uluslararası doğrudan yatırımlar 2012 yılı raporu

Transkript

T.C.
EKONOMİ BAKANLIĞI
ULUSLARARASI DOĞRUDAN
YATIRIMLAR
2012 YILI RAPORU
Ekim 2013
TEŞVİK UYGULAMA VE YABANCI SERMAYE
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
II
ÖNSÖZ
Ülkelerin ekonomik kalkınmasında uluslararası doğrudan yatırımların rolü çok
çeşitlidir. Uluslararası doğrudan yatırımlar geldikleri ülkenin sermaye birikimine ve üretim
kapasitesine katkıda bulunurken, beraberinde teknoloji ve işletmecilik bilgisi de getirmektedir.
Bu yatırımlar, aynı zamanda, ödemeler dengesinin düzeltilmesine yardımcı olmakta ve ülke
ekonomisinin dünya ekonomisi ile bütünleşmesinde önemli bir politika aracı olma görevini
üstlenmektedir.
Türkiye son 10 yıllık dönemde sağladığı siyasi ve ekonomik istikrar ile uluslararası
doğrudan yatırımlarda önemli aşama kaydetmiştir. Türkiye’ye gelen toplam uluslararası
doğrudan yatırım tutarı 2002 yılına kadar olan dönemde sadece 15 milyar dolar iken, 2003’ten
2013 yılı Temmuz ayına kadar olan dönemde yaklaşık 8,5 kattan fazla artarak yaklaşık 130
milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü (UNCTAD)
tarafından yayımlanan 2013 yılı Dünya Yatırım Raporu verilerine göre Türkiye, dünya
sıralamasında geçen yıla göre 2 sıra yükselerek 24’üncü sırada yer almıştır. Raporda Türkiye
gelişmekte olan ülkeler arasında 14’üncü, Batı Asya bölgesinde ise 1’inci sırada
bulunmaktadır. Bununla birlikte Türkiye, son yıllarda sadece yatırım çeken değil aynı zamanda
dünyaya doğrudan yatırım için sermaye ihraç eden bir ülke konumuna gelmiştir.2011 yılında
yatırımcılarımız dünyada 2,3 milyar ABD Doları düzeyinde yatırım gerçekleştirirken, bu
III
III
miktar 2012 yılı sonu itibarıyla %78,2 oranında artış göstererek 4,1 milyar ABD Doları
seviyesine ulaşmıştır.
Dünyadaki gelişmelere baktığımızda, uluslararası doğrudan yatırım akımlarının 2008
yılında yaşanan küresel ekonomik krizin ardından durgunluk eğilimine girdiğini görmekteyiz.
2010 ve 2011 yıllarında ise toparlanma gösteren uluslararası doğrudan yatırımlar, 2012 yılında
bu sefer başta AB ülkeleri kaynaklı olmak üzere birçok ülkede yaşanan belirsizlikler ve küresel
makroekonomik politikalara yönelik endişeler nedeniyle bir önceki yıla göre %18 azalarak 1
trilyon 351 milyar ABD Doları seviyesine gerilemiştir. Bu süreçte, gelişmekte olan ülkeler,
uluslararası doğrudan yatırım pastasından artan bir pay almaya başlamıştır. Uluslararası
doğrudan yatırım dinamiklerindeki bu değişim sayesinde, gelişmekte olan ülkeler küresel
ekonomiye daha fazla entegre olmaktadır. Uluslararası doğrudan yatırım ilişkileri ekseninde
görülen bu kayma neticesinde ise yatırım yeri fırsatları çeşitlenmekte ve yatırımlardan alınan
payların artırılması için artık ülkeler yoğun bir rekabet yaşamaktadır.
Bu rekabet ortamı içerisinde, Türkiye son 11 yıldır çok ciddi bir ekonomik dönüşüm
içerisindedir. Bu dönemde yürütülen istikrarlı ve öngörülebilir politikalar sayesinde
oluşturulan güven ortamının yanı sıra, güçlü iç pazarı ve genç ve dinamik nüfusu ülkemize bir
takım
avantajlar
sağlamaktadır.
Günümüzde
uluslararası
yatırımcılar,
yatırımlarının
sürdürülebilir ve rekabetçi olmasını sağlayan uluslararası standartlarda düzenlemelere ve
uygulama birliğine sahip ekonomilere yatırım yapmayı tercih etmektedir. Bu anlayışla,
'Türkiye'de Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reform Programı' çerçevesinde, “Yatırım
Ortamının İyileştirilmesi Koordinasyon Kurulu” (YOİKK) 10 yılı aşkın süredir yatırım
ortamının rekabet gücünü artıracak gerekli düzenlemeleri tespit ederek politika önerileri
geliştirmek, ulusal ve uluslararası yatırımcıların karşılaştığı idari engellere çözüm üretmek
üzere çalışmalarını kesintisiz bir şekilde sürdürmektedir. Yine, doğrudan yabancı yatırımlarla
ilgili mevzuat; ikili ve çok taraflı kuruluş ve anlaşmalara tabi olmamız, yabancı yatırımcılara
Türk yatırımcılarla eşit hak ve sorumluluklar tanımamız, kar, sermaye ve benzeri mali
değerlerin transferini tamamen serbest bırakmamız gibi ana ilkeler sayesinde uluslararası
yatırımcılara güvenli bir iş ortamı sunulmaktadır. Bu kapsamda, komşu ve çevre ülkelerle dış
IV
IV
ticaretin geliştirilmesine ve karşılıklı yatırımların artırılmasına imkan veren Serbest Ticaret
Anlaşmaları (STA) ile, taraf ülkeler arasında sermaye ve teknoloji transferini artırmak üzere
yatırımcılara önemli korumalar sağlayan Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması
Anlaşmaları (YKTK) yatırımcıların ihtiyaç duydukları güven ortamının tesisine yardımcı
olmaktadır. Bu kapsamda hazırlanan Ülke Raporu, Türkiye’deki uluslararası doğrudan
yatırımların gelişimine ve yatırım ortamını iyileştirme çalışmalarına yer vermesi dolayısıyla
Türkiye açısından uluslararası doğrudan yatırımlar hakkında bilgi sunmayı hedeflemektedir.
Zafer ÇAĞLAYAN
Ekonomi Bakanı
V
V
VI
İÇİNDEKİLER
A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ ........................................1
1. 2012 YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ ........................................................................ 1
1.1. Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar ............................................... 1
1.2. Türkiye’de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ...................................................... 10
1.3. Türkiye’de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları ............................................................ 19
1.4. Uluslararası Yatırımcıların Türkiye’deki Yatırım Projeleri ............................................ 35
2. TÜRKİYE’DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER ........................................................................ 50
B.
ULUSLARARASI
DOĞRUDAN
YATIRIMLARI
ARTIRMAYA
YÖNELİK
FAALİYETLER ............................................................................................................................... 63
1. YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI ................................................ 63
1.1. 2012 Yılı YOİKK Çalışmaları .......................................................................................... 63
1.2. Türkiye Yatırım Danışma Konseyi .................................................................................. 67
1.3. Türkiye Tecrübe Paylaşım Programı................................................................................ 70
1.4. Türkiye’nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu ..................................................... 71
2. YATIRIMLARIN KARŞILIKLI TEŞVİKİ VE KORUNMASI ANLAŞMALARI .... 72
VII
VII
TABLOLAR
Tablo 1: En Fazla UDY Çeken On Ülke ve Türkiye 2010-2012 (Milyar Dolar) ........................ 4
Tablo 2: En Fazla UDY Stoku Olan On Ülke ve Türkiye (2012) ................................................. 7
Tablo 3: 1996–2012 Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri (Milyon Dolar) 12
Tablo 4: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri, 2012 .................................. 13
Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2003-2012 ......................... 14
Tablo 6: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2011-2012 ............................ 15
Tablo 7: 2012 Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi ....................................... 17
Tablo 8: Yıllar İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı ..... 19
Tablo 9: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı ............................. 22
Tablo 10: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı................................. 23
Tablo 11: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Yıllara
Göre Dağılımı (2008-2012) ............................................................................................ 24
Tablo 12: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre
Dağılımı (2011-2012) ...................................................................................................... 25
Tablo 13: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre
Dağılımı (2011 - 2012) .................................................................................................... 26
Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl) .......... 27
Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre
Dağılımı (1954-2012) ...................................................................................................... 30
Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri ..................................................... 35
Tablo 17: 2012 Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel
Dağılımı ............................................................................................................................ 39
Tablo 18: 2008-2012 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin
Sektörel Dağılımı ............................................................................................................. 40
Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Milyon Dolar) .......................... 41
İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Adet) .................................................................................. 42
Tablo 21: 2012 Yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre
Dağılımı (Adet - Milyon Dolar) ..................................................................................... 45
Tablo 22: 2012 Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım Projeleri ..... 46
Tablo 23: 2012 Yılında Altı Aylık Dönemler İtibarıyla Yatırımların Dağılımı
(Adet – Milyon Dolar) .................................................................................................... 49
Tablo 24: 2012 Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi (Milyon Dolar) ....................................... 50
Tablo 25: 2003-2012 Yılları Arasında Uluslararası Yatırım Girişi (Milyon Dolar) .................... 50
Tablo 26: İlk 10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları ......................... 51
Tablo 27: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Yürürlüğe Giren YKTK Anlaşmaları .............. 73
Tablo 28: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Onay Süreci Devam Eden YKTK
Anlaşmaları....................................................................................................................... 74
VIII
VIII
HARİTALAR
Harita 1: 2012 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları
İllere Göre Dağılımı ........................................................................................................... 28
Harita 2: 1954-2012 Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin
Bulundukları İllere Göre Dağılımı ................................................................................................... 29
Harita 3: Marmara Bölgesi ................................................................................................................ 31
Harita 4: Ege Bölgesi ......................................................................................................................... 32
Harita 5: Akdeniz Bölgesi ................................................................................................................ 32
Harita 6: Karadeniz Bölgesi .............................................................................................................. 33
Harita 7: İç Anadolu Bölgesi ............................................................................................................ 33
Harita 8: Doğu Anadolu Bölgesi ...................................................................................................... 34
Harita 9: Güneydoğu Anadolu Bölgesi ........................................................................................... 34
Harita 10: 2008-2012 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı ...................... 37
Harita 11: 2008-2012 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı 38
Harita 12: Yatırımlara Yönelik Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı ........................... 43
Harita 13: 2012 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı
(Milyon Dolar) ................................................................................................................. 47
Harita 14: 2012 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki
Dağılımı (Adet) ................................................................................................................ 48
Harita 15:Ülkelere Göre YKTK Anlaşmaları................................................................................. 75
IX
IX
GRAFİKLER
Grafik 1: Yurt İçi Uluslararası Doğrudan Yatırımın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı ........ 3
Grafik 2: Yurt Dışı Uluslararası Doğrudan Yatırımın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı ...... 6
Grafik 3: 1996-2012 Döneminde Türkiye’de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar.................11
Grafik 4: Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinin Sektörel Dağılımı 2012 ....................... .14
Grafik 5: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı 2008-2012............................................. .20
Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibarıyla Sektörel Dağılımı (2010-2012) .......... .21
Grafik 7: 2012 Yılındaki Proje Adedinin Bölgelere Göre Dağılımı....................................... .44
Grafik 8: 2012 Yılındaki Projelerin Yatırım Tutarlarının Bölgelere Göre Dağılımı ............ .44
Grafik 9: 2012 Yılında Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sisteminden Yararlanan İmalat Sektörü
Yatırımlarının Dağılımı .............................................................................................. .46
Grafik 10: İngiltere Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler ............. .52
Grafik 11: Avusturya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler .......... .53
Grafik 12: Lüksemburg Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler ...... .54
