Rapor için tıklayınız. - Tuyup - TC Kültür ve Turizm Bakanlığı

Transkript

T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
TUYUP PROJESİ OPERASYON KOORDİNASYON BİRİMİ
Nermin KIRIM Müsteşar Yardımcısı
Okan İBİŞ
Araştırma ve Eğitim Gen. Md.
Nevzat VURAL
Araştırma ve Eğitim Genel Müdür Yard. V.
Kerem Dursun TEZCAN
İdris Cemal DEMİRCİ
Serkan KILIÇ
Gökhan ÇUCU Esin Zeynep SELVİ
Dr. Sema ATEŞ ÖZALP
Fatma Gülin ÖZYİĞİT
Zeynep AKAR
Kültür ve Turizm Uzmanı
Bu yayının içeriğinden yalnızca Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH, International Services
liderliğindeki Konsorsiyum sorumludur, söz konusu içerik hiçbir şekilde Avrupa Birliği veya Türkiye Cumhuriyeti’nin görüşleri
olarak değerlendirilemez.
2
TURİZM SEKTÖRÜNDE İŞVERENLERİN VE ÇALIŞANLARIN
UYUM YETENEKLERİNİN ARTIRILMASI PROJESİ (TUYUP)
TURİZM İŞLETME BELGELİ KONAKLAMA VE YEME İÇME TESİSLERİ
İŞGÜCÜ ARAŞTIRMASI
İÇİNDEKİLER
TABLOLAR.........................................................................................................................................................................................................................
7
GRAFİKLER........................................................................................................................................................................................................................
11
BÖLÜM I: GİRİŞ............................................................................................................................................................................................................... 13
1.
Projenin Amacı ve Kapsamı......................................................................................................................................................................... 15
2.
Dünyada ve Türkiye’de Turizme Genel Bir Bakış..................................................................................................................................
17
2.1.
Ziyaretçi Sayıları......................................................................................................................................................................................
17
2.2.
Ekonomik Etkiler......................................................................................................................................................................................
21
2.3.
İstihdam..................................................................................................................................................................................................... 22
BÖLÜM II: TURİZM BELGELİ İŞLETMELER İŞGÜCÜ ANALİZİ ARAŞTIRMASI............................................................................................ 29
Araştırmanın Tasarımı ve Metodoloji.........................................................................................................................................................
31
Araştırmanın Evreni................................................................................................................................................................................
31
3.1.1.
Türkiye’de Turizm Sektörü ve İşgücü ile İlgili Veriler................................................................................................................
31
3.1.2.
Türkiye’de Turizm İşletme Belgeli Tesislerle İlgili Veriler......................................................................................................... 36
3.
3.1.
3.2.
Soru Formunun Hazırlanması..............................................................................................................................................................
39
3.3.
Pilot Uygulama.........................................................................................................................................................................................
39
3.4.
Saha Uygulaması.....................................................................................................................................................................................
39
Turizm İşletme Belgeli Tesisler İşgücü Analizi (LFA) Bulguları........................................................................................................... 43
4.
4.1.
Örnekleme İlişkin Özetleyici İstatistikler...........................................................................................................................................
43
4.2.
Konaklama Tesislerinin Doluluk Oranları..........................................................................................................................................
48
4.3.
Konaklama Tesislerinin Oda ve Yatak Sayıları................................................................................................................................. 56
4.4.
İstihdam.....................................................................................................................................................................................................
4.5.
İşgücü Hareketliliği................................................................................................................................................................................. 62
4.6.
İşgücünün Eğitim Durumu ve Mesleki Özellikleri...........................................................................................................................
67
4.7.
Sektörde Eğitim Faaliyetleri.................................................................................................................................................................
76
4.8.
Sektörün Eğitim İhtiyaçları ve Beklentiler......................................................................................................................................... 106
57
BÖLÜM III: TURİZM BELGELİ İŞLETMELER İŞGÜCÜ EĞİTİM İHTİYAÇLARI ARAŞTIRMASI................................................................... 129
Araştırma Hakkında....................................................................................................................................................................................... 131
5.
5.1.
Araştırmanın Amacı ve Kapsamı.......................................................................................................................................................... 131
5.1.1.
Araştırmanın Amacı............................................................................................................................................................................ 131
5.1.2.
Araştırmanın Kapsamı ve Hedefleri............................................................................................................................................... 131
5.2.
Metodoloji................................................................................................................................................................................................. 132
5.2.1.
Örneklem.............................................................................................................................................................................................. 132
5.2.2.
Soru Formunun Tasarımı.................................................................................................................................................................. 134
5.2.3.
Saha Uygulaması................................................................................................................................................................................ 134
5.3.
Katılımcı Profilleri..................................................................................................................................................................................... 134
5.3.1.
Kurum Türü.......................................................................................................................................................................................... 134
5.3.2.
Turizm Eğitimcilerinin Branşları....................................................................................................................................................... 135
5.3.3.
Otel Türleri........................................................................................................................................................................................... 135
5.3.4.
Çalışma Türüne Göre İşletmelerdeki Çalışan Sayısı................................................................................................................. 135
3
5.3.5.
İşçi Devri............................................................................................................................................................................................... 136
Turizm İşletme Belgeli Tesisler İşgücü Eğitim İhtiyaçları Araştırması Bulguları.............................................................................. 138
6.
Turizm Çalışanlarının Mesleki Eğitim Düzeylerine Dair Kanaatler.............................................................................................. 138
6.1.
6.1.1.
Çalışanların Mesleki Eğitimlerinin Yeterliliği................................................................................................................................ 138
6.1.2.
Çalışanların Eğitimlerinin Yetersiz Kalmasında Etkili Olan Nedenler.................................................................................... 138
Turizm Çalışanları ve Mesleki Eğitim İhtiyaçları............................................................................................................................... 140
6.2.
6.2.1.
Çalışanlar İçin Mesleki Eğitim İhtiyacı........................................................................................................................................... 140
6.2.2.
İşyerlerinin Çalışanlarına Yönelik Eğitim Programları............................................................................................................... 143
6.2.3.
Mevcut Çalışanlara Yönelik Mesleki Eğitim İhtiyacı.................................................................................................................. 146
Çalışanlar İçin En Uygun Eğitim Planı................................................................................................................................................ 151
6.3.
6.3.1.
İşyeri Yetkilileri Açısından Çalışanlara En Uygun Eğitim Mekânı........................................................................................... 151
6.3.2.
İşyeri Yetkilileri Açısından Çalışanlara En Uygun Eğitim Zamanı........................................................................................... 152
6.3.3.
Çalışanlara En Uygun Eğitim Metodu........................................................................................................................................... 153
6.3.4.
Çalışanların Eğitimi İçin En Uygun Kurum.................................................................................................................................... 153
Çalışanların Performanslarının Değerlendirilmesi.......................................................................................................................... 154
6.4.
6.4.1.
İşletmelerde Çalışanların Performasını Değerlendirme Sisteminin Varlığı.......................................................................... 154
Mesleki Yeterlilik Kurumu’na Dair Bilgi Düzeyi ve Kanaatler....................................................................................................... 155
6.5.
6.5.1.
Mesleki Yeterlilik Kurumu’na Dair Bilgi Düzeyi........................................................................................................................... 155
6.5.2.Ulusal Mesleki Yeterlilik Seviyelerinin Bilinirliği.......................................................................................................................... 155
6.5.3.
Mesleki Yeterlilik Kurumunun Sektöre Katkısı............................................................................................................................ 156
6.5.4.
Mesleki Yeterlilik Kurumu Belgeli Çalışan Sayısı........................................................................................................................ 156
Turizm Sektörünün Geleceği................................................................................................................................................................ 157
6.6.
6.6.1.
Turizm Sektörünün Geleceğine Dair Kanaatler.......................................................................................................................... 157
6.6.2.
Turizm Sektörünün Gelişmesinde Önemli Olan Faktörler....................................................................................................... 157
6.6.3.
Turizm Sektörünün Gelişmesine Engel Olan Faktörler............................................................................................................ 158
Turizm İşletme Belgeli Tesisler İşgücü Eğitim İhtiyaçları Araştırmasının Sonuç ve Önerileri..................................................... 160
7.
BÖLÜM IV: ANAHTAR BİLGİ KAYNAKLARI ARAŞTIRMASI.............................................................................................................................. 167
8.
Araştırma Hakkında....................................................................................................................................................................................... 169
9.
Anahtar Bilgi Kaynakları Araştırmasının Bulguları................................................................................................................................. 170
9.1.
9.1.1.
Kamu Kurumları Temsilcileri............................................................................................................................................................. 170
9.1.2.
Üniversiteler ve Meslek Liseleri Eğitimcileri................................................................................................................................ 170
9.1.3.
Otel Yöneticileri.................................................................................................................................................................................. 171
9.1.4.
Restoran İşletmecileri........................................................................................................................................................................ 172
9.1.5.
Seyahat Acentası................................................................................................................................................................................ 172
9.1.6.
Sivil Toplum Kuruluşları..................................................................................................................................................................... 172
9.2.
4
Turizm Sektörünün Bugünkü Durumu............................................................................................................................................... 170
Turizm Sektörünün Geleceğine Dair Beklentiler............................................................................................................................ 173
9.2.1.
9.2.2.
9.2.3.
9.2.4.
9.2.5.
9.2.6.
9.3.
Turizm Sektörünün Gelişmesine Katkı Sağlayacak Faktörler...................................................................................................... 175
9.3.1.
9.3.2.
9.3.3.
9.3.4.
Restoran İşletmecileri Yöneticileri................................................................................................................................................. 177
9.3.5.
9.3.6.
9.4.
Sektörün Gelişmesini Olumsuz Etkileyen Sorunlar ve Çözümleri.............................................................................................. 178
9.4.1.
9.4.2.
9.4.3.
9.4.4.
9.4.5.
9.4.6.
9.5.
Nitelikli Eleman Temini ve İstihdamın Sürekliliğinin Sağlanması................................................................................................ 183
9.5.1.
9.5.2.
9.5.3.
9.5.4.
9.5.5.
9.5.6.
9.6.
Turizm Sektöründeki Eğitim Sistemi Hakkında Kanaatler............................................................................................................ 185
9.6.1.
9.6.2.
9.6.3.
9.6.4.
9.6.5.
9.6.6.
9.7.
Nitelikli Eleman Yetiştirilmesi İçin Eğitim Modeli Önerileri........................................................................................................... 189
9.7.1.
9.7.2.
9.7.3.
9.7.4.
9.7.5.
9.7.6.
9.8.
Turizm Sektörünün Gelişmesinde Öncelikli Yatırım Alanları........................................................................................................ 192
9.8.1.
9.8.2.
9.8.3.
9.8.4.
9.8.5.
9.8.6.
9.9.
Turizmde Yeni Trendler ve Türkiye..................................................................................................................................................... 195
9.9.1.
9.9.2.
5
9.9.3.
9.9.4.
9.9.5.
9.9.6.
Turizmde 2023 Hedefleri...................................................................................................................................................................... 198
9.10.
9.10.1.
Kamu Kurumları Temsilcileri....................................................................................................................................................... 198
9.10.2.
Üniversiteler ve Meslek Liseleri Eğitimcileri.......................................................................................................................... 198
9.10.3.
Otel Yöneticileri............................................................................................................................................................................ 199
9.10.4.
Restoran İşletmecileri.................................................................................................................................................................. 200
9.10.5.
Seyahat Acentası.......................................................................................................................................................................... 200
9.10.6.
Sivil Toplum Kuruluşları............................................................................................................................................................... 200
10.
Anahtar Bilgi Kaynakları Araştırmasının Sonuçları................................................................................................................................ 202
BÖLÜM V: SONUÇ VE ÖNERİLER............................................................................................................................................................................ 207
11.
Sonuçlar........................................................................................................................................................................................................... 209
11.1.
İşgücünün Demografik Profili............................................................................................................................................................... 209
11.2.
İşgücünün Kalifikasyonu........................................................................................................................................................................ 209
11.3.
İşgücünün Akışkanlığı ve Dalgalanma............................................................................................................................................... 211
11.4.
İşgücünün Kısa, Orta ve Uzun Dönem Arz ve Talebi..................................................................................................................... 211
11.5.
Beklenen Bölgesel ve Mesleki İşgücü Eksikliği.............................................................................................................................. 212
11.6.
Çalışanların ve İşverenlerin Mesleki Eğitim Beklentileri............................................................................................................... 213
11.7.
Gelecek Projeksiyonu............................................................................................................................................................................ 214
11.8.
Sezonsallık ve Kayıt Dışı İstihdam Oranları...................................................................................................................................... 215
11.9.
İşe Alım ve İşçi Bulma Zorlukları......................................................................................................................................................... 218
12.
6
Öneriler............................................................................................................................................................................................................. 220
TABLOLAR
Tablo 1: Dünyada Uluslararası Turizmin Gelişimi.....................................................................................................................................................
18
Tablo 2: Uluslararası Turizm Hareketlerinin Menşei...............................................................................................................................................
19
Tablo 3: Ülkelere Göre Uluslararası Turist Sayısı....................................................................................................................................................
19
Tablo 4: Ülkelere Göre Uluslararası Turizm Gelirleri.............................................................................................................................................. 20
Tablo 5: Turizm Harcamalarına Göre Ülkelerin Sıralaması...................................................................................................................................
21
Tablo 6: Çeşitli Ülkelerde Turizmde İstihdam........................................................................................................................................................... 25
Tablo 7: Türkiye’de Ana Hizmet Kategorilerine Göre Turizm Tesisi Sayıları....................................................................................................
31
Tablo 8: Türkiye’de Türlerine Göre Turizm Tesisi Sayıları.....................................................................................................................................
32
Tablo 9: Türkiye’de Ana Hizmet Kategorilerine Göre Turizm Tesislerinde Çalışan İşgücü Miktarı............................................................
32
Tablo 10: Türkiye’de Türlerine Göre Turizm Tesislerinde Çalışan İşgücü Miktarı...........................................................................................
33
Tablo 11: İllere Göre Turizm Tesislerinde Çalışan İşgücü Miktarı.........................................................................................................................
34
Tablo 12: Yaş Dilimlerine Göre Turizm Tesislerinde Çalışan İşgücünün Dağılımı............................................................................................
35
Tablo 13: Anket Uygulanan İşletmelerin Coğrafi Bölgelere Göre Dağılımı.......................................................................................................
36
Tablo 14: Örneklenen Kitledeki İşletme Sınıfları ve Türleri...................................................................................................................................
37
Tablo 15: Örneklenen Kitledeki İşletmelerin İllere Göre Dağılımı.......................................................................................................................
38
Tablo 16: Değerlendirmeye Katılan Anketlerin Yapıldığı Yönteme Göre Dağılımı..........................................................................................
41
Tablo 17: Değerlendirmeye Katılan Anketlerin Yapıldığı Yöntemlere ve İllere Göre Dağılımı.....................................................................
41
Tablo 18: Örneklenen Kitledeki İşletmelerin ve Yapılan Anketlerin İllere Göre Dağılımı..............................................................................
42
Tablo 19: İşletmelerin Tesis Türlerine Göre Dağılımı..............................................................................................................................................
44
Tablo 20: İşletmelerin Tesis Sınıflarına Göre Dağılımı............................................................................................................................................
45
Tablo 21: Erişilen İşletmelerin Tesis Türleri ve Tesis Sınıflarına Göre Dağılımı................................................................................................
45
Tablo 22: Erişilen İŞletmelerin Tesis Türlerine ve İllere Göre Dağılımı..............................................................................................................
46
Tablo 23: Erişilen İŞletmelerin Tesis Türlerine, Tesis Sınıflarına ve İllere Göre Dağılımı...............................................................................
47
Tablo 24: Erişilen İŞletmelerin Faaliyet Sezonlarına Göre Dağılımı...................................................................................................................
48
Tablo 25: Konaklama Tesislerinde Yoğun Sezon Ortalama Oda Doluluk Oranları........................................................................................
48
Tablo 26: Konaklama Tesislerinde Yıllık Oda Doluluk Oranları...........................................................................................................................
49
Tablo 27: Konaklama Tesislerinin Türüne Göre Yoğun Sezon Oda Doluluk Oranları.................................................................................... 50
Tablo 28: Konaklama Tesislerinin Türüne Göre Yıllık Oda Doluluk Oranları....................................................................................................
51
Tablo 29: Konaklama Tesislerinde Yoğun Sezon ve Yıllık Ortalama Oda Doluluk Oranları Özetleyici İstatistikleri............................... 52
Tablo 30: Konaklama Tesisinin Türüne Göre Yoğun Sezon ve Yıllık Ortalama Oda Doluluk Oranları......................................................
53
Tablo 31: Konaklama Tesislerinin Coğrafi Bölgelere Göre Yoğun Sezon Oda Doluluk Oranları.................................................................
53
Tablo 32: Konaklama Tesislerinin Coğrafi Bölgelere Göre Yıllık Oda Doluluk Oranları................................................................................
54
Tablo 33: Konaklama Tesislerinin Coğrafi Bölgelere Göre Yoğun Sezon ve Yıllık Ortalama Doluluk Oranları.......................................
54
Tablo 34: Konaklama Tesislerinin İllere Göre Yoğun Sezon Oda Doluluk Oranları........................................................................................ 55
Tablo 35: Konaklama Tesislerinin İllere Göre Yıllık Oda Doluluk Oranları........................................................................................................ 55
Tablo 36: Konaklama Tesislerinin Türlerine Göre Oda Sayıları........................................................................................................................... 56
Tablo 37: Konaklama Tesislerinin Türlerine Göre Yatak Sayıları.........................................................................................................................
57
Tablo 38: İşletmelerin Türlerine Göre Çalışan Sayıları........................................................................................................................................... 59
Tablo 39: Yıl Geneli ve Yüksek Sezonda Konaklama Tesislerinde Çalışanların Dağılımı............................................................................. 60
Tablo 40: Yıl Geneli ve Yüksek Sezonda Yeme, İçme ve Eğlence Tesislerinde Çalışanların Dağılımı......................................................
61
Tablo 41: Turizm İşletme Belgesi Sahibi İşyerlerinde İşgücü Hareketliliği........................................................................................................ 62
Tablo 42: 4 Mevsim Çalışan İşletmelerde İşgücü Hareketliliği............................................................................................................................ 62
7
Tablo 43: Genel Olarak Konaklama Tesislerinde İşgücü Hareketliliği............................................................................................................... 63
Tablo 44: 4 Mevsim Hizmet Veren Konaklama Tesislerinde İşgücü Hareketliliği........................................................................................... 63
Tablo 45: Genel Olarak Yiyecek, İçecek ve Eğlence Tesislerinde İşgücü Hareketliliği................................................................................ 64
Tablo 46: İşletmelerin Tesis Türlerine Göre İşgücü Hareketliliği........................................................................................................................ 65
Tablo 47: İşletmelerin İllere Göre İşgücü Hareketliliği........................................................................................................................................... 66
Tablo 48: İşgücü Hareketliliğinin Nedenleri (%)....................................................................................................................................................... 66
Tablo 49: Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları............................................................................................................................... 67
Tablo 50: Akdeniz Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları................................................................... 68
Tablo 51: Ege Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları............................................................................ 68
Tablo 52: Marmara Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları.................................................................. 69
Tablo 53: Karadeniz Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları................................................................ 69
Tablo 54: İç Anadolu Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları.............................................................. 70
Tablo 55: Güney Doğu Anadolu Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları......................................... 70
Tablo 56: Doğu Anadolu Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları.......................................................
71
Tablo 57: Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Ulusal Mesleki Yeterlilik Belgesine Sahip Olan Personel İstihdam Eden Tesis Sayısı...
71
Tablo 58: Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Ulusal Mesleki Yeterlilik Belgesine Sahip Olan Personele İlişkin Özetleyici İstatistikler72
Tablo 59: Coğrafi Bölgelere Göre Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Ulusal Mesleki Yeterlilik Belgesine Sahip Olan Personel
İstihdam Eden Tesis Sayısı............................................................................................................................................................................................ 72
Tablo 60: İşletmelerde Çalışan Sayılarına Göre Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Ulusal Mesleki Yeterlilik Belgesine Sahip Olanlar 73
Tablo 61: Tesis Türlerine Göre Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK Ulusal Mesleki Yeterlilik Belgesine Sahip Olanlar.............................. 74
Tablo 62: İşgücünün Mesleki Bilgi ve Beceri Yetersizliğinde Etkili Faktörler.................................................................................................. 75
Tablo 63: İşverenlerin Çalışanlarını Eğitime Göndermesi Üzerinde Olumsuz Etkisi Olabilecek Faktörler (%)........................................ 76
Tablo 64: İşletmelerde Görev Yapılan Düzeylere Göre Bir Önceki Yıl Hizmet İçi Eğitim Alma Durumu................................................... 77
Tablo 65: İşletmelerin Coğrafi Bölgelere ve Görev Yapılan Düzeye Göre Bir Önceki Yıl Hizmet İçi Eğitim Alma Durumu................. 77
Tablo 66: Yoğun Sezon Doluluk Oranlarına ve Görev Yapılan Düzeye Göre Bir Önceki Yıl Hizmet İçi Eğitim Alma Durumu............ 78
Tablo 67: Yıllık Ortalama Doluluk Oranlarına ve Görev Yapılan Düzeye Göre Bir Önceki Yıl Hizmet İçi Eğitim Alma Durumu.......... 78
Tablo 68: İşletmenin Çalışan Sayısı ve Görev Yapılan Düzeye Göre Bir Önceki Yıl Hizmet İçi Eğitim Alma Durumu........................... 79
Tablo 69: Tesis Türü ve Görev Yapılan Düzeye Göre Bir Önceki Yıl Hizmet İçi Eğitim Alma Durumu...................................................... 80
Tablo 70: İşletmelerin Coğrafi Bölgelere Göre Son 12 Ay İçerisinde Çalışanlarına Eğitim Programları Düzenleme Durumu............ 81
Tablo 71: Konaklama Tesislerinin Yoğun Sezon Doluluk Oranlarına Göre Son 12 Ay İçerisinde Çalışanlarına Eğitim Programları
Düzenleme Durumu....................................................................................................................................................................................................... 82
Tablo 72: Konaklama Tesislerinin Yıllık Ortalama Doluluk Oranlarına Göre Son 12 Ay İçerisinde Çalışanlarına Eğitim Programları
Düzenleme Durumu....................................................................................................................................................................................................... 82
Tablo 73: İşletmelerin Çalışan Sayısına Göre Son 12 Ay İçerisinde Eğitim Programları Düzenleme Durumu......................................... 83
Tablo 74: İşletmelerin Tesis Türüne Göre Son 12 Ay İçerisinde Çalışanlarına Eğitim Programı Düzenleme Durumu........................... 84
Tablo 75: Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları* (Çoklu Yanıt)....................................................................................................... 85
Tablo 76: Coğrafi Bölgelere Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları** (Çoklu Yanıt %).................................................... 87
Tablo 77: Çalışan Sayısına Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları* (Çoklu Yanıt %)......................................................... 88
Tablo 78: İşletmelerin Tesis Türüne Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları -1* (Çoklu Yanıt)........................................ 89
Tablo 79: İşletmelerin Tesis Türüne Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları -2* (Çoklu Yanıt)....................................... 90
Tablo 80: Akdeniz Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları** (Çoklu Yanıt %).................. 92
Tablo 81: Doğu Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları**.................................... 93
Tablo 82: Ege Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları**....................................................... 94
8
Tablo 83: Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları**(Çoklu Yanıt%).. 95
Tablo 84: İç Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları**........................................... 96
Tablo 85: Karadeniz Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları**............................................
97
Tablo 86: Marmara Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları**..............................................
98
Tablo 87: Son 12 Ayda Eğitimlere Katılan Personelin Görev Düzeyleri* (Çoklu Yanıt)...................................................................................
99
Tablo 88: Konaklama Tesislerinin Yoğun Sezon Doluluk Oranlarına Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlere Katılan
Personelin Görev Düzeyleri* (Çoklu Yanıt)................................................................................................................................................................
99
Tablo 89: Konaklama Tesislerinin Yıllık Ortalama Doluluk Oranlarına Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlere Katılan
Personelin Görev Düzeyleri* (Çoklu Yanıt)................................................................................................................................................................ 100
Tablo 90: İşletmelerin Tesis Türüne Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlere Katılan Personelin Görev Düzeyleri**(Çoklu Yanıt). 100
Tablo 91: Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlere Katılanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Konuları*......................................................... 101
Tablo 92: İşletmelerin Çalışan Sayılarına Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı *........................................ 103
Tablo 93: İllere Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı *....................................................................................... 103
Tablo 94: İşletmelerin Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı**.............................................. 104
Tablo 95: Konularına Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı*............................................................................. 105
Tablo 96: Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Sayısı İle Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı Arasındaki İlişkiler*................................... 106
Tablo 97: Çalışanların Görev Düzeyleri ve Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı*................................................. 106
Tablo 98: Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%)......................................................................................................... 107
Tablo 99: Akdeniz Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%)............................................................... 108
Tablo 100: Akdeniz Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (İhtiyaç Duyuyor %). 109
Tablo 101: Doğu Anadolu Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%).................................................. 110
Tablo 102: Doğu Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular
(İhtiyaç Duyuyor %).......................................................................................................................................................................................................... 110
Tablo 103: Ege Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%).....................................................................
111
Tablo 104: Ege Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (İhtiyaç Duyuyor %)..
111
Tablo 105: Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%)..................................... 112
Tablo 106: Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular
(İhtiyaç Duyuyor %).......................................................................................................................................................................................................... 112
Tablo 107: İç Anadolu Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%)........................................................ 113
Tablo 108: İç Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular
(İhtiyaç Duyuyor %).......................................................................................................................................................................................................... 114
Tablo 109: Karedeniz Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%)......................................................... 114
Tablo 110: Karedeniz Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular
(İhtiyaç Duyuyor %).......................................................................................................................................................................................................... 115
Tablo 111: Marmara Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%).............................................................. 116
Tablo 112: Marmara Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (İhtiyaç Duyuyor %) 116
Tablo 113: Tesis Türü ve Sınıfına Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular -1* (%)................................................ 117
Tablo 114: Tesis Türü ve Sınıfına Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular -2* (%)............................................... 118
Tablo 115: Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duyulan Diğer Konular (Çoklu Yanıt)....................................................................................................... 119
Tablo 116: Önümüzdeki Bir Yılda Çalışanlar İçin Eğitim Programı Gerçekleştirme Durumu......................................................................... 119
Tablo 117: Coğrafi Bölgelere Göre Önümüzdeki Bir Yılda Çalışanlar İçin Eğitim Programı Gerçekleştirme Durumu............................ 120
Tablo 118: Konaklama Tesislerinde Yıllık Ortalama Doluluk Oranına Göre Önümüzdeki Bir Yılda Çalışanlar İçin Eğitim Programı
Gerçekleştirme Durumu................................................................................................................................................................................................ 120
Tablo 119: İşletmelerde Çalışan Sayısına Göre Önümüzdeki Bir Yılda Çalışanlar İçin Eğitim Programı Gerçekleştirme Durumu...... 121
Tablo 120: Tesis Türüne Göre Önümüzdeki Bir Yılda Çalışanlar İçin Eğitim Programı Gerçekleştirme Durumu.................................... 122
Tablo 121: İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar (%)......................................................................................................................................... 123
Tablo 122: Tesis Türleri ve Sınıflarına Göre Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar -1*(%)........................................................ 123
9
Tablo 123: Tesis Türleri ve Sınıflarına Göre Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar -2*(%)....................................................... 124
Tablo 124: İşletmelerde Çalışan Sayısına Göre Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar (%)..................................................... 124
Tablo 125: Ankara’daki İşletmelerde Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar (%)........................................................................ 125
Tablo 126: Antalya’daki İşletmelerde Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar (%)....................................................................... 125
Tablo 127: İstanbul’daki İşletmelerde Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar (%)....................................................................... 126
Tablo 128: İzmir’deki İşletmelerde Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar (%)............................................................................ 126
Tablo 129: Muğla’daki İşletmelerde Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar (%).......................................................................... 127
Tablo 130: İşletmelerde İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Diğer Kurumlar (Çoklu Yanıt).................................................................................. 127
Tablo 131: Öngörülen ve Gerçekleştirilen Anket Sayılarının İllere Göre Dağılımı........................................................................................... 133
Tablo 132: Anket Uygulanan Kurumları...................................................................................................................................................................... 133
Tablo 133: Eğitimcilerin Branşlara Göre Dağılımı..................................................................................................................................................... 135
Tablo 134: Otel Türleri.................................................................................................................................................................................................... 135
Tablo 135: İşletme ve Çalışma Türüne Göre Çalışan Sayısı.................................................................................................................................. 136
Tablo 136: Çalışma Türüne ve Sayısına Göre İşletmelerin Dağılımı................................................................................................................... 136
Tablo 137: Son 12 Ayda İşe Alınan ve İşten Ayrılan Personel Sayısı................................................................................................................... 136
Tablo 138: İşletme Türüne Göre İşe Alınan ve İşten Ayrılan Personel Sayısı................................................................................................... 137
Tablo 139: Çalışanların Eğitiminin Yetersiz Kalmasında Etkili Olan Nedenler.................................................................................................. 139
Tablo 140: Çalışanların Eğitiminin Yetersiz Kalmasında Etkili Olan Diğer Nedenler...................................................................................... 139
Tablo 141: İhtiyaç Duyulan Meslek İçi Eğitim Alanları............................................................................................................................................. 140
Tablo 142: İhtiyaç Duyulan Diğer Meslek İçi Eğitim Alanları................................................................................................................................. 141
Tablo 143: Yönetici ve Süpervizörler İçin Eğitime İhtiyaç Duyulan Alanlar....................................................................................................... 142
Tablo 144 Yönetici ve Süpervizörler İçin Eğitime İhtiyaç Duyulan Diğer Alanlar............................................................................................ 143
Tablo 145: Son Bir Yılda Çalışanlara Yönelik Verilen Eğitimlerin İçeriği............................................................................................................ 145
Tablo 146: Son Bir Yılda Verilen Eğitimlere Katılan Personel Türü..................................................................................................................... 146
Tablo 147: İşyerindeki Mevcut Çalışanlar İçin İhtiyaç Duyulan Eğitim Alanları................................................................................................ 147
Tablo 148: İşyerindeki Mevcut Çalışanlar İçin İhtiyaç Duyulan Diğer Eğitim Alanları..................................................................................... 148
Tablo 149: Önümüzdeki Yıl İçin Çalışanlara Yönelik Eğitim Çalışmaları............................................................................................................ 149
Tablo 150 İşverenlerin Çalışanları Eğitime Göndermemesinde Etkin Nedenler............................................................................................. 150
Tablo 151: Çalışanlara Yönelik Eğitim İçin En Uygun Mekân................................................................................................................................ 151
Tablo 152: Farklı Eğitim Metotlarının Çalışanlar İçin Uygunluğu......................................................................................................................... 153
Tablo 153: Eğitim Vermesi Beklenen Kurum............................................................................................................................................................. 154
Tablo 154: Mesleki Yeterlilik Kurumuna Dair Bilgi Düzeyi..................................................................................................................................... 155
Tablo 155: Mesleki Yeterlilik Kurumu Belgeli Çalışan Sayısı................................................................................................................................. 156
Tablo 156: Turizm Sektörünün Gelişmesi İçin Gereken Faktörler....................................................................................................................... 158
Tablo 157: Turizm Sektörünün Gelişmesi Etkileyen Sorunlar............................................................................................................................... 159
Tablo 158: Derinlemesine Görüşmelerin Yapıldığı Meslek Grupları................................................................................................................... 169
Tablo 159: İllere Göre Yapılan Görüşme Sayısı........................................................................................................................................................ 169
10
GRAFİKLER
Şekil 1: Yıllara Göre Gelen Uluslararası Turist Sayısı (Milyon)...............................................................................................................................
17
Şekil 2: Turizmin Geleceğine Dair Tahminler........................................................................................................................................................... 22
Şekil 3: Turizmin İstihdama Katkısı.............................................................................................................................................................................. 23
Şekil 4: Turizmin İstihdama Toplam Etkileri............................................................................................................................................................... 24
Şekil 5: İşletmelerin Son 12 Ay İçerisinde Çalışanlarına Eğitim Programları Düzenleme Durumu............................................................. 81
Şekil 6: İşletmelerin Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı*.......................................................................................... 102
Şekil 7: Katılımcıların Bağlı Olduğu Kurum Türü...................................................................................................................................................... 134
Şekil 8: Çalışanların Mesleki Eğitim Düzeylerinin Yeterliliği................................................................................................................................. 138
Şekil 9: Son Bir Yılda Çalışanlara Yönelik Eğitim Verilmesi.................................................................................................................................. 144
Şekil 10: Son Bir Yılda Verilen Eğitimlerin Çalışanlara Katkısı.............................................................................................................................. 146
Şekil 11: İşyerindeki Mevcut Çalışanlar İçin Duyulan.............................................................................................................................................. 147
Şekil 12: Eğitim İçin En Uygun Zaman Dilimi............................................................................................................................................................ 152
Şekil 13: Eğitim İçin En Uygun Günler........................................................................................................................................................................ 152
Şekil 14: Eğitim İçin En Uygun Aylar........................................................................................................................................................................... 153
Şekil 15: İşyerlerinde Çalışan Performansı Değerlendirme Sisteminin Varlığı................................................................................................. 154
Şekil 16: Turizm Sektörünün Mesleki Standartları Yeterlilikleri ve Yeterlilik Seviyelerinden Haberdarlık................................................. 155
Şekil 17: Myk’nun Mesleki Standartlar Belirlemesinin Turizm Sektörü Açısından Gerekli ve Faydalı Olup Olmadığına Dair
Kanaatler............................................................................................................................................................................................................................ 156
Şekil 18: Turizm Sektörünün Geleceğine Dair Kanaatler...................................................................................................................................... 157
Şekil 19: Yıllara Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları (%)....................................... ......................... ......................... ......................... ....................... 216
Şekil 20: Sektörlere Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları 2014 (%)......................... ......................... ......................... ......................... ................. 216
Şekil 21: Cinsiyete Göre Kayıt Dış İstihdam Oranları......................... ......................... ......................... ......................... ......................... ........... 216
Şekil 22: Yaş Dağılımına Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları 2014 (%)......................... ......................... ......................... ......................... ........ 216
Şekil 23: Eğitime Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları 2014 (%)......................... ......................... ......................... ......................... ..................... 217
Şekil 24: NUTS II Bölgelerine Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları 2014 (%)......................... ......................... ......................... ......................... 217
Şekil 25: Hizmet Sektöründe İllere Göre Kayıtdışı İstihdam Oranları......................... ......................... ......................... ......................... ....... 218
11
BÖLÜM I:
GİRİŞ
1.Projenin Amacı ve Kapsamı
Türkiye’de istihdam yapısı içerisinde turizm sektörü ve ona bağlı diğer sektörlerin giderek artan bir önem
kazanması nedeniyle turizm sektöründe hem işverenler, hem çalışanların uyum yeteneğinin artırılması
hedefi önem kazanmıştır. Bu gelişme doğrultusunda, Sosyal Güvenlik ve Çalışma Bakanlığı Katılım Öncesi
Yardım Aracı (IPA)’nın dördüncü unsuru altında bir operasyon hazırlamıştır.
TUYUP (Turizm Sektöründe İşverenlerin ve Çalışanların Uyum Yeteneklerinin Arttırılması Projesi) adı verilen
projenin temel hedefleri şunlardır:
•
Hayat boyu öğrenme anlayışının sektörde yaygınlaşması ve işletmelerin beşeri kaynaklara yatırım
yapmaları neticesinde sektörün uyum yeteneğinin güçlendirilmesi; bu bağlamda T.C. Kültür ve
Turizm Bakanlığı ‘işletme belgesi’ olan tüm konaklama ve yiyecek-içecek işletmelerindeki işveren ve
çalışanların nitelik ve Avrupa Birliği standartlarına uyum yeteneğinin arttırılması,
•
Turizm sektöründe çevre duyarlılığının güçlendirilmesi,
•
Ayrıca, turizm sektörünün yüksek istihdam yaratma kapasitesi ve turizm işletmelerinin faaliyette
bulundukları bölge ve çevresiyle yüksek sosyal etkileşim potansiyeli nedeniyle, özellikle geri
kalmış bölgelerin turizm potansiyelinden daha çok istifade edilerek, dengeli bir bölgesel gelişimin
sağlanmasına ve bölgesel farklılıkların azaltılmasına katkıda bulunulması.
Yukarıda sıralanan amaç ve yaklaşımlarla hazırlanan proje, turizm sektörünün yakın işbirliği içerisinde
olduğu farklı alanlardaki birçok paydaşı içinde barındırmaktadır. Proje; T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı,
Bakanlığın İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri, turizm sektöründe yer alan paydaş örgütler, sosyal ortaklar,
otel ve restoranlar, çalışan ve işverenler, eğitim kurumları, odalar, turizm çalışanlarına ait sendikalar, turizm
fakültesi olan üniversiteler ve Bölgesel Kalkınma Ajansları gibi turizm sektörüyle ilişkili birçok ortak ile yakın
işbirliği kurmaya çalışmıştır.
Ocak 2014’te başlayan ve 2016 yılının Temmuz ayında tamamlanması planlanmış toplam 30 ay süreli
projede, özellikle Turizm İşletme Belgeli tesislerin ön büro, servis, kat hizmetleri ve mutfak çalışanlarının
mesleki, teknik ve yabancı dil becerilerinin AB standartları çerçevesinde geliştirilmesine çalışılmıştır.
TUYUP projesi 6 bileşendenoluşmaktadır:
Bileşen 1: Farkındalık Artırma Çalışmaları:Proje kapsamındaki faaliyetleri geniş kitlelere duyurmak,
proje hakkında bilgi vermek, kupon eğitim programı ve yeşil yıldız gibi uygulamalara dikkat çekerek ilgi
oluşturmak ve proje sonuçlarını sektör temsilcileri ve paydaşlarla paylaşmak üzere 50’den fazla toplantı
düzenlenmiştir. Ayrıca baskılı malzemeler, kitapçıklar, bilgi içeren USB bellekler gibi pek çok görünürlük
malzemesi üretilmiş ve kullanılmıştır.
Bileşen 2: Turizm Sektöründe İş Gücü Analizi: Bu raporun içeriğini oluşturan, Turizm sektöründe, Bakanlık
işletme belgeli konaklama, yeme içme ve eğlence tesislerinin işgücü yapısı, ihtiyaçları ve geleceği
konusunda yapılan geniş kapsamlı çalışmadır.
BÖLÜM I: GİRİŞ
Bileşen 3: Eğitim Programının Geliştirilmesi ve “Kupon” Programının Oluşturulması ve Uygunlaması:
Eğitim müfredatlarının güncellenmesi, Kupon Eğitim Programı için özel müfredatlar hazırlanması, eğitim
kurumlarının tespiti için kriterler belirlenmesi ve seçimlerinin yapılması, 5000’e yakın kişiye 180.000 saat
çalışan ve işveren düzeyinde eğitimler verilmesi, eğitim videolarının ve kitaplarının hazırlanması bu bileşen
altında gerçekleştirilen faaliyetlerdir. Ayrıca 890 çalışan için Ulusal Mesleki Yeterlilik Sınav Ücreti Desteği
sağlanmıştır.
15
Bileşen 4: Eğitim Sağlayıcıları arasında İletişim Ağının Oluşturulması ve Eğitim Kapasitelerinin
Artırılması: İletişim ağı oluşturma konusunda yol haritası hazırlanması 338 kişiye 4 ana dalda (ön büro,
servis, kat hizmetleri ve ileri mutfak) “Eğiticilerin Eğitimi” verilmesi ve 2 AB ülkesine (İtalya ve İspanya)
çalışma seyahati düzenlenmesi bu bileşenin kapsamını oluşturmaktadır.
Bileşen 5: Yeşil Yıldız Belgesi Hakkında Farkındalığın Arttırılması ve “En İyi Uygulama” Merkezlerinin
Kurulması: Konaklama tesislerine Yeşil Yıldız kavramının ve uygulamasının tanıtılması, başvuru ve hazırlık
kriterlerine ilişkin bilgi ve eğitimler verilmesi, en iyi 15 uygulama merkezinin seçilerek 20 aday otele
danışmanlık hizmetleri sunulması, 2 adet TV spotu hazırlanması ve sonuçların paylaşılması bu bileşen
altında gerçekleştirilmiştir.
Bileşen 6: Online bilgi bankası sisteminin geliştirilmesi: Genel anlamda tüm proje faaliyetlerinin özel
anlamda da Kupon Eğitim Programı, İşgücü Analizi Anketi ve Yeşil Yıldız gibi başvuru ve takip isteyen geniş
çaplı uygulamaların tümünün online olarak yürütülmesi bu bileşen tarafından sağlanan hizmetler ve altyapı
ile mümkün olmuştur.
Elinizdeki bu çalışma, yukarıda sıralanan 6 bileşen içinde 2. sırada zikredilen“Turizm Sektöründe İş Gücü
Analizi” kapsamında yürütülen araştırmaların sonuçlarını içermektedir.
Yukarıda belirtildiği gibi, turizm sektöründeki işgücünün mevcut durumunun fotoğrafının çekilmesi ve
geleceğe ilişkin projeksiyonlar yapılabilmesi TUYUP’un öncelikli amaçlarıdır. Bu amaçları gerçekleştirebilmek
için TUYUP kapsamında birbirinden farklı yöntemlerle üç ayrı araştırma yapılmıştır.
Bu çalışmalardan birincisi, organize edilecek eğitim çalışmalarına temel teşkil edecek verileri temin etmek
üzere gerçekleştirilen “Eğitim İhtiyaçları Araştırması”dır (Training Needs Analysis/TNA). Bu araştırmanın
temel amacı, sektörde faaliyet göstermekte olan işverenlerin ve çalışanların eğitim ihtiyaçlarının
belirlenmesidir. Bu amaçla, araştırmanın hedef kitlesi olarak turizm işletme belgesine sahip tesislerin
yöneticilerinin yanı sıra; turizm sektörü ile ilgili üniversite/yüksekokul öğretim elemanları, turizm meslek
lisesi öğretmenleri, turizm meslek kursları düzenleyen kurumların eğiticileri, turizmle ilgili STK’lar ve medya
temsilcileri de örnekleme dahil edilmiştir. Bu çalışma kantitatif teknikler kullanılarak ve CAPI (ComputerAssisted Personal Interviewing-Bilgisayar Destekli Yüzyüze Görüşme) yöntemiyle anketlerin uygulanması
şeklinde gerçekleştirilmiştir.
BÖLÜM I: GİRİŞ
TUYUP kapsamında yürütülen ikinci çalışma yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler aracılığıyla
uygulanan kalitatif “Anahtar Bilgi Kaynakları Araştırması”dır (Key Informant Interview). Kültür ve Turizm
Bakanlığı yetkililerinin talep ve görüşleri doğrultusunda turizm işletme belgeli konaklama yeme-içme
tesislerinin yöneticilerinin yanı sıra, turizm eğitimi veren üniversitelerin öğretim üyeleri, liselerin müdürleri,
turizmle ilgili faaliyet gösteren STK’ların yöneticileri, ilgili kamu kurumlarının yöneticileri ve seyahat
acenteleri ile bu mülakatlar gerçekleştirilmiştir.
16
En son tamamlanan ve turizm işletme belgeli bütün tesislerin hedef kitle olarak alındığı üçüncü araştırma
ise “Turizm İşletme Belgeli Tesisler İşgücü Analizi”dir (Labor Force Analysis/LFA). Bu çalışmada, 08.05.2015
tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı kayıtlarına göre sayıları 4058 olan turizm işletme belgesi sahibi tüm
tesisler hedef kitle olarak kabul edilmiştir. Kısaca LFA olarak isimlendirilen bu çalışma kantitatif teknikler
kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Olabildiğince çok sayıda tesisin çalışmaya katılımını mümkün kılabilmek
amacıyla, soru formlarının tesislerin yöneticileri tarafından cevaplanmasını kolaylaştıracak üç ayrı yöntem
kullanılmıştır. Projenin başlangıcında, tesis yöneticilerinin şifre ile ulaşabilecekleri bir online anket
uygulaması başlatılmıştır. Tesislerin yöneticilerinin ankete katılımını sağlayabilmek için Bakanlık hem
resmi bir yazılı duyuru yapmış, ayrıca süreç içerisinde işletmeler telefonla uyarılarak ankete katılıma teşvik
edilmiştir. Tüm bunlara rağmen anket formunu doldurmayan işletmelere telefon üzerinden ulaşılmış ve kabul
eden yöneticilerle CATI (Computer Assisted Telephone Interviewing/ Bilgisayar Destekli Telefon Anketi)
yöntemiyle çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu ikisinin dışında, en baştan planlandığı gibi, ankete katılmayan
belli sayıda (900) tesis ziyaret edilmiş ve özel olarak geliştirilen bir yazılım aracılığıyla ve tablet bilgisayarlar
üzerinden CAPI yöntemiyle de anketler gerçekleştirilmiştir. Tüm olanakların kullanılması neticesinde listede
yer alan tesislerin yarısından biraz fazlasına ulaşılabilmiştir.
2. Dünyada ve Türkiye’de Turizme
Genel Bir Bakış
Ekonomik, sosyal, kültürel ve çevresel anlamda ülkeler ve bölgeler üzerinde güçlü bir etkiye sahip olan
turizm, dünya ekonomisinde hızla gelişen sektörlerden biridir. Turizm sektörünün gelir ve istihdam oranına,
sosyal ve kültürel hayata, bulunduğu bölgenin ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımına çok yönlü etkileri
vardır. Emek yoğun faaliyetlerin turizmde büyük bir paya sahip olması, özellikle gelişmekte olan ülkelerde
turizmin ulusal ve bölgesel kalkınmada önemli araç haline gelmesini sağlamıştır.
2.1.Ziyaretçi Sayıları
Dünyada, son yıllarda kendini daha çok hissettiren jeopolitik, ekonomik ve sağlık alanlarındaki problemlere
karşın uluslararası turizm hareketleri her yıl artış göstermektedir. 2011 yılında 994 milyon olan turist varışları,
2012 yılında 39 milyon artarak (+%4) 1 milyar 40 milyona ulaşmıştır. 2013 yılında bu sayı 1 milyar 88 milyona,
2014’de 1 milyar 134 milyona yükselmiştir. 2015’de ise 50 milyon artarak 1 milyar 184 milyona ulaşmıştır
(UNWTO, 2016).
Şekil 1: Yıllara Göre Gelen Uluslararası Turist Sayısı (Milyon)
BÖLÜM I: GİRİŞ
Kaynak: UNWTO
17
Uluslararası hareketlilik içinde 2005-2014 aralığında ortalama %2.8, 2015 yılında ise %4.72 büyüyen Avrupa
bölgesi en çok ziyaretçiyi çekmeye devam etmektedir. Afrika bölgesi küçülmeye devam ederken (%-2,91),
Asya Pasifik bölgesinde büyüme %5,4 artarak 264 milyondan 278,6 milyona ulaşmıştır.Bunu %5 büyüyen
Amerika bölgesi ve %1,72 büyüyen Orta Doğu bölgesi izlemektedir (UNWTO, 2016). Ülkemiz açısından
bakıldığında ziyaretçi sayısında 2007’de ve 2010 yıllarında ciddi düşüşlere rağmen, Kültür ve Turizm
Bakanlığı verilerine göre Türkiye 2014’de 36.837.900, 2015 yılında ise 36.244.632 ziyaretçi ağırlamıştır.
Tablo 1: Dünyada Uluslararası Turizmin Gelişimi
Pazar Payı
(%)
Uluslararası Turist Sayısı (milyon)
Değişim (%)
Yıllık
Ortalama
Büyüme
(%)
1990
1995
2000
2005
2010
2013
2014
2015
2015*
2015**
13/12
14/13
15/14
05 - 14
Dünya
435
527
674
809
950
1.088
1.134
1.184
100
100
4.6
4.2
4.4
3.8
Gelişmiş ekonomiler
296
336
420
466
513
585
619
647
60.2
54.7
4.6
5.8
4.6
3.2
Gelişmekte olan
ekonomiler
139
191
254
343
437
503
515
536
39.8
45.3
4.6
2.3
4.2
4.6
261.5
304.7
386.6
453.2
489.4
566.8
580.2
607,6
36.4
51.3
4.8
2.4
4.7
2.8
Kuzey Avrupa
28.7
36.4
44.8
59.9
62.8
67.2
70.8
75.6
6.1
6.4
2.4
5.3
6.8
2.0
Batı Avrupa
Dünya Turizm Örgütü Bölgeleri:
Avrupa
108.6
112.2
139.7
141.7
154.4
170.8
174.4
179.7
11.9
15.2
2.8
2.1
3.1
2.3
Orta/Doğu Avrupa
33.9
58.1
69.6
95.3
98.9
127.9
120.2
127.1
4.1
10.7
7.5
-6.0
5.8
2.7
Güney/Akdeniz
Avrupa
90.3
98.0
132.6
156.4
173.3
201.0
214.8
225.1
14.3
19.0
5.6
6.9
4.7
3.6
28 AB Ülkesi
230.1
268.0
330.5
367.9
384.3
433.2
454.1
477.9
30.1
40.4
3.9
4.8
5.2
2.4
Asya ve Pasifik
55.8
82.1
110.4
154.0
205.5
249.9
264.3
278.6
34.0
23.5
6.9
5.7
5.4
6.1
Kuzey-Doğu
Asya
26.4
41.3
58.3
85.9
111.5
127.0
136.3
142.1
19.2
12.0
3.4
7.3
4.3
5.3
Güney-Doğu
Asya
21.2
28.5
36.3
49.0
70.5
94.5
97.3
104.2
8.8
8.8
11.3
3.0
7.2
7.9
Okyanusya
5.2
8.1
9.6
10.9
11.4
12.5
13.2
14.2
3.4
1.2
4.6
6.0
7.1
2.1
Güney Asya
3.1
4.2
6.1
8.2
12.1
16.0
17.5
18.1
2.6
1.5
12.1
9.6
3.6
8.6
92.8
109.1
128.2
133.3
150.2
167.6
181.9
191.0
22.5
16.1
3.1
8.5
5.0
3.5
Kuzey Amerika
71.8
80.7
91.5
89.9
99.5
110.2
120.9
126.2
17.2
10.7
3.6
9.7
4.3
3.3
Karayipler
11.4
14.0
17.1
18.8
19.5
21.1
22.3
23.9
2.3
2.0
2.8
5.4
7.3
2.0
Orta Amerika
1.9
2.6
4.3
6.3
7.9
9.1
9.6
10.3
0.9
0.9
2.6
5.6
7.1
4.8
Amerika
Güney Amerika
7.7
11.7
15.3
18.3
23.2
27.2
29.1
30.7
2.1
2.6
1.4
7.1
5.4
5.1
14.7
18.7
26.2
34.8
50.4
54.7
54.9
53.3
2.7
4.5
4.4
0.4
-2.9
5.4
Kuzey Afrika
8.4
7.3
10.2
13.9
19.7
20.7
20.4
18.9
0.7
1.6
5.8
-1.4
-7.7
4.0
Sahra Altı Afrika
6.3
11.5
16.0
20.9
30.8
34.0
34.5
34.4
2.0
2.9
3.6
1.4
-0.1
6.2
9.6
12.7
22.4
33.7
54.7
49.1
52.4
53.3
4.4
4.5
-2.9
6.7
1.6
4.7
Afrika
BÖLÜM I: GİRİŞ
Orta Doğu
18
Kaynak: UNWTO
Turist orijini açısından bakıldığında, 2014 yılında 580 milyon ve 2015’de 608 milyon kişi ile Avrupa turizm
hareketlerinde en fazla tercih edilen bölge olmuştur (%51). Bunu 279 milyon turist (2014’de 264) ile AsyaPasifik bölgesi izlemiştir (%23). Amerika bölgesi uluslararası turizm hareketlerinin %16’sına ev sahipliği
yaparak 191 milyon turist çekmiş, Afrika ve Orta Doğu bölgeleri ise %4’lük bir payla 2015 yılında 53’er
milyon turist ağırlamıştır (UNWTO, 2016).
Tablo 2: Uluslararası Turizm Hareketlerinin Menşei
Pazar
Payı
(%)
Bölgelere Göre Uluslararası Turist Sayısı (milyon)
Değişim (%)
1990
1995
2000
2005
2010
2013
2014
2015
435
527
674
809
950
1,088
1,134
1.184
100
4.6
4.2
4.4
3.8
566.8 580.2
607.6
51.3
4.8
2.4
4.7
2.7
Dünya
Avrupa
Yıllık
Ortalama
Büyüme
(%)
250.7
304.0 386,6 453,2
489.4
2015* 13/12 14/13 15/14
05 - 14
Asya ve
Pasifik
58.7
86.3
110.4
154.0
205.5 249.9 264.3
278.6
23.5
6.9
5.7
5.4
6.4
Amerika
99.3
108.2
128.2
133.3
150.2
167.6
181.9
191.0
16.1
3.1
8.5
5.0
3.7
Afrika
9.8
11.5
26.2
34.8
50.4
54.7
54.9
53.3
4.5
24.4
0.4
-2.9
6.2
Orta Doğu
8.2
8.6
22.4
33.7
54.7
49.1
52.4
53.3
4.5
-2.9
6.7
1.6
6.5
Kaynak: UNWTO
En çok turist çeken ve gelir elde eden ülkeler sıralaması yıllara göre değişiklik göstermekle birlikte Fransa
84 milyon ziyaretçi ile 2013, 2014 ve 2015’de birinciliğini korumuştur. Meksika 5 basamak tırmanarak
2014’de en çok ziyaretçi çeken ilk 10 ülke arasında yer almıştır. 2015’de artan ABD ziyaretçileri sayesinde
%9,5’lik artış gerçekleştirerek, 29 milyon olan ziyaretçi sayısını 32 milyon üzerine çıkarmış ve 9. sırada yer
almıştır (UNWTO, 2016). Türkiye ise yaklaşık 40 milyon ziyaretçiyle 2013’de olduğu gibi 2014 yılında da 6.
sıradadır. 2015’de aynı sıralamayı korumuştur. 2015 yılı UNWTO verilerine göre İspanya %5’lik bir artışla
ziyaretçi sayısında 68 milyona ulaşmış, %4,7 artış gösteren İtalya ise 51 milyon ziyaretçi ağırlamıştır. Avrupa
bölgesinde en çok ziyaretçi çeken 4. ülke konumunda olan ülkemiz son yıllarda çevresinde yaşanan
güvenlik endişeleri ve Rus pazarındaki gelişmeler neticesinde uluslararası ziyaretçi sayısında yaklaşık
%1’lik bir düşüş yaşamıştır (UNWTO, 2016).
