Full Text - The Journal of International Management Research

Doi Number :
ISSN :
QR
InMaR Journal
The Journal of International
Management Research
Uluslararası Yönetim Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 3, Nisan 2016, s. 31-47
Mehmet DEMİRDÖĞMEZ1
GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE FAALİYET GÖSTEREN SEYAHAT
ACENTELERİNİN REKABET GÜCÜNÜN ÖLÇÜLMESİNE YÖNELİK BİR
ARAŞTIRMA
ÖZET
Serbest piyasa ekonomisinin temelini rekabet kavramı oluşturmaktadır. Rekabet, mal ve hizmet
piyasasındaki teşebbüsler arasında özgürce ekonomik kararlar verilmesini sağlama yarışıdır. Rekabet
gücü ise herhangi bir işletmenin ulusal ya da uluslararası piyasalarda rakiplerine kıyasla düşük maliyette
üretimde bulunabilme (fiyat ve maliyet rekabet gücü), ürünün kalitesi, sunulan hizmet ve ürünün
çekiciliği (kalite rekabet gücü) gibi unsurlar açısından rakiplerine denk veya daha üstün bir durumda
olma, ayrıca yenilik ve icat yapabilme yeteneğidir. Rekabet gücü; üretim ve verimliliğin artması, yaşam
standartlarının iyileşmesi ve istihdamın geliştirilmesi için bir ön koşuldur. Ulusal ve uluslararası düzeyde
çok sayıda rekabete maruz kalan seyahat acentalarının da rekabet edilebilirliğinin ölçülmesi büyük önem
arz etmektedir. Bu araştırmanın amacı, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde faaliyet gösteren Seyahat
Acentalarının rekabet gücünün ölçülmesidir. Yapılan araştırmanın bu alanda ilk defa yapılıyor olması
itibariyle alan yazına ve sektöre önemli katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Araştırmanın evrenini
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde faaliyet gösteren seyahat acentaları oluşturmaktadır. Bu acentalardan
ulaşılabilirlik nedeniyle kolayda örneklem yoluyla Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin
illerindeki seyahat acentaları örnekleme dahil edilmiş ve toplamda seksen (80) acenta ile anket
yapılmıştır. Araştırmada nicel yaklaşımlardan Coşar’ın (2006) “Konaklama İşletmelerinin Rekabet Gücü
Ve Rekabet Gücünü Belirlemeye Yönelik İzmir İli’nde Dört Ve Beş Yıldızlı Otellerde Bir Uygulama”
başlıklı yüksek lisans tezinde geliştirmiş olduğu anket, seyahat acentalarına uyarlanarak yapılmıştır.
Verilerin analizinde Korelasyon Analizi, Anova Testi, T-Testi ve Regresyon Analizi kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler;Turizm,e-ticaret,rekabet,rekabet gücü,seyahat acantası,
A STUDY ABOUT MEASURİNG COMPETİTİVE POWER AMONG TRAVEL
AGENCİES OPERATİNG İN SOUTH-EASTERN ANATOLİAN REGİON
ABSTRACT
The basis of free market economy is the notion of competition. Competition is the race of
enabling free economic decisions among enterprises in goods and services market. Competitive power is
any corporation’s state of being equal to or better than its competitors among national or international
markets in terms of such elements as low-cost production (competitive power of price and cost), product
quality, attractiveness of goods and services provided (competitive power of quatlity) as well as its
innovative ability. Competitive power is a prerequisite for increasing production and productivity,
improving living standards, and developing employment. It is highly important to measure the
competitiveness of travel agencies which are face to face with a significant amount of competition in both
1
South Russian University, Instıtute of Management, Busıness and Law, [email protected]
Mehmet Demirdöğmez
32
national and international levels. The aim of this study is to measure the competitive power of the Travel
Agencies which operate in South-Eastern Anatolian Region. It is also intended to contribute significantly
to the sector and the literature because this study is the first of its kind in this field. The space of the study
consists of the Travel Agencies which operate in South-Eastern Anatolian region. Due to accessibility
issues, sampling only includes the agencies in Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, and Mardin,
using the method of convenience sampling. In the study, the questionnaire developed by Coşar (2006) in
his master’s thesis ‘Competitive Power of Accommodation Facilities and An Application in 4- and 5-Star
Hotels in İzmir in Order to Determine Their Competitive Power’ is applied to travel agencies with
necessary adjustments. Correlation Analysis, Anova Test, T-Test and Regression Analysis are utilised to
analyze the data.
Keywords: Tourism, e-commerce, competition, competitive power, travel agency
1.Giriş
Teknoloji, sosyal ve ekonomi alanlarında meydana gelen gelişmeler, uluslararası
pazarda rekabetin farklı boyut kazanmasına neden olmuştur. Bu durum da işletmelerin başarısı,
yoğun rekabet koşulları altında faaliyetlerini sürdürmelerine ve rekabet üstünlüğünü elde ederek
tüketicinin artarak devam eden ve giderek sınırsızlaşan isteklerini ekonomik bir şekilde
karşılayabilmelerine bağlıdır.
Türkiye’de kalkınma eşittir sanayi şeklindeki yanılgı uzun yıllar az gelişmişlikten
gelişmişliğe ulaşmada, büyüme ve gelişmeye en müsait sektörün sanayi sektörü olduğunu ön
plana çıkarmıştır. Doğal olarak bu durum iktisadi kalkınma ile sanayileşmenin eşanlamda
kullanılmasına sebep olmuştur. Ancak, sanayileşmenin getirdiği kazanımları ve dinamizmi bir
tarafa bırakmadan bölgesel potansiyeller dikkate alınmalı ve hizmetler sektörünün ön plana
çıkarılması sağlanmalıdır. Zira unutulmamalıdır ki bölgesel gelişmede sürükleyici sektör
hizmetler sektörü olabilir (Yeşiltaş ve Öztürk, 2008: 39).
Çeşitli ülkelerde olduğu gibi, ülkemizde de bölgeler arası dengesizlikler mevcuttur.
Gelişmenin bütün nimetlerinden her bölge halkının adil seviyede yararlanamadığı da bir
gerçektir. Her ülke veya bölge, gelişme seviyesinin izin verdiği ölçüde bu imkânları o topraklar
üzerinde yaşayanlara götürebilmektedir. Olumlu gelişmelerden bölge halkının istifade
edebilmesi o bölgenin kalkınma seviyesiyle doğrudan ilişkilidir. Bu anlamda bölgede
gerçekleştirilecek sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel geliştirmenin yapılanmasında turizm
önemli bir role sahip olacaktır. Zira turizm faaliyeti parasal değerlerle, doğal ve tarihsel değerler
arasında bir değişimi oluşturmaktadır. Böylece ekonomik bakımdan yeterli düzeyde gelişmemiş
ülkeler veya bölgeler doğal ve tarihsel değerlerini sunarak gelir sağlarlar. Ekonomik üretim ve
çalışma alanlarını, çeşitlerini genişletirler ve zenginleştirirler (Avcıkurt,2003: 31).
Bölgesel dengesizliklerin azaltılması ve nispeten gerice yörelerin yaşam standartlarının
belirli düzeye yükseltilmesini hedef alan bölgesel kalkınma çabaları, bütünüyle bölge insanının
üretken, müteşebbis ve aktif hale getirilmesiyle mümkündür. O sebeple halkı eğitim-öğretim ve
diğer şekillerde bilgi sahibi yapmak, insanları bölgenin katma değerini yükseltecek projelere,
işlere yöneltmekle mümkün olduğu ortaya çıkmıştır (İncekara, 2001: 28).
