müslüman 6.241, ( % 0,8) Rom 11.904 (%1,5), HÕrvat 6.201 (% 0,8),
25
Arnavutlar 646.605 (% 67,2), SÕrplar 227.016 ( %23,6), Karada÷lÕ 37.588 (%3,9), Müslüman
8.026 ( % 0,8) Rom 3.202 (%0,3), HÕrvat 7.251 (% 0,8),
26
Arnavutlar 916.168 (% 73,7), SÕrplar 228.265 ( %18,4), Karada÷lÕ 31.555 (%2,5), Müslüman
26.357( % 2,1) Rom 14.593 (%1,2), HÕrvat 8.264 (% 0,7),
23
22
UNMøK tarafÕndan 2001 yÕlÕnda yapÕlan nüfus sayÕmÕnda Kosova’da
toplam nüfusun 2.080.000 oldu÷u bildirilmiútir. Resmi açÕklanmayan geçici
sonuçlara göre toplam nüfusun etnik da÷ÕlÕmÕ %84 Arnavut (1.650.000) %10
SÕrp (210.000), %2 Türk (50.000) ve %4 Boúnak, GoralÕ, Rom ve di÷erleri
(80.000) olarak belirtilmiútir. Dini mensubiyetine göre, %88 Müslüman, %10
Ortodoks ve %2 Katolik’tir.
1912 yÕlÕndan 1951 yÕlÕna kadar geçen dönemde Kosova’da göçler,
bozgunlar, yÕkÕmlar, acÕlar ve sÕkÕntÕlar içerisinde, I. ve II. Dünya savaúlarÕnÕ
da yaúamak zorunda kalan Türklerin sayÕsÕ önemli bir biçimde azalmÕútÕr.
Bunun sonucunda tam bir azÕnlÕk yaúantÕsÕ sürdüren Türkler bilinç ve
sa÷duyusu ile gelece÷e olan inancÕnÕ hiçbir zaman yitirmemiútir. AsÕrlar
boyunca yurt bildi÷i ve edindi÷i Rumeli topraklarÕnda hiç bitmeyen buhranlar
muhtevasÕnda zaman zaman yalnÕz da kalsa yine de zengin ve uygar
geçmiúinin birikimine güvenmeyi, gelece÷ini sa÷lamak açÕsÕndan, ilke kabul
etmiútir.
Etkin bir yaúamÕ elden bÕrakmadan sürdürmek, benli÷imizi daha da
parlak kÕlmak, halkÕmÕzÕn geçmiúten gelece÷e taúÕdÕ÷Õ hususiyetlerinden en
önemlisidir. Bu nedenle II. Dünya Muharebesinin olanca karmaúÕklÕ÷Õ ve
tehlikelerine ra÷men bu topraklarda yaúayan di÷er halklar gibi Türklerin de
yaúantÕsÕnÕ etkilemiú, kesintiye u÷ratmÕú, fakat hiçbir úekilde söndürememiútir.
Çünkü toplumsal bir olay olarak savaúÕn yararlarÕnÕn sÕralamasÕnda
bilincimizin, dinimizin, Türkçemizin ve atalarÕmÕzdan miras kalan
medeniyetimizin bizlere verdi÷i umut ve sundu÷u yaúama direncinin her
úeyden üstün oldu÷unu kanÕtlamÕútÕr.
Bu ve saymadÕ÷ÕmÕz di÷er faaliyetler sayesinde bugün Kosova’da
OsmanlÕ medeniyetinin devamÕnÕ oluúturan ve her úeyi ile bu topraklarda
e÷itimini ve Türklü÷ü yaúatan Türkler, buralarda yaúayan di÷er halklarla
kurmuú oldu÷u irtibatlarda da kendini göstermiú ve kendi benli÷ini korumakta
örnek bir millet olmuútur. Eskiden oldu÷u gibi, bugünde bu varlÕklarÕmÕzla
topluma karúÕ görüúümüz, ahlakÕmÕz, yaúam tarzÕmÕz, kültürümüz ve
benli÷imiz geniú çevreye yayÕlarak, yaúadÕ÷ÕmÕz bu topraklarda yüzyÕllar
öncesi vurulan Türk damgasÕ hala korunmaktadÕr.
Türk halkÕnÕn tarihten gelen bu bilinci her ne kadar gizlenmeye
çalÕúÕlmÕúsa da, 1951 yÕlÕnda Türklerin resmi olarak yeniden sahneye
çÕkmasÕyla Kosova, burada yaúamakta olan di÷er halklar gibi Türklerin de
yurdu oldu÷u inkâr edilemez bir duruma gelmiútir. Kosova Türklü÷ü 39 yÕl
süren bu kopuklu÷a ra÷men, baúta e÷itimiyle, okullarÕyla ve di÷er
edinimleriyle kendi varlÕ÷ÕnÕ devam ettirmeye ve günümüze kadar dimdik
ayakta tutmaya baúarmÕútÕr.
27
Arnavutlar 1.226.736 (% 77,4), SÕrplar 209.498 ( %13,2), Karada÷lÕ 27.028 (% 1,7),
Müslüma. 58.562 ( % 3,7) Rom 34.126 (%2,2), HÕrvat 8.718 (% 0,6),
28
Arnavutlar 1.607.690, (% 82,2), SÕrplar 195,301, ( %10), Karada÷lÕ 20.045, (%1), Müslüman
57.408, ( %2,9) Rom 42,806 (%2,2), HÕrvat 8.161 (% 0,4),
23
Bugüne kadar Kosova'da yapÕlan nüfus sayÕmlarÕnda 1953 yÕlÕnda
34.583, 1961 yÕlÕnda 25.764, 1971 yÕlÕnda 12.444, 1981 yÕlÕnda 12.578 ve
1991 yÕlÕnda 10.838 kiúinin Türk olarak kayÕt yaptÕ÷Õ bildirilmektedir. Biz,
bugüne kadar yapÕlan nüfus sayÕmlarÕnda Türklerle ilgili verilen rakamlarÕn,
gerçek olmadÕ÷Õna ve bugün Kosova'da çok daha fazla, Türkün yaúadÕ÷Õna
inanmaktayÕz. YukarÕda anÕldÕ÷Õna göre bunu UNMøK’in 2001 yÕlÕnda yapmÕú
oldu÷u nüfus sayÕmÕn sonuçlarÕ da kanÕtlamaktadÕr. Kosova Türkleri genelde
Prizren, Priútine, Gilan, Mitroviça, VÕçÕtÕrÕn, Mamuúa ve Doburçan'da
yaúamaktadÕrlar.
II. Dünya SavaúÕndan sonra Kosova Türkleri için bir dönüm noktasÕnÕ
oluúturan 1951 yÕlÕnda Kosova’da Türk dilinde ilk ve ortaokullarÕ, Kültür
Güzel Sanatlar Dernekleri, Türkçe Radyo ve Priútine Radyosunda Türk Sanat
OrkestrasÕ ve baúka Türk kuruluúlarÕ açÕlmÕútÕr. Bu okullardan mezun olan
ö÷rencilerimizin büyük bir sayÕsÕ daha sonra Priútine Üniversitesi’nde
e÷itimini devam ettirmiútir. Üniversite tahsili gören Kosova Türklerinin en iyi
dönemi olarak 1969–1985 yÕllarÕ gösterilmektedir. Ondan sonra da Üniversite
tahsili gören ö÷rencilerimiz de oldu fakat o gereksinmelerimize göre çok daha
azdÕ. KaldÕ ki 1990–2002 yÕllarÕ arasÕnda Kosova Türklerinin Kosova
Üniversitesinde tahsil görme durumunda bir duraklanma hissedilmiútir. Çünkü
o yÕldan baúlayarak TDB aracÕlÕ÷Õyla ana ülkemiz Türkiye tarafÕndan
kontenjan yoluyla ö÷rencilerimizin büyük bir bölümü Türkiye’nin çeúitli
üniversitelerinde e÷itimini devam ettirmektedirler. Nitekim 1990–2004 yÕlÕna
kadar, Türkiye’de e÷itim gören 600 kadar ö÷rencimizden ancak bugüne kadar
çok az sayÕda ö÷rencimiz yüksek veya fakülte mezunu olmuútur. Bunlardan
ço÷u da Türkiye’de kalÕp geriye dönmemiútir.
Bugün Kosova’da, ilkokul, lise, Priútine Filoloji Fakültesi Türkoloji
bölümünde ve 2003/04 e÷itim yÕlÕnda Prizren’de açÕlan E÷itim Fakültesinde
Türkçe e÷itim yapÕlmaktadÕr. Bugün Kosova’da Türk ö÷renci sayÕsÕnÕn
3500’ü aútÕ÷Õ bilinmektedir. Bu orantÕnÕn ise bugün Kosova’da yaúayan di÷er
halklarÕn e÷itim orantÕsÕna kÕyasen çok büyük oldu÷u anlaúÕlmaktadÕr. 1990
yÕlÕnda bu yörelerde çok partili sistemin baúlamasÕ, örgütlenme yönünde di÷er
topluluklarÕ oldu÷u gibi, Kosova Türk toplulu÷unu da etkilemiútir. Öyle ki
1990 yÕlÕnda Prizren’de merkezi olmak üzere, Kosova’da uzun bir zaman
sonra ilk olarak Türk özelli÷ini taúÕyan Türk Demokratik Partisi kurulmuútur.
Kosova Türklerinin tek resmi partisi olan TDB’nin kÕsa zamanda di÷er
kentlerde de kurulan úubeleri arasÕnda, çÕkan ayrÕmlar Kosova Türkleri
arasÕnda da büyük bir parçalanmaya sebep olmuútur. Bu dönemde partinin
yönetimiyle, Prizren’deki merkezi yönetim kurulunu oluúturan Prizren,
Mamuúa Gilan, Doburçan ve VÕçÕtÕrÕn temsilcileri üstlenmiútir. Ancak 1999
Kosova savaúÕ sonrasÕ birleúme ve barÕú etkinlikleri a÷Õr basÕnca yeni bir
yapÕlanmaya gidilmiútir. Bu yapÕlanmada gerçekleúen seçimlerden kÕsa bir
zaman sonra bu parti, TDB adÕnÕ de÷iútirerek, yine Prizren’de merkezi olmak
üzere, Kosova Demokratik Türk Partisi adÕyla etkinliklerine devam etmiútir.
24
KasÕm 2001 ve 2003 yÕlÕnda yapÕlan Kosova Meclis seçimlerinde gösterilen
baúarÕdan sonra 3 milletvekiliyle Kosova Meclisinde kendi yerini almÕútÕr.
Kosova Meclisi 17 ùubat 2008 yÕlÕnda ba÷ÕmsÕzlÕ÷ÕnÕ ilan ederek
ba÷ÕmsÕz, egemen, demokratik ve barÕúsever bir ülke olarak Kosova
Cumhuriyeti kurulmuútur. AynÕca Kosova Cumhuriyeti, orada yaúayan bütün
halklarÕn ülkesi ve devleti olmakla tüm halkÕn eúitli÷ini sa÷lamakta yükümlü
olan bir devlet olarak da kendini ilan etmiútir.
Kosova bugün içinde bulundu÷u resmi 10.838 veya gayri resmi
30.000 Türk nüfusu ile çok yönlü bir etkinlik içinde bulunmaktadÕr. 28 kadar
kültür-sanat ve di÷er alanlardaki kurulan derneklerde 2.000 civarÕnda etkin
üye ve sanatçÕ, 60 kadar kitabÕ yayÕnlanmÕú yerli Türk yazarÕ, úairi,
araútÕrmacÕsÕ vardÕr. 250 kadar ilkokul ve ortaokul ö÷retmeni, edebiyat ve
araútÕrma türünde yayÕnlanan 200 kadar kitap, çeúit türde dergi, gazete,
Türkçe radyo ve Türkçe TV yayÕnlarÕ gibi etkinlikleri vardÕr.
OsmanlÕlarÕn bu topraklarda 543 yÕl kadar sürdürmüú olduklarÕ
medeniyetin devamÕnÕ oluúturan ve her úeyi ile bu topraklarda Türklü÷ü
yaúatan Kosova Terklerinin kimi etkenlerden dolayÕ yÕldan yÕla sayÕsÕnÕn
azalmasÕ karúÕsÕnda bile, bugün bu etkinlikler sayesinde Türk-OsmanlÕ
özelli÷ini kaybetmemiú, aksine kendi benli÷ini korumakta örnek bir millet
olmuútur. AynÕca, bu etkinlikler sayesinde bugün de buralarda eskiden kalan
yenisi de dâhil OsmanlÕnÕn sanat dehasÕ sergilenmeye devam edilmektedir.
Eskiden oldu÷u gibi, úimdi de bu varlÕklarÕmÕzla topluma karúÕ görüúümüz,
ahlakÕmÕz, yaúam tarzÕmÕz, zevkimiz ve anlayÕúÕmÕzÕn yanÕ sÕra, atalarÕmÕzdan
kalan örf, adet, gelenek, görenek ve tek sözle kültürümüz ve benli÷imiz geniú
çevreye yayÕlarak, yaúadÕ÷ÕmÕz bu topraklarda yüzyÕllar öncesi vurulan
OsmanlÕ damgasÕ hâlâ korunmaktadÕr.
Sultan Murat Türbesinin 1911 ve 2007 yÕlÕnda görünüúü
25
Sultan Reúat’Õn geçece÷i güzergâhta onu selamlamaya
çÕkanlar toplanan çocuklar-1911
Priútine tren istasyonunda Sultan Reúat’Õ karúÕlamak için bekleyen halk-1911
Türbe ziyareti esnasÕnda Sultan Reúat’Õ karúÕlamaya gelen halk -1911
26
Türbe civarÕnda kÕlÕnan Cuma namazÕndan görüntüler -1911
Türbe civarÕnda kÕlÕnan Cuma namazÕndan görüntüler -1911
27
Sultan Murat Hüdavendi÷ar Türbesi
28
Kosova SahrasÕnda Gazi Mestan Türbesi -1911
Kosova SahrasÕnda Gazi Mestan Türbesi -2008
29
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri
KOSOVA’DA
FATøH ESERLERø
30
OsmanlÕ Dönemi øúkodra, Kosova ve ManastÕr Vilayetleri haritasÕ
31
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri
GøRøù
Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleriyle ilgili yapmÕú oldu÷um geniú
kapsamlÕ çalÕúmalarÕmÕn özel bir bölümünü oluúturan, Kosova’da Fatih Devri
Eserleri mevzu olarak bugüne kadar Kosova tarihinde yeterince araútÕrÕlmamÕú
bir konumu teúkil etmektedir. Bu konuya aydÕnlÕk getirmek maksadÕyla böyle
bir tetkike soyunup kamuoyuna bir ilk olarak sunmaktan mutluk duydu÷umu
hemen baúta beyan etmek istiyorum.
OsmanlÕ Devleti tarihinde özel bir yere sahip olan Fatih Sultan
Mehmet Han devrinin sadece Anadolu yakasÕnda de÷il, Avrupa yakasÕnÕn
Rumeli bölümünde de büyük önemi vardÕr. Kosova’da Fatih dönemi söz
konusu olunca, NobÕrda fethi, Fatih Sultan Mehmet’in NobÕdra fethinden
sonra burada üç ay kadar kalmasÕ, müteakiben Prizren fethi ve Fatih Sultan
Mehmet’in Kosova’da inúa etmiú oldu÷u dönemin en muhteúem mimari
eserleri- camileri ve OsmanlÕ tarihinin bu yöreler için eksik bÕraktÕ÷Õ bazÕ
durum ve noktalarÕ akla gelmektedir. Zaten bu çalÕúmada kapsanan temalarÕn
ve bilgilerin yukarÕda anÕlan bu durumlardan türedi÷ini bildirirken, kitapta
tespit edilen bilgiler ve teúhir edilen belgeler sayesinde OsmanlÕ tarihinin bu
yöreler için eksik bÕraktÕ÷Õ bazÕ durumlarÕn ve noktalarÕn da tamamlanaca÷Õna
ve bu yöre tarihinin belli bir ölçüde akÕúÕnÕ de÷iútirecek önemli bir kaynak ve
belge niteli÷inde olaca÷Õna inanmaktayÕm.
Kitapta, bugüne kadar Fatih Sultan Mehmet Hanla ilgili OsmanlÕ
kaynaklarÕnda bilinen veya yeterince bilinmeyen bilgiler yanÕ sÕra tespit
etti÷imiz yeni durumlar da sunulmaktadÕr. DolayÕsÕyla tespit edilen yeni
bilgiler sayesinde, bugüne kadar Fatih ve eserleriyle ilgili kÕsmen veya yanlÕú
verilen ço÷u durumlar için gerçek bilgiler, yanÕtsÕz kalan sorular için de
cevaplar verilmeye çalÕúÕlmÕútÕr.
KitabÕn asÕl konusuna daha yakÕndan iútirak etme maksadÕyla, birinci
bölümünü Kosova tarihine vermekle úayan gördük. Fatih’in SÕrbistan Seferi
yanÕnda Kosova ziyareti ilk defa bu kitapta iúlenip teúhir edilmekte.
Müteakiben sayÕsÕ az olmasÕna ra÷men, Kosova’da Fatih’in inúa etmiú oldu÷u
dönemin en meúhur camileri ve di÷er eserleri de neúredilmekte. KÕsÕtlÕ
olmasÕna ra÷men, kitapta kullanÕlan kaynaklar ve alÕntÕlar iyi bir süzgeçten
geçirilerek, her yönüyle de÷erlendirip teúhir edilmektedir.
Kosova’da Fatih Devri OsmanlÕ mimarisinin mihenk örneklerini
oluúturan bu eserlerin baúÕnda Priútine’de: Fatih Sultan Mehmet Han Camii,
Fatih HamamÕ ve Küçük Fatih Camii, øpek’te: Fatih (BayraklÕ) Camii,
Prizren’de: Fatih (Cuma) Camii ve Fatih NamazgâhÕ büyük önem
32
taúÕmaktadÕr. Büyük de÷erlere sahip olan bu camilerde yer alan tezyinatÕn
üstün bir sanatla neúredilmesi yanÕnda, iç mekânÕnÕ bütün incelikleriyle
yansÕtan dÕú zevahiri üstün bir mimari zekânÕn ürünü oldu÷u görülmekte. Bu
eserlerdeki hatlar, süslemeler, renkli camlar, taú ve ahúap iúçili÷i OsmanlÕ
sanatÕnÕn bu topraklarda en muhteúem örneklerini teúkil etmektedir.
Kosova’da belirli bir tarih döneminde, toplumsal ekonomik ve
sosyal–politik koúullarÕ altÕnda inúa edilen bu mimari eserler, bir yandan
kültürel ve maddi de÷erler içinde büyük de÷er taúÕrken, di÷er yandan bugün
onlarÕn incelenmesi ve tetkiki buralarda yaúamakta olan Müslüman halkÕnÕn
geçmiúinin incelenmesi ve araútÕrÕlmasÕ yönünden de özel bir ehemmiyet
taúÕmaktadÕr.
Di÷er araútÕrmalarÕmÕza kÕyasen bizim için yeni bir araútÕrma ufkunu
oluúturan bu konunun tetkikinin, sadece Kosova tarihi için de÷il, Türkiye
tarihi için de önemli bir de÷er taúÕyaca÷Õna inanmaktayÕz. Çünkü bizi biz kÕlan
bu de÷rlerimiz var oldukça, buralarda yüzyÕllara uzanan kimli÷imiz de
yarÕnlara taúÕnacak, sesimiz, dilimiz, dinimiz, kültürümüz, tek sözle uygarlÕk
tarihimiz bu topraklarda daha uzun yÕllar yaúayacaktÕr.
Raif VIRMøÇA
33
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri
FATøH SULTAN MEHMET HAN
HayatÕ ve kiúili÷i
OsmanlÕ
PadiúahlarÕnÕn
yedincisi, østanbul’un Fatihi,
Fatih Sultan Mehmet Han 30
Mart 1431 Pazar günü Edirne’de
dünyaya gelmiútir. BabasÕ II.
Murat, annesi Hümâ Hatun’dur.
Fatih Sultan Mehmet Han
Hazretleri, uzun boylu, dolgun
yanaklÕ, kÕrmÕzÕ-beyaz tenli,
kollarÕ adaleli ve kuvvetli bir
padiúahtÕ. Devrinin en büyük
ulemasÕndan birisi idi. Yedi
yabancÕ lisan bilirdi. Âlim, úâir
ve sanatkârlarÕ toplar ve onlarla
sohbetten çok hoúlanÕrdÕ. Gayet
so÷ukkanlÕ ve cesurdu. Eúsiz bir
kumandan ve idareci idi.
Yapaca÷Õ iúler hususunda, en
yakÕnlarÕna bile hiçbir úey sÕzdÕrmazdÕ. Küçük yaúlarda tahsiline ve
yetiútirilmesine çok önem verilen ùehzade Mehmet devrin en mümtaz
âlimlerinden ilim ö÷rendi. ølk hocasÕ Molla Yegân’dÕ. Akúemseddin hazretleri
úehzadenin her úeyi ile bizzat ilgilendi. 12 yaúÕna gelince devlet idaresini
ö÷renmesi için Manisa’ya vali olarak gönderildi. KÕsa süre sonra babasÕ
tarafÕndan tahta çÕkarÕldÕ. Bu sÕrada ùehzade Fatih henüz 13 yaúÕndaydÕ fakat
bundan faydalanmak isteyen yeni bir haçlÕ ordusunun Türk topraklarÕna
girmesi üzerine Fatih Sultan Mehmet, babasÕnÕ tekrar tahta davet etti.29
1451 tarihinde babasÕ II. Murat’Õn vefatÕ üzerine Fatih Sultan
Mehmet, ikinci defa OsmanlÕ tahtÕna oturdu÷unda henüz 19 yaúÕndaydÕ. Fatih,
babasÕ ve ecdadÕnÕ zamanÕnda zapt olunamayan BizansÕ ele geçirip
Peygamber Efendimizin “østanbul mutlaka fethedilecektir”.”Onu fetheden
kumandan ne güzel kumandan, onu fetheden asker ne güzel askerdir”
müjdesine mazhar olmak istiyordu. Fatih Sultan Mehmet, østanbul surlarÕnÕ
29
AdÕm AdÕm OsmanlÕ Tarihi, Vatan Gazetesi 2003 østanbul, s.100-121,
34
yÕkacak büyüklükteki toplarÕn planÕnÕ bizzat kendisi hazÕrlayarak, o zamana
kadar yapÕlan toplardan çok daha büyük toplar döktürdü.30
Fatih, 1453 yÕlÕ 23 Mart’ta ordusuyla Edirne’den hareket etti.
Kuúatma 6 Nisan’da baúladÕ. 18 Nisan’da østanbul adalarÕ alÕndÕ. 22 Nisan
gecesi OsmanlÕ donanmasÕ karadan Haliç’e indirildi ve son olarak 29 MayÕs
sabahÕ yapÕlan taarruzla, muhtelif devletler tarafÕndan yirmi sekiz defa
muhasara edilen østanbul, OsmanlÕ topraklarÕna katÕlmÕú oldu.
Savaú sonunda Fatih, beyaz atÕna binmiú, ordusunun önünde, yanÕnda
hocalarÕ bulundu÷u halde østanbul’a ilk defa girerken, úehir halkÕ heyecanla
OsmanlÕ ordusunu karúÕlamaktadÕr. AksakalÕ ve a÷Õr duruúuyla Akúemseddin’i
padiúah sanarak ellerindeki çiçek demetlerini ona vermeye çalÕúan úehir
halkÕna göz ucuyla Fatih Sultan Mehmet’i göstererek, “Sultan Mehmet odur,
çiçekleri ona veriniz” demek istiyordu. Fatih de Akúemseddin‘i göstererek,
“Gidiniz gene ona veriniz. Sultan Mehmet benim ama o benim hocamdÕr”
dedi.
Fatih, úehre girince do÷ruca
Ayasofya’nÕn önüne gelir. Burada
büyük rütbeli papazlar, keúiúler ve
halk padiúahÕn atÕnÕn ayaklarÕna
a÷layarak kapanÕrlar. O zamanlarda
bir hükümdar, bir úehri zapt etti÷i
zaman ya÷ma ederdi. BizanslÕlar da
bunu bekliyorlardÕ fakat büyük
OsmanlÕ SultanÕ bu yerlerde sürünen
BizanslÕlara úu úahane sözleri
söylemiútir: “KalkÕnÕz ve müsterih
olunuz” Ben Sultan Mehmet,
hepinize söylüyorum ki, bu andan
itibaren ne hürriyetleriniz, ne de
hayatlarÕnÕz
hakkÕnda
gazap-Õ
úahanemden korkmayÕnÕz. Kimsenin
malÕ ya÷ma edilmeyecektir. Kimseye
zulüm yapÕlmayacaktÕr. Hiç kimse
dini
inanÕúlarÕndan
dolayÕ
cezalandÕrÕlmayacaktÕr. Bu úahane müsamaha RumlarÕ úaúÕrttÕ. Bu ne büyük
kumandandÕ! Bu ne inanÕlmaz sözlerdi!
30
Bunlardan “ùâhî” adÕ verilen biri çok büyük idi. Bu top 600-700 kilo a÷ÕrlÕ÷Õndaki granit
gülleleri 1.200 metreye kadar fÕrlatabiliyor ve patladÕ÷Õ zaman metrelerce mesafeden
duyulabiliyordu. Bu korkunç topun ilk tecrübesinin yapÕlaca÷Õ sÕrada Fatih Edirne’de haberi
olmayanlarÕn dilleri tutulmasÕn diye, hamile kadÕnlar çocuklarÕnÕ düúürmesinler diye, daha
evvelinde bütün úehre tellallar vasÕtasÕyla topun atÕlaca÷Õ saati ilan etmiútir. Bu muazzam top
Edirne’den østanbul’a elli çift manda ile iki ayda getirilebilmiú nakil esnasÕnda yollarÕn ve
köprülerin tamiri iúinde yüzlerce insan çalÕútÕrÕlmÕútÕ.
35
Fatih Sultan Mehmet, dünyanÕn en büyük kilisesi ve bütün
Avrupa’nÕn ayakta kalan en eski yapÕsÕ olan Ayasofya’yÕ camiye çevirdi.
Fatih bu mabedin kÕyamete kadar cami olarak kalmasÕnÕ yazÕlÕ olarak vasiyet
ve vakf eylemiútir.31
Fatih, Enez'i, Galata ve Kefe'yi OsmanlÕ topraklarÕna dâhil etti. Limni,
ømroz, Semendire, Tasoz, Bozcaada ve Bogdan'Õ aldÕ. Belgrat’Õ muhasara
etti÷i zaman çarpÕúmaya bizzat katÕldÕ. AlnÕndan ve dizinden ciddi úekilde
yaralandÕ. 1458'de Mora'yÕ kÕsmen, bir sene sonra da SÕrbistan'Õ tamamen aldÕ.
1461'de Amasra'yÕ ve øsfendiyar O÷ullarÕ Beyli÷ini OsmanlÕ topraklarÕna
dâhil etti. Trabzon Rum ømparatorlu÷unu ortadan kaldÕrdÕ. 1462'de Romariya,
Yayçe ve Midilli'yi aldÕ. 1463 senesinde PapanÕn büyük gayretleri ile toplanan
ve savaúa katÕlan herkesin altÕ aylÕk günahÕnÕn affolunaca÷Õ ilân edilen 20
devletin katÕldÕ÷Õ bir haçlÕ ittifakÕ ile 16 sene savaútÕ. 1463'de Bosna'yÕ fethetti
ve Hersek'i de tabiiyeti altÕna aldÕ. 1466'da Konya ve Karaman’Õ aldÕ.
Arnavutlu÷u tamamen OsmanlÕ topraklarÕna kattÕ. 1470'de Agriboz'u aldÕ.
Uzun Hasan'Õ Otlukbeli savaúÕnda kesinlikle yendi. Zafer úükranesi olarak
kÕrk bin esiri salÕvererek, hürriyetlerine kavuúturdu. 1476'da Bo÷dan'Õ
OsmanlÕ topraklarÕna kattÕ. Otuz sene içinde tam yirmi beú seferi bizzat
kendisi idare etti. 900.000 bin kilometrekare olan topraklarÕnÕ 2.214.000
kilometrekareye çÕkardÕ.
31
1127 sene kilise, 481 sene de câmi olarak kullanÕlan Ayasofya, 1934'de müzeye tahvil
edilmiútir.
36
Fatih Sultan Mehmet, Venedikliler tarafÕndan tertiplenen tam on dört
suikasttan kurtuldu. Son suikasttan ise kurtulamadÕ. Venedikliler, bu büyük
hükümdarÕ, aslen bir Yahudi olan Maestro Jacopo isimli bir doktor vasÕtasÕyla
zehirleterek öldürmeye muvaffak oldular. Tarihçi Babinger'e göre bu suikastçÕ
Doktor, Yakup Paúa unvanÕ ile sarayÕn doktorlarÕ arasÕnda bulunuyordu. 1481
MayÕsÕnÕn üçüncü günü yine bir sefere çÕkmÕúken, Gebze'de ordugâhÕnda
Perúembe günü vefat etti. Papa, Büyük Hakan’Õn ölümünde tam üç gün üç
gece bütün kiliselerin çanlarÕnÕ çaldÕrtarak sevinç ayinleri yaptÕrdÕ. Fatih 49
sene bir ay beú gün yaúadÕ. øki imparatorluk, dört krallÕk ve on bir prenslik
yÕkan büyük hükümdarÕn cenaze namazÕnÕ Fatih Camiinde ùeyh Muslihiddin
Mustafa Vefa Efendi Hazretleri kÕldÕrdÕ. Türbesi, Fatih Camii yanÕndadÕr.
Fatih, Müslüman Türk Milletine yapmÕú oldu÷u büyük hizmetlerle,
dünyanÕn en büyük hükümdarlarÕndan birisi oldu÷unu ispat etmiútir. østanbul
gibi, cihanÕn bir incisi olan, bu muhteúem beldeyi Türk Milletine
kazandÕrmÕútÕr. YapmÕú oldu÷u çalÕúmalar ile memleketinde büyük çapta bir
imar hareketini gerçekleútirmiútir. Bugünün üniversitesi mukabilinde olan
(Fatih Külliyesini) 1470 senesinde tamamlamÕú, østanbul'u fethetti÷i zaman 8
tane kiliseyi camiye çevirmiú, etrafÕndaki papaz odalarÕnÕ da medrese
yapmÕútÕr. AyrÕca birçok Anadolu kasabasÕnda da medreseler yaptÕrmÕútÕr. Hz.
Eyyüb EI-Ensâri'nin (r.a.) kabri Fatih zamanÕnda keúfedilmiútir.
Erkek çocuklarÕ: Mustafa, økinci Bayezid, Cem, Korkud, KÕzÕ:
Gevherhan SultandÕr.
37
Fatih Dönemi OsmanlÕ Devleti
38
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri
FATøH SULTAN MEHMET’øN
BALKAN SEFERø
( NobÕrda Fethi )
Fatih Sultan Mehmet, østanbul'un fethinden sonra batÕdaki hâkimiyeti
pekiútirmek, sÕnÕrlarÕ geniúletmek, øslam'Õ en uzak yerlere kadar yaymak
amacÕyla Avrupa üzerine birçok seferler düzenledi. Bu seferler arasÕnda 14541459 yÕllarÕnda SÕrbistan seferi de gerçekleúmiútir.
SÕnÕr komutanÕ Evrenoz o÷lu øsa Beyin 1455 yÕlÕnda, “SÕrbistan
istilasÕnÕn kolay olaca÷Õ” hakkÕnda gönderdi÷i haber üzerine, daha önceki
baúarÕsÕzlÕ÷ÕnÕ telafi etmek için, Fatih Sultan Mehmet SÕrbistan seferine çÕktÕ.
Ordu, Kratova’ya ulaúÕnca toplanan Savaú Meclisinde, NobÕrda’nÕn yeniden
fethine karar verildi. Gümüú madenleriyle ünlü olan bu úehir, uzun bir sure
önce OsmanlÕlar tarafÕndan fethedilmiú ise de Segedin antlaúmasÕyla SÕrplara
bÕrakÕlmÕútÕ.
KÕrk gün kuúatÕlan NobÕrda sonunda teslim oldu. (Haziran 1455).32 Bu
baúarÕdan sonra yine madenleriyle ünlü olan Tirbiçe (Banice) de ele geçirildi.
Fatih Sultan Mehmet, SÕrbistan seferinden dönerken ceddi I. Murat kabrini
ziyaret etmiú; müteakiben de Selanik üzerinden Edirne’ye dönmüútür.33
NobÕrda’nÕn düúmesiyle Fatih Sultan Mehmet Han, SÕrbistan’Õn di÷er
yerlerini ele geçirmek için bizzat orduyla komuta ediyordu, Lakin pek kolay
da olmadÕ ve SÕrbistan’Õn Fethi bazÕ duraklanmalarla 1459 yÕlÕna kadar sürdü.
SÕrbistan sorununu kesin olarak çözümlemeye karar veren padiúah,
Semendire’nin fethine Mahmut PaúayÕ atadÕ. Mahmut Paúa, bu sÕrada isyan
eden Prizren’i itaat altÕna almakla meúguldü. PadiúahÕn buyru÷unu alan
Mahmut Paúa, derhal Semendire üzerine yürüyerek úehri kuúatan kuvvetlere
32
Raif VÕrmiça, Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri I, TC Kültür BakanlÕ÷Õ yayÕnlarÕ Ankara
1999, s.337-338: XV. yüzyÕlÕn baúlangÕcÕndan OsmanlÕlarÕn NobÕrda'ya saldÕrÕlarÕ baúlamÕú.
1412 yÕlÕnda OsmanlÕlar ilk olarak kasabayÕ baúarÕsÕz olarak kuúatmÕúlar. O zamanda kasabanÕn
savunma savaúÕna Saslar ve Dubrovnikliler eúit olarak katÕlmÕúlar. 1427 yÕlÕnda gerçekleúen
ikinci saldÕrÕyla II. Sultan Murat üstlenmiú, ancak bir yÕllÕk kuúatmadan sonra kasabayÕ yine ele
geçirememiú. Ancak 1441 yÕlÕnda OsmanlÕlar NobÕrda'yÕ ele geçirebilmiúler ise de, 1444 yÕlÕnda
imzalanan barÕú anlaúmasÕ sonucu Curce'ye tekrar iade etmiúlerdir. 11 yÕl sonra ve 40 gün süren
bir kuúatma sonucu Fatih Sultan Mehmet HanÕn bizzat katÕlmasÕyla ve toplarÕ kullanarak 1
Haziran 1455 yÕlÕnda NobÕrda ele geçirilmiútir
33
Prof. Dr. Yaúar Yücel, Prof. Dr. Ali Sevim, “Türkiye Tarihi II”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih
Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu YayÕnlarÕ XIII Dizi s.22, Anakara 1990, s. 142-143,
39
katÕldÕ. Direnmeden ümidini kesen Elen teslim oldu. Ondan sonra da di÷er
kaleler alÕndÕ. Böylece SÕrbistan 8 KasÕm 1459 yÕlÕnda OsmanlÕ Devleti’nin
bir sanca÷Õ olarak, Semendire de Sancak Beyli÷i adÕyla bir akÕncÕ
kumandanÕna verildi.34
Hammer de eserinde di÷erleri arasÕnda SÕrbistan seferinin NobÕrda’nÕn
fethi ile baúladÕ÷ÕnÕ bildirmektedir.1455 baharÕnda SÕrbistan hudut kumandanÕ
øshak-zade øsa Bey padiúaha (Fatih Sultan Mehmet’e) sundu÷u bir arizede bu
memleketin fethindeki kolaylÕ÷Õ açÕklÕyordu. Fatih ordusunu hemen Edirne
ovasÕnda topladÕ. Teftiúten geçirdikten sonra Üsküp’ün do÷usunda Kratova
da÷Õ ete÷inde ordugâhÕnÕ kurmak üzere yola çÕktÕ.35
Padiúah orada topladÕ÷Õ konseyde alÕnan kararÕ uygulayarak,
SÕrbistan’daki müstahkem yerlerin en verimlisi ve bayÕndÕrÕ olan NobÕrda’nÕn
teslimi teklifi ile baúladÕ. BurasÕ antikite de zengin gümüú madenlerinden
dolayÕ “ùehirler AnasÕ” adÕyla anÕlÕrdÕ. ùehir yedi gün topa tutuldu, sonunda
da hücum ile alÕndÕ.(1 Haziran 1455). Fatih úehre bir bey, bir kadÕ ve bir kale
komutanÕ tayin etti. Daha baúka kaleler ve yerler de fethedildikten sonra, Fatih
Sultan Mehmet, OsmanlÕnÕn HÕristiyanlar üzerindeki zaferle meúhur olan
Kosova ovasÕna gitti. Orada büyük dedesi I. Murat’Õn úehitlik rütbesine
kavuúmasÕ hatÕrasÕnÕ anarak akÕncÕlara kÕymetli hediyeler da÷ÕttÕ. Bundan
sonra da yalnÕz úahsÕ için ayrÕlmÕú maiyetiyle, østanbul’a döndü.36
Fatih Sultan Mehmet Han’Õn, SÕrbistan seferine bizzat katÕldÕ÷Õna dair
SÕrp kaynaklarÕnda da bolca bilgiler yer almaktadÕr. Corceviç, eserinde
SÕrbistan Seferini úöyle açÕklamaktadÕr. “1444 yÕlÕnda baúlatÕlan seferi Sultan
(Fatih) gelecek yÕlda yeniden baúlattÕ. ølkin madenleriyle zengin olan
NobÕrda’yÕ bizzat kuúattÕ. HalkÕn üstün direniúine ra÷men. 40 gün kÕrk gece
a÷Õr Sultan toplarÕnÕn saldÕrÕsÕna dayanamayan NobÕrda, 1Temmuz 1455
yÕlÕnda teslim oldu. Kuúatma sonrasÕ fethedilen NobÕrda’ya giren SultanÕn,
halka direniú göstermesi nedeniyle ve halkÕ korkutmak maksadÕyla çok sert
davrandÕ÷Õ bildirilmektedir. Bu arada NobÕrda’da OsmanlÕ hâkimiyetinin
uygulanmasÕ da baúlÕyor.37
NobÕrda fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet güçleri batÕya
ilerleyerek ilkin Trepçe’yi, ardÕndan Bihor, Liplan ve Zevçan’Õ aldÕktan sonra
Kosova ovasÕnda I. Murat Türbesini ziyaret ediyor ve burada onun anÕsÕna
hediyeler da÷ÕtÕyor. NobÕrda’nÕn fethinden üç hafta sonra, OsmanlÕlar
Prizren’i, akabinde SÕrbistan’Õn güney bölümündeki bütün yerleri de
fethediyorlar.38
34
Prof. Dr. Yaúar Yücel, Prof. Dr. Ali Sevim, “Türkiye Tarihi II”, age, s.144,
Jozeph Von Hammer, “OsmanlÕ Tarihi I” TC Mili E÷itim BakanlÕ÷Õ YayÕnlarÕ Ö÷retmen
KitaplarÕ Dizisi 179, østanbul 1991, s. 199,
36
Jozeph von Hammer, age, s.199,
37
: Historija SÕrpskog Naroda, ……..
38
Valdimiz Çoroviç age. s.
35
40
Beyto NobÕrdalÕ, eserinde, NobÕrda fethini úöyle açÕklamaktadÕr:
“OsmanlÕ SultanÕ II. Fatih Mehmet NobÕrda’nÕn ele geçirilmesine bizzat
kendisi katÕlmÕú ve ele geçirdikten sonra bu úehirde üç ay kadar kalmÕútÕr.
AynÕ yÕlÕn Eylül ayÕnÕn baúlangÕcÕnda Sultan Murat’Õn türbesini ziyaret ederek
kurban kesmiú ve Priútine’den geçerek Üsküp ve oradan Selanik yoluyla
kendisine baúkent yaptÕ÷Õ østanbul’a dönmüútür.39 NobÕrda’nÕn Türkler
tarafÕndan ele geçirildi÷inde KasÕm Bey’in büyük katkÕlarÕndan dolayÕ Fatih
Sultan Mehmet, onu NobÕrda SubaúÕ, Bahti PaúayÕ da kentin komutanÕ
görevine atamÕútÕr.40
YukarÕda mevcut olan
belgelerden
Fatih
Sultan
Mehmet’in
SÕrbisatan
Seferi
esnasÕnda Kosova’da bulundu÷u
kesinlik kazanmaktadÕr. Fatih’in
NobÕrda’da üç ay kalmasÕ dönemi,
Kosova’nÕn
tüm
úehirlerinin
fethedilmesinde komuta etti÷ine
inanÕlmaktadÕr.41
Bu
süreçte
fethedilen úehirleri de ziyaret eden
Fatih’in,
direniú
gösteren
úehirlerde en büyük kiliseleri camiye tahvil etmesi ve savaúÕn vuku buldu÷u
yerlerde úehitlerin anÕsÕna namazgâhlar inúa ettirmesi ve büyük úehirlerde
kendi namÕna camiler bani ettirmesiyle sonuçlanmÕútÕr. Örne÷in: NobÕrda’da
‘Sveti Petak”, Prizren’de Sveta Bogorodisa kiliselerini kÕlÕnan bir Cuma
namazÕndan sonra Camiye tahvil etmesi yanÕnda, Priútine ve øpek’te kendi
namÕna camiler inúa ettirmiútir.
NobÕrda’nÕn fethinden sonra üç ay kadar burada kalan Fatih Sultan
Mehmet Han, Kosova’nÕn di÷er úehirlerine OsmanlÕ hakimiyetini direniú
göstermeden kabul edip teslim olmalarÕ için elçiler göndermiútir. Kimileri
39
Beyto NobÕrdalÕ, GilanÕn Kuruluú, Çevren dergisi sayÕ 18-191978 Priútine, s.38,
Beyto NobÕrdalÕ, age, s. 38,
41
XV. yüzyÕlÕn baúlangÕcÕndan OsmanlÕlarÕn NobÕrda'ya saldÕrÕlarÕ baúlamÕú. 1412 yÕlÕnda
OsmanlÕlar ilk olarak kasabayÕ baúarÕsÕz olarak kuúatmÕúlar. O zamanda kasabanÕn savunma
savaúÕna Saslar ve Dubrovnikliler eúit olarak katÕlmÕúlar. 1427 yÕlÕnda gerçekleúen ikinci
saldÕrÕyla II. Sultan Murat üstlenmiú, ancak bir yÕllÕk kuúatmadan sonra kasabayÕ yine ele
geçirememiú. Ancak 1441 yÕlÕnda OsmanlÕlar NobÕrda'yÕ ele geçirebilmiúler ise de, 1444 yÕlÕnda
imzalanan barÕú anlaúmasÕ sonucu Curce'ye tekrar iade etmiúlerdir. 11 yÕl sonra ve 40 gün süren
bir kuúatma sonucu Fatih Sultan Mehmet HanÕn bizzat katÕlmasÕyla ve toplarÕ kullanarak 1
Haziran 1455 yÕlÕnda NobÕrda ele geçirilmiútir. Fatih Sultan Mehmet, kasabayÕ ele geçirdikten
sonra burada üç ay kalmÕútÕr. NobÕrda'nÕn OsmanlÕlarÕn eline geçmesinde en büyük payÕ geçen
KasÕm Beyi, Fatih Sultan Mehmet NobÕrda'nÕn SubaúÕ görevine, Bahti PaúayÕ ise kentin
KomutanÕ görevine atamÕútÕr. Bu olay NobÕrda'ya ait Tahrir Defterlerinde kayÕtlÕdÕr.41 Evliya
Çelebi buralardan geçerken di÷erleri arasÕnda NobÕrda’nÕn Sultan Murat II. tarafÕndan da hicri
843/1439–40 yÕllarÕnda fethedildi÷ini bildirir. (NobÕrda tarihiyle ilgili daha geniú bilgiler için
bak: Raif VÕrmiça. Kosova’da OsmanlÕ Mimari eserleri I , 337-339)
40
41
direniú gösterip OsmanlÕ ordusuyla savaúmÕú, kimileri de direniú göstermeden
teslim olmuútur.
Hangi kasabanÕn direniú gösterdi÷ine dahil yazÕlÕ bir belge yoktur,
lakin namazgahlarÕn bulundu÷u yerlerde OsmanlÕnÕn direniúçilerle savaútÕ÷Õ
önemli bir kanÕt olarak gösterilmektedir. O zamanda Prizren, Yakova, øpek ve
Priútine’de namazgahlarÕn bulunmasÕ bu yerlerin OsmanlÕlara karúÕ direnip
savaútÕklarÕnÕ ispatlamaktadÕr.
Prizren, NobÕrda’nÕn fethinden 20 gün sonra Fatih Sultan Mehmet
kumandasÕ altÕnda bulunan OsmanlÕ Ordusu tarafÕndan 21 Haziran 1455
tarihinde kesin olarak fetheedilmiútir.42 Prizren’in bu tarihten daha önce de
OsmanlÕlar tarafÕndan fethedildi÷ine dair belgeler mevcuttur.43 DolayÕsÕyla o
dönemde Prizren’in de úehir olarak OsmanlÕ ordusuyla savaúta bulundu÷una
dair, o dönemde Sveta Bogorodisa Laviúka kilisesinin Fatih Sultan Mehmet
Han tarafÕndan camiye tahvil edilmesi ve savaúÕn vuku buldu÷u yerde
namazgahÕn inúa edilmesi en büyük kanÕtlardan biridir.
1874 yÕlÕnda Mehmet Tahir Efendinin yazmÕú oldu÷u MenakÕp’Õnda
bu olayÕn anÕlmasÕ bu vakanÕn di÷er bir kanÕtÕnÕ oluúturmaktadÕr.44 MenakÕp’Õn
bu bölümünden Fatih Sultan Mehmet Han’Õn, savaúla fethedilen Prizren’e
geldi÷i ve bizzat, Prizren’de savaúÕn vuku buldu÷u yerde namazgâhÕ inúa
ettirdi÷i ve burada cuma namazÕ kÕlÕndÕktan sonra, o zamanda Prizren’nin en
42
Fr. BabÕnger Mehmed der Eroberer und seine Zeit, München 1953, s.131-134, Kosovo Dikur
e Sot, s.919,
OsmanlÕlarÕn Prizren’de 1455 yoksa 1459 yÕlÕnda mÕ hüküm sürmeye baúladÕklarÕ tam olarak
bilinmemektedir. Prizren, NobÕrda’nÕn fethinden 20 gün sonra, yani 20 Haziran 1455 tarihinde
OsmanlÕlarÕn eline geçmiútir. OsmanlÕ kaynaklarÕnda Prizren’in OsmanlÕ idaresi altÕna 1459
yÕlÕnda düútü÷ü tahmin edilmektedir. Çünkü o dönemde bu kaynaklarda Prizren “AyaklanmacÕ
bir kent” olarak anÕlÕrken, 1455–1459 yÕllarÕ arasÕnda bu kentte kÕsa süren bir kurtuluúun
gerçekleúti÷ini yansÕtmaktadÕr. Kaleúi, OsmanlÕlarÕn Prizren’e Kosova SavaúÕndan sonra
geldikleri ve 1444 yÕlÕnÕn A÷ustos ayÕna kadar bu kentte hüküm sürdüklerini ileri sürerken bu
yÕlda Segendin’de imzalanan barÕú anlaúmasÕndan sonra OsmanlÕlarÕn Prizren’i ve daha bazÕ
yöreleri Despot Curce BrankovÕç’e teslim etme ihtimalinde oldu÷unu da vurgulamaktadÕr.
OsmanlÕ Devletinin geliúme ve ilerleme döneminin en ünlü hükümdarÕ Fatih Sultan Mehmet
Han kumandasÕ altÕnda bulunan OsmanlÕ ordusu, ilkin øúkodra’yÕ müteakiben de Prizren'i 21
Haziran 1455 yÕlÕnda, Ahmet Bey Evrenoszade fethetmiútir42. Fakat o yÕldan önce de Gazi
Evrenosbey komutasÕndaki akÕncÕlarÕn seferleri sonucunda uzun zaman aralÕklarla olsa bile,
birkaç defa el de÷iútirmiú bulunan Prizren'in OsmanlÕ karakteri daha o zamanda biçimlenmeye
baúlanmÕútÕr. AkÕncÕ kuvvetlerin kenti ele geçirmeleri sÕrasÕnda, øslâm dinini kabul edenlerin
yanÕ sÕra, akÕncÕlarla birlikte Prizren'e yerleúen OsmanlÕlarÕn da bu biçimlemede önemli rolleri
olmuútur. Bu biçimlemede Suzi Çelebinin yetiúme tarihinin bu döneme rastlamasÕ, onun da bu
kentin her yönüyle geniúleme ve ilerlemesinde önemli katkÕsÕnÕn oldu÷unu söylemek gerekir.
(Prizren tarihiyle ilgili daha geniú bilgiler için bak: Raif VÕrmiça, Prizren’de Rotlalar
Hakimiyeti ve Vakfiyesi” KTAD yayÕnlarÕ 2008 Prizren, s. 8-32)
43
Kosova Salnamesi 1892, s. 513, ùemesttin Sami, Kamus’u-a’lam II, s.1492
44
Raif VÕrmiça, HacÕ Mehmet Tahir Efendi-MenakÕp,Yeni Dönem Õ, Prizren 2002, s. 96,
42
büyük kilisesi olan Sveta Bogoroditsa Leviúka’yÕ camiye tahvil ettirdi÷i
anlaúÕlmaktadÕr.45
Bu olayla ilgi mevcut olan rivayette, Fatih Sultan Mehmet Han
namaza durdu÷u esnada, mihrap istikametinin kÕbleye do÷ru olup
olmadÕ÷Õndan dolayÕ, üç defa tekbir aldÕktan sonra namazÕna baúladÕ÷Õ
bildirilir.
NobÕrda Kalesinin genel görünüúü
45
VÕrmiça age, s. 96; MenakÕptan alÕnmÕú bu bilgiler, Prizren Kitabeleri eserinde de
teúhir edilmekte. Tekrarlamamak amacÕyla burada sadece bildirmekte yarar gördük.
Bak (Dr. Kemal Özergin, Dr. Hasan Kaleúi, øsmail Eren, Prizren Kitabeleri, VakÕflar Der. S. 7.
østanbul 1968, s. 91),
.
43
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri
FATøH SULTAN MEHMET HAN NAMAZGÂHI
( Prizren NamazgâhÕ )
OsmanlÕ döneminde namazgâhlar savaú esnasÕnda ordu
komutanlarÕnÕn ve ileri gelenlerin, barÕú döneminde de sefere gidenlerin, bu
yerde úehit düúenlerin ruhuna ve kazanÕlacak olan zaferin anÕsÕna namaz
kÕldÕklarÕ, minberi ve mihrabÕ olan üstü ve çevresi açÕk olan bir tür açÕk hava
mescitleridir.