Tablo 3: Ülkelere Göre Uluslararası Turist Sayısı
Uluslararası Turist Sayısı
Seri
Milyon
Değişim (%)
2013
2014*
2015
14*/13
15/14
1
Fransa
TF
83.6
83.7
84.5
0.1
0.9
2
Amerika Birleşik Devletleri
TF
70.0
74.8
-
7.2
-
3
İspanya
TF
60.7
65.0
68.2
7.0
5.0
4
Çin
TF
55.7
55.6
56.9
-0.1
2.3
5
İtalya
TF
47.7
48.6
50.7
1.8
4.4
6
Türkiye
TF
37.8
39.8
-
5.3
-
7
Almanya
TCE
31.5
33.0
35.0
4.6
5.9
8
Birleşik Krallık
TF
31.1
32.6
33.0
5.0
-
9
Rusya Federasyonu
TF
28.4
29.8
31.3
5.3
5.0
10
Meksika
TF
24.2
29.1
32.1
21.5
9.5
Kaynak: UNWTO
BÖLÜM I: GİRİŞ
Sıra
No.
19
Ziyaretçi sayısı açısından ilk 10 içinde yer alan ülkelerden bazıları gelir açısından ilk 10 ülke sıralamasında
yer almamaktadır. 2014 yılı uluslararası turizm gelir sıralamasında ABD birinciliğini korumuştur. Çin
ve İngiltere sıralamada iki sıra yükselerek 3. ve 7.ciliğe yükselmiştir. Fransa ve Tayland ise gerilemiştir.
2015 yılında Tayland gelirlerini bir önceki yıla göre %20 civarında artırmıştır (UNWTO, 2016). İtalya ve
İspanya gelirlerinde %4’lük artış yaratmıştır. Bununla birlikte Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik
Krallıktaki artış %1 düzeyinde kalmıştır. İlk 10 içinde yer alan diğer bazı ülkelerde ise gelirlerde azalma
yaşanmıştır. Fransa’nın turizm gelirleri 2015 yılında %5 gerilemiştir. Gelirlerdeki gerileme Hong Kong’da %7
düzeyindeyken, Makao’da oldukça sert bir düşüş gerçekleşmiştir (%26) (UNWTO, 2016). Ülkemiz ise 26.6
milyar dolar ile en çok turizm geliri elde eden ülkeler sıralamasında 12. sıradadır.
Tablo 4: Ülkelere Göre Uluslararası Turizm Gelirleri
Uluslararası Turizm Gelirleri
US$
Sıra No.
Milyar
2013
BÖLÜM I: GİRİŞ
2014*
2015
14*/13
15/14
1
Amerika Birleşik Devletleri
172.9
177.2
178.3
2.5
0.6
2
Çin
51.7
105.4
114.1
10.2
8.3
3
İspanya
62.6
65.1
56.5
3.9
4.0
4
Fransa
56.6
57.4
45.9
1.5
-4.3
5
Tayland
41.8
38.4
44.6
-2.7
22.0
6
Birleşik Krallık
41.8
46.6
42.4
6.1
-2.0
7
İtalya
43.9
43.9
39.7
3.6
4.5
8
Almanya
41.3
43.3
36.9
4.9
1.9
9
Hong Kong (Çin)
38.9
38.4
35.9
-1.5
-6.6
10
Makao (Çin)
43.0
42.6
31.3
-1.1
-26.5
Kaynak: UNWTO
20
Değişim (%)
2.2.Ekonomik Etkiler
2014 yılında uluslararası turizmde ziyaretçi harcamaları bir önceki yıla kıyasla 59milyar dolar artarak 1 trilyon
295milyar dolara ulaşmıştır. Uluslararası turizm gelirinin 512.9milyar dolarını (% 39,61) Avrupa, % 32,44’lük
kısmını Asya-Pasifik, %21,16’lık kısmını Amerika, yaklaşık %4’ünü Ortadoğu, yaklaşık %3’ünü de Afrika
ülkeleri paylaşmaktadır (UNWTO, 2016).
Uluslararası turizm gelirleri 2015 yılında bir önceki yıla göre %4,86 oranında azalarak 1 trilyon 232milyar
dolara gerilemiştir. (UNWTO, 2016)
2014 yılında uluslararası turizm hareketlerinde en çok harcama yapan ilk 10 ülke sıralamasında 234.7
milyar dolarla Çin birinciliğini korumuştur. Bunu yaklaşık 111 milyar dolarla ABD, 91.4 milyar dolarla Almanya
izlemiştir. % 2,63artışla İngiltere, Rusya Federasyonu’nun önünde 4. sırada yer almıştır. Benzer bir şekilde
2015 yılı verilerine bakıldığında Çin 292 milyar dolar düzeyinde harcama ile birinciliğini devam ettirmiştir.
Bunu 120.5 milyar dolar ile ABD, 76.3 milyar dolar ile Almanya izlemiştir (UNWTO, 2016).
UNWTO verilerine göre 2015’de 5.4 milyar ABD doları harcamayla ülkemiz uluslararası turizm harcamalarında
bir önceki yıla göre 5.88’lik (5.1 den 5.4 e) artış gerçekleştirmiştir. Ülkemizde turizmden elde edilen gelirlerde
ise %8,2 düzeyinde bir azalma gerçekleşmiştir ( TUİK, 2016). Dünyada 2015 yılında kişi başı ortalama turizm
harcaması 1.040 $ olarak gerçekleşmişken bu rakam ülkemizde dünya ortalamasının altında 715 $ olmuştur.
(TUİK, 2016).
Tablo 5: Turizm Harcamalarına Göre Ülkelerin Sıralaması
Uluslararası Turizm
Harcamaları
(US$ milyar)
Sıra
No.
Yerel Para Birimleri
Değişim (%)
Pazar
Payı (%)
Nüfus
(milyon)
Kişi
Başına
Düşen
Harcama
(US$)
2013
2014*
2015
13/12
14*/13
15/14
2014*
2014
2014*
1
Çin
128.6
234.7
292.2
23.8
27.1
24.5
13.2
1,368
121
2
Amerika Birleşik
Devletleri
104.1
110.8
120.5
3.8
6.4
8.7
8.9
319
347
3
Almanya
91.4
93.3
76.3
5.7
2.1
-2.1
7.4
81
1,137
4
Birleşik Krallık
58.5
63.2
63.5
3.5
2.8
8.1
4.6
65
893
6
Fransa
43.0
48.7
38.4
3.9
13.3
-5.5
3.8
64
747
5
Rusya Federasyonu
53.5
50.4
34.9
28.9
-5.7
-30.7
4.0
144
351
7
Kanada
35.2
33.8
29.3
3.2
3.3
0.3
2.7
35
951
8
Kore
21.6
23.2
25.0
-
7.1
7.6
5.4
51.0
-
9
İtalya
27.0
28.8
24.5
-1.0
6.9
1.5
2.3
60
481
10
Avustralya
28.6
26.3
23.5
4.9
9.4
10.5
2.1
24
1,114
BÖLÜM I: GİRİŞ
Kaynak: UNWTO
21
Dünya Turizm Örgütü’nün hazırladığı Turizm 2020 Vizyonu Raporu’na göre, 2020 yılında en fazla turist
çekecek üç bölge sırasıyla Avrupa (717 milyon), Asya ve Pasifik (397 milyon) ve Amerika (282 milyon)
olacaktır. 2020 yılına ait uluslararası toplam turizm pazarının %49,2’sini Almanya, Japonya, Amerika Birleşik
Devletleri, Çin, İngiltere, Fransa, Hollanda, Kanada, Rusya Federasyonu ve İtalya oluşturacaktır. Avrupa, 717
milyon kişi ile Avrupa’nın en çok turist kabul eden bölge olmayı sürdürecektir. Ancak, dünya turizminden
1996 yılında ortalama %60 pay alan Avrupa turizminin payının, %46’ya düşeceği öngörülmektedir.
Bölgelerin uluslararası turizm pazarından aldığı paylar açısından Avrupa, en fazla turist kabul eden bölge
olarak kalmakla birlikte büyüme ortalamasının %3,1 olarak dünya ortalamasının altında kalacaktır. Çin’in de
yer aldığı Doğu Asya/Pasifik Bölgesinin yıllık %7 büyüme ile pazar payını %27’ye yükselterek, % 18’de kalan
Amerika’nın da önünde yer alacağı, 2020 yılında Afrika ülkelerinin pazar payının %5, Orta Doğu ülkelerinin
%4, Güney Asya ülkelerinin payının ise %1 olacağı tahmin edilmektedir.
Şekil 2: Turizmin Geleceğine Dair Tahminler
Kaynak: UNWTO
Dünya Ekonomik Forumu tarafından yayımlanan 2015 seyahat ve turizm rekabet gücü raporuna göre,
Türkiye 2011 yılında 50. sırada yer alırken 2015 yılında 141 ülke arasında 6 sıra ilerleyerek 44. sıraya
yükselmiştir. Ülkemiz zengin doğal ve kültürel kaynaklar sıralamasında 29. sırada yer alırken, seyahat ve
turizmin önceliklendirilmesinde 83, insan kaynakları ve iş gücü piyasasında ise 88. sıradadır (The Travel &
Tourism Competitiveness Report, World Economic Forum, 2015). 15 adet UNESCO Dünya Miras Listesine
girmiş mekânlarıyla birlikte ülkemizin uluslararası fuar ve sergiler için elverişli imkanları turizmde çekiciliğini
artırmaktadır. Bunlara ek olarak, dünya sıralamasında havayolu altyapısı alanında 16. ve turizm altyapısı
alanında ise 38. sırada bulunması, bu alanlarda sektörün ilerleme kaydettiğinin bir göstergesidir. Ancak,
güven ve emniyet konularında iyileştirmeler olmasına rağmen endişe verici bir ülke olduğu ve bazı alanlarda
hala dünya genelinde geride kaldığı raporlanmıştır (bkz. The Travel & Tourism Competitiveness Report,
World Economic Forum, 2015).
BÖLÜM I: GİRİŞ
2.3.İstihdam
22
Sektörün ekonomik etkileri ve diğer sektörler ile ileri-geri bağlantıları dikkate alındığında Dünya Turizm ve
Seyahat Konseyi, sektörün küresel GSH’nın % 9,1’ini (yaklaşık 6,5 trilyon ABD doları) ürettiğini ve dolaylı
etkileri de hesaba katıldığında yaklaşık 260 milyon kişiye istihdam yaratarak küresel istihdama %8’den
fazla katkı sağladığını belirtmektedir (WTTC, 2013). 2013 yılında GSH’a katkısı %9,5 düzeyinde olan (7 trilyon
dolar) turizm sektörü, 266 milyon kişiye istihdam yaratmıştır (WTTC, 2014). 2014 yılında 2.1 milyonu doğrudan
6.1 milyonu dolaylı olmak üzere yeni istihdam yaratılmış, turizmin doğrudan ve dolaylı yarattığı istihdam 276
milyonu geçmiştir. İstihdam 2015 yılında 284 milyon olarak gerçekleşmiş, 2016 için yaratılacak istihdamın
289 milyon düzeyine çıkacağı beklenmektedir (WWTC, 2016). Yıllık % 2.3’lük büyümeyle istihdam miktarının
2025 yılında 357 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir (UNWTO, 2015). 2015 yılında 284 milyon kişiye
istihdam yaratan sektör son beş yılda olduğu gibi küresel ekonomik büyüme oranının üzerinde büyüyerek
7.2 trilyon dolar ve GSH’nın %9,8’ini sağlamıştır (WTTC, 2016). Sektörün 2016’da %3,5 büyüyeceği tahmin
edilmektedir. Dünya genelinde 11 işten 1’i turizmle ilgilidir (UNWTO, 2014; WWTC, 2016). 2026’da toplam
10.9 trilyon dolar ile GSH’ya etkisinin %10,8 düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir (WTTC, 2016).
Dünyada uluslararası sermaye yatırımlarının yaklaşık %7’si turizm alanına yapılmaktadır (UNWTO, 2014).
2015 yılında dünya genelinde turizm alanında yapılan yatırımların toplamı 774.6 milyar ABD doları olarak
gerçekleşmiştir (WWTC, 2016). Orta ve uzun vadede sektörün her yıl 6 ila 8 milyon yeni iş yaratması
beklenmektedir.Dünya genelinde turizmde istihdam edilenlerin %50’den fazlası 25 yaş altı olup, kadınların
sektördeki istihdam edilme oranının ise %60-70 aralığında olduğu rapor edilmektedir (ILO, 2012, 2013,
2014). Petrol, kimya ve otomotiv endüstrisinden sonra uluslararası ihracatın %6’sına tekabül eden işlem
hacmiyle dünyada dördüncü sırayı alan turizm sektörü (ILO, 2014), 2015 yılında toplam ihracattaki payını
%7’ye çıkararak, otomotiv sektörünün de önüne geçip 3. sıraya yükselmiştir. Her ne kadar kadın-erkek
arasında çalışılan mesleki alanlar açısından eşitsizlik devam etse de turizm yarattığı her bir istihdam ile ilgili
ekonomide 1.5’lik ilave istihdam yaratabilmektedir (Baum, 2013).
2015 yılında, sektörün GSMH’ya katkısı ülkemizde %12,9 dolayında gerçekleşmiştir. 251.1 milyar TL olarak
gerçekleşen ekonomik faaliyetin, 2016 yılında %1,1 artacağı, 2026’da ise %3,7 artarak 363.2 milyar TL ye
ulaşacağı öngörülmektedir (WWTC, 2016). 2015 yılında ülkemizde sektörün toplamda yarattığı istihdam
2.193.000’dür. 2016’da bunun %0,7 artacağı ve 2026 da ise 2.207.500 kişinin sektörde istihdam edileceği
öngörülmektedir (WTTC, 2016 Country Reports). 2015 yılında ülkemizde sektöre yapılmış 38.8 milyarlık
yatırım toplam yatırımların %9,9’unu oluşturmuştur. Sektörde yatırımların gelecek 10 yılda %3,8 oranında
yıllık olarak artacağı ve 2026’da 54.6 milyar TL’ye ulaşacağı tahmin edilmektedir (WWTC, 2016). Ülkemizde
turizmde meydana gelen bir birimlik gelişme, ülke ekonomisinde iki birimlik canlanma yaratmaktadır
(AKTOB, 2014). Turizm, girdi alımları ile ekonomide 54 sektörü doğrudan etkilerken bir yıl içinde 26 milyar
dolarlık satın alma yapmaktadır. Bu özellikleri ile turizm, ekonomideki 59 ana sektör içinde, ekonomiyi en
fazla canlandıran 20. sektördür. Turizm, özellikle bazı sektörler için oldukça hayati konumdadır. Örneğin,
balıkçılık ana sektörü, ara malı olarak sattığı ürünlerin %51’ini turizme sunmaktadır. Gıda ve içecek sektörü
ara malı satışlarının da %20’si turizm sektörüne yönelmektedir. Mobilya sektörü de ara mallarının %14’ünü
turizme satmaktadır. Öte yandan turizm, birçok sektörün ihracatından daha fazla gelir yaratmaktadır. 20
sektörün turizme yaptığı satışlar, ihracatından daha büyüktür (AKTOB, 2014). Elde edilen gelir dış ticaret
açığının kapanmasında %34’lük role sahiptir.
Kaynak: UNWTO
BÖLÜM I: GİRİŞ
Şekil 3: Turizmin İstihdama Katkısı
23
Şekil 4: Turizmin İstihdama Toplam Etkileri
Kaynak: UNWTO
BÖLÜM I: GİRİŞ
Dünya genelinde turizmin istihdama toplam etkileri son 30 yılda sürekli bir artış göstermektedir. 1990’lı
yıllardan bu yana dünyanın en önemli turizm merkezi olarak kabul edilen Avrupa’da turizm ile ilgili doğrudan
istihdamın toplam istihdama oranı yaklaşık %6’dır (Boz, 2006). Bu, dünya ortalamasının üstündedir. Bu oran
Akdeniz havzasında yer alan İspanya, Portekiz, Yunanistan gibi ülkelerde %10’lara ulaşmaktadır (Boz, 2006).
Avusturya’da her 100 kişiden 14’ü turizm sektöründe istihdam edilmektedir. Yunanistan’da bu sayı her 100
kişiden 10’u iken, İspanya’da 9’u, İsviçre’de 8’i, Almanya’da ise 7’sidir. Fransa’da etkin işgücünün % 4,3’lük
kısmı turizm sektörü tarafından istihdam edilmektedir. İtalya’da ise, turizm sektörünün yarattığı doğrudan
istihdam, ülke genelindeki toplam istihdamın % 5,9’udur. Buna karşılık, Barbados (% 10,5), Mauritius Adası
(% 10) gibi ülkelerde doğrudan istihdam edilen işgücü miktarı, toplam istihdam içerisinde büyük bir paya
sahiptir. Yeni Zelanda, Tayland, Güney Afrika gibi gelişmekte olan ülkelerde turizm faaliyetlerinin ciddi
istihdam artışları yarattığı görülmektedir. Bunun nedeni olarak, bu tür turizm destinasyonlarının yüksek
işsizlik oranı, ekonomik kalkınma, dış borçlanma gibi temel sorunların çözümü olarak turizm sektörünü
öncelikli sektör olarak görmeleridir (Bkz. Boz, 2006, s. 45). 2015 yılına gelindiğinde ise dünya genelinde
toplam istihdamın %9.5’i turizmden kaynaklı olup, toplamda 283 milyonun üzerinde istihdam yaratmıştır
(WTTC, 2016).
24
Tablo 6: Çeşitli Ülkelerde Turizmde Istihdam
İstihdama Doğrudan Katkısı
Ülkeler
2012
Bin Kişi
2015
Bin Kişi
Mısır
1375.5
1110.5
İtalya
1099.5
İspanya
Fas
Türkiye
Yunanistan
İstihdama Dolaylı Katkısı
Ülkeler
2012
Bin Kişi
2015
Bin Kişi
Mısır
3106.6
2620.0
1119.
İspanya
2690.9
2609.0
893.9
937.5
İtalya
2680.8
2901.0
828.8
731.5
Fas
2053.6
1687.0
516.4
600.0
Türkiye
1810.9
2193.0
330.6
401.0
Yunanistan
688.8
822.0
Tunus
217.0
185.0
Tunus
453.8
400.0
Lübnan
120.2
212.0
Lübnan
322.5
327.0
Kıbrıs
26.1
24.0
Kıbrıs
77.4
73.5
Malta
25.3
29.0
Malta
45.7
51.0
Avrupa Birliği ülkelerinde (AB) 12 milyon üzerinde kişi turizm ve seyahat sektörüyle bağlantılı işlerde
çalışmaktadır (Eurostat, 2015). 7 milyonu yiyecek-içecek faaliyet alanında, 3.3 milyonun ise konaklama,
seyahat acentesi ve tur operatörlerince istihdam edilmektedir (Eurostat, 2015). Her altı kişiden birinin
turizm sektöründe istihdam edildiği Malta’yı, 2.1 milyon istihdamla Almanya, İtalya (1.4m), İspanya ve Fransa
(1.3m) izlemektedir (Eurostat, 2015). İşgücü profili açısından sektörde istihdam dünya ve Avrupa genelinde
ağırlıkla 25 yaş altı ve kadınlardan oluşmaktadır. 2015 verilerine göre AB ülkelerinde turizm sektöründe
istihdam edilenlerin %58’i kadındır. Slovakya, Latviya, Litvanya ve Polonya gibi ülkelerde her üç kadından
ikisi turizm sektöründe yer alırken, sadece Belçika, Malta ve Lüksemburg’da sektörde kadın istihdamı
%50’nin altındadır (Eurostat, 2015). AB ülkelerinin genelinde (İspanya, Yunanistan, Kıbrıs ve Portekiz
hariç), kısmi-zamanlı çalışma oranı ekonomide yer alan diğer sektörlerden daha yüksektir (%24). Ayrıca
dünya genelinde olduğu gibi, AB ülkelerinde turizm faaliyetleri genç yaştakilere (15-24 yaş) daha fazla
istihdam sağlamaktadır. 15-24 yaş aralığındakilerin istihdam oranı %13’dür. Ayrıca, 2015 verileri istihdam
edilenlerin eğitim düzeylerinin düşük olduğunu göstermektedir. Turizm sektöründe eğitimde lise ve dengi
okullardan mezun olmayan çalışanların oranı Avrupa Birliği ülkelerinde %20’dir (Eurostat, 2015). Benzer
sonuç Eurostat’ın 2008 raporunda da görülmektedir. Bu veriye göre toplam istihdamın yaklaşık % 25’i
yüksek eğitimlilerden oluşurken, turizm sektöründe bu oran % 10’dur. AB toplam istihdamının % 50’sini
orta düzey eğitimliler oluştururken, turizm sektöründe de bu oran aynıdır. Ancak, söz konusu ülkelerde
düşük eğitimlilerin toplam istihdamdaki payı % 25’iken, turizm sektöründe % 40’tır. Benzer bir şekilde,
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Ulusal Restoran Derneği tarafından 1996 yılı verileri esas alınarak
yapılan bir çalışmada, Birleşik Devletlerdeki restoran çalışanlarının % 52’sinin bayan olduğu, çalışanların
% 25’inin yaşlarının 16 ila 19, % 19’unun yaşlarının 20 ila 24 ve bir % 25’inin de yaşlarının 25 ila 34 arasında
olduğu belirtilmiştir (Boz, 2006). Avusturya’da, toplam turizm endüstrisi istihdamında kadınların payı %
60 ila 70 arasında değişmektedir (Boz, 2006; Weiermair, 1996). Aynı ülkede, alt sektörlere bağlı olarak,
kadınların sektördeki istihdam oranı yiyecek ve konaklama sektöründe oldukça yüksektir. Aynı ülkede,
endüstride çalışanların % 14.5’inin yaşı 20’nin altındadır. Hollanda’da, endüstride çalışanların ortalama
yaşı 23’tür; Danimarka’da, tüm çalışanların % 50’si 30 yaşın altındadır; İspanya’da ise, tüm çalışanların %
50’sinden fazlası 34 yaşın altındadır ve 16-24 yaş grubu sektördeki toplam istihdamın % 20.4’ünü temsil
etmektedir (Boz, 2006; Weiermair, 1996). Avustralya’da konaklama sektöründe çalışan bayanların oranı %
58, Danimarka’da % 62, Hollanda’da % 52’dir. İtalya’da erkekler ve kadınlar arasında % 50’lik bir bölünme
mevcuttur. İspanya’da ise, bu rakam % 42.5 olmasına rağmen, sektörde istihdam edilen kadınların sayısı
yıllar itibariyle artış göstermektedir. Yukarıda açıklanan istatistiklere ek olarak turizmde istihdamda parttime işlerin yaygınlığından bahsetmek yerinde olur. Fransa’da otelcilik ve konaklamada işlerin % 55’i,
seyahat sektöründe ise % 58’i, Kanada’da % 30’u, Malta’da % 50’si, İspanya’da ise 2008 verilerine göre %
17’si yarı zamanlıdır. Eurostat (2015) verileri gençlerin daha fazla istihdam edildiği turizm sektöründe geçici
BÖLÜM I: GİRİŞ
Kaynak: UNWTO
25
istihdam oranı diğer sektörlere göre yüksektir (%21). Bazı AB ülkelerinde (Kıbrıs gibi) bu oran %44’lere kadar
çıkmaktadır. Bulgaristan ve Yunanistan’da geçici işçilerin daimi işçilere oranı dört kat fazladır (Eurostat,
2015). Turizm sektöründe işgücü maliyetleri AB ülkelerinde diğer sektörlere kıyasla daha düşüktür. Genel
ekonomide ortalama saatlik işgücü maliyeti 24.5 avroyken, turizm sektöründe bu 20.2 avrodur (Eurostat,
2015).
BÖLÜM I: GİRİŞ
Ülkemiz açısından bakıldığında 2014 yılında turizm sektörü 580 bin kişiye doğrudan istihdam yaratmıştır
(toplam istihdamın % 2,2). 2015’de 614.000 rakamına ulaşacağı beklenmekle birlikte, doğrudan istihdam
2015’de 600.000 olarak gerçekleşmiş, yıllık % 4’lük bir artışla 2026 yılında doğrudan yaratılan istihdamın
851.000 olacağı tahmin edilmektedir (WWTC, 2016 - Country Reports). Turizm tarafından yaratılan doğrudan
ve dolaylı istihdam toplamının 2014 yılında 2 milyon 130 bin olduğu, 2015 ise bu rakamın % 3,7 artarak
toplam istihdamdaki payının % 8,3’e çıkarak 2 milyon 209 bini geçeceği öngörülmüştür. 2026 yılında yıllık
ortalama % 2,4 artışla toplam yaratılan turizm ilişkili istihdamın 2 milyon 787 bini geçmesi beklenmektedir
(WWTC, 2016 - Country Reports).
26
Ülkemizde turizm sektöründe istihdam edilenlere ilişkin veriler, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), Çalışma
Bakanlığı ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından her biri farklı amaçla ayrı ayrı tutulmaktadır. TÜİK
verilerine göre, NACE iktisadi faaliyet kollarında turizm sektörüne en yakın sektör olan konaklama ve
yiyecek hizmetleri faaliyetlerinde son yıllarda istihdam giderek artmaktadır. Sektördeki istihdamın toplam
içindeki payının son on yıldaki ortalaması %4,6’dır (ÇSGB, 2015). Yani, Türkiye’de turizm sektörü son
on yılda ortalama tüm istihdamın %4,6’sını karşılamaktadır (ÇSGB, 2015). 2009 küresel ekonomik kriz
sonrasında toplam istihdamın hızlı artış göstermesine karşın bu turizm sektöründe aynı hızda olmamıştır.
2011 yılından itibaren toplam istihdam içindeki payını artıran turizm sektörü 2014 yılında tüm istihdamın
%5,2’sini oluşturmaktadır (ÇSGB, 2015). 2015 Ağustos ayı itibarıyla bu oran %5,5 olup bir önceki döneme
göre az bir artış göstermiştir (ÇSGB, 2015). Bu dönem itibarıyla sektörde kayıtlı ve kayıtsız toplam 2
milyonu aşkın kişi istihdam edilmektedir (ÇSGB, 2015). Sektördeki istihdam yapısına ilişkin olarak Sosyal
Güvenlik Kurumu’nun yeni sınıflamasında sektörün alt birimleri; konaklama, havayolu, seyahat acenteliği
ve yiyecek içecek hizmetleri olarak sınıflamıştır. SGK tarafından açıklanan 2013 yılı Nisan ayı verilerine
göre; turizmle ilgili 5 ana faaliyet kolunda, sigortalı olarak çalışanların sayısı % 17 dolayında artmış, 2012
yılında 715 bin olan çalışan sayısı, 2013’de 838 bine yükselmiştir. 2013 yılı değerlerine göre; turizmin ülke
istihdamındaki payı % 6,2’den % 6,8’e çıkmış, turizm şirketlerinin toplam kayıtlı şirket içindeki payı da %
6,8’den % 7,3’e yükselmiştir. Son bir yılda, en fazla sigortalının yer aldığı yiyecek içecek hizmetlerinde
394 bin olan çalışan sayısı 457 bine ulaşmış, aynı dönemde, 222 bin olan konaklama sektörü çalışanları
sayısı da 257 bine çıkmıştır. Geçmişe göre daha fazla şirketin kapsama alındığı havayolu taşımacılığında
çalışanların sayısı da buna paralel olarak 6 bin 723’ten 18 bin 395’e yükselmiştir. TÜİK verilerine göre,
2015 Ağustos itibarıyla Türkiye’de kayıtdışı istihdam oranı %35 iken, NACE iktisadi faaliyet kolları içerisinde
turizm sektörüne en yakın sektör olan konaklama ve yiyecek hizmetleri faaliyetlerinde kayıtdışı istihdam
oranı %29’dur (ÇSGB, 2015). Yıllara göre bakıldığında, sektörde kayıtdışılık oranının sürekli düştüğü ve 2013
yılında %24,8 olan oranın 2014 yılında düşüşle %24,8’e ulaştığı görülmektedir (ÇSGB, 2015, s. 239). 1994
yılı itibariyle, “Turizm Endüstrisi ve İşgücü Araştırması” sonuçlarına göre; Türkiye’de konaklama sektöründe
istihdam edilenlerin dörtte üçünden fazlasının yaşlarının 15 ila 34 arasında olduğu belirtilmiştir (Boz, 2006;
İLO, 1994). Yine aynı araştırmada, restoran sektöründe istihdam edilenlerin yaklaşık %75’inin 15 ila 34
yaş grubu arasında ve seyahat acentelerinde çalışan işgücünün %75’inden fazlasının 20 ila 39 yaş grubu
arasında olduğu vurgulanmıştır (Boz, 2006; İLO, 1994). İŞKUR tarafından gerçekleştirilen Türkiye İş Gücü
Piyasası Araştırması (2015) sonuçlarına göre Konaklama ve Yiyecek İçecek Faaliyetleri alanında çalışanların
%30’u kadın %70’i erkek olup, kadın istihdamı bu sektör için Türkiye geneli oranından 4 puan düşük, erkek
istihdamı ise 4 puan yüksektir (İŞKUR, 2015). Sektörde temininde güçlük çekilen meslekler bulunmaktadır.
Temininde güçlük çekilen ilk 20 meslekten 13 tanesi aynı zamanda açık işi olan mesleklerdir. Garson (Servis
Elemanı), Bulaşıkçı (Stevard), Servis Komisi, Aşçı, Resepsiyon Görevlisi (Ön Büro Elemanı), Servis Elemanı
(Garson) Yardımcısı, Kat Hizmetleri Elemanı/Kat Görevlisi, Oda Görevlisi-bunlardan bazılarıdır (İŞKUR, 2015).
İŞKUR tarafından gerçekleştirilen araştırmanın sonuçları Konaklama ve Yiyecek Hizmetleri faaliyetlerinin
yürütüldüğü sektörde talep edilen asgari eğitim düzeyi %5,6 ile Meslek Lisesi, %1,3 ile Lisans programları,
%22,5 ile Genel Lise, %21,9 ile de Lise altıdır (İŞKUR, 2015).
Gerek dünya genelinde gerekse ülkemizde turizm sektöründe giderek artan bir eleman açığı sorunu
bulunmaktadır. Dünya Turizm ve Seyahat Konseyi (WWTC) tarafından turizm pazarında önemli paya sahip
46 ülkede istihdam eğilimlerinin incelendiği çalışmada (WWTC, 2015), turizm ve seyahat alanında gerekli
BÖLÜM I: GİRİŞ
yetenek ve becerilerin bulunmayışından kaynaklı dünya genelinde 14 milyon civarında iş kaybı riskinin
açığının varlığına dikkat çekmektedir. Çalışmaya katılan 46 ülkenin 37’sinde turizmde eleman açığının
gelecek 10 yılda da devam edeceğine vurgu yapılmaktadır. Turizm sektöründe kalifiye eleman açığı duyulan
alanlar içinde ülkeler arasında farklılık bulunmakla birlikte, yiyecek-içecek alanındaki işlerde donanımlı
çalışan açığının giderek artacağı öngörülmektedir (WWTC, 2015). Teknik yetersizlik, başvuranların azlığı,
deneyim eksikliği, daha yüksek ücretli işlerin aranması, sektöre/mesleğe yönelik olumsuz imaj, müşteri
hizmetleri, problem çözme becerilerindeki yetersizlik vb. unsurlar potansiyel çalışanların açık olan işlere
yerleştirilememesinde önemli rol oynamaktadır (WWTC, 2015). Diğer sektörlerle kıyaslandığında yüksek
işgören devir oranı (dünya ortalaması %18), sektörde işçi alımlarını sürekli devam eden ancak maliyetli olan
bir zorunluluğa dönüştürmüştür. Turizm faaliyetlerinin lokomotif sektör olarak benimsendiği gelişmekte
olan ülkelerde öncelik yeteneklerin geliştirilmesinden daha çok fiziksel altyapının geliştirilmesine yöneliktir.
Yeteneğe olan talebin yeteneği sunan arzla bir dengede olması, yeteneğe olan ihtiyacın artmasına paralel
arzda da benzer bir artışın olması sağlıklı bir durumdur. Bununla birlikte içinde Türkiye’nin de bulunduğu
12 ülke (Tayland, Polonya, Tayvan, Rusya, Peru, Kosta Rika, Arjantin, İsviçre, İtalya ve Singapur) gelecek 10
yılda turizm ve seyahat alanındaki istihdamda en ciddi açık yaşayacak ülkeler arasında görülmektedir. Bu
ülkelerde kalifiyeliğe olan talep arzdan en az %1 daha hızlı artmaktadır (WWTC, 2015). Bu açığın kapanması
için donanım ve becerilerin kazandırılmasında uygun ortamın yaratılması önerilmektedir. Ayrıca çalışanlar
için esneklik sağlanması, sektörün imajına yönelik çekiciliğinin artırılması ve eğitim konusuna daha önem
verilmesi önerilmektedir (WWTC, 2015). Donanım açığıyla etkin mücadele edilmemesi durumunda özellikle
ülkemizle birlikte 2024’de Tayland, Rusya, Polonya, Tayvan ve İtalya’nın olumsuz ekonomik etkilere (işsizlik,
GSMH’de gerileme vb.) maruz kalacağına dikkat çekilmektedir (WWTC, 2015).
27
KAYNAKLAR:
AKTOB (2014). Türkiye Paket Tur Araştırması. http://www.aktob.org.tr/pdf/pakettur2014.pdf
Baum, T. (2013). International perspectives on women and work in hotels, catering and tourism, Bureau
for Gender Equality. Working Paper 1/2013, Sectoral Activities Department Working Paper No. 289.
Boz, (2006). Dünyada turizm endüstrisinde istihdam ve çalışma şartları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı
Yönetim Ve Çalışma Psikolojisi Bilim Dalı.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2015). Ulusal istihdam Stratejisi. 3 İzleme ve Değerlendirme Kurulu
Toplantısı. Mevcut Durum Raporu. http://www.uis.gov.tr/IzlemeDegerlendirmeKurulu/KurulToplantilari
Eurostat (2008). Eurostat regional yearbook 2008. http://ec.europa.eu/eurostat/
documents/3217494/5692801/KS-HA-08-001-EN.PDF/e77da79e-a9ef-4225-ba2f-20e2e33ecffd
Eurostat (2015). Tourism industries –Employment. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.
php/Tourism_industries_-_employment
ILO Ankara (1994).Turizm Endüstrisi ve İşgücü Araştırması, Ankara, s. 57-58
International Labor Organisation (ILO) (2012). ILO Global Estimate of Forced Labour. http://www.ilo.org/
wcmsp5/groups/public/@ed_norm/@declaration/documents/publication/wcms_182004.pdf
International Labor Organisation (ILO) (2013). World of Work Report. http://www.ilo.org/global/research/
global-reports/world-of-work/2013/lang--en/index.htm
International Labour Organisation (ILO) (2014). World of Work Report. http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/
public/---dgreports/---dcomm/documents/publication/wcms_243961.pdf
İŞKUR (2015). 2015 Yılı Türkiye İşgücü Piyasası Araştırma Sonuç Raporu. http://www.iskur.gov.tr/
kurumsalbilgi/raporlar.aspx#dltop
TUIK (2016). Turizm geliri ve kişi başı ortalama harcama. 2003-2016. www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.
do?istab_id=325
UNWTO (2015). Tourism: 2020 Vision. http://www.e-unwto.org/doi/abs/10.18111/9789284403394
UNWTO (2016). 2015 International Tourism Results and Prospects for 2016, May- World Tourism
Barometer. http://mkt.unwto.org/barometer
UNWTO (2016). Press Release. http://media.unwto.org/press-release/2016-01-18/international-touristarrivals-4-reach-record-12-billion-2015
World Economic Forum (2015). The Travel & Tourism Competitiveness Report 2015. Insight report. http://
www3.weforum.org/docs/TT15/WEF_Global_Travel&Tourism_Report_2015.pdf
World Travel & Tourism Council (WTTC). (2013). Economic Impact of Travel & Tourism 2013 Annual
Update: Summary
WWTC (2015). Global talent trends and issues for the travel and tourism sector. Final report.
WWTC (2016). Travel & Tourism. Economic Impact 2016. Country Reports, Turkey.
BÖLÜM I: GİRİŞ
WWTC (2016). Travel & Tourism. Economic Impact. 2016 World.
28
Weiermair, K. (1996). Human resources in the Alpine tourism industry: Workers and entrepreneurs. Paper
presented at the International Congress on Alpine Tourism, Innsbruck, s.34
BÖLÜM II:
BÖLÜM II: TURİZM BELGELİ İŞLETMELER İŞGÜCÜ ANALİZİ ARAŞTIRMASI
TURİZM BELGELİ
İŞLETMELER İŞGÜCÜ
ANALİZİ ARAŞTIRMASI
29
30
3. Araştırmanın Tasarımı ve Metodoloji
Turizm İşletme Belgeli Tesisler İşgücü Analizi, turizm işletme belgesi sahibi tüm tesisler hedef olarak alan
ve kantitatif teknikler kullanılarak gerçekleştirilen bir çalışma olarak tasarlanmıştır. Mümkün olduğunca çok
sayıda tesisin çalışmaya katılımı amaçlandığı için, tesislerin yöneticilerinin çalışmayı katılımı olabildiğince
basitleştirilmiş ve kendilerine çeşitli alternatifler sunulmuştur. Projenin başlangıcında, tesis yöneticilerinin
şifre ile ulaşabilecekleri bir online anket uygulaması başlatılmış, anket formunu doldurmayan işletmelere
telefon üzerinden ulaşılmış ve kabul eden yöneticilerle CATI (Computer Assisted Telephone Interviewing/
Bilgisayar Destekli Telefon Anketi) yöntemiyle çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu ikisinin dışında da ankete
katılmayan belli sayıda (900) tesis ziyaret edilerek CAPI yöntemiyle de anketler gerçekleştirilmiştir.
3.1.Araştırmanın Evreni
Türkiye’de turizm sektörü ölçeği ve yarattığı istihdam ile ülke ekonomisi içinde önemli bir yer işgal
etmektedir. Bu araştırma Turizm İşletme Belgeli Tesisler üzerinde yürütülmüştür ancak turizm sektörünün
toplam büyüklüğü göz önünde bulundurulduğunda, belgeli işletmelerinturizm sektörünün sadece bir
bölümünü kapsadığı görülmektedir. Turizm sektöründe ülke genelinde faaliyet gösteren işletme sayısı 24
bini aşarken, turizm işletme belgeli işyeri sayısı toplamda 4 bin civarındadır.Aşağıda önce genel olarak
turizm sektörünün bazı temel verileri paylaşılacak, arkasından da araştırmanın evreni olan Turizm İşletme
Belgeli Tesisler üzerinde durulacaktır.
3.1.1. Türkiye’de Turizm Sektörü ve İşgücü ile İlgili Veriler
Ülkemizdeki turizm tesisi sayısı 24,6 bin civarındadır. Bunların büyük çoğunluğu yiyecek-içecek hizmetleri
sunan işletmelerden oluşmaktadır (% 76). Ülkemizde faaliyet gösteren toplam konaklama tesisi sayısı ise
5901’dir (%24).
Tablo 7: Türkiye’de ana hizmet kategorilerine göre turizm tesisi sayıları
#
%
Konaklama
5.901
24,0
Yiyecek ve içecek hizmetleri
18.707
76,0
Toplam
24.608
100,0
Kaynak: İŞKUR’un kurumsal veri tabanında yer alan datalar kullanılarak tablo üretilmiştir.
Tesis Sayısı
31
Turizm sektöründe faaliyet gösteren işletmeler türlerine göre değerlendirildiğinde, ilk üç sıranın yiyecekiçecek hizmetleri sunan tesislerce paylaşıldığı görülmektedir. Turizm sektöründeki işletmelerin % 48’i
lokanta ve seyyar yemek hizmeti sunmaktadır. İçecek hizmeti sunan işletmelerin sektördeki oranı % 14,2’dir.
Diğer konaklama yerleriyle birlikte otel ve benzeri konaklama hizmeti sunan işletmelerin oranı % 20,2’dir.
Tablo 8: Türkiye’de Türlerine Göre Turizm Tesisi Sayıları
Tesis Türleri
Tesisi Sayısı
%
Lokantalar ve seyyar yemek hizmeti faaliyetleri
11.891
48,3
İçecek sunum hizmetleri
3.490
14,2
Dışarıya yemek hizmeti sunan işletmeler(catering) ve diğer yiyecek hizmetleri faaliyetleri
3.326
13,5
Oteller ve benzeri konaklama yerleri
2.929
11,9
Diğer konaklama yerleri
2.050
8,3
Tatil ve diğer kısa süreli konaklama yerleri
696
2,8
Kamp alanları, motorlu karavan ve karavan tipi treyler (römork) park hizmetleri
226
0,9
24.608
100,0
Toplam
Turizm sektöründe istihdam edilenlerin toplamı 888.579’dur.Çalışanların ana hizmet kategorilerine göre
dağılımına bakıldığında, işgücünün % 41,4’ü konaklama tesislerinde, % 58,6’sı ise yiyecek-içecek hizmetleri
sunan işletmelerde istihdam edildiği görülmektedir. Sektörde çalışan işgücünün % 28,3’ü kadın, % 71,7’si
ise erkeklerden oluşmaktadır.
Tablo 9: Türkiye’de Ana Hizmet Kategorilerine Göre Turizm Tesislerinde Çalışan İşgücü Miktarı
Tesislerdeki İşçi Sayısı
32
Erkek
Kadın
Toplam
#
%
#
%
#
%
Konaklama
255.189
40,1
112.705
44,8
367.894
41,4
Yiyecek ve içecek hizmetleri
381.577
59,9
139.108
55,2
520.685
58,6
Toplam
636.766
100,0
251.813
100,0
888.579
100,0
Tesis türlerine göre istihdam verileri değerlendirildiğinde, tıpkı tesis sayısında olduğu gibi, istihdam
miktarında da lokantalar ve seyyar yemek hizmeti sunan işletmelerinin payı en yüksektir (% 42,3). Bu
işletmeler yaklaşık 376 bin kişi istihdam etmektedir. Bu işletmelerde çalışanların %76’sı erkek, % 34’ü ise
kadındır.Otel ve benzeri konaklama tesisleri işletme sayısı olarak turizm sektöründe faaliyet gösteren
tesislerin sadece % 11,9’unu teşkil ederken, istihdam miktarında durum farklılaşmaktadır. Turizm sektöründe
çalışanların % 38,6’sı otel ve benzeri konaklama tesislerinde istihdam edilmektedir. Bu tesislerde çalışanların
% 70’i erkek, % 30’u ise kadındır.
Tablo 10: Türkiye’de Türlerine Göre Turizm Tesislerinde Çalışan İşgücü Miktarı
Tesis Türleri
Erkek
Kadın
Toplam
İşçi Sayısı
%
İşçi Sayısı
%
İşçi Sayısı
%
Lokantalar ve seyyar yemek hizmeti faaliyetleri
286.379
45,0
89.522
35,6
375.901
42,3
Oteller ve benzeri konaklama yerleri
239.764
37,7
102.959
40,9
342.723
38,6
Diğer yiyecek hizmeti faaliyetleri
45.983
7,2
31.959
12,7
77.942
8,8
İçecek sunum hizmetleri
44.389
7,0
14.434
5,7
58.823
6,6
Diğer konaklama yerleri
11.350
1,8
7.720
3,1
19.070
2,1
Özel günlerde dışarıya yemek hizmeti sunan işletmelerin
faaliyetleri
4.826
0,8
3.193
1,3
8.019
0,9
Tatil ve diğer kısa süreli konaklama yerleri
3.363
0,5
1.818
0,7
5.181
0,6
712
0,1
208
0,1
920
0,1
636.766
100,0
251.813
100,0
888.579
100,0
Kamp alanları, motorlu karavan ve karavan tipi treyler
(römork) park hizmetleri
Toplam
Turizm sektöründeki istihdamın illere göre dağılımına bakıldığında, sektörün belli bölgelere yoğunlaşması
ve ülke geneline dengeli dağılmamasının yarattığı çarpıklık gözler önüne serilmektedir. Toplam istihdamın
% 77’si ilk on ilde (İstanbul, Antalya, Muğla, Ankara, İzmir, Bursa, Aydın, Kocaeli, Balıkesir ve Adana) faaliyet
gösteren işletmelerde çalışmaktadır. Son 30 il ise turizm sektöründeki toplam istihdamın sadece % 2,9’unu
gerçekleştirebilmektedirler.
İstanbul turizm sektöründeki istihdam açısından en önemli il konumundadır. Toplam istihdamın ¼’ünü
İstanbul tek başına üretmektedir. Önemli bir turizm destinasyonu olmayan Ankara’nın istihdam açısından
dördüncü sırada olması ayrıca dikkat çekicidir. Antalya, Muğla, İzmir, Bursa ve Aydın illeri turizm sektöründeki
istihdam açısından önemli diğer illerdir.
33
Tablo 11: İllere Göre Turizm Tesislerinde Çalışan Işgücü Miktarı
İllere Göre İşçi Sayısı
Sıra
No.
34
Erkek
Kadın
Toplam
Sıra
No.
Erkek
Kadın
Toplam
1
İstanbul
169.231
57.988
227.219
42
Tokat
1.719
532
2.251
2
Antalya
136.863
55.484
192.347
43
Van
1.961
244
2.205
3
Muğla
52.677
20.029
72.706
44
Uşak
1.269
842
2.111
4
Ankara
42.184
14.910
57.094
45
Çorum
1.509
591
2.100
5
İzmir
34.912
16.548
51.460
46
Kastamonu
1.356
647
2.003
6
Bursa
16.368
8.366
24.734
47
Aksaray
1.467
491
1.958
7
Aydın
13.071
5.710
18.781
48
Karabük
1.199
754
1.953
8
Kocaeli
11.041
6.589
17.630
49
Bilecik
953
949
1.902
9
Balıkesir
7.022
4.413
11.435
50
Giresun
1.117
718
1.835
10
Adana
8.583
2.763
11.346
51
Rize
1.286
534
1.820
11
Mersin
7.579
2.577
10.156
52
Amasya
1.132
501
1.633
12
Konya
7.024
2.121
9.145
53
Bartın
913
522
1.435
13
Eskişehir
5.268
3.306
8.574
54
Niğde
1.016
402
1.418
14
Manisa
5.283
2.870
8.153
55
Batman
1.240
120
1.360
15
Samsun
5.606
2.516
8.122
56
Osmaniye
1.025
307
1.332
16
Sakarya
5.296
2.509
7.805
57
Kırıkkale
1.059
267
1.326
17
Denizli
4.827
2.462
7.289
58
Adıyaman
1.058
227
1.285
18
Gaziantep
6.063
1.192
7.255
59
Mardin
1.110
171
1.281
19
Trabzon
4.568
2.195
6.763
60
Burdur
836
411
1.247
20
Tekirdağ
3.791
2.833
6.624
61
Erzincan
820
368
1.188
21
Çanakkale
3.898
2.597
6.495
62
Karaman
641
328
969
22
Afyon
4.253
1.534
5.787
63
Artvin
677
284
961
23
Kayseri
4.252
1.489
5.741
64
Kırşehir
683
263
946
24
Hatay
3.903
1.271
5.174
65
Yozgat
745
200
945
25
Nevşehir
3.487
1.605
5.092
66
Sinop
546
398
944
26
Diyarbakır
3.428
665
4.093
67
Çankırı
625
225
850
27
Ordu
2.670
1.333
4.003
68
Siirt
707
90
797
28
Bolu
2.422
1.414
3.836
69
Kars
590
118
708
29
Yalova
2.290
1.330
3.620
70
Gümüşhane
443
137
580
30
Edirne
2.309
1.121
3.430
71
Şırnak
513
46
559
31
Malatya
2.468
749
3.217
72
Bitlis
500
43
543
32
Düzce
2.240
971
3.211
73
Bingöl
378
79
457
33
Kütahya
2.211
934
3.145
74
Ağrı
381
54
435
34
Zonguldak
2.138
1.004
3.142
75
Tunceli
272
136
408
35
Isparta
1.951
1.005
2.956
76
Muş
342
40
382
36
Kahramanmaraş
2.271
580
2.851
77
Iğdır
307
58
365
37
Şanlıurfa
2.442
253
2.695
78
Bayburt
258
60
318
38
Erzurum
2.358
259
2.617
79
Ardahan
231
33
264
39
Sivas
2.018
557
2.575
80
Kilis
159
58
217
40
Kırklareli
1.470
955
2.425
81
Hakkari
167
29
196
41
Elazığ
1.820
529
2.349
636.766
251.813
888.579
Toplam
Turizm sektörü oldukça genç sayılabilecek bir işgücüne sahiptir. Çalışanların % 67,9’u 40 yaşın altındadır.
Hatta çalışanların % 37,5’i henüz 30 yaşına varmamış kişilerden oluşmaktadır. Sektörün bu kadar genç bir
işgücü profiline sahip olması, araştırmalar esnasında sıkça zikredilen “sektördeki yetersiz ve ağır çalışma
koşulları nedeniyle, çalışanların sektör değiştirmesi” olgusunu desteklemektedir.
Tablo 12: Yaş Dilimlerine Göre Turizm Tesislerinde Çalışan İşgücünün Dağılımı
Yaş
Erkek
İşçi Sayısı
Kadın
%
İşçi Sayısı
Toplam
%
İşçi Sayısı
%
15-19
34.727
5,5
8.827
3,5
43.554
4,9
20-24
109.897
17,3
33.956
13,5
143.853
16,2
25-29
111.021
17,4
35.007
13,9
146.028
16,4
30-34
102.130
16,0
33.132
13,2
135.262
15,2
35-39
94.382
14,8
40.262
16,0
134.644
15,2
40-44
72.004
11,3
41.404
16,4
113.408
12,8
45-49
55.152
8,7
30.356
12,1
85.508
9,6
50-54
33.708
5,3
18.661
7,4
52.369
5,9
55-59
14.138
2,2
6.337
2,5
20.475
2,3
60-64
5.587
0,9
1.792
0,7
7.379
0,8
65+
2.037
0,3
430
0,2
2.467
0,3
Bilinmeyen
1.983
0,3
1.649
0,7
3.632
0,4
636.766
100,0
251.813
100,0
888.579
100,0
Toplam
35
3.1.2. Türkiye’de Turizm İşletme Belgeli Tesislere İlgili Veriler
TUYUP kapsamında yürütülen Turizm İşletme Belgeli Tesisler İşgücü Analizi araştırmasında(LFA) hedef kitle
halen Türkiye’de Kültür ve Turizm Bakanlığı işletme belgesi ile faaliyet göstermekte olan turizm tesisleridir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı kayıtlarına göre 4058 olan bu tesislerin coğrafi bölgelere göre dağılımı aşağıda
verilmiştir. Tablolar Bakanlığın 08.05.2015 tarihindeki kayıtlarından alınmıştır. Turizm işletme belgeli
tesislerle ilgili liste dinamik olduğu için, söz konusu tarihten sonra yeni belge alma ve işyerlerinin kapanması
nedeniyle, listede değişikliklerin yaşanmış olduğu muhakkaktır.
Tablo 13: Anket Uygulanan Işletmelerin Coğrafi Bölgelere Göre Dağılımı
Coğrafi Bölge
Bakanlık Verisi
Akdeniz
Erişim
Erişim Oranı
#
%
#
%
937
23,1
425
20,5
45,4
Doğu Anadolu
114
2,8
65
3,1
57,0
Ege
797
19,6
427
20,5
53,6
Güneydoğu Anadolu
137
3,4
67
3,2
48,9
İç Anadolu
520
12,8
331
15,9
63,7
Karadeniz
302
7,4
133
6,4
44,0
Marmara
1251
30,8
630
30,4
50,4
Toplam
4058
100,0
2078
100,0
51,2
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yaptığı tasnife göre mevcut işletmelerin işletme sınıfı ve türüne göre dağılımları
ise aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
36
Tablo 14: Örneklenen Kitledeki İşletme Sınıfları ve Türleri
İşletme Türü
İşletme #
1 Yıldızlı
Otel
1.Sınıf
Lokanta
366
51
1.Sınıf
2 Yıldızlı
Lokanta - yüzme havuzu
Otel
1
402
2.Sınıf
Lokanta
90
3 Yıldızlı
3 Yıldızlı
3 Yıldızlı
3 Yıldızlı
4 Yıldızlı
4 Yıldızlı
4 Yıldızlı
4 Yıldızlı
4 Yıldızlı
5 Yıldızlı
5 Yıldızlı
5 Yıldızlı
5 Yıldızlı
5 Yıldızlı
5 Yıldızlı
Lüks
Sınıfı belli olmayan
Toplam
Otel
Otel - kamping
Otel - sağlık ve termal turizm tesisi
Termal otel
Otel
Otel - personel eğitim tesisi
Otel - sağlıklı yaşam tesisi
Tatil köyü
Termal otel
Otel
Otel - golf tesisi
Otel - kongre ve sergi merkezi
Personel eğitim tesisi (otel )
Tatil köyü
Termal otel
Lokanta
B tipi tatil sitesi
Bar
Butik otel
Butik tatil villaları
Çiftlik evi - köy evi
Dağ evi
Eğlence yeri
Golf tesisi
Günübirlik tesis
Hostel
Kafeterya
Kamping
Kış sporları ve kayak merkezleri mekanik tesisi
Kongre ve sergi merkezi
Mola noktası
Motel
Motel - kamping
Müstakil apart otel
Oberj
Oberj - kafeterya
Özel bar
Özel eğlence yeri
Özel konaklama tesisi
Özel konaklama tesisi - golf tesisi
Özel tesis
Özel tesis (sağlık merkezi)
Pansiyon
Pansiyon - kamping
Temalı tesis
Termal müstakil apart otel
Turizm kompleksi
Yayla evi
Yüzme havuzu
835
1
1
17
666
1
1
17
20
494
8
1
1
67
28
1
1
8
74
1
6
3
38
2
57
1
6
3
1
4
12
10
1
108
2
1
1
1
300
1
292
1
45
1
1
1
3
1
2
4058
İşletmenin Sınıfı
37
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın kayıtlarına göre mevcut işletmelerin illere göre dağılımları ise aşağıdaki
tabloda yer almaktadır.
Tablo 15: Örneklenen Kitledeki İşletmelerin İllere Göre Dağılımı
Sıra
No.
38
İller
#
%
Sıra
No.