Türkiye gerçekten de endüstriyel kaynaklar bakımından yeterli imkâna sahip olmasa da
zengin bir turizm uygulaması sonucunda turistik yönden kalkınma ve ülke ekonomisi içinde
dengeli bir biçimde gelişme sağlanması mümkündür. Bu bağlamda endüstriyel gelişmeye
topluca uygun olmayan alanlarda turizmin bir ekonomik faaliyet kolu olarak geliştirilmesi,
ülkenin bir taraftan kazanılan zenginliğinin diğer tarafta harcanması yoluyla zenginliğin bu
yörelere aktarılması ve buralarda refah düzeyinin yükselmesine yardımcı olması mümkündür
(Dinçer, 1993: 84).
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
33
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet
Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma
Bu araştırmanın amacı, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde faaliyet gösteren Seyahat
Acentalarının rekabet gücünün ölçülmesidir. Araştırmanın evrenini Güneydoğu Anadolu
Bölgesinde faaliyet gösteren seyahat acenteleri oluşturmaktadır. Bu acentalardan ulaşılabilirlik
nedeniyle kolayda örneklem yoluyla Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin
illerindeki seyahat acenteleri örnekleme dahil edilmiştir.
2.Seyahat Acentesi Kavramı, Tanım Ve Özellikleri
Seyahat acentaları, kâr amacı ile turistlere turizm ile ilgili bilgiler vermeye, paket turları
ve turları oluşturmaya, turizm amaçlı konaklama, ulaştırma, gezi, spor ve eğlence hizmetlerini
görmeye yetkili olan, oluşturduğu ürünü kendi veya diğer seyahat acentaları vasıtası ile
pazarlayabilen ticarî kuruluşlardır (http://yigm.kulturturizm.gov.tr).
Fonksiyonel olarak da seyahat acentesi kavramı (Travel Agency –Reiseagentur –
Agence de Voyage) turizm litaratüründe tur operatörlerinin yarattığı ürünleri tuketici
pazarlarının içlerine kadar yerleşerek parekende yolu ile tüketicilere ulaştıran ufak çapta,
riskden yoksun, hukuki sorumluluk yüklenmeyen ve belirli bir komisyon veya tesbit edilmiş kar
karşılığı çalışan işletmelerin hatta daha doğru bir yaklaşımla büro-dükkânları kapsamaktadır.
(http://kariyer.turizmgazetesi.com ).
Dünya Turizm Teşkilatı ( WTO)’na göre seyahat acentesinin tanımı : “Konuklara
seyahatler, konaklama ve ulaştırma hizmetleri hakkında bilgi sunma belli bir komisyon
karşılığında seyahat ve turizm ürünlerini belli fiyatlarla nihai tüketicilere satış yapmak üzere
aracılık eden işletmelerdir.”
1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu’na göre ise;
“Seyahat acenteleri kâr amacıyla turistlere ulaştırma, konaklama, gezi, spor ve eğlence
sağlayan, onlara turizm ile ilgili bilgiler veren, bu konuya ilişkin tüm hizmetleri gören, turizm
ekonomisine ve genellikle ödemeler dengesine katkıda bulunan ticari kuruluşlardır.”
2.1.Türkiye’de Seyahat Acenteleri ve Gelişimi
Osmanlı’nın son dönemlerinde bireysel girişimler düzeyinde başlayan turizm
yapılanması cumhuriyetin ilk yıllarıyla birlikte kurumsal örgütlenmeye doğru adım attı. 1923
yılında Türkiye Seyyahin Cemiyeti (Bugünkü adıyla “Turing Otomobil Kurumu”) ile ilk ciddi
kurumsallaşma deneyimi başlatıldı. Turing, Türkiye’nin ilk tanıtım afişleri, yol haritaları, otel
rehberleri ve broşürleri gibi ilklere imza attı. Turizmle ilgili bir diğer alan olan havacılık,
cumhuriyet döneminde Türkiye Tayyare Cemiyetinin kurulmasıyla ilk adımlarını attı. 1925
yılında kurulan Cemiyet 1933 yılında Türk Havayolları İşletme İdaresi adını aldı. 1950 ve 1953
yıllarında turizm kurumlarını teşvik kanunları çıkartıldı. Teşvik önlemlerinin yanı sıra turizmde
alt ve üstyapı yatırımlarına kaynaklık etmek amacıyla 1954 yılında Türkiye Turizm Bankası
kuruldu. 1940’lı yıllardan 50’li yıllara dünya turizminde yaşanan örgütlenme faaliyetlerinden
etkilenen Türkiye, Türkiye Milli Talebe Federasyonu (TMTF) adı altında gençlik turizminin
yapılandığı bir kuruma kavuştu. Aynı dönemde dünya çapında: Uluslararası Öğrenci Gezi
Federasyonu (ISTC),Uluslararası Gençlik Turizmi Organizasyonu (FIYTO),Uluslararası
Öğrenci Değişimi Örgütü (FIOCES),Uluslararası Genç Hostelcileri Federasyonu
(IYHF),Öğrenci Hava Taşımacılığı Birliği (SATA) gibi gençlik ve sosyal turizm örgütleri
dünya ve Türkiye turizminde taze bir rüzgâr estirdiler. 1950’lerin ikinci yarısında Türkiye
Seyahat Acenteleri Cemiyeti (TÜSTAC) kuruldu.1972 yılında 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve
Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu çıkarıldı. Bu yasa seyahat acentelerinin çalışma düzenini ve
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
Mehmet Demirdöğmez
34
Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği’nin ( TÜRSAB’ın) kuruluşunu öngörüyordu. TÜRSAB’ın
kurum olarak Türkiye’yi temsil ettiği uluslararası kuruluşlar arasında Uluslararası Tur
Operatörleri Federasyonu (IFTO), Dünya turizm Örgütü (WTO) ve Dünya Seyahat Acenteleri
Birlikleri Federasyonu (UFTAA) da var. TÜRSAB günümüzde 4000 civarında üyesi ile
dünyanın en çok üyeye sahip birkaç Seyahat Acenteleri Birliğinden birisidir. Tui Tantur
Türkiye, Diana Travel, Novum turizm, Vasco Turizm, Aquasun, Bastıyalı Turizm ülkemize en
fazla turist getiren ve aktif olarak faaliyet gösteren acenteler arasında yer
almaktadırlar(www.goktepe.net).
2.2.Seyahat acentelerinin temel görevleri
Seyahat hizmetleri hakkında bilgi verir, öneride bulunur: Konaklama birimleri,
ulaştırma sistemleri, tur paketleri gibi hizmetlerin fiyatları, tarifeleri ve hizmet koşulları
hakkında bilgi aktarır. Bilgi verme hizmeti ücretsiz sunulur. Talep halinde hizmet satışı yapar,
bilet düzenler veya hizmetlerin müşterilere sunulmasına aracılık eder, yer ayırır. Yetkili ise
sigorta ve vize işlemlerini gerçekleştirir. Tüketiciler ve hizmet üreticileri arasında aracı olur,
hizmetlerin pazarlanmasını sağlar. Böylece hem üreticilere hem de tüketicilere kolaylık sağlanır.
Tur
operatörlerinin
hazırladıkları
tur
paketlerinin
perakende
satışını
yapar
(http://docplayer.biz.tr).
2.3.Seyahat Acentalarının Hizmetleri
Seyahat acentalarının; tur düzenlemek, transfer yapmak, rezervasyon yapmak,
enformasyon, kongre ve konferans organizasyonları düzenlemek, araç kiralamak, bilet satışı
gerçekleştirmek, seyahat acentası ürünü satmak gibi hizmetleri bulunmaktadır (Albustanlıoğlu,
T. 2009).
3.Seyahat Acentelerinin Sınıflandırılması
3.1. Seyahat Acentalarının Yapı ve Fonksiyonlarına Göre Sınıflandırılması
*Büyük Dağıtım Acentaları
*Firma Bazında Çalışan Acentalar
*Gönderici (Outgoing) Acentalar ( www.goktepe.net )
*Karşılayıcı (Incoming) Acentalar (Türemez,Y.).
