ben sorun çözebilirim

1
ÖZEL EKİN KOLEJİ
“Bilgi Toplumunun Okulu”
EMPATİ, ÖZEL EKİN KOLEJİ P.D.R.H. SERVİSİNİN AYDA BİR YAYIMLANAN SÜRELİ YAYINIDIR.
YIL: 2 SAYI: 9 KASIM - 2002
AYIN KONUSU
EKİN KOLEJİ’NDE,
BEN SORUN ÇÖZEBİLİRİM
PROGRAMI
2
Gerçek Fakirlik
Günlerden bir gün bir baba ve zengin ailesi oğullarını köye getirdi. Bu yolculuğun tek
amacı vardı: Oğullarına insanların ne kadar fakir olabileceklerini göstermek. Çok fakir bir
ailenin çiftliğinde bir gece bir gündüz geçirdiler. Yolculuktan döndüklerinde baba oğluna
sordu:
- İnsanların ne kadar fakir olabildiklerini gördün mü?
- Evet!
- Ne öğrendin peki?
Oğul yanıt verdi :
Şunu gördüm: Bizim evde bir köpeğimiz var, onlarınsa dört.
Bizim bahçenin ortasına kadar uzanan bir havuzumuz var, onlarınsa sonu olmayan bir
dereleri.
Bizim bahçemizde ithal lambalar var, onlarınsa yıldızları.
Bizim görüş alanımız ön avluya kadar, onlarsa bütün ufku görüyorlar.
Oğlu sözünü bitirdiğinde babası söyleyecek bir şey bulamadı.
Oğlu ekledi ;
Teşekkürler baba, ne kadar fakir olduğumuzu gösterdiğin için!
BSÇ PROGRAMINI TANIYALIM
AMAÇ
Çocuklara, “insanlardan kaynaklanan” sorunları fark edecek ve ortaya
çıkan sorunları da çözebilmelerine yardım edecek düşünme becerilerini
öğretmek.
VURGULANAN
NOKTALAR
Çocuklara NE düşüneceklerini değil, NASIL düşüneceklerini öğretir.
Çocuklara ,kendi başlarına düşünmeleri için yol gösterir.
Çocuklara ,kendi düşüncelerini nasıl değerlendireceklerini öğretir.
Çocukları, sorunlara kendi başlarına olabildiğince çok sayıda çözüm
yolu düşünmeye özendirir.
İÇERİK
Sorun Çözmek İçin Gereken Ön-Beceriler
- Sorun çözebilmek için gereken sözcük dağarcığını öğrenme,
- Kişinin kendisinin ve diğerlerinin duygularını tanıması,
- Diğer kişinin bakış açısını dikkate alma.
Sorun Çözme Becerileri
- Birden fazla çözüm yolu düşünme,
- Her çözüm yolunun olası sonuçlarını dikkate alma,
3
YÖNTEM
Hangi çözüm yolunun seçileceğine karar verme.
Sorun Çözme Becerileri, çocuklara oyunlar,
kullanılarak ve rol oynama yöntemleri ile öğretilir.
öyküler,
kuklalar
Öğrenilen becerilerin, gerçek yaşamda nasıl kullanılabileceğine ilişkin
yol gösterilir.
YARARLARI
Çocuklar açısından;
- Öncelikle, çocuklar için eğlenceli bir programdır. Çocuklar bu
dersleri bir oyun olarak düşünürler ve gerçek yaşamı bu oyunlar
aracılığıyla öğrenirler.
- Kendine güven oluşturur.
- Alternatif çözümler üretmelerini özendirir.
- Yeni sorunlarla uğraşma becerileri sağlar.
- Akranlarıyla toplumsal etkileşimi kolaylaştırır.
- Başkalarına karşı duyarlılıklarını artırır.
- Bağımsızlığı arttırır.
Öğretmenler açısından;
- Okulun öğretimsel ve eğitsel programlarını pekiştirir.
- Daha olumlu bir sınıf atmosferi yaratır.
- Çatışmalarla uğraşmak için ayrılan süreyi azaltır.
- Piramit şeklinde bir öğrenme (birbirleri üzerine inşa edilen dersler)
fırsatı verir.
- Başka durumlara da uygulanabilecek nitelikte beceriler kazandırır.
- Öğretmenlerin de sorun çözme becerilerini arttırır.