Bize göre OsmanlÕ Devletinin en parlak dönemlerinde, bilhassa Fatih
Sultan Mehmet Han hâkimiyeti döneminde XV. ve XVI. yüzyÕllarda,
OsmanlÕlar savaúla fethettikleri yerlerde (úehir ve kasabalarda), kazanÕlan
zaferden sonra savaúÕn vuku buldu÷u ve úehitlerin düútü÷ü yerde, ilk
namazlarÕnÕ kÕldÕktan sonra, o yerde kÕsa bir aradan sonra namazgâhlar inúa
etmiúlerdir. OsmanlÕlarÕn bu tür namazgâhlarÕn inúasÕna, sadece fethettikleri
yerlerde øslami mabedin olmadÕ÷Õ ve askerlerin dini vecibelerini gidermeleri
için de÷il, ulaúÕlan zaferin ve úehitlerin anÕsÕna da bu tür namazgâhlarÕn inúa
ettiklerine inanÕlmaktadÕr. Öyle ki, OsmanlÕ komutan ve askerlerinin sefere
gitmeden önce de bu namazgâhlarda savaú ve savaúta düúen úehitlerin anÕsÕna
namaz kÕldÕklarÕna dair bilgilere rastlanmaktadÕr. Çünkü böyle durumlar
zamanla OsmanlÕlarda bir gelenek halini almÕútÕ.
Fethedilen yerlerde yerleúen OsmanlÕ askerlerinin dini ihtiyaçlarÕnÕn
geçici bir dönem için giderilmesi yönünde baúlangÕçta namazgâhlarÕn büyük
rolü vardÕ. Zaman süresince fethedilen yerlerde, øslam dininin yayÕlmasÕyla ve
geliúmesiyle ihtiyaç duyulan mescit ve camilerin inúa edilmesi, namazgâhlarÕn
rolünü azaltmÕútÕr. AraútÕrmalarÕmÕz esnasÕnda daha sonraki dönemlerde de
barÕúÕn, zaferin ve úehitlerin anÕsÕna bu tür namazgâhlarda Cuma ve Bayram
namazlarÕnÕn kÕlÕndÕ÷Õ da tespit edilmiútir. Hatta öyle durumlar vardÕr ki belli
günlerde ve Kurban BayramÕ arifesinde bu namazgâhlarda adak olarak
kurbanlarÕn da kesildi÷i malumdur.46
OsmanlÕlarÕn Kosova’yÕ fethettikleri dönemde, burada inúa ettikleri ilk
dini mabed olarak namazgâhlarÕn sayÕsÕnÕn çok fazla olmadÕ÷Õ bir gerçektir.
46
Yastrebov, vermiú oldu÷u bilgilere göre o dönemde (1885) Opola halkÕnÕn her yÕl Zinova’da
(bugünkü Brodosana’da) Kukli Mehmet Bey Camiinin mevcut olmasÕna ra÷men, Kukli
Mehmet Bey NamazgâhÕnda Kurban BayramÕ arifesinde savaúta düúen úehitler anÕsÕna
kurbanlar kestiklerini bildirmektedir, (bak. Jastrebov Ivan, Stara Srbija, NIP Novi Svet,
Priútina 1995),
44
Bugün Kosova’da namazgâh veya namazgâh kalÕntÕlarÕna pek seyrek rastlanÕr.
Bu konuda bugüne kadar hiçbir belge de yayÕnlanmamÕútÕr. DolayÕsÕyla,
namazgâhlarla ilgili yaptÕ÷ÕmÕz bu çalÕúma birinci elden bir kaynak eserini
oluúturmaktadÕr.
Bugüne kadar namazgâhlarla ilgili yaptÕ÷ÕmÕz araútÕrmalar sonucu,
zamanÕnda Kosova’nÕn savaúla fethedilen bütün kasabalarÕn ve di÷er yerleúim
yerlerin giriúlerinde birer namazgâhÕn inúa edildi÷i tespit edilmiútir.47
Prizren’deki48 namazgâhÕn kesin olarak kimin tarafÕndan ve hangi
tarihte inúa edildi÷i meçhuldür. Prizren NamazgâhÕnÕn, 21 Haziran 1455
yÕlÕnda, øsa Beyin kumandasÕ altÕnda ve Fatih Sultan Mehmet’in yönetti÷i
OsmanlÕ Ordusu tarafÕndan, Prizren’in fethedildi÷i bu tarihten hemen sonra,
savaúÕn vuku buldu÷u ve úehitlerin düútü÷ü yerde, Fatih Sultan Mehmet
Han’Õn emri üzere inúa edildi÷ine inanÕlmaktadÕr.49 Müteakiben Fatih Sultan
Mehmet Han, Prizren’in direniú göstermesi nedeniyle, Prizren’de en büyük
kilise olan Sveta Bogorodista Leviúka Kilisesinde cuma namazÕ kÕlarak bu
kiliseyi de camiye tahvil etmiútir.50
47
Genelde Fatih döneminde, OsmanlÕlar bir yerleúim yerini ele geçirmeden önce, o yerleúim
yerine elçiler ya da öncül bir gurup göndererek o yerin tepkisiz ve savaúsÕz OsmanlÕ
hâkimiyetini kabul etmeleri talebinde bulunmuútur. KarúÕlÕk olarak da o yerleúim yerinde
yaúayan halka hiçbir zarar gelmemekle birlikte, huzur içinde yaúayacaklarÕ da bildirilmiútir.
Aksi takdirde güç kullanarak-savaúla o yerin alÕnaca÷Õ da bu öncüller tarafÕndan bildirilmiútir,
48
OsmanlÕlar döneminde “ùairlerin YuvasÕ” adÕyla maruf Prizren her zaman karúÕmÕza zengin
tarihiyle, Vilayet merkezi oldu÷u dönemde oynadÕ÷Õ rolüyle ve içinde barÕndÕ÷Õ çok sayÕda
OsmanlÕ mimari eserleri, vakfiyeleri ve zengin kültürüyle örf, adet, gelenek ve
göreneklerimizle karúÕmÕza çÕkmaktadÕr Günümüzde ça÷daú mimarinin yo÷un úekilde
yayÕlmasÕ karúÕsÕnda bile, Prizren Kosova’nÕn di÷er yerlerine kÕyasen, en çok OsmanlÕ
mimarisini, kültürünü tek sözle medeniyetini gururla koruyan tek úehirdir. DolayÕsÕyla
OsmanlÕlarÕn bu topraklarda 543 yÕl kadar sürdürmüú olduklarÕ medeniyetin devamlÕlÕ÷ÕnÕ ve
her yönüyle bu topraklarda günümüze kadar medeniyetimizin yaúatÕlmasÕnda Prizren úehrinin
en büyük payÕ geçmiútir ve hala geçmektedir. Bizi biz kÕlan bu varlÕklarÕmÕz di÷er
edinimlerimizle birlikte yaúamÕmÕzÕn kopmayan parçalarÕ olmakla birlikte, bu topraklarda
gelece÷imizi ve mevcudiyetimizi belirleyecek ve yaúatacak en önemli ve en de÷erli
unsurlarÕmÕzdan biridir. Çünkü OsmanlÕ zevkinin ürünü olan bu eserlerde tatbik edilerek
OsmanlÕ sanat dehasÕ sergilenmiútir, dünya görüúümüz, ahlakÕmÕz, yaúam tarzÕmÕz, zevkimiz,
estetik anlayÕúÕmÕz, dilimiz, dinimiz bu eserlerden çevreye yayÕlmÕú, geniú bir alana OsmanlÕ
damgasÕ vurulmuútur.
49
Raif VÕrmiça, Kosova NamazgâhlarÕ, Medeniyet Dergisi sayÕ 2 Prizren 2002, s.7-11:
Namazgâh bugün Kent Otobüs østasyonu karúÕsÕnda bulunan Sa÷lÕk Oca÷Õ yanÕndaki
meydanlÕkta bulunmaktadÕr, (Prizren: Fatih Sultan Mehmet NamazgâhÕ; Zinova-Bugünkü
Buzez Köyü: Kukli Mehmet Bey NamazgâhÕ; Priútine: Koca Sinan Paúa NamazgâhÕ; Yakova
NamazgâhÕ; øpek NamazgâhÕ).
50
Bu cami ile ilgili daha geniú bilgiler ilerleyen sayfalarda verilmiútir.
45
Prizren’in fethinden hemen sonra, OsmanlÕlar bütün askeri güçlerini Prizren
kalesine konuúlandÕrarak, askerlerin dini vecibelerini yerine getirebilmeleri
için, kalede de bir camii ve bir hamam da inúa etmiúlerdir.51
OsmanlÕ mimari eseri olarak namazgâhlar, zevahir ve inúaat
bakÕmÕndan günümüze dek yalnÕz Balkanlarda de÷il, tüm øslam âleminde
önemli bir de÷er oluúturmaktadÕr. 1912 yÕlÕnda OsmanlÕ egemenli÷inin
buralarda son bulmasÕndan sonra, úehre giren SÕrp ordusu askerlerinin “zafer
anÕsÕna” ilk iúinin bu namazgâh ve úehitlik üzerinde foto÷raf çektirmeleriydi.52
Bu tarihten sonra Namazgâh, uzun süre sahipsiz kalmÕú ve zamanÕn
acÕmasÕz tahribine u÷ramÕútÕr. Zamanla NamazgâhÕn arazisi üzerine o zamanki
rejim tarafÕndan bir sa÷lÕk oca÷Õ ile bir iú yeri ve depo yapÕlmÕútÕr.
NamazgâhÕn kalÕntÕlarÕnÕn bulundu÷u yerde 1969 ve 1989 yÕllarÕnda iki defa
kazÕ yapÕlmÕú, ancak yapÕm iúleri tamamlanmamÕútÕr.53
BaúarÕsÕzlÕkla sonuçlanan bu giriúimlerden sonra tarihi Namazgâh
kaderine terkedilmiútir. Bugün de NamazgâhÕn yakÕnlarÕnda Tezkir BabanÕn,
Mevlana Cafer Efendi türbelerin ve çok geçlere kadar (1965) eski úehitlikten
kalan bir kaç kabrin bulundu÷unu bizzat biliyoruz. Günümüzde bu Namazgâh
çevresinde Kadiri tarikatÕna ait “Gözcü Mehmet Efendinin Tekkesinin ve
Türbesinin de bulunmasÕ burada zamanÕnda büyük de÷er taúÕyan bir úehitli÷in
oldu÷unu ispatlamaktadÕr. MenakÕp’ta, Namazgâh yakÕnlÕ÷Õnda Akaid ve
de÷erli eserler sahibi Hoca Reis Efendi’nin de metfun oldu÷u bildirilir.54
51
Bu bilgilerden Prizren’de ilk dini eseri olarak namazgâhÕn, müteakiben Sveta Bogoroditsa
Klisenin camiye tahvil edildikten Fatih veya Cuma Cami olarak adlandÕrÕlan camiin, kaledeki
camiin ve hamamÕn ilk OsmanlÕ eserleri oldu÷u anlaúÕlmaktadÕr.
52
O günlerde çekilmiú olan böyle bir foto÷rafÕ kurum arúivinden alÕnÕp burada yayÕnlanmÕútÕr,
53
Kurum arúiv belgeleri,
54
VÕrmiça, HacÕ Mehmet Tahir Efendi, MenakÕp, s. 61–62: Prizren’in fethinden sonra 1455
yÕlÕnda vuku bulan savaú yerinde úehit düúen askerler için úehitlik oluúturulmuútur. Bu úehitlik
o dönemde büyük bir alanÕ kapsamaktaydÕ ve o zamanda Prizren’in ilk Müslüman mezarlÕ÷ÕnÕ
oluúturmaktaydÕ. YüzyÕllar boyunca hizmet veren bu mezarlÕkta mevt merasimlerin ne zaman
kadar gerçekleúti÷i bilinmez. Ama dönemin en önemli zatlarÕnÕn bu mezarlÕkta metfun
olduklarÕna dair kanÕtlar vardÕr: Tezkir Baba Türbesi, Gözcü Mehmet Efendi Türbesi ve
Tekkesi, Kukli Mehmet Beyin Tekkesi, Cafer Efendi Türbesi ve baúka önemli kiúilerin
kabirlerinin bulunmasÕdÕr. MenakÕp’ta yazÕldÕ÷Õna göre, Reis Hoca adÕyla anÕlan bir evliya
mezarÕnÕn bu úehitlikte mevcut oldu÷u bildirilir. SÕrp Ordusu askerlerinin 1912 yÕlÕnda bu
mezarlÕkta çekmiú olduklarÕ bir foto÷raftan namazgâh etrafÕnda mevcut olan ço÷u mezarlarÕn ta
o zamanda bulundu÷u görülmektedir Çocukken biz bakÕmsÕz olan bu kabristanda di÷er mahalle
çocuklarÕyla birlikte top oynamaya gitti÷imizde o zamanlarda (1960) bu mezarlÕkta dört
sütunlu kaya örtülü mezarlarÕn mevcut oldu÷unu ve mezar taúlarÕnÕn ço÷unun da kitabeli
oldu÷u hatÕrasÕ hala kafamda capcanlÕ olarak durmaktadÕr. Zamanla terk edilen mezarlÕk kendi
kadirine bÕrakÕlarak ço÷u bölümleri azar azar zapt edilerek çeúitli maksatlar için kullanÕlmaya
baúlanmÕútÕr. 1955 yÕlÕnda bu mezarlÕ÷Õn büyük bir bölümü alÕnarak o yerde büyük bir depo
inúa edilmiútir. 1967 yÕllarÕnda bütün mezarlÕk alanÕ devletleútirerek, özel meskenlerin
kurulmasÕ için vatandaúlara küçük parseller olarak da÷ÕtÕlmÕútÕr. Epeyce daralan mezarlÕ÷Õn son
bölümünde de 1984–85 yÕllarÕnda Sa÷lÕk Evinin inúa edilmesiyle bu mezarlÕkta namazgâh
kalÕntÕlarÕ dÕúÕnda hiçbir iz kalmamÕútÕ. Kosova SavaúÕ sonrasÕ Prizren’de konuúlanan Türk
Taburu tarafÕndan Namazgâh yanÕndaki depo yÕktÕrÕlarak etraf temizlenmiútir ve yapÕlan
46
Devletin korumasÕ altÕnda bulunmasÕna ra÷men Namazgâh, maalesef
OsmanlÕlarÕn gidiúinden sonra hiç onarÕlmadÕ÷Õndan ve acÕmasÕz zaman
úartlarÕna dayanamadÕ÷Õndan bakÕmsÕzlÕk yüzünden büyük tahribata u÷ramÕútÕr
ve 1999 yÕlÕna kadar kendine terkedilmiú bir anÕt olarak bÕrakÕlmÕútÕr.
Prizren dÕúÕnda inúa edildi÷inden dolayÕ belgelerde o dönemde
NamazgâhÕn bulundu÷u yerde hiçbir mahallenin bulunmadÕ÷Õ bildirilmektedir.
Namazgâh, Prizren halkÕnda “KÕrÕk Camii” olarak malumdur. Bu yüzden tam
19 yÕl önce (1990 yÕlÕnda) bu yerde bir camiin oldu÷u anÕsÕna ve bu olguyu
sadece Prizren halkÕna de÷il daha geniú kamuoyuna yansÕtmak maksadÕyla,
Prizren Müslüman cemaati toplanÕp burada yüzyÕllar sonra ilk defa açÕkta
Bayram namazÕnÕ kÕlmÕútÕr.55
ZamanÕnda namazgâh ve avlusu 2.748 m2 bir alana sahipti. (namazgâh
2
508 m , avlu 2.240 m2). Namazgâh duvarlarÕ 70 cm, olurken duvar kaideleri
dÕú ölçüleriyle 8,50 x 6,40 metreyi bulmaktadÕr. Bu alanÕn önceleri yerden bir
metre yüksekli÷inde oldu÷u ve namazlarÕn kÕlÕndÕ÷Õ malumdur. NamazgâhÕn
ona bitiúik olan yarÕm minaresi vardÕ. Minarenin, minber ve mihrap
duvarlarÕnÕn da kesme ve kuru taútan oldu÷u ve minarenin zamanÕnda 6,30
metre yükseklikte, ama zamanla taúlarÕ sökülüp yüksekli÷in 5,85 metreye
düútü÷ü kazÕ belgelerinde yer alan malumatlardÕr. Namaz süresince
basamaklardan çÕkÕlan sahanlÕkta yalnÕzca hoca ve az sayÕda komutanlarÕn
namaz kÕldÕ÷Õ bilinmektedir.
Namazgâh, Prizren’de en eski OsmanlÕ mimari eseri olmasÕ nedeniyle
buradaki Türk halkÕ için büyük önem taúÕmaktaydÕ. Balkanlarda benzeri
olmayan bu OsmanlÕ mimari eserimiz, 90 yÕldÕr bir harabe olarak
suskunlu÷una mahkûm kalÕp kaderini beklemiútir. Her türlü ya÷malamaya ve
zamanÕn acÕmasÕz úartlarÕna karúÕ direnip, buralara yeniden OsmanlÕ
torununun gelmesini beklemiútir ve de öyle de olmuútur. Aradan 90 yÕl
geçmesine ra÷men namazgâhÕn aslÕna uygun olarak yeniden inúasÕ, Kosova
Türk Tabur Görev Kuvveti KomutanlÕ÷Õ, Prizren Belediyesi ve Prizren Tarih
AnÕtlarÕ Koruma Enstitüsü arasÕnda, 28 A÷ustos 2001 tarihinde yapÕlan
sözleúmeye uygun baúlatÕlmÕútÕr. 5 Nisan 2002 tarihinde inúasÕ biten
namazgâh görkemli bir törenle ”Fatih Sultan Mehmet NamazgâhÕ” namÕyla
aynÕ yerde Prizren’de ilk OsmanlÕ eseri olarak yeniden açÕlmÕútÕr.56
kazÕlardan sonra aynÕ yerde aslÕsÕna uygun yeni namazgâh inúa edilmiútir. Bugün eski
kabristanÕn tam merkez bölümünde yeni inúa edilen Namazgâh iyi tertiplenmiú bahçesiyle
birlikte halka bir tarihi anÕtÕ olarak hizmet vermektedir
55
VÕrmiça, Prizren Camileri, TDB Kitap yayÕnlarÕ Prizren 1996 s. 149, Prizren halkÕnda büyük
ilgi ve yankÕ uyandÕran bu olaydan sonra bazÕ etkenler yüzünden böyle bir durum bir daha
tekrarlanmamÕútÕr.
56
Türkiye’nin 1999 yÕlÕnda Kosova’da meydana gelen savaúÕn ve insan dÕúÕ dehúetin son
verilmesi için, adalet yolunu seçmesi ve NATO müttefik güçlerinde (KFOR) yer almasÕ,
Kosova’da özgürlü÷ün ve huzurun sa÷lanmasÕnda örnek bir (millet) müttefik olarak kendini
göstermiú ve takdire layÕk görülmüútür. Müteakiben savaú sonrasÕ Dragaú ve Prizren’e
konuúlanan Kosova Türk Tabur Görev Kuvveti KomutanlÕ÷Õ, Kosova’nÕn yeniden
47
NamazgâhÕn onarÕlmasÕ ve yeniden gün yüzüne çÕkmasÕyla, Kosova’da 546
yÕl önce baúlatÕlan ve bugün hala devam eden OsmanlÕ medeniyeti ve Türk
damgasÕ yenilenmiútir.
Bu namazgâhÕn sadece Prizren Müslüman toplumu için de÷il tüm
Kosova Müslüman halkÕ için büyük önem taúÕdÕ÷ÕnÕn en gerçek bir kanÕtÕnÕ bu
namazgâhÕn açÕlÕúÕnda, çok sayÕda Türkiye ve Kosova üst düzey yetkililerin
katÕlmasÕ, gerçek ve övücü tümcelerin ifade edilmesidir.
57
Yeni inúa edilen namazgâhÕn maktaÕ ( F.Tikveú-Y. Cibo)
kalkÕnmasÕnda ve huzura kavuúmasÕnda da her türlü faaliyetlerde bulunarak yine örnek bir
asker ve Kosova dostu olarak kendini göstererek sevdirmiú, bura halkÕn gözdesi olmaya
baúarmÕútÕr. SÕralÕ ve baúarÕlÕ görevleri dÕúÕnda yapÕlan her yönlü faaliyetler arasÕnda,
Kosova’da e÷itimin geliúmesi yönünde ve yeni okullarÕn açÕlmasÕnda, sanat, kültür ve di÷er
eserlerimizin geliútirilmesinde ve onarÕlmasÕndaki baúarÕlarÕ takdirle karúÕlanmaktadÕr. Bu tür
etkinlikler harmanÕnda 5 Nisan 2002 tarihinde, 3000 kiúinin katÕlÕmÕyla, 546 yÕl önce
OsmanlÕlarÕn Prizren’de inúa etmiú olduklarÕ ilk mimari eseri olan Namazgâh da KTTGKK
gönüllü gayreti ile Türkiye Cumhuriyetinin maddi katkÕlarÕyla onarÕlÕp bir “tarihi anÕtÕ” olarak
görkemli bir úekilde “Fatih Sultan Mehmet NamazgâhÕ” adÕyla hizmete sunulmuútur. O günde
Türkiye Cumhuriyeti ve Kosova üst düzey yetkililerin ve Prizren halkÕnÕn katÕlÕmÕyla 90 yÕl
mahkûm kalan bu Türkün sanat dehasÕ onlarca kamera, mikrofon ve gazeteci huzurunda tüm
Kosova, Türkiye ve Dünya kamuoyuna yeniden tanÕtÕlmÕútÕr,
57
Bu konuyla ilgili daha geniú bilgiler için bak: Raif VÕrmiça, 90 YÕl Sonra Kosova’da Yeniden
Türkün Sanat DehasÕ Sergilendi, Medeniyet dergisi, sayÕ 2, Kosova Türk AraútÕrmacÕlar
Derne÷i yayÕnlarÕ, 2002 s.19–28,
48
SÕrp askeri yÕkÕlmÕú Namazgâh üzerinde -1912
Namazgâhtan kalanlar 1996
KazÕlardan sonra ortaya çÕkan aslÕ namazgâh kaidesi -2005
Yeni Namazgâh maktaÕ ve planÕ (F.Tikveú-Yusuf Cibo)
49
AslÕna uygun onarÕlan namazgâhÕn bugünkü görünüúü
50
Dinlenme yeri olarak kullanÕlan namazgâhÕn parkÕ
Do÷u cepheden namazgâhÕn görünüúü
51
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri
FATøH SULTAN MEHMET HAN CAMøø
( Cuma - Atik Camii )
Fatih Sultan Mehmet Han’Õn, 1 Haziran 1455 yÕlÕnda NobÕrda’nÕn
fethinden sonra, aynÕ yÕlÕn Eylül ayÕna kadar Kosova'da bulundu÷u malumdur.
Bu süre içinde OsmanlÕ hâkimiyetini kabul etmede direnen Prizren’in de kÕsa
bir zaman sonra OsmanlÕlarÕn eline geçmesiyle, bir afette Prizren'i de ziyaret
eden Fatih, úehrin direniú göstermesinden dolayÕ o dönemde Prizren’de en
büyük kilise olan Sveta Bogoroditsa Leviúka Kilisesinde Cuma namazÕ
kÕlarak bu kiliseyi camiye dönüútürmüú, akabinde cami için vakÕflar kurarak,
adÕna “Fethiye veya Cuma Camii” denmekle, kitabesini de koymuútur.58
Budur "Fethiye" derler, câmi 'âtik
øbadet ehline olmuú bu lâyik
BunÕ kurmuú kadimi ehl-i küffâr
Elinden harb ile almÕú úu Hünkâr
Bi-hamdillah ki "Fâtih" bunu almÕú
Bu câmi' içi øslâm ile dolmuú.59
Camide 1963 yÕlÕnda tahribat görmüú Farsça bir yazÕnÕn görünüúü
58
Raif VÕrmiça, Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri I, TC Kültür BakanlÕ÷Õ yayÕnlarÕ Anakara
1999, s. 106-108,
øvan Jastrebov, Stara Srbija, NIP Novi Svet, Priútina 1995), s. 35, Ayverdi age, s.
181, Bu kitabe zamanÕnda camiin mihrap içinde bulunmaktaydÕ. Bugün bu kitabe
mevcut de÷ildir Bu kiliseye birkaç defa girmemize ra÷men bu kitabeyi bildirilen
yerde bulamadÕk. Biz, camiin tarihinde önemli bir kanÕt olarak bu kitabenin
mihraptan, çok daha önce söküldü÷üne inanmaktayÕz. Kitabe neúredilmiútir. 1963
yÕlÕnda kilisede, cami kitabesinden kalan bölümün görünüúü (Nenadoviç-1963)
59
52
Kilisenin Camiye dönüútürülmesiyle ilgili bilgileri HacÕ Mehmet
Tahir Efendi de MenakÕp’Õnda úöyle ifade etmektedir: “Fatih Sultan Mehmet
bizzat en büyük kiliseyi camiye tahvil edip bizimle-cemaatle birlikte namaz
kÕldÕ. Ma'bede “Atik” ve “Cuma Camii” adÕ verildi. ødaresi için
memleketimizde de birçok vakÕflar kurdu. Fakat vali bunlarÕ zapt edince cami
harap olmaya yüz tuttu. Harap olan camii de ahalimiz tamir etti.60
“Prizren Kitabeleri” müellifleri, kilisenin camiye tahvil edilme
tarihinin Prizren'in fethi dönemine ait oldu÷unu bildirirken HacÕ Mehmet
Tahir Efendinin MenakÕb’Õndan Atik veya Cuma Cami ile ilgili benzer
bilgileri aktarmaktadÕrlar.61
Camiye dönüútürülen Sveta Bogoroditsa Leviúka Kilisesi,
Bizanslardan kalma bir eserdir. Kilisenin inúa tarihi ve banisi bilinmez.
Zamanla tahrip edilen kilise, Kral Milutin tarafÕndan 1306–07 yÕlÕnda
temelden inúa edilmiútir ve o dönemde Prizren'de mevcut olan Ortodoks
kiliselerinden en büyü÷ünü ve en önemlisini oluúturmaktaydÕ. Camiye tahvil
edilmesinden sonra bu kilise Ortodoks halkÕnda “Sveti Petka Kilisesi”, Prizren
Müslüman halkÕnda ise “Fethiye, Cuma veya Atik Camii” olarak malumdur.
Bu camide namazlar 1455 yÕlÕndan I. Dünya SavaúÕn sonuna kadar (1918)
kadar engelsiz olarak kÕlÕnmÕútÕr.62
MenakÕp’Õn Cuma Camii ile ilgili asli metni
Bu kilise veya cami ile ilgili bugüne kadar yapÕlan çok sayÕda
tetkiklerde bu kilisenin camiye tahvil edilmesiyle ilgili çeliúkili görüúler yer
almaktadÕr. Daha önceki SÕrp ve di÷er Ortodoks araútÕrmalarÕnda kilisenin
60
Raif VÕrmiça, MenakÕp HacÕ Mehmet Tahir Efendi, Yeni Dönem yayÕnlarÕ Prizren 2001 s.
96–97,
61
Dr. Kemal Özergin, Dr. Hasan Kaleúi, øsmail Eren, Prizren Kitabeleri, VakÕflar Der. S. 7.
østanbul 1968, s. 91,
62
Raif VÕrmiça, Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri I, TC Kültür BakanlÕ÷Õ yayÕnlarÕ Anakara
1999, s.106-108,
53
XV. yüzyÕlda de÷il, XVIII. veya XIX. yüzyÕlda camiye dönüútürüldü÷ü
yazÕlmÕú ise de, sonradan camide bulunan kitabeler ile di÷er kaynaklar bu
iddialarÕn yersiz oldu÷unu ortaya koymuútur.
Prizren Mitropolit kayÕtlarÕnda Sveta Bogorodotsa Leviúka Kilisesinin
1749-1756 yÕllarÕ arasÕnda gerçekleúen genel bir onarÕmdan sonra camiye
tahvil edildi÷i bildirilmekte. O dönemde OsmanlÕlar kiliseye yeni bir hüviyet
ve cami görünüúünü sa÷lamak maksadÕyla, çan kulesinin dört yönündeki
açÕklÕklarÕnÕ kapatarak üzerine minare, iç kÕsmÕndaki kubbe altÕ iki sütunu da
yÕkarak, kÕble istikametine uygun yeni bir mihrap inúa ettirerek, kilisenin
bütün iç ve dÕú duvarlarÕnÕ bütün olarak sÕvamÕútÕr.63
Buna benzer bir görüúte o dönemde (1881-1886) Prizren’de Rus
Konsollusu görevinde bulunan øvan Yastrebov da bulunmuútur. Yastrebov,
kilisenin 1273/1856 yÕlÕnda camiye tahvil edildi÷ini ileri sürerken,64 mihrap
içinde Fatih döneminden kalan yazÕlÕ (XV) kitabe metninde de sadece
manzum úairi tarafÕndan Prizren’in o dönemki fethinin dile getirildi÷ini ve
kilisenin XV. yüzyÕlda camiye tahvil edilmesi söz konusu olmadÕ÷ÕnÕ
vurgulamaktadÕr.65
Bu kilisenin, Kukli Mehmet Beyin 1538 yÕlÕnda adliyece tasdik edilen
vakÕfnamesinde Atik Camii olarak anÕlmasÕ bu tespitin yanlÕú oldu÷unu
ispatlayarak, kilisenin bu yÕldan çok daha önce cami olarak faaliyette
oldu÷unu göstermektedir.66
Bu tespitin yanlÕú oldu÷una dair bugün camiin sol giriúinin üstünde,
mermer üzerine kötü bir sülüs ile yazÕlÕ kitabeden anlaúÕlmaktadÕr. OsmanlÕ
belgelerinde Fatih Sultan Mehmet Han Camii olarak kayÕtlÕ olan bu camiin
1858 yÕlÕna ait kitabesinden cami hakkÕnda önemli bilgiler yanÕnda, camiin
genel bir onarÕmdan geçti÷i bildirilmektedir.
1 Cenâb-Õ Hazret-i Sultan Mecid Han'Õn zemânÕndâ
Nice âsâr-Õ hayr ile ihyâ olur her günde mülkinde
Hususen úehr-i Pürzen'de fethiden kalma bir ma'bed
Mürur-i dehr ile olmÕúken enkazÕ perâkende
2 Hulusi Paúa razÕ ile vezir ve dahi defterdâr
Ehâli ittifâkÕyle anÕ eyledi zibende
øki yüz kÕrkda vaz' etmiú eski nasara
Sekiz yüz on üçünde oldi mü'minin ferhunde
63
Prizren Grad Muzej, Štamparija Buduünost, Zrenjanin 1958 s. 10,
øvan Yastrebov, Stara SÕrbija i AlbanÕja, Novi Svet, Priútina 1995, s.34-35,
65
Yaztrebov, age, s. 35,
66
Raif VÕrmiça, Kukli Mehmet Bey Vakfiyesi, Atatürk Kültür Merkezi yayÕnlarÕ, Anakara
2008; Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri I, TC Kültür BakanlÕ÷Õ yayÕnlarÕ Ankara 1999, s
106,
64
54
3 Rikâb-Õ úah ser bu abÕndan úâh kim Feyzi A÷a
Olup ta'mirine bâis nezâret kÕldÕ her günde
Mu'ammer kuúusiyle úevkile Tâhir dedi târih
ølahi ta kÕyamet tâ ola øslâm’da zinde
Sene 127567
Hicri 1275/1858 yÕlÕnda camide yapÕlan bu onarÕm esnasÕnda harap ve
yÕkÕk olan eski minare bir úerefe ilavesi ile onarÕlmÕútÕr.68 Cami içten ve dÕútan
badanalanmÕútÕr. Yeni badanalanan camiin dÕú duvarlarÕnÕn muhtelif
yerlerinde mavi boya ile OsmanlÕca “Maúallah” ve di÷er yazÕlar yazÕlmÕútÕr.69
Fatih Camiinde zamanÕnda mevcut olan kalem yazmalarÕ
67
Sülüs ile yazÕlÕ kitabe ve 4 sütun halindedir. Sütun ve satÕrlar aralarÕ cetvelli olan kitabe
kÕsmen neúredilmiútir. Yüksek oldu÷undan dolayÕ kitabenin ölçütleri alÕnamamÕútÕr. Manzum
tarihinin úairi HacÕ Mehmet Tahir Efendidir. Kitabede adÕ geçen Feyzi A÷anÕn da o dönemki
Prizren Meclisinin reisi oldu÷u bilinir. Biz, Prizren Kitabeleri makalesinde kÕsmen olarak
neúredilen bu kitabenin okunmayan bölümlerini de tamamlayarak burada ilk defa bir bütün
olarak yayÕnlÕyoruz,
68
VÕrmiça, Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri I, TC Kültür BakanlÕ÷Õ yayÕnlarÕ Ankara 1999,
s. 107,
69
Slobodan Nenadoviü, Bogorodica Leviška, Njen Postanak i Njeno Mesto u Arhitekturi
Milutinovog Vremena", Narodna Knjiga, Beograd 1963, s. 35,
55
Cuma Camiinde baúka bir tamirin 1910 yÕlÕnda gerçekleúti÷ini, HacÕ
Ömer Lütfi'nin Cuma Camii ile ilgili yazmÕú oldu÷u úu úiirinden ö÷renmiú
oluyoruz.
Oldu pek revnak fezâ bu ma'bed-i islâmiyân
Secde úükr eylesÕn mü'min olan takvir ile.
Bak hacÕ Destan Efendinin uluv'i sa'yine
KÕldÕ teúvik ehl-i hayÕr himmet u tedbir ile.
Beú vakit kÕlsÕn cemaâtle namâz erbâb-Õ din
Kurbeti bulsun ruku u secde u tekbir ile.
Gel ibâdet kÕl bu ma'bed-i hane-i pür nurla
Zümre-i ebrare gir sen kalbini tenvir eyle.
Çeúme fer versin Güher terihimiz ey ehl-i din
Cuma Cami ruhi bahúadÕr görün tamir ile.
Sene, 1328,
HacÕ Ömer Lütfi70
Bu úiirden camiin önemli bir onarÕmdan geçti÷i ve onarÕmdan çok
güzel bir zevahire sahip oldu÷u anlaúÕlmaktadÕr. Lakin bu kitabe metninde
camide nelerin onarÕldÕ÷Õna dair bir bilgi verilmemektedir. YaúlÕlar Camiin bu
dönemde yapÕlan onarÕmÕnda dÕú duvarlardan düúen ço÷u sÕvalarÕn
yenilendi÷ini ve bütün olarak dÕútan ve içten badanalandÕ÷ÕnÕ beyan
etmektedirler.
OsmanlÕlarÕn 31 Ekim 1912 yÕlÕnda Prizren'i terk etmelerinden sonra
I. ve II. Balkan savaúlarÕ ardÕndan Birinci Dünya savaúÕ esnasÕnda da bu
camide ibadetler, savaú bitinceye dek, yani 1918 yÕlÕna kadar devam etmiútir.
I. Dünya SavaúÕndan sonra, 5 Haziran 1923 yÕlÕnda, OsmanlÕlar
tarafÕndan bu kiliseye yapÕlan tüm ilaveler, minare de dâhil, yÕktÕrÕlÕyor. Çan
kulesi kubbeyle örtülüyor, üstüne haç ve içine de büyük bir çan takÕlÕyor71.
II. Dünya SavaúÕndan kÕsa bir zaman sonra 1950 yÕlÕnda kilise
devlet himayesi altÕna alÕnÕyor ve o dönemde önemli restorasyon ve
restitüsyon iúleri geçekleúiyor. DÕú ve iç duvarlardaki sÕva çekilerek,
kubbe altÕ yÕkÕlan iki sütün yeniden inúa edilmiútir. Fatih döneminde
konulan eski kitabe mihrapla birlikte sökülmüútür, fakat batÕ giriúinin
üzerindeki dört sütunluk onarÕm kitabesi sökülmemiútir72. Bu
70
HacÕ Ömer Lütfi’nin Tevarih’nde yer alan El yazma OsmanlÕca Kitabe 10 mÕsradan
oluúmaktadÕr. (Mr. Hamit Altiparmak, HacÕ Ömer Lütfü'nün Tevarih’'nde Kültür AnÕtlarÕ,
Çevren dergisi, sayÕ 79–80, Priútine 1990, s. 31; VÕrmiça Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri I
Kültür BakanlÕ÷Õ yayÕnlarÕ Anakara 1999, s.108,
71
Slobodan Nenadoviü, Bogorodica Leviška, Njen Postanak i Njeno Mesto u Arhitekturi
Milutinovog Vremena", Narodna Knjiga, Beograd 1963 s. 35,
72
Uzun bir zaman geçmesine ra÷men, kilisenin batÕ cephedeki sol giriúin üzerinde yer alan bu
tamir kitabe gün bugün hala mevcuttur,
56
onarÕmdan sonra kiliseden dönüútürülen bu cami yine kiliseye
çevrilerek eski haline dönmüútür.73
Camiin yeniden kiliseye tahvil edildi÷i güne kadar bu camide 5 vakit
namaz kÕlÕnmÕútÕr. Son gününe kadar bu camide imam görevinde Feyzullah
Fluk Efendi bulunmuútur. Camiin kiliseye dönüútürülmesinden sonra 1918
yÕllarÕnda bu camii cemaati yakÕnlÕkta bulunan mahallede bir ev kiralayarak,
ibadetlerini bu evde devam ettirmiúlerdir.74
Cuma Camiin planÕ (Nenadoviç)
73
74
Prizren Grad Muzej, Štamparija Buduünost, Zrenjanin 1958 s. 10,
Ev zamanla yÕktÕrÕlÕyor, yerinde bugünkü Mescit Camii inúa ediliyor,
57
Fatih Sultan Mehmet Han Camiin minare ve kilise haliyle görünüúü
Fatih Sultan Mehmet Han Camiin genel görünüúü - 1912
58
AynÕ açÕdan Cuma Camiin görünüúü 2008 - 1912
59
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri
FATøH SULTAN MEHMET HAN CAMøø
( Priútine Merkez Camii )
Tarih kaynaklarÕnda Prizren gibi Priútine'nin de kent olarak, içerdi÷i
çok sayÕda kültür ve tarih eserleri yanÕnda zengin bir tarihe sahip oldu÷u
malumdur. Bu eserler arasÕnda Fatih dönemi camilerimiz ise evrensel ve hiç
unutulmayacak kültürümüzün izleri olarak, sanatsal ve mimari de÷erleri
yüksek olan kültür, töre ve tarihi edinimlerimizin en iyi kalÕtlarÕdÕr.
Bütün bu özellikleri içeren ve bugün Priútine'de mevcut olan Fatih
Sultan Mehmet Han Camii, yalnÕz Kosova'da de÷il, Balkanlar’da bile en
de÷erli ve en tanÕnmÕú OsmanlÕ Mimari eserlerinden biri sayÕlmaktadÕr. Fatih
Sultan Mehmet Han Camiin BalkanlarÕn en güzel ve en eski camiler listesinde
yer aldÕ÷ÕnÕ bildiren Reciç, camiin Priútine kentinin hemen fethinden sonra
1460-61 yÕlÕnda Fatih Sultan Mehmet Han tarafÕndan inúa edildi÷ini de
bildirmektedir.75
Fatih Sultan Mehmet Han Camiinin asÕl kitabesi korunmamÕútÕr.
Aúa÷Õda neúredilen kitabe Ayverdi’ye göre, camiin inúa yÕlÕnda de÷il, camiin
tamirine76 manzum tarihi úairinin de Sadi oldu÷unu da bildirir.77 VÕçÕtÕrÕn
Sanca÷ÕnÕn 1569–1570 yÕllarÕna ait Tahrir Defterlerinde, Priútine
mahallelerinden aktarÕlan bilgilerde, o zamanlarda Priútine'de Fatih Sultan
Mehmet Han Camii Mahallesinden de söz edilirken, bu mahallede 44
Müslüman evin bulundu÷u ve bu mahallede di÷erleri arasÕnda, imamlarÕn,
müezzinlerin, tüccarlarÕn, derviúlerin, danÕúmanlarÕn, kadÕlarÕn, madencilerin,
tuzcularÕn, terzilerin vb. kiúilerin de yaúadÕ÷Õ bildirilir.78
75
Husref Redžiü, Pet Osmanlijskih Potkupolnih Spomenika na Kosovu i Metohiji, Starine
Kosova i Metohije, knjiga I, Priština 1961 s. 97.
76
Dr. Ekrem HakkÕ Ayverdi, Avrupa'da OsmanlÕ Mimari Eserleri-Yugoslavya, cilt 3, kitap 3,
østanbul s. 155, Bununla Reciç’in, Priútine Fatih Camiin 1460-61 yÕlÕnda inúa edildi÷i tespitin
yanlÕú oldu÷u anlaúÕlmaktadÕr. Çünkü Fatih bu camiin inúasÕnÕ 1460 yÕlÕnda de÷il, 1455 yÕlÕnda
baúlattÕ÷Õ malumdur. Bu tespiti camide mevcut olan onarÕm kitabesi de ispatlanmaktadÕr.
77
Ayverdi, eserinin devamÕnda Sadi’nin Mehmet Efendi oldu÷unu, Sicil, müderris, Mekke
molasÕ olup 1093/1682 yÕlÕnda vefat etti÷ini, Türkçe ve Arapça úiirler yazdÕ÷ÕnÕ bildirirken,
daha önce bazÕ araútÕrmacÕlar tarafÕndan yanlÕú neúredilen kitabeyle ilgili geniú bir açÕklama
yapmÕútÕr,
78
Dr. Skender Rizaj, Prishtina Nga Shekulli XIV Deri në Fund të Shekullit XVI, Buletin i
Muzeut të Kosovës, libri XIII-XIV, Prishtinë 1984, s. 216; Rizay, Kosova Gatë Shekujve XV,
XVI dhe XVII, "Rilindja", Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1982 s. 246–247,
60
Fatih Sultan Mehmet Han Camii bugün Priútine halkÕ arasÕnda Fatih
Camii, Camii Kebir veya Arnavut'ça "Xhamia e Madhe", adÕyla da malumdur.
Camiin estetik, büyüklük, zariflik ve anÕtsal özelli÷inin dikkat çekici olmasÕ
nedeniyle, bu camiyi Priútine halkÕ Sultan Camii79, (Carska Džamija) olarak
da bilmektedir.
Fatih Sultan Mehmet Han Camii Bursa ve Erken østanbul tipi kubbe
altÕ tek boúluklu cami inúaatÕna uygundur.80 Bu ise camiin Bursa'daki Ulu
Camiinin inúa edildi÷i aynÕ üslupla inúa edildi÷ini kanÕtlamaktadÕr.81 Tüm
yapÕ, ister iç ister dÕú bakÕmÕndan özgül nevi bir süstür. AynÕ zamanda Do÷u
øslâm Erken Sanat anlayÕúÕyla inúa edilen Fatih Camii, dÕú mimarÕ güzelli÷iyle
veya iç kÕsmÕnÕn sanat mimari uyum yönüyle, döneminin bu açÕdan çok
seyrek ve eúine rastlanmayan numunelerinden biri sayÕlmaktadÕr. Bütün bu
özellikleri nedeniyle Fatih Camii sanat ve mimari araútÕrmacÕ ve meraklÕlarÕn
büyük ilgisini çekmektedir. Bu yüzden cami çoktandÕr devlet korumasÕ
altÕndadÕr ve her bakÕmdan korunmaya çalÕúÕlmaktadÕr. Dini ibadetler yapÕlan
cami her gün ziyarete açÕktÕr.
Zarifli÷i ve büyüklü÷üyle kentte hâkim olan Fatih Sultan Mehmet
Han Camii bugüne dek tamamen korunmuú bir haldedir. Büyük kare úeklinde
ve kÕzÕlÕmsÕ sarÕmtÕrak kesme taúlardan inúa edilen cami sÕvalÕ de÷ildir.
Özellikle 13,50 metre çaplÕ ana kubbenin oluúturdu÷u çatÕyla örtülü olup, dört
tarafÕnda (köúelerinde) üç köúeli kubbecikler bulunmaktadÕr. Kurúunla
kaplanmÕú ana ve bu küçük kubbeler üst bölümün tamamlayÕcÕ ö÷elerini
oluúturmaktadÕr. ønce, yüksek ve zarif minaresi de binanÕn yapÕmÕnda
kullanÕlan malzemeden yani kesme taútan inúa edilmiútir. Minarenin kapa÷Õ,
ana kubbe ve öndeki son cemaat yerinin üç küçük kubbesi kurúunla
kaplanmÕútÕr. Tek úerefeli minare cami gibi sÕvalÕ de÷ildir. Minarenin kurúun
kaplama üzerinde yer alan alemi bronzdandÕr. Minarenin üst bölümlerinin ve
úerefenin yenilenmiú bir halde oldu÷u göze çarpmaktadÕr. 1950–1960
yÕllarÕnda bir onarÕm gören camide kubbelerde yer alan eski kurúun kaplama
bütün olarak atÕlmÕú, yerine yenisi takÕlmÕútÕr. Bozulmuú olan saçaklar da o
yÕllarda onarÕlmÕútÕr. Yer kaymasÕ nedeniyle son cemaat yerinde meydana
gelen bazÕ duvar patlaklÕklarÕ ve çatlaklar yüzünden 1961 yÕlÕnda camiin bu
bölümünde de bir genel onarÕm gerçekleúmiútir. 1966–1967 yÕllarÕnda cami
minaresi de onarÕlmÕútÕr. Çünkü onarÕmdan önce minarenin kimi taúlarÕ
kÕrÕlmÕú ve bozulmuútu.82
79
Turistiþki Vodiþ Kosova, Izdavaþ, Turistiþki Savez Kosova, Priština 1978 s. 88; Kosovo
Nekad i Danas, NIJP Borba, Beograd 1973 s. 468,
80
Mucait Asim, Kosova'da Esirgememiú øslâm AnÕtlarÕ, Çevren dergisi, sayÕ 2, Priútine 1974 s.
45–46, Hüsref Reciç, Kosova AntikalarÕ, kitap I. E. Priútine 1961,
81
Turistiþki vodiþ Kosova, Priština 1978 s. 88,
82
Milan Ivanoviü, Konzervatorski Radovi u 1961 Godini na Kosovu, Starine Kosova, knjiga 2 i
3, Priština 1963 s. 264; Miroslav Lukiü, Informativni Pregled Konzervativnih Radova na
Spomenicima Kulture Kosova od 1962–1972, Starine Kosova, knjiga 6 i 7, Priština 1972–1973
s. 248–249,
61
Minarenin gövdesi, kaidesi dair 12 genli bÕrakÕlmÕútÕr. Kaideden
istalaktit silmelerle yine 12 genli pabuca geçilir. Pabuç da daralarak gövdeyi
oluúturur. Pabuçla gövdeyi ve kaideyi birer kabartmalÕ bilezik ayÕrÕr. ùerefe
altÕ içbükey ve dÕúbükey kÕvrÕmlarla geniúleyerek korkulu÷a ulaúÕr. Petek
desenli kabartmalarla süslü korkuluk bezemesi de çok narindir. Bugün ayrÕca
korkulu÷un köúelerinde düúey hatlar halinde ampuller de vardÕr. Son
bilezikten úerefeye uzanan gövde kÕsmÕnÕn kemerleri silmelerle
úekillendirilmiútir. Bugün kaide ve pabuçta bazÕ hasarlar görülmektedir.
Camiin ana kubbesi üçgen köúeliklere oturtulmuútur ve yüksektir.
Kubbe kasna÷Õ 12 genli oldu÷una ra÷men, kasnak köúelerinde yer alan ve
gayet temiz iúçilikli kesme taú cepheleri camiin bu bölümüne apayrÕ bir
güzellik vermektedir.
Son cemaat yerinin sütunlarÕ beúer parça kefekiden yÕ÷ma olarak
yapÕlmÕútÕr ve 8 köúelidir. Sütunlar arasÕ kemerlerin sivri olmasÕna ra÷men
nispeti daireye yakÕncadÕr. Bütün kemer aynalarÕ temiz iúlenmiú kefekidir.
Son cemaat yeri camiye bitiúiktir ve aynÕ yüzeydedir. Son cemaat yerinin sa÷
ve sol taraflarÕ yerden 50 cm yüksektir.
Camiye iki kanatlÕ ahúap ve çok eski bir kapÕdan girilir. Cami geniú
bir kefeki çerçeve ortasÕndadÕr. Son cemaat yerinin sa÷ ve sol tarafÕnda iç
mahfile ÕúÕk veren iki fil gözü üstlük pencere de yer almaktadÕr. Son cemaat
yerinin kubbeleri de kürevî köúeliklere oturtulmuútur. Kubbe altlarÕ canlÕ
renklerin hâkim oldu÷u bitki yapraklarÕ ve gül motifleriyle süslüdürler. Giriú
kapÕsÕnÕn üstünde camiin güzel bir resmi çizilmiútir.
Giriú kapÕsÕnÕn üstünde yerden 3,50 metre yükseklikte ve derinli÷i az
olan ahúap mahfil yer almaktadÕr. Mahfile sa÷ tarafta bulunan pencereden
merdivenle çÕkÕlmaktadÕr. Bu merdiven duvar içindedir. Bu sebeple buradaki
duvar di÷er duvarlara bakarak daha kalÕndÕr. Camiin di÷er duvarlarÕ 175–180
cm civarÕndadÕr. Mahfilin tavanÕ ve parmaklÕklarÕ ahúap olmakla süslü ve
asÕldÕr. Mahfilin orta kÕsmÕ yanlardan 90 cm daha yüksektir. KapÕdan içeri
girilince tepesine kadar kubbe görünür. Orta kÕsmÕn tavanÕ da pek zarif ve
aslÕdÕr. Yan tavanlar ise eski yapÕdan olmakla düz çatÕlÕdÕr. Mahfil
parmaklÕklarÕ da süslü ve çok iyi bir usta eliyle iúlenmiútir. Mahfilin alt
kÕsmÕnÕn sa÷ ve sol bölümleri yani maksure yerden 50 cm yüksekliktedir ve
parmaklÕdÕr. Mahfil 6 beton sütun üstüne oturtulmuútur.
Camiin mermer mihrabÕ iki sÕra silmeli dikdörtgen çerçeve içindedir
ve kabartmalÕdÕr. AltÕ sÕra istalaktit yaúmaklÕ mihrap niúinin iki köúesinde
incecik ve zarif süslemeler yer almaktadÕr. Mukarnas yaúmaklÕ, basamaklÕ,
yüksek niú kemerlerini ince silme çerçeveler. Bu çerçeveler üstünde ise yatay
dikdörtgen úeklinde bir silme de yer almaktadÕr. Mekâna uygun olan yüksek
gösteriúli mihrap yeúil renkle kat kat boyanmÕú bir haldedir.