İller
#
%
1
İstanbul
874
21,5
41
Rize
14
0,3
2
Antalya
748
18,4
42
Düzce
13
0,3
3
Muğla
383
9,4
43
Isparta
13
0,3
4
Ankara
283
7,0
44
Kars
13
0,3
5
İzmir
234
5,8
45
Uşak
13
0,3
6
Bursa
95
2,3
46
Elazığ
11
0,3
7
Balıkesir
84
2,1
47
Tokat
11
0,3
8
Aydın
82
2,0
48
Van
11
0,3
9
Nevşehir
69
1,7
49
Yalova
11
0,3
10
Çanakkale
59
1,5
50
Çorum
10
0,2
11
Gaziantep
54
1,3
51
Kütahya
10
0,2
12
Mersin
53
1,3
52
Sivas
10
0,2
13
Adana
50
1,2
53
Artvin
9
0,2
14
Eskişehir
50
1,2
54
Sinop
9
0,2
15
Kocaeli
47
1,2
55
Adıyaman
8
0,2
16
Konya
46
1,1
56
Bilecik
8
0,2
17
Hatay
45
1,1
57
Erzincan
8
0,2
18
Trabzon
40
1,0
58
Ağrı
7
0,2
19
Samsun
35
0,9
59
Bartın
6
0,1
20
Denizli
33
0,8
60
Bitlis
6
0,1
21
Ordu
32
0,8
61
Çankırı
6
0,1
22
Diyarbakır
27
0,7
62
Karaman
6
0,1
23
Edirne
25
0,6
63
Yozgat
6
0,1
24
Karabük
25
0,6
64
Ardahan
5
0,1
25
Tekirdağ
25
0,6
65
Batman
5
0,1
26
Bolu
23
0,6
66
Gümüşhane
5
0,1
27
Afyon
22
0,5
67
Kırklareli
5
0,1
28
Kayseri
22
0,5
68
Bingöl
4
0,1
29
Mardin
22
0,5
69
Burdur
4
0,1
30
Kahramanmaraş
21
0,5
70
Hakkari
4
0,1
31
Manisa
20
0,5
71
Kırşehir
4
0,1
32
Zonguldak
20
0,5
72
Muş
4
0,1
33
Amasya
18
0,4
73
Tunceli
4
0,1
34
Malatya
18
0,4
74
Iğdır
3
0,1
35
Sakarya
18
0,4
75
Niğde
3
0,1
36
Erzurum
16
0,4
76
Osmaniye
3
0,1
37
Giresun
16
0,4
77
Siirt
2
0,1
38
Kastamonu
16
0,4
78
Şırnak
2
0,1
39
Şanlıurfa
16
0,4
79
Kırıkkale
1
0,1
40
Aksaray
14
0,3
80
Kilis
1
0,1
4058
100,0
Toplam
3.2.Soru Formunun Hazırlanması
TUYUP İşgücü araştırmasında ihtiyaç duyulan bilgileri toplamak için raporun sonunda yer alan eklerde örneği
bulunan bir anket formu hazırlanmıştır. İlk anket formu hazırlık toplantısı 21.07.2014 tarihinde yapılmıştır.
ANAR, TAT, GIZ’den katılımcılarla LFA anket soru formu tartışılmıştır. Daha sonra 3.12.2014 tarihinde Ankara/
Çankaya Nisa Park Otel’de; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi
Başkanlığı), TAT, TUİK, İŞKUR, Kültür Turizm Bakanlığı, TÜROFED, TUROB, GIZ, ANAR, MYK, ATİD, TYD
kuruluşlarından temsilcilerin katılımıyla anket formuna son biçimiverilmiştir. Bu toplantıda meslek kuruluşları
temsilcilerinin önerileri ışığında bazı sorular anket formundan çıkartılarak, gerekli bilgilerin bir bölümünün
İŞKUR kayıtlarından temin edilmesi fikri benimsenmiştir (EK3 Çalıştay katılımcılar listesi ve toplantı tutanağı).
İşletme sahibi ya da işletmede yetkili konumdaki kişilere uygulanacak anket formunda; ilk olarak anket yapılan
kişinin tanıtıcı bilgilerini öğrenmeye yönelik sorular yer almaktadır. Ardından işletmenin adı, bulunduğu il,
iletişim bilgileri ve faaliyetlerine ilişkin özelliklerini ortaya koymaya yönelik sorular bulunmaktadır.
İşletme sahibini/yetkilisini ve işletmeyi tanıtma amaçlı bu sorulardan sonra, anket formunda dört bölüm
altında 17 soruluk asıl bölüm gelmektedir. İlk bölüm “İşgücü Planlaması” başlıklı olup bu bölümde bir soru
bulunmaktadır. “Personel Sürekliliği” başlığını taşıyan ikinci bölümde iki soru yer almaktadır. Bölüm 3
“Nitelikli Eleman İhtiyacı” başlıklı olup, bu bölümde de yine bir soru vardır. Anket formunda yer alan ve algı
ölçemeye yarayan soruların çoğunluğunun yer aldığı “Mesleki Eğitim İhtiyacı” başlıklı dördüncü bölümde
ise 13 soru bulunmaktadır.
3.3.Pilot Uygulama
Soru formu nihai haline getirilmeden önce, bir pilot uygulama organize edilmiştir. Bu uygulama sadece
Ankara ilinde gerçekleştirilmiş ve online anket uygulaması katılımcılar tarafından doldurulurken, deneklere
eşlik edilmiş ve ankete erişmekte, anlamakta ve doldurmakta zorlanıp zorlanmadıkları doğrudan
gözlemlenmiştir. Pilot uygulama konaklama tesisleri ve yeme/içme/eğlence tesisleri üzerinde ayrı ayrı
gerçekleştirilmiştir. Anketler tamamlandıktan sonra geçerlilik ve güvenirlilik testleri yapılmış, soruların
gerçekten ölçüp ölçemediği belirlenmiştir. Gerek deneklere eşlik eden süpervizörlerin değerlendirmeleri,
gerekse de testlerden elde edilen sonuçlar doğrultusunda soru formunda bazı değişiklikler gerçekleştirilmiş
ve çalışma ondan sonra başlatılmıştır.
Daha önce de belirtildiği gibi, Turizm İşletme Belgeli Tesisler İşgücü Analizi Araştırması’na olabildiğince
çok tesisin katılımını mümkün kılmak için, anketin uygulanması konusunda çeşitli seçenekler hazırlanmıştır.
Bu amaçla Kültür ve Turizm Bakanlığından ANAR’a 31.7.2014 tarihinde 3954 tesisin iletişim bilgileri
iletilmiştir. Ancak 2014 yılına ilişkin bu bilgilerden 1756 tesise ilişkin iletişim bilgilerinin eksik yada hatalı
olduğu görülerek ANAR şirketinin elemanlarınca başta telefon olmak üzere çeşitli kanallar kullanılarak
bunlar düzeltilmeye ve tamamlanmaya çalışılmıştır.Bu işlemlerin ardından ilk aşamada, Kültür ve Turizm
Bakanlığı’nın resmi bir yazı ile duyurusunu yaptığı ve projeye özel olarak gerçekleştirilen bir online anket
uygulaması ile turizm işletme belgeli tesislerden veri toplanmaya başlamıştır. Online uygulamanın açık
tutulduğu süre boyunca katılımı arttırmak için,Turizm İşletme Belgeli Tesisler telefonla uyarılarak ankete
katılmaları teşvik edilmiştir.Hatta deneklerin yarım bıraktıkları anketleriçin katılımcılara telefon edilmiş ve
soru formunu tamamlamaları istenmiştir. Bu yolla veri toplanmasına 15.04.2015 tarihinde başlanmıştır.
Sürecin başlangıcında Kültür ve Turizm Bakanlığı anket yapılacak işletmeleri yazılı olarak bilgilendirmiştir.
İşletmeler, Bakanlık internet sitesi içerisinde yer alan bir adreste, daha önce kendilerine iletilen kullanıcı
adı ve şifre ile ulaşarak anket formunu doldurmaya başlamışlardır. Daha sonraki dönemde Bakanlık söz
konusu işletmeleri ankete cevap vermeleri konusunda bilgilendirmeye devam etmiştir. Sonuç olarak 1240
adet turizm işletme belgeli tesisanket formunu doldurmuştur. Ancak bazı anketlerde tutarsız cevaplarla
karşılaşılmış ve bu işletmelere telefonla ulaşmaya çalışılarak söz konusu tutarsız cevapların düzeltilmesine
çalışılmıştır. Bu çabalar neticesinde bazı anketlerdeki tutarsız cevaplar düzeltilebilirken, bazılarına
telefonla iletişim kurulması olanağı bulunamadığından, arzulanan düzeltmeler yapılamamış, bu anketler
değerlendirme dışı bırakılmıştır. Toplamda 56 ankette yanıt sayısı 2-7 arasında olduğu için kullanılamamış
ve iptal edilmiştir.
İkinci aşamada, o ana kadar online uygulamaya girmeyen ve araştırma ile hiç ilgilenmeyentesis yöneticilerine
ulaşılmaya çalışılmıştır.Online anket uygulamasında zaman zaman sayfa geçişlerinin yavaş olması ya da
3.4.Saha Uygulaması
39
kullanıcının internet hızının düşük olması nedeniyle anket formunu doldurmanın uzun zaman alması da
ayrıca bazı katılımcıları caydırmıştır. Bu nedenle 306 işletme temsilcisi ile CATI yöntemiyle (bilgisayar
destekli telefon anketi) araştırma tamamlanmıştır. CATI uygulaması 2-19.10.2015 tarihleri arasında yapılmıştır.
Üçüncü aşamada ise, o tarihe kadar online veya CATI yöntemleriyle kendilerine ulaşılamayan işletmelerin
bazıları ziyaret edilerek CAPI (bilgisayar destekli yüzyüze anket) yöntemiyle anketlerin tamamlanması
için çabalanmıştır. Bu bağlamda 900 işletme ziyaret edilmesine karar verilmiş, yapılan ziyaretlerde yetkili
kişilerin olmaması veya sorulara cevap vermenin reddedilmesi nedeniyle 944 ziyaretin 613 tanesinden
olumlu sonuç alınmıştır. Bu anketler 10 ilde tamamlanmıştır. CAPI uygulaması 28.1.2016-3.3.2016 tarihleri
arasındave işletmelerin sahibi/sorumluk sahibi/ karar verici konumdaki kişiler ile gerçekleştirilmiştir. Baştan
sona kadar dijital bir platform üzerinde yürütülen projede özel geliştirilmiş bir uygulama (application) ile veri
toplanmıştır.
Bu yöntemi kullanmanın temel amacı klasik yöntemlerle veri toplanırken oluşabilecek güvenlik açıklarını
minimize etmek ve veri akışını istenilen standartlarda sağlamaktır. Klasik yöntemler kullanılarak gerçekleştirilen
araştırmalarda, çalışmanın yapıldığı hanelerde toplanan veriler anketörlerin ellerinde bulundurdukları soru
formları dahilinde saklı tutulmakta olup, verinin güvenliği en düşük seviyede bulunmaktadır. Oysa ki, bu
çalışmada olduğu gibi dijital platformu kullanan sistemlerde ise verinin güvenliğini şifreli olarak kullanılan
tablet teknolojisi ve verilerin merkezde bulunan anlık çoklu kullanıma imkan sağlayan sunuculara transferi
ve burada saklanması nedeniyle güvenlik en üst düzeyde tutulmaktadır.
Çalışma kapsamında 3G desteğine sahip ortalama 100 adet iPad kullanılmıştır. Özel yazılımlar sayesinde
cihaz üzerinde erişim ve kullanım yetkisi sınırlandırılmış ve çalışma esnasında sadece veri sunucusu
ve tablet içerisinde bulunan yazılımın iletişimine izin verilmiş olması nedeniyle, verinin güvenliği en üst
düzeyde sağlanmıştır. Çalışmada kullanılan IOS teknolojisi bu tür dijital platformlarda kullanılan programlar
açısından performans olarak değerlendirildiğinde en üst düzey (optimum) platform olarak bilinmekte ve
kullanılmaktadır.
Cisco Meraki (Mobile Device Management) yazılımı, sahadaki anketörlerde bulunan cihazların takibi, kontrolü
ve uzaktan yönetebilmesinde kullanılmıştır. Bu teknoloji sayesinde anketör dahil yetkili kişi haricinde cihaza
ve veriye herhangi bir müdahale engellenmiş olup verinin güvenliği her açıdan sağlanmıştır. Aynı zamanda
bu yazılım sayesinde yetki dışı kullanımlarda cihazdaki tüm verilerin uzaktan silinmesi mümkün olmaktadır.
Apple Configurator yazılımı ile cihaz üzerindeki yetki sınırlandırması ve sahadaki cihazların tek bir bilgisayar
tarafından yönetilmesi mümkün olmuş ve bu sayede cihazların içerisindeki verilere başka araçlar ve
bilgisayarlar tarafından erişilmesinin önüne geçilmiştir. Cihaza yeni program kurulmasının engellenmesi ve
mevcut programlar ile ilgili yetki sınırlamaları da bu yazılım aracılığıyla yapılmıştır.
40
Çalışma kapsamında kullanılan soru formları ve bu formlardan gelen verilerin kaydedilmesi için gerekli
veri tabanları FileMaker Pro yazılımı ile geliştirilmiş ve geliştirilen soru formu ve veri tabanı üzerinden veri
toplama işlemleri tablet bilgisayarlarda FileMaker Go programı ile yapmıştır. Tabletlerden gelen verilerin
tek bir merkezde birleştirilmesi, saha takibinin ve telefon kontrollerinin yapılabilmesi için gerekli sunucu
yazılımı da Net platformu kullanılarak sağlanmıştır. Yazılımın altyapısı ve geliştirilmesi ANAR Araştırma
tarafından gerçekleştirilmiştir.
Geliştirilen uygulama, proje süresi boyunca sadece söz konusu çalışmaya tahsis edilecek bir sunucu
(server) üzerinde çalışmış ve bu sunucu ANAR Şirketinin diğer işleri için kesinlikle kullanılmamıştır.
Çalışma özelinde ANAR Araştırma’nın merkez ofisinde uygun şartlar taşıyan (Parmak izi okuyucu vb.)
çelik kapılı, sunucu için yüksek hızda internet bağlantısına sahip, elektrik kesintilerine karşı 10 KVA güç
ile ortalama 2 saat boyunca sistemi işler halde tutabilecek güç kaynağı ile sistemin sürekli ayakta kalması
sağlanmıştır.
Ancak bu anketlerden; ayrıntılı incelemeler sonucunda 26 tanesinin de değerlendirme dışı bırakılmasının
uygun olacağına karar verilerek toplamda 2078 anket değerlendirmeye alınmıştır. Değerlendirmede
verilerinden(bilgi) yararlanılacak anketlerin illere ve coğrafi bölgelere göre dağılımları aşağıdaki tablolarda
verilmiştir.
Tablo 16: Değerlendirmeye Katılan Anketlerin Yapıldığı Yönteme Göre Dağılımı
Yöntem
#
%
Online
1184
57,0
CATI
306
14,7
CAPI
Toplam
588
28,3
2078
100,0
Tablo 17: Değerlendirmeye Katılan Anketlerin Yapıldığı Yöntemlere ve İllere Göre Dağılımı
İller
Online
CATI
CAPI
Sıra
No.
İller
Online
CATI
CAPI
1
İstanbul
178
11
228
40
Manisa
6
-
-
2
Antalya
230
6
103
41
Giresun
6
-
-
3
Ankara
63
12
103
42
Artvin
2
4
-
4
Muğla
145
7
14
43
Adıyaman
4
2
-
5
İzmir
73
34
53
44
Trabzon
5
-
-
6
Bursa
26
23
30
45
Kars
5
-
-
7
Aydın
29
21
-
46
Elazığ
5
-
-
8
Nevşehir
32
13
-
47
Uşak
4
-
-
9
Balıkesir
18
18
-
48
Sivas
4
-
-
10
Gaziantep
19
13
-
49
Isparta
4
-
-
11
Kocaeli
18
13
-
50
Hakkari
3
1
-
12
Adana
19
11
-
51
Gümüşhane
2
2
-
13
Eskişehir
14
-
15
52
Çorum
4
-
-
14
Konya
16
-
12
53
Bitlis
1
3
-
15
Hatay
18
10
-
54
Ağrı
1
3
-
16
Çanakkale
11
15
-
55
Yozgat
2
1
-
17
Kayseri
5
-
17
56
Tokat
3
-
-
18
Denizli
21
-
-
57
Rize
3
-
-
19
Samsun
12
7
-
58
Kütahya
3
-
-
20
Edirne
10
8
-
59
Kırşehir
-
3
-
21
Ordu
5
12
-
60
Kastamonu
3
-
-
22
Malatya
4
-
13
61
Erzincan
3
-
-
23
Afyon
8
9
-
62
Bingöl
-
3
-
24
Karabük
6
9
-
63
Batman
3
-
-
25
Amasya
4
10
-
64
Ardahan
3
-
-
26
Mersin
13
-
-
65
Van
2
-
-
27
Aksaray
6
7
-
66
Şırnak
-
2
-
28
Bolu
8
4
-
67
Osmaniye
2
-
-
29
Erzurum
11
-
-
68
Niğde
-
2
-
30
Diyarbakır
9
-
-
69
Karaman
2
-
-
31
Şanlıurfa
8
-
-
70
Iğdır
2
-
-
32
Sakarya
8
-
-
71
Çankırı
2
-
-
33
Kahramanmaraş
4
4
-
72
Bilecik
2
-
-
34
Düzce
5
3
-
73
Tunceli
1
-
-
35
Zonguldak
7
-
-
74
Siirt
1
-
-
36
Yalova
6
-
-
75
Muş
1
-
-
37
Tekirdağ
6
-
-
76
Kırklareli
1
-
-
38
Sinop
6
-
-
77
Burdur
1
-
-
39
Mardin
6
-
-
78
Bartın
Toplam
1
-
-
1184
306
588
Sıra
No.
41
Tablo 18: Örneklenen Kitledeki Işletmelerin ve Yapılan Anketlerin Illere Göre Dağılımı
Sıra
No.
42
İller
Bakanlık Verisi
#
%
Erişim
#
%
Sıra
No.
İller
Bakanlık Verisi
#
%
Erişim
#
%
1
İstanbul
874
21,5
417
20,1
41
Rize
14
0,3
3
0,1
2
Antalya
748
18,4
339
16,3
42
Düzce
13
0,3
8
0,4
3
Muğla
383
9,4
166
8,0
43
Isparta
13
0,3
4
0,2
4
Ankara
283
7,0
178
8,6
44
Kars
13
0,3
5
0,2
5
İzmir
234
5,8
160
7,7
45
Uşak
13
0,3
4
0,2
6
Bursa
95
2,3
79
3,8
46
Elazığ
11
0,3
5
0,2
7
Balıkesir
84
2,1
36
1,7
47
Tokat
11
0,3
3
0,1
8
Aydın
82
2,0
50
2,4
48
Van
11
0,3
2
0,1
9
Nevşehir
69
1,7
45
2,2
49
Yalova
11
0,3
6
0,3
10
Çanakkale
59
1,5
26
1,3
50
Çorum
10
0,2
4
0,2
11
Gaziantep
54
1,3
32
1,5
51
Kütahya
10
0,2
3
0,1
12
Mersin
53
1,3
13
0,6
52
Sivas
10
0,2
4
0,2
13
Adana
50
1,2
30
1,4
53
Artvin
9
0,2
6
0,3
14
Eskişehir
50
1,2
29
1,4
54
Sinop
9
0,2
6
0,3
15
Kocaeli
47
1,2
31
1,5
55
Adıyaman
8
0,2
6
0,3
16
Konya
46
1,1
28
1,3
56
Bilecik
8
0,2
2
0,1
17
Hatay
45
1,1
28
1,3
57
Erzincan
8
0,2
3
0,1
18
Trabzon
40
1,0
5
0,2
58
Ağrı
7
0,2
4
0,2
19
Samsun
35
0,9
19
0,9
59
Bartın
6
0,1
1
0,1
20
Denizli
33
0,8
21
1,0
60
Bitlis
6
0,1
4
0,2
21
Ordu
32
0,8
17
0,8
61
Çankırı
6
0,1
2
0,1
22
Diyarbakır
27
0,7
9
0,4
62
Karaman
6
0,1
2
0,1
23
Edirne
25
0,6
18
0,9
63
Yozgat
6
0,1
3
0,1
24
Karabük
25
0,6
15
0,7
64
Ardahan
5
0,1
3
0,1
25
Tekirdağ
25
0,6
6
0,3
65
Batman
5
0,1
3
0,1
26
Bolu
23
0,6
12
0,6
66
Gümüşhane
5
0,1
4
0,2
27
Afyon
22
0,5
17
0,8
67
Kırklareli
5
0,1
1
0,1
28
Kayseri
22
0,5
22
1,1
68
Bingöl
4
0,1
3
0,1
29
Mardin
22
0,5
6
0,3
69
Burdur
4
0,1
1
0,1
30
Kahramanmaraş
21
0,5
8
0,4
70
Hakkari
4
0,1
4
0,2
31
Manisa
20
0,5
6
0,3
71
Kırşehir
4
0,1
3
0,1
32
Zonguldak
20
0,5
7
0,3
72
Muş
4
0,1
1
0,1
33
Amasya
18
0,4
14
0,7
73
Tunceli
4
0,1
1
0,1
34
Malatya
18
0,4
17
0,8
74
Iğdır
3
0,1
2
0,1
35
Sakarya
18
0,4
8
0,4
75
Niğde
3
0,1
2
0,1
36
Erzurum
16
0,4
11
0,5
76
Osmaniye
3
0,1
2
0,1
37
Giresun
16
0,4
6
0,3
77
Siirt
2
0,1
1
0,1
38
Kastamonu
16
0,4
3
0,1
78
Şırnak
2
0,1
2
0,1
39
Şanlıurfa
16
0,4
8
0,4
79
Kırıkkale
1
0,1
-
-
40
Aksaray
14
0,3
13
0,6
80
Kilis
1
0,1
-
-
4058
100,0
2078
100,0
Toplam
4. Turizm İşletme Belgeli Tesisler
İşgücü Analizi (LFA) Bulguları
4.1.Örnekleme İlişkin Özetleyici İstatistikler
Bu bölümde bir yandan Bakanlığın 08.05.2015 tarihindeki kayıtlarına göre Turizm İşletme Belgeli Tesislerin
tür ve sınıfına göre nasıl bir dağılım gösterdikleri ve bu dağılımların örneklem içinde nasıl temsil edildikleri
üzerinde durulacaktır.
Hem araştırma evreninin, hem de erişilen kitlenin iyi anlaşılabilmesi için öncelikle turizm sektöründe
faaliyet gösteren işletmelerin tesis türlerine göre dağılımı incelenecektir. Ancak hemen belirtmek gerekir
ki, aşağıdaki tabloda yer alan tesis türlerinde tamamen Bakanlığın tasnifine sadık kalınmıştır.
Daha sonra işletmelerin tesis sınıfına göre dağılımı baz alınarak, Bakanlığa kayıtlı işletmeler ve araştırmanın
erişimleri ile ilgili istatistikler paylaşılmaktadır. Tıpkı tesis türlerinde olduğu gibi, tesis sınıfına göre
sınıflandırmada da Bakanlığın şablonu kullanılmıştır.
Bu bölümde üzerinde durulacak son konu, turizm sektörü için oldukça büyük önem taşıyan ve belki de
sektörün geleceğinin belirlenmesinde çok büyük bir etkiye sahip olan “sezonluk çalışma” olgusudur.
Erişilen işletmelerin faaliyet sezonlarına göre dağılımı bu açıdan büyük önem taşımaktadır. Aşağıda ilgili
bölümde de görüleceği gibi, elde edilen bulgular ezber bozacak cinstendir.
Aşağıdaki tablodan da görüleceği gibi, turizm işletme belgeli tesislerin büyük çoğunluğu (% 60,3) otellerden
oluşmaktadır. Otellerin erişilen örneklem içerisindeki payı da yüksektir (65,3). Bu durum işletme belgesi
olmayan müesseselerin de dahil olduğu ve yukarıda Tablo 7’de yer alan turizm sektörünün genelindeki
görüntüyle uyumsuzdur. Hatırlanacağı gibi, Türkiye’de turizm alanında faaliyette bulunan işletmelerin %
76’sı yiyecek ve içecek hizmetleri sunmaktadır. Bu tür işletmelerin Bakanlık yerine yerel yönetimlerden
ruhsat alması nedeniyle, toplamda 19 bine yaklaşan yiyecek-içecek hizmeti veren kuruluşların arasından
turizm belgesi sahibi olanların sayısı eğlence yerleri de dahil olmak üzere sadece 521’dir. Bu durum, turizmin
en önemli iki ayağından biri olan yiyecek ve içecek hizmetlerinin neredeyse tamamen Bakanlığın kontrolü
dışında olduğunu göstermektedir.
43
Tablo 19: İşletmelerin Tesis Türlerine Göre Dağılımı
Tesis Türü
44
Bakanlık Verisi*
Erişim**
#
%
#
%
Erişim
Oranı
2448
60,3
1356
65,3
55,4
Lokanta
457
11,3
173
8,3
37,9
300
7,4
165
7,9
55,0
Sıra
No.
1
Otel
2
3
4
Özel tesis
292
7,2
117
5,6
40,1
5
108
2,7
43
2,1
39,8
6
Tatil köyü
84
2,1
38
1,8
45,2
7
Butik otel
74
1,8
46
2,2
62,2
8
Termal otel
65
1,6
56
2,7
86,2
9
Günübirlik tesis
57
1,4
13
0,6
22,8
10
Pansiyon
45
1,1
18
0,9
40,0
11
Eğlence yeri
38
0,9
18
0,9
47,4
12
Mola noktası
12
0,3
5
0,2
41,7
13
Motel
10
0,2
3
0,1
30,0
14
Bar
8
0,2
1
0,1
12,5
15
Otel - golf tesisi
8
0,2
4
0,2
50,0
16
Kafeterya
6
0,1
2
0,1
33,3
17
Çiftlik evi - köy evi
6
0,1
2
0,1
33,3
-
18
Kongre ve sergi merkezi
4
0,1
-
-
19
Dağ evi
3
0,1
-
-
-
20
Kamping
3
0,1
1
0,1
33,3
21
Turizm kompleksi
3
0,1
2
0,1
66,7
22
Golf tesisi
2
0,1
-
-
-
23
Oberj
2
0,1
-
-
-
24
Yüzme havuzu
2
0,1
2
0,1
100,0
25
B tipi tatil sitesi
1
0,1
1
0,1
100,0
26
Butik tatil villaları
1
0,1
1
0,1
100,0
27
Hostel
1
0,1
1
0,1
100,0
28
Kış sporları ve kayak merkezleri mekanik tesisi
1
0,1
-
-
-
29
Lokanta - yüzme havuzu
1
0,1
1
0,1
100,0
30
Motel - kamping
1
0,1
-
-
-
31
Oberj - kafeterya
1
0,1
-
-
-
32
Otel - kamping
1
0,1
1
0,1
100,0
33
Otel - personel eğitim tesisi
1
0,1
1
0,1
100,0
34
Otel - sağlık ve termal turizm tesisi
1
0,1
1
0,1
100,0
35
Otel - sağlıklı yaşam tesisi
1
0,1
-
-
-
36
Otel - kongre ve sergi merkezi
1
0,1
1
0,1
100,0
37
Özel bar
1
0,1
1
0,1
100,0
38
Özel eğlence yeri
1
0,1
-
-
-
39
Özel konaklama tesisi - golf tesisi
1
0,1
1
0,1
100,0
40
Özel tesis(sağlık merkezi)
1
0,1
-
-
-
41
Pansiyon-kamping
1
0,1
-
-
-
42
Personel eğitim tesisi(otel)
1
0,1
1
0,1
100,0
43
Temalı tesis
1
0,1
-
-
-
44
Termal müstakil apart otel
1
0,1
1
0,1
100,0
45
Yayla evi
1
0,1
1
0,1
100,0
4058
100,0
2078
100,0
51,2
Toplam
* Bakanlığın 08.05.2015 tarihindeki kayıtlarından alınmıştır.
**Tesis türleri Bakanlığın 23.2.2016 tarihindeki kayıtları baz alınarak güncellenmiştir.
Tablo 20: İşletmelerin Tesis Sınıflarına Göre Dağılımı
Tesis Sınıfı
Bakanlık Verisi*
Erişim**
Erişim Oranı
#
%
#
%
1 Yıldızlı
51
1,3
9
0,5
17,6
2 Yıldızlı
402
9,9
192
9,2
47,8
3 Yıldızlı
854
21,0
462
22,2
54,1
4 Yıldızlı
704
17,3
434
20,9
61,6
5 Yıldızlı
597
14,7
362
17,4
60,6
1.Sınıf
370
9,1
141
6,8
38,1
2.Sınıf
93
2,3
33
1,6
35,5
1
0,1
-
-
-
986
24,3
286
13,8
159
7,7
4058
100,0
2078
100,0
Lüks
Diğer konaklama tesisleri***
Diğer tesis***
Toplam
45,1
51,2
* Bakanlığın 08.05.2015 tarihindeki kayıtlarından alınmıştır.
**Tesis sınıfları Bakanlığın 23.2.2016 tarihindeki kayıtları baz alınarak güncellenmiştir.
*** Diğer konaklama tesisleri: Özel konaklama tesisi, butik otel, müstakil apart otel, pansiyon, motel, çiftlik evi - köy evi, termal
müstakil apart otel, turizm kompleksi, B tipi tatil sitesi, butik tatil villaları, hostel, kamping, özel konaklama tesisi - golf tesisi,
yayla evidir. Diğer tesisler: özel tesis, eğlence yeri, günübirlik tesis, mola noktası, kafeterya, yüzme havuzu, bar, özel bardır.
Turizm İşletme BelgeliTesislerin sınıfına göre dağılımları ise yukarıdaki tabloda yer almaktadır. Tablodan da
görüleceği gibi, Turizm İşletme Belgeli Tesislerin çoğunluğunu (% 53) 3-4-5 yıldızlı oteller teşkil etmektedir.
Araştırma örnekleminin de çoğunluğu (60,5) bu tesislerden oluşmaktadır.
Tablo 21: Erişilen Işletmelerin Tesis Türleri ve Tesis Sınıflarına Göre Dağılımı
Tesis Türleri
1
Yıldız
2
Yıldız
3
Yıldız
4
Yıldız
5
Yıldız
1.
Sınıf
2.
Sınıf
Diğer
Konaklama**
Diğer
Tesis***
Toplam
Otel
9
192
448
408
299
-
-
-
-
1356
-
-
-
-
-
-
-
165
-
165
Termal otel
-
-
12
17
27
-
-
-
-
56
Butik otel
-
-
-
-
-
-
-
46
-
46
-
-
-
-
-
-
-
43
-
43
Tatil köyü
-
-
-
8
30
-
-
-
-
38
Lokanta
-
-
-
-
-
140
33
-
-
173
Özel tesis
-
-
-
-
-
-
-
-
117
117
Diğer*
-
-
2
1
6
1
-
32
42
84
Toplam
9
192
462
434
362
141
33
286
159
2078
*Diğer: Kafeterya, çiftlik evi - köy evi, yayla evi, personel eğitim tesisi, özel konaklama tesisi - golf tesisi,özel bar, otel-kongre
ve sergi merkezi, otel - sağlık ve termal turizm tesisi, otel - personel eğitim tesisi,otel - kamping, lokanta - yüzme havuzu,
kamping , hostel, butik tatil villaları, bar, B tipi tatil sitesi, pansiyon, eğlence yeri, günübirlik tesis, mola noktası, otel - golf tesisi,
motel, yüzme havuzu, turizm kompleksi, termal müstakil apart otellerdir.
**Diğer konaklama tesisleri: Özel konaklama tesisi, butik otel, müstakil apart otel, pansiyon, motel, çiftlik evi - köy evi, termal
yayla evidir.
***Diğer tesisler: Özel tesis, eğlence yeri, günübirlik tesis, mola noktası, kafeterya, yüzme havuzu, bar, özel bardır.
Tesis Sınıfları
45
Tablo 22: Erişilen İşletmelerin Tesis Türlerine ve İllere Göre Dağılımı
Otel
Özel
Konaklama
Tesisi
Termal
Otel
Butik
Otel
Müstakil
Apart
Otel
Tatil
Köyü
Lokanta
Özel
Tesis
Diğer*
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
%
İstanbul
202
67
-
9
2
-
67
62
8
417
20,1
Antalya
280
11
-
2
13
17
2
3
11
339
16,3
Ankara
108
4
3
6
-
-
34
11
12
178
8,6
İl
46
Toplam
Muğla
121
4
1
6
14
15
-
-
5
166
8,0
İzmir
78
16
6
12
4
4
18
9
13
160
7,7
Bursa
37
7
6
-
1
-
9
12
7
79
3,8
Aydın
44
-
-
1
2
1
1
1
-
50
2,4
Nevşehir
17
17
3
-
-
-
3
1
4
45
2,2
Balıkesir
24
4
5
-
-
1
1
-
1
36
1,7
Gaziantep
24
2
-
-
-
-
3
2
1
32
1,5
Kocaeli
28
-
1
-
2
-
-
-
-
31
1,5
Adana
17
-
-
2
1
-
5
-
5
30
1,4
Eskişehir
18
1
-
-
1
-
5
3
1
29
1,4
Konya
20
1
-
-
-
-
3
2
2
28
1,3
Hatay
21
1
1
2
-
-
-
2
1
28
1,3
Çanakkale
17
5
1
-
-
-
-
-
3
26
1,3
Kayseri
17
-
-
2
-
-
1
-
2
22
1,1
Denizli
12
-
8
1
-
-
-
-
-
21
1,0
Samsun
14
-
1
1
-
-
3
-
-
19
0,9
Edirne
14
2
-
1
-
-
-
-
1
18
0,9
Ordu
13
1
-
-
-
-
3
-
-
17
0,8
Malatya
14
-
-
-
-
-
3
-
-
17
0,8
Afyon
3
1
7
-
1
-
5
-
-
17
0,8
Karabük
5
10
-
-
-
-
-
-
-
15
0,7
Diğer
208
11
13
1
2
-
7
9
7
258
12,4
Toplam
1356
165
56
46
43
38
173
117
84
2078
100,0
*Diğer: Kafeterya, çiftlik evi - köy evi, yayla evi, personel eğitim tesisi, özel konaklama tesisi - golf tesisi, özel bar, otel-kongre
ve sergi merkezi, otel - sağlık ve termal turizm tesisi, otel - personel eğitim tesisi, otel - kamping, lokanta - yüzme havuzu,
Yukarıdaki tabloda erişilen örneklemin tesis türlerine göre illere nasıl dağıldığı görülmektedir. Daha önce de
belirtildiği gibi, ülkemizdeki mevcut duruma uygun olarak örneklemin % 60,7’si turizm açısından önemli beş
şehrimizde (İstanbul, Antalya, Ankara, Muğla ve İzmir) yoğunlaşmaktadır. Tesis türü açısından örneklemin
yapısı analiz edildiğinde ise otellerin büyük bir hakimiyeti gözlenmektedir (% 65). Otelleri yaklaşık % 8’lik
değerlerle özel tesisler ve lokantalar takip etmektedir.
Tablo 23: Erişilen İşletmelerin Tesis Türlerine, Tesis Sınıflarına ve İllere Göre Dağılımı
Lokantalar
Diğer
Toplam
1
Yıldız
2
Yıldız
3
Yıldız
4
Yıldız
5
Yıldız
1.
Sınıf
2.
Sınıf
Diğer
Konaklama**
Diğer
Tesisler***
#
%
İstanbul
3
21
63
63
52
56
11
80
68
417
20,1
Antalya
2
20
39
85
156
2
-
32
3
339
16,3
Ankara
1
25
38
38
11
25
9
10
21
178
8,6
Muğla
-
12
36
48
42
-
-
28
-
166
8,0
İzmir
-
18
24
28
18
13
5
38
16
160
7,7
Bursa
-
6
18
13
6
8
2
8
18
79
3,8
Aydın
-
5
11
20
9
1
-
3
1
50
2,4
Nevşehir
-
1
2
14
3
3
-
21
1
45
2,2
Balıkesir
-
9
12
5
4
1
-
4
1
36
1,7
Gaziantep
-
5
8
8
3
2
1
2
3
32
1,5
Kocaeli
-
6
9
10
4
-
-
2
-
31
1,5
Adana
-
2
4
6
5
3
2
6
2
30
1,4
Eskişehir
-
1
14
2
1
5
-
2
4
29
1,4
Konya
-
-
11
7
2
2
1
1
4
28
1,3
Hatay
1
8
7
5
1
-
-
4
2
28
1,3
Çanakkale
-
3
11
4
1
-
-
5
2
26
1,3
Kayseri
-
2
10
3
2
1
-
3
1
22
1,1
Denizli
-
3
6
5
6
-
-
1
-
21
1,0
Samsun
-
3
8
2
2
3
-
1
-
19
0,9
Edirne
1
5
6
1
1
-
-
3
1
18
0,9
Ordu
-
3
5
4
1
3
-
1
-
17
0,8
Malatya
-
3
6
2
3
3
-
-
-
17
0,8
Afyon
-
1
2
-
7
4
1
2
-
17
0,8
Karabük
-
1
4
-
-
-
-
10
-
15
0,7
Diğer İller
1
29
108
61
22
6
1
19
11
258
12,4
Toplam
9
192
462
434
362
141
33
286
159
2078
100,0
*Konaklama tesisleri: Otel, termal otel, otel - kamping, otel - sağlık ve termal turizm tesisi, tatil köyü, otel - personel eğitim
tesisi, otel - golf tesisi, otel - kongre ve sergi merkezi, personel eğitim tesisidir.
** Diğer konaklama tesisleri: Özel konaklama tesisi, butik otel, müstakil apart otel, pansiyon, motel, çiftlik evi - köy evi, termal
yayla evidir.
***Diğer tesisler: Özel tesis, eğlence yeri, günübirlik tesis, mola noktası, kafeterya, yüzme havuzu, bar, özel bardır.
Yukarıdaki tabloda, çalışma esnasında erişilen örneklemin tesis sınıfına göre nasıl bir dağılım gösterdiği yer
almaktadır. Örneklemin çoğunluğu 3-4-5 yıldızlı otellerden oluşmaktadır (% 60,5). Alt kategoriler bazında
değerlendirildiğinde, örneklem içerisinde en ağırlıklı tesis sınıfı 3 yıldızlı oteller olmuştur (% 22,2). Onu %
20,1 ile 4 yıldızlı oteller ve % 17,4 ile 5 yıldızlı oteller takip etmektedir. Örneklemin % 13,8’i diğer konaklama
tesislerinden ve % 6,8’i de birinci sınıf lokantalardan oluşmaktadır.
Konaklama Tesisi*
İl
47
Tablo 24: Erişilen İşletmelerin Faaliyet Sezonlarına Göre Dağılımı
Sezon
#
%
4 mevsim
1667
80,2
Yaz
199
9,6
İlkbahar, yaz, sonbahar
137
6,6
İlkbahar, yaz
57
2,7
Sonbahar, yaz
13
0,6
Kış
5
0,3
2078
100,0
Toplam
Yukarıda yer alan tabloda turizm belgesi sahibi işletmelerin faaliyet sezonlarının hangi mevsimler olduğu,
bir başka değişle, yıl içinde kaç mevsim çalıştıkları ve bu mevsimlerin hangileri olduğu görülmektedir.
Tablodan da anlaşılacağı üzere, araştırmaya katılan işletmelerin % 80,2’si yılın dört mevsiminde de
çalıştıklarını belirtmektedirler. Yılın üç mevsiminde (ilkbahar, yaz, sonbahar) çalışanların oranı ise % 6,6’dır.
İşletmelerin % 9,6’sı da sadece yaz sezonunda çalışmaktadır.
Bu durum, turizm sektörünün çoğunlukla sadece belirli mevsimlerde çalıştığına dair genel algılarla
örtüşmemektedir. Bu raporda yer verilen üç araştırmaya katılan deneklerde turizm sektörünün mevsimlik
çalıştığına dair güçlü kanaatler gözlenmiştir. Ancak bu yaygın kanaat en azında turizm işletme belgesi
sahibi müesseseler için gerçeği tam olarak ifade etmemektedir. Tabi burada altının çizilmesi gereken bir
duruma tekrar dikkat çekmek gerekir. Daha önce de belirtildiği gibi, İŞKUR verilerine göre ülkemizde
turizm sektöründe faaliyet gösteren yaklaşık 25 bin işletme mevcuttur. Mayıs-2015 verilerine göre bunların
ancak 4058’i turizm işletme belgesi sahibidir. Geri kalan 20 bini aşkın müessesede bu sezonluk çalışma
olgusunun ne ölçüde yaygın ve etkili olduğunun ayrıca değerlendirilmesi gerekir.
4.2.Konaklama Tesislerinin Doluluk Oranları
48
Aşağıda yer alan tabloda araştırmaya katılan konaklama tesislerindeki “yoğun sezon” için oda doluluk
oranları görülmektedir. Bu tabloda yer alan “yüksek (%81-%100), orta (%61-%80) ve düşük (%40-%60) doluluk
oranları verilen cevapların dağılımı baz alınarak belirlenmiştir. Araştırma bulgularına göre turizm işletme
belgesi sahibi konaklama tesislerinin % 46,7’si yoğun sezonda yüksek doluluk oranlarına sahiptir. Ancak
konaklama tesislerinin % 15,1’inin yoğun sezonda bile düşük doluluk oranlarıyla çalışması dikkat çekicidir.
Bu durum büyük oranda fizibilitesi iyi yapılmamış yatırımlardan kaynaklanıyor olabilir.
Tablo 25: Konaklama Tesislerinde Yoğun Sezon Ortalama Oda Doluluk Oranları
Yoğun Sezon Oda Doluluk Oranları
#
%
Düşük (%40-%60)
263
15,1
Orta (%61-%80)
601
34,4
Yüksek (%81-%100)
815
46,7
Cevap yok
66
3,8
1745
100,0
Toplam
Aşağıdaki tabloda ise, yine verilen cevapların dağılımına göre belirlenmiş doluluk kategorilerine göre
konaklama tesislerinin “yıllık” oda doluluk oranları yer almaktadır. Elde edilen bulgulara göre, konaklama
tesislerinin yarısı (% 49,5) yıl boyunca orta doluluk oranları ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Konaklama
hizmeti sunan işletmelerin ¼’ü ise (% 25,5) yıl ortalamasında düşük oda doluluk oranlarıyla çalışmaktadırlar.
Bu veri de yukarıda yoğun sezon doluluk oranlarıyla ilgili değerlendirmeleri desteklemektedir. Konaklama
tesislerinin önemli bir bölümü ticari olarak arzu edilmeyecek bir durumdadırlar.
Tablo 26: Konaklama Tesislerinde Yıllık Oda Doluluk Oranları
#
%
Düşük (%25-%50)
445
25,5
Orta (%51-%75)
863
49,5
Yüksek (%76-%100)
371
21,3
Cevap yok
66
3,7
1745
100,0
Toplam
Yıllık Oda Doluluk Oranları
49
Tablo 27’de konaklama tesislerinin türüne göre yüksek sezon doluluk oranları yer almaktadır. Tablonun
en dikkat çekici yönü, yıldız sayısıyla doluluk oranları arasındaki güçlü ilişkidir. Araştırma bulgularına göre,
yıldız sayısı arttıkça doluluk oranları da yükselmektedir. 3 yıldızlı otellerin % 36,8’i, 4 yıldızlı otellerin %
54,2’si ve 5 yıldızlı otellerin ise % 65,6’sı yoğun sezonda yüksek doluluk oranlarıyla çalışmaktadır.
Düşük oda doluluk oranlarıyla çalışan işletmelere bakıldığında da yıldız sayısıyla doluluk oranları arasında
tersine bir ilişki görülmektedir. Örneğin 1 yıldızlı konaklama tesislerinin %33,3’ü yoğun sezonda dahi düşük
doluluk oranlarıyla faaliyetlerini sürdürürken, bu oran 3 yıldızlılarda % 19,9 ve 5 yıldızlılarda ise % 6’dır.
Tablo 27: Konaklama Tesislerinin Türüne Göre Yoğun Sezon Oda Doluluk Oranları
Yoğun Sezon Doluluk Oranı
Düşük
(%40-%60)
Orta
(%61-%80)
Yüksek
(%81-%100)
Cevap yok
#
%
#
%
#
%
#
%
#
210
15,5
463
34,1
639
47,1
44
3,2
1356
1 Yıldızlı (*9)
3
33,3
4
44,4
2
22,2
-
-
2 Yıldızlı (*192)
57
29,7
62
32,3
55
28,6
18
9,4
89
19,9
180
40,2
165
36,8
14
3,1
43
10,5
137
33,6
221
54,2
7
1,7
18
6,0
80
26,8
196
65,6
5
1,7
Özel konaklama tesisi (*165)
24
14,5
59
35,8
71
43,0
11
6,7
165
Termal otel (*56)
8
14,3
30
53,6
14
25,0
4
7,1
56
3 Yıldızlı (*12)
3
25,0
9
75,0
-
-
-
-
4 Yıldızlı (*17)
3
17,6
9
52,9
4
23,5
1
5,9
5 Yıldızlı (*27)
2
7,4
12
44,4
10
37,0
3
11,1
Butik otel (*46)
9
19,6
22
47,8
15
32,6
-
-
46
Müstakil apart otel (*43)
4
9,3
7
16,3
30
69,8
2
4,7
43
Tatil köyü (*38)
1
2,6
7
18,4
30
78,9
-
-
38
4 Yıldızlı (*8)
-
-
1
12,5
7
87,5
-
-
5 Yıldızlı (*30)
1
3,3
6
20,0
23
76,7
-
-
7
17,1
13
31,7
16
39,0
5
12,2
3 Yıldızlı (*2)
1
50,0
-
-
1
50,0
-
-
4 Yıldızlı (*1)
-
-
1
100,0
-
-
-
-
5 Yıldızlı (*6)
-
-
-
-
5
83,3
1
16,7
263
15,1
601
34,4
815
46,7
66
3,8
Tesis Türü
Otel (*1356)
50
Diğer** (*41)
Toplam
Toplam
41
1745
*Görüşülen tesis sayısı.
** Diğer: Pansiyon, motel, çiftlik evi - köy evi, termal müstakil apart otel, turizm kompleksi, B tipi tatil sitesi, butik tatil villaları,
hostel, kamping, özel konaklama tesisi - golf tesisi, otel – golf tesisi, otel – kamping, otel – personel eğitim tesisi, otel – sağlık
ve termal turizm tesisi, otel – kongre ve sergi merkezi, personel eğitim tesisi(otel), yayla evidir.
Turizm işletme belgesi sahibi konaklama tesislerinin türlerine göre yıllık oda doluluk oranları ise aşağıdaki
tabloda yer almaktadır. Yoğun sezondaki doluluk oranlarına benzer bir biçimde, otellerin yıldız sayısı ile
doluluk oranı arasında güçlü bir ilişki vardır. Örneğin 2 yıldızlı otellerin sadece % 8,9’unun yıllık ortalama
doluluk oranları yüksekken, bu oran 4 yıldızlılarda %26’ya ve 5 yıldızlılarda ise % 32,1’e yükselmektedir.
Benzer biçimde, 1 yıldızlı otellerin % 44,4’ünün yıl boyu ortalama oda doluluk oranı düşükken, üç yıldızlı
otellerde düşük ortalama ile çalışanların oranı % 25,9’dur. 5 yıldızlı otellerde ise bu değer % 15,7’dir.
Tablo 28: Konaklama Tesislerinin Türüne Göre Yıllık Oda Doluluk Oranları
Yıllık Oda Doluluk Oranı
Düşük (%25-%50)
Orta (%51-%70)
Yüksek (%71 -%100)
Cevap yok
Toplam
#
%
#
%
#
%
#
%
#
312
23,0
695
51,3
305
22,5
44
3,2
1356
1 Yıldızlı (*9)
4
44,4
5
55,6
-
-
-
-
77
40,1
80
41,7
17
8,9
18
9,4
116
25,9
232
51,8
86
19,2
14
3,1
68
16,7
227
55,6
106
26,0
7
1,7
47
15,7
151
50,5
96
32,1
5
1,7
64
38,8
66
40,0
24
14,5
11
6,7
165
Termal otel (*56)
17
30,4
30
53,6
5
8,9
4
7,1
56
3 Yıldızlı (*12)
5
41,7
7
58,3
-
-
-
-
4 Yıldızlı (*17)
6
35,3
10
58,8
-
-
1
5,9
5 Yıldızlı (*27)
6
22,2
13
48,1
5
18,5
3
11,1
Butik otel (*46)
13
28,3
23
50,0
10
21,7
-
-
46
21
51,2
15
36,6
5
12,2
2
4,9
43
Tatil köyü (*38)
2
5,3
20
52,6
16
42,1
-
-
38
4 Yıldızlı (*17)
-
-
5
62,5
3
37,5
-
-
5 Yıldızlı (*30)
2
6,7
15
50,0
13
43,3
-
-
16
39,0
14
34,1
6
14,6
5
12,2
3 Yıldızlı (*2)
2
100,0
-
-
-
-
-
-
4 Yıldızlı (*1)
1
100,0
-
-
-
-
-
-
5 Yıldızlı (*6)
1
16,7
2
33,3
2
33,3
1
16,7
445
25,5
863
49,5
371
21,3
66
3,8
Otel (*1356)
Diğer** (*41)
Toplam
41
1745
Tesis Türü
51
Tüm konaklama tesislerinin yoğun sezon ve yıllık ortalama doluluk oranları hesaplandığında ortaya
çıkan değerler aşağıdaki tabloda görülmektedir. Buna göre turizm işletme belgesi sahibi tüm konaklama
tesislerinin ortalama yoğun sezon oda doluluk oranı %79,7’dir. Yıllık ortalama doluluk oranı ise % 63,8 olarak
belirtilmiştir. Yoğun sezon için en düşük doluluk oranı % 40 olarak tespit edilmiştir. Yıllık ortalamadaki en
düşük doluluk oranı ise % 25’tir.
Tablo 29: Konaklama Tesislerinde Yoğun Sezon ve Yıllık Ortalama Oda Doluluk Oranları Özetleyici
İstatistikleri
Yoğun Sezon Oda Doluluk
Oranı* (%)
Yıllık Ortalama Oda Doluluk
Oranı* (%)
Ortalama
79,7
63,8
Ortanca
80,0
65,0
Standart sapma
14,5
15,3
Minumum
40
25
Maksimum
100
100
* Doluluk oranında 66 tane cevap vermeyen bulunmaktadır.
Konaklama tesisleri sayısı 1745’tir.
Konaklama tesislerinin türüne göre yoğun sezon ortalama ve yıllık ortalama oda doluluk oranları ise aşağıdaki
tabloda görülmektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi, turizm işletme belgesi sahibi konaklama tesislerinin
yoğun sezon ortalama oda doluluk oranı % 79,7’dir. Otel kategorisindeki 1-2-3 yıldızlı otellerle 5 yıldızlılar
hariç olmak üzere termal oteller ve butik otellerin yoğun sezon ortalama doluluk oranları bu değerin altında
kalmaktadır. Yıldız sayısı arttıkça, yoğun sezon ortalama oda doluluk oranları da yükselmektedir.
52
Konaklama tesislerinin yıllık ortalama oda doluluk oranları ise % 63,8’dir. Yoğun sezon ortalama oda doluluk
oranlarında olduğu gibi, yıllık ortalamalarda da otel kategorisindeki 1-2-3 yıldızlı otellerle 5 yıldızlılar hariç
olmak üzere termal oteller ve butik otellerin oda doluluk oranları bu değerin altında kalmaktadır. Ayrıca,
özel konaklama tesislerini yıllık ortalama doluluk oranları da % 59,9’la genel ortalamadan düşüktür. Yıldız
sayısı arttıkça, yıllık ortalama oda doluluk oranları da yükselmektedir.
Tablo 30: Konaklama Tesisinin Türüne Göre Yoğun Sezon ve Yıllık Ortalama Oda Doluluk Oranları
Tesis Türü
Yoğun Sezon Ortalama
Oda Doluluk Oranı (%)
Yıllık Ortalama
Oda Doluluk Oranı (%)
Otel (*1356)
79,8
64,6
72,2
53,3
1 Yıldızlı (*9)
73,4
57,0
76,6
62,7
81,9
67,0
85,7
69,0
78,0
59,9
Termal otel (*56)
75,6
58,3
3 Yıldızlı (*12)
67,2
51,3
4 Yıldızlı (*17)
74,2
55,8
5 Yıldızlı (*27)
80,8
63,5
Butik otel (*46)
75,3
63,5
84,9
56,1
Tatil köyü (*38)
89,3
72,7
4 Yıldızlı (*17)
91,9
76,3
5 Yıldızlı (*30)
88,6
71,7
Diğer (*41)
79,0
57,3
Türkiye Geneli
79,7
63,8
Konaklama tesisleri sayısı 1745’tir. Doluluk oranında 66 cevap vermeyen konaklama tesisi bulunmaktadır.
Tablo 31: Konaklama Tesislerinin Coğrafi Bölgelere Göre Yoğun Sezon Oda Doluluk Oranları
Yoğun Sezon Oda Doluluk Oranı
Düşük
(%40-%60)
Orta
(%61-%80)
#
%
#
%
#
%
#
%
#
Akdeniz
40
9,7
99
24,1
263
64,0
9
2,2
411
Doğu Anadolu
16
27,1
26
44,1
13
22,0
4
6,8
59
Ege
47
12,3
102
26,7
222
58,1
11
2,9
382
Güneydoğu Anadolu
16
26,7
24
40,0
16
26,7
4
6,7
60
İç Anadolu
64
25,4
122
48,4
49
19,4
17
6,7
252
Karadeniz
17
14,2
45
37,5
54
45,0
4
3,3
120
Marmara
63
13,7
183
39,7
198
43,0
17
3,7
461
Toplam
263
15,1
601
34,4
815
46,7
66
3,8
1745
Yüksek
(%81-%100)
Cevap yok
Toplam
Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde yer alan konaklama tesislerinin yoğun sezon oda doluluk oranları
yukarıdaki tabloda görülmektedir. Akdeniz bölgesindeki turizm işletme belgeli konaklama tesislerinin %
64’ü yoğun sezonda yüksek doluluk oranlarına sahiptir. Ege bölgesindeki konaklama tesislerinin % 58’i,
Karadeniz’dekilerin %45’i ve Marmara’nın % 43’ü yoğun sezonda yüksek doluluk oranları ile çalışmaktadır.
Ama İç Anadolu bölgesindeki konaklama tesislerinin yoğun dönemde yüksek doluluk oranlarına sahip
olanlarının oranı sadece % 19,4’tür. Doğu Anadolu Bölgesindekilerin ancak % 22’si ve Güneydoğu
Anadolu’dakilerin ise % 26,7’si yüksek doluluk oranlarına ulaşabilmektedir.
Bölge
53
Akdeniz bölgesinde yoğun sezonda düşük doluluk oranlarına sahip tesislerin oranı % 9,7 iken bu oran
İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde % 25-27 aralığındadır. Bu üç bölgedeki
dört konaklama tesisinden biri yoğun sezonda bile düşük oda doluluğuna ulaşabilmektedir. Bu veriler, söz
konusu bölgelerin turizmden yeterince yararlanamadığını en açık haliyle göstermektedir.
