Tekerleme ve Tekerlemenin Yararları - İlyas Uçar

Tekerleme ve Tekerlemenin Yararları - İlyas Uçar - Ebû Rudeyha - Evvâh - Kişisel Bilgi Sitesi
Sözlüklerde "ağızda yuvarlanan söz, saçma sapan söz, eşsesli kelimelerle kurulu konuşma"
anlamlarına gelen tekerleme masal, öykü, bilmece, halk tiyatrosu gibi bazı edebi türler içinde
veya bağımsız olarak söylenen ölçülü ve kafiyeli sözlerdir.
Çokluk çocuk folklorunda hoşça vakit geçirmek, konuşma kabiliyeti kazanmak, oyunlarda eş
ve ebe seçmek için bu yola başvurulur. Masal tekerlemesi, oyun tekerlemesi gibi adlar alırlar.
En çok çocuk oyunlarında, masalların baş, orta ve sonunda söylenirler. Yöreye göre değişik
isimle de söylenirler. Doğu Anadolu'da döşeme, Güney Anadolu'da sayışma denir. Karagöz ve
ortaoyununda muhavere, çocuk oyununda ebe, çıkarmada ise sayışma diyebiliriz. Türk
edebiyatında ilk tekerleme örneklerine XI. yüzyıldan itibaren rastlanır. Divanü Lügati't Türk'te
bazı tekerlemeler yer alır.
Tekerleme, ölçü, kafiye, ses taklidi, yineleme ve ikilemelerden yararlanılarak belirli bir şiir
düzenine uydurulan, birbirini tutmaz birtakım hayallerle düşüncelerin sıralanmasından oluşan
söz dizelerine denir.
Tekerleme halk edebiyatına ait bir türdür.
Tekerleme; masal, halk hikâyesi, bilmece ve âşık edebiyatına ait edebî ürünlerin içinde yer alır.
Bazen bağımsız olarak da kullanılabilir.
Tekerlemeler daha çok çocuklar tarafından kullanılan bir tür olmasına rağmen, halk ozanları da
zaman zaman şiirlerine mizahî unsur katmak için tekerlemelerden yararlanırlar.
Tekerlemelerde genellikle gerçek hayatla bağdaşmayan hayalî öğeler ve düşünceler sıralanır.
Tekerlemelerde konu pek belirli değildir.
Tekerlemede amaç; insanlara acayip gelen, gerçek hayatta olması mümkün olmayan olay ve
durumları art arda sıralayarak akıl ve mantık dışı sonuçlara varmak ve şaşırtıcı bir etki
yaratmaktır. Bu nedenle tekerlemeler, bir çeşit söz cambazlığıdır.
Tekerlemeler, şaşırtır ve eğlendirir, hoşça vakit geçirilmesine yardımcı olur.
TEKERLEMELERİN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Tekerlemelerin çocukların davranışlarının gelişmesinde olumlu katkıları vardır.
Tekerlemeler çocukların zekâ, bilgi, duygu ve davranışlarını geliştirir.
Çocuklardaki birlikte öğrenme, gülme, iş görme bilincini geliştirir. Onları sosyal yönden geliştirir
ve paylaşımcı hâle getirir.
Tekerlemeler çocukların ana dillerini güzel ve doğru biçimde kullanma becerisini geliştirir.
Onlarda mevcut olan ana dili sevgisini besler. Çocuğun kelime dağarcığının gelişimine katkı
sağlar. Hayal dünyalarını zenginleştirir. Çocuklara topluluk karşısında konuşabilme cesareti
aşılar.
1/3
Tekerleme ve Tekerlemenin Yararları - İlyas Uçar - Ebû Rudeyha - Evvâh - Kişisel Bilgi Sitesi
ŞEKİL YÖNÜNDEN TEKERLEMELER
1.Manzum (Nazım Biçimindeki) Tekerlemeler
Oyun oynarken söylenilen tekerlemelerin çoğu bu gruba girer. Karşılıklı konuşma biçiminde
olanlarda hece ölçüsü yoktur, yalnızca kafiye ve ses tekrarları vardır.
Nazım biçimi düzenli tekerleme
Aladağın armudu ,
Anan baban var mıydı?
Anam babam olsaydı,
Beni burda kor muydu?
Nazım biçimi düzensiz tekerleme
Bas bakalım bardak kadar oldun mu?
Çık bakalım çömlek kadar oldun mu?
2. Mensur (Düzyazı Biçimindeki) Tekerlemeler
Daha çok masal ve halk hikâyesi gibi anlatmaya dayalı türlerin içinde görülür. “Çatalca’da topal
çoban çatal yapar, çatal satar. Bilmem parası var mı da çatal sapan yapar satar, bilmem parası
yok mu da çatal sapan yapar satar.”
TEKERLEME ÇEŞİTLERİ
1. Çocuk oyunları tekerlemeleri.
2. Masal tekerlemeleri.
3. Tören tekerlemeleri.
4. Bağımsız söz cambazlığına dayanan tekerlemeler.
1. ÇOCUK OYUNLARI TEKERLEMELERİ
Bu tekerlemeler çocuk folklorunda önemli bir yer tutar. Çocukları oyuna hazırlar, oyunun
sıkıcılığını ve monotonluğunu giderir.
a. Ebe Seçimi ve Ebe Çıkarma Tekerlemeleri
b. Oyuna Eşlik Eden Tekerlemeler
c. Yanıltmacalar ve Şaşırmacalar
d. Oyuna Çağırma, Oyun Sonunda Dağılma Sırasında Söylenen Tekerlemeler
2. MASAL TEKERLEMELERİ
Masalın başında, ortasında, sonunda, kalıplaşmış sözler halinde söylenir.
Masal Başı Tekerlemeleri
“Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, develer tellâl iken, pireler berber iken, ben babamın
beşiğini tıngır mıngır sallar iken…”
Masal Ortası Tekerlemeleri
“Tepelerden yel gibi, derelerden sel gibi…”
Masal Sonu Tekerlemeleri
“Onlar ermiş muradına, bir çıkalım kerevetine.”
2/3
Tekerleme ve Tekerlemenin Yararları - İlyas Uçar - Ebû Rudeyha - Evvâh - Kişisel Bilgi Sitesi
3.TÖREN TEKERLEMELERİ
Çeşitli törenlerde ve bayramlarda söylenen tekerlemelerdir.
4.Bağımsız Söz Cambazlığına Dayanan Tekerlemeler
Bu tekerlemelerde, ses yapısı bakımından söylenmesi kolay olmayan, dil sürçmesinin çok
yapıldığı kelimeleri ardı ardına yanılmadan söyleyebilmek esastır
“Dal sarkar, kartal kalkar, kartal kalkar, dal sarkar.”
“Şu köşe kış köşesi, şu köşe yaz köşesi, şu şişe su şişesi.”
Kaynak: okuyaz.org
3/3