Secim donemi medya analizi

SEÇİM DÖNEMİNDE YAZILI BASININ ANALİZİ
Hazırlayanlar: Esin Muzbeg, Bengi Muzbeg, Gökşen Uysal, Özay Pinduk
Bu yayının tüm hakları Paradigma Araştırma Merkezi’ne aittir. İzinsiz çoğaltılamaz. Paradigma
Araştırma Merkezi bu yayının sanal ortamda dağıtılmasına izin vermiştir. Kaynak gösterilerek
alıntı yapılabilir. Copyright © 2015
Bu yayın
Araştırma Merkezi’nin yayınıdır.
İnceleme Dizisi: 201501
Tasarım: Fabrika Production
Baskı: Siprint
Paradigma Araştırma Merkezi
Shpend Berisha No: 11
20000 Prizren/Kosova
[email protected]
www.paradigmarc.org
1
ÖNSÖZ
Paradigma Araştırma Merkezi olarak yaptığımız bazı spesifik çalışmaları dosya olarak hazırlama ve
yayınlamayı uygun gördük. Eğitim ve Kimlik ana başlıkları ile bu çalışmalarımızı sürdüreceğiz.
Kosova’da medya ile siyasal iktidar ilişkilerini daha net bir tablo ile ortaya koymak amacıyla Kosova’da seçim döneminde yazılı basını mercek altına aldık. Niceliksel verilerden hareketle, basın
kuruluşlarının hem yayın politikalarını hem de siyasal iktidar ile bağlarını ele almaya çalıştık. Analiz
metnini Bengi Muzbeg ile birlikte kaleme aldık. Seçim döneminde mercek altına alınan gazetelerin, niceliksel veriye dönüşümünü Gökşen Uysal kodlandırdı. Oluşan verileri daha sade tablolara ve
grafiklere Özay Pinduk aktardı. Emeği geçen tüm arkadaşlarımıza teşekkür ederim. Seçim Döneminde Yazılı Basının Analizini değerlendirmelerinize sunarız.
Esin Muzbeg
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ....................................................................................................................................................................................1
ÖZET....................................................................................................................................................................................2
KISALTMALAR.................................................................................................................................................................2
TABLOLAR LİSTESİ........................................................................................................................................................3
GRAFİKLER LİSTESİ......................................................................................................................................................3
YÖNTEM............................................................................................................................................................................4
KAPSAM............................................................................................................................................................................4
YAZILI BASINDA SEÇİM..............................................................................................................................................5
Genel Seçim Haberleri...............................................................................................................................................5-6
Siyasi Partilerin Yazılı Basında Temsili...................................................................................................................6-7
Siyasi Partilerin Aldıkları Oy Oranları Ve Medyada Temsilleri..........................................................................8
Mecliste Yer Alan Partilerin Genel Toplamları.......................................................................................................9
Azınlık Partilerin Ulusal Basında Temsil Görünümü.........................................................................................10
GAZETELERE GÖRE PARTİLERİN TEMSİL DURUMLARI.............................................................................11
KOHA DİTORE..........................................................................................................................................................11-12
TRİBUNA....................................................................................................................................................................13-14
KOSOVA SOT............................................................................................................................................................15-16
ZERİ.............................................................................................................................................................................16-17
EPOKA E RE...............................................................................................................................................................18-19
LAJM...........................................................................................................................................................................19-20
BOTA SOT...................................................................................................................................................................20-21
BOTA PRESS..............................................................................................................................................................22-23
BASININ SAHİPLERİ, SİYASİ DURUŞU VE REKLAM İLİŞKİSİ.....................................................................24
Basının Reklam Pastası.........................................................................................................................................24-25
Gazetelerin Aldıkları Tam Sayfa Reklamlar ve Partisel Dağılımları.......................................................26-27
Gazetelerin Aldıkları Yarım Sayfa Reklamlar ve Partisel Dağılımları.....................................................27-28
Gazetelerin Aldıkları Çeyrek Sayfa Reklamlar ve Partisel Dağılımları.........................................................28
Gazetelerin Aldıkları Diğer Sayfa Formatındaki Reklamlar ve Partisel Dağılımları...............................29
GAZETELERİN SAHİPLİK VE YAYIN POLİTİKASI İLİŞKİLERİ......................................................................30
Koha Ditore.....................................................................................................................................................................30
Tribuna.......................................................................................................................................................................30-31
Kosova Sot......................................................................................................................................................................31
Zeri.....................................................................................................................................................................................31
Epoka e Re.......................................................................................................................................................................32
Lajm...................................................................................................................................................................................32
Bota Sot............................................................................................................................................................................32
Bota Press........................................................................................................................................................................32
SONUÇ.............................................................................................................................................................................33
1
GİRİŞ
Medya bir kitle iletişim aracı olduğu kadar, özellikle siyasal iktidarla ilişkileri açısından, kitleler için
kamuoyu oluşturma ve kamuoyunu yönlendirme aracı olarak da kullanılmaktadır. Seçimler
dönemi bu yönlendirmenin en yoğun olduğu ve en net görülebildiği dönemlerden birini teşkil
etmektedir. Liberal demokrasilerde Dördüncü Güç olarak tanımlanan medya, özellikle ana akım
medya, halk, siyasal iktidar ve sermaye yapısı üçgeninde bir dengede konumlanır. Sistem
dengede olduğu sürece medya bu sistemin ‘tarafsızlık’ ve ‘nesnellik’ ilkeleri çerçevesinde hizmet
verir ve genellikle sistemin sürdürülebilirliği yönünde yani statükonun korunması eğiliminde
kamuoyu oluşturur ve yönlendirme yapar. Seçim sürecinde de kazanma ihtimali yüksek görülen
siyasi parti veya koalisyon yönünde bir tavır sergiler. Ancak medyanın bu hassas dengede durduğu
üç bacak tek boyutlu değildir. Bir ülkenin tüm bireylerinden oluşan halk dediğimiz kitleler bütünlüğü farklı ideolojik görüşlere ve farklı kamuoylarına sahiptir. Siyasal iktidar da tek düze değildir;
üstelik sadece ideolojik olarak değil, iktidar ve muhalefet arasında da farklı çıkar grupları olarak
bölünmüştür. Medyanın da dayandığı güç odakları hem iktidar ile hem de sermaye yapıları itibariyle benzeri karmaşık ilişkiler içindedir. Dolayısıyla medya çalışanları bir yandan etik ve ahlak ilkeleri
ile boğuşurken, öte yandan siyasal iktidar ve sermaye yapılarının çıkarları ile de uğraşmaktadır. Bu
ilişkileri net bir şekilde ortaya koymak sanıldığı kadar kolay değildir. Kamuoyunun gündemine
düşen bazı konuların neden ‘şimdi’ tartışıldığına ilişkin soruya cevap verebilmek için medya metinlerini bir yapı olarak eleştirel söylem analizine tabi tutmayı gerektirecektir; ancak bahse konu
analiz bu çalışmamızın bir konusu değildir.
Biz bu çalışmada seçimler döneminin medyada manipülasyonun görülmesi açısından bir fırsat
sağladığı varsayımından hareket ederek Kosova’daki yazılı basında manipülasyon eğilimlerini
ortaya koymayı hedeflemekteyiz. Araştırmanın ana konusu 8 Haziran 2014 tarihinde Kosova’da
düzenlenen parlamento seçimlerinde ulusal yazılı basının içerik analizi yöntemi ile incelenmesidir.
Araştırma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kampanya döneminde ve seçimin hemen
ertesinde yazılı basında yer alan haberler incelenmektedir. Önce genel olarak seçim haberlerinin
yazılı basında kapsadığı yer ve bunların söylemi olumlayıcı, olumsuzlayıcı veya nötr bir dille verildiklerine bakılmaktadır; haberlerde kullanılan fotoğraf sayısı da bir referans olarak sayılmaktadır.
Söz konusu olumlayıcı, olumsuzlayıcı veya nötr söylem ve haberde kullanılan fotoğraf sayısı tüm
ulusal gazetelerde çıkan seçim haberleri ana akım siyasi partiler ve azınlık partileri açısından hem
genel olarak sunulmaktadır hem de gazetelerin ayrı ayrı analizleri yapılmaktadır. Bu niceliksel
veriler, yazılı basında siyasi partilerin temsili ve bu temsilin fotoğrafla desteklenmesi veya olumlayıcı, olumsuzlayıcı ya da nötr bir söylemle sunulması, niteliksel bir değerlendirme yapılmasına da
ciddi bir olanak sağlamaktadır.
Araştırmanın ikinci bölümünde ise ulusal gazetelerin siyasi partilerden aldıkları reklam, gazetenin
yayın politikası olarak bunlarla ilişkisi ve sermaye yapısı ile bağlantısı konusunda bir değerlendirme yapılmaya çalışılmaktadır. Değerlendirmenin dayandığı temel veriler seçim kampanya
döneminde gazetenin hangi siyasi partiye veya partilere ya da görüşlere ayırdığı temsil alanı ve
aldığı reklam ilişkisinin yanı sıra bunun gazetenin bağlı olduğu grubun sermaye yapısı ile
ilişkilendirilmesi çalışılmaktadır. Bu çerçevede Kosova’daki yazılı basının seçim döneminde görülebildiği kadar siyasal – ekonomik yapısı ortaya konulmaktadır.
2
ÖZET
Bu çalışmada, manipülasyonun daha net görülebildiği seçim döneminden hareket edilerek ve 8
Haziran 2014 Parlamento seçimleri örnek olay olarak ele alınarak Kosova’da yazılı basının seçim
analizi yapılmıştır. Gazetelerin siyasal partiler ve ideolojilerle olan ilişkileri, yayın politikaları ve
partilere verdikleri yer ile önemi incelenerek tespit edilmeye çalışılmıştır. Örnek olay olarak alınan
seçim döneminde ve hemen sonrasında yayınlanan haberler içerik çözümlemesi yöntemi ile incelenmiş ve yorumlanmıştır. Netice itibariyle siyasi partiler ile yazılı basın ilişkilerinin yoğun olduğu
tespit edilmiş, bu yoğunlaşmanın basın özgürlüğü aleyhine yapılanmaların oluşmasına neden
olduğu görülmüştür. Bu durum siyasi partiler ile basın organları arasındaki ilişkilerin siyasi etik ve
basın meslek ilkelerini zora sokacak düzeyde olduğu izlenimini doğurmuştur. Ancak nesel tespitler
için makro düzeyde bir söylem analizinin uygulanmasının gerekli olduğu görülmüştür. Netice
itibariyle bu çalışmada, Kosova’da bir seçim döneminde, yazılı basının ve sahiplerinin (sermaye
yapısının) siyasal eğilimleri ve olası bağlantıları gazetelerdeki nesnel verilere dayanarak ortaya
koyulmuştur.