Camiin mermerden oluúan minberi son derece güzeldir. Muhteúem
nispetlerle kurulmuú, üç köúelerin oturuúu, birbirini kavrayÕúÕ emsalsiz bir
úekilde ve en güzel iúçilikle temin edilmiútir. KapÕsÕ nefis bir taçla
62
donanmÕútÕr. Minber geçidin üstünde küçük fakat çok güzel bir pencere
yapÕlmÕútÕr. Üç köúenin üstünde üç renkli bir rozet de iúlenmiútir.
Camide mütenevvi boyutlarda toplam 39 pencere bulunmaktadÕr.
Dörtgen ve demir parmaklÕ 10 altlÕk, 9 orta ve 6 üstlük pencere yanÕ sÕra,
kubbe kasna÷Õnda boyutlarÕ daha küçük olmak üzere daha 12 pencere yer
almaktadÕr. Bu sayÕya daha önce esas cephede iki fil gözü pencereyi de
eklemek gerekir. Alt sÕradaki pencerelerin eski ve aslÕ ahúap olan kapaklarÕ
vardÕr. KÕble duvarÕnda yer alan iki pencerenin kapa÷Õ çok eskidir. Bu
pencerelerin üst kÕsÕmlarÕnda, yani pencere kemerlerinde Arapça "Selamun
aleykum-udhulul-cennete bima kuntum ta'melune" ("Size selam olsun, yapmÕú
oldu÷unuz iyi iúlere karúÕlÕk cennete girin"), kelimesi yazÕlmaktadÕr. KÕble
duvarÕn iki tarafÕnda olan pencere kapaklarÕ, kabarÕk silme çÕtalar ortasÕnda üç
köúe veya dörtgen úekilli tablacÕklarla yapÕlmÕú dilber iúlerdir. Di÷er
pencerelerin kapaklarÕ de÷iúmiúse de çok eski ve güzel iúlenmiú olduklarÕ
görülmektedir. Camiin kapÕsÕ da, üst tablalarÕ 12'li yÕldÕz ortasÕnda üç köúe,
orta ve alt tablalar ters konmuú dörtgen tablalarla yapÕlmÕútÕr. Bugün cami
kapÕsÕ ya÷lÕ boya ile boyanmÕútÕr.
Kubbenin tam göbe÷inde büyük bir rozet yer almaktadÕr. Kubbe
duvarlarÕn üst bölümleri canlÕ renklerin hâkim oldu÷u bitki yapraklarÕ ve
büyük gül motifleriyle süslüdür. HatlarÕn ve figürlerin süslenmesi duygulu bir
sanatla yapÕlÕp, süslemede kullanÕlan mavi morumsu yeúil ve kÕrmÕzÕ renkler,
kubbe kemerlerinin üzerini kaplamakla güney duvarÕnda yarÕm daire úeklinde
geliúerek minber ve mihrabÕn üzerinden geçerek, üçgen úeklinde de alt
pencerelerine dek uzanmaktadÕr.
Güney cephedeki pencerelerin iç bölümlerinde de arabesk hatlarla
dolu ve yo÷un yazÕlarla ortama canlÕlÕk kazandÕrmaktadÕr. Güney duvarÕn üst
tarafÕndaki pencereler yarÕm daire úeklinde olup renkli camlarÕ gül
úeklindedir. Di÷er pencerelerin de çevreleri oldukça güzel bir úekilde
süslenmiútir. Büyük avize de camiin iç ortamÕna büyük bir uyumluluk
vermektedir. Camide duvara yazÕlÕ ve duvara asÕlÕ çok sayÕda eski ve yeni
levhalar bulunmaktadÕr. Camiin duvarlarÕ beyaz renktedir. Minareye giriú
camiin dÕúÕndadÕr.
Fatih Camiinin avlusu üçgen úeklindedir ve üç sokakla
sÕnÕrlaúmaktadÕr. Camiin do÷u cephesi yönünde Saat Kulesi, Kadiri Tekkesi,
güney bölümünde ise aynÕ adÕ taúÕyan Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕ
bulunmaktadÕr. Çok basit demir parmaklÕ beton duvarla sarÕlÕ olan cami
avlusunda 8 genli ve üzerinde kabartma yazÕlarÕn bulundu÷u, mermerden
yapÕlmÕú bir úadÕrvanÕ vardÕr. ÇatÕlÕ olan úadÕrvan 16 musluklu çeúmeye
sahiptir. ÇatÕnÕn 8 yöne akÕntÕsÕ vardÕr ve bu çatÕ øslâm Birli÷i tarafÕndan 1950
yÕllarÕnda yapÕlmÕútÕr. ùadÕrvanÕn kitabesi olmadÕ÷Õndan dolayÕ onun inúaat
tarihi bilinmez.83 Eskiden cami avlusunun sa÷ tarafÕnda Kosova øslâm Birli÷i
83
Bu úadÕrvanla ilgili daha ayrÕntÕlÕ bilgiler çeúmeler bölümünde verilmiútir.
63
binasÕ bulunmaktaydÕ.84 Avluda kesme taúla döúeli yollar yanÕ sÕra di÷er
bölümler otlarla kaplÕdÕr ve pek bakÕmlÕ de÷ildir. Camiin sol tarafÕnda bir
musalla taúÕ vardÕr. Cemaat zamanÕnda camide çok zengin bir kabristanÕn var
oldu÷unu bildirir. Bunu ise en iyi bir biçimde bugün cami avlusunun
kenarlarÕnda duvara dayalÕ bazÕ mezar taúlarÕn kalÕntÕlarÕ da kanÕtlamaktadÕr.
Cami avlusunun büyüklü÷ü ortalama 900 m2 oldu÷u ileri sürülmektedir.
ÇarúÕ niteli÷ini taúÕyan Fatih Camiinde her zaman ve bugünde 5 vakit namaz
kÕlÕnmaktadÕr85. Günümüzde cemaatin ço÷unu Arnavutlar oluúturmaktadÕr.
AralarÕnda di÷er halklardan da cemaat bulunmaktadÕr. Vaazlar Arnavutça
olarak yapÕlmaktadÕr. Son cemaat yeriyle birlikte 700 kiúiyi cemaat olarak
kabul etme durumundadÕr. Bu camide uzun yÕllar (36 yÕl) Priútine'de ad
yapmÕú HafÕz Haki Pakaútiça imam olarak görev yapmÕútÕr.
Fatih Sultan Mehmet Han Camii Kitabesi
Heme hey Bâr-i Hüdâ eyle muammer
Tûl-i ömriyle Mehemmed SultânÕ
Emr-i devletleri itdi ma'mur
Camii bu’l-fethi Mehemmed SultanÕ
Mü'mine hemçü riyaz-Õ cennet
Bahú-Õ zevk eylemede ruhani
Gördü bu hüsn-i hayri Sa'di
“Didi târih-i dihserd icma-i zühhadi” (865/1460–01)
Cami kapÕsÕ kemeri üstünde yer alan tamir kitabesi güzel mermer
üzerine siyah boya ile 4 satÕrlÕk talik ile yazÕlÕdÕr. Kitabe 128 x 50 cm
büyüklü÷ünde ve iki sütun halinde olmak üzere, kabartmalÕ de÷ildir.
Kitabenin manzum tarihinin úairi Sadi'dir.
84
Bu bina 1999 Kosova SavaúÕ esnasÕnda yanÕp yerle bir edinmiútir. Savaú sonrasÕ bu yer
temizlenerek cami avlusuna dönüútürülmüútür. Kosova øslam Birli÷inin yeni binasÕ, Emir
Alauddin Camii avlusunda eski medrese binasÕ yerinde inúa edilmiútir.
85
Bugün camide imam görevinde HafÕz Muharrem Efendi, müezzin görevinde ise Ali Hamoli
bulunmaktadÕrlar. Bu camide 36 yÕl sürekli imam görevinde HafÕz Haki Pakaútiça Efendi
bulunmuútur.
64
Bugüne kadar Fatih Sultan Mehmet Han Camiinin kitabesi birçok
müellif tarafÕndan neúredilmiútir.86 Kitabede Hicri 865 yÕlÕ ebcet hesabÕyla ve
sayÕlarla verilmiútir.
Priútine Fatih Sultan Mehmet Han Camiinde en yeni rölöve,
restitüsyon ve restorasyon iúleri, TBMM tarafÕndan ve Kosova Kültür, Spor
ve Gençlik BakanlÕ÷Õ tarafÕndan onaylanan proje ile 2007 yÕlÕnda
baúlatÕlmÕútÕr. Bu camide hâlâ devam eden bu onarÕm iúlerinin ne zaman sona
erece÷ine dair kesin bir bilgi yoktur. Oysa anlaúmaya göre camide bu onarÕm
iúlerinin çok daha önce bitmesi gerekiyordu.87
86
Nimetullah HafÕz-Mücait Asim, Priútine Kitabeleri, Çevren dergisi, sayÕ 15, Priútine 1977 s.
76; Hajrullah Zajmi, Velika Džamija Sultan Fatih Mehmeda u Prištini, Glasnik VIS Sarajevo,
1956 s. 324–326; Dr. Ekrem HakkÕ Ayverdi, Avrupa'da OsmanlÕ Mimari Eserleri-Yugoslavya,
cilt 3, kitap 3, østanbul 1981 s. 155–156,
87
Biz, Kosova Türk AraútÕrmacÕlar Derne÷i BaúkanÕ olarak 1999 Kosova SavaúÕ sonrasÕ burada
konuúlanan Türk Taburuna, Eúgüdümlü÷e ve Türkiye’deki yetkili organlara ve tanÕdÕ÷ÕmÕz
bilim adamlarÕna Kosova’da tahribat görmüú bazÕ önemli camiler için bilgi verip bu camilerin
bir an önce onarÕlmasÕ yönünde her türlü taleplerde bulunduk. Daha sonra buraya gelen çok
sayÕda bilim adamlarÕ ve ekipleri bu camilerdeki durumu inceleyip, onarÕlmasÕ gereken bazÕ
camiler için projelerin yapÕlaca÷Õna söz verilmiútir. Ancak bu camilerin onarÕmÕna 2007 yÕlÕna
kadar geçilmemiútir. 2007 yÕlÕnÕn baúlarÕnda bizzat Yeni Dönem TV ve gazetesine yaptÕ÷ÕmÕz
bir haber esasÕnca, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm BakanlÕ÷Õ tarafÕndan hazÕrlanan ve
ilkin TBMM tarafÕndan onaylanan Fatih Camiin rölöve, restitüsyon ve restorasyon projesinin
Kosova Kültür, Spor ve Gençlik BakanlÕ÷Õ tarafÕndan da onaylanarak yürürlü÷e girdi÷i geniú
kamuoyuna bildirilmiútir. Oysa bu proje 26 A÷ustos 2004 tarihinde Priútine de TC Kültür ve
Turizm BakanlÕ÷Õ, Kosova Kültür Spor ve Gençlik BakanlÕ÷Õ ve UNMøK arasÕnda imzalanan
kültür iúbirli÷i anlaúmasÕyla Kosova’da OsmanlÕ döneminden kalan Prizren’deki Sinan Paúa
Camii, Priútine’deki Fatih Sultan Mehmet Han Camii, øpek’te KÕrmÕzÕ Camii ve Priútine’de
Sultan Murat Türbesinin yenileme ve restorasyonun yapÕlmasÕ yanÕ sÕra bu restorasyonla ilgili
projelerin de uygulanmasÕ kapsanmÕútÕr. Daha sonra bu anlaúma 1 Haziran 2005 tarihinde
Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafÕndan onaylanarak yürürlü÷e girmiútir. AnlaúmanÕn
yürürlü÷e girmesinden sonra, adÕ geçen mimari eserlerin onarÕlmasÕ için Türkiyeli uzmanlarÕ
tarafÕndan projelerin yapÕlmasÕna gidilmiútir ve 2005 yÕlÕnda ilk olarak Sultan Murat Türbesinin
onarÕm projesi ve restorasyonu gerçekleúirken, 2006 yÕlÕnÕn sonuna kadar di÷er üç mimari eser
için de restorasyon projeleri tamamlanmÕútÕr. Bu projeler arasÕnda yer alan Fatih Camii onarÕm
projesinin yürürlü÷e girmesi için 2007 yÕlÕnÕn baúlarÕnda, proje Kosova Kültür Spor ve Gençlik
BakanlÕ÷ÕnÕn onayÕna gönderilmiútir. 2007 yÕlÕnÕn baúlarÕnda Kosova Kültür, Spor ve Gençlik
bakanlÕ÷Õ tarafÕndan proje onaylanmÕútÕr ve en kÕsa zamanda gerçekleúmesi için karara
ba÷lanmÕútÕr. AlÕnan karar üzere Prizren’de Sinan Paúa ve Priútine’de Fatih Camiin onarÕm
iúlerinin MayÕs 2007 yÕlÕnda baúlanmasÕ beklenmekteydi. Fatih Camiin restorasyon iúlerinin
projeye göre maliyetinin ne kadar oldu÷u kesin olarak bilinmiyor, çünkü onarÕm esnasÕnda ek
iúlerin de ortaya çÕkaca÷Õna inanÕlmaktadÕr. Kabul edilen proje ile Fatih Camiinde rölöve,
restitusyon ve restorasyon iúleri 2007 yÕlÕnda baúlatÕlmÕútÕr. Bu onarÕmla camide yenilenecek
bölümler dÕúÕnda yeni yapÕlacak bölümlerin de yer alaca÷Õ bilinmektedir.
65
Fatih Sultan Mehmet Han Camiin genel görünüúü
66
Do÷u cepheden Fatih Camiin görünüúü
Fatih Camiin Son Cemaat Yeri
67
Fatih Camiin içten görünüúü
68
Fatih Camiin giriú cephesi
Fatih Camiin Mihrap ve Minberi
69
Fatih Camiinin içten kubbe görünüúü
70
Fatih Camiinde revaklarÕn içten görünüúü
Fatih Sultan Mehmet Han Camiin giriú kapÕsÕ ve iç penceresi
71
Fatih Camiin ve úadÕrvanÕnÕn kuzey cepheden görünüúü
Fatih Camiin yan cepheden görünüúü
72
Fatih Sultan Mehmet Han Camii planÕ (Ayverdi)
73
FATøH SULTAN MEHMET HAN CAMøø
ùADIRVANI
Cami avlusunun ortasÕnda yer alan úadÕrvanÕn yapÕlÕú tarihi
bilinmez. Biz úadÕrvanÕn, caminin tamir edildi÷i 1460–61 yÕllarÕnda
inúa edildi÷ine inanmaktayÕz. 8 genli beyaz mermerden inúa edilen
úadÕrvanÕn her yüzünde 2 lülesi vardÕr. Lülelerden suyun afif aktÕ÷ÕnÕ ve
özel olarak da bir lüleden sadece içme suyun aktÕ÷Õ cemaatçe
bildirilmektedir. Mermer aynalarÕ kabartma tezyinatÕ ile donatÕlan
úadÕrvan çatÕsÕ 8 ahúap sütun üstüne oturtulmuútur. KenarlarÕ yerden 50
cm yüksekli÷inde kesme taú duvarla örülmüútür ve üstü ahúap
parmaklÕdÕr.
Kosova øslam Birli÷i tarafÕndan 1950 yÕlÕnda yapÕlan onarÕmda,
úadÕrvanÕn ço÷u bölümlerinin özellikle de úadÕrvanÕn eski kurúun
kaplamalÕ çatÕsÕnÕn da yenilendi÷i bildirilmekte.88 1999 Kosova savaúÕ
sonrasÕ Fatih Camii ùadÕrvanÕnda gerçekleúen onarÕmlarda úadÕrvanÕn
bu çatÕsÕ sökülerek yerine 8 genli yeni kiremit çatÕ yaptÕrÕlmÕútÕr, iç
kÕsmÕnda hazine kafesi, musluklar ve oturmak için yeni peykeler de
takÕlmÕútÕr.
Fatih Camii ùadÕrvanÕn genel görünüúü
88
VÕrmiça, Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri I, s. 214,
74
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri
KÜÇÜK FATøH CAMøø
( Sultan Murat Camii )
Kosova’nÕn OsmanlÕlar tarafÕndan fethedildi÷inin ilk dönemlerinde,
zamanÕn sanat anlayÕúÕnÕ vurgulayan muhteúem görünüúlü ve çok güzel
OsmanlÕ mimari eserlerinin inúa edildi÷i bilinirken, bunlarÕn arasÕnda en
yo÷un camilerin oldu÷u da bir gerçektir. Kosova camilerinin Türkiye'deki
camilere kÕyasen büyüklük ve geniúlik açÕsÕndan çok daha küçük olmalarÕna
ra÷men, bu camilerin yapÕmlarÕnda kullanÕlan teknik, üslup, inúa malzemesi,
dÕú ve iç görünüú, süslemeleri ve zarafetiyle göze batmaktadÕr. Bugün modern
kent ortamlarÕnda bu camiler güçlü inúa tarzlarÕyla çekici bir uyumluluk
sa÷lamakta, di÷er objeler ve abidelerle birlikte güzel bir bütünlük
oluúturmaktadÕr.
Bugün Priútine'de bu özelliklere sahip olan ve yeni mimari ortamÕnda
canlÕlÕ÷ÕnÕ ve hâkimiyetini koruyan Küçük Fatih Camii (Sultan Murat Camii)
yalnÕz Kosova'da de÷il, bütün Avrupa’da OsmanlÕ Mimarisinin en eski ve en
güzel úaheserlerinden biri sayÕlmaktadÕr.
OsmanlÕlarÕn Rumeli topraklarÕnÕ fethetmeleriyle, OsmanlÕ sanat
anlayÕúÕ ve çizgisi tüm alanlarda etkisini göstermeye baúlamÕú. Kosova'da ilk
camilerin inúaatÕ fetihlerin onuruna yapÕlmÕúsa da, dinimizde ibadetin bir
sembolü olarak camilerin ilk örnekleri Anadolu'da daha sonralarÕ da
Rumeli'de görülmeye baúlamÕútÕr.
I. Sultan Murat tarafÕndan baúlatÕlan, YÕldÕrÕm Bayezit tarafÕndan
792/1389 yÕlÕnda temeli atÕlan ve II. Sultan Murat döneminde yapÕmÕ devam
ettirilen ÇarúÕ Camiin kesin inúaatÕ, Fatih Sultan Mehmet Han tarafÕndan
tamamlanmÕútÕr.
Priútine halkÕ bu camiye “Camii Sagir”, Muradiye, ÇarúÕ ve Taú Camii
de derler. OsmanlÕ KaynaklarÕnda ise Küçük Fatih Camii olarak da
anÕlmaktadÕr.89 Camiin en ilginç bölümünü oluúturan minaresi, temelden
doru÷una dek kesme taútan inúa edilmesi ve Kosova’da tek örne÷i
oluúturmasÕdÕr. Bu cami yÕllar süresince büyük de÷iúmelere u÷ramÕú ve kendi
ilkel görünüúünü bütün olarak koruyamamÕútÕr. Bu tamirlerde ve de÷iúmelerde
ise mihrabÕ ve minberi en az de÷iúen kÕsÕmlarÕdÕr. Cami, Fatih devrinde inúa
edilen mimari eserlerinin özelliklerini taúÕmasÕ, onun Fatih tarafÕndan
89 89
Ayverdi, age, s. 157
75
tamamlandÕ÷Õ kanÕtÕnÕ ortaya çÕkarmaktadÕr. Taú Camii ve onun yakÕnlÕ÷Õnda
bulunan Fatih Camii ile kÕyaslamÕú olursak, birbirlerine çok benzediklerini
görebiliriz.
Cami 1320/1902 yÕlÕnda II. Sultan Abdülhamit tarafÕndan büyük bir
tamir görmüútür.90 Bu tamirde önüne iki katlÕ ekleme bir son cemaat yeri, yeni
minare (minarenin üst kÕsmÕ) ve kalem iúleri yapÕlmÕútÕr. Tabiî ki bu
de÷iúmelere bakÕnca büyük benzerli÷i pek yoktur, ancak iç bünyesinde ve
hatlardaki benzerli÷i herkes fark edebilir. BoyutlarÕyla bu camii, Fatih
Camiinden çok daha küçük ve mütevazÕdÕr.
Küçük Fatih Camiinin iki kitabesi vardÕr. Bu kitabeler camiin
1320/1902 yÕlÕnda gerçekleúen tamirine aittir. Oysa camiin asÕl kitabesi
günümüze kadar korunmamÕútÕr. Bu kitabeler alÕúÕlmayan ve cazip olmayan
bir yerde, yani binanÕn tam arkasÕnda saça÷a yakÕn ayrÕ ayrÕ yuvarlak iki daire
içinde yazÕlmÕú ve koyulmuútur. Bu kitabeler neúredilmiútir91. AynÕ
büyüklükte olan kitabelerin daire çaplarÕ 58 cm.dir. YazÕlarÕ da talik ile
yazÕlmÕútÕr. Bu kitabelerin en iyi ve en gerçek neúrini Ayverdi yapmÕútÕr.92
Birinci kitabeden, Küçük Fatih Camii temellerinin I. Sultan Murat
zamanÕnda atÕldÕ÷Õ, Fatih Sultan Mehmet Han zamanÕnda da inúaatÕnÕn
bütünlendi÷i beyan edilmektedir. økinci kitabeden camiin 1320/1902 yÕlÕnda
II. Sultan Abdülhamit tarafÕndan onarÕldÕ÷Õ ve büyük tamir geçirdi÷i
anlaúÕlmaktadÕr. Her iki kitabenin manzum tarihi úairi bilinmez.
HatlarÕyla, büyük ana kubbesiyle, zarif ve yüksek minaresiyle bu
camii, Fatih Camii gibi Sultanlar camileri grubuna düúmektedir.93 Cami binasÕ
kare temeller üstüne kesme taútan inúa edilmiútir ve dÕútan sarÕmsÕ renkte bir
sÕvayla sÕvalanmÕútÕr. Camiin tek úerefeli minaresi, yapÕ bütünlü÷ünde oldu÷u
gibi sarÕmtÕrak beyaz renkli kesme taúlarla iúlenmiútir. Zarif endamÕ ve ince
iúlemesiyle minare, cami kütlesini dengelemektedir. Dört köúeli yüksek taú
kaide son cemaat yeriyle hem yüzey olup yan cephede çÕkÕntÕlÕdÕr. Silmeyle
prizmatik pabuca geçilir. Yuvarlak gövde, pabuçtan ince bir niúle ayrÕlÕr.
ùerefe üstü bölümde de bir taú bilezik yer almaktadÕr. YukarÕdaki silmeden
(taú bilezik) sonra biraz devam eden gövde, úerefeyi oluúturmak için içbükey
ve dÕúbükey üç dar kÕvrÕmla geniúler. Yuvarlak olan úerefenin korkulu÷unda
aynÕ mesafede olmak üzere düúey hatlar halinde ampuller de vardÕr. Küçük
Fatih Camiinin temelden doru÷una kadar, kapa÷Õ dair, kesme taútan
oldu÷undan dolayÕ Priútine halkÕ bu camiye "Taú Camii" de derler. Minarenin
alemi bronzdandÕr.
90
Pars Tu÷lacÕ, OsmanlÕ ùehirleri, Milliyet Gazetesi, østanbul 1985 s. 384,
HafÕz-Asim, Priútine Kitabeleri, Çevren dergisi, sayÕ 15, Priútine 1977 s. 78–79; Ayverdi,
age, s. 257–58; Hasan Kaleši, Izveštaj o Radu na øspitivanju Turistiþkih Spomenika u Prištini,
Prizrenu, Peüi, Ĉakovici i u Vuþitrnu u Vremenu od 25 Juna do 8 Jula 1955 Godine, Bölge
Tarih AnÕtlarÕ Koruma Kurum belgesi,
92
Ayverdi, age, s. 157
93
Monografija Prištine, Izdavaþ SO Priština, 1965, son bölüm,
91
76
ølave edilen iki katlÕ son cemaat yerinin demir parmaklÕ 12 altlÕk ve 12
üstlük penceresi vardÕr. Giriú kapÕsÕ tam daire kemerlidir ve ahúaptÕr. Son
cemaat yerinin alt bölümünün sa÷ ve sol taraflarÕ yerden 50 cm
yüksekliktedir. Üst kata çÕkÕú sa÷daki merdivendendir. Düz tavanÕ ahúapla
(úiúe tavanÕ) kaplÕdÕr. DuvarlarÕ beyaz renkte ve süslü de÷ildir. Son cemaat
yerinin üst katÕndan, yukarÕ mahfile çÕkÕú vardÕr. AyrÕca camiin üçüncü sÕra
penceresi yÕrtÕlarak kapÕ yapÕlmÕútÕr. Oysa iki taraftaki üstlük pencereler
oldu÷u gibi kalmÕútÕr.
Camiye daire kemerli ahúap kapÕdan girilir. Cami içten 10,30 x 10,30
metre ölçüsündedir. DuvarlarÕ 1,30 metredir. Camiin dört cephede demir
parmaklÕ 2 altlÕk, 2 üstlük ve 1 üçüncü sÕra penceresi olmak üzere, kubbe
kasna÷Õnda yer alan yarÕm dairevi 12 pencereyi de eklemiú olursak, camide
toplam 32 pencere bulunmaktadÕr. Bütün pencereler ÕúÕ÷Õn daha fazla girmesi
amacÕyla içe do÷ru geniúleyerek yapÕlmÕútÕr. Bunlarla yanÕ sÕra camiin do÷u
ve batÕ cephelerinde kubbe kasna÷Õna yakÕn iki fil gözü penceresi de
bulunmaktadÕr. Di÷er pencerelere kÕyasen bu pencerelerin camlarÕ renklidir.
Kurúun kaplamalÕ kubbe kürevî köúeliklere basar, kasna÷Õ da 12
köúelidir. Her köúesi kabartmalÕdÕr. Mermer olan mihrabÕn 7 sÕra karúÕlÕklÕ
bademli püsküllü yaúma÷Õ vardÕr. Çerçevenin iki yanÕna boya ile oluklu bir
sütun karalamasÕ da yapÕlmÕútÕr. MihrabÕn üst hücresi de mukarnas
yaúmaklÕdÕr. Dü÷ümlü ince püsküllerle baúlayan, topuzlarla süslenmiú olarak
yükselen mukarnas yaúmak dilimli kubbeciklerle sona erer. MihrabÕn bu
bölümü mor kÕrmÕzÕ renkte olurken di÷er bölümleri yeúil renktedir. Serbest
formlu niú kemerlerinden az uzaklÕkta olan mustatil silme hattÕ sarÕ renktedir.
MihrabÕn en üst kÕsmÕ da sürmelidir.
Camiin mermerden oluúan minberi son derece güzeldir. Harikulade
nispetlerle korunmuú, üç köúelerin oturuúu ve yapÕlÕú úekli en güzel iúçilikle
temin edilmiútir. KapÕsÕ ise süslü bir taçla donatÕlmÕútÕr. ÇatÕ altÕ geçidinin üst
bölümünde pencere úeklinde bir açÕklÕk vardÕr. Üç köúelerin ve korkulu÷un
ortasÕnda kalan üç köúe yanlÕ÷Õ sade bÕrakÕlmÕútÕr. Korkulu÷un yan
taraflarÕnda narÕn iúlenmiú süslemelerin de yer aldÕ÷Õ görülmektedir. Dört
beton sütun üstünde yükselen ahúap mahfili, çirkin takozlarda konulmuútur ve
parmaklÕdÕr. SahanlÕk ortasÕ yüksek tutularak giriúten kubbenin tam görüntüsü
göze çarpmaktadÕr.
Camiin tezyinatÕ üstün bir sanata sahiptir. Kubbenin tam merkezinde
büyük bir rozet yer almaktadÕr. Kubbe duvarlarÕn üst bölümleri ve kasnak
çevresinde yer alan pencere aralarÕndaki alanlar, canlÕ renklerin hâkim oldu÷u
çeúitli süslerle donatÕlmÕútÕr. Camiin her cephesinde köúelere ve kubbe
kasna÷Õna kadar uzanan yarÕm dairevi úeklindeki geliúen hat camiin
süslenmesine büyük bir uyumluluk sa÷lamaktadÕr. Pencerelerin etraflarÕ da
oldukça güzel bitki yapraklarÕ ve gül motifleriyle süslenmiútir. AynÕ zamanda
camiin di÷er yerleri de çeúitli desenlerle donatÕlmÕútÕr. Cami duvarlarÕ açÕk
yeúil renktedir. Camide duvarlara asÕlÕ çok sayÕda levhalar da görülmektedir.
77
Bugün ÇarúÕ Camii Priútine'nin tam merkezinde, Kosova Cumhuriyeti
Meclisi ve Kosova Müzesi karúÕsÕnda bulunmaktadÕr. Cami Ramiz Sadiku ana
caddesi olmak üzere, daha iki yan caddeleri üzerinde bulunmaktadÕr. Dört
köúeli avlusu önceleri duvarla sarÕlÕ olurken, úimdi yalnÕz ana cadde yönünde
sarÕlÕdÕr. Cami avlusunun kuzeydo÷u yönünde mermerden inúa edilmiú 8
köúeli ve 2 musluklu bir çeúmesi bulunmaktadÕr. Avlu çok bakÕmsÕzdÕr. BatÕ
yönündeki bölümde mezarlar mevcuttur. Bu mezarlarÕn yazÕtlarÕ
olmadÕ÷Õndan dolayÕ kime ait olduklarÕ bilinmez. ZamanÕnda avlunun daha
büyük ve mezarlarla zengin oldu÷u mahallince bildirilmektedir.
Bugün cami avlusunun 400 m2 büyüklü÷ünde oldu÷u tahmin
edilmektedir. ÇarúÕ niteli÷ini taúÕyan bu camide 5 vakit namaz kÕlÕnmaktadÕr.
Cemaatin büyük bir bölümünü Arnavutlar oluúturmakla birlikte, aralarÕnda
Türklerin ve di÷er halklarÕn bulundu÷u da malumdur. Vaazlar Arnavutça
olarak yapÕlmaktadÕr. Son cemaat yeriyle birlikte cami cemaat olarak 300
kiúiyi kabul etme durumundadÕr. Cami 1999 Kosova SavaúÕ esnasÕnda tahribat
görmemiútir
Sultan Murat Camii I. Tamir Kitabesi
Gaz-i Hüdâvendigâr-Õ
Meúheden esasÕnÕ vaaza itdi
Ve Fatih Sultan Mehmet Han Sânînin
økmåli iú bu cami kavâmi
Sultan Murat Camii II. Tamir Kitabesi
Velî-i ni'met Gâzi
Sultan Abdülhamid Han Efendimizin
Devr-i saltanatÕnda, 1320’de inúa edilmiútir
KÜÇÜK FATøH CAMøø KABRøSTANI
ZamanÕnda Küçük Fatih Camii avlusunda mezarlarla zengin bir
kabristan mevcuttu O zamandan günümüze kadar yan cephelerde kalan bazÕ
mezarlar da bunu kanÕtlamaktadÕr.
Nuúiç’te, Küçük Fatih Camiin avlusunda bir hazirenin oldu÷unu
bildirirken, bu hazirenin bir kabir yazÕtÕnda, Priútine fethinde úehit düúen ve
Ali Kadirler olarak anÕlan dört kiúinin 1165/1751–52 yÕlÕnda burada
94
defnedildi÷ini yazmaktadÕr.
94
Branislav Nušiü, Kosovo Opis Zemlje i Naroda, Jedinstvo Priština 1986 s. 96,
78
Küçük Fatih Camii
79
Küçük Fatih Camii, kÕble cephesi – mihrap ve minber
Küçük Fatih Camii, giriú cephesi ve ahúap mahfili
80
Küçük Fatih Camii kubbe göbek tezyinatÕ
Küçük Fatih Camii kÕble cephesi
81
Küçük Fatih Camii ön ve arka cepheden görünüúü
Küçük Fatih Camii köúeliklerinde tezyinat örnekleri
82
Küçük Fatih Camii Tamir Kitabeleri
Küçük Fatih Camii planÕ ve maktaÕ (Ayverdi)
83
KÜÇÜK FATøH CAMøø ÇEùMESø
Eskiden cami avlusu içinde, bugün ise cami avlusu dÕúÕnda bulunan
Küçük Fatih Camii Çeúmesi, Priútine'de OsmanlÕlardan kalan en eski ve en
önemli çeúmedir. ùadÕrvan biçiminde inúa edilen çeúme sekizgendir. 12 cm
kalÕn beyaz mermer taúÕndan inúa edilen çeúme kenarlarÕ yerden 70 cm
yüksektir. Çeúme aynalarÕnÕn her birinde kabartmalÕ de÷iúik úekilde ve taú
iúçili÷iyle birer yuvarlak kursu bulunmaktadÕr. Çeúme merkezinde silindir
halinde beyaz mermerden 90 cm yüksekli÷inde gövde yer almaktadÕr. Ucunda
mevcut olan iki lüleden durmaksÕzÕn su akmaktadÕr. Çeúme etrafÕndaki
sahanlÕk beton ile döúelidir.
Çeúmenin yapÕlÕú tarihi bilinmez. XVI. yüzyÕlda Fatih tarafÕndan
Camii ile birlikte yapÕldÕ÷Õna inanÕlmaktadÕr. Çeúme bugüne kadar birkaç defa
onarÕlmasÕna ra÷men eski görünüúünü yitirmemiútir.
Küçük Fatih Camii Çeúmesinin bugünkü görünüúü
84
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserler
FATøH SULTAN MEHMET HAN HAMAMI
( Priútine Büyük HamamÕ )
Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕ aynÕ adÕ taúÕyan camiin güney batÕ
cephesinde yer almaktadÕr. Kosova Tarihi AnÕtlarÕ Koruma Kurumunun 26
AralÕk 1985 tarihli ve 0301–632 No.lu Kararnamesi ile devlet korumasÕ altÕna
alÕnan hamam95 zamanla büyük tahribata u÷ramÕú ve bugün yok olma
tehlikesiyle karúÕ karúÕya gelmiútir. Mevcut olan belgelerden zamanÕnda
hamamÕn onarÕlmasÕ için imkânlarÕn sa÷lanmasÕna ra÷men, böyle bir onarÕm
günümüze kadar gerçekleúmemiútir. Bu yüzden de hamamÕn büyük bir
bölümü bugün tamamen yÕkÕlmÕútÕr bina ise bir harabeye dönmüútür.
Zamanla onarÕlan hamamÕn so÷ukluklarÕ bugün iki katlÕ iú yerleriyle
bezenmiútir. Ayakta duran di÷er bölümleri de büro veya depo olarak kiraya
vermiútir BatÕ cephede bulunan küçük hamam ise bugün tamamen yÕkÕlmÕútÕr
ve bu yer çöp deposu haline gelmiútir.
AdÕndan da anlaúÕldÕ÷Õ gibi bu hamamÕn banisi Fatih Sultan Mehmet
Han’dÕr. HamamÕn kitabesi olmadÕ÷Õndan dolayÕ inúa tarihi kesin olarak
bilinmez. Cami gibi hamamÕn da Fatih Sultan Mehmet Han tarafÕndan XV.
yüzyÕlÕn ikinci yarÕsÕnda inúa edildi÷ine inanÕlmaktadÕr. Mevcut olan rivayete
göre hamamÕn camiden daha önce tamamlandÕ÷Õ da bildirilir.
Evliya Çelebi, 1661 yÕlÕnda Priútine'den geçerken Priútine çarúÕsÕnda
Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕ olarak malum bu hamamdan söz
etmektedir96. Mevcut olan bu ve di÷er belgelerden o dönemde Priútine'nin
merkezi bilinen bu çarúÕda çok sayÕda dükkânlar yanÕ sÕra Fatih HamamÕ ve
Camii, Saat Kulesi ve çok sayÕda güzel ve iki katlÕ evlerin bulundu÷unu ve o
zamanda hamam ve cami etrafÕnda geliúen mahallenin de camiye ve hamama
göre adÕnÕ aldÕ÷ÕnÕ ö÷reniyoruz.
Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕ, çifte hamamdÕr.97 Simetrik
úekilde olan hamam her iki cinse aittir. Fatih HamamÕ mimari ve kullanÕú
bakÕmÕndan aleni ve toplumsal özellikteki bu tür tesisler için öngörülen tüm
95
Pokrajinski Zavod za Zaštitu Spomenika Kulture "Rešenje o Stavljanju Pod Zaštitu Države
Velikok Hamama u Prištini" br. 0301–632 od 26.12.1985, (Kurum arúivi),
96
Šabanoviü, age, s. 278,
97
Çifte hamamlardan farklÕ olarak tek hamamlar tek cinsler tarafÕndan kullanÕlmÕú veya de÷iúik
günlerde veya de÷iúik saatlerde her iki cins tarafÕndan kullanÕlÕrmÕú. Örne÷in: HaftanÕn belli
günlerinde erkekler, belli günlerinde de kadÕnlar hamama toplu halde giderlermiú,
85
koúullara sahipti. Hamam tam ortasÕndan, büyük bir duvarla ayrÕlÕp kadÕn ve
erkek bölümlerine ayrÕlmÕútÕr. HamamÕn iki büyük so÷ukluktan ibaret oldu÷u
bugünkü halinden de belli olmaktadÕr. Bu so÷ukluklarÕn birinin kadÕnlara
di÷erinin de erkeklere ait oldu÷u da anlaúÕlmaktadÕr.
HamamÕn içinde en büyük bölümü zaten so÷ukluklar oluúturmaktadÕr.
Her iki so÷uklukta birer úadÕrvan vardÕ. Söz konusu bölümlerde soyunma ve
giyinmekten baúka dinlenmek için localarÕn da var oldu÷u bilinmektedir.
ZamanÕnda kubbe ile örtülü olan so÷ukluklar, bugün kiremit çatÕ ile örtülü
olurken depo olarak kullanÕlmaktadÕrlar. So÷ukluk ve sÕcaklÕk ortasÕnda yer
alan ÕlÕklÕ÷Õn kÕú mevsimlerinde soyunmalÕk olarak da kullanÕldÕ÷ÕnÕ
yaúlÕlardan ö÷reniyoruz.
Hamama, sarkÕtÕlmÕú a÷Õr çeküllü kalÕn ahúap kapÕlardan sonra tonozla
örtülü olan koridordan girilirmiú. Bu kalÕn ahúap kapÕ aracÕlÕ÷Õyla hamamÕn bu
bölümünün solmasÕna müsaade edilmedi÷i anlaúÕlmaktadÕr.
Eski bir foto÷raftan da görüldü÷ü gibi, sÕcaklÕ÷Õn iki eyvan ve 4
halvetten oldu÷u, eyvan ve halvetlerin de kubbeli oldu÷u görülmektedir. Bu
kubbeler bugün de mevcuttur. Halvetlerde mermerden kuvvetlerin yer aldÕ÷ÕnÕ
bildiren yaúlÕlara göre terlemede (halvetlerde) cehennemlik kanallarÕnÕn
oldu÷u ve her halvettin taútan yapÕlmÕú iki küveti varmÕú. Bu mermer taú
küvetlerden su tedariki taú veya çupkalarla yapÕlÕrmÕú.
Külhan ve su deposu hamamÕnÕn arka bölümünde bulunuyormuú ve su
deposunun ortasÕnda bakÕrdan büyük bir kazan varmÕú. Onun ortasÕnda külhan
yer alÕyormuú. Bodrum katÕnda yer alan külhandan yanan alev ve buharlarla
cehennemlik aracÕlÕ÷Õyla, halvetler dÕúÕnda hamamÕn di÷er yerlerinin de
ÕsÕtÕldÕ÷Õ malumdur. HamamÕn döúemesi eski tu÷lalardan oluúuyormuú.
Fatih HamamÕ dörtgen úeklindedir. Hamam duvarlarÕ taú, tu÷la ve
moloz karÕúÕ÷ÕdÕr. HamamÕn köúe bölümleri, pencere söveleri ve önemli
giriúlerin söveleri kesme taútÕr. Hamam çatÕsÕ kalÕn ahúap direkler üstüne
oturtulan 16 kubbe ile örtülmüú. Kubbe tepelerinde mevcut olan yuvarlak
camlarla da ÕúÕklandÕrma sa÷lanmÕútÕr. Bu kubbelerde 28 tepe camlarÕnÕn yer
aldÕ÷Õ yanÕnda kubbe ortasÕnda ÕúÕklandÕrÕlma için beú yÕldÕzlÕ daha bir tepe
pencerenin de bulundu÷u görülmektedir. Zamanla so÷ukluklarÕn büyük
kubbelerle örtülü oldu÷unu, ÕlÕklÕk ve di÷er bölümlerin ve su deposunun da
tonoz ile örtülü oldu÷unu yaúlÕlardan ö÷renmiú oluyoruz. AynÕ büyüklükte
olmayan halvet kubbeleri ve di÷er kemerler kurúun kaplÕdÕr.
Belge ve eski foto÷raflardan Fatih HamamÕnÕn pek süslü olmadÕ÷Õ
anlaúÕlmÕútÕr. Oysa yaúlÕ Priútineliler Fatih HamamÕnÕn çok güzel ve beyaz
mermerle döúeli oldu÷unu, zamanÕnda çok sayÕda mermer kurnalarÕn da
bulundu÷unu bildirmektedirler.98
Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕnÕn bitiúi÷inde, Küçük Hamam da
yer almaktaydÕ. Daha geçlerde Büyük Hamama ilave edilen bu Küçük
98
Bugün bu kurnalardan hiçbiri mevcut de÷ildir.
86
HamamÕ o zamanda kasabada bulunan paúa ve di÷er yüksek zatlar ve onlarÕn
aile üyeleri kullanÕyormuú. Özellikle de bu hamamÕn yanÕnda bulunan
(bugünkü Priútine TV binasÕ), Yaúar Paúa Kona÷Õnda yaúayan Paúa ve aile
üyeleri, bu Küçük HamamÕ özel bir hamam olarak kullanmÕúlar. Priútine halkÕ
Fatih HamamÕna “Büyük Hamam”, küçük hamama da “Paúa HamamÕ” derler.
Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕ, 1972 yÕlÕna kadar hizmet
vermiútir. ÇalÕúmalarÕna son verinceye kadar hamamÕn gayet iyi bir úekilde
korundu÷u malumdur. Lakin bu yÕldan sonra kullanÕlmayan hamam bakÕmsÕz
yüzünden kendi kaderine terkedilmiútir. Bu gidiúatla bir kaç yÕl sonra
hamamÕn geri kalan kÕsÕmlarÕnÕn da yok olup ortadan kaybolmamasÕ
maksadÕyla, çok de÷erli ve eski bir tarihi ve mimari eseri olarak hamamÕn bir
an önce onarÕlmasÕ gerekçesiyle, Priútine halkÕ ve Kosova’da mevcut olan
di÷er yetkili kurumlar TC yetkili organlarÕna baúvurarak hamamÕn bir an önce
onarÕlmasÕ talebinde bulunmuútur.
Onaylanan Proje ile hamamÕn onarma iúleri 2007 yÕlÕnda
baúlatÕlmÕútÕr.99
Fatih HamamÕn maktaÕ (Kurum arúivi)
99
TøKA tarafÕndan HamamÕn onarÕm projesiyle ilgili geniú açÕklama 87. dipnotta verilmiútir.
2009 yÕlÕnÕn Mart ayÕnda yapmÕú oldu÷umuz Priútine ziyaret esnasÕnda, hamamda baúlatÕlan
restorasyon iúlerinin devam etti÷ini ve bugüne kadar zemin kazÕlarÕnÕn ve dÕútan çöplüklerin
temizlenmesi dÕúÕnda baúka hiçbir iúin yapÕlmadÕ÷ÕnÕ gördük. Bu ise hamamÕn onarÕmÕnda
restorasyon iúlerinin çok geç kaldÕ÷ÕnÕ göstermektedir.
87
Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕ – (1939)
88
Tahribat gören Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕndan kalanlar
89
Çayhaneye tahvil edilen Fatih HamamÕ so÷ukluklarÕn görünüúü
Tahribat gören Fatih HamamÕ kubbeleri
90
Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕn maktaÕ (kurum arúivi)
Fatih Sultan Mehmet Han HamamÕn planÕ (kurum arúivi)
91
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri
FATøH SULTAN MEHMET HAN CAMøø
( øpek ÇarúÕ Camii )
Kosova’nÕn önemli merkezlerinden biri olan øpek, úehir olarak çok
zengin bir tarihe sahiptir. Çok sayÕda tarih ve kültür anÕtlarÕyla da zengin olan
øpek’in, belli ortamda tüm ulus ile halklarÕn özelli÷ini içeren ve bu zaman
dilimi içerisinde evraklaútÕrÕlan bir belde oldu÷unu da söylemek gerekir. Bu
anÕtlar arasÕnda øpek’te atalarÕmÕzdan miras kalan camilerimiz evrensel ve hiç
unutulmayacak kültürümüzün temel izleri olarak, sanatsal ve mimari de÷erleri
yüksek olan bu eserler tarihi edinimlerimizin en iyi kanÕtlarÕdÕr.
Bugün øpek’te mevcut olan Fatih Sultan Mehmet Han Camii,
Kosova'da, çok de÷erli ve zengin tezyinatÕyla OsmanlÕ mimari eserlerinin en
belirgin örneklerinden birini oluúturmaktadÕr. Bu özellikleri ile, Fatih Sultan
Mehmet Han Camii bugün øpek’in en eski ve merkez camilerinden biridir.
øpekliler bu Camiye BayraklÕ veya ÇarúÕ Camii de derler. Kamusü’lA’lam’da bu camiin Sultan Mehmet Han Sani Camii ùerifi olarak
neúredilmesi100, camiin Fatih Sultan Mehmet Han tarafÕndan inúa edildi÷ini
ispatlamaktadÕr. Ayverdi, bu camiin Evkaf Kuyyudi Kadimesi, 172
Defterlerin 114- 2. sayfasÕnda, Gazi Fatih Sultan Mehmet Han Camii olarak
kaydedildi÷ini bildirir.101 Fatih’in bu camii, øpek’in Sancak Merkezi oldu÷u
dönemde inúa ettirdi÷ini elimizde mevcut olan bilgi ve belgeler
kanÕtlamaktadÕr.102
BazÕ SÕrp kaynaklarÕnda bu camiin önceden kilise oldu÷u ve Fatih
tarafÕndan camiye tahvil edildi÷ine dair bazÕ mütalaa ve görüúlere yer
verilmiútir.103 Lakin bu konu üzerine bugüne kadar uzmanlar tarafÕndan
yapÕlan araútÕrmalarda camiin kiliseden camiye tahvil edildi÷i söz konusu
olmadÕ÷Õ tespiti kamuoyuna bildirilmiútir. Bu tespitte di÷erleri arasÕnda
camide kiliseye ait hiçbir kanÕtÕn bulunmadÕ÷Õ ve bu yerde zamanÕnda bir
kilisenin mevcudiyetine dair hiçbir kayna÷Õn bulunmadÕ÷Õna da iúaret
edilmiútir.
Zaten bugün camiin mimari özelliklerine ve görünüúüne de bakmÕú
olursak bu tür düúüncelerin ve görüúlerin yanlÕú oldu÷u kendili÷inden ortaya
100
ùemseddin Sami, Kamusü’l Alam, Cild II, 1306, s. 1116,
Ayverdi, Age, s.43,
102
Kosova Nekad i Danas, s. 468, Kosovo, Turistiþki Vodiþ Beograd, s. 461,
103
Rizaj, age. s. 237; Rizaj, Disa të Dhëna për Pejën... s. 236,
101
92
çÕkmaktadÕr. Cami XV. yüz yÕlda inúa edilen OsmanlÕ mimari eserlerinin tipik
bir numunesini oluúturmaktadÕr. Bunu daha önceleri camiin mimari ve sanat
özellikleriyle yapÕlan araútÕrmalar da kanÕtlamaktadÕr.
Camiin kuruluú tarihi kesin olarak bilinemez, çünkü günümüze kadar
bu bilgileri gün yüzüne çÕkartacak olan kitabesi korunmamÕútÕr. Camiin Fatih
Sultan Mehmet Han tarafÕndan inúa ettirilmesi, cami kitabesinin zamanÕnda
mevcudiyetini kesinleútirmektedir. Bunu ise cami giriú kapÕsÕnÕn üzerinde, bir
taú silme ile kitabe için belirtilmiú bölüm de kanÕtlamaktadÕr. Biz, cami
kitabesinin bugüne kadar camide gerçekleúen çok sayÕda onarÕmlardan birinde
veya OsmanlÕ Avusturya savaúlarÕ esnasÕnda büyük tahribat gören camiden
yok edildi÷ine veya çalÕndÕ÷Õna inanmaktayÕz.
Camiin Fatih dönemine rastlamasÕ, onun XV. yüzyÕlÕn ikinci yarÕsÕnÕn
ilk yÕllarÕnda (1455) inúa edildi÷ine dair kesinlik kazandÕrmaktadÕr. Çünkü
1455 yÕlÕnda NobÕrda’nÕn fethinden sonra Kosova’nÕn tamamÕyla OsmanlÕ
hâkimiyetine geçmesiyle, kÕsa bir zaman sonra Fatih buralarÕ ziyaret edip,
kendi namÕna Priútine’de ve øpek’te birer camiin inúa ettirdi÷i malumdur.104
Kosova øslam Birli÷inden intikal eden bilgilerde, camiin 1471 yÕlÕnda inúa
edildi÷i bildirilmektedir.105 Kaynak gösterilmedi÷inden dolayÕ biz verilen
senenin yanlÕú oldu÷una inanmaktayÕz. Bizce, Kosova øslam Birli÷inin vermiú
oldu÷u tarihin, camide o yÕlda gerçekleúen bir onarÕma ba÷lÕ oldu÷una
inanmaktayÕz.