3.2.Seyahat Acentelerinin Yasal Sınıflandırması
Seyahat acenteleri yaptıkları hizmetler bakımından ilgili yasada 3 gruba ayrılır:
A Grubu ve Geçici A Grubu Seyahat Acentesi: Bu gruptaki acenteler bütün
acentecilik faaliyetlerini yerine getirme hakkına sahip olan ve en kapsamlı faaliyeti gösteren
acentelerdir. 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu’na göre
ülkemizde tur operatörlüğünü işlevini A grubu seyahat acenteleri üstlenmektedir, bu uygulama
sadece bizim ülkemizde geçerlidir.
B Grubu Seyahat Acentesi: B Grubu Acenteler daha çok incoming olarak faaliyet
gösteren görevleri sınırlandırılmış acentelerdir. Uluslar arası kara, hava ve deniz ulaştırma
araçlarının biletlerini ve A grubu acentelerin düzenledikleri turların biletlerini satarlar. Gerekli
yasal şartları yerine getirdikleri takdirde, doğrudan işletme belgesi alarak faaliyete geçerler.
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
35
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet
Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma
C Grubu Seyahat Acentesi: Yalnızca yurt içinde Türk vatandaşları için turlar
düzenlerler ve pazarlarlar. Kendilerine A Grubu seyahat acentelerince verilen hizmeti yerine
getirir ve bu acentelerin ürünlerini pazarlarlar.
3.3.Seyahat Acentelerinin Yapısal Sınıflandırması
Perakendeci Seyahat Acenteleri, Toptancı Seyahat Acenteleri (Tur Toptancısı), Zincir
Seyahat Acenteleri
3.4.Seyahat Acentelerinin Sunulan Hizmet Türüne Göre Sınıflandırması
Havayolu Bilet Satış Acenteleri, Paket Tur Satış Acenteleri, Tur Operatörü Temsilcisi
Acenteler,Araç Kiralama Acenteleri,Ulaştırma Acenteleri,Kongre Acenteleri,Özendirme
Acenteleri,Yat Acenteleri (Mısırlı, 2010; Albustanlıoğlu, 2009).
4.Seyahat Acentelerinin Gelir Ve Giderleri
4.1.Seyahat Acentelerinin Gelirleri
Konaklama Gelirleri: Otel satışlarından elde edilen gelirdir. Transfer Gelirleri:
Havaalanı-otel-havaalanı transferleri için operatörden alınan ücrettir. Günlük Tur Gelirleri:
Rehber, tercüman eşliğinde kısa özel seyahatlerden elde edilen gelir. Alışveriş Gelirleri:
Alışveriş mağazalarından, merkezlerinden alınan komisyon geliri. Uçak Bilet Satış Gelirleri:
Uçak bileti satışından elde edilen gelirdir. Hizmet Ücreti (Handling Fee): Yerel hizmetler,
rehberlik gibi hizmetler için alınan ücrettir. Katalog Katkı Gelirleri: Destinasyonu tanıtıcı
broşürde yer almak isteyen, restoran, bar, eğlence merkezi v.b. işletmelerin ödediği ücrettir. Otel
Uzatma Gelirleri: Kalış süresini uzatan müşteriden veya operatöründen elde edilen gelirdir.
Erken Rezervasyon (Early Booking) Gelirleri: Otellerin erken rezervasyon için yaptığı
indirimden elde edilen gelirdir.
Komisyon (Kick-Back) Gelirleri: Otellerin acenteye
anlaşmalara göre fiyat indirmesi veya geceleme sayısının belli oranda olması karşılığı verdiği
komisyon. Diğer Gelirler: Golf paketi satışı, kongre fuar organizasyonu, hac organizasyonu v.b.
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar: Faiz, kur farkı, kira, menkul kıymet satışı v.b
(Mısırlı, İ. 2010, İçöz, O. 2011, Albustanlıoğlu, T. 2009)
4.2.Seyahat Acentelerinin Giderleri
Konaklama Giderleri: Otellere ödenen konaklama bedeli. Transfer Giderleri:
Taşımacılara, araçlara ödenen kira ve yakıt giderleri. Tur Giderleri: Araç, yemek, ören yer
girişi, rehber ücreti.Alışveriş Giderleri: Araç, yemek v.b. giderler.Uçak Bilet Satış Giderleri:
Uçak bileti satışından elde edilen gelirin komisyon düşüldükten sonra havayolu işletmesine
ödenen kısmıdır.Katalog Katkı Giderleri: Katalogun basım, dağıtım v.b. giderleri.Otel Uzatma
Giderleri: Uzatılan kalış süresi için ödenen konaklama bedeli.Erken Rezervasyon (Early
Booking) Giderleri: Otellerin erken rezervasyon için yaptığı indirimden elde edilen gelirin
operatörlere yansıtılan kısmıdır.Komisyon (Kick-Back) Giderleri: Otellerin uyguladığı kickback indiriminin operatöre yansıtılan kısmı (Albustanlıoğlu, T. 2009,Mısırlı, İ. 2010, İçöz, O.
2011)
5.Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Türkiye Turizmindeki Yeri
Güneydoğu Anadolu Bölgesi, daha çok tarihi özellikleriyle ilgi çekmektedir. Bunların
içinde turizm bakımından en önemli olanı aynı zamanda bir milli park haline getirilmiş olan
Nemrut Dağı Milli Parkı’dır. Bölgenin, ilgi çeken yerlerinden biri de Hasankeyftir. Batman’ın
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
Mehmet Demirdöğmez
36
güneydoğusunda, Dicle nehri kenarında kurulmuş olan bu ilçe, çok eski bir yerleşme alanıdır.
Mardin, Diyarbakır, Şanlıurfa ve Gaziantep kentleri eski yerleşme dokuları, renkli kültürleri ve
kendilerine özgü yemek ve tatlılarıyla ilgi çekerler. Şanlıurfa, birçok efsaneye konu olan tarihi
eserlere sahiptir. Halilül Rahman Camii ve burada yer alan Halilü’l Rahman gölü ile Ayn-ı
Zilha gölü bunların başlıcalarıdır.Sağlık turizmi açısından Diyarbakır’ın Çermik kaplıcaları,
Siirt ve Mardin deki kaplıcalar ile Urfa’nın içmeceleri ve maden suyu kaynakları önem taşır
(www.nkfu.com).
İnanç turizmi için de inanılmaz bir zemine sahip olan bu bölgemizde her din için ayrı
ayrı yüzlerce inanç merkezi yer almaktadır. Tarihi 12.000 yıl öncesine kadar uzanan dünyanın
ilk tapınaklarının bulunduğu Şanlıurfa Göbekli Tepe, İbrahim peygamberin ateşe atıldığı ve
daha sonra odunların balığa o yerin göle dönüştüğü rivayet edilen Balıklıgöl, Ani Harabeleri,
Diyarbakır Eğil’de Hz. Elyes’a, Hz Zülkifil peygamber ve Hz. Harun-ı Asefi’nin kabirleri, yine
peygamberler diyarı olarak anılan Şanlıurfa’ya, Nuh Tufanı ve Nuh’un gemisi ile ilgili coğrafya
olan Şırnak, Mardin’de Deyru’z-Zaferan Manastırı, Mor Garbiyel Kilisesie, Siirt’te Veysel
Karani hazretlerine varıncaya kadar daha yüzlerce inanç turizmi açısından ciddi potansiyele
sahip yer bulunmaktadır. Bir arada yaşamanın ortak koşullarını binlerce yıl öncesinde inşa etmiş
insan topluluklarının ve hoşgörünün diyarıdır bu bölgeler. Böyle büyük bir medeniyet zeminin
üzerine yeniden inşa edilmesi gerekende yine barıştır, huzurdur, hoşgörüdür. Doğu ve
Güneydoğu Anadolu bölgelerinin bulunduğu coğrafya binlerce yıllık kültürel birikimi ile kültür
turizminin, eşiz doğası ile doğa turizmi ve çeşitlerinin ve kelimenin tam anlamı ile
medeniyetlerin beşiği konumundaki bu coğrafya her dinden yüzlerce inanç merkezi ile inanç
turizminin merkezi haline gelebilecek, nitelikli bir coğrafyadır. Türkiye turizminin yükselişe
geçtiği son yıllarda terörün gölgesinde kalan bu coğrafya terörden sonra turizm için vazgeçilmez
bir bölgeye dönüşebilir (İskenderoğlu, L. October 2013) “Dünya Ekonomik Forumu’nun yeni
turizm sezonu için hazırlıkların yoğunlaştığı dönemde yayınladığı “Seyahat ve Turizm Rekabet
Raporu 2008”de Türkiye’nin terör, sağlık, hijyen ve kara ulaşım altyapısındaki yetersizlikler
dolayısıyla dünya turizm rekabetinde geri sıralarda bulunduğu belirtilirken, “Ülkenin doğal
kaynaklarının korunmasına daha fazla öncelik verilmelidir” ifadesi yer almaktadır”(© EurActiv
2007-2013).