Grafik 13: Hollanda Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler ............ .55
Grafik 14: Almanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler ............ .56
Grafik 15: Malezya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler ............. .57
Grafik 16: İsviçre Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler ............... .58
Grafik 17: ABD Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler ................. .59
Grafik 18: Azerbaycan Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler ...... .60
Grafik 19: Lübnan Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler ............. .61
X
X
A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ
1. 2012 YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ
1.1. Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar
2010 ve 2011 yıllarında, küresel ekonomide yaşanan finansal krizin olumsuz etkisinden
sıyrılarak dünya genelinde toparlanma eğilimine giren uluslararası doğrudan yatırımlar (UDY),
2012 yılında ise siyasi belirsizlikler ve makro ekonomik dalgalanmalardan olumsuz yönde
etkilenerek düşme eğilimine girmiştir.
Küresel düzeyde UDY akımlarının ülke ve sektör dağılımlarına ilişkin referans
kaynaklardan birisi olarak kabul edilen ve 2012 yılına yönelik nihai verileri ve
değerlendirmeleri içeren Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD)
Dünya Yatırım Raporu 2013 yılının Haziran ayında yayımlanmıştır.
UNCTAD raporuna göre1; dünya genelinde 2012 yılında yurt içinde UDY akımlarında
2011 yılına göre %18’lik bir azalma yaşanmış ve yurt içinde UDY tutarı 1 trilyon 351 milyar
ABD Doları seviyesine gerilemiştir. Gelişmekte olan ülkelere yönelik gerçekleşen UDY
akımlarında 2012 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık
%4,4’lük azalış olurken, bu oran
gelişmiş ülkelerde yaklaşık %31,6 olarak gerçekleşmiştir.
Dünya ekonomisindeki kırılganlık ve ekonomik görünümdeki belirsizlikler UDY
akımlarını olumsuz etkilemekte olup, ekonomi çevrelerince bu olumsuzlukların devam
edeceği tahmin edilmektedir. Ancak, 2013 yılında uluslararası doğrudan yatırımların yükselişe
geçerek kriz öncesi seviyeye ulaşması ve küresel doğrudan yatırımların 1,45 trilyon ABD
Doları seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
1
World Investment Report, Haziran 2013, UNCTAD
1
1
Küresel bazdaki UDY akımlarındaki düşüşte Avrupa Birliği’ndeki (AB) borç krizi ve
durgunluğun etkili olduğu belirtilen UNCTAD raporunda, orta vadedeki beklentilerin ise
iyimser olduğu görülmektedir. Rapora göre UDY hacminin 2014 yılı için 1,6 trilyon ABD
Doları ve 2015 yılı için ise 1,8 trilyon ABD Doları olması beklenmektedir.
2008 yılından bu yana küresel boyutta etkilerini gösteren ekonomik kriz, yatırımcıların
tercihlerini ve risk algılamalarını da etkilemiştir. Bu kapsamda, başta AB bölgesi olmak üzere
artan borç stokuna sahip gelişmiş ülkeler yatırımcılar açısından eski cazibesini kaybetmiştir.
Diğer taraftan, küresel çapta büyümenin lokomotifi olma görevini üstlenmiş, başta Brezilya,
Rusya, Çin ve Hindistan gibi gelişmekte olan ülkeler, uluslararası yatırımcılar açısından tercih
edilen ülkeler konumuna erişmiştir.
Bu çerçevede, UDY girişlerinde gelişmekte olan ülkelerin payı ilk defa 2010 yılında
%50’nin üzerine çıkmış, 2011 yılında da bu durum %50,9 ile korunmuştur. 2012 yılında ise
gelişmekte olan ülkeler (703 milyar ABD Doları) ve geçiş ekonomilerinin (87,4 milyar ABD
Doları) payı %58,5’e yükselmiştir. Bu durum özellikle kriz sonrası, AB ve Amerika Birleşik
Devletleri (ABD)’de yaşanan olumsuz ekonomik gelişmeler sonucunda, sermayenin
gelişmekte olan ülkelere doğru kaydığını ve bu ülkelerin ekonomilerinin küresel konjonktürde
giderek önem kazandığını göstermektedir. (Grafik 1).
2
2
Grafik 1: Yurt İçi Uluslararas Doğrudan Yatrmn Ülke
Gruplarna
p
Göre Dağlm
ğ
UD
DY (milya
ar ABD D
Dolar)
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
387
423
621
985
1319 1026
613
696
820
561
193
G li
Gelişmekte
kt Olan
Ol Ülkeler
Ülk l
280
334
432
589
530
637
735
703
Gelişmiş Ülkeler
668
Kaynak: World Investment Report (WIR) 2013, UNCTAD
2012 yılında ABD, ekonomisindeki toparlanma sinyallerine rağmen henüz tam olarak
ekonomik krizin olumsuz etkilerinden kurtulamamıştır. Yatırımları da doğrudan etkileyen bu
faktör çerçevesinde ABD, çektiği 167,6 milyar ABD Doları tutarındaki UDY rakamı ile bir
önceki yıla kıyasla %26’lık düşüşe rağmen, dünyada en fazla uluslararası doğrudan yatırım
çeken ülke olma özelliğini korumuştur. ABD’yi Çin Halk Cumhuriyeti (121,1 milyar ABD
Doları) ve Hong Kong (74,6 milyar ABD Doları) takip etmektedir. 2012 yılında gelişmekte
olan ülkeler arasında, Çin Halk Cumhuriyeti (121,1 milyar ABD Doları), Hong Kong (74,6
milyar ABD Doları) ve Brezilya (65,3 milyar ABD Doları) en çok UDY çeken ilk 3 ülke
olmuştur.
Türkiye’de ise UDY, 2011 yılına kıyasla 2012 yılında %22 oranında gerileyerek 12,6
milyar ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. Türkiye, 2012 yılında dünya genelinde en fazla
3
3
uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler sıralamasında bir önceki yıla göre 2 basamak
yükselerek 24. ülke olmuştur. (Tablo 1).
Tablo 1: En Fazla UDY Çeken On Ülke ve Türkiye 2010-2012 (Milyar Dolar)
Sıra
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
29
Ülke
2010
ABD
Çin Halk
Cumhuriyeti
Belçika
Hong Kong
Almanya
Singapur
İngiltere
Brezilya
Rusya
İrlanda
Türkiye
Dünya Toplamı
UDY
Sıra
Ülke
197
1
114
85
82
57
53
50
48
43
42
9
1.408
2
3
4
5
6
7
8
9
10
26
Kaynak: World Investment Report (WIR) 2013, UNCTAD
2011
ABD
Çin Halk
Cumhuriyeti
Belçika
Hong Kong
Brezilya
Avustralya
Singapur
Rusya
İngiltere
Almanya
Türkiye
Dünya Toplamı
UDY
Sıra
226
1
123
103
96
66
65
55
55
51
48
16
1.651
2
3
4
5
6
7
8
9
10
24
Ülke
2012
ABD
Çin Halk
Cumhuriyeti
Hong Kong
Brezilya
İngiltere
Almanya
Avustralya
Singapur
Rusya
Kanada
Türkiye
Dünya Toplamı
UDY
167
121
74
65
62
56
56
51
45
62
12,6
1.351
2012 yılında Türkiye’nin dünya genelindeki uluslararası doğrudan yatırımlardan aldığı
pay ise bir önceki yıla göre %0,1 oranında azalarak %0,9 olarak gerçekleşmiş, gelişmekte olan
169 ülke arasındaki payı ise %1,6 olmuştur (2011 yılında % 2 seviyesindedir). Yıllar itibarıyla
bakıldığında, Türkiye’nin uluslararası doğrudan yatırımlardan aldığı pay genel olarak %1–2
aralığında olup, istikrarlı bir seviyede seyretmektedir.
Avrupa’da yaşanan kriz sebebiyle UDY akımlarının son yıllarda AB üyesi ülkelerden
Güney ve Doğu Asya Ülkelerine doğru kaydığını belirten UNCTAD raporuna göre, Türkiye
2012 yılında yaşanan %22’lik düşüşe rağmen, Batı Asya bölgesinde son 6 yıldır en fazla UDY
çeken ülke olan Suudi Arabistan’ı geride bırakarak birinci olmuştur.
Türkiye’ye en fazla doğrudan yatırım yapan ülkelerin yurt dışına gerçekleştirdikleri
doğrudan yatırımları incelendiğinde ise; özelikle, Türkiye’nin UDY girişlerinde %75’lik ciddi
bir paya sahip olan AB ülkelerinin 2012 yılında yurt dışına yaptıkları doğrudan yatırımlarda
4
4
%34’lük düşüş görülmüştür. Dolayısıyla, AB ülkelerinin yurt dışına yaptıkları doğrudan
yatırımlarında yaşanan düşüş, 2012 yılında Türkiye’deki UDY rakamlarının azalmasında etkili
olmuştur.
Türkiye’ye önemli ölçüde doğrudan yatırım yapan ve Türkiye’nin uluslararası doğrudan
yatırımlarının %66’sını oluşturan 8 ülkenin (Hollanda, Avusturya, ABD, Belçika, İngiltere,
Fransa, Lüksemburg, ve Almanya) ekonomileri, Türkiye’ye gelen yatırımları doğrudan
etkilemektedir. Söz konusu ülkelerin ortalama büyüme verileri ile yurtdışına yaptıkları
doğrudan yatırımlar yıllar itibarıyla karşılaştırıldığında doğru orantılı bir ilişkinin ortaya çıktığı
görülmektedir. Anılan gelişmiş ülkelerin büyüme verileri 2012 yılında zayıf bir seyir izlemiş ve
bu doğrultuda yurt dışına yapılan ortalama doğrudan yatırımlar da düşüş göstermiştir.
Rapora göre 2012 yılında dünya genelinde yurt dışına yapılan doğrudan yatırımlar ise
2011 yılına göre %17 oranında azalarak 1 trilyon 390 milyar ABD Doları seviyesinde
gerçekleşmiştir. Gelişmiş ülkelerin 2012 yılında yurt dışına yaptığı yatırımlar 2011 yılına göre
%23 oranında azalarak 909 milyar ABD Doları olup, toplam yatırımların %65’ini
oluştururken; gelişmekte olan ülkeler ve geçiş ekonomileri 481 milyar ABD Doları tutarındaki
dış yatırım ile %35’ini oluşturmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler ve geçiş ekonomileri bir
önceki yıla göre %3 oranında daha az dış yatırım yaparken; söz konusu oran gelişmiş ülkeler
için %23 seviyesindedir. Bu düşüşe rağmen, yurt dışına yapılan yatırımlarda gelişmiş ülkeler
ön planda olmaya devam etmektedir.
2012 yılında, en fazla uluslararası doğrudan yatırım yapan ülkeler arasında ABD 328,8
milyar ABD Doları ile en büyük yatırımcı ülke olma özelliğini koruyarak ilk sırada yer almıştır.
ABD’yi, Japonya ( 122,5 milyar ABD Doları ) ve Çin Halk Cumhuriyeti ( 84,2 milyar ABD
Doları) izlemektedir. Türkiye ise 2011 yılında 2,5 milyar ABD Doları dış yatırımı ile 43. sırada
iken, 2012 yılında 4,1 milyar ABD Doları dış yatırım ile 7 basamak birden yükselerek 36.
sıraya yükselmiştir. 2012 yılında Türkiye, sadece yatırım çeken bir ülke olmamış, bununla
birlikte diğer ülkelere yatırım ihraç eden önemli yatırımcı ülkeler arasında yer almıştır.
5
5
Grafik 2: Yurt Dş Uluslararas Doğrudan Yatrmn Ülke
Gruplarna
p
Göre Dağlm
ğ
2.000
UDY (mily ar ABD dolar)
U
1.800
1.600
1.400
1 400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Gelişmiş Ülkeler
518
793
744
115
1890 1600
828
1029 1183
909
Gelişmekte Olan Ülkeler
54
113
139
244
330
273
413
426
344
422
Kaynak: WIR, 2013
UNCTAD Raporu’na göre 2012 yılı itibari ile dünya toplam UDY stoku ise 22,8
trilyon ABD Doları olarak gerçekleşirken, en fazla UDY stokuna sahip ülke sıralamasında
ABD, Hong Kong ve İngiltere ilk üç sırada yer almıştır. Gelişmekte olan ülkeler arasında ise
Hong Kong, Çin Halk Cumhuriyeti, Brezilya, Singapur, Rusya ve Meksika en fazla stoka
sahip ülkeler olurken, Türkiye 2012 yılında 181 milyar ABD Doları değerinde stok rakamı ile
bir önceki yıla göre 31. sıradan 28. sıraya yükselmiştir. 2011 yılında %17 seviyesinde olan
uluslararası doğrudan yatırım stokunun GSYİH’ya oranı da 2012 yılında %23’e ulaşmıştır.
2012 yılında UDY akımlarında gelişmekte olan ülkelerin payı, gelişmiş ülkelere nazaran
daha ön plana çıkmış iken, bu gelişmenin henüz UDY stokuna yansımadığı ve bu alanda
gelişmiş ülkelerin hala ön planda oldukları görülmektedir.
6
6
Tablo 2: En Fazla UDY Stoku Olan On Ülke ve Türkiye (2012)
Sıra
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
28
Ülke
ABD
Hong Kong
İngiltere
Fransa
Belçika
Çin Halk Cumhuriyeti
Almanya
Brezilya
Singapur
İsviçre
Türkiye2
Kaynak: WIR, 2013
Yatırım Stoku
(Milyar Dolar)
3 .931
1 .422
1 .321
1 .094
1 .010
832
716
702
682
665
181
2 Yurtdışında
yerleşik kişilerin Türkiye’de yaptıkları doğrudan yatırım stokuna ilişkin veriler, belli kriterlere göre
seçilen yabancı sermayeli şirketlerden yıl sonlarında anket yoluyla sağlanan ve söz konusu şirketlerin defter ve
piyasa değerlerini içeren bilgilerden derlenmektedir. Bu stokla ilişkili olarak, İMKB’de hisselerinin alım-satımı
yapılan şirketlerin piyasa değerleri için İMKB’de oluşan piyasa değerleri; diğer şirketler için ise defter
değerlerinin İMKB tarafından yayımlanan ilgili sektöre ait piyasa değeri/defter değeri oranı ile çarpılmasıyla
bulunan değerler kullanılmaktadır.
7
7
Sektörel Dağılım ve Yatırımların Kompozisyonu
2012 yılına ait sektörel dağılıma ilişkin veriler incelendiğinde imalat, tarım ve
madencilik sektörlerindeki UDY rakamlarında keskin düşüşler gerçekleşmiştir.
Küresel çapta uluslararası doğrudan yatırımların temelini sınır ötesi birleşme ve satın
alma işlemleri ile komple yeni (greenfield) yatırımlar oluşturmaktadır. Bu kapsamda, 2012
yılında yeni (greenfield) yatırımlar %33 oranında, birleşme satın alma işlemleri de %45
oranında gerilemiştir. Sektör bazında incelendiğinde, 2012 yılında komple yeni (greenfield)
yatırımlarda; imalat sektörü %42’lik düşüşle 264 milyar ABD Dolarına, tarım ve madencilik
sektörü %67’lik düşüşle 25 milyar ABD Dolarına ve hizmetler sektörü de %16’lık düşüşle 323
milyar ABD Dolarına gerilemiştir. 2012 yılında, enerji, petrol ürünleri, motorlu taşıtların
imalatı, kimyasal ürünler imalatı gibi önemli sektörlerde de düşüşler gerçekleşmiştir.
8
8
Birleşme ve Satın Alma İşlemleri
UNCTAD raporuna göre, 2012 yılında dünya genelinde gerçekleşen sınır ötesi
birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam değeri, bir önceki yıla göre %45 azalarak 308
milyar ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. 2012 yılında sınır ötesi birleşme ve satın alma
işlemlerinin adedinde ise %11 oranında düşüş gerçekleşmiş ve 5.400 işlem sayısı
gerçekleşmiştir. 2012 yılında en çok sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemi gerçekleştiren
ülkeler ise ABD, Kanada ve AB ülkeleri olmuştur.
Sektörel bazda dağılım incelendiğinde ise sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin
%46’sını imalat sektörü, %50’sini ise hizmetler sektörü oluşturmaktadır. 2011 yılına göre sınır
ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinde imalat sektörü %33’lük düşüşle 137 milyar ABD
Dolarına, tarım ve madencilik sektörü %66’lık düşüşle 47 milyar ABD Dolarına ve hizmetler
sektörü de %42’lik düşüşle 124 milyar ABD Dolarına gerilemiştir.
UNCTAD raporuna göre, Türkiye’de gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma
işlemleri, 2011 yılında 9,8 milyar ABD Doları iken, 2012 yılında 4,7 milyar ABD Dolar
seviyesinde gerçekleşmiştir.
9
9
1.2. Türkiye’de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri
1.2.1. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Bileşenleri3
Türkiye’de son 10 yıllık dönem içerisinde yürütülen istikrarlı ve öngörülebilir
politikalar sayesinde ekonomide güven ortamı oluşturulmuş ve bu kapsamda uluslararası
doğrudan yatırım girişleri bu dönemde kayda değer bir biçimde yükselmiştir. Türkiye’ye gelen
toplam uluslararası doğrudan yatırım tutarı 2002 yılına kadar olan dönemde sadece 15 milyar
ABD Doları seviyesinde iken, 2003-2012 yılları arasında yaklaşık 8 kattan fazla artarak 122,8
milyar ABD Dolarına ulaşmıştır.