Fatih Sultan Mehmet Han Camii, önceleri oldu÷u gibi bugün de
øpek’in Eski ÇarúÕsÕnÕn tam merkezinde bulunmaktadÕr. Kuruluú sonrasÕ bu
camii civarÕnda, 1582 yÕlÕna ait øúkodra Sanaca÷Õ Tahrir Defterlerinde mevcut
olan bilgilere göre Camii ùerif adÕnda bir Müslüman Mahallesinin de
geliúti÷ini ve bulundu÷unu ö÷renmiú oluyoruz.106
Tüm yapÕ, ister iç ister dÕú bakÕmÕndan özgül nevi bir süstür. Fatih
Camii dÕú mimarÕ güzelli÷iyle veya iç kÕsmÕn sanat mimari ahenk yönüyle,
dönemin øpek’te eúine rastlanmayan numunelerden biri sayÕlmaktadÕr. Bütün
bu özellikleri nedeniyle Fatih Camii, sanat ve mimari araútÕrmacÕ ve
104
Bu tespitlerimizi bugün en iyi biçimde bugün Priútine’de mevcut olan Fatih Camiinin
kitabesi kanÕtlamaktadÕr. Bu kitabeye göre camiin 1461–62 yÕllarÕnda inúa edildi÷i bildirirken,
Ayverdi, bu camiin daha önce inúa edildi÷ini ve bu kitabenin onarÕm kitabesi oldu÷unu
vurgulamaktadÕr. AynÕca XV. YüzyÕlÕn ikinci döneminin ilk yÕllarÕnda Prizren’de bizzat Fatihin
katÕlÕmÕyla “Sveta Bogoroditsa” kilisesi de camiye dönüútürülmüútür. (VÕrmiça, age, s. 106,
211),
105
Kosova øslam Birli÷i, Barbaria Serbe... s. 96,
106
Rizaj, s. 237; Skender Rizaj, Disa të Dhëna... s,131; Camiin kuruluúundan sonra, cami
etrafÕnda aynÕ adÕ taúÕyan bir mahalle geliúmeye baúlamÕútÕr. Bu mahallede zamanÕnda 24
Müslüman evi bulunmaktaymÕú. Daha sonra bu mahalle daha da geniúleyerek øpek’in merkez
mahallerinden biri olmuútur. Zamanla geniúleyen bu mahallede imamlar, tüccarlar, nalbantlar,
tabaklar, ekmekçiler vb. aileler yaúÕyorlarmÕú. Bugün ise bu mahallenin sadece bir bölümü
kalmÕútÕr, büyük bir bölümü ise çarúÕya dönüútürülmüútür. Bugün camii etrafÕnda günlük
satÕcÕlar yanÕ sÕra eskiden kalan zanaatçÕ dükkânlarÕ da mevcuttur,
93
meraklÕlarÕn ilgisini çekmektedir. Bu yüzden cami çoktandÕr devlet korumasÕ
altÕndadÕr ve öncelikle itina görmektedir.107
Zarifli÷i ve büyüklü÷üyle øpek kentinde hâkim olan Fatih Camii
bugüne dek yapÕlan bütün tamirlere ve 1999 Kosova SavaúÕ esnasÕnda içten
bütün olarak yanmasÕna ra÷men büyük bir ölçüde korunmuú bir haldedir.
Büyük kare úeklinde ve kesme taútan inúa edilen cami bugün sÕvalÕdÕr. Fakat
önceleri camiin sÕvalÕ olmadÕ÷Õna dair bilgiler ve eski foto÷raflar mevcuttur.
Bilhassa 9,50 metre çaplÕ ana kubbenin oluúturdu÷u çatÕyla örtülü olup, dört
köúesinde kurúun kaplamlÕ birer revakÕ bulunmaktadÕr. Kubbe ve revaklar
arasÕnda altÕ gen geniúletilmiú tamamlayÕcÕ kasnak da yer almaktadÕr.
Kurúunla kaplanmÕú ana, revak ve kasnak bölümü, son cemaat yerinde de
mevcut olan üç kubbecikle birlikte camiin üst bölümünün tamamlayÕcÕ
ö÷elerini oluúturmaktadÕr. Ana ve son cemaat kubbelerinin bronzdan alemleri
de vardÕr.
Camiin ana kubbesi üçgenli köúeliklere oturtulmuútur ve fazla yüksek
de÷ildir. Kubbe kasna÷Õ altÕ genli oldu÷una ra÷men, kasnak köúelerinde yer
alan kesme taú cepheleri camiin bu bölümüne apayrÕ bir güzellik vermektedir.
Böyle taú kenarlÕklarÕ aynÕca camiin sÕvalÕ olmasÕna ra÷men ana köúelerinde
de mevcuttur. Camiin bütün pencere söveleri de kesme taú olarak hem içten
hem de dÕútan sÕvalÕ de÷ildir.
YaúlÕlardan aldÕ÷ÕmÕz bilgilerden ve eski bir foto÷raflardan camiin son
cemaat yerinin 1965 yÕllarÕna kadar kapalÕ oldu÷u anlaúÕlmaktadÕr. Cami gibi
sÕvalÕ olan iki katlÕ son cemaat yerinin her revakÕnda ikiúer üst pencere, ön ve
yan taraflarda da üçer alt pencere vardÕ. Daha sonra gerçekleúen onarÕmda,
sanat tarihi uzmanlarÕ tarafÕndan alÕnmÕú olan karar itibarÕyla son cemaat yeri
açÕlarak ilk yani bugünkü haline getirilmiútir.
Ön taraftan üç ve yanlardan bir açÕklÕkla oluúan son cemaat yerinin
önceden içten süslü oldu÷u bilinirken, bugün düz badanadÕr. SütunlarÕ üçer
parça silindir taú ile yapÕlmÕútÕr, kaide ve üst uçlarÕ da karedir. Sütunlar arasÕ
kemerlerin sivri olmasÕna ra÷men nispeti daireye yakÕncadÕr. Cami ile aynÕ
yükseklikte olan son cemaat yeri camiye bitiúiktir, sa÷ ve sol taraflarÕ ise
yerden 50 cm yüksekliktedir. Sol tarafta duvar oyu÷u bir mihrabÕ olan son
cemaat yerinin kubbeleri kürevî köúeliklere basmaktadÕr.
Camiin ince, yüksek, zarif ve tek úerefeli minaresi sÕvalÕ de÷ildir.
Minarenin kurúun kapa÷Õ üzerinde yer alan alemi bronzdandÕr. Minarenin üst
bölümlerinin ve úerefenin yenileúmiú bir halde oldu÷u göze çarpmaktadÕr.
Minare üç tu÷la, bir kesme taú sÕrasÕyla yapÕlmÕútÕr.
Minarenin gövdesi, kaidesi dair 12 genli bÕrakÕlmÕútÕr. Kaideden yine
12 genli pabuca geçilir. Pabuç da daralarak gövdeyi oluúturur. Pabuçla
gövdeyi ve kaideyi birer kabartmalÕ bilezik ayÕrÕr. ùerefe iki sÕra kemerli diúle
oluúturulmuútur ve dÕúbükey iki kÕvrÕmla geniúleyerek korkulu÷u oluúturur.
107
Cami 1965 yÕllarÕnda Devlet korumasÕ altÕna alÕnmÕútÕr,
94
Korkulu÷un üst kÕsmÕ ampullerle çevrilidir. Son bilezikten úerefeye uzanan
gövde kÕsmÕnÕn kemerleri istalaktit olarak úekillendirilmiútir.
Camiye iki kanatlÕ yeni yapÕlmÕú ahúap kapÕdan girilir. Giriú kapÕnÕn
söveleri ve etrafÕnda ki dörtgen yüzler duvardan 15 cm çÕkma olarak kesme
taútan yapÕlmÕútÕr. Üstünde yarÕm yuvarlak bir penceresi vardÕr. KapÕ üzerinde
taú silme ile çerçeveye alÕnmÕú cami kitabesi için özel yapÕlmÕú bir bölüm de
yer almaktadÕr.
Giriú kapÕsÕnÕn üstünde yerden 3 metre yüksekli÷inde ve 2,20
derinli÷inde olan ahúap mahfil yer alÕr. Mahfile sa÷ tarafta duvar içinde
bulunan merdivenle çÕkÕlmaktadÕr Bu sebeple buradaki duvar di÷er duvarlara
kÕyasen da daha kalÕndÕr. Camiin di÷er duvarlarÕ 1.17 metre civarÕndadÕr.
Mahfil 10 mermer direk üstüne yarÕm yuvarlak kemerlerle yapÕlmÕútÕr. Kemer
alanlarÕ süslüdür. Kokulu÷u ahúaptÕr. Mahfilin orta kÕsmÕ köprü halinde
olarak, yanlardan 50 cm daha yüksektir. Bununla kapÕdan içeri girildi÷inde
tepesine kadar kubbenin görünüúü sa÷lanmÕútÕr. Mahfil tavanÕn orta kÕsmÕ ve
yan tavanlar yeni yapÕlmÕú düz ahúaptÕr. Maksurenin yanlarÕ yerden 50 cm
yüksekliktedir ve yeni ahúap parmaklÕdÕr.
Camiin mermer mihrabÕ bir sÕra silmeli dikdörtgen çerçeve içindedir
ve kabartmalÕdÕr. Tek yaúmaklÕ mihrap niúinin iki köúesinde birer sütünce yer
almaktadÕr. Mihrap niúi basamaklÕ olup üstü taçlÕdÕr. Mihrap niúinde perdeyi
andÕran yeúil renkte bir süs de yer almaktadÕr. MihrabÕn yanlarÕnda iki
úamdanlÕk, üst kenarlarÕnda da birer cami siluetleri yer almaktadÕr.
Camiin mermerden oluúan minberi çok güzeldir. Üç köúelerin oturuúu
ve yapÕlÕú úekli en güzel iúçilikle temin edilmiútir. Minber kapÕsÕ da süslüdür.
Minberin büyük geçitti ve alt tarafta beú açÕklÕ÷Õ vardÕr. Korkuluklarda güzel
taú iúçili÷i göze batmaktadÕr. Üç köúenin ortasÕnda taú iúçili÷ine güzel bir
rozet renk katmaktadÕr.
Cami içten 12 x 12 m boyutundadÕr. Camide, 8 alt, 6 üst, iki yanda
birer de üçüncü sÕra, mihrap üstünde ise bir öküz penceresi olmakla, toplam
17 pencere vardÕr. Pencerelerin iç söveleri kesme taú olurken, alt pencerelerin
kapaklarÕ yoktur. Cami köúelerinde beyaz-mavi boyanmÕú altÕ kademe köúe
sarkmalarÕ da göze batmaktadÕr.
Kubbenin tam göbe÷inde büyük bir rozet yer almaktadÕr, etrafÕnÕ da 8
madalyon çevrelemektedir. Di÷er camlara kÕyasen kubbe altÕ camlarÕn
kenarlarÕ kasnak tezyinatÕnÕn bir devamÕnÕ oluúturur. Cami tezyinatÕnda koyu
sarÕ renk egemendir, öyle ki ço÷u durumlarda uyumlu bir ba÷lantÕ
sa÷lanamamÕútÕr.
Camii 1999 Kosova SavaúÕ esnasÕnda içten tamamÕyla yanmÕútÕr ve
içinde mevcut olan bütün kalem tezyinatÕ büyük tahribat görmüútür. Öyle ki
eski kalem tezyinatÕn onarÕlmasÕna imkân yoktu. Savaú sonrasÕ camiin onarÕmÕ
øtalya’nÕn bir örgütü tarÕndan gerçekleúmiútir. Savaú sonrasÕ gerçekleúen bu
onarÕm bir yÕl kadar sürmüútür ve camii 2002 yÕlÕnÕn yaz aylarÕnda yeniden
hizmete açÕlmÕútÕr. Bu onarÕmÕn en büyük bölümünü cami içindeki kalem
95
iúleri oluúturmaktaydÕ ve aslÕsÕna uygun bir úekilde yeniden yapÕlmasÕna özen
gösterilmiútir.
Çok iyi bir úekilde onarÕlmasÕna ra÷men camiin kalem iúlerinde
hatalarÕn da oldu÷u göze çarpmaktadÕr. Bunu düúüncemizi sanat tarihi
uzmanlarÕ da desteklemiútir. AslÕsÕna uygun yenilenen kalem tezyinatÕnda
renklerin ahenk ve denge sa÷lamadÕ÷Õ yanÕnda OsmanlÕ sanat özelli÷ini
belirleyen renklerin verilmemesi de göze batmaktadÕr. Nitekim baktÕ÷Õnda
cami içindeki bütün kalem tezyinatÕnÕn genel olarak çok güzel oldu÷u
anlaúÕlmaktadÕr. Bizce, camiin dolayÕsÕyla camide kalem iúlerin øtalyanlar
tarafÕndan onarÕlmasÕ, itina gösterilmesi gereken bu tür çalÕúmalarda,
noksanlÕklarÕn da ortaya çÕkaca÷ÕnÕ normal olarak kabul etmemizden baúka
çarenin olmadÕ÷ÕnÕ da söylemek gerekir.
Kare biçiminde olan cami avlusunun giriúinde mermer úadÕrvan yer
almaktadÕr. ÇarúÕ ve merkez cami niteli÷ini taúÕyan Fatih Camiinde önceleri
gibi günümüzde de 5 vakit namaz kÕlÕnmaktadÕr. Cemaatin tümünü Arnavutlar
oluúturur. Vaazlar da Arnavutça olarak yapÕlmaktadÕr. Son cemaat yeriyle
birlikte, cemaat olarak 300 kiúiyi kabul etme durumundadÕr.
96
Yan taraftan Fatih Sultan Mehmet Han Camiin görünüúü
97
Fatih Sultan Mehmet Han Camiin daha önceleri kapalÕ olan son cemaat yeri
ve camiin giriú kapÕsÕ
Fatih Sultan Mehmet Han Camiin giriú ve yan cephesi
98
Fatih Sultan Mehmet Han Camiin kÕble cephesi
Fatih Sultan Mehmet Han Camiin giriú cephesi ve mahfili
99
Fatih Sultan Mehmet Han Camiin kubbe kasna÷Õ
ve kürevî köúeliklerdeki kalem tezyinatÕ
100
Fatih Sultan Mehmet Han Camiin kubbesi ve kubbe içi kalem tezyinatÕ
Fatih Sultan Mehmet Han Camiin kubbe kasnak içindeki tezyinat örnekleri
101
Fatih Sultan Mehmet Han Camii PlanÕ (Kurum arúivi)
102
FATøH CAMøø ùADIRVANI
Dört silindir taú dire÷i üzerinde oturtulan úadÕrvanÕn beton çatÕsÕ
düzdür ve kenarlarÕ açÕktÕr. OrtasÕnda iki bölümden ve taútan yapÕlmÕú su
hazinesi yer alÕr. Hazinenin üstü demir kafesli olup 10 lülesi vardÕr. Her
lülenin karúÕsÕnda birer peyke bulunmaktadÕr.
ùadÕrvanÕn Fatih tarafÕndan camiyle birlikte yaptÕrÕldÕ÷Õna
inanÕlmaktadÕr. ùadÕrvanÕn günümüze kadar birçok onarÕm geçirdi÷i halinden
belidir. Su hazinenin her iki bölümü beyaz mermerdir. Bu úadÕrvan cami ile
birlikte 1999 Kosova savaúÕ esnasÕnda tahribat görmüútür.
FATøH CAMø KABRøSTANI
Camiin çok zengin bir kabristanÕ vardÕr. Cami etrafÕnÕ çerçevelen
kabristanda yaklaúÕk 70 kadar mezar bulunmaktadÕr ve bu mezarlarÕn ço÷u
kitabelidir. Camiin sol tarafÕndaki mezarlÕk daha yo÷undur. MezarlarÕn
arasÕnda XVI, XVII, XVIII ve XIX yüz yÕla ait mezarlar bulunmaktadÕr. Bu
mezarlar çok bakÕmsÕzdÕr.108
108
Biz bütün bu mezarlarÕ foto÷rafa alÕp baúka bir eserimizde neúretmeye karar verdik.
103
FATøH MESCøTø
( Büyük Mescit )
OsmanlÕlar döneminden øpek’te kalan iki mescitten birini Fatih veya
øpek halkÕnda Büyük Mescit adÕyla bilinen mescit oluúturur. Kesin olarak
kuruluú tarihi bilinmez, ama XV. yüzyÕlÕn ortalarÕna dayanÕr. Kosova øslam
Birli÷i kaynak göstermeden Büyük Mescit adÕyla kaydetti÷i bu mescittin 1763
yÕllarÕnda inúa edildi÷ini bildirir.109 BazÕ söylentilere göre bu mescitte
Fatih’in zamanÕndan kaldÕ÷Õ ve Fatih Mescidi olarak da anÕldÕ÷Õ malumdur.110
DÕútan iki katlÕ bir evi andÕran mescit eski kiremit çatÕlÕ kâgir bir
binadÕr. DÕútan sÕvalÕ olan mescittin günümüze kadar birkaç onarÕm geçirdi÷i
görünüúünden bellidir. Mescit ile aynÕ çatÕ altÕna alÕnan son cemaat yerinin
daha sonra mescitle birleútirildi÷i anlaúÕlmaktadÕr.
Mescit iki mahallenin kesiúti÷i köúede bani edilmiútir. 9,50 x 14,50
boyutunda olan mescitte, 5 metre derinli÷inde bir son cemaat yeri eklenmiútir.
øki kanatlÕ ahúap kapÕdan girilen son cemaat yerinin önde bir, yanlarda da
birer olmakla toplan üç dikdörtgen penceresi vardÕr. Mescitte iki kanatlÕ yarÕm
dairevi ahúap kapÕdan girilir. KapÕ söveleri kesme taútÕr. Giriúte ahúap mahfil
ve maksure yer almaktadÕr. Sa÷ köúede duvara dayalÕ ahúap minber sol köúede
de kürsüsü vardÕr. Duvar oyu÷u mihrap tek yaúmaktÕr. TavanÕ düz ahúap
olmakla, iki sÕra halinde toplam 8 dikdörtgen penceresi vardÕr. Demir
parmaklÕ alt pencereler ise daha büyüktür. Mescit içten düz badanadÕr. Mescit
uzun zaman depo olarak kullanÕlmÕútÕr.
Son cemaat yeriyle birlikte mescit cemaat olarak 100 kiúiyi kabul
etme durumundadÕr. Vaazlar Arnavutça olarak yapÕlmaktadÕr. Mescitte beú
vakit namaz kÕlÕnmaktadÕr. Mescittin avlusu yoktur, daha öncede olup
olmadÕ÷Õna dair bilgi edinemedik. Mescitte do÷rudan do÷ruya ana yoldan
girilmektedir. 111
1999 Kosova SavaúÕ esnasÕnda içten talan edilen bu mescitte pek
önemli tahribatlar olmamÕútÕr. Savaú sonrasÕ mescit badanalanÕp onarÕlmÕútÕr
ve hemen hizmete açÕlmÕútÕr.
109
.Bashkësia Islame e Kosovës, Barbaria Serbe Ndaj Monumenteve Islame Në Kosovë (Shkurt
’98-Qershor ’99), Shtëpija Botuse Dituria Islame, Prishtinë 2000, s. 106,
110
YaúlÕlar tarafÕndan bildirilen rivayete, NobÕrda Fethi sonrasÕ Fatih Sultan Mehmet øpek’i de
ziyaret etmiútir. O dönemde øpek’te ibadet için bir mabet olmadÕ÷Õ için, Fatihi’in øpek’te namaz
kÕlmasÕ için bu mescidin yaptÕrÕldÕ÷Õ bildirilmekte. KÕlÕnan namazdan sonra mescit Fatih adÕyla
anÕlmaya baúlamÕútÕr.
111
OsmanlÕ kaynaklarÕnda øpek’te o dönemde inúa edilen fakat bugün mevcut olmayan veya
bilinmeyen daha birkaç cami ve mescit adlarÕ da yer almaktadÕr. Lakin bu mescitlerle ilgili
günümüze kadar yeterince araútÕrma ve açÕklama yapÕlmamÕútÕr.
104
Büyük Mescit’in iç ve dÕú görünüúü
105
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri
FATøH SULTAN MEHMET HAN CAMøø
( YukarÕ – Cuma Camii )
Fatih Sultan Mehmet Han komutasÕnda, kÕrk gün kÕrk gece kuúatÕlan
NobÕrda, a÷Õr toplar ateúine dayanamayÕp 1 Haziran 1455 yÕlÕnda teslim
olmuútur. Kuúatma sonrasÕ fethedilen NobÕrda’ya giren Fatih Sultan Mehmet
Han burada üç ay kadar kalmÕútÕr.
NobÕrda halkÕnÕn direniú göstermesinden dolayÕ, Fatih Sultan Mehmet
Han, kalenin do÷u cihetindeki az yükseklikte olan yerde, bugün ise Osman
Efendi Camiin do÷u-kuzeyindeki bayÕrcÕkta, mevcut olan kilisede112 úehitler
anÕsÕna ilk Cuma namazÕnÕ kÕlarak bu kiliseyi camiye dönüútürmüútür.113 Daha
sonra da halk bu camii: Örne÷in: SÕrplar “Sveti Petak”, Müslümanlar ise
“Fatih veya Cuma Camii” olarak adlandÕrmÕútÕr.114 Zaman ilerledikçe
NobÕrdalÕlar bu camiyi “YukarÕ Camii” olarak bilmiútir.115
Piskopos Marin Bici’nin 1610 yÕlÕndaki bir yazÕsÕnda Fatih’in camiye
dönüútürdü÷ü kilisenin “Sveti (Aya) Nkola Kilisesi” oldu÷unu bildirir.116
Sadece OsmanlÕ kaynaklarÕnda de÷il, SÕrp kaynaklarÕnda da kilisenin camiye
tahvil edilmesiyle ilgili bilgiler yer almakta. Bu kilisenin zamanÕnda camiye
dönüútürülmesine dair en gerçek kanÕtlara ancak 1956 yÕlÕnda bu yerde
yapÕlan kazÕlardan sonra ulaúÕlmÕútÕr.117
1996 yÕlÕnda yapmÕú oldu÷umuz ziyaret esnasÕnda camiden kalan
kaide duvarlarÕnÕn kalÕntÕlarÕndan, camiin kesme taútan inúa edildi÷i, dÕú cephe
duvarlarÕn yapÕmÕnda da kÕrmÕzÕ ve sarÕmtÕrak taúlar kullanÕldÕ÷Õ dikkati
112
Marin Bici, orta ça÷da inúa edilen bu kilisenin “Sv.Nikola Kilisesi” oldu÷unu ida ediyor.
Bak. øvan Zdarvkoviç,Crkvene zgrade i gradjevine nqa Novom BÕrdu, Glasnik Muzeja Kosova,
knjÕga I, Priútina 1956, s. 270 nokta 10,
113
øvan Zdarvkoviç,Crkvene zgrade i gradjevine nqa Novom BÕrdu, Glasnik Muzeja Kosova,
knjÕga I, Priútina 1956, s. 267; Beyto NobÕrdalÕ, NobÕrda'da Bir Cami ve Bir Türbe, Çevren
dergisi, sayÕ 7, Priútine 1975, s.36,
114
Zdravkoviç, age, s.267, Fatih’in, kasabada kaldÕ÷Õ surette kalede yapmÕú oldu÷u onarÕmlar
yanÕ sÕra ço÷u tesisler yanÕnda büyük bir hamamÕn da inúa edilmesine emir verdi÷ine
inanÕlmaktadÕr.
115
Zdravkoviç, age. s, 270,
116
Zdravkoviç age. s.270, nokta 10.
117
Zadravkoviç, age s. -269; KazÕlar sonrasÕ yapÕlan raporda kilisenin camiye tahvil edilmesi
esnasÕnda OsmanlÕlarÕn cami için daha kuzey-do÷u cephede daha geniú bir alan kazanmasÕ için
yeni bir duvar inúa ederek buraya mihrabÕ da koymuúlardÕr. KazÕlar raporunda sadece bu
iúlemler de÷il di÷er eklemelerin de yapÕldÕ÷Õ bildirilmektedir.
106
çekmektedir. ZamanÕnda camiin güney-batÕ cihetinde yer alan minare
kaidesinin izleri bugün bile hâlâ durmaktadÕr. TamamÕyla yÕkÕk durumda olan
camiye uzaktan bakÕldÕ÷Õnda, sadece cami duvarlarÕnÕn kaidesi ve bazÕ
yerlerde bir metre yükseklikte olan kimi duvarlarÕn da kaldÕ÷Õ görülmektedir.
Camiin ne zamana kadar faaliyet gösterdi÷i bilinmez. Fakat camiin bu
yörelerde hiç durmayan buhranlardan birinde yÕktÕrÕldÕ÷Õ malumdur. Bugün
NobÕrda da mevcut olan Osman Efendi Camiin, Fatih Camiin yÕkÕmÕndan
sonra, yani (kitabedeki tarihe göre) 1758 yÕlÕnda inúa edildi÷ini göz önünde
bulundurursak, Fatih Camiin bu yÕldan daha önce yani 1688 OsmanlÕAvusturya savaúlarÕ esnasÕnda yÕkÕldÕ÷Õ muhtemeldir.
Fatih Camiinden kalanlar, önde bugün NobÕrda da hâlâ mevcut olan Osman
Efendi Camii
107
Osman Efendi Camii ve arkada Fatih Camiinden kalanlar
Fatih Camiin kaide duvarlarÕnÕn görünüúü
Fatih Camiinden kalanlar
108
Fatih Camiin kÕble duvarÕ
Fatih Camiinden kalanlar
Tahribattan sonra Fatih Camiin bugünkü iç görünüúü
109
Fatih Camiin minare kaidesinden kalanlar
Fatih Camiinden kalanlar
110
FATøH HAMAMI
(ÇarúÕ HamamÕ)
Fatih Sultan Mehmet Han NobÕrda’nÕn fethinden sonra bu kasabada
kaldÕ÷Õ surede, kalede gerçekleútirmiú oldu÷u onarÕmlar yanÕ sÕra, burada bazÕ
OsmanlÕ tesisleri de inúa etmiútir. Bu tesisler arasÕnda, belgelerde yer alan
bilgilere göre, büyük bir hamamÕn da inúa ettirdi÷i katiyet kazanmaktadÕr.118
1956 yÕlÕnda yapÕlan kazÕlarda NobÕrda da bu hamam kalÕntÕlarÕna
rastlanmÕútÕr ve raporda bu hamam kalÕntÕlarÕn çok eskilere dayandÕ÷Õ
bildirilmekte.119 VÕçÕtÕrÕn Sanca÷ÕnÕn hicri 977/1569–70 yÕllarÕna ait Tahrir
Defterlerinde de bu hamam mevcudiyeti bildirilmekte. O dönemde NobÕrda
kasaba gelirlerinin bir bölümünün, 1.700 akçe olmak üzere, kasabada mevcut
olan bu aleni hamamdan sa÷landÕ÷Õ anlaúÕlmaktadÕr.120 ZamanÕnda NobÕrda
kasabasÕnda mevcut olan mahallerin arasÕnda bu hamam sayesinde Hamam
Mahallesi adÕyla da bir mahalle bulunmaktaydÕ.121
Verilen bilgilerden hamamÕn 1569 yÕlÕndan daha önce inúa edildi÷i
anlaúÕlmakta, bu ise bizlere hamamÕn 1455 yÕlÕnda yani Fatih döneminde inúa
edildi÷ine dair kesinlik kazandÕrmaktadÕr. HamamÕn ne zamana kadar faaliyet
gösterdi÷i bilinmez, fakat NobÕrda kasabasÕ ile birlikte yÕkÕldÕ÷Õ tahmin
edilmektedir.
118
119
øvan Zdarvkoviç,Crkvene zgrade i gradjevine nqa Novom BÕrdu, Glasnik Muzeja Kosova,
knjÕga I, Priútina 1956, strana 269,
120
80. Rizaj Skender, Kosova Gjatë Shekujve XV, XVI dhe XVII, Rilindja, Redaksia e
Botimeve, Prishtinë 1982, s.227,
121
Rizaj, age, s.226,
111
NobÕrda Kalesinden kalanlar
112
Kosova, ManastÕr, Yanine ve øúkodra vilayetleri -1878
113
Raif VÕrmiça – Kosova Efsaneleri
Raif VIRMøÇA
KOSOVA EFSANELERø
114
* * *
Efsaneler
Bir milletin düúünce ve içtimai tarihini aydÕnlÕ÷a kavuúturma
anlamÕnÕ taúÕmaktadÕrlar.
*
*
*
115
Raif VÕrmiça – Kosova Efsaneleri
GøRøù
Bugün dünyada bir mitolojiye veya bir efsaneye sahip olmayan halk
veya bir toplum yoktur. Bu efsaneler bazÕ ülkelerde daha eski ve sayÕ
açÕsÕndan daha çok olurken, bazÕ ülkelerde daha az olmasÕ, genelde o
toplumun tarihine ve edebiyatÕnÕn zenginli÷ine ba÷lÕdÕr. Bu sahada yapÕlan
tetkiklerde bazÕ devletlerde efsaneler dil ve edebiyat metinleri olarak ele
alÕnÕrken ve bir milletin düúünce ve içtimai tarihini aydÕnlÕ÷a kavuúturma
anlamÕnÕ taúÕrken, bazÕ ülkelerde etnograf ve sosyologlarÕn düúüncelerine de
konu teúkil edilmiútir.122 Genellikle halk edebiyatÕ ürünlerinden biri olan
efsaneler, geçmiúle günümüz arasÕnda kültürel aktarÕmÕ sa÷layan, insanÕn ve
onun oluúturdu÷u kültürel yapÕnÕn anlaúÕlmasÕna katkÕda bulanan alanlardan
biridir. Gerçek ve hayali varlÕklara, yer ve olaylara ola÷anüstü özellikler
atfederek oluúturulan, anlatÕlanlarÕn gerçek oldu÷una iliúkin inançla birlikte
kiúinin bireysel-toplumsal yaúamÕnÕ yönlendiren söyleyeni belli edebiyat
türlerinden biridir.
Günümüz dünyasÕnda çeúitli efsanelerin sözlü yolla günümüze kadar
geldi÷i bilinen bir gerçektir. Bu efsaneler üzerinde ilk kez bilimsel araútÕrma
ve incelemeler yapan Grim kardeúlerdir. OnlarÕn baúlattÕ÷Õ bu çalÕúmalarÕnÕ
daha sonra birçok bilim adamÕ ve folklorist günümüze kadar devam
ettirmiútir. Bu mevzudaki çeúitli kaynaklar gösteriyor ki, efsaneler, dünya
üzerinde türü açÕsÕndan, konu zenginlik bakÕmÕndan, içerdikleri sayÕsÕz
motifler ve kiúilikler yönünden oldukça geniú bir alana yayÕlmÕútÕr.
“Dünya Efsaneleri” adlÕ eserinde, birbirine yakÕn olan ve benzerlik
gösteren efsaneleri ustalÕkla bir araya toplayan ünlü derlemeci ve bilim adamÕ
Riçard Kevendiú, bu denemelerin yanÕ sÕra muhtelif halklara has inanç
psikolojisinin de birçok yönleriyle birbirinden ayrÕldÕ÷ÕnÕ göstermeye
çalÕúmÕútÕr.123
Türklerin kadim bir tarihi ve edebiyatlarÕ oldu÷undan zengin bir
efsane ve mitoloji kültürüne sahip oldu÷u geniú kamuoyunda malumdur. Son
zamanlarda bu konular üzerinde çalÕúan muhtelif ilim adamlarÕ, muhteva
bakÕmÕndan Türk folkloru üzerinde de u÷raú vermektedirler. Öyle ki bu
zengin ve nevi bakÕmÕndan oldukça geniú bir alana yayÕlan Türk halkÕyla ilgili
122
Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu YayÕnlarÕ VII -102, Ankara 1989, s. 1
Legends of the World, Orbis Publishing Ltd, London, 1983 — Legende sveta, priredio Riard
Kevendiç, BAD, Beograd, 1984.
123
116
efsaneler üzerinde yapÕlan derlemeler ve incelemeler, ürünlerini vermeye
baúlamÕútÕr.124 Bu efsaneler üzerinde çalÕúmalar yürüten ilim adamlarÕ,
efsanelerde muhtelif itikatlarÕn etkisini de incelemektedirler. Hususiyetle de
paganlÕk, çok tanrÕlÕ ve tek tanrÕlÕ inanç dönemlerine ait hususlar da vardÕr.
Efsanelerde anlatÕlan olaylar gerçek olmasa bile, olaylarÕ yaúayan kiúiler ve
yaúandÕ÷Õ yerler gerçektir.
Hemen belirtmek gerekir ki din temelli efsanelere örne÷in: Almanca
“Legende”, Eski Anadolu Türkçesi’nde ve Arapça’da “MenkÕbe”125 der1erdi.
Efsanenin baúlÕca niteli÷i inanÕú konusu olmasÕdÕr. Onun anlattÕ÷Õ úeyler
do÷ru, gerçekten olmuú gibi kabul edilir. Bu niteli÷i ile efsane masaldan
ayrÕlÕr, hikâye ve destana yaklaúÕr. Baúka bir niteli÷i de düz konuúma diliyle
ve her türü üslup kaygÕsÕndan yoksun, hazÕr kalÕplara yer vermeyen kÕsa bir
anlatÕ oluúudur.126
Efsaneler, olaylarÕ ve kiúileri bu úekilde ele alÕr, zamanla da halk
arasÕnda çeúitli ola÷anüstü unsurlarÕn katÕlmasÕyla geniúlemiúlerdir. Böylelikle
hem tarih, hem mitos, hem de masal unsurlarÕ arasÕnda yer almÕúlardÕr. Masal
ve efsane arasÕndaki en önemli fark, efsanenin halk arasÕnda, gerçek olmayan
ayrÕntÕlarÕna karúÕn, benimsenmiú olmasÕ, masalÕn ise tarihsel gerçeklerden
yoksun oluúu nedeniyle benimsenmemesidir. Buna karúÕlÕk masal, efsanenin
içinde yer alabildi÷i gibi, efsane bütün bir masalÕ kapsayabilir.127
Efsanelerdeki motifler ve kiúiler, türbe ve tekkelerle do÷rudan
do÷ruya ilgilidir ki, Balkan ülkelerinde türbelerin oluúmasÕ OsmanlÕ
Devletinin bu yörelere gelmesiyle baúlamÕúsa da, OsmanlÕlar bu yörelere
gelmeden önce, XIII. yüzyÕlda bir øslam misyoneri gibi buralara gelen SarÕ
Saltuk’un buralarda birçok türbesinin oldu÷unu da söylemek gerekir. Bu
türbelerde, OsmanlÕ Devleti adÕna ve dini savaúlarda ölen úehit ve gazilerle,
çeúitli tarikatlara mensup úeyhler, vezirler ve padiúahlar ve di÷er önemli din
büyükleri metfundur. Buna benzer türbeler bugün birçok Balkan ülkelerinde
halen mevcuttur. Bu türbelerin her biri çeúitli efsanelere ba÷lÕ olup bu
efsaneler halk arasÕnda anlatÕla anlatÕla yeni ilavelerle geniúlemiútir. Genelde
efsanelerde fantezi unsurlarÕnÕn ön planda oldu÷unu söylemek gerekir. Bu
unsurlar onlarÕn ola÷anüstü kiúiliklerini ortaya koyan unsurlardÕr. DolayÕsÕyla
efsaneler øslam dini u÷runa úehit olan ço÷u gazilerin kesik baúlarÕnÕ koltuklarÕ
altÕna alarak baúka yerlere gidip orada düútüklerini hikâye etmektedir. AynÕca
124
Saim Sakao÷lu, Anadolu — Türk Efsanelerinde Taú Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip
Katalogu, Ankara, 1980. Bu kitapta efsanelerle ilgili Türk araútÕrmacÕlarÕnÕn bibliyografyasÕ
verilmiútir, 5. 82125
Din büyüklerinin veya tarihe geçmiú ünlü kiúilerin yaúamlarÕ ve ola÷anüstü davranÕúlarÕyla
ilgili hikâye.
126
Prof. Pertev Naili Boratav, Türk Halkbilimi, 1, 100 Soruda Türk Halk edebiyatÕ, Gerçek
YayÕtürü, østanbul, 1973, s. 106 (106—117).
127
Legends of the World, Orbis Publishing Ltd, London, 1983 — Legende sveta, priredio
Riard Kevendiç, BAD, Beograd, 1984, giriú bölümü,
117
bazÕ hastalÕklarÕn iyileúmesi, buna ba÷lÕ olarak bazÕ büyüler, sihirler,
efsanelerle birlikte anlatÕlÕr.
Görüldü÷ü gibi ço÷u efsanelerde kesik baú motifi önemli oldu÷undan
dolayÕ ön plana çÕkmÕútÕr. Kesik baúlÕ efsane kahramanlarÕ motifi Balkan
dolayÕsÕyla Kosova halk destanlarÕnda ve folklorunda çok yaygÕndÕr. Di÷er
taraftan bu efsanelerde o dönemin úeyhlerinin ve din büyüklerinin keramet
sahibi kiúiler olduklarÕ yanÕ sÕra ço÷u derviúlerin kendilerini baúkalarÕ için
feda etmesi konusu da yer alÕr.
Bir grup efsaneler bizlere insanlarÕn iç sÕkÕntÕlarÕnÕ, çeúitli
bunalÕmlarÕnÕ gidermek için onlardan derman aradÕklarÕnÕ bildirirken,
toplumsal psikolojiyi içeren folklor motifleri bakÕmÕndan da oldukça zengin
olduklarÕnÕ belirtmek gerekir. AyrÕca efsaneler Tasavvuf EdebiyatÕ açÕsÕndan
da çok de÷erlidir. Çünkü Kosova’da yaratÕlan bu efsaneler, XIII. yüzyÕldan bu
güne kadar burada yaúamakta olan halkÕn zenginli÷inin de bir göstergesidir.
Gün geçtikçe kaybolmaya yüz tutan efsaneler günümüzde eski faaliyetlerini
kaybetmiútir. YalnÕzca muhtelif tarikatlara mensup olan derviúler arasÕnda
devam etmektedir. Bu efsanelerin en ilginç yanÕ: türlü motifleri, kiúileri,
olaylarÕ yaúatabilmelerindendir. Efsanelerde önemli olan folklor motiflerinin
edebiyat, sanat ve estetik bakÕmÕndan büyük de÷erleri oldu÷unu
göstermektedir. Efsaneler úiir, roman ve öykü gibi türler ile dram, opera, bale,
sinema ve resimlere kaynak olursa ebedileúir.
AraútÕrmalarÕmÕza göre efsane, tarihte adÕ geçmeyen, artÕk unutulmuú
büyük kahramanlarÕn veya eski ça÷lardan beri sözlü yolla ola÷anüstü
varlÕklarÕ, olaylarÕ konu eden hayali hikâye veya gerçe÷e dayanmayan asÕlsÕz
söz hikâyesi oldu÷u beyan edilmektedir. BazÕ kaynaklarda mitos olarak
bildirilen efsaneler, geleneksel olarak yayÕlan veya toplumun hayal gücü
etkisiyle biçim de÷iútiren tanrÕ, tanrÕça, evrenin do÷uúu ile ilgili bir anlatÕm ve
halk hikâyesi oldu÷u da tanÕmlanmaktadÕr. KonularÕna göre efsaneler úöyle
sÕnÕflandÕrÕlÕr:
1-Tarihi Yer, Kiúi ve Olaylarla ølgili Efsaneler
2- Ola÷anüstü VarlÕklarla ølgili Efsaneler
3- Hayvanlarla ølgili Efsaneler
4- Dinsel Konularla ølgili Efsaneler
5- Bitki ve A÷açlarla ølgili Efsaneler
6- Do÷al Çevre ve Olaylarla ølgili Efsaneler vb.
Efsane araútÕrmalarÕ, din tarihi incelemeleri ile yakÕndan ilgilidir. Yani
bir toplumun efsanelerini incelemek veya yazmak o toplumla ilgili bazÕ
bilgileri de ortaya atmak anlamÕnÕ taúÕmaktadÕr. Çünkü efsaneler bir milletin
yaúayan varlÕklarÕdÕr. Kosova efsaneleri bugüne kadar bir bütün olarak
yazÕlmamÕú ve incelenmemiú bakir bir konudur. Bizim bu çalÕúmadaki temel
amacÕmÕz Kosova Efsanelerini, derlemek ve bir bütün olarak yayÕnlamaktÕr.
118
Bu iúe giriúirken elimizde özellikle yazÕlÕ bir kaynak yoktu.
Belgelerim daha çok Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri adlÕ kitabÕmÕ
hazÕrlarken elde etti÷im sözlü tarih çalÕúmalarÕ üzerinde yo÷unlaúmÕútÕ.
DolayÕsÕyla bu çalÕúmanÕn hiç de kolay olmayaca÷ÕnÕ, çalÕúmanÕn içine girince
gördük.
Bugüne kadar topladÕ÷Õm Kosova efsanelerinde konu olarak
ola÷anüstü olaylar ile o kiúilerin üstün kiúilikleri ön plandadÕr. Bu efsaneler
arasÕnda kesik baú motifi en çok iúlenen motiflerden biridir. Efsanelere göre
úeyhler ve veli úahsiyetler, øslamiyet yolunda úehit düúünce, kesilmiú baúlarÕnÕ
ellerine alarak Kosova’ya kadar gelmiúlerdir. Di÷erlerinde ise hastalÕklarÕn
iyileútirilmesi ve bazÕ büyüler, sihirler efsanelerle birlikte anlatÕlÕr.
Ço÷u efsanelerde o dönem úeyhlerinin ve din büyüklerinin keramet
sahibi kiúiler olduklarÕna dair konular dile getirilmektedir. AynÕ zamanda halk
arasÕnda oluúmuú bu tür fantezi niteli÷indeki efsaneler psikolojik ve tasavvuf
edebiyatÕ açÕsÕndan da büyük ehemmiyet taúÕmaktadÕrlar. DolayÕsÕyla Kosova
efsaneleri OsmanlÕlarÕn geliúinden günümüze kadar burada yaúamakta olan
halkÕn kültürel zenginli÷ini de göstermektedir.
Kosova Efsaneleriyle ilgili yaptÕ÷Õm araútÕrmalarda bugüne kadar elli
kadar efsaneyi derledik. Buna ra÷men Kosova’da daha çok efsanenin var
oldu÷una inanÕyoruz. Lakin bir baúlangÕç olarak gördü÷ümüz bu naçiz
çalÕúmamÕzla bu kadarÕyla kalmayaca÷ÕnÕ müjdelemek istiyoruz. YaptÕ÷Õm
araútÕrmalar sÕrasÕnda ulaútÕ÷Õm efsaneleri ilk önce “Yeni Dönem Gazetesinde
tefrika biçiminde yayÕnladÕk. Hatta bunlarÕn bir kÕsmÕnÕ da belgesel haline
dönüútürerek Yeni Dönem Televizyonunda seyirciyle buluúturduk.
Buradaki sÕkÕntÕmÕz unutulup yok olma tehlikesiyle karúÕ karúÕya
kalan efsaneleri, derleyip neúredebilmektir. Zira gelenek görenek örf ve
adetlerimiz ile edebiyatÕmÕzÕn mühim bir kayna÷ÕnÕn yitirilmesine göz
yumamazdÕk. Eserimizde efsanenin geçti÷i türbe veya baúka eserin foto÷rafÕnÕ
da metin içerisine yerleútirmeyi uygun bulduk. Eserimizin, bundan sonraki
araútÕrmalara öncülük edece÷inden büyük bir mutluluk duyaca÷Õz.
Raif VIRMøÇA
119
Raif VÕrmiça – Kosova Efsaneleri
KOSOVA SAVAùI
VE SULTAN MURAT EFSANELERø
Bugüne kadar Kosova SavaúÕyla ilgili
malum
efsanelerde
Sultan
Murat
Hüdavendigâr’Õn128 kiúili÷i ile alakalÕ da çok
ilginç efsaneler mevcuttur.129 Bu efsanelerde
iúlenilen rüya motifi, Sultan Murat’Õn askerlerle
denizi aúama motifi, haramdan sakÕnma motifi,
orduya moral verme motifi dile getirilerek,
Sultan Murat’Õn efsane kiúili÷i ortaya
çÕkarÕlmÕútÕr. Bilindi÷i üzere OsmanlÕlarÕn
Rumeli’de kazandÕ÷Õ en büyük ve en önemli
savaúlardan biri, 28 Haziran 1389 yÕlÕnda,
Priútine yakÕnlarÕnda gerçekleúen I. Kosova Muharebesidir.130
128
OsmanlÕ Devleti’nin III. PadiúahÕ olan Sultan I. Murat 1360–1389 yÕllarÕ süresince tahtta
kaldÕ. Edirne'nin Fethi, SÕrp SÕndÕ÷Õ Zaferi, ÇÕrmen Zaferi, Makedonya'da yapÕlan fethiler,
Anadolu'da geniúleme, Bulgaristan ve Arnavutluk'ta yapÕlan fethiler ve Bulgaristan'Õn Türklere
tabii olmasÕ ilk OsmanlÕ Kahraman SavaúÕ, I. Kosova Zaferi gibi önemli olaylar I. Murat Devri
olaylarÕdÕr. Murat Hüdavendigâr OsmanlÕ Devletini imparatorluk haline getirme faaliyetinin ilk
mimari, yani imparatorlu÷un kurucusu sayÕlÕr. PadiúahlÕ÷Õ süresince, OsmanlÕlarÕn yayÕldÕ÷Õ
topraklarÕ 500.000 km2 çÕkarmÕú. BalkanlarÕ Türk hâkimiyeti altÕna sokmuú, Anadolu Türk
Birli÷i'nin tesisi yolunda ise önemli adÕmlar atmÕútÕr. Fakat Sultan Murat sadece cihangir bir
hükümdar de÷ilmiú. Askeri idari ve mali Õslahatla devlet hayatÕnÕn her safhasÕnda düzenlemeler
yapmÕú bu arada geniú imar faaliyetine girmiútir. Nihayet, Türk Kültürü onun devrinde
geliúemeye, kÕymetli ilim ve edebiyat adamlarÕ yetiúmeye baúlamÕútÕr. øúte bu kuvvetli bünyedir
ki XV. yüzyÕl baúÕndaki "Fetret Devri" krizinin kÕsa zamanda atlatÕlmasÕnÕ sa÷lamÕútÕr.
OsmanlÕlar en büyük cihan devleti haline gelmiúlerdir,
129
Bu efsanelerle ilgili daha geniú bilgiler için bkz. Prof. Dr. ùefket Plana, Kosova SavaúÕ
DestanlarÕnda Sultan Murat’Õn Kiúili÷i, Çevren dergisi sayÕ 71 Priútine 1989 s. 11–22,
130
Kosova Muharebesinde savaúan SÕrp kuvvetlerinin OsmanlÕ kuvvetlerinden daha fazla
müttefiklerden oluútu÷u bilinmektedir: Vlasta Vukoviç komutasÕnda Bosna kralÕ Tvrtko’nun
ordusu, Kosova beyinin damadÕ ve Knez Lazar’Õn kÕs kardeúinin o÷lu Vuk Brankoviç ordusu,
Con Kastriot (øskender Bey) komutasÕndaki ArnavutlarÕn cüzi bir kuvveti ve Eflak, Bogdan ve
di÷er Slav beylikleri kuvvetleri. OsmanlÕ ordularÕnÕ ise Candaro÷ullarÕ, Hamido÷ullarÕ,
Menteúeo÷ullarÕ, Germiyano÷ullarÕ, AydÕno÷ullarÕ, Tekke, Saruhan ve Makedonya üzerinden
geçerken bazÕ vassal SÕrp devletlerinin askerlerinin de katÕldÕklarÕ bilinmektedir. OsmanlÕ
ordusunun merkezinde baúkumandan olarak Sultan Murat yer alÕyordu. O÷ullarÕndan ùehzade
YÕldÕrÕm BeyazÕt ve Rumeli uç beyleri sa÷ tarafta, “önünde yeniçeriler, onlarÕn da önünde
120
Bu savaúa iliúkin çok sayÕda, savaúa katÕlan halklar arasÕnda efsaneler
mevcuttur. Söylenilen efsanelerde çeliúkili beyanatlarÕn ve farklÕlÕklarÕn da
oldu÷unu söylemek gerekir. Müslüman olan ülke efsanelerinde Kosova SavaúÕ
Sultan Murat’Õn yönetimi altÕndaki OsmanlÕ ordusunun manevi temizli÷iyle
Kosova’yÕ fethetti÷ini ve bu kutsal savaúta OsmanlÕ ordusunun kahramanlÕ÷Õ
ileri sürülürken, SÕrp efsanelerinde Miloú Obiliç adÕyla geçen kahraman
tarafÕndan öldürülen Sultan Murat Hüdavendigar’Õn trajik ölümü
anlatÕlmaktadÕr ve Miloú Obiliç’in yi÷itli÷i dile getirilmektedir.
I. EFSANE
Sultan Murat iki defa gördü÷ü a÷Õr rüyadan uyanmÕú. Sultan Murat
rüyasÕnda øki kartalÕn sa÷ omzunda durdu÷unu, tüm yÕldÕzlarÕn yere, ay ile
güneúin de denize düútü÷ünü, bütün çeúmelerin de kurudu÷unu görmüútü.
RüyasÕnÕ yanÕnda bulunan ùeyhe anlatÕr ve yapÕlan açÕklamada, onun savaúa
gidece÷i, güneúin ve ayÕn yere düúmesi de bu savaúta hayatÕnÕn sonu olaca÷Õ,
toplar konuldu, sa÷ ve sol kanatlarÕn önüne okçular yerleútirildi, (Prof Dr. Mehmet
Maksudo÷lu: “OsmanlÕ Tarihi 1299–1922” Bo÷aziçi yayÕnlarÕ østanbul 1999 yÕlÕ, sayfa 56).
ùehzade Yakup Bey ve Anadolu beyleri kuvvetleri de sol tarafta yer alÕrken, Vezir Ali Paúa ile
Timurtaú Paúa Sultan Murat’Õn yanÕnda idiler. SÕrp müttefik kuvvetlerin merkezinde Knez
Lazar sa÷ tarafta Lazar’Õn kÕz kardeúi o÷lu Vuk Brankoviç, sol tarafta ise Bosna KralÕ Tvrtko
yer almaktaydÕ. 27 A÷ustos 1389 tarihinde baúlayan ve 8 saatlik bir çarpÕúmadan sonra, Vuk
Brankoviç kuvvetleriyle birlikte savaúÕ terk eder, hemen ardÕndan Bosna ve Arnavut kuvvetleri
de savaú alanÕnÕ terk ederler, öyle ki yalnÕz kalan Prens Lazar’Õn kuvvetleri savaúa devam
etmiúlerdir. Ancak ondan sonra Lazar’Õn damadÕ SÕrp asÕl zadelerinden Miloú Obiliç, bir elçi
gibi Sultan Murat’a yaklaúarak bir úey söylemek üzere yanÕna gelip Sultan MuradÕ
hançerlemiútir. ( Bu olaydan sonra OsmanlÕ SultanlarÕnÕn huzuruna çÕkan elçilerin kollarÕna
girmek gelenek halini almÕútÕr) Türk kaynaklarÕnda ise Sultan Murat’Õn savaú sonrasÕ mücadele
alanÕnÕ dolaúÕrken, yaralÕ bir SÕrp tarafÕndan öldürüldü÷ü yazÕlÕr. Sultan Murat a÷Õr yaralÕ
olmasÕna ra÷men, Knez Lazar ve etrafÕndaki kiúiler esir olarak sultanÕn huzuruna getirilmiútir.
Ancak hayattan ümidini kesti÷i için o÷lu BeyazÕt’Õ yanÕna ça÷ÕrdÕ ve hükümdarlÕ÷Õ ona bÕraktÕ.