KISALTMALAR
+
olumlayıcı haber
olumsuzlayıcı haber
0
nötr haber
AAK – Alianca për Ardhmërin e Kosovës / Kosova’nın Geleceği için İttifak
AKR - Alianca për Kosovën e Re / Yeni Kosova İttifakı
KQZ – Merkez Seçim Komisyonu
KDTP – Kosova Demokratik Türk Partisi
LDK – Lidhja Demokratike e Kosovës / Kosova Demokratik Birliği
PDK – Partia Demokratike te Kosovës / Kosova Demokratik Partisi
RAE – Roman, Aşkali, Mısırlı Toplulukları
VV – Lëvizja Vetëvendosje / Vetevendosje Hareketi
3
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Genel Seçim Haberlerine İlişkin Gazetelerin Ayırdığı Yer, Kullandığı Fotoğraf Sayısı ve Veriliş Bağlamına İlişkin Tablo
Tablo 2: Tüm Partilerle İlgili Seçim Haberlerine İlişkin Gazetelerin Ayırdığı Yer, Kullandığı Fotoğraf
Sayısı ve Veriliş Bağlamına İlişkin Tablo
Tablo 3: Barajı Geçen Siyasi Partilerin Aldıkları Oy ve Medyada Temsil Oranları
Tablo 4: Barajı Geçen Arnavut Siyasi Partilerin Yazılı Basında Temsili
Tablo 5: Azınlık Partilerin Yazılı Basında Temsili
Tablo 6: Koha Ditore Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Tablo 7: Koha Ditore Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
Tablo 8: Tribuna Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Tablo 9: Tribuna Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
Tablo 10: Kosova Sot Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Tablo 11: Kosova Sot Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
Tablo 12: Zeri Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Tablo 13: Zeri Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
Tablo 14: Epoka e Re Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Tablo 15: Epoka e Re Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
Tablo 16: Lajm Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Tablo 17: Lajm Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
Tablo 18: Bota Sot Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Tablo 19: Bota Sot Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
Tablo 20: Bota Press Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Tablo 21: Bota Press Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik 1: Genel Seçim Haberlerine İlişkin Gazetelerin Ayırdığı Yer, Kullandığı Fotoğraf Sayısı Ve Veriliş Bağlamına İlişkin Grafik
Grafik 2: Tüm Partilerle İlgili Seçim Haberlerine İlişkin Gazetelerin Ayırdığı Yer, Kullandığı Fotoğraf
Sayısı ve Veriliş Bağlamına İlişkin Grafik
Grafik 3: Barajı Geçen Siyasi Partilerin Aldıkları Oy ve Medyada Temsil Oranları
Grafik 4: Barajı Geçen Arnavut Siyasi Partilerin Yazılı Basında Temsili
Grafik 5: Azınlık Partilerin Yazılı Basında Temsili
Grafik 6: Koha Ditore Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 7: Tribuna Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 8: Kosova Sot Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 9: Kosova Sot Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 10: Epoka e Re Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 11: Lajm Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 12: Bota Sot Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 13: Bota Press Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
4
YÖNTEM
İnceleme ulusal yazılı basının içerik analizine tabi tutulması yöntemiyle yürütülmüştür. Yazılı basında seçimle ilgili çıkan tüm haberler değerlendirilip tasnif edilmiş; hem tablolaştırılmış hem de
grafikleştirilmiştir. Gazetelerde çıkan haberlerin ve fotoğrafların partilere göre dağılımları ve bunlara verilen yerler ölçülerek incelenmiştir. Haberlerin olumlayıcı, olumsuzlayıcı veya nötr bir
söylemle verildikleri işaretlenmiş ve çıkarsamalarda bulunulmuştur. Seçim sürecine ilişkin enformasyon verici haberler ve genel seçim haberleri de ayrı bir kategori olarak incelenmiştir. Ancak
haber metinlerinin söylemine ve kullanılan dile ilişkin bir inceleme yapılmamıştır. Son olarak da
gazetelere verilen seçim reklamları ve gazete sahipliği ilişkileri değerlendirilmiş ve gazetelerin
sermaye yapıları ile destek eğiliminde bulundukları siyasi parti ilişkileri ele alınmıştır.
KAPSAM
Çalışmanın kendine özgü sınırlılıkları mevcuttur ama kapsama ilişkin sınırlılıklar bununla sınırlı
değildir. Paradigma Araştırma Merkezinin de çizmek zorunda kaldığı belli sınırlılıklar ortaya
çıkmıştır. Araştırma kapsamına sadece yazılı basın belli bir süre içinde dahil edilmiştir. Bu sınırlı
süre 28 Mayıs 2014 ile 11 Haziran 2014 tarihlerini kapsamaktadır. Seçim yasağının ve seçimin
uygulandığı 7 – 8 Haziran 2014 tarihleri incelemeye tabi tutulmamıştır. Partilerin reklamları ise
sadece seçim öncesi dönemde incelenmiştir. Seçim barajını geçip Parlamentoya giren partilere
yazılı basında verilen yer daha detaylı incelenmiş, baraj altında kalan partiler ise diğer kategorisinde ele alınmıştır. Hafta sonu çıkmayan gazeteler o gün için istatistiklere dahil edilememiştir.
Yazılı basın içinde de sadece ulusal basın araştırmanın kapsamına dahil edilmiştir. Yerel ve topluluk
medyalarına ilişkin yayınlar kapsam dışı tutulmuştur. Bu sınırlılık hem araştırmanın dar çerçevesi
nedeniyle hem de yerel basın ve topluluklara ait süreli yayın istikrarsızlığı nedeniyle bir zaruriyet
olarak ortaya çıkmıştır.
Elektronik medya, internet medyası ve sosyal medya ise araştırmanın kapasite sınırlılığı nedeniyle
kapsam dışı tutulmuştur.
Öte yandan siyasi liderlerin kamudaki farklı görevleri nedeniyle yaptıkları açıklamalar ve bu
açıklamalar vesilesiyle medyadaki temsilleri incelemenin kapsamı dışında kalmıştır. Siyasi partilerin temsili, siyasi partilerin seçim faaliyetleri değerlendirilerek işaretlenmiş, bir siyasi liderin başka
bir kamu görevi nedeniyle habere konu oluşu, seçimle ilgili ise genel seçim haberlerinde değerlendirilmiş, değil ise kapsam dışında tutulmuştur. Örneğin Kamu Yönetimi Bakanı Mahir Yağcıların,
Genel Başkanı olduğu KDTP’nin seçim mesajları ve kampanyaları ile ilgili olmayan haberleri, genel
olarak seçimlerle ilgili ise genel seçim haberleri kategorisinde ele alınmış; bakanlıkla ilgili bir konu
ise kapsam dışında tutulmuştur. Bu yöntem etnik topluluk partileri ile sınırlı kalmadığı gibi, diğer
parti temsilcileri, liderleri veya görevlileri için de aynı şekilde uygulanmıştır.
İncelemenin kapsamı niceliksel verilere dayanmaktadır. Haber sayısı, haberin veriliş söylemi,
kapladığı alan ve kullanılan fotoğraflar niceliksel bir analize tabi tutulmuştur. Metinlerin söylem
analizi ise bu araştırmanın dışında kalmıştır.
5
YAZILI BASINDA SEÇİM
Kosova’daki ulusal basını genel olarak incelediğimiz zaman ortaya çıkan bariz sonuçlardan biri
Kosova Demokratik Partisi PDK’nın içerikten bağımsız olarak daha doğrusu hem olumlayıcı hem
de olumsuzlayıcı söylem olarak en fazla yer verildiği konusudur. Yazılı basındaki bu yer aynı paralellikte fotoğrafla da desteklenmektedir.
Ulusal basın Parlamentoya giren ana akım Arnavut partilerine de genel olarak bir temsiliyet imkanı
sağlamıştır. Ancak gazeteler tek tek incelendiği zaman aralarında bazı partilerin daha fazla
desteklendiği çok bariz bir biçimde ortaya çıkmaktadır. Aldığı oy oranı ile kıyaslandığında Kosova’nın Geleceği için İttifak AAK’nin Vetevendosje’nin önünde olması ilgi çekicidir. Keza NISMA hareketi oldukça olumlayıcı bir temsille medyada yer edinmiştir. Baraj altı kalan Yeni Kosova İttifakı
AKR, analizde diğer Arnavut partileri başlığında değerlendirilmiştir ancak sadece AKR’ye verilen
yer değerlendirildiğinde temsil edilme oranı yüksek bir düzeydedir.
Kosova’daki ulusal basın, azınlık partilerine yok denecek kadar az yer vermiştir. Burada da ciddi bir
ağırlığı Sırp partileri almaktadır. Türk, Boşnak, Goralı ve Roman – Aşkali – Mısırlı (RAE) toplulukları
partileri ulusal basın tarafından adeta yok sayılmıştır.
Genel Seçim Haberleri
Genel seçim haberleri başlığında, seçimlere ilişkin enformasyon veren Merkez Seçim Komisyonunun (KQZ) açıklamaları, uluslarası kurum ve gözlemcilere ilişkin haberler ve sadece bir siyasi
partiyle ilgili olmayıp seçimle ilgili genel haberler değerlendirilmiştir.