Türkiye’ye yönelik uluslararası doğrudan yatırımlar özellikle 2005 yılından itibaren artış
trendi içerisine girmiş, 2007 yılında tarihinin en yüksek seviyesi olan 22 milyar ABD Dolarına
ulaşmıştır. Ancak 2008 yılından itibaren tüm dünyayı etkisi altına alan ekonomik kriz
sebebiyle azalan küresel doğrudan yatırım akımlarından Türkiye de etkilenmiş ve 2009
yılından itibaren daha dalgalı bir seyir izlenmiştir. (Grafik 3)
Türkiye’de 2011 yılında 16 milyar ABD Doları olan uluslararası doğrudan yatırım
girişi, 2012 yılında 12,6 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Raporun önceki
kısımlarında belirtildiği gibi, UNCTAD raporuna göre, Türkiye dünyada 2012 yılında en fazla
uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında 2 basamak yükselerek 24. sırada yer
almıştır.
Uluslararası doğrudan yatırım girişi, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu’na göre Türkiye’de
faaliyette bulunan şirketlerin yurt dışından yaptıkları, TCMB ödemeler dengesi istatistiklerinde sermaye ve
diğer sermaye olarak sınıflandırılan kalemlere ilişkin transferlerin net tutarı ile yabancıların gayrimenkul
edinimlerine istinaden transfer edilen tutarı içermektedir.
3
10
10
Grafik 3: 1996–2012 Döneminde Türkiye’de Uluslararas
Doğrudan Yatrmlar
Milyon Dolar
24.000
22.047
22.000
22 000
20.185
20.000
19.760
18.000
16.047
16.000
14.000
12.000
10.000
12.557
10.368
10.031
8.663
9.036
2009
2010
8 000
8.000
6.000
4.000
2.785
2.000
0
19962003
2004
2005
2006
2007
2008
2011
2012
Kaynak:TCMB
2012 yılında Türkiye’de toplam 12,6 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşen
uluslararası doğrudan yatırımın, 9,5 milyar ABD Dolarlık kısmı sermaye bileşeninden, 2,6
milyar ABD Dolarlık kısmı ise yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin Türkiye’deki
gayrimenkul alımlarından oluşmaktadır (Tablo 3). Bu çerçevede 2011 yılına kıyasla uluslararası
doğrudan yatırımların sermaye bileşeninde 4,5 milyar ABD Doları seviyesinde azalış,
gayrimenkul bileşeninde ise yaklaşık 600 milyon ABD Doları tutarında bir artış görülmüştür.
11
11
Tablo 3: 1996–2012 Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri4 (Milyon Dolar)
Uluslararası Doğrudan
Sermaye
Sermaye (Net)
Giriş
Çıkış
Diğer Sermayea
Gayrimenkul (Net)
1996-2004
(Birikimli)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
13.153
9.930
11.070
-1140
10.031
8.134
8.535
-401
20.185
16.982
17.639
-657
22.047
18.394
19.137
-743
19.760
14.712
14.747
-35
8.663
6.170
6.252
-82
9.036
6.203
6.238
-35
16.047
14.064
16.055
-1.991
12.557
9.503
10.136
-633
882
2.341
56
1.841
281
2.922
727
2.926
2.111
2.937
711
1.782
339
2.494
-30
2.013
418
2.636
Kaynak:TCMB
a)Uluslararası sermayeli şirketlerin yabancı ortaklarından aldığı kredi
1.2.2. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin5 Sektörlere Göre Dağılımı
Son 10 yıla ait uluslararası yatırımların sektörel bazda dağılımı incelendiğinde 38,6
milyar ABD Doları ile finans ve sigorta faaliyetleri sektörünün ilk sırada yer aldığı
görülmektedir. Finans ve sigorta sektörünün ardından en fazla UDY çeken sektörler; imalat
sektörü (21,8 milyar ABD Doları), enerji sektörü (12,1 milyar ABD Doları),
telekomünikasyon sektörü (11,2 milyar ABD Doları) ve toptan ve perakende ticaret
sektörüdür (4,8 milyar ABD Doları).
2012 yılında ise, Türkiye’deki uluslararası yatırımlar açısından ilk üç sektör imalat,
inşaat ve finans sektörleri olmuştur. Uluslararası doğrudan yatırımların %71,8’i imalat, inşaat
ve finans sektörlerinde gerçekleşmiştir (Tablo 4). İmalat sanayiinde bir önceki yıla göre
yaklaşık 800 milyon ABD Doları tutarında bir artış yaşanmış iken, inşaat sektöründeki artış 1
milyar ABD Dolarının üzerindedir.
Raporda, TCMB tarafından 2013 yılı Temmuz ayı içerisinde yayımlanan ödemeler dengesinde yer alan 2012
yılı verileri kullanılmıştır. TCMB tarafından yayımlanan geçmiş yıllara ilişkin ödemeler dengesi verileri, gerekli
oldukça geriye dönük olarak revize edilmektedir.
4
5
2012 yılında gerçekleşen nakit UDY girişlerine göre
12
12
Tablo 4: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 6, 2012
(Milyon Dolar)
Sıra
Sektör
Sermaye Girişi
Oran (%)
1
İmalat
4.392
43,3
2
İnşaat
1.453
14,3
3
Finans ve Sigorta Faaliyetleri
1.443
14,2
4
Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı
924
9,1
5
İnsan Sağlığı ve Sosyal Hizmet Faaliyetleri
545
5,4
6
İdari ve Destek Hizmet Faaliyetleri
242
2,4
7
Toptan ve Perakende Ticaret
219
2,2
8
Madencilik ve Taşocakçılığı
214
2,1
9
Gayrimenkul Faaliyetleri
179
1,8
10
Ulaştırma ve Depolama
Diğer
131
394
1,3
10.136
100,0
Toplam
3,9
Kaynak:TCMB
2012 yılında toplam 4,4 milyar ABD Doları tutarındaki yatırım ile imalat sanayii
sektörü en fazla UDY çeken sektör olmuştur. Birleşme ve satın alma işlemlerinin yaklaşık
yarısının bu sektörde gerçekleşmesi önemli bir etken olurken sektörde önemli ölçüde sermaye
artışları da gerçekleşmiştir. Anadolu Efes’in hisselerinin 1,9 milyar ABD Doları karşılığında
İngiltere menşeli SAB Miller’a satışı nedeniyle 2012 yılında ödemeler dengesine yansıyan 1,9
milyar ABD Doları tutarındaki sermaye giriş tutarı en büyük işlem olmuştur.
2012 yılında imalat sanayii sektöründen sonra en fazla UDY çeken inşaat sektöründe
ise gerçekleşen en büyük işlem, TAV Havalimanları Holding’in hisselerinin %38’inin Fransa
menşeli Aeroports de Paris’e devredilmesi işlemi ile birlikte ödemeler dengesine yansıyan 1,1
milyar ABD Doları tutarındaki sermaye girişidir.
6
Uluslararası yatırımcıların Türkiye’deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli
şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki
ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine
istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir.
13
13
Grafik 4: Uluslararas Doğrudan Yatrm
Girişinin Sektörel Dağlm 2012
Elektrik, Gaz,
Buhar ve
İklimlendirme
Üretimi ve Dağtm
9%
Finans ve Sigorta
Faaliyetleri
14%
İnsan Sağlğ ve
Sosyal Hizmet
Faaliyetleri
6%
İnşaat
14%
Diğer
14%
İmalat
43%
Kaynak: TCMB
Kaynak: TCMB
Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2003-2012 (Milyon Dolar)
Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararas Doğrudan Yatrm Girişleri 2003-2012 (Milyon Dolar)
Sektörler
Sektörler
İmalat
İmalat
İnşaat İnşaat
Finans ve
Sigorta
Faaliyetleri
Finans
ve Sigorta
Faaliyetleri
Elektrik,Elektrik,
Gaz, Buhar
ve İklimlendirme
Gaz, Buhar
ve İklimlendirme
Üretimi Üretimi
ve Dağıtımı
ve Dağtm
İnsan Sağlğ
ve Sosyal
Hizmet
İnsan Sağlığı
ve Sosyal
Hizmet
Faaliyetleri
Faaliyetleri
ve Destek Hizmet Faaliyetleri
İdari ve İdari
Destek
Hizmet Faaliyetleri
2003
2003
68 87
6363
22
1.164
1.164
3 3
00
26
26
0 0
00
17
17
177
Gayrimenkul
Faaliyetleri
Ulaştrma ve Depolama
0 0
0 2
Kaynak:TCMB
14
14
14
2006
2006
1.701
215
215
6.954
6.954
2
Telekomünikasyon
Toplam
Toplam
Kaynak:TCMB
2005
865
865
81
81
3.856
3.856
Ulaştırma
ve Depolama
Telekomünikasyon
2005
206
206
22
127
127
73
Gayrimenkul Faaliyetleri
2004
96
347
0 8
249 54
Madencilik ve Taşocakçlğ
2004
13
0
2696
571
36
36
74
74
1
16
6
670
670
1.190
1.190
1.701
2007
2007
4.131
2008
2008
3.971
2009
2009
1.642
2010
2011
2012
Toplam
923
3.573
4.392
21.751
2010
2011
2012
Toplam
4.131
3.971
1.642
923
3.573
4.392
21.751
287 337337 209209 314 314 301 301
287
1.453 1.4533.207 3.207
11.717 6.136
6.136 8178171.6201.6205.882 5.882
11.717
1.443 1.443
38.606 38.606
567 1.055
1.055 2.153
2.1531.8231.8234.244 4.244924
567
924
12.082 12.082
71
71
176
176
5451.416 1.416
30
2
78
456
234
41
123
336
145
89
216
79
448
453
210
679
96
78
41
216
21
21
3.263
30
456
123
79
453
453
6.353
3.263
8.535
6.353
17.639
8.535
17.639
2
234
336
448
147147
25
2.088
25
2.088
145
105105 112 112 231 231545
6
390
6
390
89
0
435
135
241
0 47
435
135
709
146
300
47242
219
14.747
6.252
6.238
4.822
369
709
219
4.822
146
214
1.316
214
179
453 230210 182 241 223 300131
679
472
97 96 173230 36 182 36 223114
472 14.747 97 6.2521736.238 36
36
19.137
16.055 10.136
19.137
242 369
16.055
1.316
2.127
1792.021 2.127
131
11.216 2.021
114
100.625 11.216
10.136
100.625
1.2.3. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin7 Ülkelere Göre Dağılımı
Tablo 6: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2011-2012
(Milyon Dolar)
2011
2012
Ülke
Sermaye
Girişi
Oran (%)
Sermaye
Girişi
Oran (%)
1 Avusturya
2.418
15,1
1 İngiltere
2.004
19,8
2 İspanya
2.251
14,0
2 Avusturya
1.491
14,7
3 Belçika
1.495
9,3
3 Lüksemburg
1.261
12,4
4 Hollanda
1.425
8,9
4 Hollanda
1.182
11,7
5 ABD
1.402
8,7
5 Almanya
551
5,4
6 Azerbaycan
1.266
7,9
6 Malezya
461
4,5
7 Fransa
999
6,2
7 İsviçre
455
4,5
8 İngiltere
904
5,6
8 ABD
438
4,3
9 Rusya
762
4,7
9 Azerbaycan
339
3,3
10 Almanya
665
4,1
16.055
100,0
315
10.136
3,1
100,0
Sıra
Toplam
Kaynak: TCMB
Sıra
Ülke
10 Lübnan
Toplam
Kaynak: TCMB
2012 yılında uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin ülkelere göre dağılımında ilk üç
sırada İngiltere, Avusturya ve Lüksemburg yer almaktadır. 2012 yılında AB ülkelerinin yanı
sıra, Malezya, Azerbaycan ve Lübnan’dan gelen sermaye miktarı Asya ülkelerinin de
Türkiye’ye olan ilgisinin giderek arttığını göstermektedir. Ancak diğer bölgelerden gelen
uluslararası yatırımlarda artış yaşanmasına rağmen, AB üyesi ülkeler, Türkiye’ye yapılan
uluslararası doğrudan yatırımlardaki ağırlığını korumaktadır.
7
15
1.2.4. Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 8
2012 yılı dünya ekonomisinde kırılganlık ve belirsizliklerin sürmesine rağmen
Türkiye’nin genel anlamda ekonomik istikrarını koruduğu bir yıl olmuştur. Türkiye, coğrafi
konumu ve hızla büyüyen ekonomisi ile sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri açısından
cazibesini ve istikrarlı görüntüsünü sürdürmektedir.
Birleşme ve satın alma işlemlerinde farklı analiz ve hesaplama yöntemleri olması
sebebiyle çeşitli kuruluşlar tarafından hazırlanan raporlarda işlem adedi ve değeri açısından
farklılıklar görülmekle birlikte, 2012 yılında Türkiye’de açıklanan birleşme ve satın alma
işlemleri gerek işlem adedi gerek işlem değeri açısından 2011 yılını geride bırakmıştır.
Ernst & Young’ın raporuna göre, 2012 yılı birleşme satın alma işlemlerinde hem işlem
adedi hem de işlem hacmi bakımından bir önceki yıla göre önemli oranda bir artış
gerçekleşmiştir. 2012 yılında Türkiye’de açıklanan toplam birleşme ve satın alma işlemi sayısı
315 olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam Deloitte’un raporunda ise 259 işlem olarak
belirtilmektedir. 2012 yılında Türkiye’de açıklanan birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam
hacmi ise Ernst & Young’ın raporuna göre yaklaşık 23 milyar ABD Doları seviyesinde iken
Deloitte’un raporuna göre ise yaklaşık 28 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Dünya
genelinde birleşme ve satın alma işlemlerinde yaşanan azalma göz önüne alındığında,
Türkiye’deki bu yüksek birleşme ve satın alma işlem sayısı, Türkiye’nin son dönemde
sürdürdüğü makroekonomik istikrar ile uluslararası yatırımlar açısından önemli bir merkez
olduğunu kanıtlar niteliktedir.
Ernst & Young’ın raporuna göre, 2012 yılında gerçekleşen birleşme satın alma
işlemlerinin toplam hacminde, geçtiğimiz yıl olduğu gibi, uluslararası yatırımcıların payı %51
iken, Türk yatırımcıların payı ise %49 olmuştur. Deloitte’un raporunda ise, Türk yatırımcıların
8 Kaynaklar:
Annual Turkish M&A Review 2012, Deloitte, Ocak 2013
Birleşme ve Satın Alma İşlemleri 2012 Raporu, Ernst & Young, Ocak 2013
16
16
payı %46 olarak belirtilmiştir. Yatırımcı profiline bakıldığında, işlem adedinde uluslararası
yatırımcılar Türk yatırımcıların gerisinde kalırken (Türk yatırımcıların işlem sayısı 184,
uluslararası yatırımcıların işlem sayısı 131 adettir), uluslararası yatırımcılar işlem hacmi
açısından Türk yatırımcıları geride bırakmıştır. (Türk yatırımcıların işlem hacmi 11,5 milyar
ABD doları, yabancı yatırımcıların işlem hacmi ise 11,7 milyar ABD dolarıdır).
Ernst & Young’ın raporunda yer alan bir diğer husus da büyük hacimli işlemlere
yönelik gerçekleştirilen değerlendirmelerdir. 2012 yılında uluslararası yatırımcıların 2011 yılına
kıyasla daha büyük hacimli işlemlere yöneldiklerine dair analiz oldukça dikkat çekicidir.
Yabancı yatırımcıların gerçekleştirdiği işlemler incelendiğinde, geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi,
adet bazında AB ülkeleri ve ABD’nin ağırlıklarını koruduğu görülmektedir. En çok işlem
yapan ülkeler sıralamasında ABD ve AB ülkelerinin yanı sıra Rusya, Japonya, Singapur ve
Kuveyt yer almaktadır.
Tablo 7: 2012 Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi 9
Satın Alan
Şirketin Ülkesi
Uluslararası
Doğrudan Yatırım
(Milyon Dolar)
1.900
1.100
Satın Alınan Şirket
Satın Alan Şirket
Anadolu Efes
TAV Havalimanları
Acıbadem Sağlık
Hizmetleri
Polimer Kauçuk Sanayi
ve Pazarlama A.Ş.
Mustafa Nevzat İlaç
Sanayi
SAB Miller
Aeroports de Paris
Integrated Healthcare
Holdings
İngiltere
Avusturya
Malezya
400
Eaton Corporation
Lüksemburg
371
Amgen
ABD
225
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB
2012 yılındaki önemli büyüklükteki birleşme ve satın alma işlemleri ağırlıklı olarak
imalat ve hizmetler sektörlerinde gerçekleşmiştir. Anadolu Efes’in hisselerinin %24’ünün 1,9
milyar ABD Doları karşılığında İngiltere menşeli SAB Miller’a satışı, TAV Havalimanları
Holding’in hisselerinin %38’inin Fransa menşeli Aeroports de Paris’e 1,1 milyar ABD Doları
bedelle devredilmesi, Acıbadem Sağlık Hizmetleri’nin hisselerinin %75’inin
yaklaşık 400
milyon ABD doları bedelle Malezya menşeli Integrated Healthcare Holdings’e devredilmesi,
9 2012
yılında gerçekleşen nakit UDY girişlerine göre.
17
17
Polimer Kauçuk Sanayi ve Pazarlama A.Ş.’nin hisselerinin bir kısmının Eaton Corporation’a
371 milyon ABD Doları karşılığında satışı, Mustafa Nevzat İlaç Sanayi’nin hisselerinin
%99’unun Amgen şirketine 700 milyon ABD Doları (2012 yılında İsviçre’den 225 milyon
ABD Doları transfer edilmiştir.) karşılığında satılması ve Eurobank Tekfen’in hisselerinin bir
kısmının 192 milyon ABD Doları bedelle Kuveyt menşeli Burgan Bank’a satışı 2012 yılının en
önemli sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleridir.
18
18
1.3. Türkiye’de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları10