Hemen ardÕndan Prens Lazar ve di÷er SÕrp soylu esirlerin baúlarÕ derhal kesildi. Miloú Obiliç’in
Sultan Murad’Õ yaraladÕktan sonra kaçmaya giriúti÷i ve öldürüldü÷ü yerde üçtaú dikildi ve bu
yere Sultan Murat’Õn ahúasÕ (iç organlarÕ, ba÷ÕrsaklarÕ) gömüldü. NaúÕ ise Bursa’daki
Çekirge’de yaptÕrmÕú oldu÷u türbeye defnedilmiútir. AhúanÕn gömüldü÷ü yere, sonradan
Meúhed-i Hüdavendigâr adÕ ile ünlü olan türbe yaptÕrÕlmÕútÕr. Bu türbe yöresine Müslümanlar
yerleútirilerek türbenin yüzyÕllar boyunca bakÕmÕ sa÷lanmÕútÕr. Hayatta kalan Kneginya Militsa
ve hala küçük olan o÷lu Stefan, SÕrp Devletini kurtarmak için OsmanlÕlarla dost olmaktan
baúka çere bulamaz. YapÕlan anlaúma çok önemli üç úartÕ içeriyordu: Birinci úart SÕrbistan
Devletinin, OsmanlÕ Devletinin vasalÕ olmasÕ ve yÕllÕk vergi vermesi, ikinci úart OsmanlÕnÕn
katÕldÕ÷Õ savaúlara SÕrp askeri güçlerinin de müttefik olarak katÕlmalarÕ ve Prens Lazar’Õn küçük
kÕzÕ Maria’nÕn YÕldÕrÕm BeyazÕt’la evlenmesi. Bu anlaúmadan sonra Prens Lazar’Õn naúÕ
Bayezit’in izni ile savaú alanÕndan alÕnÕp Priútine’de bir kilise avlusunda defnedilmiútir. Geçen
bir zaman sonra Knez Lazar’Õn naúÕ yine YÕldÕrÕm BeyazÕt’Õn izni ile buradan kaldÕrÕlÕp Ravniça
manastÕrÕna defnedilmiútir. Bu anlaúma esasÕnca, bilindi÷i gibi Ankara SavaúÕ’nda BeyazÕt’Õn
yanÕnda kayÕnbiraderi Stevan Lazareviç te askeri güçleriyle birlikte Timur’a karúÕ savaúmÕútÕr.
Bkz. Raif VÕrmiça, Kosova’da Yerleúim Yerleri, Medeniyet dergisi sayÕ I, Prizren 2002, s 115–
1336),
121
yÕldÕzlarÕn düúmesi de askerlerin büyük kÕyÕmÕ, çeúmelerin kurumasÕ da, pek
çok kadÕnlarÕn dul kalmasÕ anlamÕnÕ taúÕdÕ÷Õ bildirilmiútir.
II. EFSANE
Sultan Murat kendi ordusuyla Kosova ovasÕna kadar gelir. Sultan
ordusunu
toplarken
günahkâr olanlarÕn ya da
kutsal amaç için ölüme
hazÕr
olmayanlarÕn
evlerine
dönmelerini
salÕk verir. Ordusunu
karúÕya
denizden
gemilerle
geçirmek
istemedi÷inden, denizin
ortadan yarÕlmasÕ için
Allah’a dua eder. Öyle
de olur. Allah’Õn emriyle
deniz ikiye ayrÕlÕr ve
Sultan Murat temiz,
abdestli ve haramdan
uzak olan ordusunu karúÕya geçirir. Henüz denizde, yol varken, piúman olanÕn
dönebilece÷ini söyler. AralarÕndan hiç biri dönmek istemez. Ondan sonra
haram olan hiçbir úeye, ne altÕna ne Õrza dokunmayacaklarÕna Allah adÕna
yemin etmelerini rica eder. Savaúa itikatla gitmeleri için hepsi yemin eder.
Sultan Murat, denizi geçmeden önce, analarÕnÕn bir taneleri (hasret) olanlara
ve yeni evlenenlere, evlerine dönmelerine izin verir.
Kosova ovasÕndan önce
bir sakÕncaya u÷ramadan Sultan
Murat Selanik ile Üsküp’ü ele
geçirir, fakat Kaçanik Bo÷azÕnda,
Türk askerinin bir meyvelikten
elma ÕsÕrmasÕ yüzünden, meyvelik
sahibinden helallik alana kadar,
bu ordu zorluklara ve kayÕplara
u÷rar. Sultan helalli÷i isteyince
bahçÕvan, kör olan kÕzÕyla askerin
evlenmesini, kendisinin de Sultan
tarafÕndan
sadrazamlÕ÷a
atanmasÕnÕ úart koúarak, bahçesinden alÕnan elmanÕn helalli÷ini veririm demiú.
Sultan da buna kanmÕú, öldürülmedi÷i için bahçÕvan buna çok sevinmiú ve
abdest almÕú, üç defa úahadet getirip Müslüman olmuú, kÕzÕ da günahkâr
askere varÕnca hemen görüverip hür olur. BahçÕvanÕ savaúta úehit düúen
SadrazamÕn yerine aldÕktan sonra, Sultan Murat ordusuyla Goleú da÷Õna
geçer, burada Sultan Murat kutsal gücünü bir daha gösterir. Ordusunun ve
122
hayvanlarÕnÕn susuzlu÷unu gidermek için eliyle vurdu÷u taútan su kayna÷Õ
belirir, ondan sonra da ordusu rahatça Priútine’ye varÕr.131
III. EFSANE
Kosova savaúÕndan önce Türk
ordusuna sokulup gözetleme yapmak
için, Miloú Obiliç 30 kadar güzelce
giyinmiú HÕristiyan kÕzla ve bir hayli
altÕnla Türk ordusunun moral
durumunu yoklamaya gitmiú. Örnek
biçimde davranan Türk askeri içinde,
kÕzlar üç gün serbest dolanmÕúlar.
Kimse yan gözle bakmamÕú (hiç
kimse onlara el sürmemiú, (para
almamÕú), para karúÕlÕ÷Õnda da
yiyecek verilmemiú. Üç günden sonra askerler Sultana, kÕzlarÕn açÕlÕktan
bitkin olduklarÕnÕ ve bu nedenle de öleceklerini bildirdiklerinde, Sultan Murat,
kim olurlarsa olsun onlara yiyecek veriniz evlatlarÕm demiú, karúÕlÕk olarak da
hiçbir para almayÕnÕz. Üç günden sonra dokunulmadan geriye dönmek
mecburiyetinde kalan kÕzlar Miloú Obiliç’e moral açÕsÕndan OsmanlÕ
ordusunun üstün bir seviyede oldu÷u haberini vermiúlerdir.132
IV. EFSANE
1999 yÕlÕnda meydana gelen
Kosova SavaúÕndan sonra, bu savaúÕn
anÕsÕna Sultan Murat Türbesinin çok
sayÕda ziyaretçisi olmuútur. Bu
ziyaretler
esnasÕnda
Kosova’dan
Türkiye’de e÷itim gören bir grup
ö÷renci de türbeyi ziyaret etmiúti. Bu
grup arasÕnda, bize bu olayÕ anlatan
arkadaúÕmÕz da bulunuyordu. Türbe
ziyareti öncesi Kosova’nÕn büyük
úehirlerini de ziyaret eden bu grup
Kosova savaúÕyla ilgili bu efsanelerin etkisiyle, Sultan Murat’Õ øslam
dini için savaúan, adalet seven ve mukaddes bir kiúi sayÕldÕ÷ÕnÕ, bugün
Priútine yakÕnÕndaki Sultan Murat Türbesinin, Müslüman halkÕ
tarafÕndan ziyaret edilmesi, mezarÕ önünde e÷ilip kÕldÕklarÕndan,
adaklarÕn yerine getirildi÷inden, hastalarÕn da úifa dilediklerinden
bellidir.
131
132
ùefket Plana, Kosova DestanlarÕnda Sultan Murat’Õn Kiúili÷i, Çevren Dergisi sayÕ 71, sayfa
11-16, 1989 Priútine
123
arasÕnda, Türkiye’de ølahiyat e÷itimini gören bir genç de bulunuyormuú.
Ziyaretler esnasÕnda bu genç arkadaúlarÕna OsmanlÕlar hakkÕnda çok yanlÕú ve
yersiz bilgiler aktararak, OsmanlÕlara karúÕ çeúitli iftiralarda bulunmuú. Sultan
Murat Türbesi ziyareti esnasÕnda da bu tür iftiralara devam eden bu genç,
türbe kapÕsÕndan çÕkmak iken sanki bir kimse aya÷ÕnÕ tutmuú gibi bir hal
hissetmiú ve kÕsa bir duraklamadan sonra güç halle kapÕ eúi÷ini aúmÕú. Bu
hissi arkadaúlarÕna anlatmayarak Kosova’dan ayrÕlmÕú. Türkiye’ye gitmek için
bir akúam da Üsküp’te bir otelde kalmÕú.
YattÕ÷Õnda içinde bir so÷ukluk (moralsizlik) ve büyük bir
huzursuzluk varmÕú. O akúam rüyasÕnda: bütün yalan söylediklerini
(iftiralarÕnÕ) ve gezmiú oldu÷u yerleri bir daha görüp yaúayan kiúi, ayrÕca
Sultan Murat Türbesi ziyareti esnasÕnda türbe kapÕsÕndan çÕkmak üzere,
aya÷ÕnÕ Sultan Murat’Õn tutu÷unu ve iftiralarÕ nedeniyle ciddi bir úekilde
uyarÕldÕ÷ÕnÕ, görmüú. UyandÕ÷Õnda terlemiú ve tir tir titremekteymiú. Okumuú
oldu÷u bütün dualara ra÷men bu titremesi geçmemiú ve uyuyamayÕp gecesini
otelin holünde geçirmiú. Ertesi gün østanbul’a hareket etmiú. Ama o günden
sonra hep ruhani olarak rahatsÕz olmuú ve bu ürperti, korku ve azap hiç sona
ermemiú.
Sultan Murat’Õn Kosova’da öldürülmesi
(Tablo: Mufassal OsmanlÕ Tarihi)
124
SULTAN MURAT’IN SON DUASI
Sultan I. Murat’Õn, Kosova Meydan SavaúÕ’nda ölmeden birkaç
dakika önce okudu÷u dua (bugünün Türkçesiyle) :
Peygamberin yüzünün suyu, Kerbela’da akan kan, ayrÕlÕk gecesinden
a÷layan göz, aúkÕnÕn yolunda sürünen yüz, dertlilerin hazin gönlü ve canlara
tesir eden yakarÕúlarÕ için! Lütfünü bizimle beraber kÕl ve muhafazanÕ bizden
eksik etme Yarabbi!
Yarab! øslam ehline yardÕmcÕ ol, düúmanÕn elini bizden uzak tut!
GünahÕmÕza de÷il, candan ve gönülden gelen ahÕmÕza bak! Mücahitlerini telef
ve bizi düúman oklarÕna hedef ettirme. VücutlarÕmÕzÕ mezardan sakla, øslam’Õ
tehlikelerden uzak tut. Bunca senedir etti÷imiz dualarÕ ve din u÷runa
yaptÕ÷ÕmÕz savaúlarÕ boúa çÕkarma, adÕmÕ kahrÕn ile periúan, yüzümü halkÕn
içinde siyah etme! øslam topraklarÕnÕ ayaklar altÕnda çi÷netme, utanç içindeki
insanlarÕn yaúadÕ÷Õ bir yer haline getirme.
Yarabbi, bilirim ki øslam ehline lütuflarÕn çoktur, bu lütuflarÕnÕ bu
savaúta da göster. Din yolunda úehit olunacaksa beni et de ahirette mutlu bir
yere ulaúayÕm.
GAZø MESTAN TÜRBESø EFSANESø
Sultan Murat Türbesi yanÕ
sÕra Priútine halkÕnda Gazi
Mestan Türbesiyle de
ilgili rivayetler vardÕr.
Kosova SavaúÕ esnasÕnda,
savaúÕn vuku buldu÷u
yerde, her iki taraftan çok
sayÕda
kiúi
ölmüútü.
Savaútan bir yÕl sonra,
savaúÕn vuku bulundu÷u
yerde, o yÕla kadar hiç
görülmeyen ve açmayan,
úakayÕk, adÕnda al-kÕrmÕzÕ
renkte bir çiçek açmaya baúlamÕú. Çiçe÷in kÕrmÕzÕ renkte olmasÕ da Kosova
SavaúÕ úehitlerinin kanlarÕndan aldÕ÷Õ rivayet edilmektedir.
Gerçekten de günümüzde, bu çiçek yÕlda bir defa açar ve en çok Gazi
Mestan Türbesi yanÕnda ve savaúÕn vuku buldu÷u yerde bulunmaktadÕr. Bu
çiçe÷e Kosova’nÕn baúka hiçbir yerinde rastlanmaz. Kosova halkÕnda bu çiçek
“Bojur Çiçe÷i” adÕyla malumdur.
125
OsmanlÕ Askeri tarafÕndan korunan Gazi Mestan Türbesi -1909
SARI SALTUK EFSANESø
SarÕ Saltuk Alperenlerden XIII.
yüzyÕlda yaúayan savaúçÕ bir Türk
derviúidir. HayatÕ hakkÕnda yazÕlÕ
kaynaklarda çok az bilgi vardÕr.
“Saltukname” adlÕ son zamanlarda
bulunmuú önemli bir kitapla di÷er
Bektaúi velâyetnameleri, menkÕbe
kitaplarÕ ve Evliya Çelebi’nin
Seyahatnamesi
SarÕ
Saltuk
hakkÕndaki efsaneleúmiú bilgileri
ortaya koyar. Bu efsanelere göre
SarÕ Saltuk’un asÕl adÕ Mehmet,’tir.
Türkistan’da
Hoca
Ahmet
Yesevi’den bir gün: Saltuk Mehmet’im seni Rum’a saldÕm var git yedi krallÕk
yerde nam ve úan sahibi ol emrini almÕú” 700 sadÕk müridiyle Anadolu’ya
gelmiú, mücahit bir Türk derviúidir (Alp eren). Yine efsanelere göre Hz.
Muhammed’den, Edirne’yi fethet, onu Müslüman et. Ümmetim bu yerde
yerleúsin, buyru÷unu aldÕ ve emri yerine getirmek için savaúçÕ derviú
arkadaúlarÕyla birlikte postlarÕnÕ denize yayarak ilk defa Rumeli sahillerine
çÕktÕ.133
133
Mehmet Süme, SarÕ Saltuk’un BalkanlarÕn Türkleúip øslamlaúmasÕndaki Yeri, Medeniyet
Dergisi sayÕ 3, sayfa 63-71, 2002 Prizren,
126
Dobruca’da kralÕn kÕzlarÕna musallat
olan bir ejderi öldürerek kralÕn kalbini
kazandÕ ve bu olaydan sonra 40.000
kâfir de imana geldi. Lehistan’da ünlü
bir papazÕ öldürerek oradaki Lipka
tatarlarÕnÕ Müslüman etti ve 10.000
Müslüman’Õ
Danzig
úehrine
yerleútirdi, sonra da bu tatarlarla
birlikte 600.000 hersek tebaasÕnÕ hak
dinine soktu. Kâfirlerin dinini, dilini,
usul ve erkânÕnÕ ö÷rendi, sÕrasÕ gelince kiliselerde vaaz verdi, düúmanlarÕn
arasÕna öyle sokuldu ki bir gün Ayasofya’da HÕristiyanlarÕ vaftiz bile etti.
Vasiyetine uyularak öldü÷ü zaman 7 tabut hazÕrlandÕ. Yedi kral o bizdendir
diye cenazeyi almak için müracaat edince her birine bir tabut verildi. Bunlar
Moskof, Leh, Çek, øsveç, Edirne, Bogdan ve Dalmaçya krallarÕydÕ. Ve SarÕ
Saltuk’u almak için asker göndermiúlerdir. Her kral askerinin getirdi÷i tabutu
kendi törelerine göre gömdürdü. Böylece Ahmet Yesevi’nin iste÷ine úanÕ yedi
krallÕk yere gitti.
Bu yedi mezar yÕldan
yÕla arttÕ. Kaynaklar SarÕ SaltÕk’a
ait kÕrk yerde mezar ve makam
oldu÷unu rivayet eder. BunlarÕn
en
ünlüleri
Sveti
Naum
ManastÕrÕnda,
(Makedonya
Arnavutluk sÕnÕrÕ) Kosova ile
Arnavutluk sÕnÕrÕ olan Paútrik
da÷Õ ete÷inde ve Dukacin
ovasÕndaki AltÕnili bölgesinde,
(Prelep ve Köúk Köyünde)
Mostar
Yöresinde
Blagay
Köyünde, Yunanistan’Õn Korfu adasÕnda, Dobruca’da Kaliabra’da,
Anadolu’da Bor úehrinde ve Edirne yöresinde Babaeski de’dir. BunlarÕn en
önemlisi ise Baba da÷Õndaki makamdÕr. øbni Batuta Seyahatnamesinde SarÕ
Saltuk’un Baba da÷Õndaki makamÕnÕ ziyaret etti÷ini yazar. Evliya çelebi
Seyahatnamesinde bu bilgiye SarÕ Saltuk’u bir Bektaúi ermiúi gibi gören di÷er
Bektaúi menkÕbelerini de ekler. Baúka bir efsaneye göre SarÕ Saltuk Fatih’e
rüyasÕnda østanbul ùehrinin anahtarlarÕnÕ teslim etmiú ve “HanÕm bu
anahtarlarÕ Edirne’de saklayasÕn demiúler.
Fatih, Uzun Hasan seferindeyken babasÕ tarafÕndan çok sÕk iúitti÷i bu
alperenin kimli÷ini merak etti. Ebül Hayr Rumi adlÕ bir bilgine SarÕ Saltuk
efsanelerini toplamasÕnÕ emretmiú Bu çalÕúma 7 yÕl sürmüú. Sonunda
“Saltukname” adlÕ kitap meydana gelmiútir. Fatih’den sonra II. BeyazÕt da
127
Baba Da÷ÕnÕ ziyaret bölgesi yaptÕ. Kanuni Sultan Süleyman ise Bogdan
seferine giderken (1538) SarÕ Saltuk Türbesini de ziyaret etmiútir.
Kosova’da eski dönemlerden bugüne kadar gelen efsanelerde SarÕ
Saltuk’un papaz giysileri içinde bu yörelerde yaúayan HÕristiyanlar arasÕnda
øslam dinini yaymaya çalÕútÕ÷Õ anlatÕlmaktadÕr. øpek’te, Zeynel A÷a OvasÕnda
veya Köúk Köyü giriúinde eskiden beri onun türbesi oldu÷u söylenilen türbe
vardÕr ve bugün bile korunmakta olup yöre halkÕ tarafÕndan halen ziyaret
edilmektedir.
Yöre halkÕnÕn anlattÕ÷Õna göre çok eski zamanlarda yaygÕn olan sarÕlÕk
hastalÕ÷Õ yüzünden çok insan acÕ çekmiú. O dönemde uzaktan gelen bir
yabancÕ bir dua okuyarak halkÕ bu hastalÕktan kurtarmÕú ve halk bunun
üzerine,, sarÕyÕ saldÕk” demiú ki, bu deyiú zamanla ,,SarÕ Saltuk”a dönüúmüú
ve yabancÕnÕn adÕ olmuú.
økinci
bir
øpek
efsanesine göre: SarÕ Saltuk
Türkiye’de SarÕyer köyünde
do÷muú. Dürüst ve akÕlÕ bir
dindarmÕú. Çevresinde çok
ö÷rencisi varmÕú. Oysa onun
en çok sevdi÷i ve saydÕ÷Õ yedi
ö÷rencisi varmÕú ve onlarÕn
her biri ondan ders görerek
büyük kemal sahibi olmuúlar.
SarÕ Saltuk ölünce her
biri
cenazeyi
kendi
memleketlerine
götürmek
isteyince aralarÕnda tartÕúma çÕkmÕú. Fakat bu sÕrada Allah tarafÕndan ayni
gece yedisi de rüyalarÕnda SarÕ Saltuk’u görmüúler. SarÕ Saltuk hepsiyle ayni
úekilde konuúmuú ve úöyle demiú: Her biriniz birer tabut alÕn, hangisinde
beyaz çiçek görürseniz ben onda olaca÷Õm. O tabutun sahibi beni alÕp ülkesine
götürsün demiú. Ertesi gün hepsi birer tabut almÕúlar. Ancak hepsinin de
yanÕnda birer beyaz çiçek varmÕú ve her tabutta SarÕ Saltuk’un cenazesi
yatÕyormuú, Bunun üzerine yedisi de tabutunu alÕp kendi memleketine
götürmüú. Öyle ki bu efsaneye göre çeúitli yerlerde SarÕ Saltuk’un en azÕndan
7 mezarÕ oldu÷u malumdur.
FATøH CAMøø EFSANESø
Priútine Fatih Camii'nin temellerinin atÕldÕ÷Õ günlerde Fatih Sultan
Mehmet Han inúaat yerini gezip çalÕúmalar hakkÕnda bilgi alÕrmÕú. DuvarcÕ
ustalarla tek tek sohbet eden Sultan bir ustanÕn iri yarÕ bir taúÕ evirip
çevirdi÷ini fakat bir türlü çekici alÕp taúÕ oymaya baúlamadÕ÷ÕnÕ fark etmiú.
128
YanÕna yaklaúarak: "Hayrola usta,
taúÕ hangi yüzden oyaca÷Õna mÕ karar
veremiyorsun?" diye sormuú. BaúÕnÕ
kaldÕran mert usta: "HayÕr hünkârÕm, bugün
iú için de÷ilim", yanÕtÕnÕ vermiú. Üstün bir
zekâya sahip olan Fatih Sultan Mehmet,
ustaya dönerek: "Tamam usta, bugün
izinlisin", dedikten sonra mimari ve
ustabaúlarÕnÕ hemen ça÷ÕrmÕú. Sultan
emriyle camiin inúaat çalÕúmalarÕna ara
verilmiú, getirilen kesme taú ve harçla önce
hamam inúaa edilmiú. Bundan sonra cami
inúaatÕna katÕlan tüm usta ve hademeler
sabah çalÕúmaya baúlamadan önce hemen
hamama gider boy abdesti alÕrlarmÕú. øúe
paydos verildikten sonra da gönlü isteyen
hamama gidebilirmiú. Yine SultanÕn
buyru÷uyla tüm usta ve hademelerin
gündelikleri iú saati bittikten sonra büsbütün verilirmiú. HaftalÕk veya aylÕk
maaú vermekle iúçinin hakkÕna girebilece÷inden endiúe eden Sultan, iúçi teri
kurumadan hakkÕ verilmeli ilkesine son derece saygÕ göstermiútir.
YAùAR PAùA EFSANESø
Kuúaktan kuúa÷a anlatÕlan bir
efsaneye göre, Yaúar Paúa lüks hayata düúkün
ve zulümden adeta zevk alan bir kiúili÷e
sahipmiú. Kardeúinin ölümünden sonra kentte
3 yÕl yas sürmüú. Dü÷ün dernek ve e÷lence
devletten gelen emirle yasaklanmÕú. AyrÕca
yasak geçtikten sonra bile bir hanÕmÕn
herhangi bir dü÷ünde giydi÷i elbise ve taktÕ÷Õ
takÕlar paúanÕn eúinden daha úatafatlÕ ise bu
hanÕmÕn kocasÕ hapse atÕlÕrmÕú.
Di÷er bir efsaneye göre: Yaúar Paúa
suçlularÕn cezalandÕrÕlmasÕ olaylarÕna bizzat
katÕlmaktan zevk alÕrmÕú. PaúanÕn emriyle
masum olan bir genç gardiyanlar tarafÕndan
ölünceye kadar dövüldükten sonra, yaúlÕ
annesi østanbul'a yaya yürüyerek, bu zalim
paúayÕ o dönemin sultanÕna úikâyet etmeye gitmiú. Aylar süren bir yolculuktan
sonra devlet kapÕlarÕnda iki üç gün bekletilen yaúlÕ kadÕn, sultanÕn huzuruna
129
çÕkarak gö÷sünde sakladÕ÷Õ biricik o÷lunun kanlÕ gömle÷ini göstermiú ve
Yaúar PaúanÕn yaptÕklarÕnÕ bir bir anlatmÕú.
YaúlÕ kadÕnÕn anlattÕklarÕndan duygulanan sultan, gerekenin
yapÕlaca÷ÕnÕ söz verip kadÕnca÷ÕzÕn gönlünü aldÕktan sonra, bir kese altÕn
vermiú ve memleketine geri dönmesini tembih etmiú. Di÷er kaynaklardan da
gelen úikâyetleri göz önünde bulunduran sultan, Yaúar PaúanÕn derhal
Selanik'e gelmesini emreden bir telgraf çekmiú. Beraberindeki kÕrk atlÕyla
Selanik'e gelen Yaúar Paúa, konaklamak için yerleútikleri kervansarayda özel
bir odaya alÕnmÕú. Beraberindeki 40 kiúi ise baúka salonda bekletilmiú. økram
edilen kahveyi içer içmez Yaúar Paúa’nÕn hayatÕna son verilmiú. Bir devlet
görevlisinin çÕkÕp paúanÕn adamlarÕna: "BaúÕnÕz sa÷ olsun, Yaúar Paúa az önce
vefat etti", demesiyle ortalÕk azacÕk karÕúÕr gibi olmuú. Ancak devlet hiç bir
úeyi tesadüfe bÕrakmadÕ÷Õ için paúanÕn adamlarÕnÕn Priútine'ye geri dönmekten
baúka çareleri yokmuú. Bu efsaneye göre bir fincan kahve Yaúar PaúanÕn
zulmüne son vermiú.134
BUZAGø CAMøø EFSANESø
Bir efsaneye göre, "Cami inúa
edilirken ö÷le yeme÷i esnasÕnda bir
buza÷ÕnÕn
henüz
dört
basama÷Õ
yapÕlmakta olan minare yönüne kaçarken
aya÷ÕnÕ kÕrmasÕyla camiye "Buza÷Õ" adÕ
verilmiú", diye denmektedir.
AdÕnÕn Buza÷Õ Camii olmasÕ
hakkÕnda baúka bir efsaneye göre de,
"Bir yaúlÕ kadÕn bu semtte bir cami
yaptÕrmak için inúaat iúlerini baúlatmÕú,
fakat parasÕ bitince evde olan buza÷ÕyÕ
satÕp
camiin
inúaat
iúlerini
tamamlamÕútÕr" diye geçmektedir.
Ali Sipahi Efendinin bize
anlatmÕú oldu÷u efsaneye göre, "bu
mahallede zamanÕnda kendi halinde biri
134
Yaúar Paúa hakkÕndaki efsaneleri 1926 Priútine do÷umlu Abdurrahman NobÕrda Efendinin
anlatÕsÕ sonucu özetlenmiútir. Gençlik yaúÕnda Varoú Mahallesi'nde Murteza Efendinin bakkal
dükkânÕnda kalfalÕk yapan Abdurrahman NobÕrda bu efsaneyi Murteza Efendi'nin babasÕ olan
Fevzi Efendinin a÷zÕndan iúitmiútir.
130
yaúÕyormuú. Onun küçük bir buza÷ÕsÕ varmÕú. Bu buza÷ÕyÕ her gün minareye
çÕkarÕp indiriyormuú. Bu iúi buza÷Õ büyüyünceye kadar yapmÕú. "Bu yüzden
bu camiye de "Buza÷Õ" adÕ verilmiú diye geçmektedir.
MEHMET EFENDø EFSANESø
Bir efsaneye göre, "her akúam cami imamÕ tarafÕndan Mehmet Efendi
Türbesi yanÕna su dolu bir ibrik ve temiz bir havlu konuluyormuú. Sabah
kalkÕnca, suyun harcandÕ÷Õ havlunun ise ÕslandÕ÷Õ bildirilmektedir".
Di÷er bir efsaneye göre, "kimi zaman cami imamÕnÕn sabah namazÕna
geç kalmasÕ esnasÕnda türbedeki kuburun inledi÷i, yani imamÕn sabah
namazÕna geç kalmamasÕ için seslendi÷i de bildirilmektedir.
VIÇITIRN SAAT KULESø EFSANESø
ZamanÕnda VÕçÕtÕrÕn'da bulunan Saat
kulesinin çok güzel ve gür sesli bir çanÕ
varmÕú. Yaúar Paúa o zamanki VÕçÕtÕrÕn
KaymakamÕndan bu çanÕ Priútine'deki Saat
Kulesine takmak için istemiú. Fakat
kaymakam buna kanmamÕú. Buna kÕzan
Yaúar Paúa bu çanÕn en kÕsa bir zamanda
çalÕnmasÕnÕ emretmiú. ÇanÕ çalmak için bir
grup VÕçÕtÕrÕn'a akúam saatlerinde varmÕú.
HalkÕn görmemesi için Priútine'den getirilen
yüz kadar köpe÷i kasabaya koymuúlar
Köpeklerin kudurmuú olduklarÕnÕ zanneden
kasaba ahalisi korkudan o gece dÕúarÕya hiç
çÕkmamÕú. Bu esnada Priútine’den gelen
hÕrsÕzlar VÕçÕtÕrÕn Saat Kulesindeki çanÕ
sökmüú, yerine de Priútine Saat Kulesinin
çanÕnÕ takmÕúlar ve hiç kimseye görünmeden
çanla birlikte Priútine'ye dönmüúler. Ertesi gün ilk çanÕn sesi duyulunca,
VÕçÕtÕrÕnlÕlar eski çanÕn olmadÕ÷ÕnÕ anlamÕúlar, ancak iú iúten geçmiú.
ùEYH SALøH EFENDø EFSANESø
Bugün Priútine’de hâlâ mevcut olan ve ziyaret edilen ùeyh Salih
Efendi adÕnda bir türbe vardÕr. Bu türbede ermiúin yattÕ÷Õ ve bir tekkenin
úeyhi oldu÷u malumdur. Türbeyle ve yatanÕyla ilgili malum efsane çok
ilginçtir: "Bir gün ùeyh Salih tekkede derviúleriyle birlikte zikir yapÕyormuú.
131
Zikir esnasÕnda o÷lu Mahmut’un Sultan Murat Camii minaresinden kendini
yere attÕ÷Õ haberi gelmiú. Derviúleriyle birlikte olay yerine giden úeyh, o÷lunu
yerde görürken dualar okumaya baúlamÕú, sonra da elinden tutarak onu hayata
döndürmüú. Bu olaydan sonra ùeyh Salih'in kiúili÷i, halkÕn gözünde yücelmiú,
öldü÷ü zaman da mezarÕna bu türbe yaptÕrÕlmÕútÕr diye efsane edilmektedir.
VIÇITIRIN TAù KÖPRÜSÜ EFSANESø
Efsaneye
göre
zamanÕnda VÕçÕtÕrÕn'da
3 kardeú varmÕú. Bir
gün Sitnitsa deresi
üzerinde bir köprü
yaptÕrmaya
karar
vermiúler ve kurbanÕn
kimin
tarafÕndan
kesilece÷i için bahse
girmiúler. Bahse göre
bu
iúi
eúlerine
bildirmeyeceklerini ve
iúler baúlayÕnca kimin
eúi ilk defa úantiyeye
gelirse o kurban olacaktÕr diye anlaúmÕúlar.
øki büyük kardeú daha kurnaz olduklarÕndan köprünün inúaatÕnÕ ve bu
bahsi eúlerine anlatmÕúlar. Küçük kardeú ise saf oldu÷undan dolayÕ
anlaútÕklarÕna göre eúine anlatmamÕú. Köprü yapÕmÕnÕn ilk gününde küçük
kardeúin eúi ö÷len yeme÷ini hazÕrlayÕp, kocasÕna götürmek için úarkÕ
söyleyerek yola koyulmuú. Fakat o gece kurban olacak diye bir rüya da
görmüú. ùantiyeye geldi÷inde köprünün yapÕm iúlerinin baúladÕ÷ÕnÕ görmüú.
Küçük kardeúin eúi úantiyeye ilk geldi÷inden dolayÕ, anlaútÕklarÕna
göre, onun kurban olmasÕ gerekiyormuú. Kurban edilmeden önce eúi kocasÕna,
bak kocacÕ÷Õm ben gece rüyamda bugün kurban olaca÷ÕmÕ gördüm, öyle ki
ölümden korkmuyorum, fakat senden bir ricam var demiú. Beni kurban
ettikten sonra bir mememi mezar dÕúÕnda bÕrak, küçük o÷lumuz süt emzirsin
diye. Ve kocasÕ da bu dedi÷ini yerine getirmiú. Köprü bitinceye kadar küçük
kardeú öksüz kalan o÷lunu alÕp her gün meme emzirmek için annesinin yanÕna
götürüyormuú. Köprü bitmiú çocuk da büyümüú. Fakat kocasÕ eúinin okudu÷u
úarkÕsÕnÕ hiçbir zaman unutmamÕú.
Dile dile efendim
Bilin nedir yetim
Her gün mezarÕma getirin
Çocu÷um mememi emzirsin
Herkes o zaman bilsin kÕymetini yetimin.
132
GÜLBABA TÜRBESø EFSANESø
Bugün mevcut olan türbe Mitroviça'da
bulunmaktaydÕ. Türbeyle ilgili birçok efsane
vardÕr. Bu efsanelerde Gül BabanÕn bu
topraklarda øslâmiyet'in yayÕlmasÕnda büyük
katkÕsÕnÕn oldu÷u rivayet edilmektedir. Budimli
olan Gül Baba, I. Kosova SavaúÕ esnasÕnda,
kendi kanÕnÕn HÕristiyan kanÕyla karÕúmamasÕ
için, savaúta kesilen kellesini koltu÷u altÕna
alÕp, savaú sahasÕndan birkaç kilometre
uzaklara koútuktan sonra düúmüú ve düútü÷ü
yerde gömülmüútür. Daha sonra aynÕ yerde
türbesi yapÕlmÕútÕr diye rivayet edilmektedir.
Bugün Gül Baba ve türbe içinde yatan,
Ali Dede'yle de ilgili Mitroviça halkÕnda malum efsaneye göre: Ali Dede çok
dürüst ve yardÕmsever bir kiúiymiú. Öldü÷ünde onu Gül Baba Türbesi
yanÕndaki bir yerde gömmüúler. Ertesi gün halk, mezarÕ Gül Baba Türbesi
içinde bulmuú. Geceleyin türbe içine giren ceset, Gül Baba yanÕnda bir mezar
kazarak oraya yatmÕú. Halk onu oradan yine kaldÕrarak eski mezarÕna
koymuúsa da, o yeniden Gül BabanÕn yanÕna gelmiú. Bu olay birkaç defa
tekrarlanmÕú. Sonunda onu da türbenin içinde yani Gül BabanÕn yanÕnda
gömüúler.
ROGOÇøCA TÜRBESø EFSANESø
Bugün yöre halkÕ arasÕnda bu
türbeyle ilgili çok ilginç bir efsane
mevcuttur. Efsaneye göre burada
Ba÷dat'tan gelen bir úehit yatmaktadÕr.
Bir savaú esnasÕnda baúÕ kesilmiú,
kelesini koltu÷u altÕna alarak oradan
uzaklaúmÕú. Rogoçitsa'ya geldi÷inde
halk onun baúsÕz yürüdü÷ünü görmüú.
Bunu fark eden úehit de orada düúüp
kalmÕútÕr. Halk ise ona saygÕ göstererek
bu türbeyi yapmÕútÕr.
EtrafÕna ördükleri duvar üstüne çatÕ inúa etmek isteyen halkÕn bu
arzusu ise gerçekleúememiú, çünkü gündüz inúa ettikleri çatÕ gece çökmüútür.
AynÕ efsaneye göre bu úehit her gece kalkar, abdest alÕp namaz kÕlarmÕú.
Bunun için yöre halkÕ türbede sürekli olarak bir ibrik su ve bir havlu
bulundururmuú.
133
DOBURÇAN EFSANESø
I.
Efsaneye
göre,
"Türklerin
bu
yörelere
gelmesinden önce Doburçan'da
bir kilise varmÕú. SÕrp-Ortodoks
cemaatinden Dobri adÕnda bir
úahÕs kilisenin avlusuna büyük
bir çan yaptÕrmÕú. Efsaneye göre
sesinin
Preúova'ya
kadar
yankÕlandÕ÷Õ, bu çan Dobri'nin
ÇanÕ adÕnÕ alarak, bu yerleúim
yerinin de bu adla anÕlmasÕna
sebep olmuú. Ses uyumu
neticesinde Dobriçan da sonunda Doburçan adÕnÕ almÕútÕr.
II. Efsaneye göre, Kosova SavaúÕndan 20 yÕl sonra bu yörelere yayÕlan
OsmanlÕ savaúçÕlardan bir bölümü buraya gelip, köyün giriúinde bugün
mezarlÕ÷Õn (önceleri úehitler mezarlÕ÷Õ) bulundu÷u yerde bulunan bir
meyhaneye girmiúler. Burada SÕrp askerleriyle karúÕ karúÕya gelen OsmanlÕ
askerleri arasÕnda çatÕúma çÕkÕnca, 10 OsmanlÕ askeri ve 20'den fazla SÕrp
askerinin öldü÷ü bildirilir. Sa÷ kalan askerlerden birinin kardeúi burada úehit
düútü÷ünden dolayÕ buraya yerleúmeye karar verir ve o tarihten sonra bu
yörede gittikçe OsmanlÕlarÕn sayÕsÕ artmaya baúlamÕútÕr.
MEHMET DEDE EFSANESø
Çok daha önceleri NobÕrda'da
kÕú günlerinde, bazen de yaz günlerinde,
bir çeúit e÷lence olarak türlü oturmalar
örgütlenirmiú.
Bu
oturmalarda,
yemeklerin yanÕ sÕra müzik dinlenir,
türkü söylenir ve çeúit oyunlar
oynanÕrmÕú. Bu oyunlarÕn arasÕnda
"fincancÕk oyunu" çok oynanÕlan
oyunlardan biriymiú135.
135
Bu oyun úöyle oynanÕlÕrmÕú: Önce bir tepsi ve dokuz fincan temin edilir. Oyuncular iki
gruba ayrÕlÕr. Gruplar birkaç kiúiden oluúuyormuú. Bu da oynamak isteyen insanlarÕn sayÕsÕna
ba÷lÕymÕú. Gruptan biri, bu tepsiye fincanlarÕ dizer ve bir fincan altÕnda bir úey saklar. Fakat
öteki grup temsilcileri bunu görmez. Bundan sonra tepsi bu grubun önüne getirilir ve saklanÕlan
nesnenin hangi fincan altÕnda bulundu÷u aranÕrmÕú. Oyun ço÷unlukla 20 sayÕya kadar sürermiú.
Bu da gruplarÕn önceden yaptÕklarÕ anlaúmalarÕna göre ba÷lÕymÕú. Oyun kurallarÕna göre fincan
134
Efsaneye göre, bir kÕú gecesi bu türbe yakÕnÕndaki bir evde, insanlar
fincancÕk oynuyormuú. Oynayan gruplarÕn birinde, ihtiyar ve çok fakir bir
adam varmÕú. AdÕ da Mehmet Dede imiú. GruplarÕn anlaúmalarÕna göre,
oyundan sonra helva yapÕlacak ve oyunu kaybeden grup helvayÕ ödeyecekmiú.
Mehmet Dedenin grubu oyunu kaybetmiú. Grup üyeleri, helvanÕn ödenmesine
Mehmet Dedenin de katÕlmasÕnÕ istemiúler. Mehmet Dedenin ise parasÕ
yokmuú. Bu yüzden çok üzülmüú ve dÕúarÕya çÕkmak için arkadaúlarÕndan izin
istemiú. FincancÕk oynadÕklarÕ tepsiyi alÕp dÕúarÕya çÕkmÕú.
DÕúarÕda büyük bir kar
ya÷mÕú.
Tepsiyi
kartoplarÕyla
doldurup içeriye girmiú. øçeriye
girince kartoplarÕ sÕcak helva olmuú.
Bundan sonra Mehmet Dede,
kimseye hiçbir úey söylemeden
dÕúarÕya çÕkmÕú. ArkadaúlarÕ nereye
gitti÷ini ö÷renmek için ardÕndan
koúunca, Mehmet Dedeyi hiç bir
yerde bulamamÕúlar. Onun sadece
terliklerini bulmuúlar. Daha sonra,
NobÕrdalÕlar terliklerini bulduklarÕ yerde, Mehmet Dedeye bir türbe
yaptÕrmÕúlar.
KOCA BABA EFSANESø
Mevcut olan efsanede Koca
BabanÕn ölümü úöyle anlatÕlmaktadÕr.
ZamanÕnda NobÕrda'ya karúÕ yapÕlan
büyük saldÕrÕlarda çok sayÕda OsmanlÕ
askerlerinin úehit düútü÷ü esnada,
"Muçi Baba" adÕnda denilen yerde
Koca BabanÕn da úehit düútü÷üne
inanÕlmaktadÕr. SaldÕrÕ esnasÕnda
kafasÕ kesilmiú ve kafasÕnÕ koltu÷u
altÕna alÕp, Buçe da÷ÕnÕn tepesine
kadar çÕkan Koca Baba burada
durmuú ve ondan sonra da burada ölmüútür. Öldü÷ü yerde gömülmüú ve aynÕ
yerde kendisine de halk tarafÕndan türbe yaptÕrÕlmÕútÕr.
altÕndaki nesneyi çok defalar bulmayÕ baúaran grup ve böylece fincanlarla tepsiyi alan ya da
tayin edilen sayÕyÕ, daha önce dolduran taraf oyunu kazanÕrmÕú.
Oyun aúa÷Õ yukarÕ iki-üç saat kadar sürermiú. Bu süre içinde gruplarÕn önceden anlaútÕklarÕna
göre, belirli yemekler hazÕrlanÕrmÕú. Oyunu kaybeden grup, hazÕrlanmÕú yemekler için parayÕ
ödermiú. Bu oyunun ne zamandan beri oynanÕldÕ÷Õ tam olarak bilinmez. Fakat ilginç oldu÷u
için bu oyun bugün de Kosova'da Arnavut ve Türk halkÕnÕn arasÕnda yaygÕndÕr.
135
Bu efsaneye göre, e÷er onu kafasÕnÕ koltu÷u altÕnda taúÕrken kimse
görmeseymiú, o yine dirilir ve onu artÕk hiç kimse öldüremezmiú, daha
do÷rusu o ölümsüzlü÷e kavuúurmuú, diye denilmektedir.
øSHAK BABA TÜRBESø EFSANESø
YanovalÕlar, büyük ve
güçlü OsmanlÕ Ordusunun
Marmara
Bo÷azÕndan
I.
Sultan
Murat’Õn
kumandasÕnda
Kosova'yÕ
fethetmeye
geldi÷ini
ö÷rendikten sonra, Yanova
üzerindeki "Babina Vrata"
(Nine KapÕsÕ) adÕndaki bayÕra
toplarÕ çÕkarÕp, oradan Türk
Ordusuna
saldÕrmaya
baúlamÕúlar. Sultan Murat
bunu görünce, ordusunun daha büyük bir öncü birli÷ini, Suriyeli olan øshak
adÕnda bir askerin yönetiminde bugünkü ùaúkovats köyünde bulunan "Babina
Vrata" bayÕrÕ karúÕsÕndaki Veletin yüksekli÷ine göndermiú.
Türklerin galip geldi÷i bu savaúta, SultanÕn öncü birli÷i ile
YanovalÕlar arasÕnda müthiú bir savaú yürütülmüú. Bu savaúta øshak
yaralanmÕú ve yaralÕ olarak Yanova'ya do÷ru saldÕrÕlarÕna devam etmiú.
Türbenin bulundu÷u yerde úehit düúerek, daha sonra orada gömülmüú.
MEHMET EFENDø EFSANESø
ZamanÕnda Kaçanik giriúinde bulunan
bu türbeyle ilgili efsanede Mehmet
Efendinin di÷er iki kardeúiyle birlikte
Kosova SavaúÕna katÕldÕ÷ÕnÕ, savaú
esnasÕnda kellesi kesilerek, kellesini
eline alÕp atÕyla buralara kadar
geldi÷ini, bir kÕz tarafÕndan görüldü÷ü
için anÕnda can verip yerinde öldü÷ünü
ve bu yerde daha sonra türbesinin de
yapÕldÕ÷Õ bildirilmektedir
136
GÜLFEM HANIM EFSANESø
øpek halkÕnda Gülfem
Hatunla ilgili mevcut olan
efsanede,
Gülfem
Hatunun
zamanÕn
paúa
eúi
oldu÷u
bildirilirken,
kendisinin
çok
zengin, okunmuú ve ermiú bir kiúi
oldu÷u da vurgulanmakta. Bu
özellikleri
yanÕnda
paúanÕnkocasÕnÕn iúlerinde de baúarÕlÕ
olmasÕnda katkÕ sa÷lÕyormuú.
Vuku bulan bir savaú esnasÕnda
OsmanlÕ askerlerinin acele olarak
øpek’in karúÕ tarafÕna geçmesi gerekiyormuú. Fakat köprüler savaú esnasÕnda
yÕkÕlmÕútÕ. Paúa bu düúman baskÕsÕndan nasÕl kurtulaca÷ÕnÕ düúünürken, evliya
olan karÕsÕ bunu anlamÕú ve askerlerin bulundu÷u yere gelip dere üzerine
uzanÕp köprü olmuú ve bütün askerler karúÕ tarafa geçmiúler. Geçtiklerinde de
komutanlar bu olayÕ paúaya anlatmÕúlar.
Akúam eve gelen paúa bütün bu olaylarÕ karÕsÕna anlatmÕú, karÕsÕ da
hiçbir úey söylememiúti. Lakin yattÕklarÕnda eúinin sÕrtÕndaki at ve di÷er ayak
izlerini gören paúa, köprü olan ermiúin aslÕnda karÕsÕ oldu÷unu anlamÕú.
Gülfem Hatun o anda vefat etmiú ve ermiú mertebesine kavuúmuútu.
VefatÕndan sonra paúa, karÕsÕ adÕna bir cami ve camiin yan tarafÕnda türbesini
de yaptÕrmÕútÕr.136
PRøZREN’øN KURULUù EFSANESø
Bundan milyon yÕl öncesinde Prizren olarak bildi÷imiz böyle bir yer
yokmuú. Çünkü o zamanlarda bütün Prizreni ve civarÕndaki ovalarÕ yanÕ sÕra
Dula da÷Õna ve Lanetli Da÷lara kadar uzanan di÷er yerleri ve düzlükleri
kapsayan büyük bir deniz veya göl varmÕú. Güneyde ùar da÷Õ eteklerine kadar
uzanan bu denizde birkaç ada bulunuyormuú. Bu adalarÕn en büyü÷ünü
Paútrik ve Koritnik adasÕ oluúturuyormuú. Bu adalarda az sayÕda bulunan
insanlar hep gazap ve korku içinde yaúÕyormuú. Çünkü bu denizde bir ejderha
varmÕú ve her çÕktÕ÷Õnda bu adalarda yaúayan insanlardan birini yakalayÕp
yiyormuú. Öyle ki zamanla bu adalarda insan sayÕsÕ azalmaya baúlamÕú.
136
Bu vesileyle øpek’teki OsmanlÕ mimari eserleriyle yaptÕ÷ÕmÕz araútÕrmalarÕmÕzda bize her
açÕdan yardÕmcÕ olan ve bu rivayeti de anlatan HacÕ HakkÕ øslam Efendiye candan teúekkür
ediyoruz,
137
Çok daha sonralarÕ bu denize,
eski
döneme
ait
iúgalci
kavimlerin gemileri gelmeye
baúlamÕú. AmaçlarÕ da buralarÕ
iúgal etmek ve kendilerine
sömürge yaratmakmÕú. AdalarÕn
iúgal edilmesinden kÕsa bir
zaman sonra iúgalciler buradaki
felaketle
yani
ejderle
de
karúÕlaúmaya baúlayÕnca insan
kaybetmeye
baúlamÕúlar
ve
hemen geriye dönememiúler. Bu yüzden burada bir süre kalmaya mecbur
olmuúlar. KaldÕklarÕ bu süre içinde ejder olan bu felaketten nasÕl
kurtulacaklarÕnÕ ve bu yerleri verimli topraklara nasÕl çevireceklerini
düúünmüúler. Sonunda bir taúla iki kuú vurmak için buradaki denizi
kurutmaya, yani baúka bir yere dökmeye, ardÕndan da susuz kalan denizdeki
ejderhayÕ da öldürmeye karar vermiúler.
Bunu yapmak için adada mevcut olan bütün askerler iúe koyulup ùar
Da÷ÕnÕn bir bölümünü yarmaya baúlamÕúlar ve birkaç sene sonra bu da÷Õn
güney do÷u cephesinde bir yarÕk oluúturmuúlar. Denizdeki su bu yarÕklÕ÷a
yanaúÕnca yarÕk geniúlemeye baúlamÕú
ve basÕnç yüzünden kÕsa bir zaman
sonra delinmiú ve sular yarÕktan baúka
bir denize (Adriatik Denizine) akmaya
baúlamÕú. Öyle ki uzun bir zaman sonra
bütün bu yerler susuz kalmÕú. Susuz
kalan bu yerlerde önceleri ada olarak
bilinen Paútrik ve Koritnik da÷larÕ
meydana gelmiútir. DolayÕsÕyla ejderha
da susuz kalÕnca gücünü kaybetmiú ve
güçsüz kalan ejderha da askerler
tarafÕndan öldürülmüútür.
Denizin dökülmesinden sonra
ardÕ ardÕna birkaç yÕl buralarda büyük hava de÷iúikli÷i oluúmuútur. Çok
sÕcaklar olmuú ve ya÷murlar ya÷maya baúlamÕútÕr. Bu mevsim de÷iúikli÷i
buralardaki topraklarÕn çok verimli olmasÕna sebep olmuútur. DolayÕsÕyla halk
bu da÷lardan düzlü÷e inip kendilerine evler kurmaya baúlamÕúlar. Evlerin ve
ahalinin sayÕsÕ büyüyünce bu yerde ilkin Prizren daha sonra da Dula da÷Õna ve
Lanetli da÷lara kadar uzanan yerlerde di÷er yerleúim yerleri kurulmaya
baúlamÕútÕr.
Bu efsaneye göre, Prizren’in ùar ve Svilen da÷Õna yakÕn oldu÷undan,
Prizren halkÕnda, Prizren sonunun sudan olaca÷Õna dair bir inanç vardÕr. Bu
138
inanca göre ùar ve Svilen da÷ÕnÕn suyla dolu oldu÷una ve kÕyamet gününde bu
da÷lardan suyun patlamasÕyla Prizren’in yok olaca÷Õna yani su içinde
kalaca÷Õna inanÕlmaktadÕr. Di÷er sözlerle, bugün Prizren halkÕnda Prizren
kuruluúunun ve sonunun sudan olaca÷Õna dair bir inanç vardÕr.137
PRøZREN’øN FETHø EFSANESø
OsmanlÕlarÕn
Prizren’e giriúleri birkaç
yönden olmuútur. Prizren
fethi sÕrasÕnda bugünkü
Namazgâh civarÕnda ciddi
bir
savaúÕn
oldu÷u
138
bilinmektedir.