Tablo 32: Konaklama Tesislerinin Coğrafi Bölgelere Göre Yıllık Oda Doluluk Oranları
Düşük
(%25-%50)
Orta
(%51-%70)
Yüksek
(%71-%100)
#
%
#
%
#
%
#
%
#
Akdeniz
86
20,9
171
41,6
145
35,3
9
2,2
411
Doğu Anadolu
21
35,6
29
49,2
5
8,5
4
6,8
59
Ege
97
25,4
186
48,7
88
23,0
11
2,9
382
Güneydoğu Anadolu
23
38,3
26
43,3
7
11,7
4
6,7
60
Bölge
Cevap yok
Toplam
İç Anadolu
72
28,6
136
54,0
27
10,7
17
6,7
252
Karadeniz
37
30,8
66
55,0
13
10,8
4
3,3
120
Marmara
109
23,6
249
54,0
86
18,7
17
3,7
461
Toplam
445
25,5
863
49,5
371
21,3
66
3,8
1745
7 coğrafi bölgenin yıllık oda doluluk oranlarına bakıldığında, yoğun sezon ile yılın geri kalan dönemleri
arasında doluluk oranları açısından dramatik değişmeler yaşandığı görülmektedir. Örneğin Akdeniz
bölgesindeki konaklama tesislerinin yoğun sezonda % 64’ü yüksek doluluk oranlarına sahipken, bu değer
yıllık periyodda % 35’e düşmektedir. Aynı değer Ege’de % 58,1’den % 23’e, İç Anadolu’da ise % 19,4’ten %
10,7’ye inmektedir.
Güneydoğu Anadolu’daki turizm işletme belgeli otellerin % 38,3’ü, Doğu Anadolu’dakilerin % 35,6’sı,
Karadeniz’dekilerin % 30,8’i ve hatta Akdeniz’dekilerin % 20,9’u yıl genelinde düşük (% 25-50) oda doluluk
oranlarına sahiptirler.
54
Tablo 33: Konaklama Tesislerinin Coğrafi Bölgelere Göre Yoğun Sezon ve Yıllık Ortalama Doluluk Oranları
Bölge
Yoğun Sezon Doluluk Oranı* (%)
Yıllık Ortalama Doluluk Oranı* (%)
Akdeniz
85,1
68,4
Doğu Anadolu
71,9
55,7
Ege
82,3
64,3
Güneydoğu Anadolu
72,4
58,8
İç Anadolu
72,2
60,2
Karadeniz
79,6
59,7
Marmara
78,5
63,6
Türkiye Geneli
79,7
63,8
* Doluluk oranında 66 cevap vermeyen konaklama tesisi bulunmaktadır.
Her bir bölgedeki turizm işletme belgeli konaklama tesislerinin yoğun sezonda ve yıl genelindeki ortalama
oda doluluk oranları yukarıdaki tabloda gösterilmiştir. Buna göre hem yoğun sezonda, hem de yıl genelinde
ortalama oda doluluk oranları açısında Akdeniz bölgesi ilk sırada gelmektedir. Akdeniz bölgesindeki
tesislerin yoğun dönemdeki ortalama doluluk oranları % 85,1, yıl genelindeki ortalama doluluk oranı ise %
68,4’tür. Bir diğer önemli turizm bölgesi olan Ege’de bu değerler sırasıyla % 82,3 ve % 64,3’tür. Marmara
bölgesi için ise ortalama değerler % 78,5 ve % 63,8’dir. Yıllık ortalama doluluk oranının en düşük olduğu
bölge % 55,7 ile Doğu Anadolu’dur.
Tablo 34: Konaklama Tesislerinin İllere Göre Yoğun Sezon Oda Doluluk Oranları
Yoğun Sezon Oda Doluluk Oranı
Düşük
(%40-%60)
Orta
(%61-%80)
Yüksek
(%81-%100)
#
%
#
%
#
%
#
%
#
Ankara
32
26,0
65
52,8
20
16,3
6
4,9
123
Antalya
19
5,7
69
20,7
240
71,9
6
1,7
334
İstanbul
35
12,4
106
37,6
133
47,2
8
2,8
282
İzmir
28
22,2
47
37,3
46
36,5
5
4,0
126
İl
Muğla
Türkiye Geneli
Cevap yok
Toplam
12
7,2
26
15,7
122
73,5
6
3,6
166
263
15,1
601
34,4
815
46,7
66
3,8
1745
Tablo 35: Konaklama Tesislerinin İllere Göre Yıllık Oda Doluluk Oranları
Düşük
(%25-%50)
Orta
(%51-%70)
Yüksek
(%71-%100)
#
%
#
%
#
%
#
%
#
Ankara
40
32,5
63
51,2
14
11,4
6
4,9
123
Antalya
61
18,3
132
39,5
135
40,4
6
1,8
334
İstanbul
59
20,9
147
52,1
68
24,1
8
2,9
282
İzmir
39
31,0
60
47,6
22
17,5
5
3,9
126
Muğla
43
25,9
77
46,4
40
24,1
6
3,6
166
445
25,5
863
49,5
371
21,3
66
3,8
1745
İl
Türkiye Geneli
Cevap yok
Toplam
Önemli bazı turizm merkezlerinde yoğun sezon oda doluluk oranlarının incelendiği yukarıdaki tablo,
Muğla’daki konaklama tesislerinin % 73,5’inin yüksek doluluk oranlarıyla faaliyetlerini sürdürdüğünü
göstermektedir. Antalya’daki konaklama tesislerinin yoğun dönem doluluk oranları da Muğla’ya yakındır (%
71,9). Yüksek sezonda doluluk oranları açısından en düşük performans Ankara’daki konaklama tesislerine
aittir. Ancak % 16,3’ü yüksek doluluk oranlarına sahiptir. Hatta Ankara’daki turizm işletme belgesi sahibi
konaklama tesislerinin % 26’sı yoğun sezonda bile düşük oda doluluk oranları (% 40-60) faaliyetlerini
sürdürmektedir.
55
Önemli 5 turizm merkezindeki (Ankara, Antalya, İstanbul, İzmir ve Muğla) turizm işletme belgeli konaklama
tesislerinin yıllık doluluk oranları yukarıdaki tabloda analiz edilmektedir. Yoğun sezonda Muğla’daki otellerin
doluluk oranları daha iyiyken, yıllık olarak değerlendirildiğinde Antalya’daki otellerin daha iyi durumda
olduğu görülmektedir. Antalya’daki belgeli tesislerin % 40,4’ü yıl boyunca yüksek oda doluluk oranlarına
sahiptir. Muğla’da ise bu değer İstanbul’la aynıdır (%41,4). Ankara’daki konaklama tesislerinin ise ancak %
11,4’ü yıl boyunca yüksek doluluk oranları ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Ama % 32,5’i ise yıl genelinde
düşük (% 25-50) ortalama doluluk oranlarına sahiptir. Önemli turizm zenginliklerine sahip İzmir’in yıllık oda
doluluk oranları şaşırtıcıdır. İzmir’deki turizm işletme belgesi sahibi konaklama tesislerinin % 31’i düşük (%
25-50) doluluk oranlarıyla çalışırken, % 24,1’i ise yüksek (% 71-100) oda doluluk oranlarına sahiptir.
4.3.Konaklama Tesislerinin Oda ve Yatak Sayıları
Turizm işletme belgesi sahibi tesislerin türlerine göre oda sayılarının yer aldığı aşağıdaki tabloya göre,
en yüksek ortalama oda sayısı tatil köylerinde bulunmaktadır (358). Daha sonra termal oteller (165) ve
oteller (136) gelmektedir. Her üç kategoride de (tatil köyü, termal otel, otel) yıldız sayısı yükseldikçe oda
sayısı artmaktadır. Örneğin otel kategorisinde, 3 yıldızlı otellerde ortalama 60 oda varken, 5 yıldızlı oteller
ortalama 303 odaya sahiptir. Benzer şekilde, 4 yıldızlı tatil köylerinde ortalama 176 oda mevcutken, bu
rakam 5 yıldızlılarda 406’ya çıkmaktadır.
Tablo 36: Konaklama Tesislerinin Türlerine Göre Oda Sayıları
Oda Sayısı
Tesis Türü
201 ve üzeri
Toplam
#
%
#
%
#
%
#
621
45,8
445
32,8
290
21,4
1356
136
9
100,0
-
-
-
-
28
187
97,4
5
2,6
-
-
37
348
77,7
94
21,0
6
1,3
60
77
18,9
259
63,5
72
17,6
145
-
-
87
29,1
212
70,9
303
152
92,1
12
7,3
1
0,6
165
33
11
19,6
25
44,6
20
35,7
56
165
3 Yıldızlı (*12)
9
75,0
3
25,0
-
-
58
4 Yıldızlı (*17)
2
11,8
13
76,5
2
11,8
106
5 Yıldızlı (*27)
-
-
9
33,3
18
66,7
250
Butik otel (*46)
43
93,5
3
6,5
-
-
46
36
33
76,7
10
23,3
-
-
43
52
38
358
1 Yıldızlı (*9)
71-200 arası
Ortalama
Oda Sayısı
Otel (*1356)
56
1-70 arası
Termal otel (*56)
Tatil köyü (*38)
1
2,6
8
21,1
29
76,3
4 Yıldızlı (*8)
1
12,5
5
62,5
2
25,0
176
5 Yıldızlı (*30)
-
-
3
10,0
27
90,0
406
26
63,4
5
12,2
10
24,4
Diğer** (*41)
41
84
3 Yıldızlı (*2)
-
-
2
100,0
-
-
83
4 Yıldızlı (*1)
-
-
-
-
1
100,0
827
5 Yıldızlı (*6)
-
-
-
-
6
100,0
499
887
50,8
508
29,1
350
20,1
Genel
1745
108
Turizm işletme belgesi sahibi konaklama tesislerindeki oda sayıları ile ilgili verilerin yer aldığı aşağıdaki
tabloya göre, tatil köyleri ortalama en yüksek yatak sayısına sahiptir (799). Termal otellerin ortalama yatak
sayısı 348, otellerin ortalama yatak sayısı ise 281’dir.
Tıpkı oda sayısında olduğu gibi, yıldız miktarı ile yatak sayısı arasında doğrusal bir ilişki vardır. 4 yıldızlı tatil
köylerindeki ortalama yatak sayısı 362 iken, 5 yıldızlılarda bu rakam 915’e yükselmektedir. 3 yıldızlı termal
otellerin ortalama yatak sayısı 123, 4 yıldızlılarda 223 ve 5 yıldızlılarda ise 527’dir. Aynı durum otel kategorisi
için de geçerlidir. 2 yıldızlı otellerin ortalama yatak sayısı 73, 3 yıldızda 120, 4 yıldızlılarda 299 ve 5 yıldızlı
otellerde ise ortalama 639 yatak mevcuttur.
Tablo 37: Konaklama Tesislerinin Türlerine Göre Yatak Sayıları
Yatak Sayısı
Otel (*1356)
1 Yıldızlı (*9)
1-140 arası
141-400 arası
401 ve üzeri
Toplam
#
%
#
%
#
%
#
616
45,4
437
32,2
303
22,3
1356
Ortalama Yatak
Sayısı
281
9
100,0
-
-
-
-
54
187
97,4
5
2,6
-
-
73
343
76,6
99
22,1
6
1,3
120
77
18,9
251
61,5
80
19,6
299
-
-
82
27,4
217
72,6
639
149
90,3
14
8,5
2
1,2
165
70
11
19,6
24
42,9
21
37,5
56
348
3 Yıldızlı (*12)
9
75,0
3
25,0
-
-
123
4 Yıldızlı (*17)
2
11,8
13
76,5
2
11,8
223
5 Yıldızlı (*27)
Termal otel (*56)
-
-
8
29,6
19
70,4
Butik otel (*46)
5 Yıldızlı (*27)
43
93,5
3
6,5
-
-
31
72,1
11
25,6
1
2,3
43
128
Tatil köyü (*38)
1
2,6
6
15,8
31
81,6
38
799
1
12,5
5
62,5
2
25,0
4 Yıldızlı (*8)
5 Yıldızlı (*30)
Diğer* (*41)
-
-
1
3,3
29
96,7
26
63,4
5
12,2
10
24,4
527
46
72
362
915
41
181
3 Yıldızlı (*2)
-
-
2
100,0
-
-
174
4 Yıldızlı (*1)
-
-
-
-
1
100,0
1839
5 Yıldızlı (*6)
Toplam
-
-
-
-
6
100,0
877
50,3
500
28,7
368
21,1
1067
1745
225
4.4.İstihdam
Turizm sektörü tüm dünyada emek yoğun bir sektör olarak ön plana çıkmaktadır. Daha önce 3.1.1 nolu başlık
altında sunulan İŞKUR verilerine göre ülkemizde turizm sektöründe faaliyet gösteren 24,6 bin işyerinde
toplamda 889 bin kişi istihdam edilmektedir. Bu verilerden hareketle işyeri başına düşen çalışan sayısı
hesaplandığında 36,1 kişi yapmaktadır. Türkiye genelinde konaklama tesislerinde işyeri başına ortalama
istihdam miktarı 62,3 iken, bu rakam yiyecek ve içecek hizmeti sunan işletmelerde 27,8 kişidir.
Tesis Türü
57
Turizm işletme belgesi sahibiişletmelerdeki ortalama istihdam rakamı, sektör geneline göre oldukça
yüksektir (62). İşletmelerin faaliyet alanlarına göre değerlendirildiğinde ise, konaklama tesislerindeki
işletme başına ortalama istihdam miktarı 67,9 iken, yiyecek ve içecek hizmeti sunan işletmelerde ise 31,2
kişidir.
İstihdam miktarları genel olarak tasnif edildiğinde, turizm işletme belgeli kuruluşların % 47,2’sinin 1-25
arasında eleman çalıştırdığı görülmektedir. 26-50 personel çalıştıran işletmelerin oranı % 22,2 iken, 51 ve
daha fazla istihdam yapanların oranı ise % 30,3’tür.
İstihdam miktarları tesis türlerine göre değerlendirildiğinde, en yüksek istihdam yaratan işletmelerin tatil
köyleri olduğu görülmektedir. Tatil köylerinin % 86,8’i 51 ve üzeri işçi çalıştırmaktadır. Bu oran termal
otellerde % 60,7, otellerde % 35,1 ve lokantalarda ise % 11’dir.
Otellerin % 41,7’si 1-25, % 22,9’u ise 26-50 arası eleman çalıştırırken, termal otellerde 1-25 eleman istihdam
edenlerin oranı otellere kıyasla daha düşüktür (% 12,5). 26-50 arası eleman çalıştıran termal otellerin oranı
ise % 26,8’dir.
Tabloda yer alan veriler incelendiğinde, yıldız sayısı ile istihdam miktarı arasında doğrusal bir ilişki olduğu
gözlemlenmektedir. Örneğin 3 yıldızlı otellerin % 5,6’sı, 4 yıldızlıların % 42,9’u ve 5 yıldızlı otellerin ise %
91,6’sı 51 ve daha fazla kişiyi istihdam etmektedir. Termal otellerde ise 3 yıldızlıların % 8,3’ü, 4 yıldızlıların %
35,3’ü ve 5 yıldızlıların ise % 100’ü 51 ve daha fazla işçi çalıştırmaktadır.
Az istihdam yapan tesisler incelendiğinde de benzer bir ilişki tespit edilmektedir. 1 yıldızlı otellerin % 100’ü
1-25 kişi çalıştırırken, 3 yıldızlılarda bu oran % 69,6’ya ve 5 yıldızlılarda ise % 3’e düşmektedir. Termal
otellerde de benzer bir durum söz konusudur. 3 yıldızlı termal otellerde 1-25 işçi istihdam eden 3 yıldızlı
otellerin oranı % 50, 4 yıldızda % 5,9 ve 5 yıldızda ise % sıfırdır.
58
Tablo 38: İşletmelerin Türlerine Göre Çalışan Sayıları
Çalışan Sayısı
1-25 arası
26-50 arası
51 ve üzeri
Cevap yok
#
%
#
%
#
%
#
%
#
565
41,7
310
22,9
476
35,1
5
0,4
1356
9
100,0
-
-
-
-
-
-
177
92,2
13
6,8
2
1,0
-
-
312
69,6
111
24,8
25
5,6
-
-
58
14,2
174
42,6
175
42,9
1
0,2
9
3,0
12
4,0
274
91,6
4
1,3
121
73,3
28
17,0
16
9,7
-
-
165
56
Otel (*1356)
1 Yıldızlı (*9)
Termal otel (*56)
Toplam
7
12,5
15
26,8
34
60,7
-
-
3 Yıldızlı (*12)
6
50,0
5
41,7
1
8,3
-
-
4 Yıldızlı (*17)
1
5,9
10
58,8
6
35,3
-
-
5 Yıldızlı (*27)
-
-
-
-
27
100,0
-
-
Butik otel (*46)
26
56,5
15
32,6
5
10,9
-
-
23
53,4
10
23,3
10
23,3
-
-
43
1
2,6
4
10,5
33
86,8
-
-
38
4 Yıldızlı (*8)
1
12,5
2
25,0
5
62,5
-
-
5 Yıldızlı (*30)
-
-
2
6,7
28
93,3
-
-
Tatil köyü (*38)
Lokanta (*173)
46
111
64,2
43
24,9
19
11,0
-
-
1.Sınıf (*140)
88
62,9
36
25,7
16
11,4
-
-
2.Sınıf (*33)
23
69,7
7
21,2
3
9,1
-
-
Özel tesis (*117)
85
72,6
21
17,9
11
9,4
-
-
117
Diğer** (*84)
42
50,0
16
19,0
26
31,0
-
-
84
1.Sınıf (*1)
-
-
-
-
1
100,0
-
-
3 Yıldızlı (*2)
1
50,0
1
50,0
-
-
-
-
4 Yıldızlı (*1)
-
-
-
-
1
100,0
-
-
5 Yıldızlı (*6)
-
-
-
-
6
100,0
-
-
981
47,2
462
22,2
630
30,3
5
0,2
Toplam
173
2078
**Diğer: Kafeterya, çiftlik evi - köy evi, yayla evi, personel eğitim tesisi, özel konaklama tesisi - golf tesisi, özel bar, otel-kongre
Konaklama tesislerindeki istihdam miktarı yoğun sezon ve yıl ortalaması olarak değerlendirildiğinde, yoğun
dönemde istihdam miktarının belirgin biçimde yükseldiği görülmektedir. Konaklama tesisleri yıl genelinde
ortalama 67,9 kişi çalıştırırken, bu miktar yoğun sezonda 78,4’e yükselmektedir. Konaklama tesislerinde ön
bürodan, kat hizmetlerine, idari birimlerden mutfağa ve teknik hizmetlere kadar tüm bölümlerde çalışanların
sayılarında yıl ortalamasına göre yoğun dönemde bir artış görülmektedir. Yoğun dönemde çalıştırılan
eleman sayısı, yıl geneline göre % 15,6 yükselmektedir.
Çalışanların mesleki seviyesine göre yıl geneli ve yoğun dönemdeki istihdam değişim oranlarına
bakıldığında, ilk düzey çalışanların en fazla, üst düzey yöneticilerin isen en az arttığı görülmektedir.
Yoğun dönemde en fazla restaurant-bar, kat hizmetleri ve mutfakta çalışan elemana ihtiyaç duyulmaktadır.
Tesis Türü
59
Tablo 39: Yıl Geneli Ve Yüksek Sezonda Konaklama Tesislerinde Çalışanların Dağılımı
Son 1 yılın yüksek sezonunda ve yıl genelindeki ortalama çalışan sayılarını çalışanların mesleki düzeylerine göre
lütfen belirtiniz. (Konaklama Tesisi)
Bölüm
Ön Büro
Housekeeping
Restaurant/
Bar
İdari
(Muhasebe,
Satış vb.)
Yüksek
Sezon
%
#
%
2.784
2,1
2.694
2,3
3,3
7.009
5,1
6.405
5,4
9,4
C. İlk Düzey (Bellboy vb.)
4.436
3,2
4.031
3,4
10,0
A. Üst Düzey
Ön büro müdürü, Şefi, Satış-Pazarlama Müdürü vb.
B. Orta Düzey (Resepsiyonist, Rezervasyontış personeli vb.)
Sa-
Ön Büro Toplam
14.229
10,4
13.130
11,1
8,4
A. Üst Düzey (Housekeeper/Müdür vb.)
2.844
2,1
2.621
2,2
8,5
B. Orta Düzey ( Kat şefi vb.)
8.711
6,4
7.309
6,2
19,2
C. İlk Düzey (Housekeeping/Temizlikçi, Meydancı vb.)
14.406
10,5
12.122
10,2
18,8
Housekeeping Toplam
25.961
19,0
22.052
18,6
17,7
A. Üst Düzey (Restaurant Şefi vb.)
3.633
2,7
3.335
2,8
8,9
B. Orta Düzey (Garson, vb.)
15.789
11,5
12.929
10,9
22,1
C. İlk Düzey ( Komi vb.)
12.679
9,3
9.804
8,3
29,3
Toplam
32.101
23,5
26.068
22,0
23,1
A. Üst Düzey (Genel Müdür, Muhasebe Müdürü vb.)
4.742
3,4
4.676
3,9
1,4
4.459
3,3
4.272
3,6
4,4
2.188
1,6
2.001
1,7
9,3
11.389
8,3
10.949
9,2
4,0
4.197
3,1
3.918
3,3
7,1
B. Orta Düzey
(Muhasebeci, Yönetici Asistanı, İnsan Kaynakları vb.)
C. İlk Düzey
A. Üst Düzey (Aşçıbaşı, Soğuk/Sıcak/Tatlı şefi vb.)
B. Orta Düzey (Aşçı Yardımcısı vb.)
12.375
9,0
10.534
8,9
17,5
C. İlk Düzey (Bulaşıkçı vb.)
10.523
7,7
8.707
7,4
20,9
Toplam
27.095
19,8
23.159
19,6
17,0
727
0,5
692
0,6
5,1
A. Üst Düzey (Departman sorumlusu vb.)
60
SPA/Sağlık/
Spor
B. Orta Düzey (Kasiyer, Masöz, Tellak, Spor Hocası vb.)
2.017
1,5
1.797
1,5
12,2
C. İlk Düzey (Temizlikçi vb.)
1.127
0,8
1.033
0,9
9,1
Toplam
3.871
2,8
3.522
3,0
9,9
998
0,7
927
0,8
7,7
A. Üst Düzey (Güvenlik Müdürü vb.)
Güvenlik
Teknik
Hizmetler
B. Orta Düzey (Güvenlik Şefi vb.)
2.884
2,1
2.497
2,1
15,5
C. İlk Düzey (Güvenlik vb.)
2.072
1,5
1.883
1,6
10,0
Toplam
5.954
4,3
5.307
4,5
12,2
A. Üst Düzey (Teknik Müdür vb.)
1.397
1,1
1.357
1,1
2,9
B. Orta Düzey (Teknik Şefi vb.)
3.604
2,6
3.356
2,7
7,4
C. İlk Düzey (Teknik Eleman vb.)
2.889
2,1
2.729
2,3
5,9
Toplam
7.890
5,8
7.442
6,3
6,0
448
0,4
427
0,4
4,9
A. Üst Düzey
Bahçe
Diğer
Değişim
Oranı
#
Toplam
Mutfak
Yıl
Ortalaması
B. Orta Düzey
856
0,6
746
0,6
14,7
C. İlk Düzey (Bahçıvan vb.)
1.016
0,7
841
0,7
20,8
Toplam
2.320
1,7
2.014
1,7
15,2
A. Üst Düzey
898
0,7
821
0,7
9,4
B. Orta Düzey
2.405
1,7
1.995
1,7
20,6
C. İlk Düzey (Servis Şoförü vb.)
2.764
2,0
1.965
1,6
40,7
Toplam
6.067
4,4
4.781
4,0
26,9
Genel Toplam
Konaklama tesislerinin toplam sayısı 1745’tir.
136.877
118.424
15,6
Tablo 40: Yıl Geneli ve Yüksek Sezonda Yeme, İçme ve Eğlence Tesislerinde Çalışanların Dağılımı
Son 1 yılın yüksek sezonunda ve yıl genelindeki ortalama çalışan sayılarını çalışanların mesleki düzeylerine göre
lütfen belirtiniz (yeme, içme ve eğlence)
Ön Büro
#
%
A. Üst Düzey (Ön büro müdürü, Şefi, Satış-Pazarlama
Müdürü vb.
175
1,8
184
1,8
-4,9
B. Orta Düzey (Resepsiyonist, RezervasyonSatış personeli vb.)
226
2,4
248
2,4
-8,9
C. İlk Düzey (Bellboy vb.)
59
0,6
45
0,4
31,1
460
4,8
477
4,6
-3,6
621
6,5
628
6,0
-1,1
B. Orta Düzey (Garson, vb.)
2.217
23,1
2.410
23,1
-8,0
C. İlk Düzey ( Komi vb.)
1.149
11,9
1.183
11,4
-2,9
3.987
41,5
4.221
40,5
-5,5
A. Üst Düzey (Genel Müdür, Muhasebe Müdürü vb.)
409
4,3
464
4,5
-11,9
B. Orta Düzey (Muhasebeci, Yönetici Asistanı, İnsan Kaynakları vb.)
346
3,6
362
3,5
-4,4
C. İlk Düzey
179
1,8
169
1,6
5,9
Toplam
934
9,7
995
9,6
-6,1
Toplam
A. Üst Düzey (Aşçıbaşı, Soğuk/Sıcak/Tatlı şefi vb.)
Mutfak
513
5,4
533
5,1
-3,8
1.338
13,9
1.389
13,4
-3,7
614
6,4
655
6,3
-6,3
2.465
25,7
2.577
24,8
-4,3
A. Üst Düzey (Departman sorumlusu vb.)
22
0,2
21
0,2
4,8
B. Orta Düzey (Kasiyer, Masöz, Tellak, Spor Hocası vb.)
263
2,7
255
2,5
3,1
C. İlk Düzey (Temizlikçi vb.)
34
0,4
79
0,7
-57,0
Toplam
319
3,3
355
3,4
-10,1
A. Üst Düzey (Güvenlik Müdürü vb.)
33
0,3
42
0,4
-21,4
B. Orta Düzey (Aşçı Yardımcısı vb.)
C. İlk Düzey (Bulaşıkçı vb.)
Toplam
SPA/Sağlık/
Spor
Güvenlik
Teknik
Hizmetler
Bahçe
Diğer
Değişim
Oranı
%
A. Üst Düzey (Restaurant Şefi vb.)
İdari
(Muhasebe,
Satış vb.)
Yıl
Ortalaması
#
Ön Büro Toplam
Restaurant/
Bar
Yüksek
Sezon
B. Orta Düzey (Güvenlik Şefi vb.)
75
0,8
71
0,7
5,6
C. İlk Düzey (Güvenlik vb.)
143
1,5
176
1,7
-18,8
Toplam
251
2,6
289
2,8
-13,1
A. Üst Düzey (Teknik Müdür vb.)
43
0,5
46
0,4
-6,5
B. Orta Düzey (Teknik Şefi vb.)
69
0,7
58
0,6
19,0
C. İlk Düzey (Teknik Eleman vb.)
123
1,3
147
1,4
-16,3
Toplam
235
2,5
251
2,4
-6,4
A. Üst Düzey
10
0,1
9
0,1
11,1
B. Orta Düzey
19
0,2
16
0,2
18,8
C. İlk Düzey (Bahçıvan vb.)
31
0,3
35
0,3
-11,4
Toplam
60
0,6
60
0,6
0,0
A. Üst Düzey
133
1,4
142
1,4
-6,3
B. Orta Düzey
313
3,3
511
4,9
-38,7
C. İlk Düzey (Servis Şoförü vb.
445
4,6
524
5,0
-15,1
Toplam
891
9,3
1.177
11,3
-24,3
Genel Toplam
Yeme, içme ve eğlence tesislerinin toplam sayısı 333’tür.
9.602
10.402
-7,7
Bölüm
61
Yeme, içme ve eğlence hizmeti sunan işletmelerde yıl ortalaması ile yoğun dönem arasında istihdam edilen
işçi sayısında belirgin bir farklılık gözlenmemiştir. Çalışan sayıları hemen hemen aynı kalmaktadır. Hatta
yoğun dönemlerde bir miktar çalışan dahi kaybetmektedirler. Ancak aradaki farklar istatistiksel olarak
anlamlı değildir.
4.5.İşgücü Hareketliliği
Bu bölümde yer alan analizlerde öne çıkan iki temel kavram olan “istihdam artış oranı” ve “işgücü
akışkanlığı” turizm işletme belgesi sahibi işyerlerinden alınan veriler doğrultusunda hesaplanmıştır. Bu
değerler hesaplanırken aşağıda yer alan formüller kullanılmıştır:
İstihdam Artış Oranı=(İşe Giren Sayısı-İşten Ayrılan Sayısı)/Mevcut Çalışan Sayısı
İş Gücü Akışkanlığı=[(İşe Giren Sayısı+İşten Ayrılan Sayısı)/2]/Mevcut Çalışan Sayısı
Turizm işletme belgesi sahibi tüm işyerleri (konaklama tesisi ve yeme, içme ve eğlence tesisleri birlikte)
bazında değerlendirildiğinde, işgücü akışkanlığının % 87,3 olduğu görülmektedir.
Tablo 41: Turizm İşletme Belgesi Sahibi İşyerlerinde İşgücü Hareketliliği
İş Gücü Hareketi
Toplam Sayı
İşe Girenler
134.271
İşten Ayrılanlar
108.415
Şu Anki Mevcut
139.028
İstihdam Artış Oranı (Fark) ;
18,6 %
İşgücü Akışkanlığı;
87,3 %
Toplam 2078 işletme
62
İşgücü akışkanlığının bu kadar yüksek olmasında sadece belirli sezonlarda çalışan ve hizmetlerini yıl boyunca
sürdüremeyen işyerlerinin önemli bir rolü vardır. Faaliyetlerini 4 sezon boyunca sürdüren konaklama ve
yeme, içme ve eğlence kuruluşlarındaki işgücü akışkanlığı ciddi bir biçimde düşmektedir (% 68,0)
Tablo 42: 4 Mevsim Çalışan İşletmelerde Işgücü Hareketliliği
Toplam Sayı
İşe Girenler
67.911
İşten Ayrılanlar
57.355
Şu Anki Mevcut
92.097
11,5 %
68,0 %
Toplam 1667 işletme.
Turizm işletme belgesi sahibi müesseselerden yiyecek, içecek ve eğlence hizmeti sunanları ayrıştırarak
sadece konaklama tesislerindeki işgücü akışkanlığı değerlendirildiğinde, oran yükselmektedir (% 89,9). Bu
bulgunun bize gösterdiği husus, konaklama tesislerindeki işgücü akışkanlığının yiyecek, içecek ve eğlence
hizmeti sunanlara kıyasla daha fazla olduğudur.
Tablo 43: Genel Olarak Konaklama Tesislerinde İşgücü Hareketliliği
Toplam Sayı
İşe Girenler
128.398
İşten Ayrılanlar
103.137
Şu Anki Mevcut
128.773
19,6 %
89,9 %
Konaklama tesislerini kendi içinde ayrıştırıp, sadece yıl boyu hizmet veren işletmeler baz alındığında
işgücü akışkanlığı % 69,8 olmaktadır. Bu bulgu, konaklama tesislerinin ortalama işgücü akışkanlığının %
90’lara yaklaşmasının esas nedeninin sadece belli mevsimlerde çalışan işletmeler olduğunu açıkça ortaya
koymaktadır.
Tablo 44: 4 Mevsim Hizmet Veren Konaklama Tesislerinde İşgücü Hareketliliği
Toplam Sayı
İşe Girenler
62.215
İşten Ayrılanlar
52.237
Şu Anki Mevcut
81.989
12,2 %
69,8 %
63
Sadece turizm işletme belgeli yiyecek, içecek ve eğlence tesislerinde işgücü hareketliliği konaklama
tesislerine göre oldukça düşüktür (% 54,4). Bu durum söz konusu sektörde istihdamın daha uzun süreli
olduğu ve personel sürekliliğinin konaklama tesislerine göre daha fazla sağlandığını göstermektedir.
Yiyecek, içecek ve eğlence hizmeti sunan işletmelerin büyük çoğunluğu (sadece 9 işletme mevsimlik
hizmet vermektedir) tüm yıl boyunca faaliyetlerini sürdürdüğü için, konaklama tesislerinde olduğu gibi 4
mevsim hizmet verenler ayrıca analiz edilmemiştir.
Tablo 45: Genel Olarak Yiyecek, İçecek ve Eğlence TesislErinde İşgücü Hareketliliği
Toplam Sayı
İşe Girenler
5.873
İşten Ayrılanlar
5.278
Şu Anki Mevcut
10.255
5,8 %
54,4 %
Toplam 333 işletme
Turizm işletme belgeli müesseselerin tesis türüne göre işgücü akışkanlığı ile ilgili bulgular aşağıdaki tabloda
yer almaktadır. İşgücü akışkanlığının en yüksek olduğu müesseseler tatil köyleridir (% 115,2). En yüksek
istihdama sahip olan tatil köylerinin en yüksek işgücü akışkanlığına da sahip olması şaşırtıcı değildir. Tatil
köylerinden sonra en yüksek işgücü akışkanlığına sahip işletmeler ise otellerdir (% 90,9). Termal oteller
işgücü akışkanlığı açısından en istikrarlı işletme türü olarak dikkat çekicidir (% 45,8).
İşgücü akışkanlığı ile ilgili dikkat çeken bir diğer husus da, yıldız sayısı ile arasında doğrusal bir ilişki
olmasıdır. Yıldız sayısı arttıkça, işgücü akışkanlığı da yükselmektedir. Örneğin 2 yıldızlı otellerde işgücü
akışkanlığı % 36,3 iken, bu değer 3 yıldızda % 55,6 ve 5 yıldızda % 102,5’tir. 4 yıldızlı tatil köylerinde % 94,7
olan işgücü akışkanlığı, 5 yıldızlılarda % 115,2’dir.
Benzer bir durum lokantalar için de söz konusudur. Konaklama tesislerine göre işgücü akışkanlığı düşük
olan lokantalarda (% 45,5), ikinci sınıf müesseselerdeki işgücü akışkanlığı % 27,3 iken, bu değer birinci sınıf
işletmelerde % 49’a yükselmektedir.
64
Tablo 46: İşletmelerin Tesis Türlerine Göre İşgücü Hareketliliği
İşe
Girenler
İşten Ayrılanlar
Şu Anki
Mevcut
İşgücü
Akışkanlığı (%)
İstihdam Artış
Oranı (%)
Ortalama
Çalışan
Sayısı
101.141
81.131
100.308
90,9
19,9
74
1 Yıldızlı (*9)
56
23
114
34,6
28,9
13
997
786
2.454
36,3
8,6
13
7.066
5.261
11.085
55,6
16,3
25
29.446
22.249
29.890
86,5
24,1
73
63.576
52.812
56.765
102,5
19,0
192
2.817
2.060
4.731
51,5
16,0
29
Termal otel (*56)
2.811
2.500
5.799
45,8
5,4
104
3 Yıldızlı (*12)
129
109
355
33,5
5,6
30
4 Yıldızlı (*17)
572
558
1.188
47,6
1,2
70
5 Yıldızlı (*27)
2.110
1.833
4.256
46,3
6,5
158
Butik otel (*46)
794
726
1.350
56,3
5,0
29
1.287
783
1.533
67,5
32,9
36
Tatil köyü (*38)
11.550
8.570
8.730
115,2
34,1
230
653
527
623
94,7
20,2
78
10.897
8.043
8.107
116,8
35,2
270
2.201
2.041
4.658
45,5
3,4
27
1.Sınıf (*140)
1.993
1.838
3.906
49,0
4,0
28
2.Sınıf (*33)
208
203
752
27,3
0,7
23
Özel tesis (*117)
2.140
1.934
3.407
59,8
6,0
29
Diğer** (*84)
9.530
8.670
8.512
106,9
10,1
101
1.Sınıf (*1)
25
25
54
46,3
-
3 Yıldızlı (*2)
22
20
57
36,8
3,5
4 Yıldızlı (*1)
795
780
502
156,9
3,0
5 Yıldızlı (*6)
3.793
3.381
3.263
109,9
12,6
134.271
108.415
139.028
87,3
18,6
Tesis Türü
Otel (*1356)
4 Yıldızlı (*8)
5 Yıldızlı (*30)
Lokanta (*173)
Genel Toplam
67
Toplam tesis sayısı 2078’dir.
Ülke turizmi açısından önemli beş ilde (Ankara, Antalya, İstanbul, İzmir ve Muğla) faaliyet gösteren turizm
işletme belgeli tesislerdeki işgücü akışkanlığına dair bulgular aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Ankara
işgücü akışkanlığının en düşük olduğu şehir olarak dikkat çekmektedir (% 31,9). İstanbul da göreceli olarak
işgücü akışkanlığının düşük olduğu bir turizm şehirdir (%51,3). İzmir, Muğla ve Antalya’daişgücü akışkanlığı
% 100’lerin üzerinde seyretmektedir. Sezonluk turizm hareketlerinin bu şehirlerde fazla olması, işgücü
akışkanlığının temel nedeni olabilir.
İşyerinizde son bir yıl içerisinde işe giren, işten ayrılan çalışan sayısı ile şu anki mevcut çalışan sayısını aşağıdaki
belirtiniz?
65
Tablo 47: İşletmelerin Illere Göre Işgücü Hareketliliği
İşyerinizde son bir yıl içerisinde işe giren, işten ayrılan çalışan sayısı ile şu anki mevcut çalışan sayısını aşağıdaki
belirtiniz?
Tesis Türü
İşe Girenler
İşten Ayrılanlar
Şu Anki Mevcut
İşgücü Akışkanlığı
İstihdam Artış Oranı
Ankara (*178)
1.802
1.539
5.230
31,9
5,0
Antalya (*339)
69.897
55.235
55.839
112,1
26,3
İstanbul (*417)
12.683
10.520
22.631
51,3
9,6
İzmir (*160)
9.235
8.025
7.956
108,5
15,2
Muğla (*166)
20.570
15.740
16.242
111,8
29,7
Araştırma esnasında işletmelere sektördeki yüksek işgücü akışkanlığının nedenleri de sorulmuştur. İşletme
temsilcilerinin vermiş olduğu yanıtlar aşağıdaki tabloda görülmektedir. Tablodan da görüleceği gibi, yüksek
işgücü akışkanlığına yol açmasımuhtemel 11 ayrı neden, katılımcılar nezdinde sorgulanmış ve test edilmiştir.
Araştırma bulguları sorgulanan tüm nedenlerin belli ölçüde de olsa etkili olduğunu göstermektedir.
Tablo 48: İşgücü Hareketliliğinin Nedenleri (%)
Sıra
No
66
Nedenler
Etkili
değil
Kısmen
etkili
Etkili
Fikrim yok/
cevap yok
1
Turizm sektöründeki diğer işyerlerinden gelen iş teklifleri
17,1
20,5
58,7
3,7
2
Ücretlerin düşük olması
18,3
21,4
57,9
2,4
3
Sık iş değiştirmenin sektör çalışanları için bir genel tutum haline
gelmesi
18,4
21,3
54,5
5,8
4
Turizmi kariyer yapılacak bir sektör olarak görmemeleri
24,4
22,5
48,5
4,6
5
Sektör dışındaki diğer işyerlerinden gelen iş teklifleri
24,9
27,4
43,8
3,9
6
Çalışma koşullarının zorluğu
33,4
25,9
38,4
2,3
7
Eğitimlerini sürdürmek için okula dönmeleri
33,7
25,9
37,5
2,9
8
İşverenlerin süreklilik konusunu önemsememesi ve gerekli
önlemleri almaması
40,5
18,0
36,8
4,7
9
İşyerinin bulunduğu yerden kaynaklanan sorunlar
(barınma, ulaşım vs.)
43,6
24,6
28,8
3,0
10
İşe alım sürecinde yaşanan sorunlar, personelin kendine uygun işe
yerleşmemesi
47,8
24,7
23,6
3,9
11
İşyerinde çatışma/geçimsizlik
48,4
26,1
22,3
3,2
Sektörün birbirinden eleman transferi en önemli neden olarak öne çıkmaktadır. Bu nedenin şu veya bu
düzeyde etkili olduğunu düşünenlerin toplam oranı % 79,2’dir. İşyerleri tecrübesiz eleman alıp eğitim
maliyetlerini yüklenmek yerine, başka işyerlerinde çalışanları transfer etmeyi daha pratik bir yöntem olarak
görmektedirler.
Sektör temsilcileri ikinci önemli neden olarak düşük ücretleri zikretmektedir. Katılımcıların % 79,3’ü düşük
ücretlerin yüksek işgücü akışkanlığının belli ölçüde de olsa sebebi olduğunu düşünmektedir. Bu gerekçe
aslında diğer nedenlerin de tetikleyicisi olmaktadır. “Sık iş değiştirmeyi çalışanların alışkanlık haline
getirmesi (% 75,8)”, “turizmin kariyer yapılacak bir meslek olarak görülmemesi (%71,0)” ve “sektör dışından
gelen iş tekliflerinin kabul edilmesi (%71,2)” gerekçeleri aslında düşük ücretlerin doğal sonuçlarıdır. Bunların
dışında işverenlerin adeta özeleştiri yaptıkları “işverenlerin süreklilik konusunu önemsememesi ve gerekli
önlemleri almaması”nın da önemli bir sebep olarak (% 54,8) öne çıktığının altını çizmek gerekiyor.
4.6.İşgücünün Eğitim Durumu ve Mesleki Özellikleri
Turizm işletme belgesi sahibi müesseselerde çalışanların eğitim düzeylerinin işlerindeki pozisyonlarına
göre incelendiği aşağıdaki tablo, sektörün eğitim sorunlarını ve bilhassa örgün eğitim kurumlarında turizm
eğitim almış kişilerin sektörde ne kadar az olduğunu gözler önüne sermektedir.
Tüm sektörde turizmle ilgili ön lisans, lisans ve lisansüstü eğitim almış olanların oranı sadece % 7,4’tür.
Turizmle ilgili lise eğitimi almış olanların oranı ise % 8,4’tür. Herhangi bir alanda lisansüstü düzeyde eğitim
almış olanların oranı % 2,4’tür. Herhangi bir alanda üniversite eğitimi almış olanların oranı ise % 19,1’dir. Turizm
sektöründe çalışanlar içinde en kalabalık grubu lise mezunların oluşturmaktadır (% 34,4). Ancak işgücünün
içinde en kalabalık grup aslında düşük eğitimlilerdir. Çalışanların % 35,8’i lise mezunu bile değildir (mezun
değil, ilkokul, ilköğretim, ortaokul).
Eğitim analizlerini çalışanların işyerlerindeki pozisyonlarına göre yaptığımızda, üst düzey çalışanların oldukça
iyi eğitimli oldukları görülmektedir. Turizm işletme belgeli müesseselerde üst düzey yönetici konumunda
çalışan elemanların % 61,4’ü ön lisans ve üstü eğitime sahiptir. Dolayısıyla üst düzey çalışanlar açısından
bir eğitim sorunundan bahsedilemez. Orta düzeye gelindiğinde ise, çalışanların % 79,3’ünün lise ve üstü
eğitime sahip olduğu, ancak turizm lisesinden mezun olanların oranının % 11,1, turizmle ilgili üniversite eğitimi
almış olanların ise (ön lisans, lisans, lisansüstü) % 7,8 olduğu görülmektedir. İlk düzeye inildiğinde örgün
eğitim kurumlarında turizm eğitimi almış çalışanlarının toplam oranı (turizm lisesi ve üniversite) % 9,3’tür.
Tablo 49: Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları
Eğitim Durumu
Orta Düzey
İlk Düzey
Toplam
#
Satır
%
Sütun
%
#
Satır
%
Sütun
%
#
Satır
%
Sütun
%
#
Sütun
%
Turizmle ilgili lisansüstü
619
57,6
3,8
305
28,4
0,6
151
14,0
0,3
1.075
0,9
Lisansüstü
Turizmle ilgili lisans/ön
lisans
Lisans/ön lisans
979
53,7
5,9
673
36,9
1,3
171
9,4
0,3
1.823
1,5
2.779
35,2
16,9
3.624
45,9
7,2
1.485
18,8
2,7
7.888
6,5
5.727
37,3
34,8
6.975
45,5
13,9
2.638
17,2
4,8
15.340
12,6
Turizmle ilgili lise
1.175
11,5
7,1
5.571
54,5
11,1
3.479
34,0
6,3
10.225
8,4
Lise
3.937
9,4
23,9
22.705
54,2
45,2
15.252
36,4
27,6
41.894
34,4
İlköğretim/ortaokul
712
2,8
4,3
7.207
28,4
14,3
17.417
68,7
31,6
25.336
20,8
İlkokul
484
2,8
2,9
3.032
17,4
6,0
13.909
79,8
25,2
17.425
14,3
Mezun değil
Toplam
59
6,6
0,4
151
16,8
0,3
689
76,6
1,2
899
0,7
16.471
13,5
100,0
50.243
41,2
100,0
55.191
45,3
100,0
121.905
100,0
Toplam tesis sayısı 2078’dir. 23 tesis cevap vermemiştir.
Coğrafi bölgelere göre sektör çalışanlarının eğitim durumu incelendiğinde, turizm eğitimi almış olanların
personel içinde en yüksek orana sahip olduğu bölgeler sürpriz bir biçimde Güneydoğu Anadolu (% 18)
ve Karadeniz’dir. (% 18) Diğer bölgelerdeki oranlar birbirine oldukça yakındır: Akdeniz % 15,5, Ege % 15,9,
Marmara % 15,7, İç Anadolu % 15,5, Doğu Anadolu % 14,2.
Üst Düzey
67
Tablo 50: Akdeniz Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları
Üst Düzey
Eğitim Durumu
Orta Düzey
183
Lisansüstü
353
52,6
6,5
286
42,6
1,5
32
4,8
0,1
671
1,4
Turizmle ilgili lisans/ön lisans
783
30,6
14,5
1.163
45,4
5,9
613
24,0
2,5
2.559
5,2
Lisans/ön lisans
1.560
30,0
28,9
2.382
45,9
12,2
1.250
24,1
5,1
5.192
10,5
515
10,9
9,5
2.509
53,3
12,8
1.683
35,8
6,9
4.707
9,5
1.565
9,1
28,9
8.850
51,5
45,2
6.784
39,4
27,9
17.199
34,9
243
2,5
4,5
2.812
28,5
14,4
6.801
69,0
28,0
9.856
20,0
İlkokul
191
2,3
3,5
1.386
16,5
7,1
6.838
81,3
28,1
8.415
17,1
0,2
261
82,6
1,1
316
0,6
Lise
Mezun değil
Toplam
#
Satır %
142
36,3
13
4,1
0,2
42
13,3
5.406
11,0
100,0
19.572
39,7
Sütun
%
0,7
Toplam
Satır
%
46,8
#
Sütun
%
3,4
İlk Düzey
Satır Sütun
%
%
16,9
0,3
#
66
100,0 24.328 49,3
Sütun
%
0,8
#
391
100,0 49.306 100,0
Toplam tesis sayısı 425’tir.
Tablo 51: Ege Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları
Üst Düzey
Eğitim Durumu
#
68
Orta Düzey
Satır Sütun
%
%
67,8
3,3
#
33
Satır
%
18,3
İlk Düzey
Sütun
%
0,3
#
25
Toplam
Satır
%
13,9
Sütun
%
0,2
#
180
Sütun
%
0,6
122
Lisansüstü
159
46,1
4,3
123
35,7
1,1
63
18,3
0,5
345
1,2
611
38,3
16,4
677
42,5
6,2
306
19,2
2,3
1.594
5,7
Lisans/ön lisans
1.370
41,2
36,7
1.533
46,0
13,9
426
12,8
3,2
3.329
11,8
306
11,3
8,2
1.356
49,9
12,3
1.055
38,8
7,9
2.717
9,6
Lise
817
9,4
21,9
4.544
52,3
41,3
3.320
38,2
24,7
8.681
30,8
186
2,8
5,0
1.883
28,4
17,1
4.554
68,8
33,9
6.623
23,5
İlkokul
148
3,4
4,0
800
18,2
7,3
3.447
78,4
25,7
4.395
15,6
0,4
55
Mezun değil
Toplam
14
4,7
3.733
13,3
100,0 11.004
18,4
0,5
230
76,9
1,7
299
1,1
39,1
100,0
13.426
47,7
100,0
28.163
100,0
Tablo 52: Marmara Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları
Üst Düzey
Eğitim Durumu
Satır
%
60,0
6,3
178
34,3
1,5
55
10,6
0,5
519
1,9
18,6
1.107
47,0
9,2
403
17,1
3,7
2.354
8,6
42,1
2.142
45,0
17,8
717
15,1
6,5
4.764
17,3
4,8
1.042
61,2
8,7
444
26,1
4,1
1.704
6,2
9,4
18,7
5.238
57,8
43,5
2.973
32,8
27,2
9.059
32,9
188
3,3
4,2
1.658
29,5
13,8
3.771
67,1
34,4
5.617
20,4
77
2,5
1,7
572
18,7
4,8
2.410
78,8
22,0
3.059
11,1
16
8,2
0,4
35
17,9
0,3
145
74,0
1,3
196
0,7
4.526
16,5
100,0
12.038
43,8
39,8
100,0
144
Lisansüstü
286
55,1
844
35,9
Lisans/ön lisans
1.905
40,0
218
12,8
Lise
848
İlkokul
Mezun değil
#
Sütun
%
0,5
Toplam
66
Sütun
%
3,2
İlk Düzey
Satır
%
27,5
#
Toplam
Orta Düzey
30
Satır
%
12,5
Sütun
%
0,3
#
100,0 10.948
Sütun
%
0,9
#
240
27.512 100,0
Toplam tesis sayısı 630’dur.
Tablo 53: Karadeniz Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları
Orta Düzey
28
Satır Sütun
%
%
53,8
4,9
Lisansüstü
28
57,1
#
Lisans/ön lisans
4,9
İlk Düzey
13
Satır
%
25,0
Sütun
%
0,8
14
28,6
0,9
#
Toplam
11
Satır
%
21,2
Sütun
%
0,8
52
Sütun
%
1,5
7
14,3
0,5
49
1,4
#
#
89
27,9
15,7
193
60,5
12,4
37
11,6
2,6
319
8,9
202
39,8
35,6
234
46,1
15,0
72
14,2
5,0
508
14,2
41
15,1
7,2
130
48,0
8,3
100
36,9
6,9
271
7,6
Lise
139
10,8
24,5
717
55,5
46,0
436
33,7
30,2
1.292
36,2
24
3,3
4,2
197
26,8
12,6
515
70,0
35,7
736
20,6
İlkokul
11
3,4
1,9
57
17,8
3,7
252
78,8
17,5
320
9,0
Mezun değil
6
25,0
1,1
5
20,8
0,3
13
54,2
0,9
24
0,7
568
15,9
100,0
1.560
43,7
100,0
1.443
40,4
100,0
3.571
100,0
Toplam
Toplam tesis sayısı 133’tür.
Üst Düzey
Eğitim Durumu
69
Tablo 54: İç Anadolu Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları
Üst Düzey
Eğitim Durumu
120
Satır
%
69,8
Lisansüstü
130
67,4
304
41,1
#
Orta Düzey
Sütun
%
7,2
İlk Düzey
40
Satır Sütun
%
%
23,3
0,9
7,8
54
28,0
1,2
9
4,7
18,2
341
46,1
7,6
94
12,7
#
#
12
Toplam
Satır
%
7,0
Sütun
%
0,3
172
Sütun
%
1,8
0,3
193
2,0
2,7
739
7,7
#
Lisans/ön lisans
490
46,2
29,4
446
42,0
10,0
125
11,8
3,6
1.061
11,0
66
11,4
4,0
409
70,4
9,1
106
18,2
3,0
581
6,0
Lise
451
10,5
27,1
2.612
60,7
58,4
1.243
28,9
35,4
4.306
44,6
52
3,1
3,1
435
25,7
9,7
1.205
71,2
34,3
1.692
17,5
İlkokul
46
5,3
2,8
124
14,4
2,8
691
80,3
19,7
861
8,9
Mezun değil
8
18,2
0,5
9
20,5
0,2
27
61,4
0,8
44
0,5
1.667
17,3
100,0
36,4
100,0
9.649
100,0
Toplam
4.470 46,3
100,0 3.512
Tablo 55: Güney Doğu Anadolu Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları
Üst Düzey
Eğitim Durumu
15
Satır
%
51,7
Lisansüstü
14
42,4
83
41,7
Lisans/ön lisans
105
43,0
20
12,9
#
70
Orta Düzey
Sütun
%
4,5
İlk Düzey
9
Satır
%
31,0
4,2
14
42,4
24,8
93
46,7
31,3
104
42,6
10,7
35
6,0
90
58,1
9,2
45
#
Sütun
%
0,9
Toplam
5
Satır
%
17,2
1,4
5
15,2
0,6
33
1,6
9,5
23
11,6
2,9
199
9,4
14,3
4,3
244
11,5
29,0
5,6
155
7,3
#
Sütun
%
0,6
#
29
Sütun
%
1,4
Lise
77
11,9
23,0
397
61,6
40,7
171
26,5
21,2
645
30,5
15
3,0
4,5
176
34,9
18,1
313
62,1
38,8
504
23,8
İlkokul
Mezun değil
4
2
1,4
15,4
1,2
0,6
88
4
29,8
30,8
9,0
0,4
203
7
68,8
53,8
25,2
0,9
295
13
13,9
0,6
335
15,8
100,0
975
46,1
100,0
807
38,1
100,0
2.117
100,0
Toplam
Tablo 56: Doğu Anadolu Bölgesi İşletmelerinde Çalışanların Görev Düzeyleri ve Eğitim Durumları
Üst Düzey
Eğitim Durumu
Orta Düzey
İlk Düzey
Toplam
#
Satır
%
Sütun
%
#
Satır
%
Sütun
%
#
Satır
%
Sütun
%
#
Sütun
%
7
63,6
3,0
2
18,2
0,3
2
18,2
0,3
11
0,7
Lisansüstü
9
69,2
3,8
4
30,8
0,6
-
-
-
13
0,8
65
52,4
27,5
50
40,3
8,0
9
7,3
1,2
124
7,8
Lisans/ön lisans
95
39,3
40,3
134
55,4
21,5
13
5,4
1,8
242
15,2
9
10,0
3,8
35
38,9
5,6
46
51,1
6,3
90
5,7
Lise
40
5,6
16,9
347
48,7
55,6
325
45,6
44,7
712
44,9
4
1,3
1,7
46
14,9
7,4
258
83,8
35,5
308
19,4
İlkokul
7
8,8
3,0
5
6,3
0,8
68
85,0
9,4
80
5,0
Mezun değil
-
-
-
1
14,3
0,2
6
85,7
0,8
7
0,4
236
14,9
100,0
624
39,3
100,0
727
45,8
100,0
1.587
100,0
Toplam
Araştırma kapsamında turizm işletme belgeli müesseselerin kaç tanesinin Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK)
yeterlilik belgesine sahip eleman istihdam ettiği de sorgulanmıştır. Ulusal mesleki yeterlilik belgesi sahibi
personel çalıştırdığını belirten işyerlerinin toplam örneklem içindeki payı sadece % 13,8’dir. % 22,2’si de
belge sahibi eleman çalıştırdıklarını ama sayısını bilmediğini belirtmiştir. Bu soruya olumsuz cevap veren
veya bilgisi olmadığı için cevap veremeyenleri birlikte değerlendirdiğimizde, turizm tesislerinin yaklaşık %
65’inde henüz ulusal mesleki yeterlilik belgesine sahip personel çalıştırmadıklarını varsayabiliriz.