2012 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de 33.439 adet uluslararası sermayeli şirket faaliyette
bulunmaktadır. Bu şirketlerin 27.813 adedi uluslararası sermayeli şirket ve şube kuruluşu,
5.626 adedi ise yerli sermayeli şirketlere yapılan uluslararası sermaye iştirakidir (Tablo 8).
Tablo 8: Yıllar İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı
Yıl
Yeni
İştirak
Şube
Toplam
1954-2007
( Birikimli )
12.632
3.031
436
16.099
2008
2.356
605
61
3.022
2009
2.189
549
65
2.803
2010
2.665
527
81
3.273
2011
3.628
628
91
4.347
2012
3.529
286
80
3.895
Genel Toplam
26.999
5.626
814
33.439
Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı
Uluslararası sermayeli şirket sayısı; 2009 yılındaki %7 oranındaki düşüşün ardından,
2010 ve 2011 yıllarında %17 ve %33 oranlarında artmıştır. 2012 yılında yaşanan %10 azalışa
rağmen, bu veri yıllık şirket kuruluş sayıları arasında yıllar itibarıyla ikinci sıradadır.
2012 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de faaliyette bulunan 33.439 adet uluslararası sermayeli
şirketin %78,4’ü limited şirketlerden, %19,4’ü anonim şirketlerden, geri kalan %2,2’lik
bölümü ise şubelerden ve komandit, kolektif, adi şirket, iş ortaklığı ve adi komandit
şirketlerden oluşmaktadır.
Uluslararası sermayeli şirket sayıları tasfiye, %100 yerli sermayeli şirket statüsüne geçiş gibi nedenlerle
değişmektedir. Bu rakamlar belli dönemlerde revize edilmektedir.
10
19
19
Grafik 5:Piyasaya Giriş Şekillerinin Yllk Dağlm
(2008-2012)
5.000
4.500
4.000
3.500
A
Adet
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
2008
2009
2010
Yeni
İştirak
2011
2012
Şube
Geçici Veriler, Kaynak :Ekonomi Bakanlığı
2008-2012 yılları arasında yeni şirket ve şube kuruluşlarının toplam uluslararası
sermayeli şirketler içerisindeki ortalama payı %83 seviyesindedir.
20
20
Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yllar İtibariyle
Sektörel Dağlm (2010-2012)
4.500
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
İmalat Sanayii
İnşaat
Toptan ve
Perakende
Ticaret
Oteller ve
Lokantalar
2010
2011
Ulaştrma,
Haberleşme ve
Depolama
Hizmetleri
İşttirak
Yeni
Y
İşttirak
Yeni
Y
İşttirak
Yeni
Y
İşttirak
Yeni
Y
İşttirak
Yeni
Y
İşttirak
Yeni
Y
İşttirak
0
Yeni
Y
500
Gayrimenkul Diğer Toplumsal,
Kiralama ve İş Sosyal ve Kişisel
Faaliyetleri
Hizmet
Faaliyetleri
2012
Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı
Türkiye’de yatırımları olan uluslararası sermayeli şirketlerin, başta toptan ve perakende
ticaret olmak üzere, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile imalat sanayi sektörlerinde
faaliyette bulundukları görülmektedir.
1.3.1. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı
2012 yılı sonu itibarıyla Türkiye’deki 33.439 adet uluslararası sermayeli şirketin, 10.884
adedinin toptan ve perakende ticaret, 5.046 adedinin imalat sanayi, 5.391 adedinin ise
gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerinde faaliyette bulunduğu görülmektedir.
İmalat sanayinde uluslararası sermayeli şirket sayısı bakımından kimyasal madde ve ürünler
imalatı birinci sırada yer alırken, gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı ile tekstil ürünleri
imalatı takip eden alt sektörler konumundadır (Tablo 9).
21
21
Tablo 9: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı
Sektörler
Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık
İmalat Sanayii
Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün
İmalatı
Tekstil Ürünleri İmalatı
Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı
B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı
Motorlu Kara Taşıtı , Römork ve YarıRömork İmalatı
Diğer İmalat
Elektrik, Gaz ve Su
İnşaat
Toptan ve Perakende Ticaret,
Oteller ve Lokantalar
Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama
Hizmetleri
Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri
Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri
Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel
Hizmet Faaliyetleri
Toplam
Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı
1954-2007
(Birikimli)
2008
2009
2010
2011
2012
1954-2012
Toplam
238
291
3.055
49
86
436
52
70
370
61
81
423
70
102
462
47
17
300
517
647
5.046
313
32
51
64
46
21
527
378
337
253
20
44
47
16
37
30
22
51
29
32
59
38
19
35
28
487
563
425
188
21
17
8
14
10
258
1.586
198
1.412
4.948
1.201
272
103
329
725
196
219
121
291
876
162
249
120
315
1.100
139
273
139
435
1.523
100
187
139
313
1.712
90
2.786
820
3.095
10.884
1.888
1.362
269
248
333
481
404
3.097
219
2.415
41
588
15
444
15
514
32
789
25
641
347
5.391
760
200
154
172
214
207
1.707
16.099
3.022
2.803
3.273
4.347
3.895
33.439
2008-2012 yılları arasında faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerin sektörel
dağılımına bakıldığında; toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile
imalat sanayi sektörleri ilk üç sırada yer aldığı görülmektedir. 2007 yılındaki ve 2012 yılındaki
toplam şirket sayıları karşılaştırıldığında elektrik, gaz ve su sektöründe %314 oranında bir artış
yaşanmıştır. Bunu %127 ile ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri ve %124 ile diğer
toplumsal, sosyal ve kişisel hizmet faaliyetleri sektörleri izlemektedir.
1.3.2. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı
33.439 adet uluslararası sermayeli şirketin ülke gruplarına göre dağılımında, AB ülkeleri
16.758 girişimle birinci sırada yer almaktadır. AB ülkeleri içinde de Almanya 5.270 adet,
İngiltere 2.475 adet ve Hollanda 2.139 adet ile Türkiye’de en fazla şirketi olan ilk üç AB ülkesi
olarak sıralanmaktadır (Tablo 10).
22
22
2012 yılında kurulan 3.895 adet uluslararası sermayeli şirketin, 1.401 adedi AB ülkeleri,
1.529 adedi Yakın ve Ortadoğu ülkeleri ve 371 adedi ise diğer Avrupa ülkeleri ortaklı
şirketlerdir (Tablo 10).
Tablo 10: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı
Ülkeler
AB Ülkeleri
Almanya
Hollanda
İngiltere
İtalya
Diğer AB Ülkeleri
Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç)
Afrika Ülkeleri
Kuzey Amerika
A.B.D.
Kanada
Orta ve Güney Amerika, Karayipler
Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri
Diğer Asya
Çin Halk Cum.
Güney Kore Cum.
Diğer
Diğer Ülkeler
Toplam
1954-2007
(Birikimli)
9.128
2.751
1.237
1.583
531
3.026
1.713
269
836
734
102
94
2.779
1.087
267
116
704
193
16.099
2008
1.661
537
248
217
98
561
422
43
122
105
17
14
509
212
41
13
158
39
3.022
2009
1.407
480
140
188
86
513
323
66
141
109
32
15
604
223
39
20
164
24
2.803
2010
1.408
458
173
156
93
528
401
98
133
102
31
13
924
261
41
18
202
35
3.273
2011
1.753
599
181
182
112
679
456
130
188
160
28
20
1.430
334
53
16
265
36
4.347
2012
1954-2012
Toplam
1.401
445
160
149
94
553
371
142
135
98
37
18
1.529
263
49
27
187
36
3.895
16.758
5.270
2.139
2.475
1.014
5.860
3.686
748
1.555
1.308
247
174
7.775
2.380
490
210
1.680
363
33.439
1.3.3. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüklerine Göre Dağılımı
Türkiye’deki uluslararası sermayeli şirketlerin sermaye büyüklüğüne göre dağılımına
bakıldığında, sermayesi 50.000 ABD Dolarının altında olan şirketlerin toplam şirket sayısı
içindeki payları 2009-2011 yılları arasında azalma eğilimi göstermiş iken, 2012 yılında bir artış
göstermiştir.
Bununla birlikte, sermayesi 50.000-200.000 ABD Dolarının arasında olanların payı
2008 yılında %29,1 iken bu oran artarak 2012 yılında %38,7 seviyesine yükselmiştir.
23
23
Sermaye büyüklüğü 500.000 ABD Dolarının üzerinde olan uluslararası sermayeli
şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payı 2012 yılında %7,5 seviyesindedir. (Tablo 11).
Tablo 11: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Yıllara
Göre Dağılımı (2008-2012)
2008
Sermaye
Tutarı
(ABD
Doları)
<50.000
50.000 200.000
200.000 500.000
>500.000
Toplam
2009
2010
2011
2012
Şirket
Sayısı
Toplam
İçindeki Payı
(%)
Şirket
Sayısı
Toplam
İçindeki Payı
(%)
Şirket
Sayısı
Toplam
İçindeki Payı
(%)
Şirket
Sayısı
Toplam
İçindeki Payı
(%)
Şirket
Sayısı
Toplam
İçindeki Payı
(%)
1.324
43,8
1.295
46,2
1.462
44,7
1.846
42,5
1.859
47,7
878
29,1
925
33,0
1152
35,2
1.720
39,6
1.507
38,7
344
476
3.022
11,4
15,8
100,0
238
345
2.803
8,5
12,3
100,0
291
368
3.273
8,9
11,2
100,0
366
415
4.347
8,4
9,5
100,0
235
294
3.895
6,0
7,5
100,0
Geçici Veriler, Kaynak:Ekonomi Bakanlığı
2012 yılında kayıtlı sermayesi 500.000 ABD Dolarının üzerinde olan 294 adet
uluslararası sermayeli şirket kurulmuş olup, bu şirketlerin 113 adedi toptan ve perakende
ticaret sektöründe, 42 adedi gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründe, 33 adedi imalat
sanayinde, 28 adedi ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetlerinde, 27 adedi inşaat
sektöründe ve 14 adedi elektrik, gaz ve su sektöründe faaliyette bulunmaktadır. (Tablo 12).
24
24
Tablo 12: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre
(2011-2012)
Tablo 12:Dağılımı
Uluslararası
Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre
Dağılımı (2011-2012)
2011
Sektörler
Sektörler
Madencilik
ve Taşocakçılığı
İmalat
Sanayi
Gıda
Ürünleri,
İmalat
Sanayi İçecek ve Tütün İmalatı
Tekstil
Ürünleri
İmalatı
Gıda Ürünleri,
İçecek ve Tütün İmalatı
Kimyasal
Madde
Ürünlerin İmalatı
Tekstil Ürünlerive
İmalatı
B.Y.S.
MakineMadde
ve Teçhizat
İmalatıİmalatı
Kimyasal
ve Ürünlerin
Motorlu
Kara
Taşıtıve, Teçhizat
Römork,YarıB.Y.S.
Makine
İmalatı
Römork İm.
Motorlu Kara Taşıtı , Römork,YarıRömork
İm.
Diğer İmalat
Elektrik,Diğer
Gazİmalat
ve Su
Elektrik, Gaz ve Su
İnşaat
İnşaat
Toptan
ve Perakende Ticaret,
Toptan
ve Perakende Ticaret,
Oteller
ve Lokantalar
Oteller Haberleşme
ve Lokantalarve Depolama
Ulaştırma,
Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama
Hizmetleri
Hizmetleri
Gayrimenkul
Kiralama ve İş Faaliyetleri
DiğerDiğer
Toplumsal,
Sosyal
ve ve
Toplumsal,
Sosyal
Kişisel
Hizmet
Faa.Faa.
Kişisel
Hizmet
Toplam
Toplam
GeçiciGeçici
Veriler,
Kaynak:
Ekonomi
Bakanlığı
Veriler,
Kaynak:
Ekonomi
Bakanlığı
2011
50.000 - 200.000 >500.000 Sermaye
Toplam
Tutarı<50.000
(Dolar)
200.000 500.000
<50.000
<50.000
31
3231
15432
11
154
1011
2410
1124
50.000 - 200.000 26 500.0006 >500.0007
200.000
41
26
174
41
17
174
13
17
18
13
17
18
146
53
14
537
75
52
27
1
7
15
7
81
15
11
81
114
15
4
153
1
8
94
6594
15265
152
600
600
36
108
108
44
44
185
185
673
673
48
31
319
539
53
132
1327
186
209
44
16
16
441
441
3
3
261
261
2
2
38
38
1.846
1.846
1.720
1.720
366
366
11
4
4
36
186
133
133
17
1
48
209
56
56
2012
Sermaye Tutarı (Dolar)
50.000 200.000
50.000 - 200.000 Toplam 70 <50.00014
>500.000
200.000 25500.000 4
102
4
12
3
70
462
102
46246
4632
3259
5938
38
14
132
4
132 7
711
1117
17 9
9
25
12107
107 8
8 7
7 11
11 11
11
8
14
4
1
7
40
21
21
46
46
116
1169
9
273
139
139
436
436
1.521
1.521
100
100
8483
83
126
126
733
73340
40
69 35
35132
132753
753 37
37
44
43
482
202
155
11
50
50
32
790
790
1
88
40
43
11
16
16
415
415
2012
200.000 >500.000
500.000
14
273
482
32
213
213
4
84
202
8
8
408
408
109
109
4.347 1.859
1.859
4.347
1
69
155
5
1
4
1 28
28 4
4 1
1 3
3 2
2
2
2
16
16 7
7 28
28113
113 5
5
19
19
1
5
172
172
1
19
19
1.507
1.507
235235
74 74
10 10
4
0
33
2
0
4
6
3
Toplam
4Toplam 47
0 47 17
33 17 300
2 300 21
0 21 19
4 19 35
6 35 28
28
3
10
18
10
187
18 14 187 139
14 27 139 313
27 113 3131.712
113 8 1.712 90
8
90
28
28
404
11
11
42
42
404
25
25
641
641
14 14
207 207
294 294 3.8953.895
2012yılında
yılında kayıtlı
kayıtlı sermayesi
sermayesi 500.000
500.000 ABD
2012
ABD Dolarının
Dolarının üzerinde
üzerindeolan
olan294294adet
adet
uluslararasısermayeli
sermayelişirketin
şirketin134’ü
134’ü AB
AB ülkelerinin
ülkelerinin yatırımcılarının
şirketlerdir.
uluslararası
yatırımcılarınınortağı
ortağıolduğu
olduğu
şirketlerdir.
(Tablo
13).BuBuülkeler
ülkelerarasında
arasındaAlmanya
Almanya 33
33 adet
adet şirket
(Tablo
13).
şirket ile
ileön
önplana
planaçıkmaktadır.
çıkmaktadır.
25
25
25
Dağılımı (2011 - 2012)
Dağılımı (2011 - 2012)
2011
2011
Ülkeler
Ülkeler
AB Ülkeleri
AB Ülkeleri
Almanya
Almanya
2012
2012
50.000 - 200.000 50.000 - 200.000 <50.000
>500.000 Toplam
50.000 - 500.000
200.000 - >500.000 Toplam <50.000 50.000
- 200.000
200.000
200.000
500.000
<50.000
>500.000 Toplam <50.000
>500.000 Toplam
200.000 500.000
200.000
500.000
906
522
134
191
1.753
799
391
77
134
1.401
906
522
134
191
1.753
799
391
77
134
1.401
307
187
49
56
599
241
142
29
33
445
307
187
49
56
599
241
142
29
33
445
Hollanda
Hollanda
89
89
56
56
9
9
26
180
İngiltere
İngiltere
İtalya
İtalya
110
110
6363
48
48
23
23
16
16
12
12
8
8
14
14
182
112
112
99
5252
31
2727
5
5 5
14
10 10
149
94 94
337
337
208
208
48
48
87
87
680
680
324
324
144
144
31 31
54 54
553553
203
203
3939
1818
9292
185
185
48
48
88
69
69
28
28
77
00
11
11
40
40
99
11
16
16
455
455
103
103
27
27
188
188
181
181
4646
1919
7474
134
134
4848
1515
4444
25 25
7 7
0 0
7 7
31 31
6 6
1 1
10 10
371371
107107
35 35
135135
8080
56
56
99
15
15
160
160
5555
2929
5 5
9 9
98 98
Kanada
Kanada
1212
ve Güney
Amerika,
OrtaOrta
ve Güney
Amerika,
Karayipler
Karayipler
1111
Yakın
ve
Orta
Doğu
Ülkeleri
439
Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri
439
Diğer
Asya
120
Diğer Asya
120
Diğer Ülkeler
18
Diğer Ülkeler
18
1.846
Toplam
1.846
Toplam
Geçici Veriler , Kaynak :Ekonomi Bakanrlığı
13
13
22
11
28
28
1919
1515
2 2
1 1
37 37
55
741
741
135
135
7
7
1.720
00
150
150
36
36
0
0
366
44
99
99
44
44
11
11
415
20
20
1.429
1.429
335
335
36
36
4.347
88
591
591
120
120
21
21
1.859
55
759
759
101
101
10
10
1.507
1 1
100100
17 17
1
1
235
Diğer
ABAB
Ülkeleri
Diğer
Ülkeleri
Diğer
Avrupa
Ülkeleri
(AB(AB
Diğer Avrupa
Ülkeleri
Hariç)
Hariç)
Kuzey
Afrika
Ülkeleri
Kuzey
Afrika
Ülkeleri
Diğer
Afrika
Ülkeleri
Diğer Afrika Ülkeleri
Kuzey
Amerika
Kuzey
Amerika
A.B.D.
A.B.D.
Geçici Veriler , Kaynak :Ekonomi Bakanrlığı
1.720
366
26
415
180
182
4.347
83
83
99
1.859
47
47
7
31
1.507
7
5
235
23
23
14
294
33.439 adet uluslararası sermayeli şirketin illere göre dağılımında 19.589 adet şirket ile
33.439 adet uluslararası sermayeli şirketin illere göre dağılımında 19.589 adet şirket ile
İstanbul birinci sırada yer almaktadır. Antalya 3.794 adet, Ankara 2.148 adet ve İzmir ise
İstanbul birinci sırada yer almaktadır. Antalya 3.794 adet, Ankara 2.148 adet ve İzmir ise
1.819 adet şirket ile İstanbul’u takip etmiştir (Tablo 14).