Tablo 1: Genel Seçim Haberlerine İlişkin Gazetelerin Ayırdığı Yer, Kullandığı Fotoğraf Sayısı ve Veriliş Bağlamına İlişkin Tablo
Genel Haber
+
0
Alan bin cm2
Fotoğraf
Koha Ditore
15
17
25
19.5
31
Tribuna
22
19
12
14.6
36
Kosova
Sot
35
30
9
22.8
70
Zeri
14
25
25
21.3
40
Epoka
e Re
29
6
21
17.3
43
Lajm
32
18
35
19.3
68
Bota Sot Bota Press
30
19
35
20.6
48
24
16
27
17.6
61
En fazla genel seçim haberi yayınlayan gazetelerin başında 85 haberle Lajm, 84 haberle Bota Sot
ve 74 haberle Kosova Sot gelmektedir. Fotoğraf açısından ise Kosova Sot 70 fotoğrafla başı çekmektedir. Akabinde Lajm 68 ve Bota Press 61 fotoğrafla gelmektedir. En az haber yayınlayanlar arasında ise Tribuna 53, Epoka e Re 56 ve Koha Ditore 57 haberle gelmektedir. Haber metinlerine ayrılan
yer açısından da Kosova Sot ve Zeri başı çekmekte, Bota Sot, Koha Ditore ve Lajm da onu takip
etmektedir.
6
Grafik 1: Genel Seçim Haberlerine İlişkin Gazetelerin Ayırdığı Yer, Kullandığı Fotoğraf Sayısı Ve Veriliş Bağlamına İlişkin Grafik
Siyasi Partilerin Yazılı Basında Temsili
Seçim kampanyaları döneminde en yoğun kampanya yürüten parti olarak PDK ön plana çıkmış ve
basında da ciddi bir şekilde temsil edilmiştir. Ancak ilginç olan konu siyasi kampanyaların haberleştirilme süreçlerinde PDK’nın söylemlerinin hem olumlayıcı hem de olumsuzlayıcı haberlere
konu olmasıdır. Örneğin PDK’nın seçim öncesi memur maaşlarına yaptığı zamma ilişkin haberler,
PDK liderlerinin söylemleriyle birlikte olumlu olarak verilmiş ancak ekonomi uzmanlarına
dayanılarak da eleştirilmiştir. Dolayısıyla aynı gazetenin haberlerinde memur maaşına zam haberleri hem olumlayıcı hem de olumsuzlayıcı içerikle sunulmuştur. Ancak haber metinlerinin söylemleri inceleme kapsamı dışında olduğu için söz konusu haberler niceliksel veri olarak istatistiklere
yansıtılmıştır. Seçim kampanyalarının yoğunluğu sebebiyle de PDK habere konu olma açısından
açık ara farkla önde gitmiştir. Diğer partilerle kıyaslandığında PDK’ya ilişkin olumsuzlayıcı söylem
ise daha ağırlıklıdır.
PDK toplamda 364 habere konu olmuştur, bu haberler 274 fotoğrafla verilmiştir ve 96,2 bin santimetre alan kaplamıştır. LDK ise 202 haberle ve 180 fotoğrafla izlenmiştir; gazetelerde LDK’ya ilişkin
haberler için ayrılan alan 73,2 bin santimetre kare olmuştur. Akabinde 143 haberle ve 127 fotoğrafla AAK’ye ilişkin konular işlenmiştir; AAK de ulusal yazılı basında 42,9 bin santimetre kare alan
kaplamıştır. Vetevendosje Hareketiyle ilgili toplamda 110 haber ve 85 fotoğraf yayınlanmıştır; bu
malzeme için 28,3 bin santimetre karelik bir alan kullanılmıştır. 91 habere konu olan Nisma haberlerinde 68 fotoğraf yayınlanmıştır ve toplam 21,1 bin santimetre karelik bir alan kapsamıştır. Barajı
geçemeyen diğer haberler kategorisinde ele alınan AKR de diğerleri kategorisini istatistiksel
olarak yukarıya çeken bir faktör olmuştur ve toplamda diğer Arnavut partileri 590 habere konu
olmuştur. Bu görece yüksek haber sayısı 156 fotoğrafla verilmiş ancak haberin sayısal fazlalığı
gazetelerde ayrılan yere yansımamıştır. Bu haberler için toplamda sadece 50,5 bin santimetre kare
alan kullanılmıştır. Ulusal basın tarafından azınlıklara ilişkin haberler sadece Sırplar açısından
sınırlı olarak değerlendirilmiş ve Sırp partileri toplamda 37 habere konu olmuşlardır. Bu haberler
için 27 fotoğraf kullanılmış ve 9,6 bin santimetre karelik bir yer verilmiştir. Türk ve diğer azınlık
partileri ise adeta yok sayılmışlardır. Türk partileri 1, diğer azınlıklar da 5 olmak üzere toplamda 6
habere konu olmuşlardır. Bu haberlerle ilgili 2 fotoğraf yayınlanmış ve bin santimetre karelik bir
alan kullanılmıştır.
7
Tablo 2: Tüm Partilerle İlgili Seçim Haberlerine İlişkin Gazetelerin Ayırdığı Yer, Kullandığı Fotoğraf
Sayısı ve Veriliş Bağlamına İlişkin Tablo
Ulusal yazılı basında PDK’nın en fazla yer almasıyla doğru orantılı olarak PDK söylemlerinin olumsuzlayıcı bağlamda sunulması da en fazla yer almaktadır. AAK’nin göreceli olarak düşük oy almasına rağmen hem haber ve fotoğraf sayısı hem de alan bakımından Vetevendosje Hareketinden
daha fazla yer alması ilgi çekicidir. AAK ve Vetevendosje olumsuzlayıcı bağlamda en az habere
konu olmaktadırlar. Sırp partileri olumlayıcı haberden çok olumsuzlayıcı bir haber bağlamıyla ön
plana çıkmaktadır.
Grafik 2: Tüm Partilerle İlgili Seçim Haberlerine İlişkin Gazetelerin Ayırdığı Yer, Kullandığı Fotoğraf
Sayısı ve Veriliş Bağlamına İlişkin Grafik
8
Siyasi Partilerin Aldıkları Oy Oranları ve Medyada Temsilleri
Parlamentoya giren Arnavut partilerinin aldıkları oy oranları ile medyada temsil edilmeleri arasında da bir ilişkinin olduğu tespit edilmektedir. Bu ilişki genelde doğru orantılıdır. Ancak PDK en fazla
oy almasına rağmen, diğer partilerle kıyaslandığında aldığı oy ile medyada temsil edilmesi açısından orantısal olmayan bir fazlalık mevcuttur. Bir diğer ortantısızlık ise Vetevendosje ve AAK arasında yaşanmaktadır. Vetevendosje AAK’den daha fazla oy almasına rağmen, ulusal basında daha az
temsil edilmektedir. LDK ve Vetevendosje aldıkları oy oranına kıyasla yazılı basında daha az bir
temsiliyet oranına sahiptir. AAK ve NİSMA ise oy oranlarının oldukça üzerinde bir temsile sahiptir.
Tablo 3: Barajı Geçen Siyasi Partilerin Aldıkları Oy ve Medyada Temsil Oranları
PDK, aldığı oy oranıyla kıyaslandığında 1.5 puanlık bir farkla daha fazla temsil edildiği görülmektedir. LDK’da ise bu durum 3 puan geride takip edilmektedir. Vetevendosje’nin aleyhte olan farkı
sadece 0,5 puandır. Medya temsiliyeti ve oy oranı arasında bariz fark AAK ve NISMA’da ortaya
çıkmaktadır. AAK 6 puan, NISMA da 5 puan kadar fazla bir temsiliyete sahiptir.
Grafik 3: Barajı Geçen Siyasi Partilerin Aldıkları Oy ve Medyada Temsil Oranları
9
Mecliste Yer Alan Partilerin Genel Toplamları
Barajı geçen Arnavut siyasi partilerinin medyadaki temsil konularını değerlendirdiğimizde, uzun
zaman iktidarda olan PDK ve LDK’nın haber değeri ve sayısı açısından fazlaca yer almasına rağmen,
iktidarda kalışlarıyla doğru orantılı olarak olumsuzlayıcı bağlamda da ele alındıklarını görmekteyiz.
Uzun zamandır iktidarda olmayan AAK , hiç iktidara gelmeyen Vetevendosje ve PDK’dan koparak
yeni bir siyasi oluşum olarak sahneye çıkan Nisma’nın çok az bir seviyede olumsuzlayıcı bağlamda
ele alındığı görülmektedir.
Yazılı basın ana akım Arnavut partileri olarak PDK – LDK – AAK sıralaması yaptığını ortaya koymaktadır. AAK’nin oy olarak oldukça geride kalmasına rağmen, temsilde söylemlerinin iktidarı hedeflemesi dikkate alınarak fazlaca yer bulmuştur.
Tablo 4: Barajı Geçen Arnavut Siyasi Partilerin Yazılı Basında Temsili
Haber sayısından bağımsız olarak siyasi partilere ayrılan yer, PDK, LDK, AAK, VV ve NISMA
sıralaması olarak ortaya çıkmaktadır. PDK’ya ilişkin haberler 96,2 bin cm2’lik alan kaplarken, bunu
LDK 73,2 bin cm2 ve AAK 42,9 bin cm2 ile izlemiştir. AAK’den daha fazla oy alan VV ise geride
kalarak yazılı basında sadece 28,3 bin cm2 alan bulabilmiştir. Barajı geçen partiler arasında en az
oy alan NISMA da yazılı basında 21,1 bin cm2’lik bir alan bulabilmiştir.
Grafik 4: Barajı Geçen Arnavut Siyasi Partilerin Yazılı Basında Temsili
t
10
Azınlık Partilerin Ulusal Basında Temsil Görünümü
Azınlık partileri değerlendirildiğinde ise Kosova ulusal basını tarafından sadece Sırpların dikkate
alındığını bariz bir biçimde ortaya koymaktadır. Sırp partileri de genelde olumsuzlayıcı bir bağlamda sunulmaktadır. Sırplar arasında en çok oy alan Sırp listesinin %5,22 oy oranıyla az bir fark dahi
olsa NISMA’dan fazla oy almasına rağmen, Kosova ulusal basınında NISMA’nın sadece üçte biri
kadar temsil edilmiştir.