Tablo 57: Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Ulusal Mesleki Yeterlilik Belgesine Sahip Olan Personel İstihdam
Eden Tesis Sayısı
#
%
Yok
914
44,0
MYK belgeli çalışanımız var ama sayısını bilmiyorum
462
22,2
MYK belgeli çalışanlarının sayısını belirten işletme sayısı
286
13,8
Bilgim yok
321
15,4
Cevap yok
95
4,6
2078
100,0
Toplam
Ulusal mesleki yeterlilik belgesi sahibi çalışanların sayılarıyla ilgili istatistikler değerlendirildiğinde, toplamda
2354 belge sahibi çalışanın bilgisine ulaşıldığı ve çalıştırılan yeterlilik belgesi personel sayısı ortalamasının
8,2 olduğu görülmektedir.
İşyerinizde Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) ulusalmesleki yeterlilik belgesine sahip kaç çalışanınız var?
71
Tablo 58: Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Ulusal Mesleki Yeterlilik Belgesine Sahip Olan Personele İlişkin
Özetleyici İstatistikler
Özetleyici İstatistikler
Minimum
1
Maksimum
150
MYK belgeli çalışan sayısı
2354
Ortalama
8,2
Ortanca
3
Tepe Değeri
1
Standart Sapma
15,6
286 tesise ait sonuçlardır.
Coğrafi bölgelere göre ulusal mesleki yeterlilik sahibi kişilerin belgesi istihdamı ile ilgili veriler aşağıdaki
tabloda yer almaktadır. En çok belgeli personel çalıştıran tesisler Marmara ve Güneydoğu Anadolu
bölgesinde bulunmaktadır (yaklaşık % 15). Daha sonra Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu bölgesinde yer
alan işletmeler benzer oranlarla sıralanmaktadır (yaklaşık % 13,5). Ege (%12,6) ve Doğu Anadolu (%10,8)
ulusal mesleki yeterlilik belgesi sahibi işgücünü en az istihdam bölgeler olarak dikkat çekmektedir.
Tablo 59: Coğrafi Bölgelere Göre Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Ulusal Mesleki Yeterlilik Belgesine Sahip
Olan Personel İstihdam Eden Tesis Sayısı
İşyerinizde Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) ulusal mesleki yeterlilik belgesine sahip kaç çalışanınız var?
Yok
Bölge
#
72
MYK Belgeli
çalışanımız
var, sayısını
bilmiyorum
%
#
MYK belgeli
çalışanlarının
sayısını belirten
işletme sayısı
%
#
Bilgim
yok
Cevap
yok
%
#
%
#
%
Akdeniz (*425)
130
30,6
162
38,1
58
13,6
53
12,5
22
5,2
Doğu Anadolu (*65)
43
66,2
9
13,8
7
10,8
5
7,7
1
1,5
Ege (*427)
181
42,4
77
18,0
54
12,6
84
19,7
31
7,3
Güneydoğu Anadolu (*67)
39
58,2
9
13,4
10
14,9
7
10,4
2
3,0
İç Anadolu (*331)
161
48,6
82
24,8
44
13,3
32
9,7
12
3,6
Karadeniz (*133)
71
53,4
19
14,3
18
13,5
18
13,5
7
5,3
Marmara (*630)
289
45,9
104
16,5
95
15,1
122
19,4
20
3,2
Genel
914
44,0
462
22,2
286
13,8
321
15,4
95
4,6
İşyerlerinin çalıştırdıkları toplam eleman sayısı ile çalıştırdıkları ulusal mesleki yeterlilik belgesi sahibi personel
sayısı arasındaki ilişkilerin incelendiği aşağıdaki tabloda ilginç bir sonuca ulaşılmıştır. Çalıştırılan toplam
personel miktarı ile, istihdam edilen belge sahibi çalışanlar arasında olumsuz bir ilişki gözlemlenmektedir.
Çalışan sayısının az olduğu işletmelerde, ulusal mesleki yeterlilik belgesi sahibi eleman istihdam etme
eğilimi daha yüksektir. Toplam personel sayısı arttıkça, ulusal mesleki yeterlilik belgesisahibi eleman
istihdam etme eğilimi azalmaktadır. 1-25 eleman çalıştıran işyerlerinin % 16’sında ulusal mesleki yeterlilik
belgeli eleman varken, bu değer 51 ve üzeri işçi çalıştıran tesislerde % 10,3’e inmektedir.
Tablo 60: İşletmelerde Çalışan Sayılarına Göre Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Ulusal Mesleki Yeterlilik
Belgesine Sahip Olanlar
MYK Belgeli
çalışanımız var,
sayısını
bilmiyorum
Yok
Çalışan Sayısı
MYK belgeli
çalışanlarının
işletme sayısı
Bilgim yok
Cevap yok
#
%
#
%
#
%
#
%
#
%
1-25 arası (*981)
531
54,1
128
13,0
157
16,0
139
14,2
26
2,7
26-50 arası (*462)
202
43,7
110
23,8
64
13,9
68
14,7
18
3,9
51 ve üzeri (*630)
181
28,7
223
35,4
65
10,3
113
17,9
48
7,6
-
-
1
20,0
-
-
1
20,0
3
60,0
914
44,0
462
22,2
286
13,8
321
15,4
95
4,6
Cevap yok (*5)
Genel
73
Tesis türüne göre bakıldığında, oteller, termal oteller, özel konaklama tesisleri ve butik oteller gibi konaklama
tesislerinde ulusal mesleki yeterlilik belgesi sahibi personel çalıştıran işletmelerin oranlarının birbirine çok
yakın olduğu görülmektedir (% 12,5-13,5). Ama lokantalar arasında ulusal mesleki yeterlilik belgesi sahibi
eleman istihdamı biraz daha yüksektir (% 20,8).
Tablo 61: Tesis Türlerine Göre Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Ulusal Mesleki Yeterlilik Belgesine Sahip
Olanlar
İşyerinizde Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) ulusal mesleki yeterlilik belgesine sahip kaç çalışanınız var?
Yok
Tesis Türü
Bilgim yok
Cevap yok
Toplam
%
#
%
#
%
#
%
#
%
#
584
43,1
342
25,2
170
12,5
189
13,9
71
5,2
1356
3
33,3
3
33,3
-
-
3
33,4
-
-
119
62,0
18
9,4
22
11,5
24
12,4
9
4,7
243
54,2
63
14,1
66
14,7
63
14,1
13
2,9
143
35,0
126
30,9
51
12,5
63
15,4
25
6,2
76
25,4
132
44,1
31
10,4
36
12,0
24
8,1
Özel Konaklama Tesisi
(*165)
79
47,9
23
13,9
23
13,9
38
23,0
2
1,3
165
Termal Otel (*56)
20
35,7
12
21,4
7
12,5
12
21,4
5
9,0
56
3 Yıldızlı (*12)
6
50,0
1
8,3
3
25,0
2
16,7
-
-
4 Yıldızlı (*17)
5
29,4
7
41,2
1
5,9
3
17,6
1
5,9
5 Yıldızlı (*27)
9
33,3
4
14,8
3
11,1
7
25,9
4
14,9
Butik Otel (*46)
18
39,1
6
13,0
6
13,0
11
23,9
5
11,0
46
Müstakil Apart Otel (*43)
17
39,5
10
23,3
7
16,3
8
18,6
1
2,3
43
Tatil Köyü (*38)
14
36,8
12
31,6
-
-
10
26,3
2
5,3
38
4 Yıldızlı (*8)
3
37,5
-
-
-
-
3
37,5
2
25,0
5 Yıldızlı (*30)
11
36,7
12
40,0
-
-
7
23,3
-
-
83
48,0
28
16,2
36
20,8
23
13,3
3
1,7
1.Sınıf (*140)
66
47,1
25
17,9
27
19,3
20
14,3
2
1,4
2.Sınıf (*33)
17
51,5
3
9,1
9
27,3
3
9,1
1
3,0
Özel Tesis (*117)
54
46,2
18
15,4
23
19,7
21
17,9
1
0,8
117
Diğer** (*84)
45
53,5
11
13,1
14
16,7
9
10,7
5
6,0
84
1.Sınıf (*1)
1
100,0
-
-
-
-
-
-
-
-
3 Yıldızlı (*2)
2
100,0
-
-
-
-
-
-
-
-
4 Yıldızlı (*1)
-
-
-
-
-
-
-
-
1
100,0
5 Yıldızlı (*6)
1
16,7
3
50,0
1
16,7
1
16,6
-
-
914
44,0
462
22,2
286
13,8
321
15,4
95
4,6
1 Yıldızlı (*9)
MYK belgeli
çalışanlarının
işletme sayısı
#
Otel (*1356)
74
MYK Belgeli
çalışanımız
var, sayısını
bilmiyorum
Lokanta (*173)
Genel
173
2078
Aşağıda yer alan tabloda, turizm işletme belgesi sahibi müesseselerde çalışan işgücünün mesleki bilgi
ve beceri yetersizliğinde hangi faktörlerin etkili olduğu sorgulanmaktadır. Bu amaçla, daha önce yapılan
araştırmalarda ortaya çıkan ve etkili olma olasılığı bulunan 10 ayrı gerekçe katılımcılar nezdinde test
edilmiştir. Tabloda da görüldüğü gibi “kısmen etkili” seçeneği ile birlikte değerlendiğinde, sorgulanan tüm
ifadelerin önemli ölçüde duruma tesir ettiği anlaşılmaktadır. Tabloya göre etki derecesi açısından 9 ve 10.
sırada olan faktörlerin bile % 66’lar düzeyinde etkili olduğu düşünülmektedir. En çok zikredilen nedenin
işçilerle ilgili olması, anketler yöneticilerce doldurulduğu için anlaşılabilir bir durumdur. Ama 6. ve 7. sırada
gelen faktörler de tamamen işveren tarafı ile ilgilidir ve katılımcıların özeleştiri yapabilecek kadar objektif
davrandıkları görülmektedir. Tabi bir sorunun bu kadar çok nedeninin olması, geliştirilecek politikaların kısa
vadede başarı şansını düşürmektedir.
Tablo 62: İşgücünün Mesleki Bilgi ve Beceri Yetersizliğinde Etkili Faktörler
Sıra
No
Faktörler
Etkili değil
Kısmen
etkili
Etkili
Fikrim yok/
cevap yok
1
Çalışanların niteliklerini yükseltme konusunda ilgisiz olmaları
9,0
16,2
71,5
3,3
2
Kaliteli eğitim programlarının eksikliği
13,1
17,1
66,6
3,2
3
Yüksek işten ayrılma oranları
15,6
23,5
54,6
6,3
4
Çeşitli alanlarda mesleki tecrübeler kazanmak için fırsatların
yetersizliği
18,0
25,6
52,3
4,1
5
Eğitim programlarına erişimde sorunlar yaşanması
22,4
22,4
51,0
4,2
6
Yüksek işçi devri nedeniyle işverenlerin boşa yatırım yapmak
istememeleri
26,1
17,7
50,1
6,1
7
İşverenlerin eğitim maliyetlerini üstlenmekten kaçınmaları
27,3
19,2
48,7
4,8
8
Eğitim içeriklerinin sektörün/işletmelerin ihtiyaçlarıyla uyumsuzluğu
21,8
23,5
48,3
6,4
9
İşverenlerin eğitim nedeniyle yaşanacak çalışma kayıplarını
tolere etmemeleri
28,5
21,5
44,5
5,5
10
Çalışanların sektörde toplam çalışma sürelerinin yetersizliğin
29,2
22,5
43,8
4,5
Aşağıda yer alan tabloda işverenlerin çalışanlarını eğitime göndermelerinin üzerinde olumsuz etkisi
olabilecek faktörlerin etki derecesi ile ilgili bulgular yer almaktadır. Her ne kadar birinci sırada “işyeri
yakınlarında kaliteli eğitim olanaklarının bulunmaması” gibi makul ve rasyonel bir gerekçe dile getirilmişse
de, takip eden diğer gerekçelerin bu ölçüde yüksek çıkması, en etkili faktörün gerçekte bu olmadığını
göstermektedir. Çünkü diğer faktörler mevcutken yakınlarda kaliteli eğitim verecek kurumların bulunmasının
ne ölçüde işvereni çalışanlarını eğitime göndermeye teşvik edeceği biraz tereddüt uyandırmaktadır.
Eğitimlerin maliyeti, ayrıca eğitimli çalışanların talep ettikleri yüksek ücretler nedeniyle ortaya çıkan ekstra
maliyetler zaten yeterince caydırıcıdır. Bunlara ilave olarak, işverenin çalışanlara yatırım yapmayı gereksiz
bir maliyet olarak görmesi ve yeterli nitelikte eleman bulmanın mümkün olarak telakki edilmesi, işverenlerin
eğitime sıcak bakmaması için yeterli gerekçelerdir.
75
Tablo 63: İşverenlerin Çalışanlarını Eğitime Göndermesi Üzerinde Olumsuz Etkisi Olabilecek Faktörler (%)
Sıra
No
Faktörler
Etkilemez
Kısmen etkiler
Etkiler
Fikrim yok/
cevap yok
1
İşyerinin yakınlarında kaliteli eğitim
olanaklarının bulunmaması
19,9
19,7
56,7
3,7
2
Eğitim maliyetleri
23,0
19,3
54,7
3,0
3
Eğitimli çalışanların yüksek ücret talep etmeleri
20,6
21,7
54,6
3,1
4
İşgücünün önemli bölümünün mevsimlik
veya part-time çalışan olması
24,0
16,4
52,3
7,3
5
Eğitim nedeniyle yaşanan iş kayıpları
24,7
23,4
49,2
2,7
6
Yeterli nitelikte eleman bulmanın mümkün
olması
29,2
19,1
47,4
4,3
7
İşverenin çalışanlara yatırım yapmayı
gereksiz bir maliyet olarak görmesi
33,2
20,8
40,1
5,9
4.7.Sektörde Eğitim Faaliyetleri
76
İşletmelerde görev yapılan düzeylere göre bir önceki yıl hizmet içi eğitim alma durumu aşağıdaki tabloda
gösterilmektedir. Tablo değerlerine göre hizmet içi eğitim alımında görev düzeylerinin kısmi etkisinden
bahsetmek mümkündür. Geçen yıl işletmelerde ilk düzeyde bulunan iş görenlerin orta düzey görevlerde
yer alan çalışanlara göre göreceli olarak daha az hizmet içi eğitim almış olmaları (% 55,8 ve % 58,4),
sektörde özellikle ağırlama hizmetleri, servis, bar gibi temel alanlarda eğitim programlarının gerekli
olduğuna yapılan vurgu ile örtüşmemektedir. Orta düzey yöneticiler, ilk ve üst düzey çalışanlara göre daha
fazla eğitim almışlardır (% 58,4 % 55,8 ve % 47, 6). Orta düzeyde görev yapanların aldığı eğitimin alt düzeye
aktarılmasıyla giderilebilecek bir fark gibi görünmekle birlikte, alt düzeyin daha çok hizmet içi eğitime ihtiyaç
duyduğu ortadadır. Alt düzeyin kendini mesleki bilgi ve beceri ile donatıyor olması gelecekte daha yetkin
orta düzeyin oluşması açısından bir gerekliliktir. Burada dikkat çekici başka bir nokta üst düzeyde olan
çalışanlarda hizmet içi eğitim almayanların oranının diğer iki gruptan çok daha yüksek olmasıdır (% 41,5).
Bu yaklaşık olarak her üç yöneticiden birinin bir yıl önce hizmet içi eğitime katılmadığını göstermektedir.
Hâlbuki üst düzey yöneticilerin hizmet içi eğitim programlarına katılmalarıyla alanlarında bilgi güncellemesi
yapması etkin bir yönetim açısından gerekliliktir. Eğitim alınmamasının nedenleri arasında hizmet içi eğitim
programlarının yoksunluğu ve üst düzey yöneticilerin ihtiyaçlarına uygun olmaması, üst düzey yöneticilerin
iş yükü açısından eğitime ayıracak zamanlarının bulunmaması vb. bulunabilir. Ancak, hizmet içi eğitim
programlarının alt düzey (% 34.8), orta düzey (% 32,6) ve üst düzeydeki yoksunluğu (% 41,5) (almayanların
oranı) önemli bir soruna işaret etmektedir. Değişik nedenlerden dolayı işletmeler kendi hizmet içi eğitim
programlarını üretmekte isteksiz olabilirler. Bunun nedenlerinin araştırılması, işletmelerin birleşerek
müşterek programlar oluşturmaları, bilginin yayılmasında ve eğitim maliyetlerinin karşılanmasında etkin bir
yöntem olabilir.
Tablo 64: İşletmelerde Görev Yapılan Düzeylere Göre Bir Önceki Yıl Hizmet Içi Eğitim Alma Durumu
Aşağıda belirten çalışan gruplarının geçen yıl herhangi bir hizmet içi eğitim alıp almadığını belirtiniz.
Evet, aldı
Görev Düzeyi
Fikrim yok/
cevap yok
Hayır, almadı
Toplam
#
%
#
%
#
%
#
%
Üst Düzey
990
47,6
862
41,5
226
10,9
2078
100,0
Orta Düzey
1214
58,4
677
32,6
187
9,0
2078
100,0
İlk Düzey
1160
55,8
723
34,8
195
9,4
2078
100,0
İşletmelerin coğrafi bölgelere ve görev yapılan düzeye göre bir önceki yıl hizmet içi eğitim alma durumu
aşağıdaki tablodagösterilmektedir. İlgili tabloda yer alan değerler hizmet içi eğitim programlarına katılma
ve katılmama dağılımında coğrafi bölgeler arasında yüzdesel farklar bulunduğunu göstermektedir.
Araştırmaya dahil olan örneklem sayıları dikkate alındığında üst düzey çalışanlar açısından Akdeniz (% 58,1)
ve İç Anadolu Bölgesi (% 52,3) birinci ve ikinci sırayı paylaşmaktadır. Bu bölgelerin sıralaması orta düzey
ve ilk düzey çalışanların hizmet içi eğitim programlarına katılımlarında da değişmemektedir. Doğu Anadolu
Bölgesi ve Karadeniz Bölgesi üst düzey çalışanların hizmet için eğitim almama sıralamasında birinci ve
ikinciliği paylaşmaktadır (% 63,1 ve % 46,6). Doğu Anadolu Bölgesi orta ve ilk düzey çalışanların eğitime
katılmamalarında da birinci sıradadır.
Farklı görev düzeyleri ve farklı coğrafi bölgeler arasındaki oransal farklar dikkat çekicidir. Bu açıdan
bölgeler arası hizmet içi eğitim alma durumunda dengesizlik göze çarpmaktadır. Bazı bölgelerde hizmet
içi eğitim alınmamasının nedenleri arasında işletme kültürü, sürekli gelişme-iyileştirme stratejilerinin
benimsenmesindeki yetersizlik, hizmet içi eğitimin işgören ve işletme performansına olan etkisi hakkındaki
yetersiz farkındalık, bu eğitimi verebilecek kişi/kurumların yetersizliği ya da maliyetler hakkındaki hassasiyet
vb. bulunabilir.
Bölge
Üst Düzey (%)
Orta Düzey (%)
İlk Düzey (%)
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Akdeniz (*425)
58,1
30,8
70,1
21,2
67,5
23,8
İç Anadolu (*331)
52,3
39,3
60,7
32,6
57,7
35,0
Marmara (*630)
45,9
44,8
60,3
32,1
56,2
35,6
Ege (*427)
43,8
43,3
52,0
36,5
51,3
37,7
Karadeniz (*133)
41,4
46,6
44,4
45,9
42,9
46,6
Güneydoğu Anadolu (*67)
32,8
46,3
49,3
37,3
44,8
37,3
Doğu Anadolu (*65)
26,2
63,1
32,3
53,8
33,8
52,3
Genel
47,6
41,5
58,4
32,6
55,8
34,8
*Görüşülen tesis sayılarıdır. Çalışan gruplar için fikrim yok/cevap yok sayıları katılmıştır.
Tablo 65: İşletmelerin Coğrafi Bölgelere ve Görev Yapılan Düzeye Göre Bir Önceki Yıl Hizmet İçi Eğitim
Alma Durumu
77
Yoğun sezon doluluk oranlarının hizmet içi eğitim alımında genel olarak ve görev yapılan düzeylere göre
etkili olduğu söylenebilir. Her üç görev düzeyinde de eğitim alma dolulukta yaşanan artışa paralel olarak
artmaktadır. Yüksek sezon dolulukta artan müşteri sayısı, beraberinde müşterice beklentilerin karşılanması
ve olası hataların azaltılması ihtiyacı hizmet içi eğitim programlarının düzenlenmesini gerekli kılmaktadır.
Tablo 66: Yoğun Sezon Doluluk Oranlarına ve Görev Yapılan Düzeye Göre Bir Önceki Yıl Hizmet İçi Eğitim
Alma Durumu
Yoğun Sezon Doluluk
Üst Düzey (%)
Orta Düzey (%)
İlk Düzey (%)
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Düşük (%40-%60) (*263)
38,4
49,4
49,8
39,2
47,5
42,6
Orta (%61-%80) (*601)
46,4
43,9
57,2
35,1
53,6
37,3
Yüksek (%81-%100) (*815)
53,3
34,4
63,2
26,6
62,1
28,1
Cevap yok (*66)
31,8
53,0
40,9
47,0
42,4
45,5
Genel
47,6
41,5
58,4
32,6
55,8
34,8
Yıllık ortalama doluluk oranlarına ve görev yapılan düzeye göre bir önceki yıl hizmet içi eğitim alma
durumuna bakıldığında yoğun sezon ile ilgili tablodakine benzer bir saptama yapılabilir. Yukarıda yer alan
tabloda görüleceği üzere yıllık ortalama doluluk oranları arttıkça görev yapılan her düzeyde hizmet içi
eğitimi alma durumu artmaktadır. Yüksek sezonda üst düzey yöneticilerin % 54,2’si, orta düzey çalışanların
% 66,6’sı, ilk düzey çalışanların ise % 63,9’u hizmet içi eğitime katılırken, düşük yıllık ortalama dolulukta
eğitim alma durumu sırasıyla % 41,6, % 52,1 ve % 49,9 dur.
78
Tablo 67: Yıllık Ortalama Doluluk Oranlarına ve Görev Yapılan Düzeye Göre Bir Önceki Yıl Hizmet Içi Eğitim
Alma Durumu
Yıllık Ortalama Doluluk
Üst Düzey (%)
Orta Düzey (%)
İlk Düzey (%)
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Düşük (%25-%50) (*445)
41,6
45,4
52,1
36,9
49,9
39,6
Orta (%51-%75) (*863)
49,6
40,2
59,2
32,0
57,2
34,0
Yüksek (%76-%100) (*371)
54,2
33,7
66,6
24,5
63,9
25,9
Cevap yok (*66)
31,8
53,0
40,9
47,0
42,4
45,5
Genel
47,6
41,5
58,4
32,6
55,8
34,8
İşletmenin çalışan sayısı ve görev yapılan düzeye göre bir önceki yıl hizmet içi eğitim alma durumu yukarıdaki
tabloda gösterilmektedir. Değerler çalışan sayısı ve hizmet içi eğitim alma arasında bir ilişkinin varlığına
işaret etmektedir. Çalışan sayısının artması görev yapılan her düzeyde hizmet içi eğitim alma yüzdelerini
yükseltmektedir. Çalışan sayısının daha yüksek olduğu işletmelerde üst ve orta düzey yöneticilerin hizmet
içi eğitim alma oranlarının 1-25 çalışan grubundan daha yüksek olması, eğitimin yüksek sayıda çalışanın
olduğu işletmelerde daha maliyet etkin olmasından kaynaklanmış olabilir. Çalışan sayısının “yeterince”
olması işletmenin iyi uygulamalar, beceri ve bilgiler için yürüteceği hizmet içi eğitim programını maliyetine
değer olarak görmesine etki etmiş olabilir.
Tablo 68: İşletmenin Çalışan Sayısı ve Görev Yapılan Düzeye Göre Bir Önceki Yıl Hizmet İçi Eğitim Alma
Durumu
Çalışan Sayısı
Üst Düzey (%)
Orta Düzey (%)
İlk Düzey (%)
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Evet
Hayır
1-25 arası (*981)
38,1
51,2
47,2
43,4
43,3
46,8
26-50 arası (*462)
46,8
42,2
57,8
33,3
55,0
35,5
51 ve üzeri (*630)
63,0
26,0
76,2
15,4
75,7
15,9
Cevap yok (*5)
60,0
20,0
80,0
-
80,0
-
Genel
47,6
41,5
58,4
32,6
55,8
34,8
Benzer bir durum tatil köyleri açısından da geçerlidir. 5 yıldızlı tatil köyleri diğer yıldız kategorisine göre her
türlü görev düzeyinde daha fazla hizmet içi eğitime katılım göstermiştir (% 70, % 83, % 83). Bunun nedenleri
arasında Tablo 79’da yer alan işletmede çalışan sayısı ve hizmet içi eğitim katılımı arasındaki ilişki olabilir.
Neticede, 5 yıldızlı otel ve Tatil köylerinde çalışan sayısı diğer tür işletmelerle kıyaslandığında göreceli
olarak yüksektir.
Aşağıdaki tabloda yer alan değerler tesis türü ve görev yapılan düzeye göre hizmet içi eğitim alma arasında
ilişki olabileceğine işaret etmektedir. Otellerde hizmet içi eğitime katılma oranı, her görev düzeyinde 5 yıldızlı
oteller kategorisinde yüksektir. 5 yıldızlı otellerin hizmet içi eğitim konusuna diğer yıldız kategorilerinden
daha fazla önem veriyor olması kurumsal işletme politikalarından kaynaklanabileceği gibi müşteri profilinin
etkisinden de kaynaklanmış olabilir.
79
Tablo 69: Tesis Türü ve Görev Yapılan Düzeye Göre Bir Önceki Yıl Hizmet İçi Eğitim Alma Durumu
Tesis Türü
Otel (*1356)
Üst Düzey (%)
Orta Düzey (%)
Evet
Hayır
Evet
Hayır
İlk Düzey (%)
Evet
Hayır
48,5
40,0
59,2
31,3
57,1
33,0
1 Yıldızlı (*9)
22,2
44,4
33,3
33,3
33,3
33,3
31,8
55,2
39,1
49,5
36,5
53,1
37,5
49,8
48,4
41,5
44,4
43,8
51,7
38,0
64,0
27,7
62,7
29,2
71,9
18,1
82,6
9,4
82,3
9,4
42,4
46,7
49,1
41,8
47,3
44,8
Termal otel (*56)
46,4
39,3
57,1
32,1
53,6
35,7
41,7
33,3
75,0
16,7
50,0
33,3
3 Yıldızlı (*12)
4 Yıldızlı (*17)
41,2
41,2
35,3
41,2
41,2
41,2
5 Yıldızlı (*27)
51,9
40,7
63,0
33,3
63,0
33,3
Butik otel (*46)
39,1
52,2
54,3
39,1
58,7
34,8
51,2
27,9
55,8
25,6
46,5
32,6
Tatil köyü (*38)
63,2
26,3
78,9
10,5
81,6
13,2
4 Yıldızlı (*8)
37,5
37,5
62,5
12,5
75,0
12,5
5 Yıldızlı (*30)
70,0
23,3
83,3
10,0
83,3
13,3
52,0
43,4
65,9
29,5
59,0
35,3
55,0
40,0
65,7
29,3
61,4
32,1
Lokanta (*173)
1.Sınıf (*140)
39,4
57,6
66,7
30,3
48,5
48,5
Özel tesis (*117)
2.Sınıf (*33)
40,2
48,7
52,1
39,3
46,2
42,7
Diğer** (*84)
42,9
51,2
52,4
41,7
52,4
41,7
Genel
47,6
41,5
58,4
32,6
55,8
34,8
*Görüşülen tesis sayılarıdır. Fikrim yok/cevap yok sayıları katılmıştır.
80
Şekil 5: İşletmelerin son 12 ay içerisinde çalışanlarına eğitim programları düzenleme durumu
Son 12 ay içerisinde çalışanlarınıza yönelik eğitim
programları düzenlediniz mi? (%)
Hayır (640)
30,8%
Evet (1305)
62,8%
Fikrim yok/
Cevap yok (133)
6,4%
Şekil 5’de yer alan bulgular her ne kadar işletmelerin büyük bir çoğunluğunun (% 62,8) eğitim programları
düzenlediğini gösterse de, düzenlemeyenlerin oranı da bir hayli yüksektir (% 30,8). Bu soruya fikrim yok
diyerek cevap verenler eğitim düzenlenmeyen işletmelere dahil edilmesi durumunda her üç işletmeden
birinin eğitim düzenlemediği gibi bir sonuca ulaşılmaktadır.
Tablo 70: İşletmelerin Coğrafi Bölgelere Göre Son 12 Ay Içerisinde Çalışanlarına Eğitim Programları
Düzenleme Durumu
Bölge
Fikrim yok/
Cevap yok
Hayır
#
%
#
%
#
%
Doğu Anadolu
414
65,7
184
29,2
32
5,1
Akdeniz
328
77,2
73
17,2
24
5,6
İç Anadolu
229
53,6
158
37,0
40
9,4
Karadeniz
212
64,0
101
30,5
18
5,4
Güneydoğu Anadolu
69
51,9
56
42,1
8
6,0
Ege
32
47,8
29
43,3
6
9,0
Marmara
21
32,3
39
60,0
5
7,7
1305
62,8
640
30,8
133
6,4
Genel
İşletmelerin coğrafi bölgelere göre son 12 ay içerisinde çalışanlarına eğitim programları düzenleme
durumu yukarıdaki tabloda verilmiştir. Eğitim programlarının düzenlenmesi açısından tablodaki değerler
Doğu Anadolu ve Akdeniz’in birinci ve ikinciliği paylaştığını göstermektedir. Eğitim programlarının
düzenlenme durumu açısından Ege Bölgesi şaşırtıcı bir şekilde en az eğitim programının düzenlendiği
bölgelerde ikinci sırayı (% 43), Marmara ise birinci sırayı almaktadır (% 60). Bu değerler, bu bölgelerde
eğitimin önemsenmediği yorumunu akla getirmemelidir. Bu bölgelerde son bir yıl içinde daha az eğitim
verilmesinin nedeni hâlihazırda çalışanların mesleki eğitim ihtiyaçlarının yüksek olmaması, istihdam edilen
çalışanların profili (okul mezunlarının sayısal fazlalığı ya da ulusal mesleki yeterlilik sahibi çalışanların sayısal
fazlalığı), nitelikli işgücünün ücret vb. politikaları gereği bu bölgelerdeki işletmeleri tercih etmesi olabilir.
Ayrıca iki bölgede yer alan Meslek Lisesi, Meslek Yüksekokulu ve Üniversitelerin diğer bölgelere kıyasla
Evet
81
göreceli fazlalığı istihdamın yeterince eğitim almış personelden sağlanmasını beraberinde daha az eğitim
düzenleme gerekliliğini getirmiş olabilir.
Tablo 71: Konaklama Tesislerinin Yoğun Sezon Doluluk Oranlarına Göre Son 12 Ay İçerisinde Çalışanlarına
Eğitim Programları Düzenleme Durumu
Evet
Fikrim yok/
Cevap yok
Hayır
#
%
#
%
#
%
Düşük (%40-%60)
150
57,0
98
37,3
15
5,7
Orta (%61-%80)
342
56,9
226
37,6
33
5,5
Yüksek (%81-%100)
554
68,0
201
24,7
60
7,4
Cevap yok
29
43,9
29
43,9
8
12,1
1075
61,6
554
31,7
116
6,7
Genel
Konaklama tesislerinin yoğun sezon doluluk oranlarına göre son 12 ay içerisinde çalışanlarına eğitim
programları düzenleme durumu yukarıdaki tabloda gösterilmektedir. Bir önceki sayfada yapılan
değerlendirmelere paralel olarak hizmet içi eğitime etkisi olduğu gibi yoğun sezon doluluğu, yıllık ortalama
doluluk, çalışan sayısı ve tesis türü son bir yılda işletme yönetimlerinin eğitim programı düzenleme
davranışlarına etki etmektedir.
Tablo 72: Konaklama Tesislerinin Yıllık Ortalama Doluluk Oranlarına Göre Son 12 Ay İçerisinde Çalışanlarına
Eğitim Programları Düzenleme Durumu
Evet
82
Fikrim yok/
Cevap yok
Hayır
#
%
#
%
#
%
Düşük (%25-%50)
256
57,5
164
36,9
25
5,6
Orta (%51-%75)
536
62,1
269
31,2
58
6,7
Yüksek (%76-%100)
254
68,5
92
24,8
25
6,7
Cevap yok
29
43,9
29
43,9
8
12,1
1075
61,6
554
31,7
116
6,7
Genel
Konaklama tesislerinin yıllık ortalama doluluk oranlarına göre son 12 ay içerisinde çalışanlarına eğitim
programları düzenleme durumunu gösteren yukarıdaki tabloda yer alan değerlere göre, yıllık ortalama
doluluk oranının artması son bir yıl içinde işletmelerin çalışanlarına eğitim programı düzenlemelerinde
motive edici bir araçtır. Düşük doluluk oranında işletmelerin ancak % 57’si eğitimi önemserken, bu oran
doluluk %76-100 aralığına doğru yükseldiğinde % 68,5’lere çıkmaktadır.
Tablo 73: İşletmelerin Çalışan Sayısına Göre Son 12 Ay Içerisinde Eğitim Programları Düzenleme Durumu
Evet
Çalışan Sayısı
Fikrim yok/
Cevap yok
Hayır
#
%
#
%
#
%
1-25 arası
505
51,5
415
42,3
61
6,2
26-50 arası
297
64,3
135
29,2
30
6,5
51 ve üzeri
499
79,2
90
14,3
41
6,5
Cevap yok
4
80,0
-
-
1
20,0
1305
62,8
640
30,8
133
6,4
Genel
İşletmelerin çalışan sayısına göre son 12 ay içerisinde eğitim programları düzenleme durumunu gösteren
yukarıdaki tabloda yer alan değerler, çalışan sayısının 50 ve üzerine çıkması durumunda işletme
yönetimlerinin eğitim programı düzenleme olasılıklarının da arttığına işaret etmektedir. Çalışan sayısının
1-25 olduğu işletmelerde eğitim düzenleme oranı % 51’de iken sayısın 51 ve üzerine çıkması durumunda
eğitim veren işletme oranının % 80’lere yaklaştığı görülmektedir.
Benzer bir şekilde işletmelerin tesis türüne göre son 12 ay içerisinde çalışanlarına eğitim programı
düzenleme durumunun yer aldığı aşağıdaki tabloda, % 88,6’lık değerle 5 yıldızlı oteller son bir yıl içinde en
fazla eğitim programı düzenleyen tesis türlerinde birinci sırada bulunmaktadır. Bunu %76,7 ile 5 yıldızlı tatil
köyleri izlemektedir.
Bu tablolardan hareketle işletme türlerinde yıldız sayısı arttıkça eğitime verilen öneminde arttığı söylenebilir.
83
Tablo 74: İşletmelerin Tesis Türüne Göre Son 12 Ay Içerisinde Çalışanlarına Eğitim Programı Düzenleme
Durumu
Evet
Tesis Türü
%
#
%
#
%
#
837
61,7
423
31,2
96
7,1
1356
4
44,4
2
22,2
3
33,3
82
42,7
97
50,5
13
6,8
218
48,7
190
42,4
40
8,9
268
65,7
114
27,9
26
6,4
265
88,6
20
6,7
14
4,7
96
58,2
63
38,2
6
3,6
165
Termal otel (*56)
34
60,7
17
30,4
5
8,9
56
3 Yıldızlı (*12)
8
66,7
4
33,3
-
-
4 Yıldızlı (*17)
10
58,8
4
23,5
3
17,6
5 Yıldızlı (*27)
16
59,3
9
33,3
2
7,4
Butik otel (*46)
28
60,9
15
32,6
3
6,5
46
27
62,7
14
32,6
2
4,7
43
Tatil köyü (*38)
27
73,7
6
15,8
4
10,5
38
4 Yıldızlı (*8)
5
62,5
2
25,0
1
12,5
5 Yıldızlı (*30)
23
76,7
4
13,3
3
10,0
129
74,6
41
23,7
3
1,7
1.Sınıf (*140)
105
75,0
32
22,9
3
2,1
2.Sınıf (*33)
24
72,7
9
27,3
-
-
Özel tesis (*117)
71
60,7
36
30,8
10
8,5
117
Diğer** (*84)
55
65,4
25
29,8
4
4,8
84
1.Sınıf (*1)
-
-
1
100,0
-
-
3 Yıldızlı (*2)
2
100,0
-
-
-
-
4 Yıldızlı (*1)
1
100,0
-
-
-
-
5 Yıldızlı (*6)
6
100,0
-
-
-
-
1305
62,8
640
30,8
133
6,4
1 Yıldızlı (*9)
Lokanta (*173)
Toplam
#
Otel (*1356)
84
Fikrim yok/
Cevap yok
Hayır
Genel
173
2078
Son 12 ay içerisinde verilen eğitimlerin konularının yer aldığı aşağıdaki tablo incelendiğinde Hijyen İş Sağlığı
ve Güvenliği, Yangın ve İlk Yardım gibi mevzuatta verilmesi zorunlu eğitimlerin eğitim konuları içerisinde
ilk dördü paylaştığı görülmektedir. Bunu takip eden iş başı eğitimleridir. % 15,5 oranı, iş başı eğitimlerin
işletmelerce en çok tercih edilen yöntem olduğuna işaret etmektedir. İş başı eğitimlerin uygun olduğu
kadar halen yoğun olarak kullanılıyor olması mevcut örgün eğitimlerin eleştirilmesini gerekli kılmaktadır.
7. sırada en çok verilen eğitim konusunun misafir memnuniyeti olması diğer dikkat çekici bir husustur.
İşletme yönetimlerinin talebe dayalı eğitim programı ya da ihtiyaca dayalı eğitim programı hazırladığı
varsayılırsa, çalışanların müşteriyle iletişim kurabilmeleri, memnuniyetlerine etki edebilecek konuları
öğrenme konusunda istekli olmaları önemli bir işarettir. Diğer taraftan müşteri memnuniyeti konusunda
işletmelerde yaşanmakta olan problemler bu eğitimlerin önemsenmesine neden olmuş olabilir.
Tabloda dikkat çekici olarak Yabancı Dil eğitim konusu 12. sırada yer almasıdır. Konaklama işletmelerinin
müşteri profili içinde yoğun olarak yabancı misafirlerin bulunduğu gerçeğinden hareketle 7. sırada yer alan
müşteri memnuniyeti ihtiyacının giderilmesinde personelin yabancı dil biliyor olmasının önemi yadsınamaz.
İşletme yönetimleri bu nedenle yabancı dil eğitim programlarına daha ağırlık vermelidir. Bununla birlikte
ülkenin son dönemlerde örgün eğitim düzeyinde yabancı dil eğitimi konusunda yapmış olduğu yatırımlar
neticesinde mezunların yabancı dil eğitimine ihtiyaçları eskisi kadar yoğun olmayabilir.
Sıra
No.
#
%
Sıra
No.
#
%
1
Hijyen
811
62,1
19
Davranış ve uyum
31
2,4
2
İş sağlığı ve güvenliği
677
51,9
20
Genel ağırlama
31
2,4
3
Yangın
302
23,1
21
Satış/pazarlama teknikleri
28
2,1
4
İlk yardım
267
20,5
22
Cankurtaran
27
2,1
5
Mesleki departman eğitimleri/iş başı
202
15,5
23
Lejyoner
26
2,0
6
Servis eğitimi/bar/şarap eğitimi/sunum
176
13,5
24
Kimyasal kullanımı
26
2,0
7
Misafir memnuniyeti
170
13,0
25
Eğitimcinin eğitimi
24
1,8
8
Oryantasyon
74
5,7
26
Takım çalışması
21
1,6
9
Mutfak/yiyecek/içecek
73
5,6
27
Diksiyon/etkili konuşma
19
1,5
10
Ön büro/raporlama/rezervasyon
69
5,3
28
ISO 9001 ve 22000/HACCP
18
1,4
11
İletişim/halkla ilişkiler
65
5,0
29
Beden dili ve iletişim
18
1,4
12
Yabancı dil
62
4,8
30
Atık ayrıştırma/geri dönüşüm
17
1,3
13
Kat hizmetleri
61
4,7
31
Motivasyon
15
1,1
14
Servis standartları/kalite yönetimi/
marka
60
4,6
32
Bilgisayar/otel programları/
ekipman kullanımı
13
1,0
15
Kişisel gelişim/genel kültür/psikoloji
56
4,3
33
Teknik
13
1,0
16
Çevre duyarlılığı
56
4,3
34
Diğer
49
4,7
17
Yönetim/liderlik
49
3,8
18
Gıda/sanitasyon/gıda güvenliği
36
2,8
Cevap yok
13
1,0
* “Son 12 ay içerisinde çalışanlarınıza eğitim programı düzenlediniz mi?” sorusuna “Evet” cevabını veren 1305 kişiyeait
sonuçlardır.
Tablo 75: Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları* (Çoklu Yanıt)
85
Coğrafi bölgelere göre son 12 ay içerisinde verilen eğitimlerin konuları ise aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
Görüldüğü üzere işbaşı eğitimin en az Marmara ve Karadeniz bölgesinde veriliyor olması; misafir
memnuniyeti konulu eğitimlerin en az Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde veriliyor olması ve
Doğu Anadolu bölgesinde hiç verilmemiş olması;
Çevre duyarlılığı konusunda 2 bölgede (Doğu ve Güneydoğu Anadolu) hiç eğitim verilmeyişi dikkat çekici
başlıklardır. Tablo 87 coğrafi bölgelere göre verilen eğitim konularının farklılaştığının açık bir göstergesidir.
Bu durum işletme yönetimleri ya da çalışanlarının ihtiyaçlarından şekillenmiş olabileceği gibi, ilgili eğitimlerin
alınmasında bazı bölgelerin diğerlerine göre daha az kaynağa sahip olmasından da olabilir. Eğitim verecek
kurumların bulunmayışı ya da uzak oluşu bir neden olabilir.
86
Sıra
No.
Akdeniz
(*328)
Doğu
Anadolu
(*21)
Ege
(*229)
Güneydoğu
İç
Karadeniz
Anadolu
Anadolu
(*69)
(*32)
(*212)
Marmara
(*414)
Genel
(*1305)
1
Hijyen
60,1
47,6
60,3
71,9
69,8
58,0
61,6
62,1
2
64,9
38,1
48,9
31,3
45,8
36,2
51,2
51,9
3
Yangın
37,2
4,8
22,7
3,1
20,8
7,2
18,6
23,1
İlk yardım
24,4
9,5
23,6
6,3
20,3
11,6
18,8
20,5
21,6
19,0
20,5
15,6
9,4
11,6
11,4
15,5
6,1
14,3
10,5
12,5
15,6
13,0
20,0
13,5
4
5
6
Servis eğitimi/bar/şarap
eğitimi/sunum
7
Misafir memnuniyeti
8,8
-
14,8
6,3
13,7
11,6
16,4
13,0
8
Oryantasyon
11,0
-
8,3
3,1
1,4
1,4
3,4
5,7
9
4,3
9,5
5,7
9,4
5,7
2,9
6,5
5,6
10
Ön büro/raporlama/ rezervasyon
2,1
14,3
4,4
18,8
2,4
14,5
6,8
5,3
11
6,4
4,8
4,4
9,4
3,3
2,9
5,1
5,0
12
Yabancı dil
4,9
-
6,1
9,4
1,9
1,4
5,8
4,8
13
Kat hizmetleri
2,4
14,3
4,8
9,4
3,8
5,8
5,8
4,7
5,2
4,8
5,2
-
1,4
4,3
5,8
4,6
6,4
-
6,1
-
0,5
2,9
4,3
4,3
14
15
Servis standartları/kalite
yönetimi/marka
Kişisel gelişim/genel
kültür/psikoloji
16
10,4
-
3,1
-
3,8
2,9
1,2
4,3
17
Yönetim/liderlik
5,8
-
4,4
-
0,9
-
4,3
3,8
18
Gıda/sanitasyon/gıda
güvenliği
4,3
-
2,6
6,3
0,9
1,4
2,7
2,8
19
Davranış ve uyum
4,0
9,5
2,2
-
0,5
2,9
1,9
2,4
20
Genel ağırlama
1,8
4,8
0,9
15,6
2,4
4,3
2,2
2,4
21
Satış/pazarlama
nikleri
0,3
4,8
1,7
6,3
1,4
1,4
3,9
2,1
22
Cankurtaran
3,4
-
3,1
3,1
0,9
2,9
1,0
2,1
23
Lejyoner
4,6
-
2,6
9,4
-
-
0,5
2,0
tek-
24
3,7
4,8
1,3
-
0,5
1,4
1,9
2,0
25
2,4
-
1,7
-
1,4
-
2,2
1,8
26
2,4
4,8
1,7
-
2,4
-
0,7
1,6
27
0,6
9,5
1,7
-
1,9
1,4
1,4
1,5
28
ISO 9001 ve 22000/
HACCP
2,1
-
3,5
3,1
-
-
0,5
1,4
29
3,0
-
0,4
-
-
-
1,7
1,4
30
Atık ayrıştırma/geri
nüşüm
3,7
-
1,3
-
0,5
-
0,2
1,3
31
Motivasyon
1,8
-
2,2
-
0,5
-
0,7
1,1
32
Bilgisayar/otel programları/ekipman kullanımı
0,9
-
1,3
3,1
0,9
2,9
0,5
1,0
33
Teknik
0,6
-
1,7
3,1
0,5
-
1,2
1,0
34
Diğer
6,1
9,5
4,8
3,1
2,8
7,2
3,9
4,7
-
-
2,2
-
3,8
-
-
1,0
Cevap yok
dö-
*Görüşülen tesis sayısı
** “Son 12 ay içerisinde çalışanlarınıza eğitim programı düzenlediniz mi?” sorusuna “Evet” cevabını verenlere ait sonuçlardır.
Tablo 76: Coğrafi Bölgelere Göreson 12 Ay Içerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları** (Çoklu Yanıt %)
87
Çalışan sayısına göre son 12 ay içerisinde verilen eğitimlerin konuları aşağıda yer alan tabloda verilmiştir.
Değerler servis eğitiminin konu olarak daha küçük sayıda çalışanı olan işletmelerce tercih edildiğini
göstermekle beraber, oryantasyon eğitimi daha yüksek sayıda çalışanı olan işletmeler tarafından
verilmektedir (% 12,6). Çalışan sayısının her ne kadar mevzuatta verilen eğitimleri etkilemediği görülse de
iş başı eğitimlerin çalışan sayısından etkilendiği ortadadır.
Tablo 77: Çalışan Sayısına Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları* (Çoklu Yanıt %)
Sıra
No.
88
1-25
arası
26-50
arası
51 ve
üzeri
Genel
1
Hijyen
59,8
63,6
63,9
62,1
2
37,6
51,9
66,3
51,9
3
Yangın
12,9
18,2
36,7
23,1
4
İlk yardım
13,9
19,9
27,7
20,5
5
10,1
13,1
22,2
15,5
6
19,2
16,2
5,8
13,5
7
Misafir memnuniyeti
14,5
11,4
12,6
13,0
8
Oryantasyon
1,2
1,3
12,6
5,7
9
6,7
7,7
3,2
5,6
10
5,9
7,4
3,4
5,3
11
3,0
4,0
7,6
5,0
12
Yabancı dil
2,4
6,4
5,8
4,8
13
Kat hizmetleri
5,1
5,1
3,6
4,7
14
Servis standartları/kalite yönetim/marka
2,4
3,7
7,4
4,6
15
1,4
3,7
7,6
4,3
16
1,8
2,4
8,0
4,3
17
Yönetim/liderlik
1,8
2,7
6,4
3,8
18
1,6
3,7
3,4
2,8
19
Davranış ve uyum
1,8
0,7
4,0
2,4
20
Genel ağırlama
4,2
1,0
1,4
2,4
21
2,2
2,7
1,8
2,1
22
Cankurtaran
0,8
2,0
3,4
2,1
23
Lejyoner
0,6
0,7
4,2
2,0
24
0,4
1,0
4,2
2,0
25
0,4
-
4,4
1,8
26
0,6
0,7
3,2
1,6
27
1,6
1,7
1,2
1,5
28
0,6
0,7
2,6
1,4
29
0,2
0,3
3,2
1,4
30
1,0
-
2,4
1,3
31
Motivasyon
0,8
0,7
1,8
1,1
32
1,0
1,3
0,8
1,0
33
Teknik
0,4
0,7
1,8
1,0
34
Diğer
2,2
3,4
8,0
4,7
Cevap yok
2,0
0,3
0,4
1,0
*“Son 12 ay içerisinde çalışanlarınıza eğitim programı düzenlediniz mi?” sorusuna “Evet” cevabını veren 1305 kişiye ait
sonuçlardır.
İşletmelerin tesis türüne göre son 12 ay içerisinde verilen eğitimlerin konuları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
İş başı eğitim, misafir memnuniyeti konulu eğitim, yabancı dil eğitimi tesis yıldız sayısı artıkça yükselmektedir.
Bu beklenen bir durumdur. Ülkemize gelen yabancı ziyaretçilerin konaklama tercihlerine bakıldığında yıldız
sayısı yüksek işletmelerin daha çok tercih edildiği görülmektedir. Bu tür tesislerde konaklayan misafirlerin
ihtiyaçlarının giderilmesinde yabancı dilde iletişim son derece önemlidir. Bu nedenle bu tür işletmelerde
verilen eğitim türleri arasında yabancı dil ve müşteri memnuniyetinin sıralamada üstte olması normal bir
durumdur.
Otel
Sıra
No.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
Hijyen
Yangın
İlk yardım
Misafir memnuniyeti
Oryantasyon
Yabancı dil
Kat hizmetleri
Servis standartları/kalite yönetim/
marka
Yönetim/liderlik
Davranış ve uyum
Genel ağırlama
Cankurtaran
Lejyoner
Motivasyon
Bilgisayar/otel programları /ekipman
kullanımı
Teknik
Diğer
Cevap yok
Genel
(837)
Özel
Konaklama
Tesisi
(96)
Termal
Otel
(34)
Genel
(1305)
2
Yıldız
(82)
3
Yıldız
(218)
4
5
Yıldız Yıldız
(268) (265)
59,8
45,1
11,0
20,7
9,8
65,1
42,7
14,2
15,1
10,6
63,4
60,1
30,6
22,8
15,7
61,1
66,0
38,9
27,2
25,7
62,7
55,9
27,0
21,9
17,0
56,3
36,5
15,6
12,5
11,5
61,8
58,8
17,6
26,5
20,6
62,1
51,9
23,1
20,5
15,5
13,4
7,8
6,0
4,2
6,6
15,6
5,9
13,5
9,8
2,4
1,2
7,3
2,4
7,3
11,0
0,5
6,0
9,2
2,8
6,0
8,3
7,1
5,2
4,1
7,1
3,7
3,4
5,2
13,2
13,6
2,3
1,9
9,8
7,9
2,6
10,4
6,3
3,7
6,0
5,3
5,1
5,4
21,9
4,2
4,2
9,4
7,3
5,2
4,2
17,6
8,8
8,8
11,8
8,8
5,9
8,8
13,0
5,7
5,6
5,3
5,0
4,8
4,7
1,2
3,2
4,5
7,5
4,8
3,1
8,8
4,6
1,2
3,7
2,4
1,2
2,4
1,2
1,2
1,2
-
3,7
1,8
4,1
1,4
0,9
2,8
1,8
0,9
1,4
0,5
0,5
0,5
1,8
-
6,7
3,4
3,4
3,0
1,9
1,1
1,9
3,4
3,4
4,5
2,6
0,7
0,7
1,5
3,0
1,1
0,7
8,7
7,9
6,0
5,3
4,2
1,5
2,6
1,9
4,2
3,8
4,5
4,5
2,3
3,0
2,3
3,4
1,9
5,9
4,1
4,1
3,1
2,5
1,8
2,0
2,2
2,7
2,9
2,3
1,8
1,2
1,4
1,8
1,9
0,8
4,2
1,0
1,0
1,0
2,1
3,1
3,1
2,1
1,0
3,1
1,0
1,0
1,0
2,1
17,6
11,8
2,9
2,9
2,9
2,9
5,9
2,9
2,9
2,9
-
4,3
4,3
3,8
2,8
2,4
2,4
2,1
2,1
2,0
2,0
1,8
1,6
1,5
1,4
1,4
1,3
1,1
-
0,5
1,1
0,8
0,7
3,1
-
1,0
1,2
1,2
0,5
3,7
0,7
3,7
2,3
8,7
1,2
5,0
9,4
2,9
1,0
4,7
1,2
1,4
1,5
0,4
1,1
1,0
-
1,0
*“Son 12 ay içerisinde çalışanlarınıza eğitim programı düzenlediniz mi?” sorusuna “Evet” cevabını verenlere ait sonuçlardır.
Not: Tesis sınıflarında sayıca 30’un altında olanlar tabloda gösterilmemiştir.
Tablo 78: İşletmelerin Tesis Türüne Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları -1* (Çoklu Yanıt)
89
Tablo 79: İşletmelerin Tesis Türüne Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları -2* (Çoklu Yanıt)
Lokanta
Sıra
No.
90
1. Sınıf
Genel
Özel
Tesis
(71)
Diğer**
Genel
(55)
(1305)
(105)
(129)
1
Hijyen
70,5
71,3
56,3
56,4
62,1
2
34,3
36,4
45,1
49,1
51,9
3
Yangın
16,2
15,5
8,5
20,0
23,1
4
İlk yardım
15,2
15,5
11,3
23,6
20,5
5
5,7
5,4
9,9
14,5
15,5
6
42,9
41,9
46,5
20,0
13,5
7
Misafir memnuniyeti
16,2
15,5
19,7
20,0
13,0
8
Oryantasyon
1,9
2,3
-
7,3
5,7
12,4
12,4
15,5
9,1
5,6
-
-
-
5,5
5,3
9
10
11
1,0
0,8
2,8
3,6
5,0
12
Yabancı dil
1,9
1,6
1,4
3,6
4,8
13
Kat hizmetleri
-
-
-
5,5
4,7
1,9
2,3
2,8
3,6
4,6
-
-
-
1,8
4,3
14
15
16
3,8
3,1
1,4
3,6
4,3
17
Yönetim/liderlik
2,9
2,3
1,4
3,6
3,8
18
1,9
2,3
5,6
-
2,8
19
Davranış ve uyum
1,0
0,8
-
1,8
2,4
20
Genel ağırlama
5,7
5,4
5,6
1,8
2,4
21
-
-
7,0
-
2,1
22
Cankurtaran
-
-
-
5,5
2,1
23
1,0
0,8
-
-
2,0
24
Lejyoner
-
-
-
-
2,0
25
-
-
-
-
1,8
26
-
0,8
-
-
1,6
27
2,9
3,1
-
3,6
1,5
28
1,0
0,8
1,4
1,8
1,4
29
-
-
-
-
1,4
30
-
-
-
-
1,3
31
Motivasyon
-
0,8
-
-
1,1
32
1,0
0,8
-
-
1,0
33
Teknik
-
-
-
1,8
1,0
34
Diğer
1,9
3,1
1,4
3,6
4,7
Cevap yok
1,9
1,6
-
-
1,0
Not: Tesis sınıflarında sayıca 30’un altında olanlar tabloda gösterilmemiştir.