Fakat
Prizren’in
Brezoviça
istikametinden fethi ile
ilgili her hangi bir bilgiye
ulaúÕlamamÕútÕr. Sadece bu
fetih ekseninde Prizren
halkÕ arasÕnda farklÕ sürüm
olan efsaneler vardÕr. Biz bu efsaneyi babamÕzdan, onun da annesinden
duydu÷u úekilde aktarmaya çalÕúaca÷Õz.
Güçlü OsmanlÕ ordusu Üsküp’ü aldÕktan sonra Kosova topraklarÕna
ilerlemeye baúlamÕúlar. Prizren’e varÕncaya kadar yol üzerindeki bütün yerleri
ve kaleleri fethetmiúler. Bistriça kanyonuyla Prizren’e ilerleyen OsmanlÕ
ordusu bugünkü “Reçane köyü” civarÕnda bir meyvelikte, hücumdan önce
a÷açlarÕn gölge altÕnda dinlenmeye karar vermiúler. Bu meyvelikte di÷erleri
arasÕnda çok sayÕda, elma, armut ve baúka meyve a÷açlarÕ varmÕú. Sonbahar
baúlangÕcÕ oldu÷undan dolayÕ a÷açlarda elma, armut ve di÷er meyvelerin çok
olmasÕ bütün dallarÕ yere kadar uzatmÕú. SusamÕú olan askerlerden bir birkaçÕ
buna dayanamayÕp hiç kimse görmeden ikiúer üçer elma yemiúler. Mola
erdikten sonra ordu Prizren’e do÷ru yola koyulmuúlar. Günlerden Cuma
oldu÷u için ordu komutanÕ bu kaleyi hÕzla fethedip burada Cuma namazÕnÕ
kÕlmayÕ hedefliyormuú. Hemen hücum emri verilir ve askerler saldÕrÕya
giriúirler akabinde beú kere hücum etmelerine ra÷men bu kaleyi fethetmeyi
baúaramazlar. Buna úaúÕran komutan, yanÕnda bulunan úeyh, imam, müftü ve
137
Bu efsaneyi ve bu erimizde mevcut olan ço÷u efsaneleri annesinden duyan ve 2002 yÕlÕnda
vefat eden, babam HacÕ RÕdvan VÕrmiça çocukken bizlere anlatmÕútÕ. Zamanla unuttu÷umuz bu
efsaneleri ancak bu tür araútÕrmalara baúladÕ÷ÕmÕzda ve iúlenilen konu veya eser üzerine ço÷unu
bir daha bizzat babamÕn a÷zÕndan duyarak yenileútirdik ve bugünkü Türkçeyle günceleútirmeye
ve eserimizde yayÕnlamaya karar verdik.
138
Buradaki savaúla ve bu olayla ilgili bilgileri ayrÕntÕlÕ olarak Namazgâh bölümünde
bulabilirsiniz,
139
di÷er komutanlara: “biz bundan çok daha büyük kaleleri az bir güçlükle
fethettik, bu küçük kaleyi nasÕl da fethedemiyoruz diyerek bunun hikmetini
sormuú,” ardÕndan askerlerine geri çekilmelerini emretmiú.
Daha sonra bu konu üzerine düúünen müftü, imam ve úeyh Ordu
komutanÕna: bu hikmette haramÕn veya günahÕn karÕútÕ÷ÕnÕ ve ordunun da bu
yüzden baúarÕsÕz oldu÷unu bildirmiúler. Askerlerin böyle bir günah veya
haramda bulunup bulunmadÕklarÕnÕ tespit etmek için bütün askerleri
toplamÕúlar. Çok geçmeden birkaç asker dinlenme esnasÕnda meyvelikte
izinsiz birkaç elma ve armut yediklerini itiraf etmiúler. ArdÕndan komutan en
iyi iki askerini yanÕna ça÷ÕrmÕú ve meyveli÷in sahibine gidip yenilen
meyvelerin hakkÕnÕ vermek için emir vermiú. Meyvelik bir HÕristiyan papazÕn
malÕ oldu÷undan dolayÕ, ona durumu anlatmÕúlar ve yenilen meyvelerin
karúÕlÕ÷ÕnÕ vermeye geldiklerini bildirmiúler. Papaz OsmanlÕ ordusunun bu
kadar dürüst oldu÷unu anlayÕnca karúÕlÕk olarak hiçbir úey istememiú ve
yenilen meyveleri helal etmiú. Fakat emir kulu yine de papaza karúÕlÕk olarak
hakkÕnÕ vermiú.
Bu olaydan sonra komutan hemen yeni saldÕrÕ emri vermiú ve ilk
hücumdan sonra KÕz kalesi OsmanlÕ ordusu tarafÕndan fethedilmiútir.
SonrasÕnda Cuma namazÕnÕ ifa etmiúler. KÕsa bir zaman sonra Prizren’e giren
OsmanlÕ ordusu Prizren kalesine yerleúmiútir.
PRøZREN’øN SONU EFSANESø
DünyanÕn sudan yaratÕldÕ÷Õna, da÷larÕn dünyanÕn çivileri
olduklarÕna inanÕlmaktadÕr. Da÷lar olmasaydÕ bütün sularÕn bir yere toplanÕp
tuzlu ve tatlÕ sular aynÕ yerde olurdu, dolayÕsÕyla hiç kimse tatlÕ ve temiz su
içemezdi dolayÕsÕyla yaúam da olmazdÕ. Bu yüzden çivi yanÕ sÕra da÷larÕn
sularÕ temizleyen filtreler olduklarÕna, suyun ise en güçlü cisim oldu÷una
inanÕlÕr.
Efsaneye göre Prizren’in
zevalinin
sudan
gelece÷ine
inanÕlmaktadÕr. Çünkü Svilen
da÷ÕnÕn suyla dolu oldu÷una ve
bir gün bu suyun patlayÕp kenti
batÕraca÷Õna
inanÕlmaktadÕr.
ZamanÕnda bu da÷daki su
fÕúkÕrmaya baúlayÕnca, bu suyun
fÕúkÕrdÕ÷Õ yerde örgü ören bir
kÕzÕn bu su deli÷ini yuma÷Õyla
kapattÕ÷Õ ve böylece Prizren
úehrini de su baskÕnÕndan
korudu÷u rivayet edilmektedir. AynÕca Prizren’in büyük su kaynaklarÕnÕn
üzerinde dair yaygÕn bir kanaatte vardÕr.
140
CERMAN KUYUSø-ùEYH ABDULLAH EFENDø
KESøK BAù EFSANESø
Kosova’da
günümüze
kadar gelen belki de en önemli
ve en ilginç efsanelerden biri
sayÕlan ve Opola yaylalarÕnda
bugün
halâ
mevcudiyetini
koruyan ùeyh Abdullah – Kesik
Baú
ve
Cerman
kuyusu
efsanesidir.
øki A÷ustos Prizren ve
yöre halkÕnda bir kutsal gün (Ali
Günü) olarak malumdur ve bu
efsaneyle bir ba÷lÕlÕ÷Õn oldu÷unu
bildirirken, efsanenin bütün yönlerini ve özelliklerini yazmak için bu yerleri 2
A÷ustos 2006 tarihinde ziyaret ettik. Ziyaret esnasÕnda ilkin Kesik Baú
Türbesine geldik.
Kare biçiminde türbe dört sÕra kuru-kesme taútan inúa edilmiútir. 5,5 x
6,0 metre ebadÕnda olan türbenin duvarlarÕ 1 metre yüksekliktedir. Alttaki iki
sÕra taúlar daha düzgün ve daha büyük olurken, üsteki iki sÕra taúlarÕn daha
küçük oldu÷u görülmektedir. OrtasÕnda ekili bir a÷aç vardÕr ve üstü açÕktÕr.
Mevcut olan kabir baúÕnda dörtgen bir kabir taúÕ, serpuúta da kafatasÕ andÕran
yarÕ yuvarlak taú bulunmaktadÕr. Kesik baúÕ görünümünü izah etmek için de,
serpuú, kabir taúÕna yani gövdeye yapÕúÕk de÷ildir. Bu türbenin sa÷Õnda Kesik
baúÕn hanÕmÕna ait daha bir kabir
bulunmaktadÕr. Türbenin ne kadar
eski oldu÷u kesin olarak bilinmez.
Dedem türbenin 400 yÕldan fazla
burada bulundu÷unu bildirmiúti. Biz
türbenin buradaki mevcudiyetini
çok daha önceden biliyoruz. Çünkü
çocukken Brut köyünden olan
rahmetli annem ve babamla bu
köydeki anne annemi, dedemi ve
pehlivan olan dayÕmÕ ziyaret etmek
için çocukken yaya olarak bu türbenin yanÕndan geçiyorduk. Geçerken de her
zaman burada yatana fatiha okuyorduk. O zamanlarda, yani 1958 yÕlÕnda, 90
yaúÕnda olan ve Türkçe konuúan dedem bize türbenin yanÕndan geçti÷imize bu
türbenin bir ermiú úeyhe ait oldu÷unu ve türbenin burada 500 yÕldan fazla
bulundu÷unu bildirmiúti. AynÕca babasÕnÕn ve yaúlÕ Opola köy sakinlerinin bu
141
türbeyi “Kesik Baú Türbesi” olarak bildiklerini bildirerek türbeyle ilgili çok
ilginç bir efsane anlatmÕútÕ.
OsmanlÕca yazÕlan Büyük Mevlidi ùerif kitaplarÕnda bu türbe ve kuyu
ile ilgili “Hikâye-i Kesik Baú” adÕ altÕnda, dedemin anlattÕ÷Õ rivayete çok
benzeyen úiirsel bir hikâye anlatÕlmaktadÕr. Hikâyede yazÕldÕ÷Õna göre,
türbede yatan Kesik Baú BabanÕn Prizrenli ve adÕnÕn da ùeyh Abdullah oldu÷u
úu mÕsralardan anlaúÕlmaktadÕr:
Kale- i Zerrin idi úehrim benim
ùeyh Abdullâh idi adÕm benim
Efsaneye göre Cerman Kuyusu yakÕnÕnda bulunan ve Kesik Baú
adÕyla bilinen bu türbede yatan ermiú úeyhin vücudunu, o zamanda bu kuyuda
yaúayan büyük bir dev yemiú ve sadece kafasÕnÕ bÕrakmÕú. Sadece bu úeyhi ve
müritlerini de÷il, onun eúini ve di÷er insanlarÕ da yemiú. AyrÕca kalan
insanlarÕ da yemek için esir alÕp kuyuya kapatmÕútÕ. BaúÕ hâla sa÷ kalan ve
a÷zÕ konuúan ermiú bu devin zulümlerine ve yavaú yavaú yok olan halka
tahammül edemeyip kalan insanlarÕn nasÕl kurtarÕlaca÷ÕnÕ hep düúünürmüú.
Bir gece okunan sabah ezanÕyla uyanan úeyh, namazÕnÕ kÕldÕktan sonra
Arabistan’a gitmek için yola koyulmuú ve uzun bir zaman yuvarlana
yuvarlana yol yaptÕktan sonra Mekke’ye biraz sonra da peygamberimizin
evine gelmiú. Peygamberimize durumu anlattÕktan sonra bu zulmün son
bulmasÕ için ondan medet istemiú. Peygamberimiz de bu olaya üzülmüú ve bu
devin zulümlerine son vermek için Hz.
Ali’yi yanÕna ça÷ÕrmÕú ve kesik baúla
birlikte Opola Nahiyesine gitmesini ve bu
devin zulümlerine son vermesi için
kendilerini görevlendirmiú. Hz. Ali de
memnuniyetle bu görevi kabul etmiú ve
yapmÕú oldu÷u kÕsa hazÕrlÕktan sonra zülfü
karÕnÕ alÕp Düldülüne binerek yola
koyulmuú. Kesik baúÕnda onunla birlikte
düldüle binmesini isteyen Ali’ye Kesik
Baú, siz gidin ya Ali, ben yuvarlana
yuvarlana gelerek sizi izleyece÷im. Bu
yolculukta Hazreti Ali her ne kadar kesik
baúa yetiúmek istediyse de bunu bir türlü
baúaramamÕú. Çünkü kesik baú Hz. Ali’nin
Düldülünden daha hÕzlÕ gider olmuú ve
günlerce yol aldÕktan ve ço÷u tehlikeli da÷lardan geçtikten sonra Hz. Ali ve
kesik baú úeyh OpolanÕn yüksek yaylarÕna ve Cerman Kuyusuna varmÕúlar.
KÕsa bir zaman sonra kuyuya yanaúmÕúlar ve Kesik Baú kuyunun
baúÕnda dururken, Hz. Ali beraberinde getirdi÷i yedi semer iplerin uçlarÕnÕ
142
birbirine ba÷lamÕú, bir ucunu da kuyu yanÕndaki kalÕn bir a÷acÕn gövdesine
ba÷layarak kuyuya inmeye baúlamÕú. Kuyuya sarkan ipin ucuna kadar
varmasÕna ra÷men hala yere ayak basamadÕ÷ÕnÕ anlayan Hz Ali ipi
koyuvermek zorunda kalmÕú ve kuyunun dibine varÕncaya kadar, kuyunun
içinde bocalanarak kendisini karanlÕklara koyuvermiú ve sonunda da kuyunun
dibine varmayÕ baúmÕú. AyaklarÕnÕn yere de÷mesiyle demir parmaklÕklarÕ
içinde hapis edilmiú insanlardan topluca bir ses iúitmiúler: Geldin mi ya Ali,
seni uzun zamandÕr bekliyoruz. Hz. Ali úaúÕrmÕú ve benim kim oldu÷umu ve
gelece÷imi nereden biliyorsunuz sordu÷unda, senin geliúini ve kim oldu÷unu
çok kere rüyamÕzda gördük diye seslenmiúler.
Hz. Ali devin bulundu÷u yere do÷rulmuú ve kocaman devin uykuda
oldu÷unu görmüú. Hemen deve gür sesle uyan ya melun demiú. Dev de
kalktÕ÷Õnda geldin mi ya Ali, diye seslenmiú. Nerden benim Ali oldu÷umu
biliyorsun, sordu÷unda? Seni rüyamda gördüm demiú. Hz. Ali belindeki
ZüfükarÕnÕ eline alarak deve: ÇÕk karúÕma ya melun seninle hesaplaúmam
gerekir. Dev derince soluk alarak korkmaya baúlamÕú ve aya÷a kalktÕ÷Õnda
hemen ilk hamlesini yaparak Hz. Aliye saldÕrmÕú. Ama Hz. Ali bunu
kolaylÕkla atlatarak devden biraz uzaklaúmÕú ve Dev ikinci saldÕrÕya baúlamak
üzereyken Hz. Ali bismillah diyerek ZülfikarÕnÕ kaldÕrmÕú ve devin baúÕndan
vücudunun aúa÷ÕsÕna kadar geçirmiú. Bunu gören dev kendine bakmÕú ve
karúÕsÕnda kendisine yÕrtÕcÕ gözlerle bakan Hz. Aliye: Daha bir kere vur, ya
Ali, demiú. Ama Hz. Ali onu
dinlememiú ve canavara, daha
bir kere vurursam yeniden
dirilirsin demiú ve bunu
demesiyle dev cansÕz kalarak
ikiye bölünmüú.
Hz. Ali hapiste olan
bütün esirleri ve özel kafeste
esir olan kesik baú úeyhin eúini
kurtararak kuyunun dibine
varmÕúlar. Kuyuda uzun zaman
esir edilen insanlar kuyudan dÕúarÕ nasÕl çÕkacaklarÕnÕ düúünürken Hz. Ali
hepsine gözlerini kapamalarÕnÕ söyler. Kendisi de aynÕsÕnÕ yaparak, okunan
duadan sonra gözler açÕlÕnca, herkes kendisini kuyunun dÕúÕnda bulmuútur.
ÇÕktÕklarÕnda aynÕ kuyu yanÕnda bekleyen Kesik BaúÕ ve Hz. Ali’nin
düldülünü görmüúler. Kesik BaúÕn karÕsÕ kocasÕnÕn bu halini görünce çok
üzülmüútü. Hazreti Ali’de bu üzüntüye tahammül edemeyip bütün esirlerin
topluca dua etmeleri için ellerini kaldÕrmalarÕnÕ emretmiú. Toplu dualar
okunduktan sonra Kesik BaúÕn da vücudu yerine gelmiú ve böylelikle iki âúÕk
yeniden birbirine kavuúmuú. Uzun bir zaman güzel bir hayat yaúayan bu ikili
burada vefat etmiúler. Daha sonra burada yaúayan halk onlarÕn anÕsÕna bu
türbeyi inúa etmiúler.
143
AynÕca Efsaneye göre Hz. Ali’nin devi öldürdükten sonra hemen
Meke’ye, dönmedi÷ine aksine bu yörelerde yaúayan ve bura halka zarar veren
di÷er melun ve düúmanlarla da savaúmak için daha bir süre kaldÕ÷Õna dair
söylentiler de vardÕr.
Efsaneye göre gündüz çeúitli melun
ve düúmanlarla savaúan Hz Ali akúamleyin
Naúets Köyü yakÕnlÕ÷Õnda bulunan ve
Grajdanik denilen yerde ZülfükarÕyla da÷Õ
yararak içeriye girip geceleyin orada
gizlendi÷i malumdur. Gerçekten de bugün
yukarÕda anÕlan bu yerde böyle bir yarÕklÕk
vardÕr ve Prizren yöre halk arasÕnda burada
Hz. Ali’nin geceleyin saklandÕ÷Õna dair
söylentiler mevcuttur. Bu da÷ yarÕklÕ÷Õ bu
yerde
kutsal
olarak
bilinen
Suzi
Çeúmesi’nin, Delikli TaúÕn, Kurban TaúÕn
ve Suzi deresinin tam karúÕsÕnda
bulunmaktadÕr. Bu yarÕklÕklÕ÷Õn alt kÕsmÕ 70
cm geniúikte olurken, üst kÕsmÕ da 70-100
cm geniúli÷indedir. Bütün yarÕklÕ÷Õn
uzunlu÷u 6-7 metre civarÕndadÕr. Halk arasÕnda kutsal oldu÷undan dolayÕ bu
yarÕ÷Õn giriúi beyaz kireç ile badanalanmÕútÕr.
Prizren halkÕ uzun yÕllardan beri gelenek halini almÕú her yÕl iki
A÷ustos tarihinde bu yerde "Ali Günü"denilen bu bayramÕnÕ, hayat
felsefesine, insan vicdanÕndan do÷muú, do÷anÕn de÷iúmesinden kaynaklanan
ve halka mal olmuú bir bayram olarak kutlar. "Ali Günü" olarak belli edilmiú
bu günde buraya gelen ço÷u aileler veya kiúiler, gün boyunca burada kalÕrlar,
adaklarÕnÕ mum yakarak ve kurban keserek yerine getirirler .
Efsaneye ait baúka bir
gerçek de bugün Cerman Kuyusu
istikametinden Zgatar ve Brut Köyü
giriúi ve su tesisatlarÕn bulundu÷u
yerin yanÕndaki yol kenarÕnda
bulunan büyük taúlarÕn üzerlerinde
“HacÕnÕn TaúÕ” denilen yerde,
acayip
iúaretler
ve
izler
bulunmaktadÕr. YaúlÕ köy sakinleri
bu izlerin zamanÕnda buralarÕ
ziyaret eden Hz. Ali’nin dinlendi÷i
ve namaz kÕldÕ÷Õndan sonra oluútu÷unu bildirmektedirler. Gerçekten de
gördü÷ünüz gibi bu taúlar üzerinde diz, el, baú, kol vb. izler gün bugün hala
mevcuttur.
144
AynÕca halk arasÕnda Hz. Ali’nin düldülüyle geçmiú oldu÷u da÷larda
çok sayÕdaki izin oldu÷unu buradaki izlerden bellidir. AraútÕrmamÕz
neticesinde bu izlerden bir kÕsmÕnÕ tespit ettik. Hz. Ali’nin atÕnÕn ayak
izlerinden biri Prizren Kale altÕndaki kayalÕklarda iken di÷erinin Lez
civarÕndaki Küútendil Köyü’nün giriúindedir. Halk arasÕnda Dilek A÷acÕ
olarak bilinen a÷acÕn dibinde bulunmaktadÕr.
AynÕca bu efsaneye mekân olan Opola yaylalarÕnda bugünde göller,
yeraltÕ su ma÷aralarÕ ve derelerin yanÕ sÕra ilginç a÷aç görüntüleri de
bulunmaktadÕr. Cerman kuyusu ve Kesik Baú Türbesi arasÕnda bulunan bir
kaynak yerinde insan ayaklarÕna benzeyen bir a÷aç gördük. Burada biraz
durduk ve ilginç olan bu a÷aç görüntülerini foto÷rafa ve kameraya aldÕk.
Görüldü÷ü üzere yarÕk olan a÷acÕn dibi tamamÕyla insan ayaklarÕnÕ andÕran bir
görüntüyü andÕrmaktadÕr. Yöre halkÕ çok eski olan bu a÷acÕn Cerman Kuyusu
efsanesiyle bir ba÷lantÕsÕ oldu÷una inanmaktadÕr. Yani yöre halkÕ Hz. Ali’nin
devi öldürdükten sonra buraya gelip su içti÷ine ve dinlendi÷ine inanmaktadÕr.
Efsanenin en büyük realitesi bugün Zgatar ve Brut köylerinin
çÕkÕúÕndan kuzeye batÕya do÷ru bin metre uzaklÕkta efsane konumuz olan
“Cerman Kuyusu” denilen kocaman yeraltÕ ma÷arasÕnÕn yer almasÕdÕr. Opola
halkÕ bu kuyuya “Cerman Kuyusu” der. Bugüne kadar halk arasÕnda hiç
kimsenin bu yeraltÕ ma÷araya inmedi÷ini bilinmektedir. Korkulu oldu÷undan
dolayÕ yöre halkÕ bu kuyunun yanÕna bile yanaúmaz. Çünkü içinde kötü
úeylerin mevcudiyetine inanmaktadÕr.
2 A÷ustos 2006 yÕlÕnda,
birkaç arkadaúla birlikte ilkin ùeyh
Abdullah
türbesini
akabinde
türbenin kuzey-batÕ yönünden 500
metre uzaklÕkta bulunan Cerman
Kuyusunu ziyaret ettik. Yolda
arkadaúlarÕma Cerman Kuyusu ile
ilgili rivayeti anlattÕm ve kuyunun
da tehlikeli oldu÷unu hatta yanÕna
yanaúmanÕn bile tehlikeli oldu÷unu
söyledim. AslÕnda yanÕlmÕúÕm,
çünkü yaya olarak bayÕr iniúinden
kÕsa bir zaman sonra kuyunun tam yanÕna yanaútÕ÷ÕmÕzda arkadaúlarÕmdan
hepsi tamamÕyla kuyunun baúÕna geldik. Sonra 30 dakikalÕk süre içinde
kuyunun dÕúÕndan ve yanlarÕndan bir sürü foto÷raf ve uzun uzadÕya kamera
çekimi yaptÕk.
Cerman Kuyusu ziyareti esnasÕnda arkadaúlarÕm Cerman Kuyusuna
bundan iki yÕl öncesine, yani 2003 ve 2005 yÕlÕnda Prizren “Da÷cÕlar
Derne÷i” üyelerinden oluúan bir ekibin kuyuya indi÷ini bildirdiler. Bu
bilgiden hareket ederek biz Da÷cÕlar Derne÷i, üyelerinden SayÕn Zülfikar Fuúa
ile bu konu üzerinde yaptÕ÷ÕmÕz söyleúide bunu gerçek oldu÷unu söyledi.
145
Sözlerini kanÕtlamak için de bize kuyu içerisinden çekilmiú birkaç foto÷raf ve
kamera ile çekilmiú 30 dakikalÕk bir videobandÕnÕ verdi. Biz kuyu içindeki
durumu ve heyecanÕ bizzat SayÕn Zülfikar Fuúa’nÕn anlatmasÕnÕ da rica ettik:
Biz Prizren Da÷cÕlar Derne÷i olarak, 6 kiúilik bir ekiple ilkin 2003 ve ikinci
kez 2005 yÕlÕnÕn mart ayÕnda Cerman kuyusuna bazÕ incelemelerde bulunmak
için indik. Sadece bu kuyuya de÷il biz Kosova’da bu türde ve daha tehlikeli
olan di÷er yeraltÕ ma÷aralara da indik. Öyle ki o güne kadar halk arasÕnda
efsane olarak bilinen bu ve di÷er kuyularÕn gerçek kimli÷ini çÕkardÕk.
Görüldü÷ü üzere kuyu tam bir yeraltÕ bir ma÷arasÕnÕ oluúturmaktadÕr.
Kuyunun giriúteki çapÕ 5–6 metre olurken giriúten 30 metre derili÷inde bir
silindir boúluk ile baúlamaktadÕr. Ondan sonra kuyu 20 metre derinli÷inde
büyük ve geniú bir boúlukla
devam etmektedir. 50-55 metre
iniúten sonra geniú bir sahanlÕ÷Õ
varÕlmaktadÕr.
øndi÷imizde
kuyunun bu büyük boúlu÷unun
do÷uya do÷ru daha az ve batÕya
daha çok uzandÕ÷ÕnÕ, yani
kuyunun sadece bir tarafa
yayÕldÕ÷ÕnÕ gördük derken bu
yeraltÕ ma÷aranÕn “L” úeklinde
oldu÷unu söylemek gerekir. Bu
50-55 metrelik derinlik ma÷aranÕn
merkezinde yer alan sahanlÕ÷a
aittir. Oysa merkezden kenarlara yayÕlan iniúin derinli÷i çok daha fazladÕr.
Bunun sebebi de zamanla kuyuya taú ve di÷er maddelerin atÕlmasÕyla kuyu
dolmaya baúlamÕú ve atan maddelerin merkezde daha çok ve kenarlarda daha
az toplanmasÕna sebep olmuútur.
Biz kuyu içinde 3 saat kaldÕk
ve kuyunun tam derinli÷ini veya dibe
do÷ru mevcut olan baúka bir çÕkÕúÕnÕn
olup olmadÕ÷ÕnÕ anlamak için kuyunun
her tarafÕnÕ, köúesini ve kenarÕnÕ
araútÕrdÕk ve böyle bir çÕkÕú bulamadÕk.
Bunu yaparken kuyuda çok sayÕda kuú
yuvasÕ ile çeúitli boydaki taúlarla kuyu
dibinin dolu oldu÷unu gördük. Tabi ki
böyle bir kuyuda bulunmak rahat ve
tehlikeli bir yerde olmadÕ÷ÕnÕz sayÕlmaz. Çünkü her han karanlÕkta bir boúlu÷a
veya bir kuyuya düúebilirsiniz, ma÷ara dibinde oluúturulan metan gazÕyla
zehirlenebilirsiniz, soluksuz kalabilirsiniz derken kuyuya indi÷imizde bizim
de heyecanlandÕ÷ÕmÕza da söylemek gerekir. Çünkü böyle bir yeraltÕ
ma÷arasÕna inecek kiúide cesaretin ve sabrÕn çok olmasÕ gerekir.
146
Cerman kuyusuyla ilgili bu gerçe÷in gün ÕúÕ÷Õna çÕkmasÕyla biz Brut
köyü yaúlÕ sakinlerine bu durumu bildirdi÷imizde onlarÕn cevabÕnÕn çok ilginç
oldu÷unu bildirmekte yarar gördük. YaúlÕlar Cerman kuyusu dibinin
olmadÕ÷Õna hâlâ inanmaktadÕrlar. Çünkü efsanenin gerçekleúmemesi yönünde,
kuyunun alt bölümünün bir mucize olarak kendili÷inden kapandÕ÷ÕnÕ ve bir
iúaret olarak da sadece çÕkÕú bölümünün kaldÕ÷ÕnÕ bildirmektedirler. Bu
düúüncenin ve efsanede anlatÕlan olayÕn gerçek olup olmadÕ÷ÕnÕ siz sayÕn
okuyucularÕmÕzÕn yorumuna bÕrakarak, efsanede vuku bulan olaylar içinde yer
alan kiúilerin, yani kesik baú veya úeyh Abdullah türbesinin ve vuku bulan
yerlerin, Opola ve Cerman kuyusunun, HacÕ TaúÕ denilen karpatÕn,
Garajdanikteki Da÷ yarÕklÕ÷Õn ve insan ayaklarÕ úeklindeki a÷acÕn gerçek
oldu÷unu söylemek gerekir.
SøNAN PAùA VE CAMøø EFSANESø
Bugüne kadar Prizren'de Sinan Paúa Camii’nin kuruluúuyla ilgili pek
çok tartÕúma vardÕr. Sinan Paúa Camii inúaatÕ sÕrasÕnda "Sveti Arhangel
ManastÕrÕ" taúlarÕnÕn kullanÕp kullanÕlmadÕ÷Õ ve aynÕ manastÕrÕn Sinan Paúa
tarafÕndan yÕktÕrÕlÕp yÕktÕrÕlmadÕ÷Õ konusudur. Bu iki konuyla ilgili bugün
Prizren halkÕnda ilginç efsaneler vardÕr.
ZamanÕnda Sinan Paúa söz konusu ve tahribat gören manastÕrda
eúkÕyalarÕn gizlendiklerini ve buradan geçen
yolculara
saldÕrdÕklarÕnÕ
ve
ço÷unu
öldürdüklerine dair bilgi edinmiúti. Bunu
önlemek amacÕyla, Sinan Paúa, Lokviça
Köyü’ndeki Vuyiç ailesinin en itibarlÕ üyesini
yanÕna ça÷ÕrÕp, onunla bir sandÕk altÕn
karúÕlÕ÷Õnda, HÕristiyan köylülerden kendileri
tarafÕndan manastÕrÕn yÕkÕlmasÕ istendi÷ine
dair imza toplamasÕnÕ istemiú. KÕsa bir zaman
sonra tahribat gören manastÕr yÕktÕrÕlmÕútÕr.
Ancak Sinan Paúa sözünde durmayarak, bu
köylülere bir sandÕk gerçek altÕn yerine, sahte
altÕn iade etmiú. Bu yüzden bu köy sakinleri
Sveti Arhangel ManastÕrÕnÕ bir sandÕk sahte
altÕn için sattÕklarÕndan dolayÕ, huzursuzluk
duyarak, sultandan Sinan Paúa hakkÕnda bir
davanÕn açÕlmasÕnÕ istemiúler. Sultan da
Sinan PaúanÕn HÕristiyan köylülerini aldattÕ÷Õna emin olduktan sonra, ona bir
ipek sicim göndererek úu emri vermiú: "Ya camii yÕkÕp yerine manastÕrÕ inúa
147
edersin, ya da úu ipek sicimle asÕlÕrsÕn". Sinan Paúa da camii yÕkÕp yerine
manastÕrÕ inúa etmektense, asÕlmayÕ tercih etmiú139 diye rivayet edilmektedir.
Baúka bir rivayete göre: Sofi
Sinan Paúa, Prizren'den geçerken
manastÕrÕn bu halini görünce, manastÕr
taúlarÕnÕn iyi bir iú için kullanÕlmasÕnÕn
daha
hayÕrlÕ
olaca÷ÕnÕ
ve
HÕristiyanlarÕn bu manastÕrÕ tamir
etmek için imkânlarÕnÕn olmadÕ÷ÕnÕ
düúünmüú. HÕristiyanlar manastÕrÕ
yÕkÕmdan
kurtaramadÕklarÕ
için,
manastÕrÕn kubbesi düúmüú, tabii
afetler sayesiyle tamamÕyla yÕkÕlmaya yüz tutmuútu. Bu yüzden Sinan Paúa bu
manastÕrÕn bazÕ taúlarÕnÕ satÕn alarak, inúa etmiú oldu÷u camiin bazÕ
bölümlerinde kullanmÕútÕr.140
GAZø MEHMET PAùA CAMøø EFSANESø
Büyük hayÕrsever kiúilerden
biri olan Gazi Mehmet Paúa,
Prizren'de helal parayla bir cami
yaptÕrmaya karar vermiú. Bir gün
bütün altÕnlarÕnÕ alÕp ve onlarÕn helal
olduklarÕnÕ tespit etmek için,
tümünü Bistriça deresine atmÕú.
Atarken de, "helal olanlar su
dibinde kalsÕn, haram olanlarÕ ise su
götürsün" diye seslenmiú. Bir süre
sonra su altÕnda kalan altÕnlarÕnÕn
helal oldu÷una inanan paúa, bu
altÕnlarÕ toplayÕp camiin yapÕm
iúlerini büyük bir hevesle baúlatmÕú.
Camiin inúaatÕnda çok
sayÕda iúçi ve ustalar çalÕúÕyormuú.
ønúaat çalÕúmalarÕnÕ sÕralÕ takip eden
paúanÕn gözüne bir gün bir iúçinin
hep aynÕ taúÕ alÕp temele koydu÷u;
yine temelden alÕp geri götürdü÷ünü
139
Bu rivayette bir gerçek var ki OsmanlÕlarÕn döneminde hiç kimse burada söz konusu olan
Sinan Paúa da merkez idarenin haberi ve izni olmadan bu kadar ünlü manastÕrÕ yÕkamadÕ÷Õ
anlaúÕlmaktadÕr.
140
Bu rivayetlerle ve Sinan Paúa Camiin kuruluúuyla ilgili ayrÕntÕlÕ bilgiler için bak: Raif
VÕrmiça Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri I” T.C. Kültür BakanlÕ÷Õ YayÕnlarÕ Ankara 1999
148
ve bunu uzunca bir süre tekrarladÕ÷ÕnÕ görmüú. Paúa da iúçinin yanÕna
yanaúmÕú ve neden böyle yaptÕ÷ÕnÕ sormuú. øúçi de, "Paúam, camiinizde her
úeyin helal oldu÷unu istemiúsinizdir. Benim de gusül abdestim olmadÕ÷Õndan
dolayÕ bu taúÕn haram oldu÷una inanÕyorum ve bu yüzden de temele koymak
istemiyorum" demiú ve paúadan onu ba÷ÕúlamasÕnÕ istemiú.
Böylece Gazi Mehmet Paúa, cami inúaatÕnÕ kestirerek önce hamamÕn
yapÕlmasÕnÕ emretmiú. Böylelikle Prizren'de ilk önce hamam, daha sonra da
cami inúa edilmiútir. HamamÕn inúaatÕndan sonra, namazlardan geri kalmayan
iúçiler, planlanan zamanda camiinin inúaatÕnÕ tamamlamÕúlar.
Camiin resmi açÕlÕúÕndan önce, paúanÕn emri üzerine camiin giriú
kapsÕna büyük bir kilit taktÕrÕlmÕú. AçÕlÕú gününde paúa cemaatle birlikte
kapÕya yanaúÕnca, "ey kilit bu camiin yapÕlmasÕnda her úey helal parayla
yapÕlmÕúsa kendinden açÕl, haram karÕúmÕúsa açÕlma", demiú. Biraz sonra kilit
kendili÷inden açÕlÕyor ve camiin helal parayla yapÕldÕ÷Õ ispatlanÕyordu.
Camiye girmeden önce, cami avlusunda bulunan bir kiúi paúaya
dönmüú, "paúam bu camiin kubbesini çok büyük yapmÕúsÕnÕz, cami bu
kubbeyi taúÕmaz", demiú. Mehmet Paúa da ona, "korkma, bu kubbe çatlasa da
patlamaz", yanÕtÕnÕ vermiú
ve sonra cemaatle birlikte
camiye girmiú ve ilk
namazÕnÕ kÕlmÕútÕr.141
Baúka bir efsaneye
göre: ZamanÕnda bir úimúek
çakmasÕ
sonucu
hasara
u÷rayan cami minaresi ve
kubbesi, uzun bir süre
onarÕlmadan öylece kalmÕú.
Bu camide sÕralÕ namaz kÕlan
bir mümin, üç gece sÕrayla
rüyasÕnda
bir
ermiú
tarafÕndan cami onarÕmÕnÕn
yapÕlmasÕ gerekti÷ini ve bu onarÕmÕn gerçekleúmesi için gereken altÕnlarÕn
cami avlusunda gömülü oldu÷u yeri bildirmiú. Bu kiúi rüyasÕnÕ cami imamÕna
anlatmÕú, ardÕndan da altÕnlarÕn bulundu÷u yer kazÕlarak cami onarÕlmÕú142.
141
Gazi Mehmet PaúanÕn inúa etmiú oldu÷u cami ve hamam bugün Prizren’de bulunmaktadÕr,
Prizren halkÕnda yaúayan bu rivayet tutarlÕ olabilir. Çünkü OsmanlÕlar bir cami yaparken,
aynÕ zamanda o camiin belli bir zaman için bakÕmÕnÕ karúÕlayacak, vakÕflarla yanÕ sÕra, özel
durumlarda (savaú, yangÕn, deprem, yer kaymasÕ) ibadetlerin aksatÕlmamasÕ için, camiin belli
bir yerinde bir miktar altÕn saklÕ olarak gömülürmüú. Böyle olaylar OsmanlÕlarda gelenek halini
almÕú ve her ne kadar rivayetlere ba÷lÕ olsa bile, biz böyle olaylarÕn ve durumlarÕn gerçek
oldu÷una muhtemelen inanmaktayÕz,
142
149
SUZø ÇELEBø EFSANESø
Bu efsaneye göre, Suzi Çelebi’nin büyük bir ermiú veya evliya
oldu÷unu sadece Prizren ve Rumeli’de bilenler de÷il, Arap ülkelerinde de
duyanlar varmÕú.
O zamanda Yemen'de yaúayan bir evliya bir gece rüyasÕnda, ahretteki
hayatÕnÕ Suzi’yle birlikte geçirece÷ini görmüú. Ertesi gün sorup soruúturarak
Suzi'nin, Rumeli’de bulunan Prizren kasabasÕnda do÷du÷unu ve yaúadÕ÷ÕnÕ
ö÷renmiú.
Suzi'yi görmek ve onunla tanÕúmak
için evliya, Yemen'deki tüm mülkünü
satarak uzun yolculuktan sonra Prizren'e
gelmiú ve Suzi'nin hangi mahallede
yaúadÕ÷ÕnÕ bulmuú. Suzi Mahallesine
yaklaútÕ÷Õnda (Suzi o anda mahalle
çocuklarÕyla "eú karakulak" oyununu
oynuyormuú), geçen birine Suzi'nin evinin
hangisi oldu÷unu sormuú, oysa bu kiúi
Suzi'nin evini de÷il çocuklarla oynayan
Suzi'yi göstermiú. Suzi o zamanlar 17
yaúÕnda bir gençmiú. Bunu gören Yemenli
evliya, hayal kÕrÕklÕ÷Õna u÷ramÕú ve "bütün
malÕmÕ
satarak
bir
çocukla
mÕ
görüúece÷im?" diye kendi kendine seslenmiú.
Suzi, evliyanÕn gelece÷ini ve hayal kÕrÕklÕ÷Õna u÷rayaca÷ÕnÕ önceden
biliyormuú. Daha sonra evliyanÕn yanÕna yaklaúan Suzi, Yemenden gelen
evliyaya "gözlerini kapat ve úu eú karakula÷a bas" demiú. Ne olaca÷ÕnÕ
bilmeyen evliya gözlerini kapatmÕú ve eú karakula÷a basmÕú. ArdÕndan da
Suzi "eú karakulak, nereden geldin ise oraya dön" sözlerini söyleyerek
karakula÷a vurmuú. KÕsa bir zaman
sonra gözlerini açan evliya,
kendisini
Yemen'deki
evinde
bulmuú, Suzi ise bu olaydan sonra
yerinde ölmüú, yani ermiúti.
økinci bir efsaneye göre,
zamanÕnda
türbe
bakÕcÕlarÕ
tarafÕndan türbeye birkaç defa çatÕ
yaptÕrÕlmÕú. Fakat bu çatÕnÕn hemen
inúaatÕndan
sonra
kendinden
yÕkÕldÕ÷Õ
ileri
sürülmektedir.
Rivayete göre, "Sozi Baba"nÕn baú üstüne bir çatÕnÕn olmasÕnÕ istemedi÷ini,
açÕk hava ve mavi gökten hoúlandÕ÷Õna inanÕlmaktadÕr. Belki de öyledir!
Sadece o kendisi, bu efsanenin do÷ru olup olmadÕ÷ÕnÕ bilebilir
150
DELøKLø TAù EFSANESø
ZamanÕnda Suzi Çelebi mülkiyetine dair olan “Grajdanik” çiftli÷inde
Suzi’nin inúa etmiú oldu÷u çeúmesi, türbesi ve “Delikli Taú” bulunmaktadÕr.
Prizren halkÕ arasÕnda bu türbeyle ilgili olarak, delikli taútan geçen kiúinin
kötü ruhlardan arÕndÕ÷Õ, günah iúleyenlerin ise delikli taúta sÕkÕúaca÷Õ yönünde
inanÕúlar mevcuttur.
Birinci efsaneye göre: ZamanÕnda bu yörede bir a÷a varmÕú,
koyunlarÕna da çobanlar bakarmÕú. Günden güne koyunlarÕn azaldÕ÷ÕnÕ fark
eden a÷a, úüphe etti÷i çobanlardan birini ça÷ÕrÕp kaybolan koyunlar için
açÕklama istemiú. KoyunlarÕn kurtlar tarafÕndan yendi÷ini söyleyen çobana
inanmayan a÷a, peki demiú, e÷er sen do÷ruyu söylüyorsan, gel delikli taúa gir,
bunu tasdik edelim. E÷er delikli taútan geçersen, gerçe÷i söyledi÷in anlaúÕlÕr,
e÷er geçemezsen, yani taúta sÕkÕúÕrsan yalan söyledi÷in ortaya çÕkar, demiú.
Çoban da bunu kabul etmiú, fakat delikli taúa yaklaúÕnca, korkmaya baúlamÕú
ve koyunlarÕ kurtlar de÷il, kendisinin sattÕ÷ÕnÕ itiraf etmiú. DolayÕsÕyla suçunu
bildirmekle delikli taúa girmekten de kurtulmuú.
økinci bir efsaneye göre:
Delikli Taúa yakÕn bir bostanda iki
arkadaú oturmuú hem bostanÕ
gözetliyor
hem
de
rakÕ
içiyorlarmÕú.
Gecenin
geç
saatlerine kadar içtikleri için
bostan sahibi çok neúelenmiú.
Çünkü gündüz kent pazarÕnda
satmÕú oldu÷u birkaç sÕ÷Õrdan bol
miktarda para kazanmÕútÕ. Bunu
ö÷renen arkadaúÕ, hile yapma÷a
baúlamÕú. BostancÕnÕn kadehine sigara külü atarak bostancÕyÕ zil zurna sarhoú
etmiú. Gece baya÷Õ ilerlemeye baúlayÕnca zil zurna sarhoú olan bostancÕ
uyumuú. Bundan yararlanan arkadaúÕ, onun cebindeki paralarÕ kaparak
ortalÕktan kaybolmuú.
Ertesi gün bostancÕ uyanÕnca pantolonunun arka cebindeki paralarÕn
olmadÕ÷ÕnÕ görmüú. Birden aklÕna geceyi birlikte geçirdi÷i arkadaúÕ gelmiú.
Hemen onun evine koúmuú. ArkadaúÕnÕ avluda bulmuú ve paralarÕnÕn nerde
oldu÷unu sormuú.
ArkadaúÕ kendisini ele vermemek için bu konuda hiçbir úey
bilmedi÷ini söylemiú. Ama bostancÕ buna inanmamÕú ve arkadaúÕnÕ
yakasÕndan tutup, do÷ru söyleyip söylemedi÷ini ö÷renmek için Delikli Taúa
götürmüú ve delikli taútan geçmesini emretmiú. ArkadaúÕ korkmaya baúlamÕú
ve yüzünden so÷uk terler akmaya baúlamÕú. Derin bir soluk aldÕktan sonra
151
elini cebine sokarak çalmÕú oldu÷u bütün paralarÕ bostancÕya geri vermiú ve
böylelikle delikli taúa girmekten kurtulmuú.
MUSTAFA KARABAù EFENDø EFSANESø
Mustafa Karabaú Efendi’nin, kardeúi Ömer Efendi ile birlikte bu
bölgeye Horasan’dan geldikleri ve bugün Prizren’de Lalo Bo÷azÕ adÕyla
malum soka÷a yerleúip uzun zaman
burada
yaúadÕklarÕ
rivayet
edilmektedir.
Bugünkü
“Lalo
Bo÷azÕ” zaten adÕnÕ Mustafa Karabaú
Efendi’nin soyadÕndan almÕútÕr.
YüzyÕllar boyunca bu sokakta
Mustafa Karabaú Efendi ve kardeúi
Ömer Efendi sülalesinden gelen
aileler
yaúamÕúlar
ve
halen
yaúamaktadÕrlar. Bugün yaúayan
kuúak, Mustafa Karabaú Efendi’nin
dokuzuncu neslini oluúturmaktadÕr. ZamanÕnda PadiúahÕn lalasÕ oldu÷u için,
Mustafa Karabaú Efendi’de bu soyadÕn kaldÕ÷Õ ve kardeúi Ömer Efendi ile
birlikte (Lez Baba) buralara gelip, øslâmiyet'in yayÕlmasÕnda büyük
katkÕlarÕnÕn oldu÷una inanÕlmaktadÕr.
Kendisi hiç evlenmemiú, bekâr olarak ölmüútür. Ölüm tarihi
bilinmemektedir, ancak Prizren’in fethi esnasÕnda úehit düútü÷üne
inanÕlmaktadÕr.143 ølk önce bugünkü türbenin bulundu÷u yerde de÷il, yaúadÕ÷Õ
evin arka avlusunda defnedilmiútir.
Daha
sonralarÕ
kasabanÕn
geliúmesiyle bu yerlere çingeneler
yerleúmiú. O dönemde, hatta bugün
bile bu mahallede çingenelerin
demircilikle
(demir
döküm)
u÷raútÕklarÕ bilinmektedir. Zamanla
bu mezar da ortadan kaybolup yerle
bir olmuútur. Nitekim daha sonra
MenakÕp’ta
yazÕldÕ÷Õna
göre,
Mustafa Karabaú Efendi’nin kabri
143
Mustafa Karabaú Efendinin kesin olarak ölüm tarihi bilinmez. HacÕ Mehmet Tahir Efendi,
Mustafa Karabaú Efendinin, kasabamÕzÕn fethi esnasÕnda savaúçÕ olarak úehit düútü÷ünü
bildirmektedir. Nitekim müellif hangi fetih esnasÕnda úehit düútü÷ünü açÕklamamÕútÕr. Biz bu
fethinin aslÕnda 1455 yÕlÕnda vuku bulan Prizren fethine ait oldu÷una inanÕyoruz. Çünkü bu
savaúta çok sayÕda OsmanlÕ savaúçÕsÕnÕn ve akÕncÕlarÕn úehit düútü÷üne inanÕlmaktadÕr nice ki,
Mevlana Cafer Efendi, DalgÕn Baba vb. Ömer Baba, (VÕrmiça, HacÕ Mehmet Tahir Efendi–
MenakÕp, s.58),
152
buradan kaldÕrÕlarak, eski Müslüman kabristanÕna yani, bugünkü yerine
taúÕnmÕútÕr. Daha sonra belirtti÷imiz gibi mezar üstünde bugünkü türbe inúa
edilmiútir ve o zamandan beri aynÕ yerde bulunmaktadÕr. Bu yere taúÕnmasÕna
ra÷men, bugün bile Rom Mahallesinde Mustafa Karabaú Efendi’nin eski
mezarÕ yerinde beyaz badanalÕ bir taú ve taúÕn yanÕndaki evde türbesi de
bulunmaktadÕr.
Türbenin kuruluúuyla ilgili MenakÕp’ta çok ilginç bir rivayete yer
verilmiútir: 1795 yÕllarÕnda Prizren kentini Kara Mahmut Paúa idare
ediyormuú. O dönemde Malta'da esir olan bir Prizren demircisinin rüyasÕna
Mustafa Karabaú Efendi girmiú ve ona "YattÕ÷Õm yerde rahat de÷ilim, baúÕmÕn
üstünde devamlÕ demir dövülüyor, burada devamlÕ ses ve gürültü var. Senin
vazifen, beni Prizren'de yattÕ÷Õm bu mezardan çÕkarÕp úehir kabristanÕna
taúÕmaktÕr" demiú. Hapisteki cezalÕ bunu hayretle karúÕlayÕp, "bunu nasÕl
yaparÕm, hapishaneden nasÕl kaçarÕm", diyerek karúÕ çÕkmÕú. "Sen gözlerini
kapa, yola koyul ve ardÕna hiç dönmeden yoluna devam et. Bunu yerine
getirmeye baúladÕ÷Õn andan itibaren hiçbir engelle karúÕlaúmayacaksÕn, sana
Allah yardÕmcÕ olacaktÕr", demiú ve rüyasÕndan çÕkmÕú. Ertesi gün Mustafa
Efendi’nin iste÷ini yerine getiren cezalÕ, kendini Prizren'de Malta Çeúmesi
baúÕndaki büyük kaya üzerinde bulmuú. Camiden çÕkan müminler onunla
ilgilenince, baúÕna geleni ve kendisine verilen görevi anlatmÕú. Belediyeden
iki bekçi yanÕna verilmiú ve rüyasÕnda bildirilen yere gelmiúler. Çilingirci
dükkânÕndaki örtüyü çekip altÕndaki topra÷Õ kazÕyarak hiç bozulmayan ceset
ortaya çÕkmÕú. BaúÕnda kara bir niúan oldu÷u için ona Karabaú demiúler.
Cesedi bir tabuta koymuúlar ve eski Türk kabristanÕna, yani bugünkü kabrine
defnetmiúler. Daha sonra da halk, bugünkü türbeyi yapmÕútÕr ve Lalo
ailesinden bekçisi tayin edilmiútir.
Prizren halkÕ her yÕl 5 MayÕs tarihinde
Karabaú Baba Günü olarak ilan ettikleri
bu günde, gelenek olarak binlerce kiúi
Karabaú Baba Türbesini ve yanÕndaki iki
türbeyi de ziyaret ederek adaklarÕnÕ
adarlar, türbeler etrafÕndaki mezarlÕkta
ailece bütün gün boyunca yemekler
piúirip yerler. Davul ve zurnalar çalarak,
çocuklar salÕncaklara binip, bugünü
kutsal bir gün olarak kutlamaktadÕrlar. Akúam saatlerinde ise kent sakinlerinin
büyük bir ço÷unlu÷u da buraya gelip gecenin geç saatlerine kadar gezerler.