Tablo 5: Azınlık Partilerin Yazılı Basında Temsili
Ulusal yazılı basındaki bu durum değerlendirildiği zaman, etnik topluluklara göre parçalanmış
Kosova’nın ulusal medyasının da bütünleştirici değil ayrıştırıcı bir rol oynadığını söyleyebiliriz. Bu
araştırmanın bir konusu olmamasına rağmen, elde edilen veriler, etnik toplulukların ulusal medyadan değil, kendi yerel medyalarından beslendiği gerçeğini ortaya koymaktadır. Bu durum da
bütünleştirici Kosovalılık kimliği konusuna ulusal yazılı basının hizmet etmediği hipotezini doğrulamaktadır.
Grafik 5: Azınlık Partilerin Yazılı Basında Temsili
11
GAZETELERE GÖRE PARTİLERİN TEMSİL DURUMLARI
Genel olarak haberler değerlendirildiğinde azınlıkların ulusal basında kayda değer bir temsile
sahip olmadığı görülmektedir. Gazetelerin yayın politikaları açısından gazeteler tek tek incelendiğinde Parlamentoya giren Arnavut partileri ve kıl payı baraj altında kalan AKR basının odak
noktasını oluşturmuştur. Temsiliyetteki genel eğilim gazetelerin genel olarak yayın politikalarına
yansımış olsa bile özellikle ideolojik olarak bir partiye yakınlık gösteren gazetelerin tavırları da
ortaya çıkmaktadır. Tüm çalışmanın genel tutumu açısından parlamentoya giren partilerle ilgili
basın temsilinin alınmasına rağmen, AKR’nin diğer kategorisini etkileyen ve gazetelerin yayın politikaları açısından belirleyici bir role sahip olması nedeniyle AKR’ye ilişkin veriler de bu kapsamda
değerlendirilmiştir.
KOHA DİTORE
Koha Ditore gazetesi, diğer partilerle kıyaslandığı zaman açık ara farkla PDK’ya yer vermektedir.
Ancak bu durum PDK’nın yoğun bir kampanya düzenlemesinden kaynaklanmaktadır. PDK’nın
söylemlerini PDK ağzından resmi açıklamalar olarak olumlayıcı söylemle sunduğu kadar, olumsuzlayıcı bağlamda da dile getirmektedir. PDK ile ilgili 26 haberden 13’ü olumlayıcı, 12’si olumsuzlayıcı ve 1’i nötr söylemle kaleme alınmıştır.
LDK’daki bu orantı ise yarı yarıya kadardır. Toplamda 14 haberden 9’u olumlayıcı, 4’ü olumsuzlayıcı,
1’i de nötr bir söylemle verilmiştir.
Vetevendosje Hareketi ve AAK’ye ilişkin olumsuzlayıcı doz ise daha da düşük bir seviyede uygulanmıştır. Vetevendosje’ye ilişkin 10 haberden 6’sı olumlayıcı, 1’i olumsuzlayıcı, 3’ü de nötr bir söylemle ele alınmıştır.
AAK’ya ilişkin 9 haberden 8’i olumlayıcı 1’ü de nötr bir söylemle yazılmıştır.
NISMA, Vetevendosje ve AAK’den daha fazla bir temsile sahip olmuştur ve toplamda 8’i olumlayıcı,
2’si olumsuzlayıcı ve 2’si nötr bir söylemle Koha Ditore gazetesinde temsiliyet bulmuştur.
Baraj altında kalan AKR de toplam 13 haberle temsil edilmiş; bunların 9’u olumlayıcı, 3’ü olumsuzlayıcı, 1’i de nötr bir söylemle kaleme alınmıştır.
Tablo 6: Koha Ditore Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
12
Fotoğraf açısından baktığımızda gene PDK bariz bir farkla ön plana çıkmaktadır. PDK haberleri için
Koha Ditore gazetesi toplam 20 fotoğraf kullanırken, AKR için 10, diğerleri için ise 9’ar fotoğraf
kullanmıştır.
Grafik 6: Koha Ditore Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Koha Ditore gazetesi, mesajları olumsuzlayıcı dozunu özellikle PDK’ya karşı kullanmış; PDK’dan
ayrılan Nisma hareketine de oy oranıyla kıyaslandığı zaman fazla bir yer vermiştir. Diğer haber
sunumlarının ise dengeli olduğu değerlendirilebilir.
Koha Ditore Gazetesinin, etnik topluluk partilerine ilişkin yaklaşımı ise genel olarak ulusal yazılı
basının yok sayma eğilimini sürdürmektedir. Toplamda yayınlanan 8 haberin 4’ü Sırp partileri ile
ilgili olup bunların ikisi olumlayıcı, ikisi de olumsuzlayıcı bir söylemle ve 2 fotoğrafla verilmiştir.
Diğer 4 haberden de 3’ü olumlayıcı, 1’i olumsuzlayıcı bir söylemle diğer azınlık partileriyle ilgilidir.
Türk partileri Koha Ditore gazetesinde yer bulamamıştır.
Tablo 7: Koha Ditore Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
13
TRİBUNA
Tribuna Gazetesi de PDK’ya en fazla yer veren, PDK’nın mesajlarını da diğer partilere oranla olumsuzlayıcı bir bağlamda ele alan ulusal gazetelerden biridir. Tribuna’da PDK’ya ilişkin haberlerin 23’ü
olumlayıcı, 13’ü olumsuzlayıcı, 3’ü de nötr bir söylemle verilmiştir. PDK haberlerinde toplam 36
fotoğraf kullanılmıştır. Gazetede baraj altı kalan AKR’den sonra en fazla yer verilen siyasi parti PDK
olmuştur. Ancak olumsuzlayıcı söylemi, diğer partilerde neredeyse gözükmezken, PDK’da ön
plana çıkmıştır.
Tribuna, LDK’ya da önemli bir yer ayırmış ve mesajı olumsuzlayıcı söylemde sadece 2 habere yer
verirken, birini nötr 19’unu da olumlayıcı bir söylemle ele almıştır. Tribuna gazetesi LDK haberlerinde toplam 22 fotoğraf kullanmıştır.
Vetevendosje’ye ilişkin haberlerde olumsuzlayıcı bir söylem hiç kullanılmamıştır. Toplam 16 haberden 1’i nötr, 15’i de olumlayıcı bir içerikle sunulmuştur. Vetevendosje’ye ilişkin haberler için 14
adet fotoğraf kullanılmıştır.
AAK de Tribuna gazetesinin olumsuzlayıcı söylemine maruz kalmamış ve Vetevendosje ile eşit bir
biçimde temsil edilmiş olup 15 olumlayıcı ve 1 nötr habere yer verilmiştir. Toplamda 15 fotoğraf
kullanılmıştır.
Nisma ise sadece 6 fotoğraflı haberle temsil edilmiştir. Haberlerin tamamı Nisma’nın mesajlarını
olumlayıcı bir dille verilmiştir.
Tribuna Gazetesinin AKR’ye ciddi bir yer ayırdığı ortaya çıkmaktadır. Baraj altında kalan, işadamı
Behgjet Pacolli’nin partisine PDK’dan bile fazla yer vererek 13.4 bin santimetre kare alan ayrılmış,
4’ü nötr ve 30’u olumlayıcı bir söylemle olmak üzere toplam 34 habere ve 29 fotoğrafa yer verilmiştir. AKR de olumsuzlayıcı bir söyleme tabi tutulmamıştır.
Tablo 8: Tribuna Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
14
Grafik 7: Tribuna Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Tribuna gazetesi de en çok haberine yer verdiği PDK’ya ilişkin olumsuzlayıcı söylemini kullanmıştır.
Ancak Tribuna gazetesinin belirleyici manipülatif özelliği AKR haberlerinde ortaya çıkmıştır.
AKR’nin baraj altında kalmasına rağmen, Tribuna’da PDK’dan da fazla yer kaplamış, üstelik haberlerinin hiçbirinde olumsuzlayıcı bir söylem kullanılmazken, tamamına yakını mesajı olumlayıcı bir
söylemle sunulmuştur.
Tribuna Gazetesinin etnik topluluk partilerine ilişkin tutumu, genel ulusal basının tavrından farklı
olmamış ve Türk ile diğer azınlık partilerine hiç yer verilmezken, 13 haberle temsil edilen Sırp
topluluğuna ait partilerin tamamına yakını mesajı olumsuzlayıcı bir söylemle ele alınmıştır.
Tablo 9: Tribuna Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
15
KOSOVA SOT
Kosova Sot Gazetesi de PDK’ya önemli ölçüde bir yer vermiş ve haber oluşturma bağlamını olumlu
bir söyleme oturtmuştur. PDK’ya ayrılan 21 haberden 18’i PDK mesajlarını olumlayıcı bir bağlamda
ele alınmış ve haberlerde toplam 23 fotoğraf kullanılmıştır.
Kosova Sot Gazetesinin PDK’dan da çok yer verdiği siyasi parti LDK olmuştur; ancak LDK’nın veriliş
biçimi çoğunlukla mesajı olumsuzlayıcı bir bağlamda sunulmuştur. LDK’ya ilişkin haberlerin 9’u
olumlayıcı, 2’si nötr, 15’i ise olumsuzlayıcı bir söylemde verilmiştir. Toplamda ise 26 fotoğraf
kullanılmıştır.
Vetevendosje, AAK ve NISMA ise aşağı yukarı aynı temsiliyet düzeyine sahip olmuştur. VV 9, AAK 9,
Nisma ise 10 haber ve hepsi 9’ar fotoğraf ile temsil edilmişlerdir. Söylem biçimleri de mesajı olumlayıcı nitelikte olmuştur. Nisma’nın haber sayısının fazla olmasına rağmen, ayrılan yer bakımından
diğer partilerin gerisinde kalmıştır.
Kosova Sot Gazetesi AKR’ye ise önceki 3 partiden daha fazla yer vermiş ancak mesajı olumsuzlayıcı
3 habere de yer vermiştir. AKR 9’u olumlayıcı 3’ü olumsuzlayıcı toplamda 12 haber ve 11 fotoğraf
ile gazetedeki temsiliyetini elde etmiştir.