1.819 adet şirket ile İstanbul’u takip etmiştir (Tablo 14).
26
26
160
149
4 4
18 18
79 79 1.529
1.529
25 25 263263
4
36
4
36
294
3.895
1.3.4. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı
1.3.4. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı
26
160
3.895
Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl)
İl
Toplam Uluslararası
Sermayeli Şirket Sayısı
İçindeki Payı (%)
Şirket Sayısı
(1954-2011)
Toplam Uluslararası
Sermayeli Şirket Sayısı
İçindeki Payı (%)
Şirket Sayısı
(2012)
İSTANBUL
16.877
57,1
2.712
69,6
ANTALYA
3.477
11,8
317
8,1
ANKARA
İZMİR
1.929
1.675
6,5
5,7
219
144
5,6
3,7
MUĞLA
1.407
4,8
50
1,3
BURSA
MERSİN
572
503
1,9
1,7
13
75
0,3
1,9
AYDIN
KOCAELİ
ADANA
492
348
215
1,7
1,2
0,7
32
32
24
0,8
0,8
0,6
Diğer İller
2.049
Toplam
29.544
Geçici Veriler, Kaynak :Ekonomi Bakanlığı
6,9
100,0
277
3.895
7,1
100,0
27
27
28
28
28
Harita 1: 2012 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı
Harita 1: 2012 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı
Harita 1: 2012
Harita
Yılında
1: 2012
Kurulan
Yılında
Uluslararası
Kurulan Uluslararası
Sermayeli Şirketlerin
SermayeliBulundukları
Şirketlerin Bulundukları
İllere Göre İllere
Dağılımı
Göre Dağılımı
Harita 2: 1954-2012
Harita 2: Yılları
1954-2012
Arasında
Yılları
Faaliyette
ArasındaBulunan
Faaliyette
Uluslararası
Bulunan Uluslararası
Sermayeli Şirketlerin
SermayeliBulundukları
Şirketlerin Bulundukları
İllere Göre İllere
Dağılımı
Göre Dağılımı
29
29
Bulundukları İllere Göre Dağılımı
Bulundukları İllere Göre Dağılımı
29
33.439 adet uluslararası sermayeli şirketin %58,6’sının faaliyette bulunduğu İstanbul
ilinde, uluslararası sermayeli şirketlerin en yoğun olduğu alanlar sırasıyla toptan ve perakende
ticaret, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ve imalat sanayi sektörleridir (Tablo 15).
Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre
Dağılımı (1954-2012)
Sektörler
İmalat Sanayii
Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı
Tekstil Ürünleri İmalatı
Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı
B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı
Motorlu Kara Taşıtı , Römork, Yarı-Römork İm.
Diğer İmalat
Elektrik, Gaz ve Su
İnşaat
Toptan ve Perakende Ticaret,
Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri
Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet
Faaliyetleri
Toplam
İstanbul
Antalya
Ankara
İzmir
Muğla
163
266
2.977
256
333
383
258
103
1.644
477
1.307
7.348
679
1.908
298
3.047
87
28
241
35
6
24
9
0
167
44
664
618
590
432
10
887
26
126
285
24
8
21
36
10
186
157
245
616
76
112
10
352
63
58
407
59
25
38
38
18
229
46
135
613
79
120
9
212
21
10
59
6
4
1
2
0
46
4
213
124
280
201
7
496
1.119
19.589
193
3.794
143
2.148
77
1.819
42
1.457
Türkiye’deki 33.439 adet uluslararası sermayeli şirketin %63,3’sı Marmara, %14,8’i
Akdeniz, %12,7’si Ege, %7,7’si İç Anadolu bölgelerinde; %1,5’i de diğer bölgelerde faaliyette
bulunmaktadır. Uluslararası sermayeli şirketlerin en yoğun olduğu toptan ve perakende
ticaret, imalat sanayi, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile ulaştırma, haberleşme ve
depolama hizmetleri sektörleri en fazla Marmara bölgesinde faaliyette bulunmaktadır (Harita
3, 4, 5, 6, 7, 8, 9).
30
30
Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre
Sektörel Dağılımı
Harita 3: Marmara Bölgesi
31
31
Harita 4: Ege Bölgesi
Harita 5: Akdeniz Bölgesi
32
32
Harita 6: Karadeniz Bölgesi
Harita 7: İç Anadolu Bölgesi
33
33
Harita 8: Doğu Anadolu Bölgesi
Harita 9: Güneydoğu Anadolu Bölgesi
34
34
1.4. Uluslararası Yatırımcıların Türkiye’deki Yatırım Projeleri
2008-2012 yılları arasında uluslararası sermayeli şirketlerce başlatılan toplam 1.121 adet
proje kapsamında toplam 27,1 milyar ABD Doları tutarında yatırım yapılması
öngörülmektedir. 2012 yılında uluslararası sermayeli şirketlerce gerçekleştirilmesi planlanan
projeler için 236 adet yatırım teşvik belgesi düzenlenmiştir. Bu projelerde öngörülen yatırım
tutarı ise 3,9 milyar ABD Dolarıdır. (Tablo 16)
Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri
Tevsi
Komple Yeni Yatırım
2008
2009
2010
2011
2012
Genel
Toplam
Proje
Sayısı
(Adet)
91
79
116
116
117
565
Toplam
Yatırım
Proje
(Milyon
Sayısı
Dolar)
(Adet)
3.600
3.688
2.595
3.753
1.791
15.426
62
50
65
68
84
360
Diğer Yatırım Türleria
Toplam
Yatırım
Proje
(Milyon
Sayısı
Dolar)
(Adet)
666
1.685
923
1.650
1.818
6.743
30
35
32
32
35
196
Toplam
Toplam
Yatırım
Proje
Yatırım
(Milyon
Sayısı
(Milyon
Dolar)
(Adet)
Dolar)
310
183
4.576
2.250
164
7.623
1.780
213
5.298
282
216
5.684
296
236
3.906
4.917
1.121
27.087
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı
a) Modernizasyon, Ürün Çeşitlendirmesi, Entegrasyon
2012 yılında başlatılan 236 projenin, %49,6’sı mal veya hizmet üretimine yönelik
komple yeni yatırım, %35,6’sı
tevsi ve %14,8’i modernizasyon, ürün çeşitlendirmesi ve
entegrasyon amaçlı yatırım projesidir. Başlatılan 117 adet komple yeni yatırım projesi için
öngörülen 1,79 milyar ABD Doları yatırım tutarı toplam yatırım tutarının %45,9’unu, 84 adet
tevsi yatırımı için öngörülen 1,82 milyar ABD Doları yatırım tutarı toplam yatırım tutarının
%46,55’ini, kalan 296 milyon ABD Dolarlık 35 adet modernizasyon, ürün çeşitlendirmesi ve
entegrasyon amaçlı yatırım projesi ise toplam yatırım tutarının %7,6’sını oluşturmaktadır.
Komple yeni yatırımlar, son beş yıllık dönemde başlatılan projelerin adet olarak yaklaşık
%50,4’ünü, yatırım tutarı olarak da yaklaşık %56,9’unu teşkil etmektedir.
Uluslararası sermayeli şirketlerin 2012 yılında başlattıkları proje sayısı, 2011 yılına göre
%9 oranında, yatırım tutarı açısından ise %31 oranında düşüş göstermiştir. Sektörel dağılımda
35
35
toplam yatırım tutarı bakımından otomotiv sektörü 1 milyar ABD Doları yatırım tutarı ve
%27,1 pay ile ağırlıklı bir konuma sahiptir. (Tablo 17) Bu sektörde Bosch San. ve Tic..A.Ş.’nin
toplam 494 milyon ABD Dolarlık yatırımları ile Hyundai-Assan Otomotiv Sanayi ve Ticaret
A.Ş.’nin 211 milyon ABD Dolarlık yatırımları ön plana çıkmaktadır.
İkinci sırada yer alan elektrik, gaz ve su üretimi ve dağıtımı (enerji sektörü)
sektöründeki yatırım projelerinin adedi toplam proje adedinin %3,8’i oranında olmasına
karşın, toplam yatırım tutarı açısından 9 adet proje ile 949 milyon ABD Dolarlık yatırım
hacmine ulaşmıştır. Bu tutar içinde Egemer Elektrik Üretim A.Ş.’nin 527,7 milyon ABD
Dolarlık, Enerjisa Enerji Üretim A.Ş.’nin 161 milyon ABD Dolarlık yatırım projeleri 2012
yılında sektördeki önde gelen büyük ölçekli projelerdir.
2012 yılında enerji sektörünü %15,5 pay ile ulaştırma, haberleşme ve depolama
sektörü takip etmektedir. Limak İskenderun Uluslararası Liman İşletmeciliği A.Ş.’nin 305
milyon ABD Doları tutarındaki projesi ile Delta Rubis Petrol Tic.ve San.A.Ş.’nin 161 milyon
ABD Doları tutarındaki yatırımları sektördeki önemli projelerdir.
Ayrıca, 2012 yılında Vestel Elektronik San.ve Tic.A.Ş. tarafından gerçekleştirilmesi
öngörülen toplam 108 milyon ABD Doları tutarındaki yatırım ile
Philsa Philip Morris
Sabancı Sigara ve Tütüncülük San. ve Tic. A.Ş. tarafından gerçekleştirmesi planlanan 77
milyon ABD Doları tutarındaki yatırım, imalat sanayinin diğer önemli projeleridir..
2008 yılından itibaren imalat ile elektrik, gaz ve su üretimi ve dağıtımı sektörlerinde
başlatılan yatırım projelerinin toplam yatırım tutarının önemli bir bölümünü oluşturduğu
görülmektedir (Tablo 18). Son 5 yılda bu sektörlerin ortalama yatırım tutarı 2,1 milyar ABD
Dolarıdır.
36
36
Harita 10: 2008-2012 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı
Harita 10: 2008-2012 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı
37
37
Harita 11: 2008-2012 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı
38
38
Harita 11: 2008-2012 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı
TARIM, AVCILIK
MADENCİLİK
Metal Cevheri Madenciliği
İMALAT SANAYİİ
Gıda ve İçecek
Tekstil
Kimya
B.Y.S. Makine Ve Teçhizat İmalatı
B.Y.S. Elektrikli Makine Ve Cihazların İmalatı
Motorlu Kara Taşıtı , Römork ve Yarı-Römork İmalatı
Ana Metal Sanayii
Metal Eşya Sanayii
Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmalatı
Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı
Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin İmalatı
Metal Atık ve Hurdaların Yeniden Değerlendirilmesi
Gemi ve Yat
Diğer İmalat
ELEKTRİK, GAZ VE SU
OTELLER VE LOKANTALAR
ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE DEPOLAMA FAALİYETLERİ
Destekleyici ve Yardımcı Ulaştırma Faaliyetleri
kara taşımacılığı ve boru hattıyla taşımacılık
Telekomünikasyon
EĞİTİM HİZMETLERİ
GAYRİMENKUL, KİRALAMA VE İŞ FAALİYETLERİ
SAĞLIK
DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ
TOPLAM
Sektörler
3
3
1
2
72
6
2
6
10
1
11
1
3
3
7
3
4
1
14
8
6
18
13
1
4
1
3
2
1
117
Proje
Sayısı
(Adet)
9,4
7,8
2,1
5,7
449,2
18,2
1,1
32,9
70,6
2,9
81,9
2,4
75,3
28,4
17,8
2,6
20,9
43,0
51
908,9
90,1
287,6
254,8
6,9
25,9
0,6
4,9
15,5
16,8
1.791
Yatırım
Tutarı
(Milyon
Dolar)
Komple Yeni
2
4
1
3
74
23
2
3
2
0
19
1
2
1
8
0
1
0
12
1
0
3
2
1
0
0
0
0
0
84
Proje
Sayısı
(Adet)
4,0
20,7
11,5
9,2
1.436,9
149,4
26,9
10,5
10,8
0,0
946,3
44,9
12,7
4,0
16,1
0,0
0,5
0,0
215
40,5
0,0
316,3
307,9
8,4
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
1.818
Yatırım
Tutarı
(Milyon
Dolar)
Tevsi
1
2
2
0
25
9
0
2
3
1
2
1
4
1
0
0
0
0
2
0
3
1
1
0
0
0
0
2
1
35
Proje
Sayısı
(Adet)
5,4
55,2
55,2
0,0
180,3
13,8
0,0
2,0
73,1
5,4
29,9
0,6
28,1
4,4
0,0
0,0
0,0
0,0
23
0,0
35,9
0,8
0,8
0,0
0,0
0,0
0,0
17,2
1,4
296
Yatırım
Tutarı
(Milyon
Dolar)
Modernizasyon,
Ürün
Çeşitlendirmesi,
Entegrasyon
18,9
83,7
68,8
14,9
2.066,5
181,4
28,0
45,4
154,5
8,4
1.058,2
47,9
116,0
36,8
33,8
2,6
21,4
43,0
289
949,4
126,1
604,7
563,5
15,3
25,9
0,6
4,9
32,7
18,2
3.906
Yatırım
Tutarı
(Milyon
Dolar)
Toplam
6
9
4
5
171
38
4
11
15
2
32
3
9
5
15
3
5
1
28
9
9
22
16
2
4
1
3
4
2
236
Proje
Sayısı
(Adet)
Tablo 17: 2012 Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı
2,5
3,8
1,7
2,1
72,5
16,1
1,7
4,7
6,4
0,8
13,6
1,3
3,8
2,1
6,4
1,3
2,1
0,4
11,9
3,8
3,8
9,3
6,8
0,8
1,7
0,4
1,3
1,7
0,8
100,0
Proje
Sayısı
(Adet) (%)
39
0,5
2,1
1,8
0,4
52,9
4,6
0,7
1,2
4,0
0,2
27,1
1,2
3,0
0,9
0,9
0,1
0,5
1,1
7,4
24,3
3,2
15,5
14,4
0,4
0,7
0,0
0,1
0,8
0,5
100,0
Yatırım
Tutarı
(%)
Sektörlerin Toplam İçindeki
Payları
(%)
39
40
40
Tarım, Avcılık
Madencilik
İmalat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Faaliyetleri
Eğitim Hizmetleri
Gayrimenkul, Kiralama Ve İş Faaliyetleri
Sağlık
Diğer Hizmet Faaliyetleri
Toplam
Sektörler
2
6
147
13
1
8
0
2
1
1
2
183
3
49
1.774
2.204
49
457
0
5
2
10
25
4.576
2008
Toplam
Proje
Yatırım
Sayısı
(Milyon
(Adet)
Dolar)
2
6
112
17
11
10
0
1
1
1
3
164
4
212
3.332
2.134
113
1.736
0
0
35
6
51
7.623
2009
Toplam
Proje
Yatırım
Sayısı
(Milyon
(Adet)
Dolar)
9
8
154
12
15
6
0
1
5
1
2
213
44
19
3.323
1.269
217
362
0
1
60
1
3
5.298
2010
Toplam
Proje
Yatırım
Sayısı
(Milyon
(Adet)
Dolar)
5
6
162
17
8
15
0
1
2
0
0
216
39
21
1.621
2.486
71
1.440
0
1
6
0
0
5.684
2011
Toplam
Proje
Yatırım
Sayısı
(Milyon
(Adet)
Dolar)
Tablo 18: 2008-2012 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı
6
9
171
9
9
22
1
3
4
0
2
236
19
84
2.066
949
126
605
1
5
33
0
18
3.906
2012
Toplam
Proje
Yatırım
Sayısı
(Milyon
(Adet)
Dolar)
2012 yılında uluslararası sermayeli şirketlerin yatırım projelerinin iller bazında
dağılımı incelendiğinde yatırım tutarı bakımından elektrik üretimi ve depolamaya yönelik
projelerin önemli yer tuttuğu Hatay ve motorlu kara taşıtları imalatına yönelik projelerin
ağırlıkta olduğu Bursa’nın ilk iki sırada geldiği görülmektedir.
2008-2012 yılları arasındaki yatırımların il bazında dağılımında tutar açısından
Kocaeli’nin 3,96 milyar ABD Dolarlık yatırım projesi ile ilk sırada olduğu görülmektedir.
Kocaeli’yi Bursa (3,7 milyar ABD Doları) ve İstanbul (1,8 milyar ABD Doları) takip
etmektedir.
Tablo 19: 2008-2012 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım
Projelerinin Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Milyon Dolar)
İller
KOCAELİ
BURSA
İSTANBUL
HATAY
SAMSUN
BALIKESİR
ADANA
TEKİRDAĞ
SİNOP
DENİZLİ
ARTVİN
MANİSA
İZMİR
ELAZIĞ
KAHRAMANMARAŞ
SAKARYA
ANTALYA
MERSİN
ANKARA
KIRKLARELİ
Kaynak:Ekonomi Bakanlığı
2008
373
124
1.021
120
13
962
10
113
846
39
51
45
154
30
136
33
26
120
58
73
2009
401
2.182
227
223
1.209
0
360
474
0
0
13
68
154
0
351
21
26
96
45
24
2010
1.316
241
262
7
0
49
312
231
0
769
0
111
107
5
0
338
311
40
95
51
2011
1.366
420
145
1
14
5
11
34
0
0
703
269
67
533
20
35
29
108
33
125
2012 2008-2012
506
3.961,3
768
3.734,1
214
1.870,3
1.011
1.361,0
11
1.246,5
20
1.036,7
301
993,5
57
907,8
0
846,2
4
811,7
0
766,9
170
663,0
153
636,3
7
575,3
2
509,0
73
500,4
29
421,2
37
400,6
53
284,3
10
283,5
2008-2012 yılları arasında uluslararası sermayeli şirketlerin yatırımlarının il bazında
dağılımında proje adedi olarak ilk iki sırada Kocaeli (152 proje) ve İstanbul (132 proje) yer
almaktadır. Bu iki ili, Bursa (79 proje) takip etmektedir.
41
41
Tablo 20: 2008-2012 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım
Projelerinin İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Adet)
İller
KOCAELİ
İSTANBUL
BURSA
İZMİR
ANKARA
TEKİRDAĞ
MANİSA
ANTALYA
MERSİN
SAKARYA
ADANA
HATAY
MUĞLA
DÜZCE
ESKİŞEHİR
KIRKLARELİ
BİLECİK
BALIKESİR
KAYSERİ
KONYA
2008
30
30
18
9
14
6
7
7
5
4
2
1
2
3
3
2
3
2
1
2
2009
31
16
14
14
7
7
5
6
3
4
6
5
4
3
4
3
3
0
1
0
2010
27
23
14
16
8
9
9
14
7
6
5
3
6
3
4
2
2
5
3
3
2011
27
30
15
11
9
10
11
9
7
6
4
1
1
6
1
3
3
2
6
6
2012
37
33
18
14
12
13
11
6
6
3
5
8
5
2
4
5
3
4
2
2
2008-2012
152
132
79
64
50
45
43
42
28
23
22
18
18
17
16
15
14
13
13
13
2012 yılı yeni teşvik sisteminin bölgesel ve sektörel yapısı içerisinde incelendiğinde,
projelerin adet ve yatırım tutarları açısından, uluslararası sermayeli şirketlerin ağırlıklı
olarak faaliyet gösterdiği 1.Bölge’de yoğunlaştığı görülmektedir (Grafik 7 - 8).
42
42
Harita 12: Yatırımlara Yönelik Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı
Harita 12: Yatırımlara Yönelik Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı
43
43
Grafik 7: 2012 Ylndaki Proje Adedinin Bölgelere Göre
Dağlm
6. Bölge
3%
5. Bölge
1%
4. Bölge
9%
3. Bölge
15%
1. Bölge
g
55%
2. Bölge
17%
Grafik 8: 2012 Ylndaki Yatrm Tutarnn Bölgelere Göre