Bu coğrafya; 30 yıla yakın bir zamandır devam eden çatışma ortamı, kan ve gözyaşı,
olağanüstü hal yönetimleri vb. ile yatırımlardan mahrum kalmış, kültürel çözülmeler, sosyal
çöküntüler, göç gibi birçok olumsuz durumu iç içe yaşayan bir bölge halini almıştır. Uzun
yılların ihmali ile sosyo-kültürel anlamda ciddi sorunların temeli olan toplumsal yapının içerdiği
diğer sorunlarında devam etmesi hepsinin tuzu biberi olmuştur (İskenderoğlu, L., 2013).
Tüm bu sorunlara çözüm, sayıları 40 bine yaklaşan köylerin sahip oldukları arazilerdeki
verimliliğin arttırılması, tarım işletmelerinin nitelik ve niceliğinin geliştirilmesi, alt yapı
hizmetlerinin etkin bir şekilde sağlanması, tarımsal işletmelerin büyütülmesi ve tarımsal ürün
desteği verilmesi, sürdürülebilir arazi yönetimi için ortak ve kapsamlı bir arazi kullanım
politikası oluşturulması, kırsal alanda tarıma dayalı sanayilerin yanında, ev yapımı gıda
ürünleri, geleneksel el sanatları, işlenmiş tarım ürünlerinin üretimi, küçük işletmeler,
madencilik, balıkçılık ve yöresel turizm, kayak, arıcılık, tavukçuluk, hayvancılık, halı ve kilim
dokumacılığı gibi tarım dışı faaliyetlerin de teşvik edilmesi devletin yönlendiriciliğiyle
izlenmesi gereken başlıca stratejiler olarak değerlendirilmiştir (Kentsel yoksulluk, Göç ve
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
37
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet
Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma
Sosyal politikalar raporu, 2009: 93) Bu raporda , bu kadar olumsuz durumlar olmasına rağmen
devletin önem verdiği ve geliştirilmelidir dediği unsurlardan biride turizmdir.
Tablo.1. Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıkları İstatistiği (2014)
Kaynak:İllere Göre Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı İstatistiği, Kültür ve Turizm
Bakanlığı, 2015
6.Rekabet Kavramı
Bakanlar kurulu kararıyla 4054 numaralı “rekabetin korunması hakkındaki kanun”
7.12.1994 yılında kabul edilip resmi gazetede yayınlanıp yürürlüğe girmiştir. Bu
Kanunun
amacı, mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı anlaşma,
karar ve uygulamaları ve piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye
kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin
korunmasını sağlamaktır ( R.G: Tarih : 13/12/1994 , Sayı : 22140).
Prof. Dr. Erdal Türkkan’ın Rekabet Kurumu sitesinde yaptığı tanıma göre ise,
“Özgürlük ortamında ortaya çıkan, ekonomik, siyasi, sosyal, kültürel ve sportif arenalarda
(yarışma zemini), meşru bir amacın veya performansın gerçekleştirilebilmesi için, adil yarışma
koşullarının sağlandığı, oyunun niteliğine göre gerekli koşullara sahip olanların katılımına açık,
belli kurallara göre oynanan bir yarışma oyunu” olarak tanımlamak mümkündür.
7.Rekabet Gücü Kavramı
Çeşitli kuruluş ve araştırmacıların rekabet gücünün ölçümüne ilişkin çalışmaları
ülkelerin ya da işletmelerin rekabet yarışındaki konumlarının belirlenmesi açısından oldukça
önemlidir. Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum) rekabet gücünü girişimcilerin
ürün ve hizmetleri tasarlama, üretme ve fiyatlandırma aşamalarında rakiplerine göre üstünlük
kazanmaları olarak tanımlamaktadır. Markusen(1987) ise endüstrinin rekabet gücünü üretim
etkinliği açısından üretim etkinliği endeksini baz alarak toplam faktör verimliliğinden hareketle
tanımlamaktadır. Benzer şekilde Landau(1992) rekabet gücünü gelecekteki neslin yaşam
düzeyini ve ülkenin büyüme potansiyelini azaltmadan, yüksek ve kaliteli istihdam düzeyine
ulaşarak, ülkede yüksek yaşam standartlarının ve kabul edilebilir büyüme oranının elde edilmesi
olarak tanımlamaktadır (Çivi,E., Erol,İ., İnanlı,T., Erol,E.D.,2008).
7.1.Rekabet Gücü Ve Önemi
Serbest piyasa ekonomisinin temelini rekabet kavramı oluşturmaktadır. Rekabetin
çeşitli tanımları bulunmaktadır.
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
Mehmet Demirdöğmez
38
Rekabet kavramı ülkemizde 13 Aralık 1994 tarihinde yürürlüğe giren 4054 sayılı
“Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da da tanımlanmıştır. Buna göre rekabet, “ Mal ve
hizmet piyasasındaki teşebbüsler arasında özgürce ekonomik kararlar verilmesini sağlama
yarışı” şeklinde ifade edilmiştir(R.G. 13/12/1994 , Sayı : 22140).
Rekabet edebilirlik veya rekabet gücü oldukça dinamik bir olgudur. Firma düzeyinde
rekabet gücü, herhangi bir firmanın ulusal ya da uluslararası piyasalarda rakiplerine kıyasla
düşük maliyette üretimde bulunabilme (fiyat ve maliyet rekabet gücü), ürünün kalitesi, sunulan
hizmet ve ürünün çekiciliği (kalite rekabet gücü) gibi unsurlar açısından rakiplerine denk veya
daha üstün bir durumda olma, ayrıca yenilik ve icat yapabilme yeteneğidir(Aktan ve Vural,
2004: 12).
Rekabet gücü; üretim ve verimliliğin artması, yaşam standartlarının iyileşmesi ve
istihdamın geliştirilmesi için bir ön koşuldur. Rekabet gücünün artması, ülke ekonomisinde
zincirleme bir gelişmenin oluşmasına yol açmaktadır. Bu artış; üretim ve ihracatta gelişmeye
neden olmakta; karlılığın büyümesine böylece yatırımlarda hızlanmaya ve istihdamın
gelişmesine etki etmektedir (www.hepimizbiriz.com).