SORUN ÇÖZME BECERİSİ KAZANDIRMA EĞİTİMİNİN TARİHÇESİ
Ana-babaların ve öğretmenlerin çocuklarla daha iyi ilişki kurabilmelerinde, yaşanan
sorunları daha etkili bir biçimde çözebilmelerinde, farklı zamanlarda uygulanan farklı
yaklaşımları sürekli izliyoruz. Birbirlerinden etkilenerek gelişen bu modellerin en sonuncusu
“Ben Sorun Çözebilirim” yaklaşımının diğerlerinden farkı, sorunu yaşayanın düşünmesi ve
onun çözmesidir. Aşağıda, sorun çözme becerisi kazandırma eğitiminde gelişen tarihsel
süreç ve yaklaşımların temel farkları verilmektedir.
Yıl
Alan Uzmanı
1965
Haim Ginot
Yaklaşımın Temel Vurgusu
Ebeveynler Arasında
ÇOCUĞA NE YAPMAMASI GEREKTİĞİNİ
DEĞİL,
NE
YAPMASI
GEREKTİĞİNİ
SÖYLEYİN!
4
1970
Thomas Gordon
Etkili Ana-Baba Eğitimi
AKTİF DİNLEME “SEN” MESAJLARI YERİNE
“BEN” MESAJLARI VERME
1990
Myrna B. Shure
Ben Sorun Çözebilirim
ÇOCUĞA NE DÜŞÜNMESİ GEREKTİĞİNİ
DEĞİL, NASIL DÜŞÜNMESİ GEREKTİĞİNİ
ÖĞRETME
1990 sonrasında ortaya çıkarılan ve uygulamaya konulan Ben Sorun Çözebilirim
programı; çocuklara NE düşüneceklerini değil, NASIL düşüneceklerini öğretir. Çocuklara,
kendi başlarına düşünmeleri için yol gösterir. Kendi düşüncelerini nasıl
değerlendireceklerini öğretir. Ayrıca, sorunlara kendi başlarına olabildiğince çok sayıda
çözüm yolu bulmaya özendirir. Bu programın önceki iki programa göre temel farkları;
• Bir müfredatının olması,
• Öğrenilen ve kullanılması gereken bir dilinin olması,
• Öğretim yöntem ve tekniklerinin olması,
• Sorunu fark etme ve çözme sorumluluğunu çocuğa öğreterek onun aklını büyüten
bir sürecinin olması,
BSÇ DİLİ VE SÖZCÜKLERİ
-DIR / DEĞİL
(BÜTÜN / TÜM)
OLABİLİR / BELKİ
YA DA / YOKSA
EĞER – O ZAMAN
NİÇİN / ÇÜNKÜ
VE
AYNI / FARKLI
ADİL / DÜRÜST
YAP / YAPMA
ÖNCE / SONRA
ADİL DEĞİL / DÜRÜST DEĞİL
BAZI / HEPSİ
ŞİMDİ / HEMEN / DAHA SONRA
BSÇ DİLİ, AMACI VE BAZI ÖRNEK UYGULAMALAR
Aşağıda BSÇ dili olarak kullanılan sözcükler ve kullanım amaçları, örnek
uygulamalarla verilmektedir. Kullanılan her sözcüğün sorun tanımlama ve çözüm üretme
açısından kilit rolü vardır. Bu sözcüklerin kullanılması öğrenci ve öğretmenlerin sorun
tanımlama ve sorunlara farklı çözümler üretme becerilerini geliştirecektir. Ortak dilin
öğrenilmesi ve kullanılması, ortak mekanı ve sorunları yaşayanlar açısından (öğrenciöğrenci, öğrenci-öğretmen, öğrenci-aile vb) çözümü kolaylaştırıcı temel faktördür.
Örnekler;
AYNI
(BENZER)
Amaç
Çocukların ileride AYNI problemi çözmenin FARKLI yolları olduğunun farkına
varmalarına yardım etmek.
5
FARKLI
(DEĞİŞİK)
Örnek
Öğretmen Ayşe’ye kendisinin yapacağı hareketin aynısını yapmasını söyler. Örneğin
öğretmen sağ elini havaya kaldırır. Ayşe de aynı hareketi yaptıktan sonra sınıfa sorar
:
- Ayşe, benim yaptığım hareketin AYNI olan bir hareket mi yaptı?