Tablo 10: Kosova Sot Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 8: Kosova Sot Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
16
Kosova Sot Gazetesi PDK’yı olumlayıcı bir söylemle yayın politikasını uygulamıştır. LDK’ya karşı ise
eleştirel olmuş ve LDK’nın mesajlarını ekseriyetle olumsuzlayıcı bir söylemle sunmuştur. Diğer
Arnavut partilerine ise eşit mesafeli bir yaklaşım sergilemiştir.
Kosova Sot Gazetesinin de etnik topluluk partilerine ilişkin yaklaşımı, ulusal gazetelerin genel
tavrıyla örtüşmüştür. Sırp olmayan etnik topluluk partilerinin seçim kampanyaları Kosova Sot
gazetesinde yer bulamamış, Sırp partilerine ilişkin ise toplamda 6 haber yayınlanmış, bunların 4’ü
olumlayıcı, 2’si ise olumsuzlayıcı bir bağlamda sunulmuştur. Sırp partilerine ilişkin haberlerde
toplamda 6 fotoğraf kullanılmıştır. Kosova Sot Gazetesi Sırp partilerine ilişkin haberlerde mesajı
olumlayıcı bağlamı kullanması ilgi çekicidir.
Tablo 11: Kosova Sot Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
ZERİ
Zeri Gazetesi de PDK’yı olumsuzlayıcı bir odak noktasına oturtan ulusal gazetelerden birini teşkil
etmektedir. PDK’ya diğerlerine ilişkin aşırı derecede fazla yer vermesine rağmen, PDK mesajlarını
olumsuzlayıcı bağlamı da bir o kadar kullanmıştır. PDK’ya ilişkin haberlerin 39’u mesajı olumlayıcı,
30’u mesajı olumsuzlayıcı, 4’ü de nötr bir biçimde sunulmuş olup toplamda 73 haber ve 39
fotoğraf kullanılmıştır.
Diğer partilerin mesajlarını olumsuzlayıcı söylemler ya hiç ya da hiç denecek kadar az
kullanılmıştır.
LDK, 14’ü mesajı olumlayıcı, 2’si olumsuzlayıcı ve 4’ü nötr bir söylemde olmak üzere Zeri gazetesinde toplam 20 habere konu olmuş ve söz konusu haberler 13 fotoğraf ile yayınlanmıştır.
Vetevendosje 16’sı mesajı olumlayıcı, 7’si de nötr olmak üzere toplam 23 habere konu olmuştur ve
15 fotoğraf kullanılmıştır. Ancak bu niceliksel haber fazlalığı, LDK ile kıyaslandığında daha az alanla
sunulmuştur.
AAK de 20’si mesajı olumlayıcı, 1’i olumsuzlayıcı ve 6’sı nötr olmak üzere toplam 27 haber ve 16
fotoğraf ile Zeri gazetesinde yer bulmuştur.
Nisma diğer partilere oranla temsili düşük kalmış ama aldığı oy oranıyla kıyaslandığında Zeri
gazetesinde hem dengeli ve pozitif bir bağlamda sunulduğu görülmüştür. Nisma mesajı olumlayıcı 13, olumsuzlayıcı 1 ve nötr 4 haberle ve 8 fotoğrafla temsil bulmuştur.
AKR de Zeri gazetesinde büyük bir temsil oranına sahip partilerden olmuştur. PDK hariç diğer
partilerden en fazla temsiliyete sahip olan parti AKR olup, 22’si mesajı olumlayıcı, 2’si olumsuzlayıcı
ve 4’ü nötr olmak üzere toplam 28 haber ve 20 fotoğraf ile gazetede yer almıştır. Alan olarak da
PDK ve LDK’dan sonra en fazla yer ayrılan parti konumunu elde etmiştir.
17
Tablo 12: Zeri Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 9: Zeri Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Zeri Gazetesi de eleştirel dilini PDK için kullanmış, PDK karşısında oluşan siyasi bloğa olumlayıcı bir
yaklaşım sergilemiştir. PDK’nın siyasi kampanyasına geniş yer vermesine rağmen, olumsuzlayıcı
mesaj içeriklerini de fazlaca kullanmıştır. Diğer partiler arasında ise LDK, AKR ve AAK ön planda yer
almıştır. Ancak Zeri Gazetesinin genel yayın politikasının PDK karşıtlığı üzerine odaklandığı, onun
karşısında oluşan muhalif grubun ve PDK’dan kopan Nisma’nın söylem itibarı ile olumlu bir
yaklaşımı söz konusu olmuştur.
Zeri Gazetesinin Etnik topluluk partilerine bakışı değerlendirildiğinde ise Türk ve diğer azınlık
partilerinin seçim kampanyalarının yer bulamadığı, Sırp partilerinin ise genelde nötr bir söylemle
sunulduğu görülmektedir. Sırp partileri 1’i mesajı olumsuzlayıcı, 6’sı olumlayıcı toplam 7 habere
konu olmuş ve bu haberler için 5 fotoğraf kullanılmıştır.
Tablo 13: Zeri Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
18
EPOKA E RE
Epoka e Re Gazetesi de PDK’ya en fazla yer veren gazetelerden biri olmuştur. PDK mesajlarının
kısmen eleştirel söyleme tabi tutulmasına rağmen mesajı olumlayıcı tavrı ön plana çıkmıştır. PDK
33’ü mesajı olumlayıcı, 9’u olumsuzlayıcı ve 1’i nötr olmak üzere toplam 43 habere konu olmuş ve
bu haberler 37 fotoğraf ile yayınlanmıştır.
LDK ise PDK’nın yaklaşık yarısı kadar bir temsiliyet bulmuştur ve 20’si mesajı olumlayıcı, 1’i olumsuzlayıcı olmak üzere 21 haber ve 21 fotoğraf ile temsil edilmiştir.
Vetevendosje ve AAK 19’ar haberle temsil edilmiş, haberlerin tamamı mesajı olumlayıcı bağlamda
verilmiştir. Vetevendosje haberleri 17, AAK ise 20 fotoğrafla sunulmuştur.
Nisma yeni bir parti olmasına rağmen Epoka e Re gazetesince olumlu bir söylemle ele alınmış ve
PDK hariç, LDK’dan sonra en fazla yer verilen siyasi parti olmuştur. 21 haber ve 21 fotoğrafla
sunulan Nisma haberlerinin 20’si mesajı olumlayıcı söylemle sunulmuştur.
AKR de Epoka e Re gazetesinde Arnavut partileri arasında dengeli bir temsile sahip olmuştur. 18’i
mesajı olumlayıcı, 1’i olumsuzlayıcı bir yaklaşımla verilen 19 haber, 19 fotoğrafla yayınlanmıştır.
Tablo 14: Epoka e Re Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 10: Epoka e Re Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
19
Epoka e Re gazetesi de tüm ulusal basında olduğu gibi PDK’ya en fazla yer vermiştir. İktidarı ve
söylemlerini eleştirme doğrultusunda olumsuzlayıcı haberlerin de yer almasına rağmen Epoka e
Re genelde UÇK çizgisindeki hareketleri destekleme eğilimi göstermiş ve Hem PDK hem de ondan
kopan Nisma olumlayıcı bir bağlamda ele alınmıştır. Öte yandan Epoka e Re, kazananla hareket
etme güdüsünün de kuvvetle muhtemel etkili olduğu bir yayın politikası doğrultusunda tüm
siyasi partilere olumlayıcı bir tavırla yaklaşmıştır.
Etnik topluluk partilerine gelince ise Epoka e Re’den nasibini alamadıkları görülmektedir. Sırp
partileri dahil olmak üzere gazetede etnik topluluk partilerinin seçim çalışmalarına ilişkin hiçbir
haber yer almamıştır.
Tablo 15: Epoka e Re Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
LAJM
Lajm Gazetesi Kosova’daki siyasi yelpazeyi kapsayıcı bir yayın politikası izlemediğini ortaya
koymuştur. Genel olarak ulusal yazılı basında etnik topluluk partilerinin dışlandığının tespit
edilmesine rağmen, Lajm gazetesinin gelecekte PDK - AAK koalisyonu üzerine bir yayın politikası
izlediğini ortaya koymuştur. Lajm gazetesinde LDK toplam 6 haber, Vetevendosje 2, Nisma 0, AKR
ise 1 haber ile yer bulmuştur.
PDK ise 45’i mesajı olumlayıcı, 2’si olumsuzlayıcı ve 2’si nötr olmak üzere toplam 49 haber ve 51
fotoğrafla temsil edilmiştir. AAK ile ilgili yayınlanan 40 haberin tamamı mesajı olumlayıcı bir
bağlamda verilmiş ve haberlerle ilgili 42 fotoğraf yayınlanmıştır.
Tablo 16: Lajm Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
20
Grafik 11: Lajm Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Lajm gazetesi manipülatif bir haber söylemi ile seçim kampanya döneminde gelecekte kurulmasını umduğu PDK – AAK koalisyonuna adadığını ortaya koymuştur.
Lajm gazetesinin etnik toplukluk partilerine ilişkin yayın politikası da Sırp partilerinden ibaret
olup, genelde mesajı olumsuzlayıcı bir söylemle sunulmuştur. Türk ve diğer etnik topluluk partileri
gazetede yer bulamazken, Sırp partileri 1’i meajı olumlayıcı, 4’ü olumsuzlayıcı olmak üzere toplam
5 haber ve 4 fotoğraf ile temsil edilmiştir.
Tablo 17: Lajm Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
BOTA SOT
Bota Sot Gazetesi, PDK karşıtlığına odaklanmış bir yayın politikası sergilemektedir. PDK ile ilgili
haberlerin 29’u mesajı olumlayıcı nitelikte sunulurken, 37 haber olumsuzlayıcı ve 7 haber nötr bir
söylemle verilmiştir. PDK’ya ilişkin haberlerde 37 fotoğraf kullanılmıştır.
Aynı gazete LDK’ya ciddi bir destek tavrı ortaya koymakta ve 49 haber LDK mesajlarını olumlayıcı
bir söylemle, 2’si olumsuzlayıcı, 8’i de nötr bir dille verilmiştir. LDK haberleri için toplam 47 fotoğraf
kullanılmış. PDK’ya kıyasla haber sayısının azlığına rağmen alan olarak LDK haberleri bariz bir
farkla ön sırada yer almaktadır.