7.2.Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler
7.2.1.Seyahat Acentelerinin Faaliyetlerini Etkileyen Faktörler
Sermaye yapısı: Sabit yatırım ve isletme sermayeleri düşük olduğundan piyasadaki
seyahat acentesi sayısı artar. Bu rekabet ortamını yaratır. Ortalama sermayeleri yıllık hâsılatının
1/6 ile 1/8 arasında olmalıdır. Yüksek personel giderleri: Personel giderleri toplam giderlerinin
%60-70 gibi önemli bir bölümünü oluşturur. Dönemsellik: Dönem dışı zamanlarda personelin
işsiz kalması maliyetleri arttırır. Hizmetlerin niteliği: Seyahat acenteleri müşterilerine
enformasyon hizmeti sağladıkları halde müşteriler hizmet satın almadıklarında kaynak israfı
oluşmaktadır. Mekânsal konum: Sehir merkezlerinde büro açan seyahat isletmelerinin kira
giderleri yüksek olmaktadır (Albustanlıoğlu, T. 2009).
8.Araştırmanın Amacı Ve Önemi
Bu araştırmanın amacı Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu bölgesindeki Adıyaman,
Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin İllerindeki seyahat acentelerinin rekabet gücü
faktörlerini belirlemek ve seyahat acentelerinin rekabeti ne şekilde kullandıklarının, rekabete ne
derece önem verdiklerinin, hangi rekabet gücü faktörlerini nasıl değerlendirdiklerinin ve
rakipleri karşısında kendi işletmelerinin durumun belirlenmesine ne ölçüde çalıştıklarının
değerlendirilmesidir.
Yapılan araştırmalarda Seyahat acentelerine yönelik böyle bir çalışma yapılmadığı
tespit edilmiştir. Araştırmanın Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki seyahat acentaları açısından
mevcut durumunun ilk defa araştırılması yönüyle, önemli bir çalışma olduğu düşünülmektedir.
Seyahat acentaları diğer işletmelerden farklı özellikler göstermektedir.
9.Araştırmanın Yöntemi
Araştırmada ilk olarak konu ile ilgili yazın taraması yapılmış ve yapılan tarama
sonucunda seyahat acentelerine yönelik herhangi bir çalışmanın yapılmadığı tespit edilmiştir.
Araştırmada veri toplama yöntemi olarak nicel yaklaşımlardan anket tekniği kullanılmıştır.
Hazırlanan anket formu, kendi içinde iki bölümden oluşmaktadır. Anketin birinci bölümünde
kurum yöneticilerinin demografik bilgilerine ilişkin 6 kapalı uçlu soru, ikinci bölümde seyahat
acentalarının rekabet gücünü ölçmeye yönelik 20 kapalı uçlu soru olmak üzere anket toplam 26
sorudan oluşmaktadır. Seyahat acentalarının rekabet gücünü ölçmeye yönelik sorulan 20
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
39
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet
Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma
soruluk ölçek, Coşar (2006) tarafından yayınlamış olan “Konaklama İşletmelerinin Rekabet
Gücü Ve Rekabet Gücünü Belirlemeye Yönelik İzmir İli’nde Dört Ve Beş Yıldızlı Otellerde Bir
Uygulama” yüksek lisans tezi çalışmasından faydalanılarak oluşturulmuştur. Ölçek maliyet,
hizmet kalitesi ve rakip ve pazar unsurları değişkenlerini ölçen sorulardan oluşmaktadır. Ölçekte
yer alan ifadeler “1: Hiç Katılmıyorum”, “5: Tamamen Katılıyorum” şeklinde 5’li Likert tipi
ölçekle ölçümlenecektir. Ölçeğin Cronbach Alpha güvenirlik değeri 0,889 olarak bulunmuştur.
Alfa katsayına bağlı olarak ölçeğin yüksek derecede güvenilir olduğu söylenebilir (Kalaycı,
2006).
Araştırmanın evrenini Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde faaliyet gösteren A Grubu
Seyahat Acentalarının yöneticileri oluşturmaktadır. Araştırmada zaman, maliyet ve
ulaşılabilirlik sebeplerinden dolayı evrenin tamamına ulaşmak yerine kolayda örnekleme yoluna
gidilmiştir. Toplamda 85 A Grubu Seyahat Acentası yetkilisine ulaşılmış ancak bunlardan 60
tanesi değerledirmeye alınmıştır. Verilerin analizinde demografik değişkenler için frekans
analizi yapılmıştır. Demografik değişkenlere bağlı olarak rekabet gücü faktörlerinin
farklılıklarının tespiti için Anova ve Independent-t testi yapılmıştır. Rekabet gücü değişkenleri
olan maliyet, hizmet kalitesi ve rakip ve pazar unsurlarının kendi arasındaki ilişkilerini ölçmek
için korelasyon analizi yapılmıştır. Son olarak bu üç değişkenin rekabet gücüne olan etkilerini
ölçmek için regresyon analizi yapılmıştır.
10.Araştırma Bulguları
Alan araştırması Güneydoğu Anadolu bölgesinde bulunan dokuz ilden beş il seçilerek
yapılmıştır. Bu dokuz il ise Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman, Diyarbakır ve Mardin illeri olarak
sınırlandırılmış olup bu bölgedeki A sınıfı sertifikaya sahip seyahat acentelerinin rekabet gücü
araştırılmaya çalışılmıştır. Araştırma kapsamındaki işletmelerin rekabet gücü faktörlerinin,
yöneticiler tarafından işletmenin değerlendirilmesi, mevcut durumun değerlendirilmesi ve
işletmenin rakiplerle kıyaslanması aşamalarından oluşmaktadır. Anket formları randevu alınarak
görüşme ile doldurtulmuştur. Bazı Anket formları ise katılımcılara telefon aracılığı ile gerekli
açıklamalar yapılarak elektronik posta ile gönderilmiştir. Bunların birçoğunun geri dönüşümü
sağlanarak veriler elde edilmiştir. Geri dönüşümü sağlanamayan yada anketteki sorulara ciddi
manada cevap vermeyen veya soruların cevapsız bırakıldığı anketler elenerek veriler
oluşturulmuştur.
10.1.Demografik Bulgular
Demografik Değişkenler
Tablo.2. Demografik Bulgular
Cinsiyet
Yaş
Sektörde ÇalışmaSüresi
Bay
Bayan
20-25
26-30
31-40
41 ve üzeri
0-3 Yıl
4-6 Yıl
6-10 Yıl
Sayı (N)
41
19
5
22
14
19
16
21
10
Yüzde (%)
68,3
31,7
8,3
36,7
23,3
31,7
26,7
35,0
16,7
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
Mehmet Demirdöğmez
İşletmede ÇalışmaSüresi
İşletmenin Hukuki Statüsü
İşletmede Çalışan Toplam
Kişi Sayısı
40
11 ve üzeri
1 yıldan az
1-5 yıl
6-10 yıl
11 ve üzeri
Bağımsız
Bir Gruba Bağlı
Diğer
1-50
51-75
126 ve üzeri
13
4
33
11
12
32
20
8
54
3
3
21,7
6,7
55,0
18,3
20,0
53,3
33,3
13,3
90,0
5,0
5,0
Araştırma anketine kullanılan demografik bulguların dağılımları ve profili aşağıda verilmiştir.
Ankete katılanların 5 kişi 20–25 yaş arasında, 22 kişi 26–30 yaş arasında, 14 kişi 31–
40 yaş arasında, 19 kişi ise 41 ve üzeri yaş arasında olanlardır. Ankete katılanların yaş olarak
yüzdesel dağılımı ise %8,3’ü 20–25 yaş arasında, %36,7’si 26–30 yaş arasında, %23,3’ü 31–
40 yaş arasında, %31,7’si ise 41 ve üzeri yaş arasında olanlardır. Bu sonuçlara göre ankete
katılan yöneticilerin çoğunluğu 26–30 yaşları arasında olduğu görülmektedir.
Ankete katılan kişiler cinsiyetlerine göre incelendiğinde, 60 kişinin 41’İ bay, 19’u ise
bayandır. Ankete katılanların cinsiyet bakımından yüzdesel dağılımı ise % 68,3’ü bay, %
31,7’si ise bayandır.