Dağlm
4. Bölge
28%
5. Bölge
0%
6. Bölge
2%
1. Bölge
47%
3. Bölge
9%
2. Bölge
14%
44
44
3,9 milyar ABD Doları toplam tutardaki yatırımların 1,5 milyar ABD Doları Genel
Sistem, 791 milyon ABD Doları Büyük Ölçekli Proje, 1,7 milyon ABD Doları ise Bölgesel
destek unsurlarından yararlandırılmıştır (Tablo 21).
Tablo 21: 2012 Yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre
Dağılımı (Adet - Milyon Dolar)
Destek Sınıfı/
Sektör
Enerji
Hizmetler
İmalat
Madencilik
Toplam
Bölgesel
Yatırım
Adet
Tutarı
0
0
28
244
77
1.326
9
83
114
1.653
Büyük Ölçekli
Yatırım
Adet
Tutarı
0
0
2
451
6
341
0
0
8
791
Genel
Yatırım
Adet
Tutarı
9
949
16
114
88
396
1
2
114
1.461
Toplam
Yatırım
Adet
Tutarı
9
949
46
809
171
2.062
10
85
236
3.906
2011 yılında olduğu gibi 2012 yılında da genel sistemden yararlanan yatırımların
önemli bir bölümü enerji sektöründedir. 1,5 milyar ABD Doları tutarındaki, genel
sistemden yararlanan yatırımların 949 milyon dolarlık kısmı enerji sektöründedir. Bölgesel
yatırım desteklerinden yararlanan yatırımlarda imalat sektörü, büyük ölçekli yatırım
desteklerinden yararlanan yatırımlarda da hizmetler sektörü ön plana çıkmıştır.
Büyük Ölçekli Yatırımların Teşvikine yönelik destek unsurlarından yararlanan ve
toplam değerleri 791 milyon ABD Dolarına ulaşan 8 adet projeye yönelik yatırım teşvik
belgeleri, imalat ve hizmetler sektörü için düzenlenmiştir. Hizmetler sektöründe planlanan
451 milyon ABD Doları tutarındaki yatırım, ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri
sektöründe yer almakta olup, imalat sektöründeki yatırımlar ise otomotiv, makine imalat
ve elektronik sektörlerindedir.
Bölgesel ve Sektörel yatırım teşvik uygulamalarından yararlanan 1,7 milyar ABD
Doları tutarındaki 114 adet projenin sektörel dağılımı incelediğinde ise yaklaşık 1,3 milyar
ABD Dolarıyla imalat sektörün ilk sırada yer aldığı görülmektedir. İmalat sektörü
içerisinde, ilk sırada, 929,6 milyon ABD Doları yatırım tutarı ve %71’lik pay ile otomotiv
sektörü yer almaktadır (Grafik 9). Otomotiv sektörünü %11’lik payı ile gıda sektörü,
%7’lik payı ile metalik olmayan mineraller sektörü izlemiştir.
45
45
Grafik 9: 2012 Ylnda Bölgesel ve Sektörel Teşvik
Sistemlerinden Yararlanan İmalat Sektörü Yatrmlarnn Dağlm
Metalik Olmayan
Mineraller
Gda
G
d
7%
11%
Ki
Kimyasal
l madde
dd
ve ürünlerin imalat
2%
Metal Eşya
2%
Otomotiv
70%
Makine
2%
Diğer
6%
2012 yılında düzenlenen toplam 3,9 milyar ABD Doları tutarındaki 236 adet
projeden 25 adedinin yatırım tutarı 30 milyon ABD Dolarının üzerinde olup, bunların
toplam yatırım tutarı 2,8 milyar ABD Dolarıdır. 22 adet şirket tarafından gerçekleştirilmesi
planlanan 25 adet projenin sektörel dağılımında yatırım tutarı ve proje sayısı açısından
imalat sektörü ilk sırada yer almaktadır (Tablo 22).
Tablo 22: 2012 Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım Projeleri
(Adet - Milyon Dolar)
DESTEK SINIFI
/SEKTÖR
Enerji
Hizmetler
İmalat
Madencilik
Toplam
Bölgesel
Büyük Ölçekli
Genel
TOPLAM
Yatırım
Yatırım
Yatırım
Adet
Adet
Adet
Adet
Tutarı
Tutarı
Tutarı
0
0,0
0
0,0
6
933,1
6
933,1
1
37,5
2
450,5
1
32,0
4
520,1
5
824,9
6
340,8
3
164,6
14
1.330,3
1
43,3
0
0,0
0
0,0
1
43,3
7
905,8
8
791,3
10 1.129,7
25
2.826,8
46
46
aynak: Ekonomi Bakanlığı
Kaynak:
Kaynak: Ekonomi
Ekonomi Bakanlığı
Bakanlığı
Harita 13: 2012 YılındaHarita
Harita
Yatırım
13:
13:Projelerinin
2012
2012 Yılında
YılındaDestekleme
Yatırım
Yatırım Projelerinin
Projelerinin
Sınıfına Göre
Destekleme
Destekleme
İllerdekiSınıfına
Sınıfına
Dağılımı
Göre
Göre
(Milyon
İllerdeki
İllerdeki
Dolar)
Dağılımı
Dağılımı (Milyon
(Milyon Dolar)
Dolar)
Harita 13: 2012 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Milyon Dolar)
Harita 13: 2012 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Milyon Dolar)
47
47
Harita 14: 2012 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Adet)
48
48
48
Kaynak: Ekonomi BakanlığıKaynak:
Kaynak:
Ekonomi
Ekonomi
Bakanlığı
Bakanlığı
Harita 14: 2012 Yılında
Harita
Harita
Yatırım
14: 14:
2012
2012
Projelerinin
Yılında
Yılında
Yatırım
Yatırım
Destekleme
Projelerinin
Projelerinin
Sınıfına
Destekleme
Destekleme
Göre İllerdeki
Sınıfına
Sınıfına
Dağılımı
Göre
Göre
İllerdeki
(Adet)
İllerdeki
Dağılımı
Dağılımı
(Adet)
(Adet)
2012 yılının ikinci yarısından itibaren uygulanmaya başlanan Yeni Teşvik Sistemi,
uluslararası sermayeli şirketlerin yatırım kararlarında oldukça etkili olmuştur. Yılın ikinci
yarısında düzenlenen projeler, 2012 yılının, proje sayısı olarak %63’ünü, proje değeri
olarak ise %69’unu oluşturmaktadır. İkinci altı ayda ilk altı aya göre yatırım tutarında %121
ve belge sayısında %71 oranında artış gerçekleşmiştir. (Tablo 23)
Tablo 23: 2012 Yılında Altı Aylık Dönemler İtibarıyla Yatırımların Dağılımı (Adet –
Milyon Dolar)
Adet
Ocak-Haziran
Temmuz-Aralık
Toplam
1.215,1
2.690,5
3.906
Yatırım
Tutarı
87
149
236
49
49
2. TÜRKİYE’DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER
Türkiye’de son 10 yıllık dönemdeki UDY rakamları ülkesel bazda incelendiğinde,
ilk sırayı 16,7 milyar ABD Doları ile Hollanda’nın aldığı görülmektedir. Hollanda’dan
sonra en fazla UDY gerçekleştiren ülkeler sırasıyla Avusturya (8,6 milyar ABD Doları),
ABD (8,5 milyar ABD Doları) ve Belçika (7,3 milyar ABD Doları) olmuştur.
2012 yılında ise Türkiye’deki uluslararası yatırım girişi 11 bakımından ilk 10 ülke
İngiltere, Avusturya, Lüksemburg, Hollanda, Almanya, Malezya, İsviçre, ABD,
Azerbaycan ve Lübnan olarak sıralanmaktadır. İngiltere’nin toplan uluslararası doğrudan
yatırım girişleri içerisindeki payı %19,8 iken, Avusturya ve Lüksemburg sırasıyla %14,7 ve
%12,4 oranında paya sahip olmuşlardır.
Tablo 24: 2012 Uluslararası Doğrudan
Yatırım Girişi (Milyon Dolar)
Sıra
Ülke
Tablo 25: 2003-2012 Yılları Arasında Uluslararası
Yatırım Girişi (Milyon Dolar)
Sermaye
Yüzde (%)
Sıra
Ülke
Sermaye
Yüzde (%)
1
İngiltere
2.004
19,8
1
Hollanda
16.667
16,6
2
Avusturya
1.491
14,7
2
Avusturya
8.586
8,5
3
Lüksemburg
1.261
12,4
3
ABD
8.527
8,5
4
Belçika
7.315
5
Yunanistan
6.659
4
5
Hollanda
Almanya
1.182
551
11,7
5,4
6.614
7,3
6,6
6
Malezya
461
4,5
6
Lüksemburg
7
İsviçre
455
4,5
7
İngiltere
6.602
8
ABD
438
4,3
8
Fransa
6.091
6,1
Almanya
5.465
5,4
İspanya
4.314
4,3
23.775
100.625
23,6
9
10
Azerbaycan
Lübnan
Diğer
Toplam
Kaynak: TCMB
339
3,3
9
10
315
3,1
1.639
16,2
Diğer
10.136
100
Toplam
6,6
6,6
100
Kaynak: TCMB
2012 yılında ilk üç sırada yer alan İngiltere, Avusturya ve Lüksemburg’un, 2003 –
2012 yılları arasındaki toplam UDY girişlerindeki payına bakıldığında da bu ülkelerin ilk 10
11
50
50
içerisinde yer aldığı görülmektedir. 2003 – 2012 döneminde ilk 10 sırada yer alan ülkelerin,
9’unun AB üyesi ülkeler olması dikkat çekicidir.
2012 yılında Malezya ve Lübnan’dan gelen sermaye miktarı, Birleşik Arap
Emirlikleri ve Suudi Arabistan gibi ülkelerden 2003 yılından bu yana gelen yatırımlar
dikkate alındığında,
Asya
Ülkelerinin
Türkiye’ye olan
ilgisinin
giderek arttığı
görülmektedir. ABD ve AB ülkelerinin yanı sıra son yıllarda Türkiye’ye Asya ülkelerinden
yapılan yatırımlar, Türkiye’nin sadece AB ülkelerinden değil dünyanın farklı bölgelerinden
yatırım çeken bir ülke haline geldiğini kanıtlar niteliktedir
Tablo 26: İlk 10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları
Sıra
Ülke
Toplam
Şirket
Sayısı*
Türkiye’ye
Yapılan UDY**
(2012)
(Milyon Dolar)
Dünya Genelinde Ülke Dışına
Yapılan UDY Toplamı***
(2012)
(Milyon Dolar)
2.475
2.004
71.415
1
İngiltere
2
Avusturya
692
1.491
16.648
3
Lüksemburg
321
1.261
17.273
4
Hollanda
2.139
1.182
-3.509
5
Almanya
5.270
551
66.926
6
Malezya
32
461
17.114
7
İsviçre
639
455
44.313
8
ABD
1.308
438
328.869
9
Azerbaycan
1.276
339
1.194
234
315
611
10
Lübnan
Kaynaklar:
* Geçici Veriler, Ekonomi Bakanlığı
** TCMB
*** UNCTAD
İngiltere
İngiltere sermayeli doğrudan yatırımlar 2012 yılında bir önceki yıla göre 2 kattan
fazla artarak 2 milyar ABD Dolarına ulaşmış ve bu veri ile İngiltere uluslararası doğrudan
yatırım girişi bakımından ilk sırada yer almıştır. UNCTAD verilerine göre, İngiltere’nin
2011 yılında yaklaşık 106,6 milyar ABD Doları olan dünyadaki uluslararası doğrudan
yatırım çıkışı, 2012 yılında % 33 oranında düşerek yaklaşık 71,4 milyar ABD Doları
seviyesine gerilemiştir. İngiltere’nin uluslararası doğrudan yatırım çıkışlarında azalma
yaşamasına rağmen, Türkiye’deki payını artırması dikkat çekici bir unsurdur.
51
51
Grafik 10: İngiltere Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Milyon
ABD Dolar
Şirket
Says (Adet)
2.500
416
450
399
2.004
2.000
1.335
0
628
111
59
141
126
166
2003
2004
2005
2006
UDY Girişi
250
703
2007
182
188
217
1.000
500
350
300
272
1.500
400
156
2008
350
245
2009
2010
904
149
200
150
100
50
2011
2012
0
Şirket says
2012 yılındaki İngiltere kaynaklı yatırımların büyük bir kısmı, 2012 yılının en büyük
birleşme ve satın alma işlemi olan Anadolu Efes’in hisselerinin 1,9 milyar ABD Doları
değerle İngiltere menşeli SAB Miller’a satışı nedeniyle gelen yaklaşık 1,9 milyar ABD
Doları sermayeden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle 2012 yılındaki İngiltere kaynaklı
yatırımlar içerisinde en büyük payı gıda-içecek sektörü almıştır. Türkiye’de 2012 yılında;
şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 149 adet şirket İngiltere sermayeli olmuştur.
Genel toplamda ise İngiltere 2.475 adet ile Türkiye’de en çok uluslararası sermayeli şirkete
sahip 3. ülke konumundadır.
Avusturya
2006 yılından itibaren yüksek seyreden doğrudan yatırım girişleri ile Avusturya
kaynaklı yatırımlar 2010 ve 2011 yıllarında ilk sırada iken, 2012 yılında 2. sırada yer
almıştır. 2012 yılında Avusturya’nın Türkiye’ye gerçekleştirdiği UDY, bir önceki yıla göre
%38 oranında düşerek 1,5 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. UNCTAD
52
52
verilerine göre, Avusturya’nın yurt dışı uluslararası doğrudan yatırımları 2012 yılında bir
önceki yıla göre % 33’lük düşüşle yaklaşık 16,6 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir.
2012 yılında Avusturya kaynaklı yatırımların dünya genelindeki düşüşüne rağmen,
Avusturya, Türkiye’ye gelen yatırımlarda 1,5 milyar ABD Doları ile %8,9 gibi önemli bir
paya sahiptir.
Grafik 11: Avusturya Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Milyon
ABD Dolar
3.000
Şirket
Says (Adet)
100
88
2.500
73
2.000
55
1.500
45
1.000
0
10
1.108
2003
9
2004
2005
2006
UDY Girişi
ş
85
79
2007
90
80
70
1.491
60
50
40
1.019
370
1
62
1.584
54
33
500
0
2.418
30
586
20
10
2008
2009
2010
2011
2012
0
Şirket says
Ş
y
2012 yılında, Avusturya menşeli doğrudan yatırımların tamamına yakını inşaat
sektöründe gerçekleşmiştir. 2012 yılında TAV Havalimanları Holding’in hisselerinin
%38’inin Fransa menşeli Aeroports de Paris’e devredilmesi işlemine istinaden gelen
yaklaşık 1,1 milyar ABD Doları sermaye, 2012 ödemeler dengesinde Avusturya kaynaklı
yatırımlar içerisinde yer almıştır. Türkiye’de 2012 yılında; şirket kuruluşu, şube kuruluşu
veya hisse devri yoluyla 85 adet şirket Avusturya sermayeli olmuştur.
53
53
Lüksemburg
2011 yılında 555 milyon ABD Doları olan Lüksemburg kaynaklı doğrudan
yatırım, 2012 yılında yaklaşık 2 kat artarak 1,3 milyar ABD Doları seviyesinde
gerçekleşmiştir. 2012 yılı uluslararası doğrudan yatırım girişindeki bu yükselişin büyük bir
bölümü, Polimer Kauçuk Sanayi ve Pazarlama A.Ş.’nin hisselerinin bir kısmının Eaton
Corporation’a satış işleminden gelen 371 milyon ABD Doları tutarındaki sermaye girişi ile
Proteger Güvenlik Sistemleri A.Ş.’nin Proteger Investment SARL’ye 207 milyon ABD
Doları bedelle satışından kaynaklanan sermaye girişidir.
UNCTAD verilerine göre, Lüksemburg’un yurt dışında gerçekleştirdiği yatırımlar,
2012 yılında yaklaşık 17 milyar ABD Doları seviyesindedir. Bu rakam içerisinde Türkiye’ye
gerçekleştirilen yatırımların payı %7,4 oranındadır. Türkiye’de faaliyet göstermekte olan
ABD merkezli bazı büyük çokuluslu şirketler, faaliyetlerini çoğunlukla Benelüks
ülkelerinde bulunan şirketleri aracılığıyla yürütmekte, Türkiye’ye yaptıkları yatırımlar da
Benelüks ülkeleri üzerinden gerçekleştirmektedir. Bu nedenle Benelüks ülkelerinden biri
olan Lüksemburg’un da ABD kaynaklı doğrudan yatırımlara önemli ölçüde ev sahipliği
yapması
nedeniyle
Türkiye’de
önemli
yatırımcı
ülkeler
arasında
yer
aldığı
değerlendirilmektedir.
Grafik 12: Lüksemburg Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Milyon
ABD Dolar
Şirket
Says (Adet)
3.500
60
3 140
3.140
3.000
50
48
42
2 500
2.500
43
2.000
1.261
583
13
500
0 6
2003
0
8
2004
39
2005
UDY Girişi
U
G ş
54
493
251
2006
20
19
18
1.000
54
30
29
1.500
0
40
36
2007
2008
2009
Şirket
Ş
et says
say s
555
10
292
2010
2011
2012
0
Hollanda
2011 yılında Hollanda kaynaklı doğrudan yatırım, 1 milyar 425 milyon ABD
Doları seviyesinde iken, 2012 yılında bir önceki yıla göre %17 oranında azalarak 1 milyar
182 milyon ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir.
Grafik 13: Hollanda Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Şirket
Ş
Says (Adet)
Milyon
ABD Dolar
6.000
5.069
5.000
300
5.442
250
248
4.000
224
228
173
2.000
1.425
1 343
1.343
0
568
51
2003
2004
150
140
123
55
160
181
3.000
1.000
200
173
718
383
2005
2006
2007
UDY Girişi
2008
2009
100
1.182
50
486
2010
2011
2012
0
Şirket says
2012 yılındaki Hollanda kaynaklı yatırımlar sektörel olarak incelendiğinde, finans
ve sigorta sektörü ile imalat sanayi ve gayrimenkul sektörleri öne çıkmaktadır. 2012 yılında
Ing Bank B.V. ve Nemo Apparel, Hollanda menşeli önemli yatırımcılar arasında yer
almıştır. Türkiye’de 2012 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 160 adet
şirket Hollanda sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise Hollanda, 2.139 adet şirket ile
Türkiye’de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 4. ülke konumundadır.
55
55
Almanya
2012 yılında Almanya kaynaklı doğrudan yatırımlar 551 milyon ABD Doları olarak
gerçekleşmiştir. UNCTAD verilerine göre, Almanya’nın dünyadaki uluslararası doğrudan
yatırım çıkışları 2011 yılında 52,2
milyar ABD Doları seviyesindeyken, 2012 yılında
yaklaşık %29 artış göstererek yaklaşık 66,9 milyar ABD Doları seviyesine yükselmiştir.
Almanya 2012 yılı içerisinde Türkiye’ye yatırım yapan önemli AB ülkeleri arasında, yurt