21
Diğer partiler Bota Sot’un yayın politikası açısından çok fazla dikkate alınmamış, PDK karşıtlığı ve
LDK desteğinin yanında küçük bir pay ile temsil edilmişlerdir. Vetevendosje 15’i mesajı olumlayıcı
ve 3’ü olumsuzlayıcı olmak üzere 18 haber ve 8 fotoğrafla; AAK mesajı olumlayıcı 9 haber ve 3
fotoğrafla, Nisma mesajı olumlayıcı 10, nötr 1 haber ve 4 fotoğrafla, AKR ise mesajı olumlayıcı 16,
olumsuzlayıcı 4, ve nötr 4 haber olmak üzere toplam 21 haber ve 8 fotoğrafla gazetedeki yerini
almıştır.
Tablo 18: Bota Sot Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 12: Bota Sot Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Bota Sot gazetesi temel yayın politikasını LDK’nın söylemlerini desteklemek üzere kurduğunu
göstermektedir. İktidar olan PDK’nın da gazetede yer almasına rağmen mesajı olumsuzlayıcı nitelikler ön plana çıkmaktadır. Gazete olası koalisyon üzerine durmadan LDK yandaşlığı yönünde tavır
sergilemiştir.
Bota Sot gazetesi etnik topluluk partilerini ise dikkate almayan ulusal gazetelerden birini oluşturmuştur.
Tablo 19: Bota Sot Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
22
BOTA PRESS
Bota Press gazetesi LDK’dan sonra en fazla yeri PDK’ya vermiş ancak PDK’yı mesajı olumsuzlayıcı
bir tavırla sergilemeyi yeğlemiştir. PDK’ya ilişkin 40 haberden 28’i mesajı olumlayıcı, 10’u olumsuzlayıcı ve 2’si nötr bir söylem ile sunulmuştur. PDK haberleri için toplamda 31 adet fotoğraf
kullanılmıştır.
LDK ise 34 haberden sadece 5’i nötr, 29’u da mesajı olumlayıcı bir söylemle temsil edilmiştir. LDK
haberlerinin sayıca az olmasına rağmen ayrılan yer bakımından bariz bir fazlalığa sahiptir. 34
haberle ilgili olarak da 36 fotoğraf yayınlanmıştır.
PDK ve LDK’nın dışındaki Arnavut partileri genelde dengeleyici bir yayın politikası ile sunulmuştur.
VV, AAK, NİSMA ve AKR 13’er mesajı olumlayıcı haber ile sunulmuştur. İstisna olarak AAK’ye ilişkin
bir de mesajı olumsuzlayıcı haber yayınlanmıştır. Söz konusu haberlerle ilgili olarak Vetevendosje
için 11, AAK için 13, Nisma için 12 ve AKR için 11 fotoğraf yer almıştır.
Tablo 20: Bota Press Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
Grafik 13: Bota Press Gazetesinin Arnavut Partilerine İlişkin Temsili
23
Bota Press Gazetesi LDK’yı destekleme ve hem rakip hem de muhatap siyasi partiler olarak PDK ve
LDK’yı görme konusundaki yayın politikasını sürdürmüştür. Diğer partiler ikinci planda ve dengeli
bir sunuma sahiptir.
Bota Press Gazetesinin etnik topluluk partilerine ilişkin yayın politikası da genel çerçeveden farklı
olmamış ve düşük bir temsil ile gazetedeki yerini almıştır. Sırp partileri biri mesajı olumsuzlayıcı biri
de nötr bir söylemle olmak üzere 2 habere konu olmuş ve 2 fotoğraf ile bu haberler yayınlanmıştır.
Türk partileri mesajı olumsuzlayıcı bir söylemle bir haber ve bir fotoğraf ile temsil edilmiştir. Keza
diğer azınlık partileri mesajı olumsuzlayıcı bir haber ve bir fotoğraf ile gazetede yer almıştır.
Tablo 21: Bota Press Gazetesinde Etnik Topluluk Partilerinin Temsili
24
BASININ SAHİPLERİ, SİYASİ DURUŞU VE REKLAM İLİŞKİSİ
İnsanlara kitlesel olarak hitap edebilmek, onları belli bir ürünün tüketimine yönlendirmek ve
kendilerine sunulan belli düşünce ve görüşleri onaylamalarını sağlama gücüne sahip olan medyaya, iktidar ve siyasi oluşumlar her zaman hakim olmaya çalışmaktadır. Hukuk devleti ilkelerinin
daha çok benimsendiği batı ülkelerinde medya siyasi oluşumlar ile dolaylı bir ilişki sürdürürken,
hukuk devleti kriterlerini içselleştiremeyen Balkan ve doğu ülkeleri doğrudan müdahaleler ile
kendileri açısından can alıcı nokta olan kitlelere ulaşma imkanı sunan medyayı etki altına almaya
çalışmaktadır. Devlet kurumlarının güçlü olduğu ülkelerde bu kurumlar medyayı baskı altında
tutmakta, devlet kurumlarının gücünün kuvvetler ayrılığı ile sınırlandırıldığı ülkelerde ise işinsanları vasıtasıyla basın etki altında tutulmaya çalışılır. Başka alanlarda ticari faaliyetlerini sürdüren
çoğu şirket de kar sağlamasa bile bir basın organına sahip olmayı istemektedir, bunu da ihale
kazanmaya yönelik bir baskı aracı olarak kullandığı görülmektedir. Dolayısıyla basın ile siyaset
ilişkisi, kitlelerin manipüle edilmesi gücü dolayısıyla da dikkatle incelenmesi gereken bir alandır.
Basının Reklam Pastası
Araştırma dönemi iki haftayı kapsamaktadır ancak reklam dönemi yayın yasağı ve seçim sonrasını
hariç tuttuğu için sadece 10 günlük bir döneme aittir. Alan ölçümü açısından gazete formatları
dikkate alınmamıştır. Aşağıdaki tabloda araştırma dönemine ilişkin siyasi reklam pastası verileri
yer almaktadır.
Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere inceleme zamanını kapsayan dönemde gazetelerde toplam
121 tam sayfa, 229 yarım sayfa, 134 çeyrek sayfa ve farklı formatlarda 70 siyasi oluşum reklamı
yayınlanmıştır. Devamda verilen tablolarda ise gazete-şirket-siyasi oluşum ilişkisini daha net
ortaya koyan istatistikler mevcuttur.
Tablo 22: Araştırma Döneminde Gazetelerin Siyasi Partilerden Aldıkları Reklam Dağılımları
25
Kosova’daki sayfa fiyatlarının rayici (tam sayfa reklam 150 – 300 € arasında – özel durumlar ve
anlaşmalar hariç) dikkate alındığında reklam pastasının payının çok belirleyici ve etkileyici
olmadığını öngörebiliriz. Ancak bu duruma rağmen siyasi parti ile basın arasındaki ilişikiyi ortaya
koyma açısından verilen reklamlar bir nirengi noktası olma konusunda ayrı bir öneme sahiptir.
Grafik 14: Araştırma döneminde gazetelerin siyasi partilerden aldıkları reklam dağılımları
Gazeteleri sadece aldıkları reklamlar açısından değil, reklamların partisel dağılımları veya partisel
yoğunlaşmaları açısından incelemeye tabi tutmak oldukça verimli sonuçlar ortaya koymaktadır.
Reklamların belli bir basın kuruluşunda yoğunlaşması veya belli bir siyasi partinin reklamlarının
belli bir gazetede yoğunlaşması, gazetenin izlediği fiyat politikası veya siyasi partinin izlediği
seçim kampanyası ile ilişkilendirilmesi konusunda bir çalışma yürütülmemesine rağmen, mevcut
tablolar bir fikir vermektedir.
26
Gazetelerin Aldıkları Tam Sayfa Reklamlar ve Partisel Dağılımları
Tablo 23: Gazetelerin siyasi partilerden aldıkları tam sayfa reklam dağılımları
Grafik 15: Gazetelerin siyasi partilerden aldıkları tam sayfa reklam dağılımları grafiği
Siyasi oluşumların gazetelere verdiği tam sayfa ilanlarına/reklamlarına baktığımızda Koha Ditore
gazetesine PDK’nın 7, LDK’nın 5 tam sayfa reklam verdiğini görmekteyiz. Siyasi oluşumlar ile ilişkisine belli bir mesafe koyan Koha Ditore gazetesi, okunurluğu ve prestiji dolayısıyla Kosova’nın en
çok oy alan iki partisinden dengeli sayıda reklam almıştır.
Seçim öncesi dönemde hızlı bir şekilde PDK’ya üye olup, çok kısa sürede Başkan Yardımcılığına
gelen ve PDK sıralarından milletvekili adayı olan Margarita Kadriu’nun yıllardır editörlüğünü
yaptığı, Kadriu ailesinin gazetesi Kosova Sot gazetesinde ise bu ilişki doğrultusunda bir grafik
ortaya çıkmaktadır. Kosova Sot gazetesinde PDK’nın 17 adet tam sayfa reklamı yayınlanırken başka
hiçbir partinin tam sayfa reklamı yayınlanmamıştır. Dolayısıyla yukarıda bahsettiğimiz Margarita
Kadriu’nun siyasi kariyeri ile Kosova Sot’un reklam/ilan alımı ilişkisi çok net doğrusal bir çizgi
göstermektedir.
27
Kosova Sot Gazetesi hakkında bir diğer ilginç nokta da Merkez Seçim Komisyonu’nun başka hiçbir
gazeteye vermediği tam sayfa ilanını Kosova Sot’a vermiş olmasıdır.
Tam sayfa reklam konusunda öne çıkan diğer önemli istatistikler Tribuna ve Bota Sot’ta görülmektedir. Son hükümette PDK ile koalisyon kuran işinsanı Behgjet Pacolli’nin şirketleri tarafından
finanse edildiği belirtilen Tribuna gazetesinde 9 PDK, 3 LDK tam sayfa reklamı yayınlanmıştır.