Ankete katılanlar sektörde çalışma süresi bakımından değerlendirildiğinde; 60 kişinin
16’sı sektörde 0–3 yıl arasında çalışanlardan, 21’i sektörde 4-5 yıl arasında çalışanlardan, 10’u
sektörde 6-10 yıl arasında çalışanlardan, 13’ü ise sektörde 10 yıl ve üzerinde çalışanlardan
oluştuğu görülmektedir. Ankete katılanların sektörde çalışma sürelerinin yüzdesel dağılımı
incelendiğinde; % 26,7’si 0–3 yıl arasında çalışanlardan, % 35,0’i 4-5 yıl arasında
çalışanlardan, %16,7’si 6-10 yıl arasında çalışanlardan, % 21,7’si ise 11 yıl ve üzeri
çalışanlardan oluşmaktadır.
Ankete katılanlar işletmede çalışma süresi bakımından incelendiğinde; 60 kişinin 4’ü
bulundukları işletmede 1 yıldan az bir sürede çalışanlardan, 33’ü bulundukları işletmede 1-5
yıl arasında çalışanlardan, 11’i bulundukları işletmede 6-10 yıl arasında çalışanlardan, 12’si
bulundukları işletmede 11 ve üzeri yıl arasında çalışanlardan oluşmaktadır. Ankete
katılanların işletmede çalışma sürelerinin yüzdesel dağılımı incelendiğinde; % 6,7’si 1 yıldan
az çalışanlardan, % 55’i 1-5 yıl arasında çalışanlardan, % 18,3’ü 6-10 yıl arasında
çalışanlardan, % 20’si ise 11 yıl ve üzeri çalışanlardan oluşmaktadır.
Ankete katılan seyahat acentaları hukuki statüleri bakımından incelendiğinde 32’si
bağımsız, 20’si bir gruba bağlı, 8’i ise diğer grubuna giren Acentalardır. Ankete katılan
seyahat acentalarının hukuki statülerinin yüzdesel dağılımı incelendiğinde; % 53,3’ü bağımsız,
% 33,3’ü bir gruba bağlı, % 13,3’ü ise diğer gruba giren seyahat acentalarıdır.
Ankete katılan kişilerin çalıştıkları seyahat acentaları çalışan kişi sayısı bakımından
değerlendirildiğinde; 54 kişi 1–50 arasında kişi çalıştıran, 3 kişi 51–75 arasında kişi çalıştıran, 3
kişi ise 126 ve üstünde kişi çalıştıran işletmelerde görev yapmaktadırlar. Ankete katılan kişilerin
çalıştıkları seyahat acentalarında çalışan kişi sayısının yüzdesel dağılımı incelendiğinde, % 90
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
41
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet
Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma
kişinin 1–50 arasında kişi çalıştıran, % 5 kişinin 51-75 arasında kişi çalıştıran, % 5 kişinin ise
126 ve üzerinde kişi çalıştıran işletmelerden oluştuğu görülmektedir.
10.2.Korelasyon Analizi
Tablo da asteriks (**) olarak işaretlen rakamlar %1 önem seviyesinde değişkenler
arasında korelasyon olduğunu gösterir (Kalaycı, 2006: 124). Buna göre Maliyet ile
HizmetKalitesi arasında 0,409 ile pozitif bir korelasyon Rakipler ve Pazar Unsurları ile 0,631 ile
pozitif bir korelasyon, Rakipler ve Pazar Unsurları ile HizmetKalitesi arasında ,692 ile pozitif
bir korelasyon görülmektedir.
Tablo.3. Korelâsyon Analizi
maliyet
hizmet_kalitesi rakipler_pazar_unsurları
Pearson
Correlation
Maliyet
Sig. (2-tailed)
N
hizmet_kalitesi
1
60
Pearson
Correlation
,409
Sig. (2-tailed)
001
N
60
**
Pearson
Correlation
,631
Sig. (2-tailed)
,000
,409**
,631**
,001
,000
60
60
1
,692**
,000
60
**
,692
60
**
1
,000
rakipler_pazar_unsurları N
60
60
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
60
b. Listwise N=60
Tablo incelendiğinde, tüm değişkenlerin birbirleri ile pozitif yönde ve anlamlı olduğu
görülmektedir.
Bağımsız değişkenlerden ürün ve hizmet kalitesi ile maliyet arasındaki ilişki
incelendiğinde korelasyon değeri 0,409 bulunmuştur. Bu durum iki değişken arasında %40.9 ve
pozitif yönde bir ilişki olduğunu göstermektedir.
Bağımsız değişkenlerden rakip ve pazar unsurları ile ürün ve hizmet kalitesi arasındaki
ilişki incelendiğinde korelasyon değeri 0,631 bulunmuştur. Bu durum iki değişken arasında
%63.1 ve pozitif yönde bir ilişki olduğunu göstermektedir.
Bağımsız değişkenlerden maliyet ile rakip ve pazar unsurları arasındaki ilişki
incelendiğinde korelasyon değeri 0,692 bulunmuştur. Bu durum iki değişken arasında %69.2 ve
pozitif yönde bir ilişki olduğunu göstermektedir.
10.3.Anova Testi
Çalışan sayısına göre hizmet kalitesi arasından anlamlı bir fark bulunmuştur. p<0,05
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
Mehmet Demirdöğmez
42
Between Groups
Tablo.4. Anova
Sum
of df
Squares
,493
2
Maliyet
Within Groups
16,167
57
hizmet_kalitesi
Total
Between Groups
Within Groups
Total
Between Groups
16,659
1,083
6,495
7,578
,798
59
2
57
59
2
Within Groups
Total
7,385
8,183
57
59
rakipler_pazar_unsurları
Mean Square
F
Sig.
,246
,868
,425
,542
,114
4,754
,012
,399
3,080
,054
,284
,130
Anova testi ile nominal sorular ile bağımsız değişkenler arasındaki fark araştırılmıştır.
Nominal sorular ile bağımsız değişkenler arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Sadece
işletmede çalışan sayısı ile hizmet kalitesi arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. Bu sonuca
göre çalışan sayısı ile ürün ve hizmet kalitesine verilen önem arasında anlamlı bir fark vardır. (F
değeri 4,754 ve Sig. değeri ,012).
10.4.T-Testi Analizi
Tablo.5. T-Testi Analizi ( Bağımsız Değişkenler ile Cinsiyet Arasındaki İlişki)
maliyet
hizmet_kalitesi
rakipler_pazar_unsurları
Cinsiyet
N
Ort.
Bay
Bayan
Bay
Bayan
Bay
Bayan
41
19
41
19
41
19
4,5610
4,5088
4,7591
4,5395
4,5691
4,5088
St.
Sapma
,46809
,66079
,27156
,47150
,33536
,44953
t-değeri
p-değeri
,351
2,286
,522
,044*
,040*
,451
Yanıt kategorileri: 1: Hiç katılmıyorum, 2: Katılmıyorum, 3: Kararsızım, 4: Katılıyorum, 5:
Tamamen katılıyorum
***p<0,001 **p<0,01; *p<0,05
İki ortalama arasında anlamlı bir fark olup olmadığını test etmek için t testi de
kullanılabilir. Böyle bir durumda varyans analizi ile t-testi aynı sonuçları verecektir. Bu testte p
değeri grupların ortalamaları arasında anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir. Analiz
sonuçlarında Levene’s Test for Equality of Variances kısmının yorumunun Equal Variances
assumed ve Equal Variances not assumed alanlarına göre yapılması gerekir. Eğer dağılımlar
önemli derecede farklılık göstermiyorsa equal variance (eşit dağılım) varsayımını kullanmak,
unequal variance (eşit olmayan dağılım) varsayımını kullanmaktan daha doğru olacaktır
(Kalaycı, 2006: 132). Cinsiyet ve medeni durum iki kategoriden oluştuğu için t testi yapılmıştır.