İşletmelerin tesis türüne göre son 12 ay içerisinde verilen eğitimlerin konularının gösterildiği yukarıda yer
alan ikinci tabloda servis eğitimi, bar eğitimi, şarap eğitimi ve sunumunun 1. Sınıf lokantalarda zorunlu
eğitimlerin ardından en sık verilen eğitim konusu olması dikkat çekicidir. Satılan ürünlerin yiyecek-içecek
olması göz önünde tutulduğunda % 42, 9 oranında tüm eğitimlerin bu konularla ilgili olması beklenen bir
durum olmakla birlikte, istihdam edilen elemanların bu alandaki eksikliğinin de bir işareti olarak görülebilir.
Bölgelerdeki tesis türlerine göre verilen eğitimler aşağıda arka arkaya sıralanmış yedi ayrı tabloda
gösterilmektedir. Değerler incelenen bazı bölgelerde yıldız sayısı arttıkça, (örneğin Akdeniz Bölgesi) mesleki
departman eğitimleri, misafir memnuniyeti, iletişim ve hakla ilişkiler, genel kültür ve psikoloji gibi alanlarda
verilen eğitim konularının oransal olarak arttığını, Doğu Anadolu’da ise kat hizmetleri (genel ortalama %
16,7) ve rezervasyon temelli eğitimlerin (%16,7) yıldızlı otellerde sıralamada öne çıktığını göstermektedir.
Bu sonuç yüksek yıldız sayısına sahip işletmelerin benimsedikleri kurumsallık politikası gereği olabileceği
gibi, gelen müşteri profilinin talepleri doğrultusunda ya da tur operatörlerinin müşteri memnuniyeti anket
sonuçlarından kaynaklanmış olabilir.
91
Tablo 80: Akdeniz Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları**
(Çoklu Yanıt %)
Otel
Sıra
No.
92
3 Yıldız ve
altı (*50)
4 Yıldız
(*85)
5 Yıldız
(*132)
Genel
(*267)
Diğer***
(*61)
Genel
(*328)
1
52,0
72,9
68,9
67,0
55,7
64,9
2
Hijyen
64,0
62,4
62,9
62,9
47,5
60,1
3
Yangın
26,0
41,2
47,7
41,6
18,0
37,2
4
İlk yardım
14,0
20,0
31,1
24,3
24,6
24,4
5
18,0
18,8
28,0
23,2
14,8
21,6
6
Oryantasyon
2,0
7,1
17,4
11,2
9,8
11,0
7
4,0
14,1
12,9
11,6
4,9
10,4
8
Misafir memnuniyeti
4,0
5,9
11,4
8,2
11,5
8,8
2,0
3,5
10,6
6,7
4,9
6,4
-
4,7
10,6
6,7
4,9
6,4
9
10
Kişisel gelişim / genel kültür / psikoloji
11
Servis / bar / şarap eğitimi / sunum
2,0
3,5
3,0
3,0
19,7
6,1
12
Yönetim/liderlik
2,0
7,1
6,1
5,6
6,6
5,8
4,0
5,9
6,1
5,6
3,3
5,2
-
1,2
9,1
4,9
4,9
4,9
13
14
Yabancı dil
15
Lejyoner
2,0
9,4
4,5
5,6
-
4,6
16
2,0
2,4
8,3
5,2
-
4,3
17
6,0
5,9
2,3
4,1
4,9
4,3
18
Davranış ve uyum
2,0
3,5
5,3
4,1
3,3
4,0
19
4,0
2,4
5,3
4,1
1,6
3,7
20
-
5,9
5,3
4,5
-
3,7
21
Cankurtaran
6,0
3,5
2,3
3,4
3,3
3,4
22
-
3,5
2,3
2,2
6,6
3,0
23
-
3,5
3,0
2,6
1,6
2,4
24
Kat hizmetleri
4,0
2,4
2,3
2,6
1,6
2,4
25
-
2,4
4,5
3,0
-
2,4
26
27
-
3,5
3,0
2,6
-
2,1
2,0
4,7
0,8
2,2
1,6
2,1
28
Zaman yönetimi
-
2,4
3,0
2,2
1,6
2,1
29
Genel ağırlama
-
1,2
2,3
1,5
3,3
1,8
30
Motivasyon
-
-
3,0
1,5
3,3
1,8
31
Stres yönetimi
-
-
3,8
1,9
-
1,5
32
Diğer
6,0
4,7
4,5
4,9
4,9
4,9
***Diğer: Butik otel, günübirlik tesis, lokanta, mola noktası, motel, müstakil apart otel, otel – golf tesisi, otel – personel eğitim
tesisi, özel konaklama tesisi, özel konaklama tesisi – golf tesisi, özel tesis, pansiyon, personel eğitim tesisi (otel), tatil köyü,
termal otel, turizm kompleksidir.
Tablo 81: Doğu Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay Içerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları**
(Çoklu Yanıt %)
Otel
Sıra
No.
3 Yıldız ve
altı (*5)
4 Yıldız
(*8)
5 Yıldız
(*5)
Genel
(*18)
Diğer***
(*3)
Genel
(*21)
1
Hijyen
60,0
50,0
40,0
50,0
33,3
47,6
2
20,0
50,0
20,0
33,3
66,7
38,1
3
20,0
12,5
40,0
22,2
-
19,0
4
-
25,0
-
11,1
33,3
14,3
5
-
37,5
-
16,7
-
14,3
6
Kat hizmetleri
40,0
12,5
-
16,7
-
14,3
7
İlk yardım
-
-
-
-
66,7
9,5
8
-
12,5
-
5,6
33,3
9,5
9
Davranış ve uyum
-
-
40,0
11,1
-
9,5
10
-
12,5
20,0
11,1
-
9,5
11
Yangın
-
-
20,0
5,6
-
4,8
12
-
-
20,0
5,6
-
4,8
13
20,0
-
-
5,6
-
4,8
14
Genel ağırlama
20,0
-
-
5,6
-
4,8
15
-
-
20,0
5,6
-
4,8
16
-
-
20,0
5,6
-
4,8
17
-
-
20,0
5,6
-
4,8
18
Deprem/afet
-
12,5
-
5,6
-
4,8
19
Maliyet muhasebesi/satın alma
-
-
20,0
5,6
-
4,8
*** Diğer: Lokanta, termal oteldir.
93
Tablo 82: Ege Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları** (Çoklu
Yanıt %)
Otel
Sıra
No.
1
94
3 Yıldız
ve altı
(*43)
4 Yıldız 5 Yıldız
(*53)
(*42)
Hijyen
55,8
69,8
2
46,5
3
İlk yardım
16,3
4
Yangın
5
Genel
(*138)
Diğer***
(*91)
Genel
(*229)
54,9
60,3
64,3
63,8
52,8
57,1
52,2
44,0
48,9
32,1
23,8
24,6
22,0
23,6
11,6
37,7
26,2
26,1
17,6
22,7
9,3
18,9
33,3
20,3
20,9
20,5
6
Misafir memnuniyeti
14,0
-
14,3
8,7
24,2
14,8
7
11,6
-
9,5
6,5
16,5
10,5
8
Oryantasyon
-
7,5
9,5
5,8
12,1
8,3
9
Yabancı dil
7,0
1,9
11,9
6,5
5,5
6,1
10
-
1,9
9,5
3,6
9,9
6,1
7,0
1,9
4,8
4,3
7,7
5,7
-
5,7
7,1
4,3
6,6
5,2
11
12
13
Kat hizmetleri
4,7
1,9
7,1
4,3
5,5
4,8
14
9,3
1,9
2,4
4,3
4,4
4,4
15
2,3
1,9
4,8
2,9
6,6
4,4
16
Yönetim/liderlik
-
3,8
7,1
3,6
5,5
4,4
17
2,3
7,5
2,4
4,3
2,2
3,5
18
2,3
5,7
7,1
5,1
-
3,1
19
Cankurtaran
-
3,8
-
1,4
5,5
3,1
20
Havuz bakım
-
5,7
2,4
2,9
3,3
3,1
21
-
1,9
4,8
2,2
3,3
2,6
22
Lejyoner
2,3
3,8
2,4
2,9
2,2
2,6
23
Davranış ve uyum
2,3
-
-
0,7
4,4
2,2
24
Motivasyon
25
-
1,9
2,4
1,4
3,3
2,2
2,3
-
-
0,7
3,3
1,7
26
-
-
2,4
0,7
3,3
1,7
27
-
-
2,4
0,7
3,3
1,7
28
-
-
2,4
0,7
3,3
1,7
29
Teknik
-
-
2,4
0,7
3,3
1,7
30
-
3,8
2,4
2,2
-
1,3
31
2,3
1,9
2,4
2,2
-
1,3
32
-
-
2,4
0,7
2,2
1,3
33
Diğer
4,7
-
2,4
2,2
4,4
3,1
Cevap yok
2,3
3,8
-
2,2
2,2
2,2
***Diğer: B tipi tatil tesisi, butik otel, butik tatil villaları, eğlence yeri, günübirlik tesis, lokanta, müstakil apart otel, otel – golf
tesisi, özel konaklama tesisi, özel tesis, pansiyon, tatil köyü, termal oteldir.
Tablo 83: Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin
Konuları**
(Çoklu Yanıt %)
Sıra
No.
1
Hijyen
Diğer***
(*6)
Genel
(*32)
73,1
66,7
71,9
3 Yıldız ve
altı (*12)
4
Yıldız (*8)
5
Yıldız (*6)
Genel
(*26)
83,3
50,0
83,3
2
33,3
12,5
50,0
30,8
33,3
31,3
3
25,0
25,0
-
19,2
16,7
18,8
4
8,3
37,5
-
15,4
16,7
15,6
5
Genel ağırlama
16,7
-
-
7,7
50,0
15,6
6
8,3
-
-
3,8
50,0
12,5
7
-
12,5
-
3,8
33,3
9,4
8
8,3
-
16,7
7,7
16,7
9,4
9
Yabancı dil
16,7
-
16,7
11,5
-
9,4
10
Kat hizmetleri
8,3
12,5
-
7,7
16,7
9,4
11
Lejyoner
-
25,0
16,7
11,5
-
9,4
12
İlk yardım
8,3
-
16,7
7,7
-
6,3
13
Misafir memnuniyeti
8,3
-
-
3,8
16,7
6,3
14
8,3
12,5
-
7,7
-
6,3
15
-
12,5
16,7
7,7
-
6,3
16
Yangın
-
-
16,7
3,8
-
3,1
17
Oryantasyon
-
12,5
-
3,8
-
3,1
18
Cankurtaran
-
12,5
-
3,8
-
3,1
19
-
-
-
-
16,7
3,1
20
Bilgisayar/otel programları/ekipman
kullanımı
-
-
-
-
16,7
3,1
21
Teknik
-
12,5
-
3,8
0,0
3,1
22
-
-
-
-
16,7
3,1
*** Diğer: Günübirlik tesis, lokanta, özel konaklama tesisi, özel tesistir.
Otel
95
Tablo 84: İç Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları**
(Çoklu Yanıt %)
Otel
Sıra
No.
96
3 Yıldız ve
altı (*65)
4 Yıldız
(*42)
5 Yıldız
(*14)
Genel
(*121)
Diğer***
(*91)
Genel
(*212)
1
Hijyen
67,7
66,7
71,4
67,8
72,5
69,8
2
41,5
54,8
57,1
47,9
42,9
45,8
3
Yangın
12,3
38,1
42,9
24,8
15,4
20,8
4
İlk yardım
18,5
26,2
28,6
22,3
17,6
20,3
5
6,2
2,4
7,1
5,0
29,7
15,6
6
Misafir memnuniyeti
13,8
9,5
14,3
12,4
15,4
13,7
7
9,2
11,9
7,1
9,9
8,8
9,4
8
3,1
-
7,1
2,5
9,9
5,7
9
Kat hizmetleri
4,6
2,4
-
3,3
4,4
3,8
10
4,6
4,8
-
4,1
3,3
3,8
11
3,1
7,1
7,1
5,0
1,1
3,3
12
-
-
21,4
2,5
2,2
2,4
13
Genel ağırlama
1,5
-
-
0,8
4,4
2,4
14
1,5
2,4
-
1,7
3,3
2,4
15
1,5
2,4
-
1,7
2,2
1,9
16
Yabancı dil
3,1
4,8
-
3,3
-
1,9
17
-
2,4
7,1
1,7
1,1
1,4
18
Oryantasyon
-
2,4
-
0,8
2,2
1,4
19
-
2,4
14,3
2,5
-
1,4
20
3,1
-
-
1,7
1,1
1,4
21
Diğer
10,8
14,3
14,3
12,4
5,5
9,4
Cevap yok
4,6
4,8
7,1
5,0
2,2
3,8
***Diğer: Butik otel, eğlence yeri, günübirlik tesis, kafeterya, lokanta, müstakil apart otel, otel – sağlık ve termal turizm tesisi,
otel – kongre ve sergi merkezi, özel konaklama tesisi, özel tesis, pansiyon, termal müstakil apart otel, termal oteldir.
Tablo 85: Karadeniz Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları**
(Çoklu Yanıt %)
Sıra
No.
3 Yıldız
ve altı
(*31)
4Yıldız
(*8)
5 Yıldız
(*9)
Genel
(*48)
Diğer***
(*21)
Genel
(*69)
1
Hijyen
64,5
25,0
33,3
52,1
71,4
58,0
2
32,3
50,0
44,4
37,5
33,3
36,2
3
19,4
12,5
22,2
18,8
4,8
14,5
4
16,1
12,5
-
12,5
14,3
13,0
5
Misafir memnuniyeti
12,9
12,5
-
10,4
14,3
11,6
6
İlk yardım
9,7
12,5
11,1
10,4
14,3
11,6
7
9,7
-
44,4
14,6
4,8
11,6
8
Yangın
3,2
25,0
11,1
8,3
4,8
7,2
9
Kat hizmetleri
9,7
-
-
6,3
4,8
5,8
10
Genel ağırlama
3,2
-
11,1
4,2
4,8
4,3
11
6,5
-
11,1
6,3
-
4,3
12
-
12,5
11,1
4,2
-
2,9
13
Davranış ve uyum
3,2
-
-
2,1
4,8
2,9
14
3,2
-
-
2,1
4,8
2,9
15
-
-
11,1
2,1
4,8
2,9
16
-
-
11,1
2,1
4,8
2,9
17
Havuz bakım
3,2
-
11,1
4,2
-
2,9
18
Cankurtaran
3,2
-
11,1
4,2
-
2,9
19
6,5
-
-
4,2
-
2,9
20
Görgü kuralları/nezaket
3,2
-
-
2,1
-
1,4
21
-
-
11,1
2,1
-
1,4
22
3,2
-
-
2,1
-
1,4
23
3,2
-
-
2,1
-
1,4
24
Stres yönetimi
-
-
-
-
4,8
1,4
25
-
-
11,1
2,1
-
1,4
26
Oryantasyon
27
Yabancı dil
28
-
-
11,1
2,1
-
1,4
3,2
-
-
2,1
-
1,4
-
12,5
-
2,1
-
1,4
***Diğer: Butik otel, lokanta, özel konaklama tesisi, özel tesis, pansiyon, termal oteldir.
Otel
97
Tablo 86: Marmara Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Konuları**
(Çoklu Yanıt %)
Otel
Sıra
No.
98
3 Yıldız ve
altı (*98)
4 Yıldız
(*64)
5 Yıldız
(*57)
Genel
(*219)
Diğer***
(*195)
Genel
(*414)
1
Hijyen
61,2
65,6
56,1
61,2
62,1
61,6
2
44,9
60,9
77,2
58,0
43,6
51,2
3
12,2
14,1
3,5
10,5
30,8
20,0
4
İlk yardım
20,4
23,4
26,3
22,8
14,4
18,8
5
Yangın
14,3
14,1
35,1
19,6
17,4
18,6
6
Misafir memnuniyeti
11,2
14,1
21,1
14,6
18,5
16,4
7
8,2
10,9
17,5
11,4
11,3
11,4
8
11,2
10,9
1,8
8,7
4,6
6,8
9
5,1
4,7
-
3,7
9,7
6,5
10
Yabancı dil
5,1
7,8
5,3
5,9
5,6
5,8
11
Kat hizmetleri
11,2
12,5
1,8
9,1
2,1
5,8
12
1,0
6,3
14,0
5,9
5,6
5,8
13
3,1
4,7
10,5
5,5
4,6
5,1
14
3,1
6,3
3,5
4,1
4,6
4,3
15
Yönetim/liderlik
7,1
1,6
7,0
5,5
3,1
4,3
16
2,0
4,7
7,0
4,1
3,6
3,9
2,0
3,1
14,0
5,5
1,0
3,4
-
4,7
1,8
1,8
3,6
2,7
1,0
3,1
-
1,4
3,1
2,2
18
Oryantasyon
19
20
Genel ağırlama
21
-
4,7
8,8
3,7
0,5
2,2
22
Davranış ve uyum
2,0
1,6
3,5
2,3
1,5
1,9
23
2,0
1,6
3,5
2,3
1,5
1,9
24
Deprem/afet
2,0
1,6
1,8
1,8
1,5
1,7
25
-
1,6
8,8
2,7
0,5
1,7
26
-
-
3,5
0,9
2,1
1,4
27
Teknik
2,0
-
5,3
2,3
-
1,2
28
-
1,6
5,3
1,8
0,5
1,2
29
Zaman yönetimi
1,0
-
5,3
1,8
-
1,0
30
Cankurtaran
-
3,1
1,8
1,4
0,5
1,0
31
Diğer
3,1
1,6
10,5
4,6
4,1
4,3
***Diğer: Bar, butik otel, eğlence yeri, günübirlik tesis, hostel, kafeterya, lokanta, mola noktası, müstakil apart otel, otel –
kamping, özel bar, özel konaklama tesisi, özel tesis, tatil köyü, termal otel, yüzme havuzudur.
Son 12 ayda eğitimlere katılan personelin görev düzeyleri ile ilgili bulgular aşağıdaki tabloda verilmektedir.
Son 12 ayda eğitim programı sorusuna evet yanıtı verenlerin yanıtları incelendiğinde daha önce de belirtildiği
gibi, orta düzey yöneticiler ilk düzey çalışanlara göre oransal olarak daha fazla eğitime katılmaktadır. Orta
düzeyde çalışanların daha çok eğitime katılmış olmaları son 12 ayda verilen eğitim konularının daha çok
yönetimsel konuları ilgilendiriyor olmasından kaynaklanmış olabilir. Bununla birlikte görev düzeyi üst
düzeyde olan her 4 çalışandan 3 ünün eğitime katılıyor olması aynı zamanda alt düzey çalışanların eğitime
katılma motivasyonlarını etkileyecek önemli bir orandır.
Tablo 87: Son 12 Ayda Eğitimlere Katılan Personelin Görev Düzeyleri* (Çoklu Yanıt)
Görev Düzeyi
#
%
Üst düzey yönetim
934
71,6
Orta düzey yönetim
1206
92,4
İlk düzey çalışanlar
1169
89,6
14
1,1
Fikrim yok/cevap yok
* “Son 12 ay içerisinde çalışanlarınıza eğitim programı düzenlediniz mi?” sorusuna “Evet” cevabını verenlere ait sonuçlardır.
Konaklama tesislerinin yoğun sezon doluluk oranlarına göre son 12 ay içerisinde verilen eğitimlere katılan
personelin görev düzeylerine bakıldığında, yoğun sezon doluluk oranı arttıkça orta düzey ve ilk düzey
çalışanların eğitime katılma oranları artmaktadır. Daha öncede belirtildiği üzere dolulukla birlikte gelirlerin
artması, hata maliyetlerinin azaltılmasında eğitimin daha da önemsenmesine neden olmuş olabilir.
Tablo 88: Konaklama Tesislerinin Yoğun Sezon Doluluk Oranlarına Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen
Eğitimlere Katılan Personelin Görev Düzeyleri* (Çoklu Yanıt)
Orta Düzey Yönetim
İlk Düzey Yönetim
Fikrim yok/
Cevap yok
#
%
#
%
#
%
#
%
Düşük (%40-%60)
100
66,7
132
88,0
131
87,3
3
2,0
Orta (%61-%80)
255
74,6
316
92,4
299
87,4
3
0,9
Yüksek (%81-%100)
391
70,6
515
93,0
501
90,4
6
1,1
Cevap yok
18
62,1
24
82,8
25
86,2
1
3,4
934
71,6
1206
92,4
1169
89,6
14
1,1
Genel
Konaklama tesislerinin yıllık ortalama doluluk oranlarına ve tesis türlerine göre son 12 ay içerisinde verilen
eğitimlere katılan personelin görev düzeyleri aşağıda arka arkaya sıralanan tablolarda gösterilmektedir.
Değerlere bakıldığında yüksek yıllık doluluk oranı tüm görev düzeylerinde eğitime katılımı artırmakta ve
tesis türü yıldız sayısı arttıkça verilen eğitim ya da eğitime katılma oranı tüm düzeylerde artmaktadır. Bu
sonuç daha önceki tablolarla örtüşmektedir. Otelin yıldız sayısının artması eğitime daha profesyonel bir
bakışla yaklaşmasına sebebiyet vermektedir. Kurumsallığın bir parçası olan eğitim yıldız sayısı yükseldikçe
her düzey çalışan için bilgi-beceri artırmada kullanılabilecek bir kaldıraç olarak değerlendirilmektedir.
Üst Düzey Yönetim
99
Tablo 89: Konaklama Tesislerinin Yıllık Ortalama Doluluk Oranlarına Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen
Eğitimlere Katılan Personelin Görev Düzeyleri* (Çoklu Yanıt)
Üst Düzey Yönetim
Orta Düzey Yönetim
İlk Düzey Yönetim
Fikrim yok/
Cevap yok
#
%
#
%
#
%
#
%
Düşük (%25-%50)
175
68,4
231
90,2
219
85,5
2
0,8
Orta (%51-%75)
383
71,5
495
92,4
485
90,5
6
1,1
Yüksek (%76-%100)
188
74,0
237
93,3
227
89,4
4
1,6
Cevap yok
Genel
18
62,1
24
82,8
25
86,2
1
3,4
934
71,6
1206
92,4
1169
89,6
14
1,1
Tablo 90: İşletmelerin Tesis Türüne Göre Son 12 Ay Içerisinde Verilen Eğİtimlere Katılan Personelin
Görevdüzeyleri** (Çoklu Yanıt)
Üst Düzey
Yönetim
Orta Düzey
Yönetim
#
%
#
597
71,3
3
75,0
2 Yıldızlı (*82)
50
Tesis Türü
Genel
#
%
#
%
#
767
91,6
749
89,5
10
1,2
837
3
75,0
3
75,0
-
-
61,0
67
81,7
70
85,4
-
-
147
67,4
196
89,9
190
87,2
2
0,9
193
72,0
248
92,5
238
88,8
7
2,6
1 Yıldızlı (*4)
204
77,0
253
95,5
248
93,6
1
0,4
62
64,6
83
86,5
85
88,5
2
2,1
96
Termal otel (*34)
26
76,5
33
97,1
27
79,4
-
-
34
4
50,0
8
100,0
4
50,0
-
-
4 Yıldızlı (*10)
8
80,0
9
90,0
7
70,0
-
-
5 Yıldızlı (*16)
14
87,5
16
100,0
16
100,0
-
-
Butik otel (*28)
20
71,4
27
96,4
24
85,7
-
-
28
23
85,2
25
92,6
23
85,2
1
3,7
27
Tatil köyü (*28)
23
82,1
28
100,0
26
92,9
-
-
28
4 Yıldızlı (*5)
4
80,0
5
100,0
5
100,0
-
-
5 Yıldızlı (*23)
19
82,6
23
100,0
21
91,3
-
-
98
76,0
125
96,9
123
95,3
-
-
84
80,0
101
96,2
99
94,3
-
-
3 Yıldızlı (*8)
Fikrim yok/
Cevap yok
%
Otel (*837)
100
İlk Düzey
Yönetim
Lokanta (*129)
1.Sınıf (*105)
2.Sınıf (*24)
129
14
58,3
24
100,0
24
100,0
-
-
Özel tesis (*71)
49
69,0
68
95,8
63
88,7
1
1,4
71
Diğer*** (*55)
36
65,5
50
90,9
49
89,1
-
-
55
3 Yıldızlı (*2)
-
-
2
100,0
1
50,0
-
-
4 Yıldızlı (*1)
1
100,0
1
100,0
1
100,0
-
-
5
83,3
6
100,0
6
100,0
-
-
934
71,6
1206
92,4
1169
89,6
14
1,1
5 Yıldızlı (*6)
Genel
1305
* Görüşülen tesis sayısı.
***Diğer: Kafeterya, personel eğitim tesisi, özel konaklama tesisi - golf tesisi, özel bar, otel-kongre ve sergi merkezi, otel
- sağlık ve termal turizm tesisi, otel - personel eğitim tesisi, otel - kamping, hostel, butik tatil villaları, bar, B tipi tatil sitesi,
pansiyon, eğlence yeri, günübirlik tesis, mola noktası, otel - golf tesisi, motel, yüzme havuzu, turizm kompleksi, termal
müstakil apart otellerdir.
Tablo 91: Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlere KatılanlarIn Görev Düzeyleri ve Eğitim Konuları*
Personelinize hangi konularda eğitim
verildi
(Çoklu yanıt)
Hangi personeliniz bu eğitimlere katıldığını lütfen belirtiniz. (Çoklu
yanıt %)
Üst Düzey
Yönetim
Orta Düzey
Yönetim
İlk Düzey
Yönetim
Genel
1
Hijyen
65,8
63,8
63,3
62,1
2
57,0
53,6
53,2
51,9
3
Yangın
26,3
24,5
24,3
23,1
4
İlk yardım
23,6
21,4
21,0
20,5
5
16,5
15,8
16,4
15,5
6
13,1
13,4
14,4
13,5
7
Misafir memnuniyeti
13,6
13,2
13,5
13,0
8
Oryantasyon
6,2
6,0
5,9
5,7
9
5,9
5,6
5,7
5,6
10
5,0
5,2
5,6
5,3
11
5,9
5,0
5,2
5,0
12
Yabancı dil
4,4
4,7
4,6
4,8
13
Kat hizmetleri
3,9
4,5
4,9
4,7
14
4,7
5,0
4,7
4,6
15
5,0
4,6
4,5
4,3
16
5,7
4,6
4,7
4,3
17
Yönetim/liderlik
4,9
3,9
3,2
3,8
18
3,4
3,0
2,9
2,8
19
Davranış ve uyum
2,2
2,3
2,5
2,4
20
Genel ağırlama
2,5
2,5
2,5
2,4
21
1,9
2,1
2,1
2,1
22
Cankurtaran
2,1
2,1
2,1
2,1
23
Lejyoner
2,4
2,2
2,1
2,0
24
2,0
2,1
2,2
2,0
25
2,1
1,9
1,6
1,8
26
2,2
1,7
1,8
1,6
27
1,8
1,6
1,5
1,5
28
1,8
1,5
1,5
1,4
29
1,7
1,5
1,5
1,4
30
1,5
1,2
1,4
1,3
31
Motivasyon
1,6
1,2
1,2
1,1
32
kullanımı
1,1
1,1
0,9
1,0
33
Teknik
1,3
1,1
1,0
1,0
34
Diğer
5,5
4,8
4,8
4,7
Cevap yok
0,9
0,9
1,0
1,0
Not: Kolon yüzdesi verilmiştir.
Sıra
No.
101
Son 12 ay içerisinde verilen eğitimlere katılanların görev düzeyleri ve eğitim konuları ise yukarıda yer
alan tabloda görülmektedir. Görev düzeyleri açısından alınan eğitim konularında çok belirgin farklar
olmamakla birlikte iş başı eğitimde üst düzey yönetimin diğer görev düzeylerine göre daha yüksek oluşu
dikkat çekicidir. Bu durum orta düzeyden üst düzey yöneticiliğe geçişte yeni pozisyon sorumluluklarına
hazırlamada üst düzeyde de olsa işbaşı eğitimin yoğun olarak tercih edildiğini göstermektedir. Benzer bir
durum misafir memnuniyeti konusunda da görülmektedir. Misafir memnuniyetinin üst düzey yöneticiler
tarafından önemsendiğinin bir göstergesi olarak kabul edilebilecek bu bulgu aynı zamanda üst düzey
yöneticilerin, özellikle işgören yetkilendirmesinin eksik uygulandığı işletmelerde şikayet çözüm sürecine
dahil olmasının doğal bir sonucu da olabilir. İletişim ve halkla ilişkilerde diğer düzeylere göre göreceli olarak
yüksek alınan eğitim bu alanın çalışanları motive etmede kullanılabilecek önemli bir unsur olmasındandır.
Şekil 6: İşletmelerin son 12 ay içerisinde verilen eğitimlerin verimliliğe katkısı*
Aldıkları eğitimin çalışanların niteliklerine ve
verimliliklerine ne ölçüde katkısı olduğunu
düşünüyorsunuz?
Katkısı oldu (984)
75,4%
Fikrim yok/
cevap yok (11)
0,9%
Katkısı olmadı
(20)
1,5%
Kısmen katkısı
oldu (290)
22,2%
sonuçlardır.
102
Yukarıda yer alan Şekil 6, son 12 ay içinde eğitim programı düzenleyen işletmelerde yürütülen eğitim
programlarının kişilerin verimliklerine etkisi hakkında fikir vermektedir. Burada katılımcılar katkı olduğunu
ifade etmekle birlikte bu katkının minimum-maksimum aralığında nerde olduğu tam olarak bilinmemektedir.
Diğer dikkat çekici konu ise kısmen katkısı oldu diyenlerin oranıdır (%22). Katkının kısmen düzeyinde kalmış
olmasının değişik nedenleri olabilir. Eğitim programlarının içeriği, eğitim veren kişi/kurumların niteliği,
verilme yöntemi, yeri ve zamanı vb. bir sürü değişken burada etkin durumda olabilir.
Tablo 92: İşletmelerin Çalışan Sayılarına Göre Son 12 Ay Içerisinde Verilen Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı*
Çalışan
Sayısı
Katkısı
olmadı
Katkısı
oldu
Kısmen katkısı oldu
Fikrim yok/
Cevap yok
#
%
#
%
#
%
#
%
1-25 arası
14
2,8
121
24,0
365
72,3
5
1,0
26-50 arası
4
1,3
62
20,9
226
76,1
5
1,7
51 ve üzeri
1
0,2
107
21,4
390
78,2
1
0,2
Cevap yok
1
25,0
-
-
3
75,0
-
-
20
1,5
290
22,2
984
75,4
11
0,9
Genel
sonuçlardır.
İşletmelerin çalışan sayılarına göre son 12 ay içerisinde verilen eğitimlerin verimliliğe katkısını gösteren
yukarıdaki tabloya göre, eğitimin katkısı çalışan sayısına kısmen bağlı olabilir. Çalışan sayısı artıkça
eğitimlerin katkısı olduğunu düşünenlerin sayısındaki nispi artış, eğitim alan kişilerin işletmede diğerlerine
bu eğitimleri gerek konuşma gerekse uygulamalarla aktarmasıyla daha da artabilir.
İşletmelerin illere göre son 12 ay içerisinde verilen eğitimlerin verimliliğe katkısını gösteren aşağıdaki tabloya
göre Ankara ve İstanbul’da verilen eğitimlerin katkısı nispeten daha yüksektir. Ankara ve İstanbul’da verilen
eğitimlerin katkı açısından daha yüksek bulunuşu burada düzenlenen eğitimleri yürüten kurum/kişilerin
niteliğinden, tecrübesinden ya da eğitim konularının verilme şekli ve içeriğinden kaynaklanmış olabilir. Bu
illerde verilen eğitimlerin bu boyutlarıyla diğer yerlerle kıyaslanması yapılarak eğitimde iyi uygulamaların
tespit edilmesi yerinde olacaktır.
Tablo 93: İllere Göre Son 12 Ay Içerisinde Verilen Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı *
Aldıkları eğitimin çalışanların niteliklerine ve verimliliklerine ne ölçüde katkısı olduğunu düşünüyorsunuz?
Ankara
Katkısı
oldu
Fikrim yok/
Cevap yok
#
%
#
%
#
%
#
%
1
0,8
18
13,7
110
84,0
2
1,5
Antalya
4
1,5
67
24,6
200
73,5
1
0,4
İstanbul
4
1,4
53
18,7
224
79,2
2
0,7
İzmir
1
1,1
27
28,4
65
68,4
2
2,1
Muğla
1
1,3
15
18,8
63
78,8
1
1,1
Genel
20
1,5
290
22,2
984
75,4
11
0,9
*“Son 12 ay içerisinde eğitim programı düzenlediniz mi?” sorusuna “Evet” cevabını verenlere ait sonuçlardır.
Katkısı
olmadı
İl
103
Tablo 94: İşletmelerin Tesis Türlerine Göre Son 12 Ay Içerisinde Verilen Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı**
Katkısı
olmadı
Tesis Türü
Fikrim yok/
Cevap yok
Toplam
%
#
%
#
%
#
%
#
14
1,7
195
23,3
620
74,1
8
1,0
837
1 Yıldızlı (*4)
-
-
1
25,0
3
75,0
-
-
2 Yıldızlı (*82)
3
3,7
19
23,2
59
72,0
1
1,2
7
3,2
60
27,5
150
68,8
1
0,5
3
1,1
60
22,4
200
74,6
5
1,9
1
0,4
55
20,8
208
78,5
1
0,4
4
4,2
26
27,1
65
67,7
1
1,0
96
Termal otel (*34)
-
-
7
20,6
27
79,4
-
-
34
3 Yıldızlı (*8)
-
-
2
25,0
6
75,0
-
-
4 Yıldızlı (*10)
-
-
3
30,0
7
70,0
-
-
5 Yıldızlı (*16)
-
-
2
12,5
14
87,5
-
-
Butik otel (*28)
-
-
5
17,9
23
82,1
-
-
28
Tatil köyü (*28)
-
-
5
17,9
23
82,1
-
-
28
4 Yıldızlı (*5)
-
-
-
-
5
100,0
-
-
5 Yıldızlı (*23)
-
-
5
21,7
18
78,3
-
-
-
-
6
22,2
20
74,1
1
3,7
27
Lokanta (*129)
1
0,8
30
23,3
98
76,0
-
-
129
1
1,0
23
21,9
81
77,1
-
-
1.Sınıf (*105)
2.Sınıf (*24)
-
-
7
29,2
17
70,8
-
-
Özel tesis (*71)
1
1,4
9
12,7
60
84,5
1
1,4
71
Diğer*** (*55)
-
-
7
12,7
48
87,3
-
-
55
3 Yıldızlı (*2)
-
-
-
-
2
100,0
-
-
4 Yıldızlı (*1)
-
-
1
100,0
-
-
-
-
5 Yıldızlı (*6)
-
-
-
-
6
100,0
-
-
20
1,5
290
22,2
984
75,4
11
0,9
Genel
Katkısı
oldu
#
Otel (*837)
104
Kısmen katkısı
oldu
1305
**“Son 12 ay içerisinde eğitim programı düzenlediniz mi?” sorusuna “Evet” cevabını verenlere ait sonuçlardır.
***Diğer: Kafeterya, personel eğitim tesisi, özel konaklama tesisi - golf tesisi, özel bar, otel-kongre ve sergi merkezi, otel
- sağlık ve termal turizm tesisi, otel - personel eğitim tesisi, otel - kamping, hostel, butik tatil villaları, bar, B tipi tatil sitesi,
pansiyon, eğlence yeri, günübirlik tesis, mola noktası, otel - golf tesisi, motel, yüzme havuzu, turizm kompleksi, termal
müstakil apart otellerdir.
Tablo 95: Konularına Göre Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin Verimliliğe KatkısI*
Aldıkları eğitimin çalışanların niteliklerine ve verimliliklerine ne ölçüde
katkısı olduğunu düşünüyorsunuz?
Kısmen
katkısı oldu
Katkısı
oldu
#
%
#
%
1
2
3
Hijyen
Yangın
182
160
61
62,8
55,2
21,0
611
503
239
62,1
51,1
24,3
4
İlk yardım
62
21,4
201
20,4
5
32
11,0
167
17,0
6
26
9,0
149
15,1
7
Misafir memnuniyeti
26
9,0
142
14,4
8
Oryantasyon
13
4,5
61
6,2
9
10
3,4
62
6,3
10
10
3,4
59
6,0
11
8
2,8
56
5,7
12
Yabancı dil
10
3,4
50
5,1
13
Kat hizmetleri
8
2,8
51
5,2
14
9
3,1
51
5,2
15
9
3,1
46
4,7
16
13
4,5
42
4,3
17
Yönetim/liderlik
10
3,4
39
4,0
18
10
3,4
26
2,6
19
Davranış ve uyum
4
1,4
27
2,7
20
Genel ağırlama
2
0,7
29
2,9
21
5
1,7
23
2,3
22
Cankurtaran
6
2,1
21
2,1
23
Lejyoner
8
2,8
18
1,8
24
6
2,1
20
2,0
25
6
2,1
18
1,8
26
2
0,7
19
1,9
27
2
0,7
17
1,7
28
4
1,4
14
1,4
29
7
2,4
11
1,1
30
7
2,4
10
1,0
31
Motivasyon
kullanımı
Teknik
3
1,0
12
1,2
2
0,7
11
1,1
3
1,0
10
1,0
Diğer
10
3,4
50
5,1
1
0,3
11
1,1
32
33
34
Cevap yok
Not: Kolon yüzdesi verilmiştir.
Konularına göre son 12 ay içerisinde verilen eğitimlerin verimliliğe katkısı yukarıda yer alan tabloda
görülmektedir. Zorunlu eğitimlerin dışında iş başı eğitim, servis eğitimi, misafir memnuniyeti, oryantasyon
ve yabancı dil gibi gelişmesi durumunda işletmenin karlılığına doğrudan etki edecek eğitimlerin tam
Sıra
No.
Personelinize hangi konularda eğitim
verildi
(Çoklu yanıt)
105
katkı yapamıyor olarak değerlendirilmesi üzerinde düşünülmesi gerekilen bir konudur. Tabloda yer
alan değerlere tekrar dikkat çekmek gerekirse, iş başı eğitimlerin eğitimde en uygun yaklaşım olduğu
söylenebilir. Bu eğitim yönteminin verimliliğe katkısının olduğunu düşünenlerin oranı % 28’dir. “Kısmen
katkı” vurgusu eğitim konularında tam katkıdan genelde daha yüksektir. Bu alanlarda verilen eğitimlerin
tür, şekil, yöntem, içerik açısından masaya yatırılması, daha katkı verebilir hale dönüştürülmesi elzemdir.
Mevzuat gereği verilmesi gereken eğitimlerin performansı da endişe verici olmamakla birlikte yeniden
yapılandırılmaya işaret etmektedir
Tablo 96: Son 12 Ay İçerisinde Verilen Eğitimlerin SayısIile Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı Arasındaki İlişkiler*
Verilen Eğitim Sayısı
Katkısı olmadı
#
%
Fikrim yok/
Cevap yok
Katkısı oldu
#
%
#
%
#
%
1 Eğitim
9
34,6
1
3,8
15
57,7
1
3,8
2 Eğitim
6
2,4
74
29,5
165
65,7
6
2,4
3 Eğitim
4
1,2
94
28,6
229
69,6
2
0,6
4 Eğitim
1
0,3
63
19,2
263
80,2
1
0,3
5 Eğitim
-
-
32
14,7
185
84,9
1
0,5
6 Eğitim
-
-
13
17,6
61
82,4
-
-
7 ve üzeri eğitim
-
-
7
16,7
35
83,3
-
-
Verilen eğitime “cevap yok” ve “yok” cevabını verenler tabloda gösterilmemiştir.
Çalışanların görev düzeyleri ve son 12 ay içerisinde verilen eğitimlerin verimliliğe katkısı incelendiğinde
görev düzeyleri alınan eğitimin verimliliğe katkısında arasında anlamlı bir ilişki olmadığı görülmektedir.
Tablo 97: ÇAlışanların Görev Düzeyleri Ve Son 12 Ay İÇerisinde Verilen Eğitimlerin Verimliliğe Katkısı*
106
Hangi personeliniz bu eğitimlere katıldığını lütfen belirtiniz
(Çoklu Yanıt)
Aldıkları eğitimin çalışanların niteliklerine ve verimliliklerine ne ölçüde katkısı
olduğunu düşünüyorsunuz?
Katkısı olmadı
Katkısı oldu
Fikrim yok/
Cevap yok
#
%
#
%
#
%
#
%
Üst düzey yönetim
14
1,5
183
19,6
734
78,6
3
0,3
Orta düzey yönetim
16
1,3
263
21,8
923
76,5
4
0,3
İlk düzey çalışanlar
18
1,5
256
21,9
891
76,2
4
0,3
-
-
2
12,5
6
50,0
6
37,5
20
1,5
290
22,2
984
75,4
11
0,9
Genel
*“Son 12 ay içerisinde eğitim programı düzenlediniz mi?” sorusuna “Evet” cevabını verenlere ait sonuçlardır.
4.8.Sektörün Eğitim İhtiyaçları ve Beklentiler
İş görenler açısından sadece mesleki bilgi ve beceri geliştirme, güncelleme katkısı olmayıp aynı zamanda
sosyalleşme ve kendini geliştirme ihtiyaçlarını da gideren önemli bir sosyal olgudur. Bu araştırmada hizmet
içi eğitim konusunda hangi alanlarda ihtiyaç duyulduğuna yönelik soruların yanıtları sektörün içinde
bulunduğu mesleki yeterlilik darboğazına işaret etmektedir. Şöyle ki “en çok ihtiyaç duyuyor” seçeneğinin
işaretlendiği seçenek “Yabancı Dildir” (% 72,5 İngilizce).
Ülkemizdeki mevcut turizm müşterisi yapısı, İngilizcenin yanı sıra, Almanca ve Rusçayı da rehberler, seyahat
acenteleri ve otel çalışanları için bir zorunluluk haline getirmiştir. Ama liselerde ve üniversitelerde verilen
eğitim, İngilizceyi öğretmek konusunda bile yetersizdir.
Bunu servis eğitimi (% 63), genel ağırlama eğitimi (% 61), iş güvenliği eğitimi (% 60), hijyen ve temizlik eğitimi
(% 59) ve ileri mutfak eğitimi (% 56) izlemektedir. Kat hizmetleri eğitimi (%52) ve Bar eğitimi (%51) de en
çok ihtiyaç duyulan eğitim alanları olarak saptanmıştır. Bu sonuçlar İşgücü Eğitim İhtiyacı araştırmasının ve
derinlemesine görüşme sonuçlarıyla örtüşmektedir.
Burada belirtilenler müşterisine daha iyi hizmet üretmeyi amaçlayan, etkileşimde gördüğü eksikliğinden
dolayı tamamlanması durumunda iş performansı ve müşteri memnuniyetinin artırılacağı deneyimle
sabit alanlardır. Özetle iş gören müşterisiyle iletişim kurabilmek, talep, beklenti ve isteklerini böylelikle
anlayabilmek bunları yerine getirebilmek istemektedir. Yine müşteri-iş gören etkileşimin yüksek olduğu
bir alan olan servis eğitimine duyulan ihtiyaç saptaması iş gören açısından müşteri tatmini yaratma da
iletişimsel temasın ne kadar önemli olduğunun bir göstergesidir. Bu sadece müşteri tatminin artırılmasına
değil aynı zamanda iş gören tatminin de artırılmasına katkı yapacak bir alandır. Müşterinin memnuniyeti
çalışana yansıyacak, duygusal bulaşma işyerinde daha olumlu çalışma atmosferinin pekiştiricisi olacaktır.
Servis eğitimine yönelik ihtiyaç son 10 yıldır yaygınlaşan her şey dahil sisteminin mesleğin icrasına getirdiği
kısıtlamalar neticesinde vuku bulmuş olabilir. Katılımcılar ileri mutfak eğitimine yüksek ihtiyaç duyulduğunu
belirterek bu alandaki yetersizliği dile getirmiştir. Yiyecek-içecek konusu müşteriler açısından da tatil
tatmininde oldukça önemsenen bir alandır. Burada eğitime ihtiyaç duyulan alanların belirlenmesi mesleki
eğitim veren kurumlar açısından öğretim programlarının hazırlamamasında yönlendirici olmalıdır.
Sıra
No
Eğitim Alanları
İhtiyaç
duymuyor
Kısmen ihtiyaç
duyuyor
İhtiyaç
duyuyor
Fikrim yok/
cevap yok
1
Temel İngilizce
13,0
11,8
72,5
2,7
2
Servis eğitimi
18,5
15,3
63,3
2,9
3
Genel ağırlama eğitimi
20,8
15,2
61,5
2,5
4
İş güvenliği eğitimi
22,3
14,8
60,3
2,6
5
Hijyen ve temizlik eğitimi
21,9
16,6
59,6
1,9
6
İleri mutfak eğitimi
24,1
14,8
56,9
4,2
7
Temel mutfak eğitimi
24,0
17,7
55,6
2,7
8
Ön büro/resepsiyon hizmetleri eğitimi
21,1
16,7
54,6
7,6
9
Kat hizmetleri eğitim
22,1
16,4
52,1
9,4
10
Bar eğitimi
26,7
15,0
51,1
7,2
11
Temel Almanca
34,0
20,2
39,5
6,3
12
Temel Rusça
44,9
16,8
30,1
8,2
13
Temel Arapça
48,3
16,5
26,1
9,1
14
Temel Japonca
59,7
12,7
17,7
9,9
Tablo 98: Çalışanların Hizmet Içi Eğitime Ihtiyaç Duydukları Konular (%)
107
Aşağıda arka arkaya 7 ayrı tabloda yer alan bulgulara göre, farklı coğrafi bölgelerdeki turizm işletme
belgeli müesseselerinin ihtiyaç duyduğu eğitim konuları arasında ve konuların sıralamasında çok belirgin
fark olmadığı görülmektedir. Temel İngilizcenin tüm bölgelerde birinci sırada, servis eğitimi, genel ağırlama
eğitimi ve iş güvenliği eğitimi ilk dört içinde yer aldığını göstermektedir. Verilen eğitim konuları genel olarak
düşünüldüğünde eğitimi planlayan bölüm yöneticilerinin sektörde var olan yabancı dil problemini yakından
takip ettikleri, genel ağırlama eğitimi vererek müşteri memnuniyetini önemsedikleri görülmektedir.
Tesis türleri açısından ihtiyaç duyulan eğitim konuları oranlarının düşük ve yüksek yıldızlı işletmelere göre
değişiyor olması bu işletmelerde konaklayan müşteri profillerinin talep, beklenti ve istekleriyle yakından
ilgilidir. Daha düşük bir yıldız kategorisinde mesleki bilgi yetersizliği (genel ağırlama) hoş görülebilir bir
durum olabilirken, daha yüksek kategorideki işletmeleri tercih eden misafirlerin bu konudaki toleransı
aynı olmayacaktır. Dikkat çekici bir şekilde 5 yıldızlı işletmeler her bölgede verilen farklı eğitim konularına
ihtiyacı en yüksek olan tesis türüdür.
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde özellikle servis konusunda duyulan hizmet içi eğitim ihtiyacı yüksek
düzeydedir (genel ortalama % 83, 3). Doğu Anadolu bölgesinde ise bu konuya duyulan ihtiyaç % 69
düzeyindedir. İç Anadolu’da ise bu oran % 40’lara düşmektedir.
Tablo 99: Akdeniz Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%)
Sıra
No
108
Eğitim Alanları
İhtiyaç duymuyor
Kısmen ihtiyaç
duyuyor
İhtiyaç duyuyor
Fikrim yok/
cevap yok
1
Temel İngilizce
8,9
15,8
71,1
4,2
2
Servis eğitimi
8,9
19,1
69,2
2,8
3
12,7
17,6
67,8
1,9
4
9,6
20,0
67,3
3,1
5
13,9
16,5
67,3
2,3
6
11,1
17,9
67,1
3,9
7
12,0
20,5
65,4
2,1
8
Ön büro/Resepsiyon
hizmetleri eğitimi
10,1
21,2
64,5
4,2
9
11,5
20,5
64,0
4,0
10
Bar eğitimi
12,7
19,8
61,9
5,6
11
Temel Almanca
17,9
16,5
60,5
5,1
12
Temel Rusça
28,2
15,3
50,1
6,4
13
Temel Arapça
50,6
17,9
20,0
11,5
14
Temel Japonca
64,7
11,1
12,0
12,2
Tablo 100: Akdeniz Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları
Konular (İhtiyaç Duyuyor %)
Otel
Sıra
No.
3 Yıldız ve
altı (*96)
4
Yıldız (*103)
5
Yıldız (*145)
Genel
(*344)
Diğer**
(*81)
Genel
(*425)
1
Temel İngilizce
57,3
76,7
79,3
72,4
65,4
71,1
2
Servis eğitimi
46,9
74,8
82,1
70,1
65,4
69,2
3
51,0
73,8
75,2
68,0
66,7
67,8
4
49,0
74,8
77,9
68,9
60,5
67,3
5
49,0
72,8
75,9
67,4
66,7
67,3
6
46,9
80,6
73,8
68,3
61,7
67,1
7
54,2
72,8
71,7
67,2
58,0
65,4
8
58,3
68,9
71,7
67,2
53,1
64,5
9
46,9
68,9
80,7
67,7
48,1
64,0
10
Bar eğitimi
35,4
64,1
80,7
63,1
56,8
61,9
11
Temel Almanca
40,6
66,0
75,2
62,8
50,6
60,5
12
Temel Rusça
38,5
51,5
60,0
51,5
44,4
50,1
13
Temel Arapça
27,1
27,2
9,7
19,8
21,0
20,0
14
Temel Japonca
14,6
17,5
6,2
11,9
12,3
12,0
**Diğer: Butik otel, günübirlik tesis, lokanta, mola noktası, motel, müstakil apart otel, otel – golf tesisi, otel – personel eğitim
tesisi, özel konaklama tesisi, özel konaklama tesisi – golf tesisi, özel tesis, pansiyon, personel eğitim tesisi (otel), tatil köyü,
termal otel, turizm kompleksi, yayla evidir.
Doğu Anadolu bölgesinde çalışanların hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları konular arasında ilk sıralarda
Temel İngilizce, İş güvenliği eğitimi, Servis eğitimi ve Genel ağırlama eğitimi yer almaktadır.
Akdeniz bölgesinde tesis türlerine göre çalışanların hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları konular arasında
ilk üçü Temel İngilizce, Servis eğitimi ve Genel ağırlama eğitimidir. Servis eğitiminde 5 yıldızlı oteller daha
fazla ihtiyaç belirtirken, ileri mutfak eğitiminde 4 yıldızlı oteller daha yüksek ihtiyaç belirtmişlerdir.
109
Tablo 101: Doğu Anadolu Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%)
Sıra
No
Eğitim Alanları
İhtiyaç
duymuyor
Kısmen ihtiyaç
duyuyor
İhtiyaç
duyuyor
Fikrim yok/
cevap yok
1
Temel İngilizce
6,2
6,2
86,2
1,4
2
20,0
6,2
73,8
-
3
Servis eğitimi
13,8
13,8
70,8
1,6
4
15,4
10,8
70,8
3,0
5
Ön büro/Resepsiyon hizmetleri eğitimi
13,8
13,8
64,6
7,8
6
20,0
13,8
64,6
1,6
7
13,8
21,5
63,1
1,6
8
23,1
10,8
61,5
4,6
9
24,6
15,4
56,9
3,1
10
Bar eğitimi
26,2
20,0
47,7
6,1
11
Temel Almanca
50,8
9,2
36,9
3,1
12
Temel Rusça
55,4
3,1
36,9
4,6
13
14
Temel Arapça
Temel Japonca
60,0
66,2
3,1
3,1
32,3
27,7
4,6
3,0
Tablo 102: Doğu Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları
Otel
Sıra
No.
110
3 Yıldız ve
altı (*41)
4
Yıldız (*11)
5
Yıldız (*6)
Genel
(*58)
86,2
Diğer**
(*7)
Genel
(*65)
85,7
86,2
1
Temel İngilizce
87,8
72,7
100,0
2
73,2
63,6
100,0
74,1
71,4
73,8
3
Servis eğitimi
73,2
54,5
66,7
69,0
85,7
70,8
4
73,2
63,6
66,7
70,7
71,4
70,8
5
73,2
54,5
83,3
70,7
14,3
64,6
6
70,7
45,5
100,0
69,0
28,6
64,6
7
63,4
54,5
66,7
62,1
71,4
63,1
8
68,3
63,6
66,7
67,2
14,3
61,5
9
53,7
54,5
83,3
56,9
57,1
56,9
10
Bar eğitimi
43,9
54,5
33,3
44,8
71,4
47,7
11
Temel Almanca
36,6
45,5
33,3
37,9
28,6
36,9
12
Temel Rusça
31,7
45,5
66,7
37,9
28,6
36,9
13
Temel Arapça
29,3
36,4
50,0
32,8
28,6
32,3
14
Temel Japonca
26,8
27,3
33,3
27,6
28,6
27,7
**Diğer: Lokanta, özel tesis, termal oteldir.
Doğu Anadolu bölgesinde tesis türlerine göre çalışanların hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları konular
arasında bazı farklar bulunmakla birlikte, Temel İngilizce ve ileri mutfak eğitiminde 5 yıldızlı otellerde
duyulan eğitim ihtiyacı dikkat çekicidir.