LDK’ya yakınlığı ile bilinen Bota Sot gazetesinde PDK’nın 3, LDK’nın 11 tam sayfa reklamı yayınlanmıştır.
Tam sayfa reklam konusunda son olarak vurgulanacak gazete ise Bota Press’tir. Yine LDK’ya yakınlığı ile bilinen Bota Press’te 8 tam sayfa LDK reklamı yayınlanmış ve başka hiçbir partinin tam sayfa
reklamına yer verilmemiştir.
Gazetelerin Aldıkları Yarım Sayfa Reklamlar ve Partisel Dağılımları
Tablo 24: Gazetelerin siyasi partilerden aldıkları yarım sayfa reklam dağılımları
Grafik 15: Gazetelerin siyasi partilerden aldıkları yarım sayfa reklam dağılımları grafiği
28
Gazetelerin aldığı yarım sayfa reklamlarda benzer ilişkilerin ortaya çıktığı görülmektedir. Kosova
Sot gazetesinde yayınlanan 14 yarım sayfa reklamın tamamı PDK’ya aittir. Behgjet Pacolli’nin
gazetesi Lajm’da 48 PDK, 24 AAK ve 5 AKR ve 1 LDK olmak üzere toplam 78 yarım sayfa reklam
görülmektedir. UÇK mensuplarına yakınlığıyla bilinen Epoka e Re’de ise farklı partilerdeki UÇK
mensuplarının en fazla yer aldığı görülürken dağılım şu şekilde gerçekleşmiştir: PDK 18, AAK 4,
Nisma 2. Bota Press’te ise yayınlanan toplam 15 yarım sayfa reklamın tamamı LDK’ya aittir.
Gazetelerin Aldıkları Çeyrek Sayfa Reklamlar ve Partisel Dağılımları
Tablo 25: Gazetelerin siyasi partilerden aldıkları çeyrek sayfa reklam dağılımları
Grafik 17: Gazetelerin siyasi partilerden aldıkları çeyrek sayfa reklam dağılımları grafiği
En fazla çeyrek sayfa ilan/reklam veren kuruluş ise Merkez Seçim Komisyonu olmuştur. MSK/KQZ
toplam 55 adet çeyrek sayfa ilan verirken sadece Bota Press’e hiç reklam vermemiş, saygın gazetelerden Koha Ditore’ye ise sadece 1 reklam vermiştir. Remzi Ejupi’nin Zeri gazetesini almasından
sonra daha çok şirket çıkarları nezdinden bir yayın yapan Zeri gazetesi muhalifet partilerini
destekleyen bir yayın politikası izlemektedir. Çeyrek sayfa reklamlarda 26 LDK reklamı ile yayın
politikasına uygun bir grafik ortaya çıkmaktadır.
29
Gazetelerin Aldıkları Diğer Sayfa Formatındaki Reklamlar ve Partisel Dağılımları
Tablo 26: Gazetelerin siyasi partilerden aldıkları diğer formatlarda reklam dağılımları
Grafik 18: Gazetelerin siyasi partilerden aldıkları diğer formatlarda reklam dağılımları grafiği
Gazetelerin mizanpaj konusundaki kriterlerinin de etkili olduğu farklı formattaki reklamlarda
Tribuna, Kosova Sot ve Zeri’nin hiç reklam almadığı görülmektedir. Bota Sot’ta yayın politikası
doğrultusunda sadece LDK reklamları mevcuttur. Bu türdeki reklamlarda da genel gidişata uygun
reklam dağılımı gerçekleşmiştir.
30
GAZETELERİN SAHİPLİK VE YAYIN POLİTİKASI İLİŞKİLERİ
Kosova’da gazetelerin sahiplik ilişkisinin yayın politikalarını doğrudan etkilediği görülmektedir.
Yukarıda yer alan tablo ve grafiklerden de görüleceği üzere basının neredeyse tamamı sahiplik
ilişkilerinden etkilenmiştir. Demokratik kriterlerin daha çok uygulama alanı bulabildiği batı ülkelerinde yapılan yayıncılıklarda nesnelllik, tarafsızlık, haber etiği gibi konular daha sık tartışılmaktadır. Bu ülkelerde basın-yayın sahipliği ile başka alanlarda iş ilişkileri olmama kriteri veya en azından kamu ihalelerine katılmama kriterleri gibi kıstaslar ülkeden ülkeye değişmekle birlikte
mevcuttur. Balkanlar, Ortadoğu ülkelerinde olduğu gibi basın daha çok kâr getirmeyen ancak
diğer iş ilişkilerinde ilerleme kaydetmek için sahip olunan bir mecra olarak ortaya çıkmaktadır.
Kosova basınında da gazetelerin yayın politkasının sahiplik ilişkisinden birinci derecede
etkilendiği gözlenmektedir.
Koha Ditore
1997 yılında gazeteci-yazar Veton Surroi tarafından kurulmuştur. Kosova’nın saygın gazeteleri
arasında yer alan Koha Ditore gazetesi yine Veton Surroi’nin sahibi olduğu, yayıncılık ve basın faaliyetleri yürüten Koha Grup tarafından yayınlanmaktadır. Grup bünyesinde basımevi, Koha tv, Arta
tv gibi kuruluşlar yer almaktadır. Günümüzde Koha Grubu adına gazetenin sahibi Veton Surroi’nin
kardeşi Flaka Surroi adı yer almaktadır.
Veton Surroi, Reformcu Parti ORA adında bir parti kurmuş, Ocak 2004’te düzenlenen genel seçimlerde %6,2 oy alarak 120 sandalyeli Kosova Meclisi’ne 7 milletvekili ile temsil edilmiştir. ORA seçimlerden sonra Kosova Demokratik Birliği (LDK) ile birlikte Mecliste “Güçlü Muhalefet” blokunu
oluşturmuştur. Kasım 2007 yılında düzenlenen seçimlerde %5’lik seçim barajını geçemeyen
Reformcu Parti ORA, siyasi sahneden çekilmiştir. Söz konusu parti ideolojik tutumunu Sosyal
Demokrat, orta-sol olarak beyan etmiştir. Surroi şimdi kurucusu olduğu Dış Politika Kulübü’ne
başkanlık yapmaktadır.
Koha Ditore gazetesi PDK iktidarı döneminde yaşanan yolsuzluk ve skandalların üzerine en fazla
giden gazete olmuştur. Gazete çeşitli ideolojik yaklaşımlara yer vermeye özen göstermekte,
uluslararası gazetecilik birlikleri ile temasını sürdürmektedir. Eleştirel yaklaşımı benimseyen köşe
yazarlarına sayfalarında yer açmıştır. Diğer bazı gazetelerde görülen, siyasi parti bağlantılarına
mesafeli durmaktadır.
Gazetenin yayın politikası mevcut siyasi atmosferde PDK karşıtlığı şeklinde olup, özellikle desteklediği bir siyasi akım bulunmamaktadır. Eleştirelliğini nispeten en iyi koruyan gazetedir. Yayın politikasında AB taraftarlığı net bir şekilde görülmektedir.
Tribuna
Tribuna gazetesi, oluşturduğu dinamik kadrosu ve yoğun haber takibi sayesinde kısa sürede
dikkate alınan gazeteler arasına girmiştir. 2010 yılında PDK Genel Başkanı ve dönemin Kosova
Başbakanı Hashim Thaçi’nin danışmanı Rexhep Hoti tarafından kurulmuştur. Gazetenin kurulur
kurulmaz aldığı hükümet ilanları, haklı olarak hükümet-PDK taraftarı bir gazete olarak değerlendirilmesine yol açmıştır. Kısa süre sonra AKR Lideri Behgjet Pacolli’nin şirketlerinin desteğini almaya
başlamıştır.
31
Tribuna da PDK’lı Avrupa Entegrasyon Bakanı Vlora Çitaku ve dönemin AKR’li Sanayi ve Ticaret
Bakanı Mimoza Kusari Lila (* Mimoza Kusari Lila Kasım 2013’ten itibaren Gjakova Belediye Başkanlığı görevini yürütmektedir. Lila ayrıca AKR Genel Başkan Yardımcılığı görevini yürütmektedir)
düzenli olarak köşe yazısı yazmıştır.
Gazete seçimler öncesinde özellikle AKR taraftarlığı, genelde ise PDK’ya karşı gelmeyen bir yayın
politikası belirlemiştir.
Kosova Sot
1998 yılında yayınlanmaya başlanan Kosova Sot gazetesi, hipermarket, gayrımenkul/inşaat, hazır
giyim ve medya sektöründe faaliyetleri bulunan Kadriu ailesinin basın organıdır. 1998 yılından
itibaren yazı işleri sorumluluğunu, Margarita Kadriu yürütmektedir. PDK’nın düzenlediği son kongrede PDK yönetimine seçilen Margarita Kadriu, 15 Mayıs 2014 tarihinde PDK Başkan Yardımcılığı
görevine getirilmiştir. 8 Haziran 2014 seçimlerinde PDK’dan milletvekili seçilmiştir.
PDK karşıtı bazı haberlere yer vermesi ile bilinen Kosova Sot’un yayın politikasında değişiklik
olmayacağını belirten Margarita Kadriu, yazı işleri sorumluluğu görevinden ayrıldığını, gazetenin
mevcut çizgisini sürdüreceğini iddia etse de, diğer gazetelerde yer alan haberlerde Kadriu’nun
ticari amaç doğrultusunda siyasete atıldığı değerlendirmesi yapılmaktadır.
Son dönemde bir otel zinciri temsilciliğini aldığı iddia edilen Kadriu ailesinin gazeteleri Kosova Sot
hakkında en fazla yapılan eleştiriler, gazetenin şirket çıkarları için açıkça kullanılması şeklinde
olmuştur. Gazete 2012 yılında “Adalet Dosyası” adı altında yaptığı haber dosyaları ile şirketleri
hakkında olumsuz kararlar alan hakim ve adli organların üzerinde baskı kurmaya çalışmakla
eleştirilmiştir.
Yayın politikası olarak şirket çıkarları ön plandadır. Mevcut konjonktürde PDK taraftarlığı gözlenmektedir.