Örnek
Öğretmen, sınıftaki kızların ellerini kaldırmalarını söyler ve sorar :
- Sınıftaki BAZI öğrenciler mü YOKSA BÜTÜN öğrenciler mi ellerini kaldırdı?
Amaç
ZAMANI /
Çocukların belli bir davranışın yere ve zamana göre kabul edilebilir ya da kabul
ZAMANI
edilemez bir davranış olduğunu anlamalarına yardımcı olmak.
DEĞİL
Örnek
-ŞİMDİ resim yapma ZAMANI MI?
YERİ /
- Koridorlar koşmak için uygun bir YER Mİ? Koşmak için BAŞKA / FARKLI bir yer
YERİ DEĞİL
düşünür müsün?
Amaç
Çocukların olgular arasındaki neden-sonuç ilişkilerini ve davranışlarının olası
EĞER / sonuçlarının neler olabileceğini görmelerine yardımcı olmak.
0 ZAMAN
Örnek
EĞER arkadaşının defterini karalarsan, O ZAMAN arkadaşın ne düşünür, ne
hisseder?
EĞER senin defterin karalanırsa, O ZAMAN sen ne düşünür, ne hissedersin?
Amaç
Çocukların her şeyin BAZI NEDENLERİ olduğunu, bir davranışın FARKLI
NEDENLERLE ortaya çıkabileceğini görmelerine yardım ederek, başkaları hakkında
aceleci ve yanlış varsayımlarla hareket etmekten kaçınmaları gerektiğini anlamalarını
sağlamak.
NEDEN
(NİÇİN) /
Örnek
ÇÜNKÜ
Öğretmen çok yorgun olduğunu söyler ve sınıfa sorar?
- Sizce NEDEN yorgun OLABİLİRİM? (Örn. Uyumadığınız için)
- Evet, doğru OLABİLİR. ÇÜNKÜ akşam geç yatmıştım ve bu nedenle uykumu
alamadım.
- Yorgun olmam için kim bana FARKLI bir NEDEN söyleyebilir? (Örn. Derse gelirken
koştuğunuz için)
- Evet, koşarak geldim ÇÜNKÜ EĞER koşmasaydım O ZAMAN derse geç
kalacaktım.
BSÇ İLE ÇOCUK – ÇOCUK SORUNLARI
1. ADIM
:
Sorunu tanımlayın.
6
Ne oldu? Sorun nedir?
Söyleyecekleriniz, benim bu sorunu daha iyi anlamama yardım edecektir.
2. ADIM
:
Duyguları açıklığa kavuşturun.
Ne hissediyorsun?
...................... ne hissediyor?
3. ADIM
:
Sonuçları açıklığa kavuşturun.
Sen böyle yapınca sonuç ne oldu?
4. ADIM
:
Sonuçlarla ilgili duyguları açıklığa kavuşturun.
Bu sonuç karşısında sen ne hissettin?
(Örneğin : sana vurunca / senin oyuncağını alınca, vb.)
5. ADIM
:
Çocuğu, alternatif çözümler düşünmeye teşvik edin.
Bu sorunu çözmek için FARKLI bir çözüm yolu düşünebilir misin?
Peki bu FARKLI çözüm yolu ne?
(Örneğin : İkinizin de kendini kötü hissetmeyeceği / O’nun sana vurmayacağı,
vb. bir çözüm yolu ne olabilir?)
6. ADIM
:
Çocuğu, her çözümü değerlendirmeye teşvik edin.
Bu iyi bir fikir mi? Yoksa iyi bir fikir DEĞİL mi?
Eğer iyi bir fikirse : Öyleyse git ve bunu dene.
Eğer kötü bir fikir DEĞİLSE : FARKLI bir şey düşünmelisiniz.
7. ADIM
:
Çocuğun düşünmüş olmasından övgüyle söz edin.
Eğer çözüm işe yararsa;
- Her şeyi kendin düşündün. Kutlarım! Sen iyi bir sorun çözücüsün.
Eğer çözüm işe yaramıyorsa;
- FARKLI bir şey düşünmelisin. Senin iyi düşünen bir kişi olduğunu biliyorum!
7
BSÇ İLE ÖĞRETMEN – ÇOCUK SORUNLARI
AYNI anda hem seni hem de ......................’ı dinleyebilir miyim? AYNI anda hem seninle hem de
...................... ile konuşabilir miyim?