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
43
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet
Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma
Anaylze-Compare Means-Independent Sample T-testi menüsünden analiz yapılmıştır. Sonuçlar
aşağıdaki tablolarda sırayla gösterilmiştir.
Tablo incelendiğinde cinsiyet açısından işletmenin maliyet ve hizmet kalitesinin farklılık
gösterdiği görülmektedir. Ancak,cinsiyet ile rakip ve Pazar unsurları arasında anlamlı bir fark
bulunamamıştır.
10.5.Regresyon Analizi
Tablo.6. maliyetin rekabet gücü üzerindeki etkisine ilişkin regresyon analizi sonuçlarını
göstermektedir. Analiz sonuçlarına göre; oluşturulan model anlamlıdır (F:65,676, p<0,001).
Model, rekabet gücündeki değişmenin %53,1’lik kısmı maliyetteki değişmeler tarafından
açıklanmaktadır. Tablo.6’e göre maliyet harcamalarındaki 1 birimlik artış rekabet gücünü 0,462
birim arttıracaktır. Bu katsayıya ilişkin t değeri de her düzeyde anlamlı bulunduğundan
(sig=0,000) maliyetin katsayısı istatiksel olarak anlamlıdır.
Tablo.6. Maliyetin Rekabet Gücü Üzerindeki Etkisi
Standardize edilmemiş
Standardize
t-değeri
Anlam
Tole- VİF
katsayılar
edilmiş
düzeyi
rans
katsayılar
B
Std. Hata
Beta
(Sabit)
2,513
,261
9,627
,000
1,462
,057
,729
8,104
,000
Maliyet
Bağımlı değişken: Rekabet Gücü; R: 0,729; R2:0,531; Düzeltilmiş R2: 0,523; D-W: 1,420;
Model için F: 65,676, p<0.001
10.5.1.Regresyon Analizi (Hizmet Kalitesi)
Tablo.7.hizmet kalitesinin rekabet gücü üzerindeki etkisine ilişkin regresyon analizi
sonuçlarını göstermektedir. Analiz sonuçlarına göre; oluşturulan model anlamlıdır (F:207,037,
p<0,001). Model, rekabet gücündeki değişmenin %78,1’lik kısmı hizmet kalitesindeki
değişmeler tarafından açıklanmaktadır. Tablo.7’ye göre hizmet kalitesi harcamalarındaki 1
birimlik artış rekabet gücünü 0,832 birim arttıracaktır. Bu katsayıya ilişkin t değeri de her
düzeyde anlamlı bulunduğundan (sig=0,000) hizmet kalitesinin katsayısı istatiksel olarak
anlamlıdır.
Tablo.7. Hizmet Kalitesinin Rekabet Gücü Üzerindeki Etkisi
Standardize edilmemiş
Standardize
t-değeri
Anlam
katsayılar
edilmiş
düzeyi
katsayılar
B
Std. Hata
Beta
,715
,272
2,630
,011
,832
,058
,884
14,389
,000
Tolerans
VİF
(Sabit)
1-Hizmet
Kalitesi
Bağımlı değişken: Rekabet Gücü; R: 0,884; R2:0,781; Düzeltilmiş R2: 0,777; D-W: 1,840;
Model için F: 207,037, p<0.001
10.5.2.Regresyon Analizi (Rakipler_Pazar unsurları)
Tablo.8.Rakipler ve Pazar unsurlarının rekabet gücü üzerindeki etkisine ilişkin
regresyon analizi sonuçlarını göstermektedir. Analiz sonuçlarına göre; oluşturulan model
anlamlıdır (F:284,941, p<0,001). Model, rekabet gücündeki değişmenin %83,1’lik kısmı
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
Mehmet Demirdöğmez
44
rakipler ve pazar unsurları değişmeler tarafından açıklanmaktadır. Tablo.8’e göre rakipler ve
pazar unsurları harcamalarındaki 1 birimlik artış rekabet gücünü 0,825 birim arttıracaktır. Bu
katsayıya ilişkin t değeri de her düzeyde anlamlı bulunduğundan (sig=0,000) rakipler ve pazar
unsurları katsayısı istatiksel olarak anlamlıdır.
Tablo.8.: Rakipler ve Pazar Unsurlarının Rekabet Gücü Üzerindeki Etkisi
Standardize
Standardize
t-değeri
Anlam
Tole- VİF
edilmemiş katsayılar
edilmiş
düzeyi
rans
katsayılar
B
Std. Hata
Beta
(Sabit)
,859
,223
3,851
,000
1-Rakipler
,825
,049
,912
16,880
,000
ve Pazar
Unsurları
Bağımlı değişken: Rekabet Gücü; R: 0,912; R2:0,831; Düzeltilmiş R2: 0,828; D-W: 1,655;
Model için F: 284,941, p<0.001
11.Araştırmanın Sonucu
Günümüzde turizm, dünya ekonomisi açısından büyük bir önem arz etmektedir.
Turizmin gelişmesi, daha fazla sayıda bireyin seyahat etmesi, turizmden elde edilen gelirin
artması vb. gibi hedefler turizme hizmet sunan tüm paydaşların etkinliği ve gelişimi sayesinde
sağlanacaktır. Turizm endüstrisinde en önemli aktörlerden birisi de seyahat acentalarıdır.
Seyahat acentaları, daha fazla bireyin seyahate katılımını sağlamaları, seyahat formalitelerini en
aza indirmeleri, kurumsal güven sağlamaları, turizm gelirlerinin artmasına katkı sağlaması,
istihdam olanakları yaratması, bir ülkenin tanıtımında büyük rol oynaması vb. gibi önemli
katkılar sunmaktadırlar. Seyahat acenteleri, turizm endüstrisini oluşturan ulaştırma
işletmeleriyle, konaklama-yeme &içme ve eğlence hizmetlerini sunan işletmeler arasında
bağlayıcı hizmetleri yerine getiren işletmeler olarak bilinmektedir ( Buzcu, Z., Oğuz,S. 2015).
Değişen dünya koşullarının ekonomik boyutuda teknolojik gelişme, verimlilik ve
rekabet yer almaktadır. Günümüzde küreselleşen pazar koşulları ve üretim faktörlerinin sınır
tanımayan izleyişi rekabetin önemini artırmakta ve rekabet gücü oluşturacak stratejiler
geliştirmeyi zorunlu hale getirmektedir. Rekabet gücü üretim ve verimliliğin artması, yaşam
standartlarının iyileşmesi ve istihdamın gelişmesi için bir ön koşuldur. İşletmelerin rekabet
avantajı sağlayabilmek için daha kaliteli üretim yapıp verimliliği artırmaları gerekmektedir.
Rekabet gücü ve rekabet edilebilirlik oldukça dinamik bir olgudur. İçinde bulunulan çevreye ve
işletme türüne göre değişken doğası rekabet gücünün ölçülmesini zorlaştırmaktadır. Rekabet
gücünün standart ölçülerinin olmamasının yanısıra, ölçülebilmesini zorlaştıran diğer bir nokta
da değerlendirmede kullanılabilecek ölçütlerin oldukça fazla oluşu ve bu ölçütlerin farklı
durumlarda ve ağırlıkta rekabet gücünü etkilemesidir. Bu nedenle rekabet gücünün
belirlenmesine yönelik çalışmalar her zaman tartışmaya açık ölçütler ve bakış açıları
içermektedir (Coşar, Y.2006).
Güneydoğu Anadolu bölgesindeki araştırmamıza konu olan beş ilde (Gaziantep,
Şanlıurfa, Adıyaman, Diyarbakır, Mardin) bulunan seyahat acentalarında görevli yöneticilerin
rekabete önem verdikleri ve rakipleri karşısında avantaj elde etmek için rekabet gücü
faktörlerini kullandıkları gözlemlenmiştir.