Zeri
AAK Başkan Yardımcısı, yayıncı Blerim Shala tarafından kurulan gazete 2011 yılında Kosovalı
işinsanı Remzi Ejupi ve Makedonyalı Lazim Destani tarafından alınmıştır. İktidara eleştirel bir
yaklaşıma sahip olan gazete Remzi Ejupi tarafından alındıktan sonra yayın politikası değişmeye
başlamıştır.
PDK ve iktidar karşıtı haberlere yer veren gazetenin bu tutumu ideolojik olmaktan çok ticari ilişkilere dayanmaktadır. Remzi Ejupi’nin sahibi olduğu Eurokoha şirketinin iş ilişkilerine yönelik haberler yayınlandığı açıkça görülmüştür. Özellikle Kosova Havalimanı’nın yap-işlet-devret modeli ile
özelleştirilmesi sırasında, bahse konu sürece dahil olmayı isteyen Ejupi, faaliyet gösterdiği alanda
Zeri gazetesini de seferber etmiştir.
Dolayısıyla, gazetenin yayın politikasının ideolojik bir tutumdan ziyade sahip-şirket ilişkisi ile belirlendiği sonucuna varılabilmektedir.
32
Epoka e Re
1999 yılında yayın hayatına başlayan Epoka e Re gazetesi, 1997 yılında Priştine Üniversitesinde
öğrenci protestolarını örgütleyen isimlerden biri olan Muhamet Mavraj tarafından kurulmuştur.
PDK’ya yakınlığı ile bilinen gazete, PDK’nın dışındaki partilerde yer alan UÇK kökenli isimlerle de
yakındır ve destek vermektedir.
Mavraj kardeşlerin sahibi olduğu inşaat şirketi hükümet tarafından açılan çok sayıda ihaleyi kazanmıştır.
Kosova Kurtuluş Ordusu’nun “haklı savaş” yaptığını yayın politikasının merkezine alan gazete, PDK,
NİSMA veya Vetevendosje’de yer alan eski UÇK’lılarla temasını sürdürmektedir.
Lajm
2004 yılında yayınlanmaya başlayan Lajm gazetesi Kosovalı işinsanı ve Yeni Kosova İttifakı (AKR)
Genel Başkanı Behgjet Pacolli tarafından teşvik ve finanse edilen bir gazete olarak kurulmuştur.
Behgjet Pacolli’nin siyasete girmesi ile paralel olarak, yayınlanmaya başlayan gazete AKR’nin siyasi
tutumu doğrultusunda yayın politikasını belirlemiştir.
Ancak 17 Kasım 2012 tarihinde finansal zorluklar nedeniyle gazete yayınına ara vermiştir. Metë
Bytyqi tarafından yönetilen gazete yayın hayatına tekrar başladığında AKR eğilimi ve ağırlığı
ortadan kalkmıştır. Son seçimlerdeki veriler, gazetenin LDK karşıtlığı üzerine odaklandığı, ana akım
partilerinden PDK ve AAK koaliyonu üzerine bir yayın politikası belirlediği ortaya çıkmıştır.
Bota Sot
1995 yılında yayın hayatına başlayan Bota Sot, ilk yıllarda sadece yurtdışında yayınlanmıştır. Başta
diasporanın Kosova hakkında haber ihtiyacını karşılayan bir gazete olarak vücut bulmuştur.
Gazete, İsviçre’de yaşayan Arnavut işinsanı Xhevdet Mazrekaj’ın Kosova’da kurduğu Mediaprint
şirketi tarafından yayınlanmaktadır. Kosova’nın eski Cumhurbaşkanı ve LDK Genel Başkanı Ibrahim
Rugova’nın açık desteğini gören gazetenin yayın politikası tamamen LDK ile uyumlu olmuştur.
Gazetenin önemli isimlerinden Xhemail Mustafa Kasım 2000’de (Rugova’nın danışmanlığını da
yapmaktaydı), Bekim Kastrati Ekim 2001’de, Bardhyl Ajeti Haziran 2005’te faili meçhul cinayetlere
kurban gitmişlerdir. Bota sot gazetesi 2013 yılı boyunca personelini azaltmış, daha onar muhabir
ve gazetecilerin maaşlarını düşürmüş, 2013 yılının son aylarında hiç maaş ödemediği gazeteciler
tarafından ifade edilmiştir. Bota Sot gazetesinin Başredaktörü Bajrush Morina dahil gazetecilerin
büyük bir çoğunluğu ayrılarak Bota Press gazetesin yayınlamay başlamışlardır.
Gazetenin yayın politikası tamamen LDK taraftarlığı ve PDK karşıtlığı üzerine kuruludur.
Bota Press
Bota Sot sahiplerinin önce kadro azaltması onar maaş ödememe durumundan doğan memnuniyetsizlik sonucunda gazeteciler bu gazeteden ayrılıp Bota Press gazetesini kurmuşlardır. Bota Sot
gazetesi ise Priştine kadrosunu kaybettikten onar ilk başladığı şekilde Zürih’teki redaksiyonlar
yayın hayatına devam etmiş, Kosova Press gazetecileri ise günümüzdeki mevcut Bota sot gazetesinin yasadışı bir yolla yayınlanan, Kosova’da kayıtlı adresi bulunmayan bir gazete olduğuna dair
basın açıklaması yapmışlardır.
SONUÇ
33
Kosova’da derinlemesine bir medya analizini yapmak oldukça kapsamlı bir çalışmayı gerektirmektedir. Ulusal yazılı basını mercek altına aldığımız bu niceliksel incelemede genel olarak medya
hakkında bir fikir edinme ve bazı saptamalarda bulunmak için bir zemin hazırladık. Genel olarak
medyaya baktığımızda göremediğimiz ve karmaşık haberleştirme süreçleri içinde bize ‘gerçek’
‘doğru’ ‘nesnel’ ‘tarafsız’ haber ve diğer medya ürünleri olarak sunulan metinlerin belli bir
süzgeçten geçirilip niceliksel veriye dönüştürülmesi, basın kuruluşlarının hem siyasi eğilimlerini
hem de bağlı oldukları sermaye yapısı ile ilişkilerini daha net bir şekilde görmemizi sağladı. Bazı
gazetelerin kendilerini parti yayın organı olarak gördükleri ve bunu açıklamaktan çekinmedikleri;
bazı gazetelerin liberal medya teorisinin 4. Gücü olarak kendini şekillendirdiği; bazı gazetelerin
yayın politikalarını oturtmadan tamamen sermaye odaklı hareket ettiğini görmek mümkün oldu.
Aşağıdaki değerlendirmeler, Kosova yazılı basınına sistematik bir bakışın ardından ortaya çıkan
saptamalardan ibarettir. Haber metinlerinin söylem analizine tabi tutulamaması çalışmanın eksik
kalan yönüdür. Ancak bu çalışmanın kapasite sınırlılığı ile ilgili bir konudur:
Kosova’daki medyaya ve bunun içinde de yazılı basına baktığımız zaman, siyasi bölünmeler
sonucu farklı siyasi partiler ve oluşumların olmasına rağmen, medya ana akım siyasi partiler olarak
PDK, LDK ve AAK’yi görmeye devam etmektedir. Aldıkları oy oranlarından bağımsız olarak medyada temsil açısından bu 3 siyasi oluşum birbirini izlemektedir.
Basının saf belirleyip olaylara o taraftan bakma eğilimi sürmektedir. Her ne kadar demokratik
yapılanmalar içerisinde basının da yeniden örgütlendiği ve güçler ayrılığı ilkesi esasına göre
basının halk adına adeta bir denetçi olarak görev yaptığı liberal medya teorilerince ifade edilse de
Kosova’da eski sosyalist gelenek varlığını sürdürmektedir. Siyasi partiler de havuç ve sopa yönteminin yanı sıra ideolojik sadakat söylemleri ile basını zapturapt altına alma gayreti içindedir. Bazı
gazeteler partinin yayın organı ya da bir ideolojik görüşün hamisi olarak harket etmektedir.
İktidardan uzak olan partiler basının olumsuzlayıcı söyleminden de göreceli olarak uzak tutulmuştur. Örneğin PDK’nın 200 bin kişi istihdam söylemi, AAK’nin istihdam vaatleri kadar eleştirilmemiştir. Bu bağlamda 2 dönem iktidarda olan Thaçi hükümeti olumsuzlayıcı mesaj ile en çok
eleştirilen siyasi parti de olmuştur. Ancak en fazla gündemde tutulan ve en yoğun kampanya
yürüten partinin PDK olduğu basına da yansımıştır.
Gazetelerdeki seçim kampanyalarına ilişkin haber ve diğer metinler analiz edildiğinde bazı partilerin reklam alanı satın alır gibi bazı gazetelerde haber yeri satın aldığı kuşkusunu doğurmuştur. Bu
kuşkunun nesnel verileri olmamasına rağmen, gazetelerin partilere ayırdıkları yer ve fotoğraflar
incelenip birbiriyle kıyaslandığı zaman bu sonuca varmak mümkündür.
Etnik topluluk partileri sistemli olarak devre dışı tutulmuştur. Kapsama alanına kısmen ve diğer
topluluklarla kıyaslandığı zaman ekseriyetle Sırplar dahil edilmiştir. Ulusal basının genel tutumu,
Kosova meselesinin Arnavut çoğunluk ve Sırp azınlıktan ibaret olduğu varsayımını teyit etmiştir.
Çok etnikli Kosova söyleminin sadece siyasi bir söylem olduğu basına da, uygulamaları neticesiyle
yansımıştır. Keza etnik topluluk partileri de Arnavut dilinde yayın yapan ulusal basına ilan ve
reklam vermemiştir. Basit bir örneklendirme yapmak gerekirse aşağı yukarı Sırp listesi kadar oy
alan NISMA ulusal basında 3 katı daha fazla temsiliyet bulmuştur. Diğer etnik topluluklar ile bu ara
daha da fazladır.
Yeni Kosova inşa edilirken ve Kosovalılık bilinci oluşturulmaya çalışılırken, ulusal yazılı basının
Kosovalılık bilincini inşa edici ve bütünleştirici bir kimliği desteklemekten uzak olduğu gözlemlenmiştir.