dışı yatırımlarını artırmayı başarabilen sınırlı sayıda ülkeden biridir.
Grafik 14: Almanya Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Milyon
ABD Dolar
Şirket
Says (Adet)
1.400
700
1 237
1.237
1.200
503
1 000
1.000
434
800
458
480
498
391
400
0
500
954
310
600
200
495
600
599
537
597
445
665
551
357
73
2003
2004
300
200
125
142
400
100
2005
2006
2007
UDY Girişi
2008
2009
2010
2011
2012
0
Şirket says
Türkiye’de 2012 yılında, şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 445 adet
şirket Almanya sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise Almanya, 5.270 adet ile Türkiye’de
en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip ülke konumundadır.
56
56
Malezya
Malezya, 461 milyon ABD Doları tutarında gerçekleşen doğrudan yatırım ile
2012 yılının dikkat çekici yatırımcı ülkeleri arasında yer almıştır. Son yıllarda Avrupa’dan
gelen sermayeye ek olarak Asya ülkelerinden gelen doğrudan yatırım girişlerinde de
yükselen bir grafik görülmektedir. Asya Ülkelerinin son 10 yıllık dönemdeki Türkiye’deki
doğrudan yatırım girişlerindeki payı %13 seviyesindedir. İlk 5 yıllık dönemde (2003-2007)
doğrudan yatırım girişlerindeki payı %11 iken, ikinci 5 yıllık dönemde (2008-2012) payı
%15’e çıkmıştır.
UNCTAD verilerine göre, Malezya’nın yurt dışı doğrudan yatırımları her geçen yıl
artmaktadır. 2012 yılında %12’lik artışla yaklaşık 17,1 milyar ABD Doları seviyesinde
gerçekleşmiştir. Türkiye’de 2012 yılında, Malezya menşeli doğrudan yatırımların tamamına
yakını sağlık sektöründe yapılmış ve aynı yıl içerisinde Acıbadem Sağlık Hizmetleri’nin
hisselerinin %75’inin Integrated Healthcare Holdings’e devredilmesi sonucunda gelen
yaklaşık 400 milyon ABD Dolarlık sermaye, 2012 yılı ödemeler dengesinde Malezya
kaynaklı yatırımlar içerisinde yer almıştır.
Grafik 15: Malezya Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Şirket
Says (Adet)
Milyon
ABD Dolar
500
461
450
5
400
350
5
5
4
300
6
4
4
250
3
3
200
2
150
2
2
2
100
50
0
2
1
0
2003
0
0
2004
0
0
0
8
2005
2006
2007
2008
UDY Girişi
25
2009
6
15
2010
2011
2012
0
Şirket says
57
57
İsviçre
2012 yılında, İsviçre kaynaklı doğrudan yatırımlar 455 milyon ABD Doları olarak
gerçekleşmiştir. UNCTAD verilerine göre, İsviçre’nin toplam yurt dışı doğrudan
yatırımları yaklaşık 44,3 milyar ABD Doları seviyesindedir.
Türkiye’de ise İsviçre kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımların büyük bir kısmı
2012 yılında sağlık sektöründe gerçekleşmiştir. Mustafa Nevzat İlaç Sanayi’nin hisselerinin
Amgen firmasına satılması sonucu gerçekleştirilen 225 milyon ABD Doları tutarındaki
transfer, İsviçre kaynaklı en büyük sermaye girişidir.
Grafik 16: İsviçre Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Şirket
Ş
Says (Adet)
y
Milyon
ABD Dolar
500
65
450
455
58
400
48
350
44
300
257
250
32
200
0
201
122
20
6
2003
2004
10
33
2005
58
30
163
2006
UDY Girişi
58
40
73
11
60
233
18
100
70
50
44
43
27
150
50
66
2007
2008
2009
Şirket says
2010
2011
2012
0
ABD
2007 yılında 4,2 milyar ABD Doları seviyesine ulaşan ABD kaynaklı uluslararası
doğrudan yatırımlar, 2011 yılında 1,4 milyar ABD Doları olarak gerçekleşirken, 2012
yılında 438 milyon ABD Doları seviyesine gerilemiştir. UNCTAD verilerine göre, 2012
yılında ABD tarafından dünyaya yapılan uluslararası doğrudan yatırımlar 2011 yılına göre
%17 oranında azalma ile yaklaşık 328 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 17: ABD Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Milyon
ABD Dolar
Şirket
Says (Adet)
4.500
180
4.212
160
4.000
160
140
3.500
117
3.000
2.500
120
98
102
1.402
848
46
1.000
36
88
2003
2004
2005
2006
60
868
40
260
52
100
80
78
1.500
0
109
90
2.000
500
105
105
2007
UDY Gi
Girişi
i i
2008
2009
438
323
2010
2011
2012
20
0
Şi k t says
Şirket
Söz konusu yatırımlar sektörel açıdan incelendiğinde gayrimenkul, kiralama ve iş
faaliyetleri, finans ve sigorta sektörü ve imalat sektörlerinin önde gelen sektörler arasında
olduğu görülmektedir. Türkiye’de 2012 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri
yoluyla 98 adet şirket, ABD sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 1.308 adet ile ABD
Türkiye’de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 6. ülke konumundadır.
59
59
Azerbaycan
Azerbaycan kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımlar, 2011 yılında 1 milyar 266
milyon ABD Doları olarak gerçekleşirken, 2012 yılında 339 milyon ABD
Dolarına
düşmüştür. Azerbaycan kaynaklı uluslararası doğrudan yatırım girişinin çok büyük bir
bölümü, Azerbaycan’ın devlet petrol ve gaz şirketi Socar tarafından gerçekleştirilmiştir.
2011 yılında Socar şirketinin Türkiye’deki iştirakı Socar&Turcas A.Ş.’deki hisse payını
%51’den %75’e çıkarması işlemine istinaden yaklaşık 1 milyar 255 milyon ABD Doları
tutarında sermaye transferi gerçekleştirmiştir.
2012 yılında ise, Socar Turkey Enerji A.Ş.’nin ilave %25 hissesinin de Socar’a
satılması sonucu 304 milyon ABD Doları sermaye transfer edilmiştir. Türkiye’de 2012
yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 207 adet şirket Azerbaycan sermayeli
olmuştur. Genel toplamda ise, 1.276 adet ile Azerbaycan, Türkiye’de en çok uluslararası
sermayeli şirkete sahip 7. ülke konumundadır.
Grafik 18: Azerbaycan Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Milyon
ABD Dolar
1.400
1.266
1.200
150
154
114
600
121
100
81
400
51
200
339
49
31
1
4
2
1
10
18
2003
2004
2005
2006
2007
2008
UDY Girişi
60
200
167
800
60
207
206
1 000
1.000
0
Şirket
Says (Adet)
250
69
2009
Şirket says
12
2010
2011
2012
50
0
Lübnan
315 milyon ABD Doları tutarındaki doğrudan yatırımı ile Lübnan, 2012 yılının
öne çıkan yatırımcı ülkeleri arasında yer almıştır. UNCTAD verilerine göre, 2012 yılında
Lübnan’ın yurt dışı doğrudan yatırımları (611 milyon dolar) içerisinde Türkiye’ye
gerçekleştirdiği yatırımlar %51 gibi oldukça önemli bir paya sahiptir.
Bank Audi tarafından 2012 yılında Türkiye’de kurulan Odea Bank’ın kuruluş
sermayesi olarak transfer edilen 300 milyon ABD Doları Lübnan menşeli en büyük
sermaye girişidir. Asya ülkelerinden gelen ve her geçen yıl yükselen doğrudan yatırım
girişlerinde Lübnan, Türkiye’de 2002-2012 döneminde 525 milyon ABD Dolarlık toplam
doğrudan yatırım rakamı ile önemli bir paya sahiptir.
Grafik 19: Lübnan Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Şirket
Ş
Says (Adet)
Milyon
ABD Dolar
350
45
41
300
315
40
35
250
28
30
200
25
150
20
50
0
11
12
10
16
15
13
100
84
9
34
0
7
0
2
2003
2004
2005
2006
UDY Girişi
2007
2008
15
13
9
2009
29
2010
10
45
2011
5
2012
0
Şirket says
61
61
62
B. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YÖNELİK
FAALİYETLER
1. YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI
1.1. 2012 Yılı YOİKK Çalışmaları
Yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmaları, hem ulusal hem de uluslararası
yatırımların artılması açısından büyük önem taşımaktadır. 2001 yılında Bakanlar Kurulu
Prensip Kararı ile kabul edilen “Türkiye’de Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reform
Programı” çerçevesinde yürütülmekte olan yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmaları,
2011 yılının Haziran ayında gerçekleştirilen kamu kurumlarının yeniden yapılandırılması
süreci sonrasında Ekonomi Bakanı Sayın Zafer ÇAĞLAYAN’ın başkanlığında
yürütülmeye devam etmektedir.
Kamu-özel sektör arasındaki ortak çalışma kültürünün başarılı bir örneği olan
Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulunun (YOİKK) yapısı, ekonominin
artan performansı ve özel sektörün değişen önceliklerine paralel olarak güncellenerek 16
Ocak 2012 tarihli ve 2012/2 sayılı Bakanlar Kurulu Prensip Kararı olarak yayınlanmıştır.
Söz konusu karar kapsamında yapı içerisindeki teknik komitelerin çalışma alanları,
özellikle sivil toplum kuruluşlarının görüşleri doğrultusunda yeniden belirlenmiş ve yatırım
ortamını doğrudan ilgilendiren konularda çalışmalar yürütecek 10 teknik komite
oluşturulmuştur. YOİKK üyesi kurum ve kuruluşların genel mutabakatı ile daha önceki
yapıda yer almayan Adalet Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Ulaştırma,
Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı yapıya dahil edilmiş ve oluşan bu mutabakat
kapsamında, yeni yapıda Adalet Bakanlığı başkanlığında “Yatırım Ortamı Mevzuatı ve
Hukuksal Süreçler Teknik Komitesi” ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Ulaştırma,
Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının eş başkanlığında kurulan “Altyapı Teknik
Komitesi” oluşturulmuştur.
Komite çalışmaları ve YOİKK kapsamında sağlanan gelişmeler izleme ve takip
mekanizması sayesinde sekretarya tarafından düzenli olarak takip edilmekte ve
raporlanmaktadır. Yeni YOİKK yapılanmasında gerçekleştirilen bir diğer önemli yenilik
63
63
ise “Ölçme ve Değerlendirme Çalışma Grupları”dır. Söz konusu çalışma grupları,
tamamlanan çalışmaların yatırımcı sorunlarının çözümüne sağladığı katkıyı ölçecek ve
hazırlayacağı raporlar aracılığıyla YOİKK üyelerini bilgilendirecektir.
YOİKK Teknik Komiteleri tarafından gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda 2012
yılında sağlanan gelişmelerden bazıları şunlardır:
Kalkınma planları ve yıllık programlarda öngörülen hedefler doğrultusunda
tasarrufların katma değeri yüksek yatırımlara yönlendirilmesine, üretim ve
istihdamın artırılmasına, uluslararası rekabet gücünü artıracak bölgesel ve büyük
ölçekli yatırımlar ile stratejik yatırımların özendirilmesine, uluslararası doğrudan
yatırımların
artırılmasına,
bölgesel
gelişmişlik
farklılıklarının
azaltılmasına
ilişkin Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar 19.06.2012 tarih ve 28328
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
6335
sayılı
Türk
Ticaret
Kanunu ile
Türk
Ticaret
Kanununun
Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun 30.06.2012 tarih ve 28339 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Hukuk uyuşmazlıklarının arabuluculuk yoluyla çözümlenmesinde uygulanacak usul
ve
esasları
düzenlemek
amacıyla
6325
sayılı
Hukuk
Uyuşmazlıklarında
Arabuluculuk Kanunu 22.06.2012 tarih ve 28331 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır.
6353 sayılı Borçlar Kanunu ve 6101 sayılı Kanunun bazı maddelerinde değişiklik
yapılması hakkında Kanun 12.07.2012 tarih ve 28351 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır.
Yargı hizmetlerinde etkinliğin artırılması ve iş mahkemelerindeki yargılamanın
hızlandırılması amacıyla 6352 sayılı Yargı Hizmetlerinin Etkinleştirilmesi Amacıyla
Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Basın Yayın Yoluyla İşlenen Suçlara
İlişkin Dava ve Cezaların Ertelenmesi Hakkında Kanun 05.07.2012 tarih ve 28344
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
64
64
Milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı, tabiatı koruma alanı ve sulak alanların tescil,
onay ve ilanı ile tabiat varlığı, doğal sit alanı ve özel çevre koruma bölgelerinin
tespit, tescil, onay, değişiklik ve ilanına dair usul ve esasların belirlenmesine yönelik
Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair
Yönetmelik 19.07.2012 tarih ve 28358 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
6335
sayılı
Türk
Ticaret
Kanunu ile
Türk
Ticaret
Kanununun
Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun 30.06.2012 tarih ve 28339 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten tesislerde kullanılan
aksamın yurt içinde imalatı hakkında yönetmelikte değişiklik yapilmasına dair
yönetmelik 26.07.2012 tarih ve 28365 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Sermaye piyasasının güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil ve rekabetçi bir ortamda
işleyişinin ve gelişmesinin sağlanması, yatırımcıların hak ve menfaatlerinin
korunması için sermaye piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesine ilişkin 6362
sayılı Sermaye Piyasası Kanunu 30.12.2012 tarih ve 28513 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır.
Yetkilendirilmiş yükümlü statüsü için gereken koşulları ile gümrük mevzuatından
kaynaklanan
belirlenmesine
diğer
basitleştirilmiş
ilişkin
Gümrük
uygulamalara
İşlemlerinin
ilişkin
usul
Kolaylaştırılması
ve
esasları
Yönetmeliği
10.01.2013 tarih ve 28524 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Demiryoluyla yolcu ve yük taşımacılığının hizmet kalitesinin artırılması amacıyla
6461 sayılı Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun
01.05.2013 tarih ve 28634 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
65
65
Ülke genelinde posta hizmetlerinin kaliteli, sürekli, tüm kullanıcılar için
karşılanabilir bir ücretle, etkin, rekabete dayalı esaslar çerçevesinde sunulmasını
sağlamak üzere posta sektörünün serbestleştirilmesi ve bu sektörde düzenleme ve
denetimin gerçekleştirilmesi ile Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketinin
kuruluşu, yapılanması, faaliyet konuları ve hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin 6475
sayılı Posta Hizmetleri Kanunu 23.05.2013 tarih ve 28655 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır.
Bunun yanı sıra geçtiğimiz on yıl içerisinde kanun, yönetmelik, genelge gibi pek çok
önemli
mevzuat
düzenlemesi
YOİKK
Platformunda
gerçekleştirilen
çalışmalar
neticesinde hayata geçirilmiştir. Söz konusu önemli çalışmalar arasında;
Ar-Ge faaliyetlerinin ve yenilikçiliğin yaygınlaştırılmasına yönelik olarak önemli
destek unsurlarını içeren Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi
Hakkında Kanun 12.03.2008 tarih ve 26814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Ülkenin ekonomik kalkınmasında gereksinim duyulan yatırımların artırılması için
özellikle çok uluslu firmaların Türkiye'de yatırım yapılmasını özendirmeye yönelik
yatırım destek ve tanıtım stratejilerinin belirlenmesi ve uygulanması amacıyla
oluşturulan Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansının Kurulması Hakkındaki
Kanun, 04.07.2006 tarih ve 26218 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Türkiye'nin teknolojik ilerlemesine katkıda bulunmak, ülke içinde serbest rekabet
ortamını oluşturmak ve araştırma geliştirme faaliyetlerinin gelişmesini sağlamak
üzere, çeşitli kanunlarla düzenlenmiş olan patent ve markalar ile diğer kanunlarla