Seyahat acentalarının yöneticileri rekabet gücü açısından maliyetlerin azaltılması, ürün
ve hizmet kalitesinin artırılması, pazar ve rakip unsurlarına vurgu yapmışlardır.
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
45
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet
Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma
Anket sonuçlarına göre, yöneticilerin çoğunluğunu 26-30 yaş arasındaki baylar
oluşturmaktadır.
Acente yöneticilerinin çoğunluğu bulundukları sektörde 4-6 yıl arasında çalıştıkları,
aynı zamanda bulundukları işletmelerde de 1–5 yıldır çalışmakta oldukları gözlenmiştir. Bu
durum Seyahat acentelerinin son yıllarda sayısının arttığını göstermektedir.
Anova testinde, “Çalışan sayısına göre hizmet kalitesi açısından anlamlı bir fark
bulunmuştur.
Korelasyon analizi sonucunda tüm değişkenlerin birbirleri ile pozitif yönde ve anlamlı
bir ilişki içerisinde olduğu görülmektedir.
Rekabet yönünden avantajlı olabilecek yeni stratejiler geliştirmede ürün ve hizmet
kalitesinin artırılması, bunların zamanında sunulması, aynı zamanda standartlara uygun olması
rekabet avantajı sağlayacak faktörlerdir.
Ar- Ge çalışmalarının yapılması, satış ve satış sonrası hizmetlere önem verilmesi,
kalifiye personel özelliğinin gerektiği ön plana çıktığı, istikrarın ve devamlılığın işletmenin
rekabet avantajı bakımından önemili olduğu ortaya çıkmaktadır.
Rekabet avantajı oluşturacak stratejiler geliştirmek, ürün ve hizmet kalitesini
artıracağından müşteride işletmeye karşı güven duygusunu artıracağı gözlemlenmiştir.
Turizm ve seyahat sektörü dünya genelinde büyük bir ivme ile gelişmesine devam
ediyor. Dolayısıyla, sektörün sağladığı imkânlardan daha fazla pay almak isteyen işletmeler de
bu hızlı gelişmelere ayak uydurmak zorunda. Bunun sonucu olarak rekabette o oranda hız
kazanmış bulunmaktadır. Turizm sektöründeki rekabet ortamı düşünüldüğünde seyahat
acentelerinin rekabet gücünü oluşturan tüm faktörlere önem vermeleri gerekmektedir.
Yaptığımız çalışma Ülkemizin Güneydoğu Anadolu bölgesine münhasır bir şekilde
kısıtlı kalmıştır. Ancak bu tür çalışmalar ülkemizin değişik bölgelerine de uygulanabilir. Daha
geniş ve daha farklı turizm alanlarında çalışmalar yapılabilir.
KAYNAKÇA
Albustanlıoğlu, T. Seyahat Acenteciliği Ders Notları, (2009), Ankara,
Aktan, C.Coşkun, Vural, Y.İstiklal,(2004),Rekabet Gücü ve Rekabet Stratejileri, TİSK
yayınları, Rekabet Dizisi: 2, Yayın no: 254,Aralık,Ankara,
Aktan, C. C., Vural, Y. İstiklal,(2004), Rekabet Gücü ve Türkiye, TİSK yayınları, Rekabet
Dizisi: 3, Yayın no: 255,Aralık, Ankara,
Avcıkurt, C., Turizm Sosyolojisi, (2003),Detay Yayıncılık,
Buzcu, Z., Oğuz,S., (2015), Adana’daki A Grubu Seyahat Acentalarının Sorunlarını
Belirlemeye Yönelik Bir Çalışma,İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi,Cilt 3, Sayı 2,
ss.78-85,ISSN:2147-804X ,
Coşar, Y.,( 2006),Konaklama İşletmelerinin Rekabet Gücü ve Rekabet Gücünü Belirlemeye
Yönelik İzmir İli’nde Dört ve Beş Yıldızlı Otellerde Bir Uygulama,Yüksek lisans tezi,
Çivi,E.,Erol,İ.,İnanlı,T.,Erol, E.D.,( 2008), ULUSLARARASI REKABET GÜCÜNE FARKLI
BAKIŞLAR , THE POWER OF INTERNATIONAL COMPETITION:
DIFFERENTVIEWES Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:4, Yıl:4, Sayı:1,
4:1-22, Bahar
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
Mehmet Demirdöğmez
46
Dinçer, M. Zeki, Turizm Ekonomisi ve Türkiye Ekonomisinde Turizm, Filiz Kitapevi,
İstanbul,(1993) Dünya Turizm Teşkilatı ( WTO)’na göre seyahat acentesinin tanımı
EURACTİV 2007-2013 araştırma raporu
İçöz, O.,( 2011),Seyahat Acenteleri ve Tur Operatörlüğü Yönetimi , Turhan Kitabevi Yayınları ,
Ankara,
İllere Göre Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı İstatistiği, Kültür ve Turizm Bakanlığı,
2015
İncekara, A.,( 2001),Anadolu’da Yeni Turizm Olanakları ve Bölgesel Kalkınmadaki Yeri, İTO
Yayınları,İstanbul,
İskenderoğlu, L.,( 2013), Malatya İl Kültür ve Turizm Müdür Yardımcısı”TERÖRDEN
SONRA DOĞU VE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGELERİ VE TURİZM”
International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS1990
Volume 6 Issue 8, p. 871-888, October
Kentsel Yoksulluk, Göç ve Sosyal politikalar raporu, 2009: 93
Mısırlı, İ.,( 2010), Seyahat Acenteciliği ve Tur Operatörlüğü, Detay Yayıncılık, Ankara.
Resmi Gazete, Kanun Numarası: 4054,Kabul Tarihi: 7/12/1994,Yayımlandığı R.Gazete: Tarih :
13/12/1994 , Sayı : 22140,Yayımlandığı Düstur: Tertip : 5 Cilt : 34
Türemez, Y., Kültür Turizminin Bölgesel Kalkınmadaki Rolü Sempozyumu Beşinci Oturum
Genel Değerlendirme Sürdürülebilir Kültür Turizminde Seyahat Acentalarının Yeri ve
Önemi
Yeşiltaş, M., Öztürk,İ.,( 2008),Bölgesel kalkınma çerçevesinde alternatif turizm faaliyetlerine
yönelik bir değerlendirme: Sivas örneği, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 9, 1, 1-18,
1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu
İnternet Kaynakları
http://www.goktepe.net/turkiyede-seyehat-acenteleri-ve-gelisimi.html(Erişim
Tarihi:12.02.2016)
http://kariyer.turizmgazetesi.com/articles/article.aspx?id=34089(Erişim
Tarihi:14.02.2016)
http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR,9648/seyahat-acentasi-nedir.html(Erişim
Tarihi:12.02.2016)
http://www.goktepe.net/turkiyede-seyehat-acenteleri-ve-gelisimi.html(Erişim
Tarihi:10.02.2016)
http://docplayer.biz.tr/3184069-Konaklama-ve-seyahathizmetleri.html,seyahatacenteleri ,812STE004, 2011,Ankara(Erişim Tarihi:12.02.2016)
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47
47
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet
Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma
http://www.nkfu.com/guneydogu-anadolu-bolgesi-ozellikleri-hakkinda-bilgi/(Erişim
Tarihi:12.02.2016)
http://www.euractiv.com.tr/turizm/link-dossier/turizmdealtyapi-planlama-ve-yatirim(Erişim Tarihi:15.02.2016)
sorunlari-cozum-onerileri-ve-avrupa-ulkelerindedurum-000066(Erişim
Tarihi:12.02.2016)
http://www.hepimizbiriz.com/forum/Konu-Rekabetçi-Üstünlük-Stratejileri-6645(Erişim
Tarihi:18.02.2016)
The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47