Tablo 103: Ege Bölgesindeki Işletmelerin Hizmet Içi Eğitime Ihtiyaç Duydukları Konular (%)
Sıra
No
Eğitim Alanları
İhtiyaç
duymuyor
Kısmen ihtiyaç
duyuyor
İhtiyaç
duyuyor
Fikrim yok/
cevap yok
1
Temel İngilizce
8,7
9,8
79,4
2,1
2
Servis eğitimi
9,6
15,9
72,8
1,7
3
13,8
15,0
69,8
1,4
4
15,0
14,3
67,9
2,8
5
10,5
14,8
67,0
7,7
6
13,8
18,3
66,0
1,9
7
14,5
17,1
66,0
2,4
8
10,1
15,5
64,6
9,8
9
14,8
18,7
64,6
1,9
10
Bar eğitimi
14,1
17,3
62,3
6,3
11
Temel Almanca
28,8
23,4
40,0
7,8
12
Temel Rusça
43,3
18,3
27,6
10,8
13
Temel Arapça
55,5
15,7
17,6
11,2
14
Temel Japonca
61,8
11,9
15,0
11,3
Ege Bölgesindeki turizm işletme belgeli tesislerde çalışanların hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları konular
diğer bölgelerden farklılık arz etmemektedir. Temel İngilizce en çok ihtiyaç duyulan eğitim konuları
arasındadır. Bölgenin yabancı ziyaretçiler tarafından tercih edilmesi paralelinde bu konunun ilk sıralarda
yer alması normal olarak karşılanmalıdır. Servis ve genel ağırlama eğitimine ihtiyacın yüksekliği ise dikkat
çekicidir. Hizmet içi eğitime ihtiyaç duyulan konular tesis türlerine göre azda olsa farklılık göstermektedir.
Temel İngilizce ve Servis eğitimi 5 yıldızlı oteller daha yüksek ihtiyaç duymaktadır.
Tablo 104: Ege Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular
(İhtiyaç Duyuyor %)
Sıra
No.
3 Yıldız ve
altı (*120)
4
5
Yıldız (*93) Yıldız (*50)
Genel
(*263)
Diğer**
(*164)
Genel
(*427)
1
Temel İngilizce
79,2
78,5
90,0
81,0
76,8
79,4
2
Servis eğitimi
72,5
74,2
80,0
74,5
70,1
72,8
3
68,3
75,3
72,0
71,5
67,1
69,8
4
64,2
74,2
74,0
69,6
65,2
67,9
5
71,7
82,8
66,0
74,5
54,9
67,0
6
65,0
74,2
78,0
70,7
58,5
66,0
7
70,8
69,9
66,0
69,6
60,4
66,0
8
70,0
73,1
76,0
72,2
52,4
64,6
9
70,0
65,6
72,0
68,8
57,9
64,6
10
Bar eğitimi
60,0
71,0
76,0
66,9
54,9
62,3
11
Temel Almanca
33,3
36,6
52,0
38,0
43,3
40,0
12
Temel Rusça
25,8
28,0
36,0
28,5
26,2
27,6
13
Temel Arapça
20,0
16,1
18,0
18,3
16,5
17,6
14
Temel Japonca
19,2
15,1
10,0
16,0
13,4
15,0
**Diğer: B tipi tatil sitesi, butik otel, butik tatil villaları, günübirlik tesis, çiftlik evi – köy evi, eğlence yeri, kamping, lokanta,
müstakil apart otel, otel – golf tesisi, özel konaklama tesisi, özel tesis, pansiyon, tatil köyü, termal oteldir.
Otel
111
Güneydoğu Anadolu bölgesine göre çalışanların hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları konular aşağıdaki
tabloda gösterilmiştir. %77,6 ile ilk sıraları Servis ve Temel İngilizce paylaşmaktadır. Genel ağırlama ve Ön
Büro eğitimi hizmet içi eğitimin ihtiyaç olduğu diğer alanlardır.
Tablo 105: Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%)
Sıra
No
Eğitim Alanları
İhtiyaç
duymuyor
Kısmen ihtiyaç
duyuyor
İhtiyaç
duyuyor
Fikrim yok/
cevap yok
1
Servis eğitimi
10,4
9,0
77,6
3,0
2
Temel İngilizce
10,4
7,5
77,6
4,5
3
14,9
13,4
67,2
4,5
4
20,9
10,4
65,7
3,0
5
13,4
16,4
65,7
4,5
6
14,9
17,9
64,2
3,0
7
22,4
11,9
62,7
3,0
8
19,4
17,9
61,2
1,5
9
20,9
17,9
55,2
6,0
10
Bar eğitimi
37,3
9,0
46,3
7,4
11
Temel Arapça
29,9
14,9
43,3
11,9
12
Temel Almanca
38,8
13,4
37,3
10,5
13
Temel Rusça
46,3
9,0
32,8
11,9
14
Temel Japonca
53,7
10,4
23,9
12,0
Tablo 106: Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç
Duydukları Konular (İhtiyaç Duyuyor %)
Otel
Sıra
No.
112
Diğer**
(*13)
Genel
(*67)
77,6
3 Yıldız ve
altı (*28)
4
Yıldız (*19)
5
Yıldız (*7)
Genel
(*54)
75,0
89,5
100,0
83,3
53,8
1
Servis eğitimi
2
Temel İngilizce
82,1
78,9
71,4
79,6
69,2
77,6
3
60,7
84,2
85,7
72,2
46,2
67,2
4
71,4
84,2
85,7
77,8
15,4
65,7
5
64,3
63,2
57,1
63,0
76,9
65,7
6
60,7
73,7
71,4
66,7
53,8
64,2
7
46,4
78,9
85,7
63,0
61,5
62,7
8
42,9
84,2
85,7
63,0
53,8
61,2
9
50,0
73,7
100,0
64,8
15,4
55,2
10
Bar eğitimi
35,7
52,6
71,4
46,3
46,2
46,3
11
Temel Arapça
42,9
42,1
42,9
42,6
46,2
43,3
12
Temel Almanca
35,7
42,1
28,6
37,0
38,5
37,3
13
Temel Rusça
32,1
31,6
42,9
33,3
30,8
32,8
14
Temel Japonca
21,4
21,1
28,6
22,2
30,8
23,9
**Diğer: Günübirlik tesis, lokanta, özel konaklama tesisi, özel tesis, termal oteldir.
İç Anadolu bölgesinde çalışanların hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları konular sırasıyla Temel İngilizce,
servis eğitimi, genel ağırlama eğitimi ve iş güvenliği eğitimidir. Bunu temel mutfakla ilgili eğitimin izlediği
görülmektedir. Tablodaki değerlere bakıldığında diğer bazı bölgelerde olduğu gibi bazı tesis türlerinde
ihtiyaç duyulan eğitim konularının farklı olduğu görülmektedir. Örneğin servis eğitimi ve genel ağırlama
eğitiminde 4 yıldızlı otellerin duydukları ihtiyaç daha fazladır.
Tablo 107: İç Anadolu Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%)
Sıra
No
Eğitim Alanları
İhtiyaç
duymuyor
Kısmen ihtiyaç
duyuyor
İhtiyaç
duyuyor
Fikrim yok/
cevap yok
1
Temel İngilizce
13,3
13,9
71,3
1,5
2
Servis eğitimi
37,2
13,3
47,7
1,8
3
39,3
12,7
47,1
0,9
4
38,7
12,1
47,1
2,1
5
40,8
13,9
44,4
0,9
6
40,8
13,6
43,2
2,4
7
38,4
15,1
40,5
6,0
8
43,8
13,0
39,9
3,3
9
37,2
15,7
37,5
9,6
10
Bar eğitimi
46,2
10,6
33,8
9,4
11
Temel Almanca
46,2
21,1
26,9
5,8
12
Temel Japonca
57,7
13,9
18,7
9,7
13
Temel Arapça
56,8
16,0
18,1
9,1
14
Temel Rusça
58,6
15,4
16,9
9,1
113
Tablo 108: İç Anadolu Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet Içi Eğitime Ihtiyaç Duydukları
Otel
Sıra
No.
Diğer**
(*128)
Genel
(*331)
3 Yıldız ve
altı (*118)
4
Yıldız (*68)
5
Yıldız (*17)
Genel
(*203)
83,8
82,4
73,4
68,0
71,3
1
Temel İngilizce
66,1
2
Servis eğitimi
33,9
61,8
41,2
43,8
53,9
47,7
3
36,4
57,4
35,3
43,3
53,1
47,1
4
40,7
55,9
47,1
46,3
48,4
47,1
5
39,0
52,9
52,9
44,8
43,8
44,4
6
33,9
54,4
41,2
41,4
46,1
43,2
7
39,0
58,8
41,2
45,8
32,0
40,5
8
28,8
47,1
41,2
36,0
46,1
39,9
9
39,0
52,9
47,1
44,3
26,6
37,5
10
Bar eğitimi
16,1
44,1
47,1
28,1
43,0
33,8
11
Temel Almanca
22,0
35,3
35,3
27,6
25,8
26,9
12
Temel Japonca
13,6
20,6
23,5
16,7
21,9
18,7
13
Temel Arapça
22,0
22,1
17,6
21,7
12,5
18,1
14
Temel Rusça
16,1
22,1
17,6
18,2
14,8
16,9
**Diğer: Butik otel, eğlence yeri, günübirlik tesis, kafeterya, lokanta, mola noktası, müstakil apart otel, otel – sağlık ve termal
turizm tesisi, otel – kongre ve sergi merkezi, özel konaklama tesisi, özel tesis, pansiyon, termal müstakil apart otel, termal
oteldir.
Tablo 109: Karedeniz Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%)
114
Sıra
No
Eğitim Alanları
İhtiyaç
duymuyor
Kısmen ihtiyaç
duyuyor
İhtiyaç
duyuyor
Fikrim yok/
cevap yok
1
Temel İngilizce
6,0
12,8
78,2
3,0
2
Servis eğitimi
11,3
16,5
65,4
6,8
3
9,8
18,8
65,4
6,0
4
17,3
15,8
64,7
2,2
5
18,0
15,8
63,2
3,0
6
18,0
15,0
60,9
6,1
7
12,8
18,8
60,2
8,2
8
18,0
20,3
59,4
2,3
9
16,5
18,8
54,9
9,8
10
Bar eğitimi
24,8
16,5
44,4
14,3
11
Temel Almanca
21,8
27,8
44,4
6,0
12
Temel Arapça
31,6
25,6
37,6
5,2
13
Temel Rusça
33,1
28,6
33,1
5,2
14
Temel Japonca
39,8
22,6
30,1
7,5
Toplam tesis sayısı 133’tür.
Karadeniz bölgesinde en çok ihtiyaç duyulan eğitim konuları Temel İngilizce, Servis eğitimi ve Genel
ağırlama eğitimi olarak sıralanmıştır. Karadeniz bölgesinde tesis türlerine göre çalışanların hizmet içi eğitime
ihtiyaç duydukları bazı farklılıklar göstermektedir. 4 Yıldızlı otellerde ileri mutfak eğitimi konusundaki ihtiyaç
3 ve 5 yıldıza göre oldukça yüksektir.
Tablo 110: Karedeniz Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet Içi Eğitime Ihtiyaç Duydukları
Otel
Sıra
No.
3 Yıldız ve
altı (*68)
4
Yıldız (*16)
5
Yıldız (*10)
Genel
(*94)
Diğer**
(*39)
Genel
(*133)
1
Temel İngilizce
82,4
68,8
90,0
80,9
71,8
78,2
2
Servis eğitimi
60,3
81,3
70,0
64,9
66,7
65,4
3
63,2
68,8
60,0
63,8
69,2
65,4
4
63,2
68,8
50,0
62,8
69,2
64,7
5
61,8
68,8
60,0
62,8
64,1
63,2
6
57,4
75,0
60,0
60,6
61,5
60,9
7
60,3
75,0
70,0
63,8
51,3
60,2
8
57,4
68,8
40,0
57,4
64,1
59,4
9
55,9
68,8
70,0
59,6
43,6
54,9
10
Bar eğitimi
36,8
75,0
50,0
44,7
43,6
44,4
11
Temel Almanca
47,1
56,3
30,0
46,8
38,5
44,4
12
Temel Arapça
42,6
43,8
50,0
43,6
23,1
37,6
13
Temel Rusça
39,7
37,5
20,0
37,2
23,1
33,1
14
Temel Japonca
32,4
37,5
10,0
30,9
28,2
30,1
**Diğer: Butik otel, lokanta, özel konaklama tesisi, özel tesis, pansiyon, termal oteldir.
115
Tablo 111: Marmara Bölgesindeki İşletmelerin Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular (%)
Sıra
No
Eğitim Alanları
İhtiyaç
duymuyor
Kısmen ihtiyaç
duyuyor
İhtiyaç
duyuyor
Fikrim yok/
cevap yok
1
Temel İngilizce
21,0
10,3
66,2
2,5
2
Servis eğitimi
24,1
14,0
58,4
3,5
3
27,0
13,3
57,0
2,7
4
24,9
16,0
56,7
2,4
5
26,7
14,1
56,0
3,2
6
30,0
14,1
50,2
5,7
7
Bar eğitimi
33,7
12,2
47,5
6,6
8
32,9
16,5
46,2
4,4
9
29,2
16,5
43,5
10,8
10
30,8
14,6
41,4
13,2
11
Temel Arapça
41,7
16,0
35,2
7,1
12
Temel Almanca
42,4
20,2
31,1
6,3
13
Temel Rusça
51,3
17,5
23,7
7,5
14
Temel Japonca
60,2
12,7
18,6
8,5
Marmara bölgesinde %66 ile yine Temel İngilizce birinci sırada, servis eğitimi ve genel ağırlama eğitimi
diğer ilk sıralarda yer alan konulardır. Marmara bölgesinde tesis türlerine göre çalışanların hizmet içi
eğitime ihtiyaç duydukları konular bazı farklılıklar arz etmektedir. Oteller ve diğer işletme türleri arasında
belirgin bir fark bulunmaz iken, oteller kendi aralarında bazı farklara haizdir. Örneğin, İleri Mutfak Eğitimi ve
Bar Eğitimi konusunda 5 yıldızlı oteller diğer 3 ve 4 yıldızlı otellere göre daha çok hizmet içi eğitime ihtiyaç
duymaktadır.
Tablo 112: Marmara Bölgesinde Tesis Türlerine Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları
Otel
116
Sıra
No.
1
Temel İngilizce
3 Yıldız ve
altı (*178)
4
Yıldız (*98)
5
Yıldız (*64)
Genel
(*340)
66,3
67,3
79,7
69,1
Diğer**
(*290)
Genel
(*630)
62,8
66,2
2
Servis eğitimi
53,4
63,3
70,3
59,4
57,2
58,4
3
55,6
60,2
65,6
58,8
54,8
57,0
4
52,8
58,2
67,2
57,1
56,2
56,7
5
58,4
55,1
57,8
57,4
54,5
56,0
6
44,4
57,1
62,5
51,5
48,6
50,2
7
Bar eğitimi
42,1
55,1
59,4
49,1
45,5
47,5
8
43,3
49,0
46,9
45,6
46,9
46,2
9
50,6
57,1
57,8
53,8
31,4
43,5
10
42,1
61,2
71,9
53,2
27,6
41,4
11
Temel Arapça
36,0
42,9
35,9
37,9
32,1
35,2
12
Temel Almanca
32,6
35,7
23,4
31,8
30,3
31,1
13
Temel Rusça
26,4
28,6
15,6
25,0
22,1
23,7
14
Temel Japonca
21,3
16,3
20,3
19,7
17,2
18,6
**Diğer: Bar, butik otel, eğlence yeri, günübirlik tesis, hostel, kafeterya, lokanta, lokanta – yüzme havuzu, mola noktası,
müstakil apart otel, otel – kamping, özel bar, özel konaklama tesisi, özel tesis, pansiyon, tatil köyü, termal otel, yüzme
havuzudur.
Tesis türü ve sınıfına göre çalışanların hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları konular aşağıdaki tabloda yer
almaktadır. Tesis türü ve sınıfına göre çalışanların hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları konular açısından
oteller ve diğer tür konaklama işletmeleri açısından farklar açıkça ortadadır. Temel İngilizce eğitimin en çok
ihtiyaç duyulduğu işletme türü Termal Otel kategorisidir (% 87, 4). Bunu 5 yıldızlı otel kategorisi ve butik
oteller takip etmektedir. Genel ağırlama eğitimi konusunun en çok ihtiyaç duyulduğu işletme türü ise % 76
ile Termal otel kategorisidir. % 86,1 ile İleri Mutfak Eğitimin en ihtiyaç duyulduğu tesis türü yine Termal Otel
kategorisidir. Kuruldukları yer itibariyle termal otellerin daha vasıflı çalışanların tercih ettiği kıyı bölgelere
kıyasla bu alanda eğitimli personel bulamadığına işaret eden bu veri aynı zamanda ülke genelinde eğitim
planlaması yapılırken termal otellerin yapısına daha dikkat edilmesine de işaret etmektedir. Yabancı
dil eğitimin önemsenmesi bu otel kategorisinin sağlık turizmi içinde giderek daha fazla sayıda yabancı
ziyaretçiye hizmet vermeye başladığının da bir göstergesidir.
Genel ortalamalara bakıldığında Lokanta grubunda yer alan tesislerin dil konusunda daha az eğitime
ihtiyaç duymaları bu alanda yeterince vasıflı elemanları istihdam etmelerinden kaynaklanmış olabilir.
Diğer bir neden ise yiyecek-içecek alanı konaklama alanına göre yabancı dilde daha sınırlı bir kabiliyetle
yapılabilecek bir meslek olması olabilir.
Tablo 113: Tesis Türü ve Sınıfına Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular -1* (%)
Sıra
No
Eğitim Alanları
2
Yıldız
3
Yıldız
4
Yıldız
5
Yıldız
(192)
(448)
(408)
(299)
Genel
Özel
Konaklama
Tesisi
(1356)
(165)
Termal
Otel
Butik
Otel
(56)
(46)
Genel
(2078)
1
Temel İngilizce
67,7
73,2
75,7
81,9
74,9
75,8
87,5
80,4
72,5
2
Servis eğitimi
50,5
58,3
70,1
76,6
64,5
65,5
76,8
73,9
63,3
3
53,1
57,1
68,4
71,2
62,9
61,8
76,8
63,0
61,5
4
57,8
58,3
64,2
68,2
61,9
67,3
66,1
58,7
60,3
5
56,8
56,0
63,7
71,2
61,6
61,2
66,1
58,7
59,6
6
40,6
50,7
66,9
69,6
58,3
55,2
82,1
65,2
56,9
7
45,3
52,2
64,2
64,9
57,5
53,9
66,1
60,9
55,6
8
hizmetleri
51,0
59,8
68,1
66,6
62,4
59,4
78,6
65,2
54,6
9
46,4
52,9
65,4
75,9
60,8
53,3
69,6
58,7
52,1
10
Bar eğitimi
38,0
40,2
59,8
71,2
52,4
53,3
60,7
54,3
51,1
11
Temel Almanca
33,3
34,8
44,9
54,5
41,7
37,0
55,4
45,7
39,5
12
Temel Rusça
31,3
27,5
34,1
42,5
33,1
20,6
35,7
30,4
30,1
13
Temel Arapça
32,3
29,2
29,2
20,1
27,4
24,2
41,1
26,1
26,1
14
Temel Japonca
23,4
19,0
18,4
12,0
17,8
21,8
25,0
21,7
17,7
*Tesis sınıflarında sayıca 30’un altında olanlar tabloda gösterilmemiştir.
Tesis türü ve sınıfına göre çalışanların hizmet içi eğitime ihtiyaç duydukları konuların ikinci kısmı da aşağıdaki
tabloda yer almaktadır. Farklı eğitim konularına duyulan ihtiyaç Tatil köylerinde diğer tesis türlerinde
duyulan ihtiyaçtan daha yüksektir. İleri mutfak eğitimleri, bar eğitimi ve resepsiyon hizmetleri konularında
tatil köylerinde duyulan eğitim ihtiyacı alarm verir düzeylerdedir (% 80 ve üzeri).
Otel
117
Tablo 114: Tesis Türü ve Sınıfına Göre Çalışanların Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duydukları Konular -2* (%)
Tatil Köyü
Sıra
No
Eğitim Alanları
5
Yıldız
(30)
Genel
Müstakil
Apart
Otel
(38)
(43)
Lokanta
1.
2.
Sınıf
Sınıf
(33)
48,5
Genel
(173)
Özel
Tesis
(117)
Diğer**
Genel
(84)
(2078)
1
Temel İngilizce
76,7
73,7
76,7
(140)
59,3
57,2
59,8
59,5
72,5
2
Servis eğitimi
Hijyen ve temizlik
eğitimi
76,7
76,3
65,1
50,7
45,5
49,7
59,0
53,6
63,3
73,3
73,7
62,8
48,6
57,6
50,3
54,7
52,4
61,5
56,7
57,9
60,5
42,1
60,6
45,7
54,7
56,0
60,3
66,7
68,4
60,5
43,6
45,5
43,9
53,8
57,1
59,6
86,7
81,6
58,1
46,4
48,5
46,8
46,2
41,7
56,9
73,3
71,1
60,5
41,4
57,6
44,5
46,2
44,0
55,6
3
4
5
6
7
86,7
81,6
60,5
9,3
18,2
11,0
12,0
31,0
54,6
9
hizmetleri
80,0
78,9
65,1
5,7
12,1
6,9
9,4
28,6
52,1
10
Bar eğitimi
86,7
84,2
58,1
38,6
36,4
38,2
44,4
34,5
51,1
11
Temel Almanca
76,7
76,3
46,5
26,4
30,3
27,2
19,7
27,4
39,5
12
Temel Rusça
53,3
52,6
18,6
22,1
24,2
22,5
15,4
28,6
30,1
13
Temel Arapça
6,7
7,9
9,3
27,9
30,3
28,3
22,2
15,5
26,1
14
Temel Japonca
6,7
7,9
7,0
19,3
24,2
20,2
13,7
11,9
17,7
8
*Tesis sınıflarında sayıca 30’un altında olanlar tabloda gösterilmemiştir.
kamping, hostel, butik tatil villaları, bar, B tipi tatil sitesi, pansiyon, eğlence yeri, günübirlik tesis, mola noktası, otel - golf tesisi,
118
Tablo 115: Hizmet İçi Eğitime İhtiyaç Duyulan Diğer Konular (Çoklu yanıt)
Sıra
Eğitim Alanları
No
Kısmen ihtiyaç
duyulanlar
İhtiyaç duyulanlar
Çok ihtiyaç duyulanlar
#
%
#
%
#
%
1
Yok
432
65,8
395
58,1
376
56,5
2
Mesleki departman/mesleki eğitim/
hizmet
Davranış
29
4,4
46
6,8
56
8,4
24
3,7
41
6,0
33
5,0
25
3
4
3,8
22
3,2
32
4,8
18
2,7
19
2,8
28
4,2
15
2,3
22
3,2
23
3,5
7
Diğer diller
Misafir memnuniyeti/güleryüz/misafir
ilişkileri
15
2,3
19
2,8
22
3,3
8
Beden dili
9
1,4
11
1,6
18
2,7
5
6
9
Kişisel gelişim
16
2,4
19
2,8
16
2,4
10
Görgü kuralları/genel kültür/ahlak
6
0,9
8
1,2
15
2,3
11
Satış pazarlama
8
1,2
14
2,1
11
1,7
12
Konuşma/üslup
1
0,2
1
0,1
10
1,5
13
Yönetim/organizasyon/oryantasyon
7
1,1
6
0,9
9
1,4
14
Ekip çalışması
1
0,2
9
1,3
9
1,4
15
5
0,8
5
0,7
8
1,2
16
İlk yardım/cankurtaran
7
1,1
11
1,6
4
0,6
17
Yangın
12
1,8
7
1,0
3
0,5
18
Diğer
48
7,3
65
9,6
57
8,6
Tablo 116: Önümüzdeki bir yılda çalışanlar için eğitim programı gerçekleştirme durumu
#
%
Şu an belli değil, henüz kararlaştırmadı
569
27,4
Hayır, eğitim yapılmayacak
199
9,6
Evet, fakat henüz detayları planlamadı
938
45,1
Evet, bütün detaylarıyla planladı
286
13,8
86
4,1
2078
100,0
Toplam
Yukarıdaki tabloda, araştırmaya katılan işletmelerde önümüzdeki yıl çalışanlar için eğitim programı
gerçekleştirilmesi hakkındaki düşünceleri gösterilmektedir. Şaşırtıcı bir şekilde işletmelerin % 9,6’sı eğitim
yapmayacaklarını, % 27,4 ü henüz kararlaştırılmadığını, % 45’i düşündüklerini ancak henüz detaylarının
planlanmadığını beyan etmiştir. Eğitim programı konusunda fikri olmayanların oranı % 4,1’dir. Bütün detaylarını
bu yıldan planlayarak eğitim verileceğini ifade eden işletme sayısı ise 286’dır (% 13,8). Henüz detayları
planlamayan işletmelerin tamamının eğitim vereceği düşünülse dahi araştırmaya katılan örneklemin %
40’lık (3 te 1) kısmı bünyelerinde herhangi bir eğitim programı sunmayacak olmaları endişe vericidir. Eğitim
talep ve planlaması ile ilgili bir yıl önceden hazırlık yapılmamasıyla ilgili bu durum da merak uyandırıcıdır.
Yukarıda yer alan tabloda da ihtiyaç duyulan diğer eğitim konuları görülmektedir.İletişim/halkla ilişkileri,
mesleki eğitim, davranışı müşteri memnuniyeti, beden dili gibi konular ihtiyaç duyulan diğer eğitim alanları
olarak ön plana çıkmaktadır.
119
Tablo 117: Coğrafi Bölgelere Göre Önümüzdeki Bir Yılda Çalışanlar İçin Eğitim Programı Gerçekleştirme
Durumu
Şu an belli
değil, henüz
kararlaştırmadı
Bölge
Evet, fakat henüz detayları
planlamadı
Hayır, eğitim
yapılmayacak
Evet, bütün
detaylarıyla
planladı
Fikrim yok/
Cevap yok
#
%
#
%
#
%
#
%
#
%
Akdeniz
91
21,4
21
4,9
218
51,3
79
18,6
16
3,8
Doğu Anadolu
20
30,8
7
10,8
26
40,0
7
10,8
5
7,7
Ege
109
25,5
35
8,2
199
46,6
62
14,5
22
5,2
14
20,9
6
9,0
33
49,3
7
10,4
7
10,4
İç Anadolu
109
32,9
38
11,5
134
40,5
35
10,6
15
4,5
Karadeniz
41
30,8
13
9,8
70
52,6
6
4,5
3
2,3
Marmara
185
29,4
79
12,5
258
41,0
90
14,3
18
2,9
Genel
569
27,4
199
9,6
938
45,1
286
13,8
86
4,1
Güneydoğu Anadolu
Coğrafi bölgelere göre önümüzdeki bir yılda çalışanlar için eğitim programı gerçekleştirme durumu
yukarıdaki tabloda yer almaktadır. Değerler, Marmara’nın (% 12,5) ve İç Anadolu’nun (% 11,5) gelecekte
eğitim programı düzenlemeyi düşünmediğini göstermektedir. Yapmayı düşünen ancak planların detaylarının
belirlenmesinde bölgeler arasında farklılık çok büyük olmamakla birlikte Karadeniz bölgesinin bütün
detaylarıyla planlama yapma konusunda diğer bölgelerin gerisinde olduğu görülmektedir.
Tablo 118: Konaklama Tesislerinde Yıllık Ortalama Doluluk Oranına Göre Önümüzdeki Bir Yılda Çalışanlar
İçin Eğitim Programı Gerçekleştirme Durumu
Yıllık Ortalama
120
Doluluk
Şu an belli
değil, henüz
kararlaştırmadı
Hayır, eğitim
yapılmayacak
Evet, fakat
henüz detayları
planlamadı
Evet, bütün
detaylarıyla
planladı
Fikrim yok/
Cevap yok
#
%
#
%
#
%
#
%
#
%
Düşük (%25-%50)
130
29,2
53
11,9
195
43,8
43
9,7
24
5,4
Orta (%51-%75)
248
28,7
72
8,3
389
45,1
118
13,7
36
4,2
Yüksek (%76-%100)
79
21,3
20
5,4
195
52,6
68
18,3
9
2,4
Cevap yok
24
36,4
9
13,6
23
34,8
7
10,6
3
4,5
569
27,4
199
9,6
938
45,1
286
13,8
86
4,1
Genel
Konaklama tesislerinde yıllık ortalama doluluk oranına göre önümüzdeki bir yılda çalışanlar için eğitim
programı gerçekleştirme durumu yukarıdaki tabloda gösterilmektedir. Tabloda yer alan değerlere
bakıldığında konaklama tesislerinde önümüzdeki bir yılda çalışanlar için eğitim programı gerçekleştirme
durumunun yıllık ortalama doluluktan etkilendiği söylenebilir. Düşük Yıllık Ortalama Doluluk kategorisinde
“eğitim yapılmayacak kararı” % 12 iken, yüksek Yıllık Ortalama Doluluk kategorisinde bu oran daha düşüktür
(% 5).
Aşağıda yer alan tabloda ise, çalışan sayısı ile eğitim planlaması arasındaki ilişkiyi sorgulamaktadır. Tabloda
yer alan değerler çalışan sayısının yüksek olduğu işletmelerde detayla planlama oranının yükseldiğini
göstermektedir.
Tablo 119: İşletmelerde Çalışan Sayısına Göre Önümüzdeki Bir Yılda Çalışanlar Için Eğitim Programı
Gerçekleştirme Durumu
Çalışan
Sayısı
Şu an belli
değil, henüz
kararlaştırmadı
Hayır, eğitim
yapılmayacak
Evet, fakat
henüz detayları
planlamadı
Evet, bütün
detaylarıyla
planladı
Fikrim yok/
Cevap yok
#
%
#
%
#
%
#
%
#
%
1-25 arası
337
34,4
160
16,3
372
37,9
70
7,1
42
4,3
26-50 arası
135
29,2
28
6,1
210
45,5
61
13,2
28
6,1
51 ve üzeri
96
15,2
11
1,7
354
56,2
153
24,3
16
2,5
Cevap yok
1
20,0
-
-
2
40,0
2
40,0
-
-
569
27,4
199
9,6
938
45,1
286
13,8
86
4,1
Genel
Aşağıdaki tabloda, tesis türüne göre önümüzdeki yıl çalışanlar için bir eğitim programı planlanıp
planlanmadığı sorgulanmaktadır. Otel, termal otel ve lokantaların % 14’ü bu soruya evet yanıtı vermektedirler.
Tatil köylerinin ise % 21,1’i önümüzdeki yıl için çalışanlara verilecek eğitimleri planlamış durumdadırlar.Bu
rakamların dışında, otellerin % 45’i, termal otel ve tatil köylerinin ise % 55’i eğitime karar vermekle birlikte,
henüz detayları planlamadan geçirmediğimizin göstergesidir.
Daha çok kalifiye elemana ihtiyaç duymaları nedeniyle 5 yıldızlı otel ve termal otellerin eğitim planlayanlarının
oranı ortalamaların çok üzerindedir. 5 yıldızlı otellerin % 29,4’ü ve 5 yıldızlı termal otellerin % 29,6’sı
eğitimlerini planlamışlardır.
121
Tablo 120: Tesis Türüne Göre Önümüzdeki Bir Yılda Çalışanlar İçin Eğitim Programı Gerçekleştirme Durumu
Tesis Türü
Otel (*1356)
1 Yıldızlı (*9)
Evet, fakat
henüz detayları
planlamadı
Evet, bütün
detaylarıyla
planladı
Fikrim yok/
Cevap yok
Toplam
#
%
#
%
#
%
#
%
#
%
#
378
27,9
114
8,4
613
45,2
191
14,1
60
4,4
1356
3
33,3
3
33,3
1
11,1
1
11,1
1
11,1
72
37,5
42
21,9
48
25,0
14
7,3
16
8,3
173
38,6
48
10,7
177
39,5
30
6,7
20
4,5
90
22,1
19
4,7
225
55,1
58
14,2
16
3,9
40
13,4
2
0,7
162
54,2
88
29,4
7
2,3
(*165)
53
32,1
26
15,8
72
43,6
10
6,1
4
2,4
165
Termal otel (*56)
11
19,6
2
3,6
31
55,4
8
14,3
4
7,1
56
5
41,7
2
16,7
5
41,7
-
-
-
-
4 Yıldızlı (*17)
4
23,5
-
-
9
52,9
-
-
4
23,5
5 Yıldızlı (*27)
2
7,4
-
-
17
63,0
8
29,6
-
-
Butik otel (*46)
13
28,3
2
4,3
20
43,5
8
17,4
3
6,5
46
12
27,9
5
11,6
21
48,8
5
11,6
-
-
43
Tatil köyü (*38)
9
23,7
-
-
21
55,3
8
21,1
-
-
38
4 Yıldızlı (*8)
1
12,5
-
-
5
62,5
2
25,0
-
-
5 Yıldızlı (*30)
8
26,7
-
-
16
53,3
6
20,0
-
-
46
26,6
24
13,9
74
42,8
25
14,5
4
2,3
40
28,6
16
11,4
58
41,4
23
16,4
3
2,1
Lokanta (*173)
1. Sınıf (*140)
2. Sınıf (*33)
Hayır, eğitim
yapılmayacak
3 Yıldızlı (*12)
122
Şu an belli
değil, henüz
kararlaştırmadı
173
6
18,2
8
24,2
16
48,5
2
6,1
1
3,0
Özel tesis (*117)
27
23,1
14
12,0
49
41,9
18
15,4
9
7,7
117
Diğer** (*84)
20
23,8
12
14,3
37
44,0
13
15,5
2
2,4
84
1. Sınıf (*1)
-
-
1
100,0
-
-
-
-
-
-
3 Yıldızlı (*2)
-
-
1
50,0
1
50,0
-
-
-
-
4 Yıldızlı (*1)
-
-
-
-
1
100,0
-
-
-
-
5 Yıldızlı (*6)
-
-
-
-
3
50,0
3
50,0
-
-
569
27,4
199
9,6
938
45,1
286
13,8
86
4,1
Genel
2078
* Görüşülen tesis sayısı.
Aşağıdaki tabloda, işletmelerde iş başı eğitimlerinin hangi kurum tarafından verilmesinin istendiğine dair
bulgular yer almaktadır. Tabloda yer alan veriler incelendiğinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın iş başı eğitim
alınabilecek kurumlar arasında ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Sırasıyla Turem, SEM, Meslek Örgütleri
ve en son sırada ise Sendikalar bulunmaktadır.
Tablo verilerine göre eğitim kurumlarına yönelik beklenti incelendiğinde oldukça ilginç bir sıralama ortaya
çıkmaktadır. Bulgulara göre eğitim piramidin üst sırasında yer alan Üniversitelerin Sürekli Eğitim Merkezleri’nin,
mesleki eğitim programları açısından TUREM ya da Bakanlığa göre daha az rağbet görmektedir. Turem’in
artık kapanmış olmasına rağmen halen tercih ediliyor olması şaşırtıcıdır. Derinlemesine görüşmelerde
de paydaşlar, üniversitelerin genel olarak yönetici personel yetiştirmeye yönelik planlandığı, bu nedenle
mezunların çalıştıkları pozisyonlardan tatmin olmadıkları, öte yandan sektörün birçok alanda ara eleman
ihtiyacının devam ettiğini belirtmişlerdir. Bu mesleki eğitim alanında yüzbinlere varan öğrenciye öğrenim
imkanı sunan ve mesleki formasyon kazandırarak mezunlarına iş vaadinde bulunan meslek yüksekokulları
ve hocalarının destek verdiği sürekli eğitim merkezlerinin birinci tercih edilen kurum olmaması bu kurumların
eğitim vermedeki yetersizliklerinin bir ifşasıdır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın işbaşı eğitimlerine yönelik tercihle kıyaslandığında özel sektörün de turizm
eğitim programlarında çok başarılı bulunmadığı, % 24 ile 5. sırada tercih edildiği görülmektedir.
Tablo 121: İşbaşı Eğitimi Vermesi Istenen Kurumlar (%)
Sıra
No
Bu kurumlardan
mutlaka
sağlanmalıdır
Bu kurumlardan
Bu kurumlardan
sağlanması gerekli Cevap yok
sağlanabilir
değil
1
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı
56,6
30,8
7,5
5,1
2
Turem
33,2
38,9
12,9
15,0
3
Üniversitelerin sürekli eğitim merkezleri
29,8
39,5
19,7
11,0
4
Sektörel/mesleki örgütler
29,3
41,9
19,1
9,7
5
Eğitim şirketleri ve özel kurslar
24,4
36,7
29,2
9,7
6
Sendikalar
10,4
17,3
48,1
24,2
Tablo 122: Tesis Türleri ve Sınıflarına Göre Mutlaka Işbaşı Eğitimi Vermesi Istenen Kurumlar -1*(%)
Otel
Sıra
No
2
Yıldız
3
Yıldız
4
Yıldız
5
Yıldız
Genel
Özel
Konaklama
Tesisi
(1356)
(165)
Termal
Otel
Butik
Otel
(56)
(46)
Genel
(2078)
(192)
(448)
(408)
(299)
1
TC Kültür ve Turizm
Bakanlığı
58,9
55,8
63,5
56,9
58,8
55,2
62,5
63,0
56,6
2
Turem
31,8
29,9
35,8
37,1
33,6
33,9
30,4
28,3
33,2
24,0
25,0
33,1
36,1
29,6
33,9
28,6
37,0
29,8
24,5
27,0
30,4
31,8
28,7
33,9
30,4
30,4
29,3
17,2
21,0
27,7
26,4
23,7
22,4
32,1
30,4
24,4
11,5
10,0
8,1
8,4
9,3
12,7
12,5
6,5
10,4
3
4
5
6
Üniversite sürekli
eğitim merkezleri
Eğitim şirketleri ve özel
kurslar
Sendikalar
* Tesis sınıflarında sayıca 30’un altında olanlar tabloda gösterilmemiştir.
Aşağıda arka arkaya yer alan iki tabloda tesis türlerine göre işletmelerin işbaşı eğitimlerinin hangi kurum
tarafından verilmesi gerektiğine dair kanaatleri yer almaktadır. Bütün tesis türleri için Kültür ve Turizm
Bakanlığı en çok tercih edilen kurum konumundadır. Butik oteller ve müstakil apart oteller dışındaki diğer
tüm tesis türlerinde Turem ikinci, üniversitelerin sürekli eğitim merkezleri ise üçüncü sırada zikredilen
kurumlar olmuşlardır.
123
Tablo 123: Tesis Türleri ve Sınıflarına Göre Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar -2*(%)
Tatil Köyü
Sıra
No
5
Yıldız
(30)
Genel
Müstakil
Apart
Otel
(38)
(43)
Lokanta
1.
2.
Sınıf
Sınıf
(140)
(33)
Genel
(173)
Özel
Tesis
(117)
Diğer**
Genel
(84)
(2078)
1
63,3
60,5
58,1
52,1
54,5
52,6
40,2
45,2
56,6
2
Turem
36,7
34,2
25,6
35,0
24,2
32,9
28,2
40,5
33,2
3
Üniversite sürekli eğitim
merkezleri
33,3
28,9
25,6
30,0
24,2
28,9
25,6
32,1
29,8
4
26,7
28,9
25,6
28,6
27,3
28,3
29,1
32,1
29,3
5
43,3
39,5
25,6
26,4
21,2
25,4
23,1
23,8
24,4
6
Sendikalar
10,0
7,9
4,7
18,6
9,1
16,8
12,8
11,9
10,4
* Tesis sınıflarında sayıca 30’un altında olanlar tabloda gösterilmemiştir.
Çalışan kişi sayısına göre işletmelerin tasnif edildiği aşağıda yer alan tabloya göre, işletmede çalışan kişi
sayısı ile işbaşı eğitimleri vermesi arzulanan kurum arasında bir ilişki belirlenmemiştir. Çalışan kişi sayısına
göre belirlene üç grup işletmenin eğitim verecek kurum konusundaki tercih yüzdeleri ve sıralamaları
birbirine paraleldir.
Tablo 124: İşletmelerde Çalışan Sayısına Göre Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar (%)
Sıra
No
124
1-25
arası
26-50
arası
51 ve
üzeri
Cevap
yok
Genel
1
55,4
60,0
56,0
80,0
56,6
2
Turem
32,8
32,7
34,1
40,0
33,2
3
Üniversitelerin sürekli eğitim
merkezleri
29,2
29,2
31,1
60,0
29,8
4
28,4
31,4
28,9
40,0
29,3
5
21,9
24,5
28,3
20,0
24,4
6
Sendikalar
13,0
9,7
6,8
-
10,4
Aşağıda arka arkaya beş ayrı tabloda ülkemiz açısından önemli bazı destinasyonlarda (Ankara, Antalya,
İstanbul, İzmir ve Muğla) işbaşı eğitimi vermesi istenen kurumlarla ilgili tercihler görülmektedir. Söz konusu
beş ilde de birinci sıradaki tercih aynıdır (Kültür ve Turizm Bakanlığı). Ama onun dışındaki tercihlerde
birbirinden farklılıklar gözlenmektedir.
Ankara ve işletmelerin tercihleri büyük ölçüde Türkiye geneliyle örtüşmektedir. Ancak Ankara’daki
işletmeler sektörel/mesleki örgütlerin verecekleri eğitimleri, üniversitelerin sürekli eğitim merkezlerine
kıyasla daha fazla tercih etmektedir.
Tablo 125: Ankara’daki İşletmelerde Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar (%)
Sıra
No
Bu kurumlardan
mutlaka
sağlanmalıdır
Bu kurumlardan
sağlanabilir
Bukurumlardan
sağlanması
gerekli değil
Cevap
yok
1
67,4
15,7
11,8
5,1
2
Turem
60,1
15,2
12,4
12,3
3
45,5
17,4
21,9
15,2
4
42,1
19,7
21,9
16,3
5
39,9
20,8
28,1
11,2
6
Sendikalar
26,4
11,2
39,3
23,1
Antalya’daki turizm işletme belgeli tesislerin işbaşı eğitimlerle ilgili tercihleri oranlar değişse bile sıralama
açısından Türkiye geneli ile paraleldir.
Sıra
No
Bu kurumlardan
mutlaka
sağlanmalıdır
Bu kurumlardan
sağlanabilir
Bu kurumlardan
sağlanması
gerekli değil
Cevap
yok
1
58,7
28,0
6,8
6,5
2
Turem
40,7
35,7
10,6
13,0
3
34,2
33,6
18,0
14,2
4
31,6
39,8
17,1
11,5
5
27,4
37,5
23,0
12,1
6
Sendikalar
10,3
12,4
41,6
35,7
İstanbul’daki işletmeler, Türkiye genelinden farklı olarak ikinci sırada üniversitelerin sürekli eğitim
merkezlerini tercih etmektedir. Anlaşılan İstanbul’daki turizm eğitimi veren üniversitelerle sektör arasında
diğer şehirlere kıyasla daha iyi bir işbirliği ortamı söz konusudur. Ancak ikinci sırada yer alan üniversitelerin
sürekli eğitim merkezlerinin, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın neredeyse yarısı kadar tercih edildiğini gözden
uzak tutmamak gerekir.
Tablo 126: Antalya’daki İşletmelerde Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar (%)
125
Tablo 127: İstanbul’daki Işletmelerde Mutlaka Işbaşı Eğitimi Vermesi Istenen Kurumlar (%)
Sıra
No
Bu kurumlardan
mutlaka
sağlanmalıdır
Bu kurumlardan
sağlanabilir
Bu kurumlardan
sağlanması
gerekli değil
Cevap
yok
1
53,0
28,3
11,0
7,7
2
27,6
38,1
26,1
8,2
3
25,2
42,7
24,9
7,2
4
Turem
20,9
37,2
19,4
22,5
5
18,0
32,1
41,5
8,4
6
Sendikalar
9,1
15,3
53,0
22,6
İstanbul’un tersine İzmir’deki işletmelerle üniversiteler arasındaki iletişim pek de arzu edilen düzeyde
değildir. İzmirli işletmeler üniversitelerin sürekli eğitim merkezlerini dördüncü sırada tercih etmektedir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Turem’in ardından sektörel ve mesleki örgütlerin organize ettiği eğitimler
daha fazla zikredilmiştir.
Tablo 128: İzmir’deki Işletmelerde Mutlaka Işbaşı Eğitimi Vermesi Istenen Kurumlar (%)
Sıra
No
126
Bu kurumlardan
mutlaka
sağlanmalıdır
Bu kurumlardan
sağlanabilir
Bu kurumlardan
sağlanması
gerekli değil
Cevap
yok
1
48,1
44,4
3,8
3,7
2
Turem
34,4
51,3
8,8
5,5
3
26,9
48,1
15,6
9,4
4
23,8
49,4
18,1
8,7
5
19,4
42,5
30,6
7,5
6
Sendikalar
7,5
15,0
58,8
18,7
Toplam tesis sayısı 160’tır.
Muğla’daki işletmelerin tercihleri hem Türkiye genelinden, hem de incelenen diğer illerden farklıdır.
Tablo 129: Muğla’daki İşletmelerde Mutlaka İşbaşı Eğitimi Vermesi İstenen Kurumlar (%)
Sıra
No
Bu kurumlardan
mutlaka
sağlanmalıdır
Bu kurumlardan
sağlanabilir
Bu kurumlardan
sağlanması
gerekli değil
Cevap
yok
1
64,5
29,5
4,2
1,8
2
35,5
41,6
15,1
7,8
3
30,7
44,0
12,0
13,3
4
27,1
46,4
15,7
10,8
5
Turem
19,9
50,6
14,5
15,0
6
Sendikalar
4,2
16,3
50,0
29,5
Toplam tesis sayısı 166’dır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın ardından Muğla’daki turizm işletme belgesi sahibi müesseseler işbaşı eğitimleri
için eğitim şirketleri ve özel kursları tercih etmektedir. Bu durumun, özel eğitim şirketlerinin bugüne kadar
Muğla’daki işletmelerin takdirini kazanacak bir faaliyet sürdürmüş olmalarından kaynaklanması mümkündür.
Muğla’daki turizm işletmeleri üçüncü sırada ise üniversitelerin sürekli eğitim merkezlerini ifade etmişlerdir.
Turizm işletme belgesi sahibi müesseselere, yukarıdaki tablolarda sıralan Kültür ve Turizm Bakanlığı,
Turem, üniversitelerin sürekli eğitim merkezleri, sektörel/mesleki örgütler, eğitim şirketleri ve özel kurslar
ile sendikaların dışında, işletmelerde işbaşı eğitimi vermesi istenen başka kurumlar olup olmadığı sorusu da
yöneltilmiştir. Turizm işletmelerinin % 64,8’i bu soruya olumsuz yanıt vermişlerdir. İsmi zikredilen kuruluşların
da tercih oranları oldukça düşüktür. En fazla eğitim verebileceği belirtilen halk eğitim merkezleri ve İŞKUR’un
bile tercih oranları % 3,3’tür.
Sıra
No.
Eğitim Kurumları
#
%
1
Halk eğitim merkezleri
69
3,3
2
İŞKUR
68
3,3
3
Ticaret odaları
27
1,3
4
Turizm otelcilik liseleri
24
1,2
5
Belediye
20
1,0
6
Meksa vakfı
15
0,7
7
Sağlık Bakanlığı/Müdürlüğü
13
0,6
8
Milli Eğitim Müdürlüğü/Bakanlığı
11
0,5
9
Meslek odaları
11
0,5
10
KOSGEB
10
0,5
11
Meslek yüksekokulları
10
0,5
12
Turizm Otelciler Birliği (TUROB)
8
0,4
13
Diğer
49
2,4
14
Yok
466
22,4
15
İşbaşı eğitim verecek kurum belirtmemiş
1346
64,8
24
1,2
Tablo 130: İşletmelerde Işbaşı Eğitimi Vermesi Istenen Diğer Kurumlar (Çoklu Yanıt)
127
BÖLÜM III: TURİZM BELGELİ İŞLETMELER İŞGÜCÜ EĞİTİM İHTİYAÇLARI ARAŞTIRMASI
128
BÖLÜM III:
TURİZM BELGELİ
İŞLETMELER İŞGÜCÜ
EĞİTİM İHTİYAÇLARI
ARAŞTIRASI
130
5. Araştırma Hakkında
5.1.Araştırmanın Amacı ve Kapsamı
Turizm sektörü son yıllarda dünya genelinde artışında en fazla ivme gözlenen sektör olarak dikkat
çekmektedir. Ülkemizde de 1980’li yıllarda başlayan yatırımlarla günümüzde gerek doğrudan veya dolaylı
yarattığı istihdamla, gerekse kazandırdığı dövizle ekonomimizi kurtaran sektör konumundadır. Nitekim her
yıl gözlenen ciddi artışlar neticesinde 2013 yılında 39,2 milyon yabancı ziyaretçi ülkemize 32,3 milyar dolar
bırakırken bu rakamlar 2014 yılı için sırasıyla 36.837.900ziyaretçi ve 34,3 milyar dolar, 2015 yılında ise
yaşanan konjonktürel azalma ile 36.244.632 turist ve 31,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Turizm sektöründe rakip diğer ülkelere göre göreli avantajlarımızın olduğu genel kabul görmüş bir durumdur.
Ancak Türkiye’nin turizm sektöründeki üstünlüklerini artması için fiziki yatırımların yanı sıra insan ya da iş
gücüne yatırımın da önemli olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Ülkemizde turizm sektöründe faaliyet gösteren
işgücünün mesleki bilgi ve becerilerinin yükseltilmesi hedefiyle Bakanlık tarafından başlatılmış olan proje
kapsamındaki “Turizm İşletme Belgeli Tesisler İş Gücü Araştırması”nın amaç ve hedefleri aşağıda verilmiştir.
5.1.1. Araştırmanın Amacı
Turizm İşletme Belgeli Tesisler İşgücü Eğitim İhtiyaçları Araştırması’nın temel amacı Kültür ve Turizm
Bakanlığı belgeli tüm işletmelerde (otel, restoran vd.) çalışanlar ile ilgili olarak sektörün sorunlarına ışık
tutacak, sektörel bazda analizlere imkân sağlayacak güvenilir veriler temin etmektir.
-
İşletmelerin mevcut istihdam durumları, personel profil ve politikaları konusunda veri ve bilgi,
-
İşletmelerin iş gücü temini konusundaki sıkıntıları ve gelecekte personel konusu ile ilgili olarak
beklenti ve politikaları konusunda veri ve bilgi,
-
Sektörde çeşitli düzeylerde çalışan personelin istihdamı ile ilgili sorunlar, çalışanların mesleki bilgi
ve beceri düzeyi, bu güne kadar alınan hizmet içi eğitimler, başta mesleki eğitim olmak üzere
eğitim ihtiyaçları konusunda bilgi,
-
Turizm sektörünün geleceğine ilişkin görüşler, beklentiler, sektörün gelişmesi önündeki engellerin
belirlenmesi konularında bilgi.
5.1.2. Araştırmanın Kapsamı ve Hedefleri
Araştırmanın evreni, Kültür ve Turizm Bakanlığı yatırım veya işletme belgesine sahip ve Türkiye genelinde
78 ile dağılmış, yaklaşık 4500 konaklama ve yeme-içme (restoran, bar, kulüp vb.) tesisidir. Bu tesislerde
hizmet üreterek ülkemiz turizmine hizmet veren, yerli ve yabancı ziyaretçilere tatil ortamı yaratarak onların
dinlenmelerini sağlayan ve yabancı ziyaretçilerden elde edilen gelirlerle cari açığın kapanmasına katkı
sağlayan bu tesislerin yöneticilerinin yanı sıra; turizm sektörü ile ilgili üniversite/yüksekokul öğretim
elemanlarından, turizm meslek lisesi öğretmenlerinden, turizm meslek kursları düzenleyen kurumların
eğiticilerinden, turizmle ilgili STK ve medya temsilcilerinden turizm sektörü ile ilgili başta istihdam ve iş gücü
eğitimi olmak üzere çeşitli konularda ayrıntı ve güvenilir bilgiler toplamak bu araştırmanın ana amacıdır.
Bu kapsam dâhilinde söz konusu turizm tesislerinin mevcut istihdam durumlarının ortaya konması, iş gücü,
özellikle nitelikli ya da yarı nitelikli iş gücü temini konusunda karşılaştıkları sıkıntı ve dar boğazların neler
olduğunun ortaya konması ve ihtiyaç duyulan nitelikli eleman yetiştirilmesi konusunda öncelikli branşlarının
belirlenmesi de bu araştırmada öngörülen hedeflerdir.
Bu amaçlar doğrultusunda aşağıda sıralanan hususlarda veri derlenmiştir:
131
Ayrıca tesis yöneticilerinin istedikleri ve öncelik verdikleri eğitimlerin konuları, eğitimi vermesini istedikleri
kurum, eğitim verilecek yer ve eğitimin verilme ayı, günü ve süresinin belirlenmesi de bu projenin hedefleri
arasındadır.
5.2.Metodoloji
Bu araştırma projesi yüzyüze görüşmelerde anket uygulanması yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Ancak birincil
kaynaktan (sahadan) veri toplanması çalışmalarından, bir başka değişle saha çalışmalarına başlamadan
önce; başta ayrıntılı kaynak (literatür) taraması olmak üzere, ikincil kaynaktan (kayıtlar) derlenen verilerden
yararlanılarak geleceğe yönelik modelleme çalışmaları ve çeşitli senaryolar çerçevesinde projeksiyonlar
yapılmasını içeren masa başı araştırmalar da gerçekleştirilmiştir.
Bu araştırmanın hedef kitlesi (anket uygulanacak katılımcıların bulunduğu kurumlar), başta Kültür ve Turizm
Bakanlığı yatırım veya işletme belgesine sahip ve Türkiye genelindeki konaklama ve yeme-içme (restoran,
bar, kulüp vb.) tesislerinin yöneticileri olmak üzere; turizm sektörü ile ilgili üniversite/yüksekokul öğretim
elemanları, turizm meslek lisesi öğretmenleri, turizm meslek kursları düzenleyen kurumların eğiticileri ile
ilgili STK ve medya temsilcileridir.
5.2.1. Örneklem
TUYUP projesinin bir ayağı olan eğitim ihtiyaçları analizleri (Traning Needs Analysis - TNA) için kullanılmak
üzere yapılan bu saha araştırmasının örneklem genişliği ve örnekleme yöntemi proje şartnamesinde
önceden belirlendiği için istatistiksel ve olasılıksal yöntemlerle değil, bir anlamda yargısal ya da keyfi
örnekleme olarak ifade edilen yöntemle belirlenmiştir. Buna göre oteller için Türkiye genelini temsil eden
26 ilde Turizm Bakanlığı İşletme Belgesi sahibi dokuz otel türü arasında mevcut bulunan her otel türü için
birer görüşme planlanmıştır. Proje sorumlularının talebi üzerine Bursa bölgesini temsil eden Bursa’nın yanı
sıra Eskişehir’in eklenmesiyle görüşme planlanan toplam il sayısı 27 olup, toplam görüşme sayısı 107 olarak
planlanmıştır.