düzenlenen sınaî mülkiyet haklarının tesisi, bu konudaki korumanın sağlanması ve
sınaî mülkiyet haklarına ilişkin yurt içi ve yurt dışında varolan bilgi ve
dokümantasyonun kamunun istifadesine sunulabilmesi amacıyla Türk Patent
Enstitüsü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun 19.10.2003 tarih ve 25294 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Kaçakçılık fiilleri ve yaptırımları ile kaçakçılığı önleme, izleme, araştırma usûl ve
esaslarını belirlemek amacıyla Kaçakcılıkla Mücadele Kanunu 31.03.2007 tarih ve
26479 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
İş kurmak için gerekli aşamaları azaltarak süreci kısaltan ve tescil ve şirket kuruluşu
işlemlerini bir güne indiren kanun değişikliği yapılmıştır.
66
66
Doğrudan yabancı yatırımların özendirilmesine, yabancı yatırımcıların haklarının
korunması ile yatırım ve yatırımcı tanımlarında uluslararası standartlara uyulmasına,
doğrudan yabancı yatırımların gerçekleştirilmesinde izin ve onay sisteminin
bilgilendirme sistemine dönüştürülmesine ve tespit edilen politikalar yoluyla
doğrudan yabancı yatırımların artırılmasına ilişkin 4875 sayılı Doğrudan Yabancı
Yatırımlar Kanunu 17.06.2003 tarih ve 25141 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır.
Türkiye’de bölgeler arası gelişmişlik farklarının dengeli bir yapıya kavuşturulması,
bölgesel ve yerel kalkınmanın hızlandırılması ve sürdürülebilir dengeli bir
gelişmenin sağlanması amacıyla 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu,
Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun 08.02.2006 tarih ve 26074 sayılı
Resmi Gazete yayımlanmıştır.
KOSGEB Destek Programlarının etkinliğinin artırılmasına yönelik düzenlemeler
gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, KOBİ’lerin finansmana erişiminde önemli rol oynayan
kredi garanti sisteminin geliştirilmesi alanında önemli adımlar atılmıştır. Bu
çerçevede 2009 yılında Hazine Müsteşarlığı kredi garanti kurumlarına 1 milyar
TL’ye kadar garanti sağlamaya yetkili kılınmış, KGF A.Ş.’nin mevcut sermayesi 4
katına çıkarılmıştır. Bu düzenlemeler neticesinde sistem tarafından sağlanan kefalet
tutarı ve yaratılan kredi hacminde önemli artışlar yaşanmıştır.
1.2. Türkiye Yatırım Danışma Konseyi
Yatırım Danışma Konseyi (YDK), yatırımların önündeki engellerin azaltılması,
Türkiye'nin uluslararası alanda yatırım yeri olarak imajının güçlendirilmesi ve yatırım
ortamının iyileştirilmesi alanında hükümet tarafından yapılan çalışmalara uluslararası bir
bakış açısı kazandırılması amacıyla Türk Hükümeti ve Dünya Bankası işbirliğiyle ve
dünyanın önde gelen çok uluslu şirket yöneticilerinin katılımıyla oluşturulan bir
platformdur.
Yatırım Danışma Konseyi, 2004 yılından bu yana yıllık olarak toplanmakta ve her
toplantı sonunda tüm YDK üyelerinin imza koydukları sonuç bildirileri kamuoyuna
duyurulmaktadır. Bu bildirilerde yer alan YDK tavsiyeleri, YOİKK çalışmalarına girdi
sağlayan ve gündem oluşturulmasına katkıda bulunan etkenler arasında en öncelikli
konumdadır. Yine YDK üyelerince ilerleme sağlanması tavsiye edilen konularda,
67
67
kaydedilen ilerlemeler yıllık olarak Türkçe ve İngilizce olarak yayımlanan YDK İlerleme
Raporları aracılığıyla takip edilmektedir.
Bugüne kadar gerçekleştirilen yedi YDK toplantısına aralarında Avrupa Yatırım
Bankası, Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası üst düzey temsilcileri ve Mango,
Inditext, Alshaya Group, Coca-Cola, Metro Group, Vodafone, Toyota, Fiat, Indesit gibi
çok uluslu firmalardan başkan veya CEO düzeyinde katılım sağlanmış olup yedinci YDK
toplantısı ise 11 Mayıs 2012 tarihinde İstanbul’da düzenlenmiştir.
7. Yatırım Danışma Konseyi, İstanbul 11 Mayıs, 2012
68
68
BBVA
Bayer Crop Science-Nunhems BV
Citigroup
GE Healthcare
Huawei Technologies Co.,Ltd.
IBM
Inditex
ITOCHU Corporation
2
3
4
5
6
7
8
9
Başkan Yardımcısı ve Yönetim Kurulu Direktörü
IBM Avrupa Başkanı
CEO - Nunhems
Gelişmekte Olan Piyasalar Başkanı ve Başkan
Yardımcısı-Citicorp
Başkan ve CEO
CEO ve Yönetim Kurulu Başkanı
İcra Direktörü - Grasim Industries Ltd.
Pozisyon
Kıdemli Başkan Yardımcısı
Başkan
Sn. Christopher GRAVES
Sn. Muhtar KENT
Sn. James W. GRIFFITH
Sn. Hikmet ERSEK
Sn. Daniel J. BRUTTO
Sn. Wolfgang ANZENGRUBER
Sn. Vittorio COLAO
İsim
Sn. Rifat HİSARCIKLIOĞLU
Sn. Ümit BOYNER
11 Ogilvy Public Relations
12 The Coca-Cola Company
13 The Timken Company
14 The Western Union Company
15 UPS
16 VERBUND AG
17 Vodafone Group PLC
ÖZEL SEKTÖR TEMSİLCİLERİ
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)
Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği
(TÜSİAD)
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM)
Uluslararası Yatırımcılar Derneği (YASED)
1
2
3
4
Sn. İzzet KARACA
Sn. Mehmet BÜYÜKEKŞİ
Sn. Isak ANDIC
10 MANGO
Sn. Yoichi KOBAYASHI
ABD
Başkan
Başkan
Başkan
Başkan
Pozisyon
CEO
Başkan - UPS International
CEO
ABD
İngiltere
Avusturya
ABD
ABD
Başkan ve CEO
ABD
İspanya
Japonya
İspanya
ABD
Çin
ABD
ABD
Hollanda
İspanya
Hindistan
Ülke
Küresel CEO
CEO ve Yönetim Kurulu Başkanı
Başkan ve CEO
Başkan
Başkan Yardımcısı
Sn. Pablo Isla Álvarez de TEJERA CEO ve Yönetim Kurulu Başkanı
Sn. Harry van DORENMALEN
Sn. Chen LIFANG
Sn. John DINEEN
Sn. Hamid BIGLARI
Sn. Douwe ZIJP
Sn. Francisco GONZALEZ
Sn. K.K. MAHESHWARI
Aditya Birla Group
1
Sn. Sri Mulyani INDRAWATI
İsim
Dünya Bankası
2
Sn. Christine LAGARDE
ULUSLARARASI ŞİRKETLER (Alfabetik)
Uluslararası Para Fonu (IMF)
1
ULUSLARARASI KURULUŞLAR
TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ YEDİNCİ TOPLANTISI- 11 MAYIS 2012
KATILIMCI LİSTESİ
İsim
Pozisyon
69
Telekomünikasyon
Enerji
Lojistik & Taşımacılık
Finans
Makina
İçecek
Hizmetler
Tekstil
Altyapı
Tekstil
Bilişim
Telekomünikasyon
Kişisel Bakım & Sağlık
Finans
Tarım
Finans
Tekstil
Sektör
69
1.3. Türkiye Tecrübe Paylaşım Programı
Türkiye’nin son 10 yıllık dönemde yatırım ortamının iyileştirilmesi alanında elde
kurumsal bilgi birikimini, talep eden ülkelerle paylaşmak amacıyla 2008 yılında oluşturulan
Türkiye Tecrübe Paylaşım Programı kapsamında gerçekleştirilen eğitim programlarına 35
ülkeden 250’ye yakın uzman katılmıştır.
5 Kasım 2008, Irak Tecrübe Paylaşım Programı, Ankara
6-7 Kasım 2008, Kırgızistan Tecrübe Paylaşım Programı, Ankara
25-27 Mayıs 2012, Yemen’in Dostları Grubu Çalışmaları Kapsamında Yemen Yatırım
Ortamı İncelemesi, Sana
27-28 Ocak 2011, KKTC Tecrübe Paylaşım Programı-Kapasite ve Farkındalık
Oluşturulması, Girne
2-6 Mayıs 2011, KKTC Tecrübe Paylaşım Programı-Reform Programlarının
Tasarlanması, Lefkoşa
25-26 Mayıs 2011, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Üyesi Ülkelere Yönelik Tecrübe
Paylaşım Programı, Ankara
10-14 Ekim 2011, İslam Kalkınma Bankası Üyesi Ülke Uzmanlarına Yönelik Kapasite
Oluşturulması Programı, Ankara
24-25 Eylül 2012, Filistin Tecrübe Paylaşım Programı, Filistin
2-4 Ekim 2012, Tunus Tecrübe Paylaşım Programı, Ankara
17-20 Aralık 2012, İslam Kalkınma Bankası Üyesi Ülke Uzmanlarına Yönelik Kapasite
Oluşturulması Programı, Ankara
15 Nisan 2013, Mısır Tecrübe Paylaşım Programı, Ankara
24-25 Eylül 2012 tarihlerinde yatırımlarla ilgili 25 uzmanın katılımıyla 24-Filistin
Tecrübe Paylaşım Programı Filistin’de gerçekleştirilirken 2-4 Ekim tarihlerinde 10 Tunuslu
uzman Tunus Tecrübe Paylaşım Programı için Ankara’da ağırlanmıştır. 17-20 Aralık 2012
tarihlerinde ise İslam Kalkınma Bankası Üyesi 19 ülkeden 26 Uzmana yönelik Kapasite
Oluşturulması Programı yine Ankara’da gerçekleştirilmiştir. 2013 yılında 15 Nisan 2013
70
70
tarihinde Mısır’a, 23-27 Eylül 2013 tarihleri arasında ise İslam Kalkınma Bankası Üyesi
ülkelere Tecrübe Paylaşım Programı düzenlenmiştir.
1.4. Türkiye’nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu
Yatırım yeri olarak Türkiye algısı, çeşitli uluslararası kuruluşların hazırladığı raporlarda
net olarak ortaya çıkmaktadır. Ülkelerin yatırım ortamlarını, farklı kapsam ve içeriklerde
incelemeye tabi tutan bu çalışmalar, uluslararası yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyen
önemli göstergelerdendir.
Ancak, belirli varsayımlara dayalı incelemeler gerçekleştiren endeks çalışmaları,
Türkiye’nin yatırım ortamı hakkında detaylı bir analiz sunmakta yetersiz kalmaktadır. Ancak
ülkeler arası kıyaslama yapılmasına imkan tanıdığından ve uluslararası yatırımcıların Türkiye
algısına yönelik bir fikir vermesi açısından önem taşımaktadır.
Bu çalışmalar kapsamında Türkiye:
Dünya Bankası tarafından yayımlanan İş Ortamı Raporu, yatırımcılar açısından önemli
olan raporların en başında gelmektedir. İşe başlama, dış ticaret, yatırımcının
korunması, finansmana erişim gibi 11 farklı başlıkta 185 ülkeyi süre, maliyet
ve
prosedür sayısı bakımından inceleyen rapora göre Türkiye, 2013 yılında bir önceki yıla
göre 3 basamak gerileyerek 185 ülke arasında 71. sırada,
Uluslararası Şeffaflık Örgütü tarafından yayımlanan Yolsuzluk Algılama Endeksinde,
2012 yılında bir önceki yıla göre 7 basamak ilerleyerek 176 ülke arasında 54. sırada,
Dünya Ekonomik Forumu tarafından yayımlanan Küresel Rekabet Gücü Endeksine
göre 2012 yılı verilerine göre bir önceki yıla göre 16 basamak birden ilerleme
kaydederek 144 ülke arasından 43. sırada,
yer almıştır.
Bununla birlikte, PricewaterhouseCoopers tarafından yapılan bir araştırmaya göre
Türkiye’nin, 2030 yılında 2,7 trilyon dolar seviyesindeki GSYH ile dünyanın en büyük 12.
ekonomisi olması beklenmektedir. Aynı şekilde Goldman Sachs da, Türkiye’nin 2050 yılı
itibarıyla dünya GSYH’sının %46’sını üreten 8 ülke arasında yer alacağını öngörmektedir.
71
71
2. YATIRIMLARIN KARŞILIKLI TEŞVİKİ VE KORUNMASI ANLAŞMALARI
Türkiye’nin yatırım ilişkilerinin yoğun olduğu veya bu ilişkilerin gelişmesine yönelik
potansiyele sahip olduğu düşünülen ülkelerle imzalanan Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve
Korunması (YKTK) Anlaşmalarının temel amacı, taraf ülkeler arasında ekonomik işbirliğini,
sermaye ve teknoloji akımını artırmak, yatırımlar için elverişli koşullar oluşturmak ve karşılıklı
yatırımların ev sahibi ülkenin hukuk düzeni içinde tabi olacağı muamelenin sınırlarını tespit
etmektir.
Bugüne kadar Türkiye’nin 88 ülkeyle imzalamış olduğu YKTK Anlaşmaları,
uluslararası yatırımcılar açısından kritik bir öneme sahip olmakla birlikte, ev sahibi devlet
tarafından yabancı yatırımcılara “milli muamele” ve “en çok kayırılan ulus” muamelesinin
uygulanması, kar transferlerinin güvence altına alınması ve ev sahibi devletçe yapılması
muhtemel kamulaştırma işlemlerinin şartlarının belirlenmesinin yanısıra, yatırımcı ile ev sahibi
devlet arasında ortaya çıkacak uyuşmazlık durumunda uluslararası tahkime başvurulması gibi
“olmazsa olmaz” hükümler içermektedir.
Uluslararası yatırımcılara Türkiye’de ve Türk yatırımcılar yurtdışında daha elverişli bir
yatırım ortamı ve hukuki güvence sağlamak amacıyla yürütülen YKTK Anlaşmaları
müzakereleri kapsamında, 2012 yılı içinde Gambiya, Kenya ve Kolombiya ile müzakereler
sonuçlandırılarak anlaşmalar imzaya hazır hale getirilmiş; Bangladeş, Gabon, Kosova,
Kamerun ve Pakistan ile YKTK Anlaşmaları imzalanmış, Çek Cumhuriyeti ve Senegal ile
imzalanan anlaşmalar ise yürürlüğe girmiştir.
Halihazırda yürürlükte bulunan 75 Anlaşmanın imza ve yürürlüğe giriş tarihleri aşağıda
yer almaktadır. (Tablo 27)
72
72
Tablo 27: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Yürürlüğe Giren YKTK Anlaşmaları
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
ÜLKE
A.B.D
Afganistan
Almanya
Arjantin
Arnavutluk
Avusturya
Avustralya
Azerbaycan
Bangladeş
Beyaz Rusya
Belçika-Lüksemburg
Birleşik Arap
Emirlikleri
Bosna-Hersek
Bulgaristan
Çek Cumhuriyeti
Çin
Danimarka
Endonezya
Estonya
Etiyopya
Fas
Filipinler
Finlandiya
Fransa
Güney Kore
Gürcistan
Hindistan
Hırvatistan
Hollanda
İngiltere
İran
İspanya
İsrail
İsveç
İsviçre
İtalya
Japonya
Katar
YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ
TARİHİ
18.05.1990
19.07.2005
05.12.1965
01.05.1995
26.12.1996
01.01.1992
29.06.2009
08.09.1997
21.06.1990
20.02.1997
04.05.1990
24.07.2011
29.01.2002
22.09.1997
01.08.1997
20.08.1994
01.08.1992
28.09.1998
29.04.1999
10.03.2005
31.05.2004
17.02.2006
23.04.1995
03.08.2009
04.06.1994
28.07.1995
18.10.2007
21.04.1998
14.11.1989
22.10.1996
13.04.2005
03.03.1998
27.08.1998
08.10.1998
21.02.1990
02.03.2004
12.03.1993
12.02.2008
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
ÜLKE
Kazakistan
Kırgızistan
Kuveyt
Küba
Letonya
Libya
Litvanya
Lübnan
Macaristan
Makedonya
Malezya
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
Malta
Mısır
Moğolistan
Moldova
Oman Sultanlığı
Özbekistan
Pakistan
Polonya
Portekiz
Romanya
Rusya Federasyonu
Senegal
Sırbistan
Singapur
Slovakya
Slovenya
Suriye
Suudi Arabistan
Tacikistan
Tayland
Tunus
Türkmenistan
Ukrayna
Ürdün
Yemen
Yunanistan
YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ
TARİHİ
10.08.1995
31.10.1996
25.04.1992
23.10.1999
03.03.1999
22.04.2011
07.07.1997
04.01.2006
22.02.1995
27.10.1997
09.09.2000
14.07.2004
31.07.2002
22.05.2000
16.05.1997
15.03.2010
18.05.1995
03.09.1997
19.08.1994
19.01.2004
08.07.2010
17.05.2000
17.07.2012
10.11.2003
27.03.2010
23.12.2003
19.06.2006
03.01.2006
05.02.2010
24.07.1998
21.07.2010
28.04.1994
13.03.1997
21.05.1998
23.01.2006
31.03.2011
24.11.2001
73
73
Tablo 28: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Onay Süreci Devam Eden YKTK Anlaşmaları
ÜLKE
1 Azerbaycan ( Yeni Anlaşma)
2 Bahreyn
3 Bangladeş ( Yeni Anlaşma)
4 Cezayir
5 Gabon
6 Güney Afrika Cumhuriyeti
7 Hırvatistan (Ek Protokol)
8 Kamerun
9 Karadağ
10 Kosova
11 Kuveyt (Yeni Anlaşma)
12 Nijerya
13 Pakistan ( Yeni Anlaşma)
14 Slovakya ( Yeni Anlaşma)
15 Sudan
16 Tanzanya
74
74
İMZA TARİHİ
25.10.2011
15.02.2006
12.04.2012
03.06.1998
18.07.2012
23.06.2000
18.02.2009
24.04.2012
14.03.2012
30.05.2012
27.05.2010
02.02.2011
22.05.2012
13.10.2009
19.12.1999
12.03.2011
Harita 15: Ülkelere Göre YKTK Anlaşmaları
Harita 15:Ülkelere Göre YKTK Anlaşmaları
75
75
76

uluslararası doğrudan yatırımlar 2012 yılı raporu

Transkript

Benzer belgeler

günlük bülten

günlük bülten

günlük bülten

günlük bülten

günlük bülten

günlük bülten

ekinciler_201010141287072468_ST

günlük bülten

günlük bülten

günlük bülten