Burası ................................... için uygun bir yer mi?
(Örneğin; resim yapmak için, beslenme çantanı bırakmak için, vb.)
.................................... için daha uygun bir yer düşünebilir misin?
(Oyun oynamak, yemek yemek, ders çalışmak, resim yapmak, top oynamak vb)
.................................... için uygun bir zaman mı?
(Ben ders anlatırken, konuyu öğrenirken; başka bir şeyle ilgilenmen, arkadaşınla konuşman, camdan
dışarı bakman vb.)
Sence ne zaman uygun?
Sen ................................ yaptığında ben ne hissediyor olabilirim?
(dinlemediğinde / sözümü kestiğinde, yemeğini yemediğinde, dersi engellediğinde, ev çalışmanı
tamamlamadığında, arkadaşına vurduğunda vb.)
.......................... kadar, yapacak başka bir şey düşünebilir misin?
(Örneğin; imza atıncaya kadar / istediğin şeyi elde edinceye kadar / sana yardım edinceye kadar,
vb.)
Sen .................... yapınca karşındaki kişi ne hissetmiş olabilir?
Sen ..................... yapınca ben ne hissetmiş olabilirim?
Onun üzüntüsünü / öfkesini / mutsuzluğunu / kırgınlığını gidermek için ne yapabilirsin?
BSÇ DİLİ KULLANILMADAN SORUN ÇÖZME
Sorunu Öğretmen Çözüyor
BSÇ DİLİ KULLANILARAK SORUN ÇÖZME
Sorunu Çocuk Çözüyor
8
Öğretmen : Hakan’ın elindeki kitabı neden
çekiştiriyorsun! Kitabın yırtılabileceğini bilmiyor musun?(1)
Metin
: Ama öğretmenim, kitabı önce
ben almıştım.
Hakan
: Hayır, önce ben almıştım.
Öğretmen : Doğru söyleyin! Kitabı önce kim
almıştı?(2)
Metin
: Ben!
Hakan
: Hayır, ben’
Öğretmen : Bana
bakın!
Eğer
kitabı
paylaşamazsanız ben de kitabı
elinizden alır, götürürüm.
Eğer paylaşmayı öğrenmezseniz
hiç arkadaşınız olmaz. Çocukların
paylaşmayı öğrenmesi gerek. Biz
bu okulda eşyaları paylaşırız,
tamam mı?(3)
1 Aslında “neden” olduğuyla ilgilenmiyor. Çocukların ne düşünmesi
gerektiğini söylüyor.
2 Öğretmen bunu asla öğrenemeyecek!
3 Çocuklar büyük olasılıkla duymamışlardır bile.
Öğretmen : Ne oldu? Sorun nedir?(1)
Metin
: Bana kitabı göstermek istemiyor
öğretmenim.
Hakan
: Kitabı önce ben almıştım.
Metin
: Hayır, önce ben almıştım.
Öğretmen : Çocuklar, kitabı bu şekilde
çekiştirirseniz neler OLABİLİR?(2)
Metin
: Kitap yırtılabilir.
Öğretmen : İkiniz AYNI anda AYNI kitabı
almak istediğinizde, bir düşünün
bakalım ne yapabilirsiniz?(3)
Metin
: Bana ne! O benim kitabım.
Hakan
: Hayır, ben’
Öğretmen : (Hakan’a) Bu sorunu çözmek için
sen bir yol düşünür müsün?(4)
Hakan
: Önce ben bakayım, sonra kitabı
ona veririm.
Metin
: O zaman haydi birlikte bakalım.
Hakan :
Tamam.(5)
1 Çocuğun soruna bakış açısını açıklığa kavuşturuyor.
2 Sonuçları açıklığa kavuşturur; kitabı önce kimin aldığına takılıp kalmaz.
3 Çözümleri açıklığa kavuşturur.
4 Yardım etmek için diğer çocukla ilgilenir.
5 Çocuklar kendi çözümleriyle mutlu olurlar; büyük bir olasılıkla bunu
uygulayacaklardır.