ønsanlar da÷ÕlÕnca türbe kapanÕr ve gelecek yÕla kadar açÕlmaz. Türbenin di÷er
günlerde de ziyaretçileri vardÕr, ama bu sayÕ çok azdÕr. Karabaú Baba’nÕn
bulundu÷u eski Türk MezarlÕ÷Õ ve oradaki yatanlar için Prizren halkÕnda çok
sayÕda rivayet ve vuku bulmuú gerçek olaylarla ilgili söylentiler vardÕr.
Bugün Prizren halkÕ tarafÕndan en çok ziyaret edilen türbelerden biri
olan Mustafa Karabaú Efendi Türbesi, ziyaretçilerin bütün sÕkÕntÕlarÕ için
153
geldikleri ve küçükbaú hayvan kurban ettikleri, mum yaktÕklarÕ ve para
attÕklarÕ bir yerdir. Eskiden bu adaklar çok daha yaygÕndÕ, ancak günümüzde
bu adaklarÕ daha çok köylerden gelenlerin yaptÕklarÕ görülmektedi
ESKø OSMANLI MEZARLIöI EFSANESø
Uzun zaman önce Tuzsuz
semtinde bugüne kÕyasen evler
de÷il, Prizrenlilerin ba÷larÕ vardÕ.
Bu ba÷lara gitmek için eski
OsmanlÕ MezarlÕ÷Õ yanÕndaki yol
kullanÕlÕrdÕ
(bugünde
durum
aynÕdÕr). ZamanÕnda Prizren ve
Tuzsuz
semti
halkÕnda
bu
mezarlÕkla ilgili çeúitli söylentiler
vardÕ. Bu söylentiler arasÕnda
akúamÕn belli saatlerinde bu
yoldan
geçenlere
mezarlÕkta
kalkan ölülerin göründü÷ü yer almaktaydÕ. Böyle bir durum karúÕsÕnda bu
durumu gören kiúilerin sesinin kesildi÷i de bildirilmekte. Buna inanmak her
ne kadar imkânsÕz olsa bile bu söylentilerle ilgili vuku bulan bir gerçe÷i
yayÕnlamaya hacet gördüm.
Bundan tam 40 yÕl öncesine yapÕlan ba÷ bozumundan sonra Esat
Bütüç, (Seydi Bey Camiin eski imamÕ) babasÕ ve annesiyle birlikte akúam
vakti eve dönüyorlardÕ. Bu mezarlÕ÷Õn yanÕndan geçerken, çocuk olan Esat,
babasÕ ve annesine kÕyasen biraz geride kalmÕú, mezarlÕ÷a baktÕ÷Õnda bir
mezardan bir kadÕnÕn çÕktÕ÷ÕnÕ ve mezar taúÕnÕn yanÕnda saçlarÕnÕ taradÕ÷ÕnÕ
görünce úaúa kalmÕú. O anda babasÕnÕ ve annesini ça÷Õrmak isteyen Esat’Õn
dili tutulur ve bir türlü bu gördü÷ünü babasÕ ve annesine o anda bildiremez.
Öyle ki korkudan koúmaya
baúlar babasÕna ve annesine
yanaúÕr.
BabasÕnÕn
ve
annesinin yanÕna gelince
hemen dili koyuverilir ve
mezarlÕktan
epeyce
uzaklaútÕktan sonra onlara
gördüklerini anlatÕr.
Bizim efsanelerle
mütedair
çalÕúmalarÕmÕzÕ
duyan Esat, Bütüç bu olayÕ
bizzat bize anlattÕ. Daha
sonra bu mezarlÕkta hala mevcut olan bu mezarÕ ve taúÕnÕ ziyaret ettik,
mezarÕn ve mezar taúÕnÕn foto÷rafÕnÕ çekerek burada ilk defa yayÕnlamaya
154
uygun gördük. Bu tür olaylarÕn sadece Esat’a de÷il, daha bir kaç kiúiye de rast
geldi÷ini yaúlÕlardan duymuútum.
ÖMER BABA EFSANESø
Ömer Baba kardeúi
Mustafa Karabaú Efendiyle
birlikte,
zamanÕnda
Horasan'dan
buralara
gelmiú
ve
buralarda
øslamiyet’i yaymak için pek
savaúa katÕldÕklarÕ rivayet
edilmektedir. Uzun zaman
Prizren'in Lalo bo÷azÕnda
kardeúiyle birlikte yaúamÕú.
Ömer
Baba,
kardeúi
Mustafa
Karabaú
Efendi’den
daha
önce
öldü÷ü rivayet edilmektedir. Ömer Baba’nÕn kerametiyle ve ölümüyle ilgili
Prizren halkÕnda çok ilginç efsaneler vardÕr.
Birinci efsaneye göre: Ömer Baba, bu yöredeki köylerden birinde,
bir a÷a evinde küçük yaúta hizmetçilik yapÕyormuú. Zaman geçtikçe küçük
Ömer'de tuhaf úeyler hissedilmeye baúlanmÕú. Bu yüzden insanlar ve ev
sakinleri ona úüpheyle bakmaya baúlamÕúlar. Zaman zaman anlaúÕlmayan kimi
sözleri söyleyen Ömer'i evdekiler ve di÷erleri deli olarak nitendirmeye
baúlamÕúlar. Bir gün ev a÷asÕ Prizren'e gitmek için en iyi atÕnÕn hazÕrlanmasÕnÕ
emretmiú ve ondan sonra yola koyulmuú. Daha sonra evdekilerle beraber ö÷le
yeme÷ini yiyen Ömer, birden bire sofradan sÕçrayarak, "At geberdi, at
geberdi" diye seslenmiú. Fakat alÕúkanlÕ÷a dönüúen onun bu tür davranÕúlarÕ,
ev sakinlerin ilgisini çekmemiú ve Ömer'i susturup yemeklerine devam
etmiúler. Akúamleyin a÷a kasabadan eve yaya döndü÷ünde, evdekiler atÕn
nerede oldu÷unu sormuúlar.
"At yolda geberdi", a÷anÕn
sözlerini iúiten ev sakinleri,
Ömer'in deli olmadÕ÷ÕnÕ, evliya
oldu÷unu anlamÕúlar ve o
günden sonra Ömer'e duyulan
saygÕ, günden güne sadece o
evde de÷il, köyde ve daha
baúka çevrelerde yayÕlmaya
baúlamÕú.
Uzun zaman sonra a÷Õr
bir hastalÕ÷a kapÕlan Ömer,
155
ölmezden önce son kere annesini görmek istemiú. ArkadaúlarÕ da sal (örülmüú
çubuktan hasta taúÕmak için yapÕlan taúÕt) yapÕp annesine götürmek için yola
koyulmuúlar. Fakat kÕsa bir zaman sonra Ömer yolda can vermiú. ArkadaúlarÕ
da öldü÷ü yerde Ömer'i gömmüúler. Ömer'i salla (lesa) taúÕdÕklarÕ için oradaki
köye de bu adÕ vermiúler. Daha sonra aynÕ yerde türbesini de yapmÕúlar.
økinci efsaneye göre: Ömer Baba Prizren yakÕnlarÕndaki ùayne
köyünde do÷muú. Gençli÷inde çobanlÕk yaparmÕú, ama büyük keramet sahibi
imiú. AynÕ anda iki ayrÕ yerde savaú ederken görülürmüú. Fakat bir gece
uyurken, düúmanlar tarafÕndan öldürülmüú. Bu olaydan sonra Ömer Baba,
baúÕnÕ koltu÷u altÕna alarak Prizren’de daha önceleri kazmÕú oldu÷u mezara
gelip kendini defnetmiútir.
Üçüncü efsaneye göre: “Ömer Baba bir ailede hizmetçi olarak
Opola köylerinden birinde çalÕúÕyormuú. Zamanla keramet mertebesine
ulaútÕ÷Õnda aile reisi bunu fark etmiú ve ona para vererek bir süre Lez köyünde
yaúayan ailesinin yanÕna gitmesini emretmiú. Bir gün evde otururken Ömer,
babaannesine: “Anne Arabistan’dan misafirlerimiz gelecek, bize daha fazla
yemek
hazÕrla”
demiú.
Gerçekten de o gün Lez
köyüne Arabistan’dan üç
önemli muallim gelmiú ve
köyün yaúlÕlarÕyla bir odada
konuúurken odaya Ömer Baba
girmiú. Odaya girdi÷inde bu
üç âlim aya÷a kalkÕp Ömer’i
saygÕyla
karúÕlamÕúlar.
YaúlÕlardan biri Ömer kimdir
de siz aya÷a kalktÕnÕz diye
ihtiraz etmiú. Araplar hiçbir
açÕklama yapmayarak sohbete
devam etmiúler. Oysa bu duruma kÕzan Ömer Baba, o anda bu köyün 30
haneden fazla olmamasÕ için beddua etmiútir. (Gerçekten bugün bu köyde 30
haneden fazla ev bulunmamaktadÕr)
Ertesi gün ArabistanlÕ âlimler, Ömer Baba’yÕ da yanlarÕna alÕp
Arabistan’a götürmüúler. 12 yÕl sonra Arabistan’dan gelen Ömer Baba, birçok
savaúa katÕlmÕú. Daha sonra Paútrik da÷Õnda meydana gelen bir savaúta
yaralanan Ömer Baba, yaralÕ olarak Vlaúna ve bugünkü Lez köyüne kadar
gelip orada úehit olmuútur. Daha sonra öldü÷ü yerde türbesi de yaptÕrÕlmÕú ve
kÕlÕcÕ da türbe duvarÕna asÕlmÕútÕr.”
Ömer Baba’nÕn ölümünden sonra kÕlÕcÕ uzun zaman türbede asÕlÕ
olarak duruyormuú. Türbe bakÕcÕsÕ, kÕlÕcÕn türbede bulundu÷u dönemde, øslam
dünyasÕnÕn herhangi bir yerinde savaú olunca bu kÕlÕçtan her zaman kanÕn
damladÕ÷ÕnÕ bildirmektedir. AynÕca, türbe bakÕcÕsÕ, Bulgar istilasÕ zamanÕnda
156
bu kÕlÕcÕn buradan alÕndÕ÷ÕnÕ ve bugün Sofya’da bir müzede korundu÷unu
bildirmektedir.
Ömer Baba ile ilgili çok ilginç, bir rüyayÕ ve gerçek bir olayÕ türbe
bakÕcÕsÕ ailesinden olan arkadaúÕm Dr. Agim Ramadani de anlatmÕútÕ:
“Bir kÕú günü Ömer Baba’ya hizmetçi olarak çalÕútÕ÷Õ evin reisi:
“Eline bir balta al ve ormandan birkaç a÷aç kes” diye emretmiú. Ömer Baba
da baltayÕ alÕp ormanda büyük bir a÷acÕ görerek kesmek istemiú. BaltayÕ
kaldÕrÕp a÷aca vurmak istedi÷i zaman, a÷acÕn inledi÷ini, a÷ladÕ÷ÕnÕ iúitmiú.
Bunu duyunca a÷acÕ kesmekten vazgeçmiú. Etraftan birkaç kurumuú odun
parçasÕ toplayarak o gün durumu idare etmiú. Ömer Baba ertesi gün yine emir
üzere baúka a÷acÕ kesmeye kalktÕ÷Õnda, aynÕ olayla karúÕlanmÕútÕr. Nitekim bir
gün evde odun bulunmayÕnca aile reisi çok kÕzmÕú ve durumun ne oldu÷unu
bilmedi÷i için, Ömer’i yanÕna ça÷ÕrÕp mutlaka odun kesmesini emretmiú ve o
gün Ömer’i de izlemeye karar vermiú. Ömer de her gün oldu÷u gibi o günde
baúka bir a÷aç kesmeye kalkÕnca ve aynÕ durumla karúÕlaúÕnca baltayÕ
koyuverip odunu kesmekten vazgeçmiú. Bunu gören aile reisi yanÕna yaklaúÕp
kesmekten
neden
vazgeçti÷ini
sormuú.
Ömer
hiçbir
úey
söylememiú, aile reisi
yanÕndaki
baltayÕ
kaldÕrÕnca,
a÷acÕn
inlendi÷ini,
a÷ladÕ÷ÕnÕ
iúitmiú. Bunu gören aile
reisi Ömer’in bir ermiú
oldu÷unu anlamÕú ve bir
daha
bu
iúlerle
u÷raúmasÕnÕ istememiú.”
AnlattÕ÷Õ gerçek olay ise úudur: “Bir kÕú günü köy çocuklarÕyla
birlikte Ömer Baba türbesi yanÕnda kayak yapÕyorduk. Kayak yaparken de
çok ba÷rÕúÕp gürültü yapÕyorduk ve çok gülüyorduk. Akúam saatlerine kadar
süren bu kaymak olayÕ Ömer Baba’nÕn karúÕmÕza çÕkmasÕyla son buldu.
Bizden uzak olan Ömer Baba çok yaúlÕ, aksakallÕ ve üstünde yeúil hÕrkasÕ ve
baúÕnda da yeúil türbanÕ vardÕ. Genelde bana baúÕnÕ sallamakla ve parmakla
yapÕp bizim gürültümüzden rahatsÕz oldu÷u yönünde iúaretler yapmÕútÕ.
Korkudan eve geldim ve nineme gördüklerimi anlattÕm. Ninem de onun
düzenli olarak türbeden çÕkÕp (kayak yaptÕ÷ÕmÕz yerde zamanÕnda mevcut olan
çeúmeden) abdest aldÕ÷ÕnÕ söyledi. “Sizin gürültünüzden rahat abdest
alamadÕ÷Õ için buna kÕzdÕ÷ÕnÕ dile getirmiútir.” dedi. “O günden sonra ben
artÕk bu yerde hiç kayak yapmadÕm.” diyen arkadaúÕmÕn, bu olayÕ anlatÕnca da
ürperti içinde oldu÷unu gördüm.
157
SÜLEYMAN ACøZE BABA EFSANESø
"Genç
yaúta
østanbul'a giden Acize Baba,
oradaki
medreselerde
okumuú, ùeyhülislâm olmuú.
O sÕralarda ùeyh øbrahim de
ùam'dan østanbul'a gelmiú.
ùeyh øbrahim de Sadi
TarikatÕ'nÕn üyesiymiú, fakat
çok
fakirmiú.
Dilenerek
yaúamÕnÕ sürdürürmüú. Aya
Sofya'nÕn avlusunda uyurmuú.
Bu arada Sultan'Õn kÕzÕ
hastalanmÕú. Sultan bütün
hakimleri ça÷ÕrdÕ÷Õ halde kÕzÕna hiçbiri derman bulamamÕú. En son birinin
aklÕna ùeyh øbrahim gelmiú, bunu Sultan'a söylemiú. Bunun üzerine Sultan da
onu sarayÕna ça÷ÕrmÕú. ùeyh øbrahim kÕzÕn yattÕ÷Õ odaya girmiú, uzaktan eliyle
iúaret ederek "çÕk mübarek" diye ba÷ÕrmÕú. Bunu söyler söylemez kÕzÕn
karnÕndan bir yÕlan çÕkÕvermiú. ùeyh onu tutup gö÷süne sokmuú ve kÕz
iyileúmiú. ùeyhe para vermek istemiúler, ancak úeyh bunu kabul etmemiú.
Üstelik Sultan'Õ da görmek
istememiú. “Ben fakir biriyim,
sultanla ne iúim ola ki!” demiú
ve saraydan çÕkarak yine Aya
Sofya
avlusuna
gelmiú.
ùeyhülislâm Acize Baba, bu
haberi duymuú ve çok úaúÕrmÕú.
YardÕmcÕsÕ Abdülselam'Õ yanÕna
ça÷ÕrmÕú ve birlikte Aya
Sofya'ya
úeyhi
görmeye
gitmiúler. Aya Sofya'ya gelip
yatsÕ namazÕnÕ kÕlÕp ùeyh
øbrahim'i aramÕúlar ve onu bulmuúlar. ùeyh kendisini niçin aradÕklarÕnÕ
sormuú. Onlar de müridi olmak istediklerini söylemiúler. ùeyh onlara zengin
olduklarÕnÕ, bu bakÕmdan fakir birine mürit olmayacaklarÕnÕ söylemiúse de
onlar Õsrar etmiúler. Bunun üzerine úeyh, "Benimle birlikte olmak istiyorsanÕz,
yarÕn gün do÷madan uzun bir yolculu÷a çÕkmaya hazÕr olun!" demiú.
ùeyhülislâm ve yardÕmcÕsÕ hazÕrlanmÕúlar. Kemerlerine altÕn
yerleútirmiúler. Ertesi gün Aya Sofya'ya gün do÷madan gelmiúler. ùeyhi bulup
birlikte KumkapÕ'ya gitmiúler. Denize geldiklerinde, ùeyh postunu suya atmÕú,
üstüne oturup onlarÕ da ça÷ÕrmÕú. Onlar oturur oturmaz postu suya batmaya
158
baúlamÕú. Bo÷ulmaktan korkarak imdat istemiúler. Fakat ùeyh onlara
"Üstünüzdeki yÕlanlarÕ (altÕnlarÕ) atÕnÕz, onlarÕ kemerlerinizde taúÕyorsunuz"
demiú. Bunun üzerine onlar altÕnlarÕ atmÕúlar ve postu üzerine batmadan
oturmuúlar, yola koyulmuúlar ve böylelikle ùeyh'in müridi olmuúlar.
Bir gün ùeyh øbrahim, onlarÕ yanÕna ça÷ÕrmÕú. Abdülselam'a
østanbul'da bir tekke açmasÕnÕ söylemiú, Süleyman Acize Baba'ya da
Rumeli'ye gidip orada tekke açmasÕnÕ emretmiú. Acize Baba bunu kabul
ederek Rumeli'ye gelmiú, Yakova ve Prizren'de tekke kurmuútur.
KURøLA TEKKESø
VE ùEYH HASAN EFENDø EFSANESø
Kurila Kadiri
Tekkesinde
ùeyh
Bedrettin'den önce,
postniúin görevinde
ùeyh
Hasan
bulunmaktaydÕ. ùeyh
Hasan, bir akúamüstü
zikirden
sonra
postunda otururken,
tekkeye iki misafir
gelmiú. ùeyhin o anda
evinde ne ekme÷i ne
de parasÕ varmÕú.
Misafirler
durumu
anlamasÕn diye, dÕúarÕ çÕkÕp yakÕn olan fÕrÕna gitmiú ve iki ekmek istemiú.
Ekmekçi para isteyince, úeyh ekme÷i veresiye almaya istemiú. Ekmekçi buna
karúÕ çÕkÕnca, úeyh de misafirlerini akúam yemeksiz bÕrakmamak için,
cüppesini çÕkarÕp, rehin olarak dükkânda bÕrakmÕú. Bunu kabul eden ekmekçi,
ekmekleri vermiú ve cüppeyi de çiviye asmÕú. ùeyh çÕkar çÕkmaz, cüppe
çividen inerek ekmekçiyi çok dövmüú ve ondan sonra ekmekçiden onu geriye
çevirmesi için tekke yoluna koyulmuúlar. Cüppe yol boyunca ekmekçiyi hep
dövmeye devam etmiú. Tekke kapÕsÕna gelince, kapÕyÕ birkaç defa çalan
ekmekçinin bu vuruúunu duyan úeyhin karÕsÕ çÕkmak istemiú. Ancak úeyh
bÕrakmamÕú, çünkü ekmekçinin oldu÷unu biliyormuú. KarÕsÕna: "O
ekmekçidir, bÕrak biraz beklesin ve dayak yesin." demiú. Daha sonra dÕúarÕya
çÕkan úeyh, ekmekçiyi bu halde görünce, hiçbir úey söylememiú ve uzatÕlan
cüppeyi alarak tekkeye girmiú.
159
KUTUP MUSA EFENDø EFSANESø
ZamanÕnda Arabistan'dan üç seyyah Prizren'i ziyaret etmek için yola
koyulmuúlar. Kalkandelen'i geçtikten sonra ùar Da÷Õ eteklerinde, tipiye
yakalanmÕúlar. Bu fÕrtÕna esnasÕnda bir an önce Kutup Musa Efendi’nin
tekkesine sÕ÷Õnmak isteyen seyyahlardan biri, "tekkeye geldi÷imizde inúallah
akúam yeme÷inde kuru fasulye ile pastÕrma vardÕr" derken, di÷eri sÕcak
ekmek, üçüncüsü de üzümün olmasÕnÕ dilemiú. O anda tekkedeki postunda
oturan ùeyh Kutup Musa
Efendi, bunlarÕ hepsini duymuú
ve
misafirler
gelmeden
kahvecisini ça÷Õrarak, akúam
için kuru fasulye ile pastÕrmanÕn
piúirmesini, taze ve sÕcak
ekmekler yapmasÕnÕ fÕrÕncÕya
bildirmesini ve daha sonra da
ba÷a gidip en iyi üzümlerden
bir sepet toplamasÕnÕ istemiú.
Kahveci de bütün bunlarÕ
yapmÕú, fakat kÕú oldu÷undan,
üzümü nasÕl bulaca÷ÕnÕ merak
etmiú. ùeyhin emrini yerine getirmek için ba÷a gitmiú ve geldi÷inde, ba÷daki
asma a÷açlarÕnÕn üzümle dolu oldu÷unu görmüú ve bir sepet üzüm toplayarak
eve dönmüú. Biraz sonra gelen misafirler sÕcak odaya girip, hal hatÕr
sorduktan sonra, sofra döúenmiú ve yemek olarak da kuru fasulye ile pastÕrma,
sÕcak ekmek ve sonunda da üzüm ortaya çÕkÕnca seyyahlar birbirine
bakÕúmÕúlar ve úaúakalmÕúlar.
Bunu gören Kutup Musa
Efendi seyyahlara: "Bu zamanda
sÕcak ekmek, kuru fasulye ve
pastÕrmanÕn istenmesi normaldir"
derken, üçüncüsüne çevrilerek,
aklÕna nereden üzümün geldi÷ini
sormuú
ve
iste÷ini
yerine
getirenleri sÕkÕntÕya soktu÷unu
bildirerek, sözüne son vermiú.
Bunu iúiten seyyahlar Kutup Musa
Efendi’nin ne kadar büyük bir
evliya oldu÷unu anlayarak ondan
özür dilemiúler. Ertesi gün, kahveci yine sepetini eline alÕp üzüm almak için
ba÷a gitmiú. Ne görsün, bütün asmalar ve ba÷ tamamÕyla ya÷an karla
örtülmüú ve dünkü üzümlerden hiçbir iz kalmamÕú. Geri dönünce Kutup Musa
160
Efendi kahveciyi yanÕna ça÷ÕrÕp, "Her gün dün de÷ildir ve bugün de dün
olamaz, o iú de dünde kalmÕútÕr" diyerek sabah kahvesinin yapÕlmasÕnÕ
emretmiú.
økinci bir Efsaneye göre: Maraú'taki Sadi Tekkesi úeyhlerinden biri
her sabah dereye inip sabah namazÕ için abdest alÕyormuú. Fakat aynÕ anda
Tabakhane semtinde de Kutup Musa Efendi’nin de abdest aldÕ÷ÕnÕ biliyormuú.
Eline bir elma alÕp "al" deyip, elmayÕ Kutup Musa Efendi’ye göndermiú.
Kutup Musa Efendi’nin eline geçen elma, suyun akÕú yönünde kolayca
gönderilebilece÷ini ve elmanÕn ters yönde gönderilmesinde kerametin daha
üstün oldu÷unu kanÕtlamak için, elmayÕ suyun aktÕ÷Õ ters yönüne atarak, "al be
pir" demesiyle, anÕnda elma Sadi Tekkesi úeyhin eline geçmiú. ElmayÕ elinde
gören úeyh úaúakalmÕú ve Kutup Musa Efendi’nin ondan çok daha büyük bir
evliya ve keramet sahibi oldu÷unu anlayarak, o günden sonra Kutup Musa
Efendi’yi saygÕyla karúÕlamÕú.
SOFø BABA EFSANESø
Sofi Baba Prizren
halkÕnÕn
inancÕnda
kerametleriyle malum bir
ermiú
mertebesinde
yükselen bir evliyadÕr ve
Prizren halkÕ arasÕnda
onunla ilgili çok ilginç bir
efsane vardÕr.
Sofi
Baba,
zamanÕnda
Prizreni'in
Kurila denilen semtinde
yaúÕyormuú. Her yönüyle
âlim ve dürüst bir ulema
oldu÷unu herkes biliyormuú. Bu yüzden halk üzerinde büyük bir otoritesi
varmÕú. Halk da onu evliya olarak biliyormuú. Bir yaz günü çocuklarÕyla
birlikte harmana gitmiú. Harman esnasÕnda Yunanistan'daki savaúta Türk
askerlerinin savaúÕ kaybedeceklerini hissetmeye baúlayÕnca, eline dirgeni alÕp,
harmanlÕktan Yunanistan'daki savaú yerine gitmiú ve orada Türk askerleriyle
birlikte savaúmaya baúlamÕú. Bu savaúta OsmanlÕ askeri olarak KurilalÕ üç
genç de Türklerle birlikte savaúÕyormuú. Bunlar savaú esnasÕnda Sofi
Baba’nÕn savaútÕ÷ÕnÕ görmüúler.
Türkler, savaúÕ kazanÕnca Sofi Baba da harmana geri dönmüú ve
harman bitince akúamleyin çocuklarÕyla birlikte evine gelmiú. Savaútan kanlÕ
olan dirgeni evdeki akakta (potokta) yÕkarken, gelinleri bunu görmüú ve
161
gördüklerini kaynanalarÕna anlatmÕúlar. HanÕmÕ da kocasÕna dirgende kanlarÕn
nereden geldi÷ini sorunca, Sofi Baba da, akúamleyin eve gelince köpeklerin
saldÕrÕsÕna u÷radÕ÷ÕnÕ ve onlarÕ dirgenle uzaklaútÕrdÕ÷ÕnÕ söylemiú ve
böylelikle bu olayÕ kapatmÕú.
Aradan beú yÕl geçtikten sonra Kurila'da bir Mevlit esnasÕnda açÕlan
konuúmalarda Yunan-Türk savaúlarÕ da geçmiú. Bu savaútan söz eden ve
savaúa katÕlan KurilalÕ genç, "Sofi Baba olmasaydÕ biz bu savaúÕ
kaybediyorduk" demiú ve Sofi Baba’nÕn cesurca düúmana karúÕ dirgenle
saldÕrdÕ÷ÕnÕ, bunun da hepsine güç verdi÷ini ve bu savaúÕ onun sayesinde
kazandÕklarÕnÕ söylemiú. Oradakiler bunu duyunca úaúa kalmÕúlar. Sofi Baba
iúi yatÕútÕrmak için bu kiúilerin onu baúka bir kimseyle karÕútÕrdÕklarÕnÕ
söylemiú ve "ben böyle bir savaúa katÕlmadÕm" demiú. Fakat bu sözleri pek
inandÕrÕcÕ bulmayan bir ihtiyar, evliyalarÕn sÕrlarÕnÕn gizli kalmasÕ úartÕyla,
kenardan seslenerek, "bÕrakÕn ya, mevlit esnasÕnda savaú konuúmalarÕ olmaz"
demiú ve böylelikle bu konuyu kapatmÕú. Ancak ondan sonra halk arasÕnda
Sofi Baba’nÕn kim oldu÷u tam olarak ortaya çÕkmÕútÕr.
TESKøR EFENDø EFSANESø
Prizren halkÕnÕn inançlarÕnda
yaúayan
ve
ermiú
mertebesine
yükseltilmiú
olan kiúilerden biri de Tezkir
Efendi’dir.
Tezkir
Efendi’nin kiúili÷i hakkÕnda
bugüne kadar hiçbir kayÕt
yoktur.
Prizren
halkÕ
arasÕnda
sadece
Tezkir
Efendi’yle ilgili rivayetler
mevcuttur.
Efsaneye
göre,
Tezkir Baba çok genç ölmüú ve kendi iste÷i üzere bu yol kenarÕnda gömülmüú
diye bildirilir. Tezkir Efendi’nin ergenlik ça÷Õna geldi÷inde, babasÕ hacca
gitmiú. Annesi bir gün helva yapÕp içinden bu helvayÕ hac da bulunan
kocasÕnÕn da yemesini istemiú. Bunu hisseden Tezkir Baba, biraz sonra annesi
namaz kÕlarken bir tasla helva alÕp odasÕna girip, Kâbe'de bulunan babasÕnÕn
yanÕna gitmiú. Tavaf edildikten sonra babasÕna helvayÕ vermiú ve geriye
dönmüú.
Bir süre sonra hacdan eve dönen babasÕ getirdikleri hediyeleri
da÷ÕtÕnca, torbasÕndan helva getirilen tasÕ da hanÕmÕna vermiú. HanÕmÕ da
kocasÕna, "bu tas nedir" diye sorunca, kocasÕ da, "bilmiyor musun ben
162
Kâbe'de iken Tezkir, bana bu tasla helva getirmiúti" diye cevap vermiú. Bunu
duyan annesi Tezkir'in yanÕna gidip onun ermiú oldu÷unu anlamÕú.
VELø BABA EFSANESø
Derviúlerle ilgili ço÷u efsanede, derviúlerin kendini baúkalarÕ için feda
etmeleri durumuna rastlanmaktadÕr. Böyle bir olaya Prizren'deki Veli
Baba’yla ilgili efsanede de rastlanmaktadÕr.
ZamanÕnda Veli Baba’nÕn øslâmiyet'i yaymak için Prizren'in köy ve
kazalarÕnÕ dolaútÕ÷Õ malumdur. Prizren'de kaldÕ÷Õ sÕrada ona cami yanÕnda bir
tekkede sürekli olarak yemek getirirlermiú. Bu görevi o zamanda úehrin
zenginlerinden olan Ahmet Nurettin Yemiúi’nin atalarÕ yapÕyormuú. Çok
zengin olan bu aile Veli Baba’nÕn her ihtiyacÕnÕ karúÕlÕyormuú.
Günün birinde bu aile, çocuklarÕndan birinin ölümcül hasta olmasÕ
nedeniyle, Veli Baba'ya tam zamanÕnda yeme÷i götürememiúler. Daha sonra
yeme÷i getirdiklerinde çocuklarÕnÕn çok hasta oldu÷unu söyleyerek, özür
dilemiúler. Bunun üzerine Veli Baba onlara, "Siz hiç sÕkÕlmayÕn çocu÷unuz
bir önce iyileúecek” diyerek hemen oracÕkta vefat etmiútir.. Böylece kendi
ölümüyle çocu÷un kaderini de÷iútirmiú. Bundan dolayÕ Ahmet Nurettin'in
atalarÕ Veli Baba'nÕn ölümünden sonra ona bir türbe yaptÕrmÕúlardÕr144.
YEMøùÇø HASAN PAùA EFSANESø
Yemiúçi Hasan Paúa, zamanÕnda sultan ordusunda görev yapmÕú. Bir
gün atÕyla o zamanki Prizren Valisi görevinde bulunan Mustafa Paúa’ya
ziyarete gelmiú. Yemiúçi Hasan Paúa’nÕn atÕnÕ be÷enen Mustafa Paúa, onu
satÕn almak istemiú. Ancak Yemiúçi Hasan Paúa buna razÕ olmayarak, "AtÕm
canÕm kadar de÷erlidir" diye cevap vermiú.
Böyle bir durum karúÕsÕnda vali tabii ki çok kÕzmÕú. Yemiúçi Hasan'Õn
atÕnÕ zoraki elinden almÕú. Bununla yetinmeyerek Yemiúçi Hasan'a 500 kamçÕ
da vurulmasÕnÕ emretmiú. Zaman geçtikçe, Yemiúçi Hasan Paúa yürütülen
savaúlarda büyük baúarÕlar elde ettikten sonra, Sultan tarafÕndan tayin edilen
askerleriyle birlikte Rumeli'ye gönderilmiú ve çok geçmeden Sofya valisi
görevine atanmÕú.
Yemiúçi Hasan Paúa’nÕn vali görevini kutlamak için Rumeli'ye ba÷lÕ
bütün kazalardan ona ziyarete gelenler olmuú. Bir gün de Mustafa Paúa da
ziyaret için Sofya'ya gitmiú. Mustafa PaúayÕ karúÕsÕnda gören Yemiúçi Hasan
Paúa, "AtÕmÕ almakla yetinmeyerek kalkÕp beni dövdün" diyerek bunun
144
Tihomir Ĉorÿeviü: "Nekoliko Turbeta i legende o njima", Naš Narodni Život, V knjiga,
Beograd 1932 g., s. 8-35;
163
sebebini ö÷renmek istemiú. YanÕt almadÕkça Yemiúçi Hasan Paúa da
adamlarÕna Mustafa Paúa’nÕn dövülmesini emretmiú. Bu iúkenceye
dayanamayan Mustafa Paúa dayaktan ölmüú diye efsanevi bir söylenti vardÕr.
Elde etmiú oldu÷u baúarÕlarÕyla daha sonralarÕ Yemiúçi Hasan Paúa
Sadrazam rütbesine kadar ulaúmÕú. ønsanlara karúÕ iúledi÷i zulümleriyle de
adÕnÕ duyurmuútur. O zamanlar birkaç tanÕnmÕú imamÕ da öldüren Hasan Paúa,
do÷um yeri olan Rugova köyünde bir cami inúa ettirerek Prizren kentine su
getirerek, iyi bir iú yapmÕútÕr.
KARSLI ALø EFENDø EFSANESø
KarslÕ Ali Efendi; zamanÕnda meydana gelen bir savaúta úehit düúmüú
ve aynÕ yerde gömülmüú. Türbe yapÕlmadan önce, burada sadece bir taú
varmÕú ve bu taúÕn üstünde mum yakÕlÕrmÕú. Bu taú zamanÕnda bir nalbant
dükkânÕnda bulunmaktaymÕú. O dönemde Prizren'de yaúayan zengin bir kiúi,
bir gece, Ali Efendi’yi rüyasÕnda görmüú ve ona kendi mezarÕ üzerinde bir
türbenin yapÕlmasÕnÕ istemiú. RüyayÕ gören úahÕs kÕsa bir zaman sonra KarslÕ
Ali Efendi’nin iste÷i üzerine türbeyi inúa etmiútir. Kerpiç ve taú yapÕlÕ olan bu
türbe dikdörtgen úeklinde üstü kiremitle örtülüymüú. Uzun zaman bu türbeye
baú a÷rÕsÕ olanlarÕn geldi÷i malumdur.
Di÷er bir efsaneye göre: KarslÕ Ali Efendi; bir kadÕnÕn rüyasÕna girer
ve üzerinde bir a÷ÕrlÕ÷Õn var oldu÷unu, bu a÷ÕrlÕ÷Õn da çekilmesini ondan
istemiú. KadÕn, ertesi gün türbeye gitmiú, türbe içini iyice baktÕktan sonra, bir
úey göremeyip türbeden çÕkmÕú ve evine dönmüú. AynÕ gece tekrar kadÕnÕn
rüyasÕna giren KarslÕ Efendi, aynÕ iste÷ini tekrarlamÕú. KadÕn yine ertesi gün
türbeye giderek, etrafa iyice baktÕktan sonra yine bir úey bulamamÕú ve evine
dönmüú. Üçüncü kez aynÕ rüyayÕ gören kadÕn, ertesi gün türbedara gidip
rüyasÕnÕ oldu÷u gibi anlatmÕú. Fakat türbedar da türbenin üzerinde herhangi
bir úey olmadÕ÷ÕnÕ görünce, o zaman yanÕna bir kiúiyi daha alÕp, kadÕnla
birlikte türbeyi iyice yoklamaya baúlamÕú. SandukayÕ kaldÕrmÕú ve sanduka
altÕnda yarÕm çuval do÷ranmÕú tütünün bilinmeyen bir kiúi tarafÕndan buraya
konuldu÷unu görmüúler. ÇuvalÕ oradan çekip, baúka bir yere koymuúlar.
Birkaç gün sonra, tütünü koyan kiúi türbeye gelmiú ve çuvalÕ koydu÷u yerde
bulamayÕnca, türbedardan çuvalÕ istemiú. O da sakladÕ÷Õ tütünü alÕp adama
vermiú. Bu olaydan sonra artÕk KarslÕ Ali Efendi bu kadÕnÕn rüyasÕna
girmemiútir.
KASIM BABA EFSANESø
Bugün KasÕm Baba türbesinin kesin olarak nerede oldu÷u bilinmez.
YaúlÕ Prizrenliler bugün eski santral yanÕnda bulunan iki kabirden birincisinin
KasÕm Baba’ya ait oldu÷u söylerler. Lakin, KasÕm Baba’ya ait baúka bir
164
türbenin de bugün Rahlin semtindeki merhum ùefik Pala amcanÕn evinde
bulundu÷unu ve bu türbede durmaksÕzÕn her gece mum yandÕ÷ÕnÕ da söylemek
gerekir.
O zamanki Prizren'in zengin ailelerinden gelen KasÕm Bey’in de,
di÷er iki kardeúi Maksut Paúa ve Seydi Beyle beraber hayÕr sever bir kiúi
oldu÷unu, onun XVII. asrÕn ortalarÕnda (bütün varlÕ÷ÕnÕ satarak) Prizren'de bir
su kanalÕnÕn inúa etti÷ini, onun hayratÕ kanÕtlamaktadÕr. Bu su kanalÕ
zamanÕnda 1,50 km uzunlu÷undaydÕ. Bistriça nehrinden alÕnan suyun Kurila,
Rahlin ve Bajdarhane semtlerinden geçerek Prizren ovalarÕna döküldü÷ünü
bütün Prizren halkÕ bilmektedir. Çünkü bu kanal faal oldu÷u zamanlarda 250
kadar evden geçmekteydi.
Prizren halkÕ bu kanala "KasÕm
Baba Deresi" de derler. Bu su kanalÕ,
1970 yÕllarÕna kadar mevcuttu ve
içinden durmaksÕzÕn temiz su akardÕ.
Daha sonralarÕ Kurila semtinde yeni
evlerin inúa edilmesiyle ve zamanla
dere bendinin de hasara u÷ramasÕ
sonucu, kanal yavaú yavaú kurumuútur.
KasÕm Baba deresiyle ilgili
Prizren
halkÕnda
birçok
efsane
mevcuttur. Bir efsaneye göre KasÕm
Bey, çok zengin bir kiúiymiú. Bu su
kanalÕnÕ yaptÕrmak için tüm malÕnÕ ve mülkünü satmÕú. Kanalda inúa iúlerinin
sona ermesiyle, kanala ilk suyu koyuveren de KasÕm Bey olmuú. Suyun
kanalÕn sonuna ulaútÕ÷ÕnÕ anlayan KasÕm Bey, müjdeyi getiren kiúiye hiç
parasÕ kalmadÕ÷Õ için elindeki tespihleri vermiú ve aynÕ anda ortadan
kaybolmuú.
Bu dere suyunun çok temiz oldu÷unu söyleyen yaúlÕlar, aynÕ zamanda
dere suyundan, ayran, cacÕk ve yemeklerin de yapÕldÕ÷Õ, hatta bazÕlarÕnÕn bu
suyu içti÷ini de ileri sürmektedirler. Suyun temiz tutulmasÕ için tüm ev
sakinleri buna dikkat ediyormuú. Yani, bu dere suyunun temiz tutulmasÕ için
herkes elinden geleni yapÕyormuú ve bu durum her evde bir gelenek halini
almÕú. Tabi ki aralarÕnda bu kurallara uymayanlar da varmÕú.
Günün birinde, adamÕn biri suyu kirletmek için suya her türlü çöp ve
terslik atÕyormuú. Bunu gören kiúiler adama, "sakÕn yapma suyu kirletme
yoksa u÷rarsÕn (çarpÕlÕrsÕn), yani baúÕna bir bela gelir diye" seslenmiúler. Buna
inanmayan adam, yine suyu kirletmeye devam etmiú. Ertesi gün konu komúu,
bu adamÕ dere yanÕnda ölü olarak bulmuúlar. Buna benzer daha birçok olayÕn
var oldu÷unu bildiren yaúlÕlar, her kim bu derenin suyunu kirletmeye
kalkÕúmÕúsa, onu mutlaka bir bela bulmuútur, diye ifade etmektedirler. Bu
yüzden yaúlÕ Kurila sakinleri derenin aktÕ÷Õ dönemde suyu kirletmemeleri
için, çocuklarÕna KasÕm Baba’nÕn su kanalÕnÕn tamamlanmasÕndan sonra
165
erdi÷ini yani evliya oldu÷unu ve her gün sopasÕyla dereyi gözetleyip,
temizli÷ini ve kontrol etti÷ini söylermiú. Kirletenlerin ise cezalandÕklarÕnÕ hep
vurgularlarmÕú.
YaúlÕlar, zamanÕnda kanalÕn geçti÷i her evde, akúamleyin dere
yanÕnda temiz bir havlunun bÕrakÕldÕ÷ÕnÕ bildirmektedirler. Nedeni de, KasÕm
Baba’nÕn sabah namazÕnÕ kÕlmak için
derede abdest alÕp bu havluyu kullanmasÕ
için imiú. Geceleyin dere yanÕnda
bÕrakÕlan havlunun her sabah hep Õslak
oldu÷u da bilinen bir gerçekmiú.
Metnin devamÕnda KasÕm Baba
Türbesi ile ilgili Prizren’de vuku bulan
gerçek bir olayÕ, rüyayÕ anlatmak
istiyoruz:
Uzun
yÕllardan
beri
Kanada’da, Recep Ya÷lÕ adÕnda (bizim
de tandÕ÷ÕmÕz) KurilalÕ bir Prizrenli
yaúamaktadÕr. Bundan 40-45 yÕl öncesine
Kanada’da iken Receb’in rüyasÕna KasÕm Baba giriyor ve ona tatile Prizren’e
gitmesini ve Prizrenlilerin “Eski Mlin” (Eski De÷irmen) dedikleri köprünün
biraz aúa÷ÕsÕnda, mezarÕnÕn bulundu÷unu, orada kuburunu yani türbesini
yaptÕrmasÕnÕ istemiú. Gerçekten de tatil zamanÕnda Recep Prizren’e gelmiú ve
bugün hala Kurilada yaúayan ailesine rüyasÕnÕ anlatmÕú. Ertesi gün birkaç iúçi
kiralayÕp tarif edilen yere gitmiú ve o araziyi temizledikten sonra bir
bölümünü yüksekçe bir taú duvarla çevreleyip KasÕm Baba mezarÕnÕ, türbesini
yaptÕrmÕútÕr, akabinde birkaç gün Prizren’de kaldÕktan sonra Recep yine
Kanada’ya dönmüú.
Ailesi ve komúularÕ Recep’in her Prizren’e geliúinde KasÕm Baba
türbesini ziyaret etti÷ini ve orada mum yaktÕ÷ÕnÕ bildirmektedirler. O günden
sonra bazÕ Prizrenliler de KasÕm Baba türbesini çeúitli sÕkÕntÕlardan dolayÕ
ziyaret eder, fatiha okurlar ve mum yakarlar.
KALENDER BABA EFSANESø
Bugün
“øslahana”
denilen semt meydanlÕ÷ÕnÕn tam
ortasÕnda yer alan Kalender
Baba
türbesi
bir
metre
yükseklikte ve 50 cm geniúlikte
olan bir duvarla çevrilidir. øçinde
kenarlarÕ 30 cm yükseklikte üstü
açÕk bir kabir bulunmaktadÕr.
Türbe ve kabir duvarlarÕ beyaz
kireçle
badanalanmÕútÕr.
166
Kalender Baba’yla ilgili hiçbir bilgimiz yoktur. Sadece onun bir ermiú ve
evliya oldu÷u ve kerametlerinin de büyük oldu÷u rivayet edilmektedir.
ZamanÕnda türbe karúÕsÕnda eski askeri kÕúlasÕnÕn bulunmasÕ
nedeniyle, türbenin buradan kaldÕrÕlmasÕ istenmiúse de, bütün giriúimler
baúarÕsÕz kalmÕútÕr. Çünkü tüm giriúimcilerin tuhaf úeylerle karúÕlaútÕ÷Õ
bildirilmektedir. ZamanÕnda kabir baúÕnda büyük bir dut a÷acÕ vardÕ. Daha
sonra bir kÕú gününde bu dut a÷aç kesilmiútir, ama aynÕ yerde o gün bugündür
a÷ÕcÕn kökü kalmÕútÕr. Biz bu mahallede yaúadÕ÷ÕmÕz için a÷acÕn, kesilme
olayÕnÕ anlatmak istiyoruz.
1972 yÕlÕnda Prizren'de beú gün beú gece durmaksÕzÕn kar ya÷dÕktan
sonra yollar kapandÕ büyük so÷uklar baúladÕ. Yollar kapalÕ oldu÷undan kasaba
halkÕ odunsuz kalmÕútÕ. Odunu olmayan aileler ise büyük sÕkÕntÕ çekip azap
içindeydi. Böyle bir durumda fakir olan türbe bakÕcÕsÕ Con BayramÕn da
ailesiydi. Böyle bir kÕú gecesinde türbe bakÕcÕsÕ Con BayramÕn rüyasÕna,
Kalender Baba girip, yüz seneden fazla kabir baúÕnda mevcut olan dudun
kesmesini ve bu so÷uk günlerde bu odunlarla ailesinin ÕsÕnmasÕnÕ emretmiú.
Con Bayram da ertesi gün erken kalkÕp dudu kesip o yÕlki a÷Õr kÕúÕ bu dut
a÷acÕnÕn odunlarÕyla geçirmiútir. Dudun kesildi÷ini gören mahalli bunu neden
yaptÕ÷ÕnÕ sormuú ve cevabÕnÕ da hemen almÕútÕr.
Böyle bir olayÕn daha do÷rusu rüyanÕn Con Bayram tarafÕndan görüp
görülmedi÷i konusunda mahalli kesin bir yargÕ getirme durumunda de÷ildi,
çünkü Con Bayram’Õn ruhani olarak normal bir kiúi olmadÕ÷ÕnÕ mahalli
biliyordu. Ancak bu rüyanÕn gerçek olup olmadÕ÷ÕnÕ sadece türbe bakÕcÕsÕ Con
Bayram bilmekteydi. Nitekim biz mantÕki olmaya yakÕn böyle bir olayÕn vuku
buldu÷una inanmaktayÕz. Çünkü yüz seneden fazla türbe baúÕnda dikilen ve
kutsal bilinen bir dut a÷acÕnÕ kesmek için ancak o kiúinin önemli bir nedeni ve
büyük bir cesareti olmasÕ gerekirdi. Kalender Baba türbesine ziyaretçiler sihir
bozmak için gelirler. Dua okunduktan sonra para, eúya adarlar ve mum
yakarlar.
HEKøM BABA EFSANESø
Hekim Baba türbesi, 200 yÕldan
fazla Prizren’deki Seydi Bey Camii
giriúinin
solunda
bulunmaktadÕr.
Sanduka biçiminde kabir, yeúil örtü ile
örtülüdür. Bu kabir yanÕnda adÕ
bilinmeyen baúka bir kabir daha vardÕr.
Hekim Baba’nÕn hüviyetiyle
ilgili kesin malumatÕmÕz yoktur. Onun
OsmanlÕ ordusunun hekimi ve büyük bir
muallim oldu÷u, cesur bir kahraman
olarak da ço÷u savaúlara katÕldÕ÷Õ, Avusturya-OsmanlÕ SavaúÕ esnasÕnda
167
Prizreni korurken úehit düútü÷ü rivayet edilmektedir. Büyük bir hayÕrsever
olan Hekim Baba, vefat ettikten sonra bu cami giriúinin solunda ve herkesin
görebilece÷i bir yerde defnedilmiú ve kabri yapÕlmÕútÕr. Daha sonra yanÕnda
mevcut olan di÷er kabirle birlikte bu bölüm yüksekçe bir duvarla çevrilmiú ve
türbeye dönüútürülmüútür.
Hekim Baba’ya her namazdan sonra cemaat fatiha okurmuú. Önceki
cami imamlarÕndan aldÕ÷ÕmÕz bilgilerde ise, bir ermiú olarak bilinen Hekim
Baba’ya inananlarÕn, úifa için buraya geldikleri yer almaktadÕr.
Bu camide bir dönem imamlÕk görevinde bulunan Esat Bütüç, bizlere
Hekim Baba ile ilgili çok ilginç bir rüyayÕ anlatmÕútÕ. Biz bu olayÕ oldu÷u gibi
aktarmaya çalÕúaca÷Õz: Bundan 25 yÕl önce bu camide imam görevinde
bulunuyordum. Bir gün müezzinle birlikte caminin temizlenmesine giriútik,
müteakiben Hekim Baba’nÕn sandukasÕndaki yeúil örtüyü, havlularÕ ve
sandukayÕ da temizlemek için ahúap kapa÷Õ kaldÕrdÕk. Dar zaman oldu÷u için
o gün havlular ve örtü kurumadÕ. Ertesi gün de bir iúim çÕkÕnca kabir üç gün
açÕk kalmÕútÕ. Üçüncü gece rüyama, yeúil elbiseli, türbanlÕ ve aksakallÕ Hekim
Baba çÕkÕp “Bak o÷lum, beni birkaç gündür çÕplak bÕraktÕnÕz, beni hemen
örtünüz” diyerek uyarÕda bulundu. O anda kan ter içinde sÕçrayarak uyandÕm.
O gece camii müezzini merhum Ramadan ùporta da aynÕ rüyayÕ görmüú.
Ertesi gün sabah namazÕ için camiye geldi÷imde cami müezzininin
cami önünde durdu÷u gördüm, “hayÕrdÕr neden camiye girmedin” diye
sordu÷umda hemen bana heyecan içinde görmüú oldu÷u rüyasÕnÕ anlattÕ.
Bitirdikten sonra ben de ona aynÕ rüyayÕ gördü÷ümü söyledim ve dualar
okuyarak camiye girdik. Kabir baúÕnda fatihalar ve gereken dualarÕ okuduktan
sonra Hekim Baba’nÕn mezarÕnÕ örttük ve ondan sonra her temizlemede kabri
bir daha açÕk bÕrakmadÕk.
Son zamanlara kadar Hekim Baba’nÕn türbesi, Seydi Bey Camii’nin
giriúinin solunda bulunmaktaydÕ. Nitekim 2001 yÕlÕnÕn yaz aylarÕnda,
bilinmeyen nedenlerden sanduka kaldÕrÕlarak mezar yerle bir edilmiútir.
NALET KÖPRÜSÜ EFSANELERø
Birinci
Efsaneye
göre:
ZamanÕnda Prizren halkÕ arasÕnda çok
tanÕnmÕú ve âlim kiúiler yetiúmiú. Bir gün
böyle tanÕnmÕú bir kiúi köprüden
geçerken, cahil bir kiúi tarafÕndan
öldürülmüú. Bu olay bütün Prizren halkÕ
tarafÕndan
kÕnanarak
lanetlenmiú,
dolayÕsÕyla köprünün de Lanet (Nalet)
köprüsü adÕ bundan kalmÕútÕr.