BSÇ PROGRAMINDA DUYGU TANIMLAMALARI İÇİN SÖZCÜK DAĞARCIĞI
53 ders olarak 53 gün süren BSÇ müfredatı sonucunda öğrencilerin aşağıda adı
geçen duyguları tanıma, farkına varma bilinçlerinde bir gelişme olacağı vurgulanır. Böylece
öğrencilerin sorunların farkına varma, sorunlara çözüm üretme hem de sözcük
dağarcıklarında bir gelişme olacağı beklenir. BSÇ müfredatında yer alan dersler aşağıda adı
verilen duygu sözcükleri üzerine yapılandırılmıştır.
* Kızgın
* Bahtiyar
* Üretken
* Düş kırıklığına uğramış
* Öfkeli
* Kederli
* Farksız
* İhamlı
* Olumsuz
* Pasif
* Küskün
* Hasta
* İçine kapanık
* Endişeli
* Sıkılmış
* Morali bozuk
* Kızdırılmış
* Korkmuş
* Çaresiz, aciz
* Emniyetsiz
* Haset
* İnatçı
* Şaşkın
* Üzgün
* Sempatik
* Duygusuz
* Güvenli
* İradeli
* Heyecanlı
* Hüsrana uğramış
* Umutlu
* Düşünceli
* Neşeli
* İyimser
* Pişman
* Tatmin olmuş
* Tehdit edilmiş
* Mahcup
* Zihni karışmış
* İnanılmaz
* Kıskanç
* Minnettar
* İncinmiş
* Zavallı
* Yalnız
* Kırgın
* Ferahlamış
* Şok olmuş
* Zafer kazanmış
9
DENEME CESARETİ
Kral maiyetini önemli bir görev için sınamak istemiş. Birçok güçlü ve akıllı adam etrafında
toplanmış. Kral onları bugüne kadar görüp görecekleri en kocaman kapının önüne getirerek
şöyle söylemiş:
- “Siz akıllı insanlar, benim bir sorunum var ve hanginizin bunu çözebileceğini görmek
istiyorum. Burada krallığımdaki en büyük ve en ağır kapıyı görüyorsunuz. Hanginiz bunu
açabilirsiniz”?
Saray mensuplarından bazıları “Açamayız.” der gibi başlarını sallamış. Diğerleri,
çevresindekilere göre daha akıllı sayılanlar, kapıyı daha yakından incelemiş, fakat onlar da
açamayacaklarını kabul etmişler.
Bu akıllı insanlar böyle söyleyince saraylılar sorunun çözülemeyecek kadar zor olduğunda
fikir birliğine varmışlar. Sadece bir vezir kapının yanına giderek onu şöyle bir gözden geçirmiş ve
elleriyle yoklamış, açmak için çeşitli yolları denemiş, en sonunda kuvvetle yüklendiğinde ağır kapı
açılmış.
Meğer kapı zaten tam kapalı değilmiş ve açmak için deneme isteği ve yüreklilikle
davranma cesaretinden başka bir şey gerekmiyormuş. Kral vezire şöyle söylemiş:
- “Sadece gördüğün ve işittiğine bağlı kalmadan, kendi gücünü devreye soktuğun ve
denemeyi göze aldığın için saraydaki görevi sen alacaksın.”
LÜTFEN YAYINIMIZ HAKKINDAKİ GÖRÜŞ, ÖNERİ VE BEKLENTİLERİNİZİ BİZE YAZINIZ YA
DA TELEFONLA İLETİNİZ. İŞBİRLİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ.
[email protected]
[email protected]
y.gunes@ozelekinlisesi
[email protected]
AYIN KİTAP ÖNERİLERİ
1. Kişiler Arası Sorun Çözme Becerileri ve Eğitimi
Yayın.
Selahiddin Öğülmüş
Nobel
2. öğrenmenin ABC’si (öğrenmeyi öğrenmek)
Gloria Fender
Sistem Yay.
3. Uygulamalarla NLP
Sue Knight
Sistem Yay.
10
AYIN FİLM ÖNERİLERİ
* AZAP YOLU
* İNSOMNİA
KAYNAKÇA
Erkan, S.
(2001)
Nobel Yay. Dağ.
Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Programlarının Hazırlanması
Öğülmüş, S. (2001)
Dağıtım
Kişiler Arası Sorun Çözme Becerileri ve Eğitimi Nobel Yayın
Yavuz, K.E. (2002)
Okulları, Eğt. Dz.
7-12 Yaş Dönemi Çocuklarda Duygusal Zeka Gelişimi
10. SAYIMIZIN KONUSU
Temel Eğitimde Özgüven Geliştirme
Ceceli