økinci Efsaneye göre: Sinani
tarikatÕna ait Malkoç Baba tekkesi
168
derviúlerinden biri bir gece bu köprüden geçerken, úeytanlara rastlamÕú.
Köprüden geçmesini engelleyen úeytanlar karúÕsÕna çÕkÕp derviúi iyice
dövmüúler. DolayÕsÕyla derviú o gece tekkede gerçekleúen zikre gidememiú.
Ertesi gün tekkeye gelen derviú vaziyeti tekke úeyhine yani Malkoç Baba’ya
anlatmÕú. Ertesi akúam Malkoç Baba üstün kerametlerini kullanÕp, úeytanlarÕ
tekke etrafÕnda toplamÕú ve periúan etmemek için onlardan derviúi tedavi
etmelerini, ceza olarak da bütün gece tekke yanÕnda bir pÕnar kazmalarÕnÕ
emretmiú. Derviú iyi olduktan ve pÕnar da kazÕldÕktan sonra Malkoç Baba,
úeytanlarÕ koyuvermiú. Bu pÕnar, o gün bugündür tekke türbesinin yanÕnda
bulunmaktadÕr.
Üçüncü efsaneye göre, köprü yapÕlmadan önce, köprü yakÕnlarÕnda
yaúayan zengin bir aile varmÕú. O zamanlar elektrik yoktur. Gece olunca her
yere karanlÕk basÕyor, dolayÕsÕyla bir gece ev sahibi, geceleyin karanlÕkta
avluya çÕkan hanÕmÕnÕ hÕrsÕz zannederek silahÕyla öldürüyor. Daha sonra bunu
anlayÕnca, ev sahibi çok üzülür, ancak iú iúten geçmiútir. Ertesi gün zavallÕ
adam istemeyerek iúledi÷i bu cinayeti zamanÕn kadÕsÕna anlatmÕú ve kadÕya
bunun karúÕlÕ÷ÕnÕ nasÕl ödeyece÷ini sormuú. KadÕ da ona, kasaba içinde bir
hayrat yapmasÕnÕ söylemiú. O da evinin yakÕnlarÕnda bir köprü (Nalet
Köprüsü'nü) yaptÕrmÕú, diye anlatÕlmaktadÕr.
DALGIN BABA EFSANESø
Prizren'de DalgÕn
Babayla ilgili malum
efsanede, DalgÕn Baba’nÕn
zamanÕnda Gazi Mehmet
Paúa Medresesi’nde øslâm
felsefesi müderrisi olarak
çalÕútÕ÷Õ bildirilir. Bir
sÕnav öncesi rahatsÕzlÕk
geçiren
DalgÕn
Baba
aniden vefat etmiú. Öyle ki
o dönemde sÕnav için
bekleyen
talebeler
sÕnavdan mazur kalmÕúlar.
Bir kaç gün geçtikten
sonra, talebelerden birinin rüyasÕna giren DalgÕn Baba, sÕnava girmek isteyen
ö÷rencilerin ertesi gün kabrinin yanÕna gelmelerini istemiú ve orada sÕnavÕ
yapaca÷ÕnÕ bildirmiú. Öyle de olmuú. Ertesi gün ö÷renciler DalgÕn Baba’nÕn
mezarÕna gidip, verilen cevaplara göre kimileri düúmüú kimileri de sÕnavdan
geçmiútir. Bu sÕnav mezardan gelen ses aracÕlÕ÷Õyla gerçekleúmiú, diye rivayet
edilmektedir.
169
HACI RAMADAN EFSANESø
HacÕ Ramadan hakkÕnda bugün
halk arasÕnda birkaç efsane mevcuttur.
HacÕ Ramadan çok zengin bir kiúiymiú.
YaúadÕ÷Õ ev, yaptÕrmÕú oldu÷u caminin
tam
karúÕsÕndaymÕú.
Zengin
oldu÷undan çok sayÕda hizmetçisi
varmÕú. Hizmetçiler, HacÕ Ramadan'Õn
altÕnlarÕnÕ çalmak için uzun zaman plan
kurmuúlar. HacÕ Ramadan her gece
yatmadan
önce,
avlu
kapÕsÕnÕn
kapanmasÕnÕ emrediyormuú ve ondan
sonra uyuyormuú. Bir gece de
hizmetçileri kapÕyÕ açÕk bÕrakÕp, HacÕ
Ramadan'a
kapÕyÕ
kapattÕklarÕnÕ
söylemiúler. O gece hizmetçilerin
kurduklarÕ plana göre, hÕrsÕzlar eve
girmiú ve HacÕ Ramadan'Õ öldürmüúler.
Ondan sonra da altÕnlarÕnÕ çalÕp,
ortalÕktan kaybolmuúlar.
øSA DEDE ÇEùMESø EFSANESø
ZamanÕnda
Terzi
Mahallesi, Beyler Soka÷Õ
adÕyla
anÕlmaktaymÕú.
ZamanÕnda bu mahallede
bulunan bir evde gecenin
birinde, elbiselerini derleyip
toplamak için avluya çÕkan
annesini tanÕmayan biri,
hÕrsÕz sanÕp öldürdükten
sonra, o zaman cami imamÕ
olan Mehmet Efendi'ye
(Terzi Memiúe) böyle bir
kusurunu ne úekilde affettirece÷i sormuú. Bunun için bir úey vakfetmekle
yapabilece÷i cevabÕnÕ almÕú. O zamanlar bu mahallede su olmadÕ÷Õ için, bu
kiúi kendi parasÕyla ùar da÷Õndan su getirme iúini gerçekleútirmiú. Çok daha
sonralarÕ øsa Dede bu mahallenin yukarÕsÕndan suyu alÕp, camiye getirmiú ve
orda kendi namÕna bir çeúme yaptÕrmÕútÕr.
170
MALKOÇ BABA EFSANESø
ZamanÕnda
Malkoç
Baba, bir derviúinin úeytanlar
tarafÕndan
dövülmesi
nedeniyle,
topladÕ÷Õ
ve
sonrada
cezalandÕrdÕ÷Õ
úeytanlara aynÕ adÕ taúÕyan
tekke türbesi yanÕnda bir pÕnar
kazdÕrmÕútÕr. Bu pÕnarla ve
Malkoç
Babayla
ilgili
günümüze dek çok ilginç bir
efsane vardÕr.
Efsaneye
göre
zamanÕnda pÕnarda birkaç kilit bulunuyormuú. Keramet ise evlenmeyen ve
çocuklarÕ olmayan kÕz ve kadÕnlar için geçerliymiú. ùeyh Malkoç Baba
tarafÕndan özel dualar okunarak, bu kilitler erkek ya da kadÕnlara açÕlÕrsa, o
kÕzÕn ya da erke÷in bahtÕ da açÕlarak iste÷i yerine gelirmiú. AçÕlmazsa iste÷i
yerine gelmezmiú.
GÖZCÜ MEHMET EFENDø EFSANESø
Prizren halkÕ arasÕnda Gözcü Mehmet Efendi ile ilgili mevcut olan
efsaneye göre Gözcü Mehmet Efendi, çok mütevazÕ bir úeyh ve ermiú olarak,
zamanÕnda, bataklÕk olan bugünkü Kaderi tekkesinin yerinde çok küçük ve
basit bir evde yaúÕyormuú. O
zamanki paúanÕn kÕzÕ çok
hastalanmÕú ve hiç kimse
hasta olan paúa kÕzÕna çare
bulamamÕú. Bir gün paúayÕ
ikna eden yakÕnlarÕ, kÕzÕ
Gözcü Mehmet Efendi’ye
getirip hastalÕ÷Õ için çare
aramÕúlar.
KÕzÕ
gören
Mehmet Efendi yaptÕ÷Õ
dualarÕyla kÕzÕ kÕsa bir
zaman sonra iyileútirmiú.
Bunun bir karúÕlÕ÷Õ olarak
paúa, Mehmet Efendi’ye “Dile benden ne dilersen“ demiú, fakat Mehmet
Efendi hiçbir úey istememiú. Paúa
ise bu iyili÷in karúÕlÕ÷Õ olarak
yardÕmcÕlarÕna emir vererek, Mehmet Efendi’nin yaúadÕ÷Õ evin çevresindeki
bataklÕ÷Õ temizletmiú ve bütün o yerleri Mehmet Efendi’ye ba÷ÕúlanmÕútÕr.
171
ZamanÕnda bu arazi bugünkü Namazgah çevresini ve tekkenin
bulundu÷u civardaki araziyi de kapsamaktaydÕ. Zamanla arazinin bazÕ
bölümleri heh devlet hem de bazÕ kiúiler tarafÕndan zapt edilmiútir. Öyle ki
bugün o araziden sadece tekkenin bulundu÷u yer kalmÕútÕr.
KOCAKARI FIRTINASI EFSANESø
Vaktiyle Prizren’de ihtiyar bir kadÕn henüz zamanÕ gelmeden,
erkenden yaylaya gitmeye karar vermiú. Köylünün ikazlarÕnÕ dinlemek bir
yana, "MartÕ, arkama attÕm, NisanÕ önüme kattÕm. Allah izin verse de
gidece÷im, vermese de" diyerek yola çÕkmÕú.
Svilen yaylasÕnÕ geçerken, yol kenarÕnda, müthiú bir fÕrtÕna kopmuú.
KadÕn ve hayvanlar periúan bir halde hemen oracÕkta ölerek taú olmuúlar.
Halk arasÕnda fÕrtÕnanÕn koptu÷u günler geldi÷inde "KocakarÕ
FÕrtÕnasÕ" olacak inancÕ, günümüzde de devam etmektedir.
KocakarÕ fÕrtÕnasÕ sonrasÕ ya÷an karla örtülü olan Prizren -1951
172
Efsaneli Maraú Semti
Efsaneli Gazi Mehmet Paúa HamamÕ
173
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri ve Kosova Efsaneleri
SONUÇ
OsmanlÕ Devleti kurulduktan sonra (1299), kÕsa sürede büyük bir
geliúme göstermiú ve de÷iúik Õrk ve dinlere mensup birçok milletleri
hâkimiyeti altÕna almÕútÕr. Geniú bir co÷rafya üzerinde farklÕ din, dil ve Õrklara
mensup bu milletleri altÕ buçuk asra yakÕn bir sürede, düzenli ve ahenkli bir
úekilde baúarÕyla idare etmiútir.
OsmanlÕ devlet anlayÕúÕnÕn özünde sömürmek, asimile etmek ve
emperyalist fikirler taúÕyan bir siyasete yer verilmemiútir, kaldÕ ki Türk devlet
gelene÷inde ve øslam devlet anlayÕúÕnda da böyle bir zihniyet zaten yoktur. Bu
bakÕmdan OsmanlÕ Devleti, sÕnÕrlarÕ dâhilinde bulunan toplumlarÕn kendi
özelliklerini koruyarak barÕú ve huzur içinde hayatlarÕnÕ sürdürmeleri için
gerekli tedbirleri almÕú ve bunu ilke ve gelenek haline getirmiútir. Adaletin,
barÕúÕn, düzenin, huzurun sa÷lanmasÕ için, baskÕ ve insanÕ asliyetinden
uzaklaútÕrma gibi yöntemler kullanmamÕútÕr.
OsmanlÕlar idareleri atÕna aldÕklarÕ bütün sahalarda hiçbir din, dil, Õrk
ve mezhep farkÕ göstermemiú, hiçbir ferde veya zümreye imtiyaz tanÕmamÕú,
herkesi kanun nazarÕnda eúit tutmuútur. Devletin siyasi ve idari anlayÕúÕnda,
sömürü, asimilasyon ve yok etme gibi görüúler mevcut olmadÕ÷Õ için, halkÕn
refahÕnÕ ve huzurunu en iyi úekilde sa÷layacak tedbirler uygulamÕútÕr. Daima
iyi úekilde muamele etti. Her zaman hak, hukuk, din ve milli hususiyetlerini
korudu ve onlara hürmet etti. Kendilerine en mühim hizmetleri verdi. øtimat
ve emniyet gösterdi. Fikir ve siyasi görüúlerine saygÕ ve anlayÕú gösterdi.
Hayat tarzlarÕna riayet etti. Özel imtiyazlar tanÕdÕ. Büyük ba÷Õúlarda bulundu.
Her zaman úefkat ve hürmet gözüyle baktÕ.
Askere almadÕ, dini inançlarÕna, kuruluúlarÕna okullarÕna, kilise ve
manastÕrlarÕna, evlenme ve boúanmalarÕna karÕúmadÕ. Dini liderlerine
dokunulmazlÕk tanÕdÕ. Onlara øslam’a dinini zorla kabul ettirmedi. Türkçeyi
zorla ö÷retmedi. Müslüman olmayanlarÕn dinlerine müdahale etmedi. OnlarÕ
sadece øslam dinine davet etti.145 Hepsine din, vicdan, düúünce ve fikir
hürriyeti sa÷ladÕ. Örf, adet ve geleneklerine saygÕlÕ oldu. Bu yönde Fatih
Sultan Mehmet’in 28 MayÕs 1463 yÕlÕndaki Ahitnamesi-fermanÕ en gerçek bir
örne÷ini oluúturmaktadÕr: Ben Fatih Sultan Han, bütün dünyaya ilan ediyorum
ki kendilerine bu padiúah fermanÕ ile verilen BosnalÕ fransiskenler himayem
altÕndadÕr ve emrediyorum. Hiç kimse ne bu adÕ geçen insanlarÕ ne de onlarÕn
145
Bu daveti kabul edenlerin baúÕnda OsmanlÕdan önce bu toraklara gelen Peçenek, Kuman,
KÕpçak, Pomak Türklerinin oldu÷u bilinen bir gerçektir.
174
kiliselerini rahatsÕz etmesin ve zarar vermesin, imparatorlu÷umda huzur
içerisinde yaúasÕnlar ve bu göçmen duruma düúen insanlar özgürlük ve güven
içerisinde yaúasÕnlar. ømparatorlu÷umdaki tüm memleketlere dönüp
korkusuzca kendi manastÕrlarÕna yerleúsinler. Ne padiúahlÕk eúrafÕndan ne
vezirlerde veya memurlardan, ne hizmetkârlarÕmdan hiç kimse bu insanlarÕn
onurunu kÕrmayacak ve onlara zarar vermeyecek. Hiç kimse bu insanlarÕn
hayatlarÕna, mallarÕna ve kiliselerine saldÕrmasÕn, hor görmesin veya
tehlikeye atmasÕn, hata bu insanlar baúka ülkelerden devletime birisini
getirirse onlar da aynÕ haklara sahiptir. Bu padiúah fermanÕnÕ ilan ederek
burada, yerlerin, göklerin yaratÕcÕsÕ ve efendisi Allah, Allah’Õn elçisi aziz
peygamberimiz Muhammed ve 124 bin peygamber ile kuúandÕ÷Õm kÕlÕç adÕna
yemin ediyorum ki: emrime uyarak bana sadÕk kaldÕklarÕ sürece tebaamdan
hiç kimse bu fermanda yazÕlanlarÕn aksini yapmayacaktÕr.”
AltÕ asÕrdan fazla çeúitli yörelerde adaletli bir idare kurup hüküm
süren OsmanlÕlarÕn hiçbir zaman bir milletin zorla dini mensubiyetini
de÷iútirmedi÷ine ve o millete kutsal olan dini eserlerini yÕkmadÕ÷Õna dair,
bugün o ülkelerde çok sayÕda OsmanlÕlar döneminden önce ve dönem
esnasÕnda inúa edilen kiliselerin, sinegoklarÕn ve di÷er Ortodoks yapÕlarÕn
kalmasÕ ve halen mevcut olmasÕ kanÕtlamaktadÕr. Hatta ço÷u belgelerde
OsmanlÕlarÕn bu topraklarda di÷erleri arasÕnda Rum mektepleri yanÕ sÕra
kiliseler de inúa ettikleri bildirilmektedir.146
Bugüne kadar bu yaúlÕ dünya nice saltanatlara, imparatorluklara,
üzerinde güneú batmayan devletlere úahit olduysa da bu devletlerin kimi
zulmüyle anÕla geldi, kimisi de adaletiyle, úefkatiyle ve merhametiyle
gönüllerde taht kurdu. øúte bugün bu yaúlÕ dünyamÕzda ecdadÕmÕzÕn kurdu÷u
altÕ asÕrdan fazla, hayÕrla, adaletle yaúattÕ÷Õ devletlerden biri gurur
duydu÷umuz OsmanlÕ devletidir.
OsmanlÕlar bu ilkelere dayanarak kurmuú oldu÷u medeniyet sayesinde
ayakta durmaya baúarmÕú ve 623 senelik úanlÕ tarihi boyunca 60 kadar ülkeyi
egemenli÷i altÕna alÕp büyük bir adaletle idare etmiútir ve muazzam bir
mevkie ulaúmÕútÕr.
146
Syeniça kasabasÕnda bir kilise (1892), Kumanova KazasÕnda ba÷lÕ Tekvic-i Cedid köyünde
bir Bulgar Kilisesi, Syeniça kazasÕnda 6 Rum mektebi, vb ( Pars Tu÷lacÕ OsmanlÕ ùehirleri,
s.366),
175
Raif VÕrmiça – Kosova’da Fatih Devri Eserleri ve Kosovsa Efsaneleri
BøBLøYOGRAFø
01.AdÕm AdÕm OsmanlÕ Tarihi, Vatan Gazetesi 2003 østanbul,
03.AltÕparmak Mr. Hamit, HacÕ Ömer Lütfü'nün Tevarihsi'nde Kültür
AnÕtlarÕ, Çevren dergisi, sayÕ 79–80, Priútine 1990,
03.BabÕnger Frants, Mehmed der Eroberer und seine Zeit, München
1953, s.131-134, Kosovo Dikur e Sot,
04.Bashkësia Islame e Kosovës, Barbaria Serbe Ndaj Monumenteve
Islame Në Kosovë (Shkurt ’98-Qershor ’99), Shtëpija Botuse Dituria Islame,
Prishtinë 2000,
Djorÿeviü Tihomir: "Nekoliko Turbeta i legende o njima", Naš Narodni
Život, V knjiga, Beograd 1932
05.Dr. Kemal Özergin, Dr. Hasan Kaleúi, øsmail Eren, Prizren
Kitabeleri, VakÕflar Der. S. 7. østanbul 1968,
06.Dr. Ekrem HakkÕ Ayverdi, Avrupa'da OsmanlÕ Mimari EserleriYugoslavya, cilt 3, kitap 3, østanbul
07.HafÕz-Asim, Priútine Kitabeleri, Çevren dergisi, sayÕ 15, Priútine
08.HafÕz Nimetullah -Mücait Asim, Priútine Kitabeleri, Çevren
dergisi, sayÕ 15, Priútine 1977
HafÕz Prof. Dr. Nimetullah, Prizren'de Bulunan Birkaç Türk YazÕtÕ,
Türk Tarih Kurumu BasÕm evi, Ankara 1975,
09.Hammer Jozeph von, “OsmanlÕ Tarihi I” TC Mili E÷itim
BakanlÕ÷Õ YayÕnlarÕ Ö÷retmen KitaplarÕ Dizisi 179, østanbul 1991,
10.øslam Ansiklopedisi, 10.Cilt østanbul 1966,
11.Ivanoviü Milan, Konzervatorski Radovi u 1961 Godini na Kosovu,
Starine Kosova, knjiga 2 i 3, Priština 1963
Legends of the World, Orbis Publishing Ltd, London, 1983
Legende sveta, priredio Riard Kevendiç, BAD, Beograd, 1984.
21.Lukiü Miroslav, Informativni Pregled Konzervativnih Radova na
Spomenicima Kulture Kosova od 1962–1972, Starine Kosova, knjiga 6 i 7,
Priština 1972–1973
12.Kosova Dikur e Sot, NGP ”Borba” Beolgrad 1975,
-“Kosova Gerçekler ve Rakamlar” Priútine 1987,
13.Kostiü Kosta, Naši Novi Gradovi na Jugu, ŠP “Zastava” Beograd
1922,1 14.Kaleši Hasan, Prizrenac Mahmut Paúa Rotul Njegove Zadužbine i
Vakufnama, Starine Kosova VI-VII, Priština 1972/73,
176
15.Kosova Vilayeti Salnamesi,
16.Kosova Vilayeti Salnamesi,
17.Kosova Dikur e Sot: NGB Borba, Beograd 1973,
18. Kosova Salnamesi 1892,
19. Kaleúi Hasan, Hansyurgen Kormrumpf, Prizrenski Vilayet
Perparimi Priútina 1967,
20.Kaleši Hasan, Izveštaj o Radu na øspitivanju Turistiþkih
Spomenika u Prištini, Prizrenu, Peüi, Ĉakovici i u Vuþitrnu u Vremenu od 25
Juna do 8 Jula 1955 Godine, Bölge Tarih AnÕtlarÕ Koruma Kurum
dokümantasyonu,
Kaleši Dr. Hasan, Dr. Hansjürgen Kornrumpf, Prizrenski Vilajet,
Poseban otisak iz jubilarnog broja "Përparimija", Priština 1967,
Kostiü N. Kosta, Naši Novi Gradovi na Jugu, ŠP “Zastava” Beograd
1922,
Kosova Monografisi, NGP ”Borba” Beolgrad 1975,
“Kosova Gerçekler ve Rakamlar” Priútine 1987
Kosova Vilayeti Salnamesi,
Kosova Vilayeti Salnamesi,
Kosova Dikur e Sot: NGB Borba, Beograd 1973,
22.Prof Dr. Mehmet Maksudo÷lu: “OsmanlÕ Tarihi 1299–1922”
Bo÷aziçi yayÕnlarÕ østanbul 1999.
23.Prizren Grad Muzej, Štamparija Buduünost, Zrenjanin 1958
24.Pokrajinski Zavod za Zaštitu Spomenika Kulture "Rešenje o
Stavljanju Pod Zaštitu Države Velikok Hamama u Prištini" br. 0301–632 od
26.12.1985,
25.Prof.Dr. Yaúar Yücel, Prof.Dr. Ali Sevim, “Türkiye Tarihi II”,
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu YayÕnlarÕ
XIII Dizi Sa.22, Anakara 1990,
26.Mucait Asim, Kosova'da Esirgememiú øslâm AnÕtlarÕ, Çevren
dergisi, sayÕ 2, Priútine 1974 s. 45–46, Hüsref Reciç, Kosova AntikalarÕ, kitap
I. E. Priútine 1961,
278.Monografija Prištine, Izdavaþ SO Priština, 1965,
28.Nušiü Branislav, Kosovo Opis Zemlje i Naroda, Prosveta" Beograd
i Jedinstvo Priština 1986
29.Nenadoviü Slobodan, Bogorodica Leviška, Njen Postanak i Njeno
Mesto u Arhitekturi Milutinovog Vremena", Narodna Knjiga, Beograd 1963
30.NobÕrdalÕ Beyto, GilanÕn Kuruluú, Çevren dergisi sayÕ 18-191978
Priútine,
NobÕrdalÕ Beyto, NobÕrda'da Bir Cami ve Bir Türbe, Çevren dergisi,
sayÕ 7, Priútine 1975,
NobÕrdalÕ Beyto, Son NobÕrdalÕlarÕn YaúamÕ, Çevren sayÕ 1, Priútine
1974,
177
NobirdalÕ Beyto, Yanova Orta Ça÷da ve Bugün, Çevren s. 39, Priútine
1983
Nušiü Branislav, Kosovo Opis Zemlje i Naroda, ProsvetaBeograd –
Jedinstvo Priština 1986,
Prof. Dr. Plana ùefket, Kosova SavaúÕ DestanlarÕnda Sultan Murat’Õn
Kiúili÷i, Çevren dergisi sayÕ 71 Priútine 1989,
Prof. Dr. Saim Sakao÷lu, Anadolu — Türk Efsanelerinde Taú Kesilme
Motifi ve bu Efsanelerin Tip Katalogu, Ankara, 1980.
Prof. Pertev Naili Boratav, Türk Halkbilimi, 1, 100 Soruda Türk Halk
edebiyatÕ, Gerçek YayÕnevi, østanbul, 1973,
Prof. Dr. Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu
YayÕnlarÕ VII -102, Ankara 1989,
Prof Dr. Mehmet Maksudo÷lu: “OsmanlÕ Tarihi 1299–1922” Bo÷aziçi
yayÕnlarÕ østanbul 1999
31.Rizaj Skender, Disa të Dhëna për Pejën Gjatë Shekujve XV, XVI,
dhe XVII, Gjurmime AlabanologjÕke-SerÕa e Shekncave Historike Nr. 15–
1985,
32. Rizaj Skender, Kosova Gatë Shekujve XV, XVI dhe XVII,
"Rilindja", Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1982
33.Redžiü Husref, Pet Osmanlijskih Potkupolnih Spomenika na
Kosovu i Metohiji, Starine Kosova i Metohije, knjiga I, Priština 1961
34. Rizaj Dr. Skender, Prishtina Nga Shekulli XIV Deri në Fund të
Shekullit XVI, Buletin i Muzeut të Kosovës, libri XIII-XIV, Prishtinë 1984,
35.Sami ùemsettin, Kamusü’l Alam, Cild II, 1306,
36.Sami ùemesttin Sami, Kamus’u-a’lam II, s.1492
37.Sami ùemsettin, Kamusu’l A’lam, østanbul, 1314, Cilt V
Süme Mehmet, SarÕ Saltuk’un BalkanlarÕn Türkleúip
øslamlaúmasÕndaki Yeri, Medeniyet Dergisi s. 3, 2002 Prizren,
ùemsettin Sami, Kamusu’l A’lam, østanbul, 1314,Cilt V s.3746–3748,
Šabanoviü Hazim, Putopis Evlije ûelebije,.Sarajevo 1979,
38.Šabanoviü Hazim, Putopis Evlije ûelebije, Veselin Masleša
Sarajevo 1979,
39.Türk Ansiklopedisi Cilt 16,
40.Turistiþki Vodiþ Kosova, Izdavaþ, Turistiþki Savez Kosova,
Priština 1978
41.Tu÷lacÕ Pars, OsmanlÕ ùehirleri, Milliyet gazetesi yayÕnlarÕ,
østanbul 1985, -N.
42.Valdimir Çoroviç østorija SÕrpskog Naroda …. Beograd.
43.VÕrmiça Raif, Priútine Camileri, TDB yayÕnlarÕ, Prizren 1997
44.VÕrmiça Raif, Prizren Camileri, TDB Kitap yayÕnlarÕ –Prizren
1996
178
45.VÕrmiça Raif, 90 YÕl Sonra Kosova’da Yeniden Türkün Sanat
DehasÕ Sergilendi, Medeniyet dergisi, sayÕ II, Kosova Türk AraútÕrmacÕlar
Derne÷i yayÕnlarÕ, 2002
46.VÕrmiça Raif, HacÕ Mehmet Tahir Efendi-MenakÕp, Yeni Dönem
yayÕnlarÕ, Prizren 2002
47.VÕrmiça, Raif Prizren’de Rotlalar Hâkimiyeti ve Vakfiyesi” KTAD
yayÕnlarÕ 2008 Prizren,
48.VÕrmiça Raif, Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri I, TC Kültür
BakanlÕ÷Õ yayÕnlarÕ Ankara 1999,
49.VÕrmiça —Raif, Kosova’da Yerleúim Yerleri, Medeniyet dergisi
sayÕ I, Prizren 2002,
50.VÕrmiça Raif, Kosova NamazgâhlarÕ, Medeniyet Dergisi sayÕ
2 Prizren 2002,
VÕrmiça Raif, Kosova’da Yerleúim Yerleri, Medeniyet dergisi sayÕ I,
Prizren 2002,
VÕrmiça Raif Suzi ve VakÕf Eserleri TC. Kültür BakanlÕ÷Õ yayÕnlarÕ
Anakara 2002
VÕrmiça Raif, Kosova Efsaneleri Yeni Dönem Ga.i SayÕ:401-409
2007
VÕrmiça Raif Kosova HamamlarÕ, TC. Kültür BakanlÕ÷Õ yayÕnlarÕ
Anakara 2002
VÕrmiça Raif Prizren Camileri, TDB Kitap YayÕnlarÕ 1996
VÕrmiça Raif Priútine Camileri, TDB Kitap YayÕnlarÕ 1996
VÕrmiça Raif Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri I” TC. Kültür
BakanlÕ÷Õ yayÕnlarÕ Anakara 1999
VÕrmiça Raif, HacÕ Mehmet Tahir Efendi– MenakÕp, Yeni Dönem
Kitap YayÕnlarÕ -2001
51. Jastrebov øvan “Stara SÕrbija” NøP Novi Svet Priútina 1995,
51.Zajmi Hajrullah, Velika Džamija Sultan Fatih Mehmeda u Prištini,
Glasnik VIS Sarajevo, 1956.
Kosova Efsaneleri: Kaynak Kiúiler
HacÕ ùerif ùerif – Opola
Feriz ùerif -Opola
HacÕ RÕdvan VÕrmiça - Prizren
Aliye VÕrmiça- Prizren
HacÕ Adnan Nurko- Prizren
ùeyh Hüseyin ùiúko- Prizren
HacÕ HakkÕ øslam Efendiye- øpek
Abdurrahman NobÕrda
Neúat Bikliç – Yanova
Mermi Hoti Efendi – VÕçÕtÕrÕn
Beyto NobÕrdalÕ – NobÕrd
179
Raif VÕrmiça Kosova’da FatÕh Deveri Eserleri ve Kosova Efsaneleri
YAZAR HAKKINDA BøLGøLER
Do÷um Tarihi ve yeri; Raif VIRMøÇA: 27
KasÕm 1950 yÕlÕnda Kosova’nÕn incisi bilinen Prizren
úehrinde do÷du. Bir Türk ailesinden gelen VÕrmiça,
babasÕ baytar yardÕmcÕsÕ olan HacÕ RÕdvan’Õn ikinci
o÷ludur. Annesi Sultan harem bekçisi olan HacÕ
ùerif’in kÕzÕ ùaniye HanÕmdÕr
Medeni Durumu: 1969/70 ö÷retim yÕlÕnda
Priútine Üniversitesi, Hukuk Fakültesine birlikte
yapmÕú olduklarÕ kayÕt döneminde tanÕúmÕú ve 1974
yÕlÕnda aynÕ fakülteden mezun olan eúi Habziye
ùalçin ile evli. Deniz ve Yeúim adÕnda iki erkek
çocuk ve Raifkerem adÕnda bir torun sahibidir.
E÷itimi: 1964/65-e÷itim yÕlÕnda “Mustafa
Baki” okulunda ilk ve 1968/69 e÷itim yÕlÕnda liseyi
bitirdi.
1969/70 yÕlÕnda Priútine Üniversitesi Hukuk
Fakültesine kaydÕnÕ yaptÕ ve çok baúarÕlÕ bir ö÷renci olarak bu fakülteden 1974 yÕlÕnda
mezun oldu. Çok baúarÕlÕ bir ö÷renci olmasÕna ra÷men, ailesinin zayÕf maddi durumu
nedeniyle, daha yüksek bir e÷itime devam edemedi ve hukukçu olarak çalÕúmaya
mecbur kaldÕ.
YAPMIù OLDUöU GÖREVLERø
- PøK Progres” TarÕm KombinasÕnda 1974 yÕlÕnda ilk iúine baúlayan VÕrmiça,
az bir zaman sonra aynÕ yÕlda bu kombinanÕn Hukuk Hizmetler ùefi görevine
atanmÕútÕr. Bu görevde iki yÕl kalarak, bu kombinaya ait çok önemli davalarda ve
di÷er duruúmalarda bulunmuútur.
- PøK Progres” TarÕm KombinasÕnÕn da÷ÕlmasÕndan sonra 1976 yÕlÕnda
“Polyoremont” úirketinde Sekreterlik görevinde bulunmuútur.
- 1977 yÕlÕndan 1987 yÕlÕna kadar Özyönetim Konutlama ÇÕkar Birli÷i
kurumunda Hukuk Hizmetler ùefi olarak görev yapmÕútÕr.
- 1986 yÕlÕnda Kosova Meclisi Millet Vekili seçilerek, bu mecliste önemli
görevlerde bulunmuútur.
- 1990 – 1997 yÕlÕna kadar Kosova’da çÕkan “TAN” Gazetesi Müdürü, Baú
ve Sorumlu YazarÕ görevinde bulunmuútur. Bu görevde iken gazete çerçevesinde
yayÕmlanan “KUù” Çevren” ÇÕ÷” ve Kitap Dizisinin Genel YayÕn Yönetmenli÷ini
yapÕp, bizzat bu dergilerin hazÕrlanmasÕna katÕlmÕútÕr.
a/ “TAN” gazetesinde “YarÕn” Ekinin çÕkmasÕnÕ sa÷lamÕútÕr. Görevi
döneminde yerli yazarlarÕmÕzÕn 30 kadar úiir ve di÷er konulu kitabÕnÕ yayÕnlamÕútÕr.
180
1991 yÕlÕnda “TAN” gazetesi çerçevesinde UluslararasÕ “Yunus Emere”
Sempozyumunu hazÕrlayÕp örgütlemiútir vb.
-1997-1998 yÕllarÕnda “TAN” Gazetesi çerçevesinde çÕkan “KUù” Çocuk
Dergisinin Baú ve Sorumlu Yazar görevinde bulunmuútur.
-1999/2000 ö÷retim yÕlÕndan günümüze kadar profesyonel e÷itimci olarak
Prizren’in “Ymer Prizreni” ekonomi ve di÷er mesleki liselerinde Hukuk, Ekonomi ve
Sosyal Bilimler dersleri ö÷retmeni olarak çalÕúmaktadÕr.
- 1999 yÕlÕndan 2008 yÕlÕnÕn Ekim ayÕna kadar Yeni Dönem Gazetesi ve
Televizyonunda gazetecilik ve yapÕmcÕlÕk mesle÷ini devam ettirmiútir.
KURUL VE DERNEK ÜYELøöø VE DøöER ÇALIùMALARI
- 1968 yÕlÕndan günümüze kadar “Do÷ru Yol” Derne÷inde çok de÷erli bir ses
ve saz sanatçÕsÕ olarak Sanat Müzi÷i OrkestrasÕ ùefli÷inde, bu derne÷in bir kaç defa
Yönetim Kurulu üyeli÷inde, Sekreterlik görevinde ve bu derne÷in BaúkanÕ görevinde
bulunmuútur. VÕrmiça, bu derne÷in büyük hacimli WEB sitesini hazÕrlayarak bu
derne÷i internet sayfalarÕnda geniú kamuoyuna tanÕtma fÕrsatÕnda bulunmuútur.
- 1990 yÕlÕnda Prizren’de kurulan Türk Demokratik Partisi kurucularÕndan
biri olan VÕrmiça, bu partinin Yönetim Kurulunda üyelik yanÕnda Dini Komisyonu
BaúkanÕ Görevinde bulunmuútur. 1990 yÕldan baúlayarak Ramazan aylarÕnda Prizren
camilerinde Türkçe vaazlarÕn yapÕlmasÕ amacÕyla Türkiye’den dini görevlilerin ve
vaizlerin getirilmesinde ve onlarÕ a÷Õrlamaktaki faaliyetleri çok büyüktür.
- øki sefer Kosova Türk Ö÷retmenler Derne÷i Yönetim Kurulu üyeli÷inde
bulunan VÕrmiça, bu dernek çerçevesinde Türk e÷itimiyle ilgili yayÕnlanan iki kitap
hazÕrlamÕútÕr:
a/ Kosova’da Türkçe E÷itimin SorunlarÕ ve OnlarÕm Çözümleri -2005
b/ Kosova Türk E÷itimin 55. yÕldönümü / Kosova IV. Türk E÷itim
KurultayÕ- 2006
- 2000 yÕlÕnda kurmuú oldu÷u “Kosova Türk AraútÕrmacÕlar Derne÷i”nin
BaúkanÕdÕr ve bu dernek çerçevesinde yayÕnlanan “MEDENøYET” bilim-araútÕrma
dergisinin ve etkinlikte olan Kitap Dizisinin Genel YayÕn Yönetmenidir.
- 1999 yÕlÕnda “Yeni Dönem” Gazetesinin kurucularÕndan biri olan VÕrmiça,
bu gazetede kuruluúundan kapanÕúÕna kadar, gazeteci - yazar olarak çalÕúmÕú, aynÕ
zamanda köúe yazarlÕ÷Õ da yapmÕútÕr.
- 2005 yÕlÕndan yayÕn hayatÕna baúlayan “Yeni Dönem” TV’sinde, canlÕ
programlar hazÕrlayarak, bugüne kadar 35’i aúan muhtelif konular üzerinde bilimsel
araútÕrma belgeselller hazÕrlayÕp, yapÕmcÕlÕ÷ÕnÕ ve yönetmenli÷ini de yapmÕútÕr. Bu
çalÕúmalarÕn muhtevasÕnda Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri belgesellerin has bir
önemi vardÕr.
TAKDIRNAMELER:
VÕrmiça, e÷itim, gazetecilik, sanat ve müzik alanÕnda çok sayÕda takdirname,
övgü ve di÷er ergilikler kazanmÕútÕr
181
YAYINLADIöI KøTAPLAR:
1. “Prizren Camileri”
Türk Demokratik Birli÷i, Kitap YayÕnlarÕ
Prizren 1996 Kosova
2. “Priútine Camileri”
Türk Demokratik Birli÷i Kitap YayÕnlarÕ
Prizren 1997 Kosova
3. “Suzi Vakfiyesi”
TAN Kitap YayÕnlarÕ
Priútine 1998 Kosova
4. “Kosova HamamlarÕ”
Türk Demokratik Birli÷i Kitap YayÕnlarÕ
Prizren 1998 Kosova
5. “Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri”
T.C. Kültür BakanlÕ÷Õ YayÕnlarÕ
Ankara 1999 Türkiye
6. “HacÕ Mehmet Tahir Efendi-MenakÕp”
“Yeni Dönem” YayÕnlarÕ
Prizren 2002 Kosova
7. “Suzi ve VakÕf Eserleri” (yenilenmiú ve geniúletilmiú)
TC. Kültür BakanlÕ÷Õ YayÕnlarÕ
Ankara 2002 Türkiye
8. “Kosova HamamlarÕ” (yenilenmiú ve geniúletilmiú)
TC Kültür BakanlÕ÷Õ YayÕnlarÕ
Ankara 2002 Türkiye
09. “Emin Paúa Vakfiyesi”
KTAD YayÕnlarÕ
Prizren 2006 Kosova
10. “Kosova’da Tarih, Kültür Gelenek ve Görenekler”
KTAD YayÕnlarÕ
Prizren 2008 Kosova
11.”Prizren’de Rotlalar Hâkimiyeti ve Vakfiyesi”
KTAD YayÕnlarÕ
Prizren 2008 Kosova
182
12. “Kosova Tekkeleri, Türbeleri ve Kitabeli Mezar TaúlarÕ”
“De÷er Medya” YayÕnlarÕ –
østanbul 2009 Türkiye
13. “Kukli Mehmet Bey Vakfiyesi”
“Atatürk Kültür Merkezi” YayÕnlarÕ
Ankara 2009 Türkiye
14.Kosova’da Türkçe E÷itimin 55 yÕldönümü, IV Kosova
Türk E÷itim KurultayÕ
Kosova Türk Ö÷retmenler Derne÷i YayÕnlarÕ
Nisan 2007 Edirne
15. Prizren’de Kültür, Sanat ve ùairlik Gelene÷i
KTAD Kitap YayÕnlarÕ
Prizren – 2009 Kosova
YAYIM øÇøN HAZIR PROJELERø-ESERLERø
1. “Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri” Cilt I”
2. “Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri” Cilt II”
3. “Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri” Cilt III”
4. “Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserlerin Katalogu”
5. “Kosova Camileri”
6. “Prizren”
7. “Kosova’da OsmanlÕ øzleri”
8. “Kosova Kitabeleri, Vakfiyeleri ve El - yazmalarÕ
HAZIRLAMIù OLDUöU KøTAPLAR
1. Kosova’da Türkçe E÷itimin SorunlarÕ ve OnlarÕn Çözümleri -2005
2. Baúkim Çabrat Sanatta 45 yÕl -2006
KATILDIöI ULUSLARARASI, SEMOZYUM,
BøLGø ùÖLENø, KONGRE VE PANELLER
- “Yunus Emre” UluslararasÕ Sempozyumu 17–19 Ekim 1991, PriútineKosova, TAN Gazetesi.
Konu: DünyanÕn üzerinde durdu÷u temel sevgidir.
- “ Balkan Ülkelerinde Türkçe E÷itim ve YayÕn HayatÕ Bilgi ùöleni” – 2026 Nisan 1998 Uluda÷ Üniversitesi – Bursa-Türkiye, TC BaúbakanlÕk, Atatürk Kültür,
Dil ve Tarih Yüksek Kurumu -Türk Dil Kurumu.
Konu: Yugoslavya-Kosova’da Türkçe YayÕn HayatÕ”
- “I. Avrasya Türkçe YayÕnlar Semineri” 1997 østanbul-Türkiye T.C.
DÕúiúleri BakanlÕ÷Õ TøKA.
183
Konu: “Kosova Türk Toplumunda TAN Gazetesinin Önemi”
-“ II. Avrasya Türkçe YayÕnlar Semineri” 7-9 AralÕk 1998 Antalya-Türkiye
T.C. DÕúiúleri BakanlÕ÷Õ TøKA.
Konu: Kosova Türk Toplumunda ve E÷itiminde “KUù” dergisinin
Rolü”
- “Balkanlar’da Kültürel Etkileúim ve Türk Mimarisi Uluslar arasÕ
Sempozyumu” 17-19 MayÕs 2000 ùumnu-Bulgaristan, TC. Atatürk Yüksek KurumuAtatürk Kültür Merkezi BaúkanlÕ÷Õ.
Konu: “Geçmiúten Günümüze Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserleri”
- “I. UluslararasÕ Balkan Türkoloji Sempozyumu” - 28-30 Eylül 2001
Prizren- Kosova Bal-Tam Balkan Türkoloji AraútÕrma Merkezi.
Konu: “HacÕ Mehmet Tahir Efendi HayatÕ ve Eserleri”
_- “II. UluslararasÕ Balkan Türkoloji Sempozyumu” - 3-06 Eylül 2002
Mostar - Bosna Hersek, Bal-Tam Balkan Türkoloji AraútÕrma Merkezi.
Konu: “Kukli Mehmet Bey Vakfiyesi”
- “Birinci UluslararasÕ Balkanlarda Türk VarlÕ÷Õ Sempozyumu” 20-22
Haziran 2002 Manisa – Türkiye, T.C. Celal Bayar Üniversitesi.
Konu:”OsmanlÕlar ve Kosova Camileri”
- “ VI. UluslararasÕ Türk Kültürü Kongresi” 21-26 KasÕm 2005 Ankara –
Türkiye, T.C. BaúbakanlÕk Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk
Kültür Merkezi BaúkanlÕ÷Õ.
- Konu: “Suzi Çelebi HayatÕ ve Vakfiyesi”
-“XV. Türk Tarih Kongresi” 11-15 Eylül 2006 Ankara-Türkiye, T.C. Türk
Tarih Kurumu.
Konu: “Geçmiúten Günümüze Kosova Tekkeleri”
BøLøMSEL ARAùTIRMA ÇALIùMALARI
- “Kosova’da Çevre Korunumu, Turizm Geliúme olanaklarÕ ve ømkanlarÕ”
Tan Gazetesi, yÕl: 1993: sayÕ: 1239-1243.
- “Prizren’de Türk øslam Kültürü” Tan Gaz., YÕl:1995: SayÕ 1328-1330
- Kosova’da OsmanlÕ Mimari Eserlerin Dünü Bugünü ve YarÕnÕ”, Tan
Gazetesi, YÕl:1996 – 1999: SayÕ: 1351 – 1533.
- “Ölümünün 473 ve VakÕfnamesinin 485 yÕldönümlerinde Suzi’yi Anarken”
Tan Gazetesi, YÕl:1998: SayÕ 1484-1495.
- “Kosova HamamlarÕ” dizi. Tan Gazetesi, YÕl:1998: SayÕ 1496-1509.
- “Geçmiúten Günümüze Prizren Camileri” Türk DünyasÕ Tarih Dergisi, YÕl:
1996: SayÕ 118.
- “Prizren HamamlarÕ” dizi. Bay Dergisi, YÕl: 1998 SayÕ: 26-28.
- “Yanova’da ArtÕk Türkçe Konuúulmuyor - ÇIö Der. YÕl: 1997: SayÕ: 16
184
- “NobÕrda’da Hala Türkler YaúamaktadÕr” - ÇIö Dergisi YÕl: 1998: SayÕ: 17
- “Do÷ru Yol Derne÷inin 55. Kuruluú YÕldönümü” Yeni Dönem Gazetesi,
YÕl: 2006/2007, SayÕ:345-373.
- “Gerçekler IúÕ÷Õnda Kosova’da Türkçe E÷itim 55 yÕldönümü” Yeni Dönem
Gazetesi, YÕl: 2006/2007, SayÕ:345-373.
- “Prizren’de Örf, Adet, Gelenek ve Göreneklerimiz” Yeni Dönem Gazetesi,
YÕl: 2007, SayÕ:376-400.
- “Sinan Paúa Camii” dizi. Yeni Dönem Gazetesi, YÕl: 2007, SayÕ:389-397
- “Prizren’de Müslüman MezarlÕklarÕ” Yeni Dönem Gazetesi, YÕl: 2007,
SayÕ:399-403.
- “Kosova Efsaneleri” Yeni Dönem Gazetesi, YÕl: 2007/2008, SayÕ: 401-414
- “Suzi Çelebi Gazavatnamesi” Yeni Dönem Gaz. YÕl: 2008, s: 404-416.
- Prizren’de Kültür, Sanat ve ùairlik Gelene÷i” Yeni Dönem Gazetesi, YÕl:
2008, SayÕ: 421-436.
- Kosova’da OsmanlÕ øzleri” Medeniyet Dergisi, YÕl:2002: SayÕ 1.
- 1455 yÕlÕndan 1908 yÕllarÕna kadar Prizren MutasarrÕf ve Valileri”
Medeniyet Dergisi, YÕl:2002: SayÕ 3.
- “Kosova’da Yerleúim Yerleri” Medeniyet Dergisi, YÕl:2002: SayÕ 1-4.
- “Kosova SavaúÕnda Tahrip Gören Camilerimiz”, Medeniyet Dergisi, YÕl:
2002: SayÕ 1.
- “Kosova NamazgâhlarÕ”, Medeniyet Dergisi, YÕl: 2002 sayÕ 2.
- “Kosova’da OsmanlÕ Köprüleri” Medeniyet Dergisi, YÕl: 2002: SayÕ 2.
- “Kosova’da OsmanlÕ Saat Kuleleri” Medeniyet Dergisi, YÕl: 2002 SayÕ: 4.
- “Kosova’da OsmanlÕ Çeúmeleri” Medeniyet Dergisi, YÕl: 2002, SayÕ 4.
- “Eski Prizren Evleri, Sofra Dergisi, YÕl: 1999 SayÕ: 4.
- “Gazi Sultan Murat Hüdavendi÷ar Türbesi, Sofra Dergisi, YÕl 2000: SayÕ 6.
- “OsmanlÕ Devletin Siyasi ve ødari AnlayÕúÕ, Derya Der. YÕl: 2002/2003,
SayÕ:4-6.
BøLøMSEL ARAùTIRMA - BELGESEL YAYINLARI
Kültür ve Sanat
01. Do÷ru Yol’un kuruluúunda Prizren ve di÷er cemiyet. rolü ve etkisi–2006
02. Do÷ru Yol Derne÷inin Kuruluúu -2006
03. Do÷ru Yol Derne÷inin Kuruluú SonrasÕ Geliúme Dönemi -2006
04. Tarihsel Süreç øçinde Do÷ru Yol Derne÷i KollarÕ - 2006
05. Do÷ru Yol Derne÷inin Kosova ve Türk HalkÕ øçin Önemi - 2006
06. Foto÷raflar Diliyle Do÷ru Yol Derne÷in Faaliyetleri – ùubat 2007
07. Do÷ru Yol Derne÷i Konserlerinden seçmeler-Müzik ùöleni Mart -2007
08. Do÷ru Yol Derne÷i 45. kutlamalarÕndan seç.- Müzik úöleni Mart 2007
09. Sanatla 45 yÕl Baúkim Çabrat – MayÕs -2007
10. ørfan ùekerci Dönemi Do÷ru Yol Etkinlikleri, KasÕm 2007
E÷itim
11. Kosova’da Türkçe e÷itimin önemi ve yeri -2006
12. Kosova’da Türkçe e÷itimin tarihsel süreci, -2006
13. KTÖD Kuruluú amacÕ ve Türkçe e÷itimde sorunlar ve çözümleri -2006
14. Kosova Türk E÷itimin 55. YÕldönümü -2007
185
15. Kosova’da Türkçe E÷itimin önemi ve amaçlarÕ -2007
16. Ö÷retmenlerimizin e÷itime katkÕlarÕ: Necat MatrancÕ, -2006
17. Ö÷retmenlerimizin e÷itime katkÕlarÕ: ùaban Topko, -2006
18. Ö÷retmenlerimizin e÷itime katkÕlarÕ: Zahit Volkan - 2006
19. Bir neslin E÷itim ve E÷itim DÕúÕ Etkinlikleri - Mart 2007
Gelenek Görenek
20. Dü÷ün Gelenekleri-KÕna Gecesi, Gelin Alma ve Gelin YanÕ, I -2006
21. Dü÷ün Gelenekleri- KÕna Gecesi, Gelin Alma ve Gelin YanÕ, II - 2006
22. Dü÷ün Gelenekleri- KÕna Gecesi, Gelin Alma ve Gelin YanÕ, III.-2006
23. Dü÷ün Gelenekleri-KÕna Gecesi, Gelin Alma ve Gelin YanÕ, - -2006
24. Bahar bayramlarÕndan – DALTULUM-2007
25. Bahar bayramlarÕndan – NEVRUZ-2007
26. Bahar bayramlarÕndan – HIDIRLEZ-2007
27. Bahar bayramlarÕndan – HIDIR NEBø -2007
Tarih ve OsmanlÕ Mimari Eserleri
28. Emin Paúa Vakfiyesi - Ocak 2008
29. Kesik Baú-ùeyh Abdullah Türbesi ve Cerman Kuyusu Efsanesi–2006
30. Prizren’de Nevruz KutlamalarÕ ve ùeyh Hüseyin Efendi Tekkesi–2005
31. Sinan Paúa Camii – A÷ustos 2008
32. Prizren’de Ramazan –Eylül 2008
186
187
188