Restoranlar için ise önceden belirlenmiş olan İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Samsun, Eskişehir, Gaziantep,
Antalya, Erzurum illerinde en az ikişer olmak üzere işletme belgesi sahibi toplam 18 restoran yöneticisi
ile görüşme hedeflenmiştir. Bu örneklem birimlerine ulaşmada; bu işletmelerin adres, telefon vb. iletişim
bilgileri T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı kayıtlarından temin edilmiş, bu listede yer alan işletmeler üzerinden
oteller ve restoranlar belirlenirken konvansiyonel yöntemlerden yararlanılmıştır.
132
Turizm eğitimcileri ile yapılacak olan görüşmelere dair konvansiyonel yöntemlerle belirlenen illerde
üniversite, turizm lisesi ve turizm meslek kurslarının ön büro, mutfak, servis ve oda hizmeti branşlarında
ders veren eğitimcilerle, her bir branş için üçer görüşme olmak üzere toplam 36 görüşme örnekleme dahil
edilmiştir.
Turizm sektörünün bir diğer ayağını oluşturan sivil toplum kuruluşları ve medya temsilcileri için ise örneklem
şartnamede belirtildiği üzere Turizm Bakanlığı tarafından belirlenen TUROB, AKTOP, ALTSO, TUROFED,
TURYİD, TURSAB, İŞKUR, TOLEYİS, OLEYİS, TYD ve TUREB olmak üzere 11 STK ve “Turizm Gazetesi”,
“Turizm Güncel”, “Turizmde Bu Sabah” gibi WEB sitelerinde yazarlık yapan 3 medya temsilcisi ile yapılan
görüşmeleri içermektedir.
Bu saha araştırmasının örneklemi için toplamda 175 yüz yüze görüşme planlanmıştır. Örneklemin her
bir ayağının detaylarının bulunduğu tablolar ekte verilmiştir. Aşağıda yer alan Tablo 1 ve Tablo 2’de ise
gerçekleşen örneklem sayıları il ve kurum bazında yer almaktadır. Araştırma bağlamında hedef kitle
üzerinde toplam 196 görüşme gerçekleştirilmiştir.
İller
Öngörülen Örneklem
Gerçekleşen Örneklem (Sayı)
Gerçekleşen Örneklem (%)
Afyon
3
3
1,5
Ankara
23
32
16,1
Antalya
13
14
7,1
Aydın
9
10
5,1
Balıkesir
3
4
2,0
Bursa
5
5
2,5
Diyarbakır
3
3
1,5
Erzurum
4
5
2,6
Eskişehir
5
5
2,6
Gaziantep
5
5
2,6
Hatay
3
3
1,5
İstanbul
26
27
13,8
İzmir
11
17
8,6
Kars
3
3
1,5
Kastamonu
3
3
1,5
Kayseri
3
3
1,5
Kocaeli
3
3
1,5
Konya
3
4
2,0
Malatya
3
3
1,5
Mardin
3
3
1,5
Mersin
12
14
7,1
Muğla
9
8
4,0
Nevşehir
3
3
1,5
Samsun
5
5
2,6
Tekirdağ
3
3
1,5
Trabzon
3
3
1,5
Van
3
3
1,5
Zonguldak
3
3
1,5
175
196
100,0
Toplam
Tablo 132: Anket Uygulanan Kurumları
Kurum Türü
Sayı
%
Otel
109
55,6
Üniversite
21
10,7
Restoran
18
9,2
Meslek Lisesi
18
9,2
Meslek Kursu
15
7,7
STK
11
5,6
Medya
4
2,0
Toplam
196
100,0
Tablo 131: Öngörülen ve Gerçekleştirilen Anket Sayılarının İllere Göre Dağılımı
133
5.2.2. Soru Formunun Tasarımı
Turizm İşletme Belgeli Tesisler İşgücü Eğitim İhtiyaçları Araştırması’nda elde edilen veriler, hazırlanan
bir anket formu yardımıyla toplanmıştır. Anket soru formunun tasarımından önce teorik bir çalışma
yapılarak turizm sektörünün günümüzdeki durumu, başta istihdam olmak üzere bugüne değin sektörle
ilgili yapılan çalışmalar, araştırmalar akademisyen danışman tarafından ayrıntılı bir biçimde taranmıştır.
Bu teorik çalışmanın sonucu olan bilgiler ışığında araştırmaya dâhil edilebilecek sorular için bir havuz
oluşturulmuştur. Bu havuzdan yararlanılarak projenin turizm konusundaki akademisyen danışmanının
liderliğinde, araştırmadan elde edilmek istenen bilgilerin içeriği belirlenerek elektronik tabanlı, yüz yüze
ankete uyumlu ve derinlemesine görüşmelerde kullanışlı taslak soru formu hazırlanmış, proje sorumluları
ile tartışılarak nihai haline getirilmiştir.
5.2.3. Saha Uygulaması
Anket uygulama öncesinde, projede görevli uzman saha araştırmacılarına projenin amacına ve işleyişine
dair eğitimler verilmiştir. Sahada karşılaşılan bir takım sorunlar nedeniyle İstanbul’da üniversitelerin
mutfak ve servis branşları hocalarıyla gerçekleştirilmesi planlanan görüşmeler ile Mersin’de üniversite
kat hizmetleri hocası ile gerçekleşmesi planlanan görüşmeler Ankara’daki aynı branşta uzman hocalar ile
gerçekleştirilmiştir. Yine İstanbul’da meslek kurslarının Ön Büro branşlarında görevli iki hoca ile yapılması
planlanan görüşmeler Aydın’daki meslek kurslarındaki hocalar ile gerçekleştirilmesi uygun görülmüştür.
Muğla’da herhangi bir termal otelde görüşme gerçekleştirilememesi nedeniyle bu termal otel görüşmesi
İzmir’de yapılmıştır. Antalya’da yapılması planlanan ancak gerçekleştirilemeyen bir lokanta görüşmesi
de yine İzmir’de tamamlanmıştır. Medya temsilcileri ile İstanbul’da yapılacak olan görüşmelerin ikisi ise
Antalya’daki yazarlar üzerinde uygulanmıştır. 18 Kasım 2014 tarihinde başlatılan saha uygulaması 19 Aralık
2014 tarihinde bitirilmiştir. Yapılan görüşmelerde toplanan anketlerin kalitesi telefonla yapılan kontroller ile
teyit edilmiştir. Elektronik ortama aktarılacak tüm veri, alanında uzman istatistikçiler tarafından denetlenerek
ayrıntılı kontrolleri yapılmıştır. Geçerliliğinden ve güvenirliğinden emin olunan anketler aynı anda bilgisayar
ortamına aktarılmış, bilgisayar ortamına aktarılma aşamasında da gerekli kontroller titizlikle uygulanmıştır.
5.3.Katılımcı Profilleri
5.3.1. Kurum Türü
134
196 katılımcının %56’sını otellerdeki yönetici veya yetkilileri, %9’u restoran yönetici veya yetkilileri,
%11’i üniversitelerdeki, %9’u meslek liselerindeki ve %8’i meslek kurslarındaki turizm eğitimcilerinden
oluşmaktadır. Araştırmaya katılan sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin oranı %6, medya temsilcilerinin
oranı ise %2’dir.
Şekil 7: Katılımcıların Bağlı Olduğu Kurum Türü
5.3.2. Turizm Eğitimcilerinin Branşları
Araştırmaya üniversite, meslek lisesi ve meslek kurslarından toplam 54 eğitimci katılmıştır. Dört ana branş
eşit oranda dağıtılmaya çalışılmış, mutfak branşından 15, ön büro branşından 14, oda/kat hizmetleri ve
servis branşlarından 12’şer kişi ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Katılımcılardan biri turizm alanında farklı
bir branşta eğitim verdiğini belirtmiştir.
Tablo 133: Eğitimcilerin Branşlara Göre Dağılımı
Branş
Mutfak
Sayı
%
15
27,8
Ön büro
14
25,9
Oda hizmetleri/kat hizmetleri
12
22,2
Servis
12
22,2
Diğer branşlar
1
1,9
54
100,0
Toplam
5.3.3. Otel Türleri
Araştırma kapsamında 109 otelin temsilcileri ile görüşülmüştür. Bu oteller arasında bir yıldızlı otel sayısı
5, iki yıldızlı otel sayısı 19, üç yıldızlı otel sayısı 25, dört yıldızlı otel sayısı 21, beş yıldızlı otel sayısı 22’dir.
Butik otellerden 6, özel konaklama tesislerinden 4, termal otellerden ve tatil köylerinden 3’er, resort
otellerden ise 1 yetkili ile görüşülmüştür.
Otel
Sayı
%
1 yıldız
5
4,6
2 yıldız
19
17,4
3 yıldız
25
22,9
4 yıldız
21
19,3
5 yıldız
22
20,2
Butik otel
6
5,5
4
3,7
Termal otel
3
2,8
Tatil köyü
3
2,8
Resort otel
1
0,9
109
100,0
Toplam
5.3.4. Çalışma Türüne Göre İşletmelerdeki Çalışan Sayısı
Araştırma amacıyla görüşülen turizm belgesi sahibi işletmelerdeki toplam çalışan sayısı 6274’tür. Bu
çalışanların 6084’ü tam zamanlı, 190’ı yarı zamanlı çalışmaktadır. Yarı zamanlı çalışanların toplamdaki oranı
%3’tür. Yarı zamanlı çalışanlar otel personelinin %3’ünü oluştururken restoranlarda bu oran %1’düşmektedir.
Tablo 134: Otel Türleri
135
Tablo 135: İşletme ve Çalışma Türüne Göre Çalışan Sayısı
İşletme ve çalışma türüne göre çalışan sayısı
Otel
Restoran
Genel
Sayı
%
Sayı
%
Sayı
%
Yarı zamanlı
182
3,4
8
0,9
190
3,0
Tam zamanlı
5234
96,6
850
99,1
6084
97,0
Toplam
5416
100,0
858
100,0
6274
100,0
Araştırmaya katılan 127 otel ve restoranın 107’sinde yarı zamanlı çalışmayan bulunmazken, tam zamanlı
çalışanı olmayan bir işletme ile görüşülmüştür. Bünyesinde yarı zamanlı çalışan bulunduran işletmelerin
küçük ölçekli işletmeler olduğu görülmektedir, çalışan sayısı yirmiden fazla olan işletmelerde yarı zamanlı
çalışan bulunmamaktadır.
Tablo 136: Çalışma Türüne ve Sayısına Göre İşletmelerin Dağılımı
Çalışma Türüne ve Sayısına göre İşletme Dağılımı
Yarı Zamanlı
Sayı
%
Sayı
%
Tam/Yarı zamanlı çalışanı olmayan
107
84,3
1
0,8
1-20 kişi
20
15,7
49
38,6
21-50 kişi
-
-
40
31,5
51-100 kişi
-
-
20
15,7
101-200 kişi
Toplam
136
Tam Zamanlı
-
-
17
13,4
127
100,0
127
100,0
5.3.5. İşçi Devri
İşletmelere son 12 ayda işten ayrılan personel sayısı 2620 iken işe alınan personel sayısı 2504’tür; işten
ayrılanların işe alınanlara kıyasla nispeten daha fazla olduğu görülmektedir.
Tablo 137: Son 12 Ayda İşe Alınan ve İşten Ayrılan Personel Sayısı
Son 12 ayda yeni işe alınan ve işten ayrılan personel sayısı
Sayı
%
Yeni işe alınan
2504
48,9
İşten Ayrılan
2620
51,1
Toplam
5124
100,0
Otellerde son bir yılda işten ayrılanların işe yeni alınanlardan daha fazla olduğu görülürken restoranlar için
bu durumun tersi söz konusudur; işe yeni alınan personelin sayısının ayrılanlardan daha fazladır.
Tablo 138: İşletme Türüne Göre İşe Alınan ve İşten Ayrılan Personel Sayısı
İşletme türüne göre yeni işe alınan ya da işten ayrılan personel sayısı
İşten Ayrılan
Yeni İşe Alınan
Sayı
%
Sayı
%
Otel
2328
88,9
2199
87,8
Restoran
292
11,1
305
12,2
Toplam
2620
100,0
2504
100,0
137
İşgücü Eğitim İhtiyaçları
Araştırması Bulguları
6.1.Turizm Çalışanlarının Mesleki Eğitim Düzeylerine Dair Kanaatler
6.1.1. Çalışanların Mesleki Eğitimlerinin Yeterliliği
Araştırmaya katılan yetkili ve temsilcilere turizm çalışanlarını mevcut mesleki eğitim açısından nasıl
buldukları sorulmuştur. Katılımcıların %10’u mevcut turizm çalışanlarını eğitimli bulurken en büyük grubu
oluşturanlar %68 ile “kısmen eğitimliler” diyenlerdir. Katılımcıların %19’u turizm çalışanlarını mesleki eğitim
konusunda eğitimli bulmazken %3’u turizm çalışanları için “hiç eğitimli değiller” demiştir.
Şekil 8: Çalışanların Mesleki Eğitim Düzeylerinin Yeterliliği
138
6.1.2. Çalışanların Eğitimlerinin Yetersiz Kalmasında Etkili Olan Nedenler
Katılımcılara turizm çalışanlarının yeterli düzeyde mesleki eğitime sahip olmamasında etkili olabilecek bazı
konulardan bahsedilmiş ve her bir konunun eğitimin yetersizliğinde ne ölçüde etkili olduğu sorulmuştur.
Tüm nedenler katılımcıların çoğunluğu tarafından personelin mesleki eğitiminin yetersizliğinde etkin neden
olarak görülmüştür. Katılımcıların %86’sı “kaliteli eğitim programlarının eksikliği”ni turizm çalışanlarının
eğitimlerinin yetersizliğinde etkili olduğunu söylemiştir. Bu kanaat tüm katılımcılar arasında en yaygın
olanıdır. Bunu yine yaklaşık %84 ile “çalışanların vasıf düzeylerini yükseltmek konusunda ilgisiz kalmaları”
takip etmektedir. “İşverenlerin eğitim maliyetlerini üstlenmekten kaçınmaları”nı mevcut çalışanların
eğitimlerinin yetersizliğinde etkili bulanların ve “yüksek işçi devri nedeniyle işverenlerin boşa yatırım
yapmak istememeleri”nin etkisinden bahsedenlerin oranları %73’tür. Personelin eğitiminin yetersizliğinde
etki eden bir diğer neden olarak “işverenlerin eğitim nedeniyle yapılacak çalışma kayıplarını tolere
etmemeleri”nden bahsedenlerin oranı %72’dir. “Çeşitli alanlarda mesleki tecrübeler kazanmak için fırsatların
yetersizliği”ni mesleki eğitimin yetersizliğinde etkili bulanların oranı %68, “yüksek işten ayrılma oranları”nı
etkili bulanların oranı %67, “eğitim programlarına erişmede sorunlar yaşanması”nı etkili bulanların oranları
%65’tir. Katılımcıların %58’i için “çalışanların sektörde toplam çalışma sürelerinin yetersizliği,” %57’si için ise
“eğitim içeriğinin sektörün ve işletmelerin ihtiyaçlarıyla uyumsuzluğu” personelin eğitiminin yetersizliğinde
etkili faktörlerdir.
Tablo 139: Çalışanların Eğitiminin Yetersiz Kalmasında Etkili Olan Nedenler
Sıra
No.
Etkili
değil
Kısmen
etkili
Etkili
Fikrim yok/
Cevap yok
Toplam
1
Kaliteli eğitim programlarının eksikliği
4,0
9,1
85,8
1,1
100,0
2
Çalışanların vasıf düzeylerini yükseltmek konusunda
ilgisiz olmaları
4,0
11,4
83,5
1,1
100,0
3
İşverenlerin eğitim maliyetlerini üstlenmekten
kaçınmaları
11,9
13,1
73,3
1,7
100,0
4
Yüksek işçi devri nedeniyle işverenlerin boşa yatırım yapmak istememeleri
14,2
11,4
72,7
1,7
100,0
5
İşverenlerin eğitim nedeniyle yaşanacak çalışma
kayıplarını tolere etmemeleri
15,9
10,8
71,6
1,7
100,0
6
Çeşitli alanlarda mesleki tecrübeler kazanmak için
fırsatların yetersizliği
9,1
20,5
68,2
2,2
100,0
7
Yüksek işten ayrılma oranları
12,5
18,8
67,0
1,7
100,0
8
Eğitim programlarına erişimde sorunlar yaşanması
18,2
14,2
65,3
2,3
100,0
9
Çalışanların sektörde toplam çalışma sürelerinin
yetersizliği
26,7
13,6
58,0
1,7
100,0
10
Eğitim içeriklerinin sektörün/işletmelerin ihtiyaçlarıyla uyumsuzluğu
21,0
18,2
56,8
4,0
100,0
Katılımcılara, yukarıdaki tabloda sıralananlar dışında eğitim eksikliğinin başka gerekçeleri de olup olmadığı
da sorulmuştur. Bu soruya evet cevabı veren 43 katılımcıya çalışanların eğitiminin yetersiz kalmasında etkili
olan diğer nedenlerin neler olabileceği açık uçlu soru formatında yöneltilmiştir. Soruyu cevaplayanların
%35’i eğitim yetersizliğinin nedenleri arasında “Turizm sektörünün ciddiye alınmaması”nı dile getirmişlerdir.
Bunu %23’lük bir oranla “sektörde eğitime gereken önemin verilmemesi” takip etmektedir. Mesleki eğitimin
yetersiz kalmasının nedenleri arasında “eğitim kurumlarının sektörle işbirliği yapmaması”nı sayanların oranı
%9’dur. Yine aynı oranda bir katılımcı “maddi yetersizlikler”den bahsetmiştir. “Yasal yaptırımlar” ve “uygulama
otellerinin azlığı”nı dile getirenlerin oranları %7, “eğitim kurslarının yetersizliği”nden ve “çalışanların ilgili lise
veya üniversite mezunu olması”ndan bahsedenlerin oranları %5’tir.
Tablo 140: Çalışanların Eğitiminin Yetersiz Kalmasında Etkili Olan Diğer Nedenler
Bu sıraladıklarım dışında size göre eğitim eksikliğinin başka gerekçeleri var mıdır? (Çoklu Yanıt - Evet)
Sıra
No.
1
%
Turizm sektörünün ciddiye alınmaması
34,9
2
Sektörde eğitime gereken önemin verilmemesi
23,3
3
Eğitim kurumlarının sektörle iş birliği yapmaması
9,3
4
Maddi yetersizlik
9,3
5
Yasal yaptırımlar
7,0
6
Uygulama otellerinin azlığı
7,0
7
Eğitim kurslarının az olması
4,7
8
Çalışanların ilgili lise ya da üniversite mezunu olması
4,7
9
Alternatif eğitim programlarının olması
2,3
10
Alternatif iş olanaklarının olması
2,3
* Eğitim eksikliğinin başka gerekçeleri var mı sorusuna <<evet>> cevabını veren 43 kişiye ait sonuçlardır.
Şimdi size okuyacağım gerekçelerin Turizm İşletme Belgeli Tesislerde çalışan işgücünün eğitim yetersizliğinde
ne derece etkili olduğunu düşünüyorsunuz? (%)
139
6.2.Turizm Çalışanları ve Mesleki Eğitim İhtiyaçları
6.2.1. Çalışanlar İçin Mesleki Eğitim İhtiyacı
Turizm sektörü çalışanlarının hangi alanlarda hizmet içi eğitime ihtiyacı olduğunun tespit edilmesi amacıyla,
katılımcılardan önceden belirlenmiş bazı alanları değerlendirmeleri istenmiştir. Buna göre “hijyen ve
temizlik eğitimi”nin bir ihtiyaç olduğunu düşünen katılımcıların oranı %94’tür. Hijyen ve temizlik tüm eğitim
ihtiyaçları arasında ilk sırada görülmüştür. İkinci sırada en fazla ihtiyaç görülen eğitim ise %91’lik bir oranla
“genel ağırlama eğitimi”dir. Katılımcıların %90’ı ayrıca “servis” “iş güvenliği” ve “temel İngilizce”yi ihtiyaç
duyulan eğitimler arasında saymıştır. “İleri mutfak eğitimi”nin bir ihtiyaç olduğunu düşünen katılımcıların
oranı %88, “temel mutfak eğitimi”ne ihtiyaç duyulduğunu düşünen katılımcıların oranı ise %86’dır. Ön büro
ve resepsiyon hizmetleri” katılımcıların %83’ü için çalışanların hizmet içi eğitim alması gereken bir alandır.
“Kat hizmetleri” ve “bar eğitimi”ni bir eğitim ihtiyacı olarak görenlerin oranları sırasıyla %80 ve %79’dur.
Katılımcıların beşte üçü temel dil eğitimlerinde Almanca ve Rusçayı gerekli görürken, temel Arapça ve
Japoncanın hizmet içi eğitim içeriği için gerekli olduğunu düşünenler %50’nin altında kalmaktadır.
Tablo 141: İhtiyaç Duyulan Meslek İçi Eğitim Alanları
Size okuyacağım alanlarda turizm sektörü çalışanlarının hizmet içi eğitime
ne ölçüde ihtiyaç duyduğunu düşünüyorsunuz? (%)
Sıra
No.
140
İhtiyaç
duymuyor
Kısmen
ihtiyaç
duyuyor
İhtiyaç
duyuyor
Fikrim yok/
cevap yok
Toplam
1
1,5
3,6
94,4
0,5
100,0
2
3,1
5,6
90,8
0,5
100,0
3
Servis eğitimi
2,6
6,6
90,3
0,5
100,0
4
4,6
4,6
90,3
0,5
100,0
5
Temel İngilizce
3,1
6,6
90,3
0,0
100,0
6
3,6
7,1
87,8
1,5
100,0
7
3,6
9,2
86,2
1,0
100,0
8
8,2
6,6
83,2
2,0
100,0
9
9,7
8,7
80,1
1,5
100,0
10
Bar eğitimi
5,1
14,8
78,6
1,5
100,0
11
Temel Almanca
10,2
25,5
63,3
1,0
100,0
12
Temel Rusça
13,3
27,0
58,7
1,0
100,0
13
Temel Arapça
22,4
30,1
46,4
1,1
100,0
14
Temel Japonca
29,1
29,1
40,8
1,0
100,0
Belirtilen alanların yanı sıra, eğitime ihtiyaç duyulan diğer alanların olup olmadığı sorulmuş ve katılımcıların
%58’i bunların dışında başka eğitimlere ihtiyaç olmadığını belirtilmiştir. Kendilerine bahsedilen eğitimlerin
dışında farklı eğitim ihtiyaçlarından bahseden 76 kişi için %25 oranıyla “iletişim eğitimi” diğer eğitim
ihtiyaçları arasında ilk sırada dile getirilmiştir. Bunu %21 ile “kişisel gelişim eğitimi” ve %16 ile “diksiyon ve
adab-ı muaşeret” eğitimi takip etmektedir. %9 oranındaki genel kültür eğitimi,” %7 oranındaki “davranış
bilimleri eğitimi” ve %4 oranlarındaki “misafir ağırlama,” “protokol kuralları,” “beden dili” ve “psikolojik
eğitim” konuları ile bir arada değerlendirildiğinde eğitim konuları arasında psiko-sosyal konularda eğitim
ihtiyacı olduğu görülmektedir. Diğer konulardaki eğitim ihtiyaç oranları %3’ten daha az bulunmuştur.
Tablo 142: İhtiyaç Duyulan Diğer Meslek İçi Eğitim Alanları
Yukarıda size sıraladıklarım dışındaki başka alanlarda da turizm sektöründe çalışanların eğitim ihtiyacı olduğunu
düşünüyor musunuz? (Çoklu Yanıt - Evet)
%
1
İletişim eğitimi (empati, davranış vb.)
25,0
2
Kişisel gelişim eğitimi/NLP
21,1
3
Diksiyon/Adab-ı muaşeret eğitimi
15,8
4
Genel kültür eğitimi
9,2
5
Yabancı dil eğitimi
9,2
6
Davranış bilimleri eğitimi
6,6
7
Yeni teknoloji/otomasyon kullanım eğitimi
3,9
8
Misafir ağırlama eğitimi
3,9
9
Protokol kuralları eğitimi
3,9
10
Beden dili eğitimi
3,9
11
Psikolojik eğitim
3,9
12
Kriz yönetimi eğitimi
2,6
13
Mesleki branş eğitimi
2,6
14
Uluslararası işletme/OEL işletmeciliği eğitimi
2,6
15
Can kurtaran eğitimi
2,6
16
Çalışan ve iş hayatıyla ilgili yasal düzenlemeler eğitimi
2,6
17
İşletme eğitimi
2,6
18
Rehberlik eğitimi
2,6
19
Animasyon eğitimi
2,6
20
Müşteri ilişkileri/memnuniyet eğitim
2,6
21
Diğer
19,7
* “Turizm çalışanlarının yukarıda size sıraladıklarım dışındaki başka alanlarda da eğitim ihtiyacı olduğunu düşünüyor
musunuz?” sorusuna <<evet>> cevabını veren 76 kişiye ait sonuçlardır.
Sıra
No.
141
Araştırma kapsamında sadece çalışanların yanı sıra, yöneticiler için de ihtiyaç duyulan eğitim türleri
sorgulanmıştır. Katılımcılara önceden belirlenmiş, yönetici ve süpervizörler için ihtiyaç olabilecek bazı
eğitim alanları tek tek sorulmuş ve her bir alanda ne ölçüde eğitim ihtiyacı olduğu belirlenmeye çalışılmıştır.
Belirtilen tüm alanlarda ciddi bir eğitim ihtiyacı olduğu tespit edilmiştir. Buna göre, katılımcıların %90’ı
yöneticilerin “personel yönetimi ve motivasyon” konusunda eğitime ihtiyacı olduğunu düşünmektedir.
Bunu %89 ile “turizm sektöründe sürdürülebilirlik ve sosyal sorumluluk ve %88 ile “iletişim” eğitimleri
takip etmektedir. “Yönetim ve organizasyon”un ve “hizmet sektöründe toplam kalite yönetimi”nin ihtiyaç
olduğunu düşünenlerin oranları da yine %88’dir. Katılımcıların %87’si “çevre dostu otel ve restoran yönetimi”,
“hizmet sektöründe müşteri odaklılık”, “engelsiz turizm”, “problem ve çatışma yönetimi”, “ürün geliştirme“
ve “strateji ve liderlik” konularında yöneticilerin eğitime ihtiyaç duyduğunu düşünmektedir. “İş hayatıyla
ilgili yasal düzenlemeler” katılımcıların %86’sı için bir eğitim ihtiyacı iken “satış ve pazarlama” eğitimini
gerekli görenlerin oranı %83, “gelir yönetimi” eğitimini gerekli görenlerin oranı %82’dir. “e-Pazarlama” her
ne kadar diğer alanlara kıyasla daha az bilgi eksikliği hissedilen bir alan olsa da, her dört kişiden biri bu
alanda eğitim ihtiyacı olduğunu belirtmiştir.
Tablo 143: Yönetici ve Süpervizörler İçin Eğitime İhtiyaç Duyulan Alanlar
Turizm sektöründe yönetici/süpervizör* konumunda çalışanların şimdi size okuyacağım alanlarda eğitime
ne ölçüde ihtiyaç duyduğunu düşünüyorsunuz? (%)
Sıra
No.
142
İhtiyaç
duymuyor
Kısmen
ihtiyaç
duyuyor
İhtiyaç
duyuyor
Fikrim yok/
cevap yok
Toplam
1
Personel yönetimi ve motivasyon
4,1
5,6
90,3
-
100,0
2
Sürdürülebilirlik ve sosyal sorumluluk
5,1
6,1
88,8
-
100,0
3
İletişim
5,1
6,6
88,3
-
100,0
4
Yönetim ve organizasyon
5,6
5,6
87,8
1,0
100,0
5
Hizmet sektöründe toplam kalite yönetimi
3,1
9,1
87,8
-
100,0
6
Çevre dostu otel ve restoran yönetimi
6,1
6,1
87,2
0,6
100,0
7
Hizmet sektöründe müşteri odaklılık
5,1
7,1
87,2
0,6
100,0
8
Engelsiz turizm
3,6
8,7
87,2
0,5
100,0
9
Problem ve çatışma yönetimi
5,1
6,6
87,2
1,1
100,0
10
Ürün geliştirme
4,6
8,2
86,7
0,5
100,0
11
Strateji ve liderlik
5,1
7,7
86,7
0,5
100,0
12
İş hayatıyla ilgili yasal düzenlemeler
3,6
10,2
86,2
-
100,0
13
Satış ve pazarlama
6,1
9,7
83,2
1,0
100,0
14
Gelir yönetimi
7,1
8,2
82,1
2,6
100,0
15
e-Pazarlama
9,2
14,8
75,0
1,0
100,0
Katılımcılara çalışanlar için olduğu gibi yöneticiler için de başka eğitim alanlarına ihtiyaç duyulup duyulmadığı
sorulmuş, katılımcıların %72’si başka konularda ihtiyaç olmadığını söylemiştir. Başka alanlarda da eğitimlere
ihtiyaç olduğunu söyleyenler ise çalışanlar için ayrıca bahsettikleri eğitim alanlarını yönetici ve süpervizörler
için de dile getirilmiştir. %15 oranındaki “iletişim eğitimi” ve %13 oranındaki “kişisel gelişim eğitimi/NLP”
%11 oranındaki “psikolojik eğitim” çalışanlar için ihtiyaç duyulan eğitimlere benzer şekilde dile getirilirken,
“yabancı dil eğitimi” %13 oranıyla çalışanlara kıyasla yöneticiler için daha fazla öne çıkan bir ihtiyaç olarak
görülmüştür. Finans ve uluslararası işletmecilik eğitimlerine ihtiyaç olduğunu söyleyenlerin oranı %7
olup, diğer ifadelerle birlikte değerlendirildiğinde yöneticiler için idari alanlara dair eğitim ihtiyaçları göze
çarpmaktadır.
Tablo 144: Yönetici ve Süpervizörler İçin Eğitime İhtiyaç Duyulan Diğer Alanlar
Turizm sektöründe yönetici/süpervizör olarak çalışanların yukarıda size sıraladıklarım dışındaki başka alanlarda da
eğitim ihtiyacı olduğunu düşünüyor musunuz? (Çoklu Yanıt - Evet)
%
Sıra
No.
%
1
15,2
17
İnsan hakları eğitimi
15,2
2
Yabancı dil eğitimi
13,0
18
Bilgisayar eğitimi
13,0
3
13,0
19
13,0
4
Psikolojik eğitim
10,9
20
10,9
5
Finans/muhasebe eğitimi
6,5
21
Ön büro eğitimi
6,5
6
Uluslararası işletme/OEL işletmeciliği
eğitimi
6,5
22
Beden dili eğitimi
6,5
7
İnsan kaynakları yönetimi eğitimi
4,3
23
İş hayatıyla ilgili yasal düzenlemeler
4,3
8
Girişimcilik eğitimi
4,3
24
Liderlik eğitimi
4,3
9
Kriz yönetimi eğitimi
4,3
25
Oryantasyon eğitimi
4,3
10
4,3
26
Sosyal medya yönetimi eğitimi
4,3
4,3
4,3
11
Protokol kuralları eğitimi
4,3
27
Performans ölçme, değerlendirme eğitimi
12
Diksiyon/adab-ı muhaşeret eğitimi
4,3
28
İşletme eğitimi
13
Koçluk eğitimi
4,3
29
Rehberlik eğitimi
4,3
14
Toplantı yönetimi eğitimi
2,2
30
Satış-pazarlama
2,2
15
Sitres/öfke yönetimi eğitimi
2,2
31
2,2
16
Zaman yönetimi eğitimi
2,2
Sıra
No.
143
6.2.2. İşyerlerinin Çalışanlarına Yönelik Eğitim Programları
Araştırmaya katılan 127 işletme yetkilisine son on iki ayda çalışanlara yönelik bir eğitim programı düzenlenip
düzenlenmediği sorulmuş, yetkililerin %72’si işletmelerinin eğitim programı düzenlediğini söylerken %27’si
düzenlemediklerini belirtmiştir.
Şekil 9: Son Bir Yılda Çalışanlara Yönelik Eğitim Verilmesi
Son 12 ay içerisinde çalışanlarınıza yönelik eğitim
programları düzenlediniz mi ? (%)
Evet
72,4%
Hayır
26,8%
Fikrim
yok/bilmiyorum
0,8%
144
Tablo 145: Son Bir Yılda Çalışanlara Yönelik Verilen Eğitimlerin İçeriği
Personelinize hangi konularda eğitim verildiğini lütfen belirtiniz (Çoklu Yanıt)
%
1
Hijyen eğitimi
76,1
2
57,6
3
İlk yardım eğitimi
30,4
4
Yangın eğitimi
27,2
5
İş sağlığı eğitimi
25,0
6
Oryantasyon eğitimi
14,1
7
13,0
8
Servis eğitimi
13,0
9
12,0
10
Satış-pazarlama
10,9
11
10,9
12
Mutfak eğitimi
9,8
13
İş akışı yönetimi eğitimi
8,7
14
6,5
15
Kat hizmetleri eğitimi
5,4
16
5,4
17
Ön büro eğitimi
5,4
18
Yabancı dil eğitimi/İngilizce
5,4
19
Ergonomi eğitimi
3,3
20
Kimyasal kullanım eğitimi
3,3
21
Şarap eğitimi
3,3
22
Gıda eğitimi/HCCAP
2,2
23
2,2
24
Beden dili eğitimi
2,2
25
Çevre duyarlılığı eğitimi
2,2
26
2,2
27
2,2
28
Koçluk eğitimi
2,2
29
Diğer
8,7
İşletmelerindeki çalışanlara son bir yıl içinde eğitim verildiğini söyleyen 92 işyerine, verilen eğitimin hangi
konuları kapsadığı sorulmuştur. Katılımcıların %76’sı çalışanlarına “hijyen eğitimi” verdiğini söylemiştir.
Bunu %58 ile “iş güvenliği eğitimi” takip etmektedir. “İlk yardım eğitimi” verildiğini söyleyenlerin oranı
%30, “yangın eğitimi” diyenlerin oranı ise %27’dir. Çalışanlarına eğitim veren işletmelerin dörtte biri (%25)
“iş sağlığı” konusunda eğitim verdiğini belirtmiştir. Son bir yılda “Oryantasyon eğitimi” veren işletmelerin
oranı %14, “mesleki branş eğitimi” veren işletmelerin oranı ise %13’tür. Ayrıca eğitim verdiğini söyleyen
işletmelerin %13’ü “servis,” %12’si “iletişim eğitimi,” %11’i “satış-pazarlama” ve “müşteri ilişkileri/memnuniyet
eğitimi,” %10’u “mutfak eğitimi” ve %9’u ise “iş akışı yönetimi” alanlarında eğitim verdiklerini belirtmişlerdir.
Son bir yılda işletmelerindeki çalışanlara eğitim verildiğini söyleyen 92 işletme yetkilisine eğitimlere katılan
personelin işletmedeki görevleri sorulmuştur. Buna göre eğitim alan personel arasında ilk sırada %96’lık bir
oranla yönetimin dışında kalan çalışanlar gelmektedir. Bunu %91’lik bir oranla orta kademe yönetim takip
etmektedir. Üst kademe yönetimin eğitim aldığı işletmelerin oranı ise %75’tir. Her bir personel kitlesinin
yüksek katılım oranları verilen eğitimin tüm personele yönelik olduğu görüşünü güçlendirmektedir.
Sıra
No.
145
Tablo 146: Son Bir Yılda Verilen Eğitimlere Katılan Personel Türü
Hangi personeliniz bu eğitimlere katıldığını lütfen belirtiniz (Çoklu Yanıt)
%
Diğer çalışanlar
95,7
Orta kademe yönetim
91,3
Üst kademe yönetim
75,0
* Son 12 ay içinde çalışanlara yönelik eğitim veren92 adet otel ve restorana ait sonuçlardır.
Son bir yılda çalışanlarına eğitim veren işletmelerin yetkililerine bu eğitimlerin çalışanların vasıf düzeylerine
ve verimliliklerine ne ölçüde faydalı olduğu sorulmuştur.
Şekil 10: Son Bir Yılda Verilen Eğitimlerin Çalışanlara Katkısı
Aldıkları eğitimin çalışanların vasıf düzeylerine ve
verimliliklerine ne ölçüde katkısı olduğunu
düşünüyorsunuz ? (%)
Katkısı oldu
73,9%
Katkısı olmadı
3,3%
22,8%
146
* Son 12 ay içinde çalışanlara yönelik eğitim veren 92 adet otel ve restorana ait sonuçlardır.
Her dört yetkiliden üçünün (%74) eğitimlerin çalışanlara katkı sağladığını söylediği görülmüştür. Bu
yetkililerin %23’ü eğitimlerin kısmen katkı sağladığını düşünürken, “hiçbir katkısı olmadı” diyenlerin oranı
ise %3’te kalmaktadır.
6.2.3. Mevcut Çalışanlara Yönelik Mesleki Eğitim İhtiyacı
Araştırmaya katılan otel ve restoran işletmesi yetkililerine mevcut çalışanlarının eğitime ihtiyaç duyup
duymadıkları sorusuna katılımcıların %70’i “evet, ihtiyaç duyuyor” derken, kısmen ihtiyaç duyduğunu
söyleyenlerin oranı %24’tür. Çalışanları için eğitime ihtiyaç duymadığını söyleyen işletme yetkililerinin
oranları ise %6’da kalmaktadır.
Şekil 11: İşyerindeki Mevcut Çalışanlar İçin Duyulan
Şu an işyerinizde çalışan kişilerin gerekli bazı
vasıflarının eksik ya da yetersiz olduğunu ve eğitime
ihtiyaç duyduklarını düşünüyor musunuz?
Evet
70,1%
Kısmen
23,6%
Hayır
6,3%
* Otel ve restoran çalışanları 127 işletmeye ait sonuçlardır.
Çalışanlarının kısmen de olsa eğitime ihtiyaç duyduğunu söyleyen 119 işletme yetkilisine, soru formunda
belirlenmiş bazı alanlarda eğitim programlarına ne ölçüde ihtiyaç olduğu sorulmuştur. İşletmelerindeki
çalışanların eğitim ihtiyacı olduğunu düşünen yetkililerin en fazla dile getirdiği eğitim konusu %80 ile “Temel
İngilizce”dir. Diğer dillere bakıldığında ise kısmen gerekli bulunan Almancanın dışında belirtilen dillerin
eğitimine ihtiyaç duymayanların oranları duyanlardan daha fazladır. Bu durumun nedeninin katılımcılar
arasında temel İngilizce eğitimi ile çalışanlarının çeşitli ülkelerden müşterilerle iletişim kurabileceği
kanaatinin hâkim olması nedeniyle ortaya çıktığı düşünülebilir.
Size okuyacağım alanlarda işyerinizde çalışanların meslek içi eğitime ne ölçüde ihtiyaç duyduğunu düşünüyorsunuz?
(%)
Sıra
No.
İhtiyaç
duymuyor
Kısmen
ihtiyaç
duyuyor
İhtiyaç
duyuyor
Fikrim yok/
cevap yok
Toplam
1
Temel İngilizce
9,2
10,9
79,8
-
100,0
2
Servis eğitimi
14,3
17,6
67,2
0,8
100,0
3
17,6
16,0
66,4
-
100,0
4
20,2
16,8
62,2
0,8
100,0
5
25,2
14,3
60,5
-
100,0
6
24,4
19,3
55,5
0,8
100,0
7
28,6
18,5
52,9
-
100,0
8
32,8
14,3
52,1
0,8
100,0
9
31,1
18,5
49,6
0,8
100,0
10
Bar eğitimi
37,0
15,1
47,1
0,8
100,0
11
Temel Almanca
31,9
20,2
47,1
0,8
100,0
12
Temel Rusça
41,2
23,5
35,3
-
100,0
13
Temel Arapça
52,1
15,1
32,8
-
100,0
14
Temel Japonca
54,6
16,8
28,6
-
100,0
* “Şu an işyerinizde çalışan kişilerin gerekli bazı vasıflarının eksik ya da yetersiz olduğunu ve eğitime ihtiyaç duyduklarını
düşünüyor musunuz?” sorusuna <<evet>> ve <<kısmen>> diyen 119 kişiye ait sonuçlardır.
Tablo 147: İşyerindeki Mevcut Çalışanlar İçin İhtiyaç Duyulan Eğitim Alanları
147
Eğitim ihtiyacı konusunda İngilizceyi %67 ile “servis eğitimi,” %66 ile “genel ağırlama eğitimi” takip
etmektedir. İşletmesinde çalışanları için “ileri mutfak eğitimi”ne ihtiyaç duyduklarını söyleyen yetkililerin
oranı %62 olup %56 oranında ise “temel mutfak eğitimi” ihtiyacı dile getirilmiştir. Çalışanlarının “iş güvenliği”
eğitimine ihtiyacı olduğunu düşünenlerin oranı %53’tür. Mesleki eğitime giren “kat hizmetleri eğitimi” ihtiyacı
duyanların oranı %52, “ön büro/resepsiyon hizmeti eğitimi” ihtiyacı duyanların oranı %50, “bar eğitimi”
ihtiyacı duyanların oranı ise %47’dir.
İşyerlerindeki çalışanların eğitime ihtiyacı olduğunu düşünen yetkilere belirtilen ifadelerin yanı sıra eğitime
ihtiyaç duyulan diğer alanların olup olmadığı sorulmuş ve yetkililerin %76’sı bu ihtiyaçların dışında bir ihtiyaç
olmadığını belirtilmiştir. Kendilerine bahsedilenler dışında farklı eğitim ihtiyaçlarından bahseden 27 işletme
için %33 oranıyla “kişisel gelişim eğitimi, NLP” diğer eğitim ihtiyaçları arasında ilk sırada dile getirilmiştir.
Bunu %15 oranıyla “iletişim eğitimi” takip etmektedir. %11’lik “beden dili eğitimi” %7’lik “diksiyon ve adab-ı
muaşeret eğitimi”nin yanı sıra “genel kültür eğitimi” “davranış bilimleri eğitimi” “misafir ağırlama eğitimi,”
“protokol kuralları eğitimi” ve “psikolojik eğitim” oranları da göz önüne alındığında çalışanların daha çok
sosyo-kültürel alanlarda eğitimlere ihtiyacı olduğuna dair kanaatler dikkat çekmektedir. İhtiyaç duyulan
eğitimler arasında bir diğer öne çıkan alanı ise %7’lik oranla “toplam kalite yönetimi”dir. “İlkyardım eğitimi”
de aynı orana sahiptir. İhtiyaç duyulan diğer alanlar ise teknoloji, bilgisayar kullanımı gibi alanlar ile farklı dil
eğitimleri olarak gruplandırılabilir.
148
Tablo 148: İşyerindeki Mevcut Çalışanlar İçin İhtiyaç Duyulan Diğer Eğitim Alanları
İşyerinizde çalışanların yukarıda size sıraladıklarım dışındaki başka alanlarda da eğitim ihtiyacı olduğunu düşünüyor
musunuz?
(Evet %)
%
1
33,3
2
İletişim eğitimi (empati, davranış)
14,8
3
Beden dili eğitimi
11,1
4
Toplam kalite yönetimi eğitimi
7,4
5
İtalyanca eğitimi
7,4
6
Diksiyon/adab-ı muaşeret eğitimi
7,4
7
İlk yardım eğitimi
7,4
8
Flemenkçe eğitimi
3,7
9
Ergonomi eğitimi
3,7
10
İnsan kaynakları yönetimi eğitimi
3,7
11
Motivasyon/verimlilik eğitimi
3,7
12
Zaman yönetimi eğitimi
3,7
13
3,7
14
Finans/muhasebe eğitimi
3,7
15
Bilgisayar eğitimi
3,7
16
3,7
17
Servis eğitimi
3,7
18
İstatistik eğitimi
3,7
19
İspanyolca eğitimi
3,7
20
Müşteri profili eğitimi
3,7
21
Havuz işletimi eğitimi
3,7
22
3,7
23
3,7
24
Temel İtalyanca eğitimi
3,7
25
İş sağlığı eğitimi
3,7
26
Temel Fransızca eğitimi
3,7
27
Psikolojik eğitim
3,7
28
Satış-pazarlama
3,7
29
3,7
* “İşyerinizde çalışanların yukarıda size sıraladıklarım dışındaki başka alanlarda da eğitim ihtiyacı olduğunu düşünüyor
musunuz?” sorusuna <<evet>> cevabını veren 27 kişiye ait sonuçlardır.
Sıra No.
149
Otel ve restoranlarda görüşülen yetkililere önümüzdeki yıl için herhangi bir eğitim programı gerçekleştirmeyi
düşünüp düşünmedikleri de sorulmuştur. 127 yetkilinin %9’u eğitim vereceklerini ve eğitim programının
hazır olduğunu belirtirken, %48’i eğitim verileceğini, ancak detayların henüz planlanmadığını söylemiştir.
Önümüzdeki yıl çalışanlarına eğitim vermeyeceğini söyleyen işletme yetkililerinin oranı %12’dir. Eğitim verip
vermeme konusunda henüz bir karar vermemiş olanların oranı ise %30’dur.
Tablo 149: Önümüzdeki Yıl İçin Çalışanlara Yönelik Eğitim Çalışmaları
Önümüzdeki bir yıl içinde çalışanlarınız için bir eğitim programı gerçekleştirmeyi düşünüyor musunuz?
Sayı
%
Şu an belli değil, henüz kararlaştırmadık
38
29,9
Hayır, eğitim yapmayacağız
15
11,8
Evet, fakat henüz detaylarını planlamadık
61
48,0
Evet, bütün detaylarıyla planladık
12
9,4
Fikrim yok/bilmiyorum
1
0,8
127
100,0
Toplam
* Otel ve restoran yetkililerine ait sonuçlardır.
150
Turizm sektöründeki tüm paydaşlara işverenlerin çalışanların eğitime göndermemesini etkileyebilecek
nedenler okunmuş ve bunların her birinin ne derece etkili olduğu hakkında kanaat belirtmeleri istenmiştir.
Katılımcıların %68’i işverenlerin çalışanları eğitime göndermeme nedeni olarak “işyerinin yakınlarında
kaliteli eğitim olanaklarının bulunmaması”nın etkili olduğunu belirtmiştir. “Eğitim maliyetleri”ni ve
“işgücünün önemli bir kısmının mevsimlik işçi veya part-time çalışan olmasını” dile getirenlerin oranı %65’tir.
Katılımcıların %57’si de “işverenlerin çalışana yatırım yapmayı gereksiz bir maliyet olarak görmesi”nin etkili
olduğunu düşünmektedir. “Eğitim nedeniyle yaşanan iş kayıpları” ve “eğitimli çalışanların yüksek ücret talep
etmesi”nin de katılımcıların %54’ü tarafından işverenlerin çalışanları eğitime göndermemesini etkilediği
belirtilmiştir. “Yeterli vasıf seviyesinde eleman bulmanın mümkün olması”nın işverenlerin çalışanları eğitime
göndermesine engel olduğunu belirtenlerin oranı ise %38 olarak tespit edilmiştir.
Tablo 150: İşverenlerin Çalışanları Eğitime Göndermemesinde Etkin Nedenler
Şimdi size okuyacağım gerekçeler işverenlerin çalışanlarını eğitime göndermesi üzerinde ne ölçüde
olumsuz etki yapabilir? (%)
Sıra
No.
Etkilemez
Kısmen etkiler
Etkiler
1
İşyerinin yakınlarında kaliteli eğitim olanaklarının
bulunmaması
17,3
14,8
67,9
2
Eğitim maliyetleri
20,4
14,8
64,8
3
İşgücünün önemli bölümünün mevsimlik veya part-time
çalışan olması
24,5
10,2
64,8
4
İşverenin çalışanlara yatırım yapmayı gereksiz bir maliyet
olarak görmesi
27,6
15,3
57,1
5
Eğitim nedeniyle yaşanan iş kayıpları
29,6
16,3
54,1
6
Eğitimli çalışanların yüksek ücret talep etmeleri
27,0
18,9
54,1
7
Yeterli vasıf seviyesinde eleman bulmanın mümkün olması
46,9
14,8
38,3
6.3.Çalışanlar İçin En Uygun Eğitim Planı
İleride düzenlenecek eğitimleri, işverenler açısından en uygun özelliklere sahip olacak şekilde organize
edebilmek amacıyla işyeri yetkililerine kendileri açısından en uygun eğitim mekanının neresi olduğu sorusu
yöneltilmiştir. Katılımcıların %67’si en uygun eğitim mekânı olarak kendi iş yerlerini adres göstermişlerdir.
Yetkililerin %29›u ise işyerlerine yakın bir eğitim merkezini çalışanlara yönelik eğitim için uygun mekân
olarak değerlendirilmişlerdir. Yetkililerin sadece %3’ü çalışanlara verilebilecek bir eğitim için uygun mekân
olarak “Türkiye’nin herhangi bir yerindeki eğitim merkezi” demişlerdir. Turizm İşletme Belgeli Tesislerin
yetkilileri için, mesafenin önem teşkil edeceği görülmektedir.
Tablo 151: Çalışanlara Yönelik Eğitim İçin En Uygun Mekân
Çalışanlarınız eğitim alacak olsalardı, size göre en uygun eğitim mekânı hangisidir?
Sayı
%
İşyerimiz
85
66,9
İşyerine yakın bir eğitim merkezi
37
29,1
Türkiye’nin herhangi bir yerindeki eğitim merkezi
4
3,1
Fikrim yok/bilmiyorum
1
0,9
Toplam
127
100,0
6.3.1. İşyeri Yetkilileri Açısından Çalışanlara En Uygun Eğitim Mekânı
151
6.3.2. İşyeri Yetkilileri Açısından Çalışanlara En Uygun Eğitim Zamanı
İşletme yetkililerine çalışanlarına yönelik bir eğitim verilmesi durumunda bu eğitim için en uygun zaman
diliminin ne olduğu sorulduğunda, yetkililerin %57’si eğitimlerin çalışanların vardiyasına göre ayarlanmasını
daha uygun bulduklarını belirtmişlerdir. Yetkililerin %32’sinin “öğleden sonra”,%9’unun ise “öğleden önce”
dediği görülmüştür. %2’lik bir grup eğitimlerin tüm gün olmasını uygun bulurken %1’lik bir kesim ise “fark
etmez” yanıtını vermiştir.
Şekil 12: Eğitim İçin En Uygun Zaman Dilimi
Çalışanlarınız eğitim alacak olsalardı, size göre gün
içinde eğitim için en uygun zaman dilimi hangisidir?
(%)
Öğlenden sonra
32,3%
Öğlenden önce
8,7%
Vardiyasına göre
56,7%
Tüm gün eğitim
1,6%
Fark etmez
0,7%
İşyeri yetkililerine zaman diliminin yanı sıra çalışanlara yönelik bir eğitim için en uygun günlerin hangileri
olduğu da sorulmuştur. İşletme yetkililerinin %47’si hafta içini tercih ederken %21’i hafta sonunu tercih
etmektedir. Her üç yetkiliden biri ise eğitimlerin günleri için “fark etmez” cevabını vermişlerdir.
152
Şekil 13: Eğitim İçin En Uygun Günler
Çalışanlarınız eğitim alacak olsalardı, size göre eğitim
için en uygun günler hangisidir? (%)
Fark etmez
33,0%
Hafta içi
46,5%
Hafta sonu
20,5%
Senenin hangi ayının eğitim için en uygun olduğu sorusunda, işletme yetkililerinin en fazla %48’lik bir
oranla Ocak ve %43’lük bir oranla Şubat aylarını tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Aralık ayı yetkililerin %30’u
için uygun bir zaman olarak değerlendirilirken eğitimlerin Temmuz ayında yapılmasını uygun bulanların
oranı %31’dir. Eğitimler için tercih edilmeyen aylar ise Eylül, Ekim, Nisan ve Mayıs aylarıdır.
Şekil 14: Eğitim İçin En Uygun Aylar
6.3.3. Çalışanlara En Uygun Eğitim Metodu
İşletme yetkililerine çalışanlarına eğitim verilmesi durumunda hangi eğitim metodlarını tercih edecekleri
sorgulanmış ve yetkililerden farklı metodları tek tek değerlendirmeleri istenmiştir. Toplamda %94’lük bir
oranla “işbaşı eğitim” metodu işletme yetkilileri tarafından en çok tercih edilen yöntem olmuştur. Bunu
%92,9’luk bir oranla sınıfta yüz yüze eğitim metodu takip etmektedir. En uygun görülmeyen metod ise
%67’lik bir oranla internet üzerinden eğitimler olmuştur. Video üzerinden eğitimler ise yetkililerin bir kısmı
tarafından eğitim metodu olarak olumlu değerlendirilirken, önemli bir kısmı tarafından çalışan eğitimi için
uygun bulunmamıştır.
Size okuyacağım eğitim metotlarının çalışanlarınız için ne ölçüde uygun olduğunu lütfen belirtiniz?
Sıra
No.
Hiç uygun
değil
Uygun
değil
Kısmen
uygun
Uygun
Çok uygun
Toplam
3,1
1,6
1,6
30,7
63,0
100,0
-
3,1
3,9
38,6
54,3
100,0
1
İşbaşı eğitim
2
Sınıfta yüz yüze eğitim
3
Video
13,4
23,6
19,7
24,4
18,9
100,0
4
İnternet üzerinden (online)
37,0
29,9
18,9
11,0
3,1
100,0
* Otel ve restoran yetkilisi olan 127 kişiye ait sonuçlardır.
6.3.4. Çalışanların Eğitimi İçin En Uygun Kurum
Turizm sektörü çalışanlarını eğitecek en uygun kurum olarak işletme yetkililerinin %48’i “Mesleki Yeterlilik
Kurumu”nu belirtmişlerdir. Bunu ise %26’lık bir oranla “sektörel/mesleki örgütler” takip etmektedir. Eğitimlerin
“Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı özel kurslar” ve “üniversiteler” tarafından verilebileceği kanaatinde olan
yetkililerin oranları ise %24’tür. Eğitim şirketleri tarafından çalışanlara yönelik mesleki eğitim verilebileceğini
söyleyenlerin oranı ise %17’dir.
Tablo 152: Farklı Eğitim Metotlarının Çalışanlar İçin Uygunluğu
153
Tablo 153: Eğitim Vermesi Beklenen Kurum
Sektör çalışanlarının ihtiyaç duyduğu eğitimler sizce hangi kurum tarafından verilmelidir? (Çoklu yanıt)
Sıra
No.
%
1
Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK)
48,0
2
26,0
3
Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı özel kurslar
24,4
4
Üniversiteler
24,4
5
Eğitim şirketleri
17,3
6
Diğer
3,9
6.4.Çalışanların Performanslarının Değerlendirilmesi
6.4.1. İşletmelerde Çalışanların Performansını Değerlendirme Sisteminin Varlığı
Turizm İşletme belgeli otel ve restoranların yetkililerine, çalışanların performansını ve verimliliğini ölçmek
için herhangi bir değerlendirme sistemlerinin bulunup bulunmadığı sorulmuştur. Yetkililerin %21’i böyle bir
sistemleri olduğunu ve titizlikle uygulandığını söylerken yine %21’lik bir grup bir performans değerlendirme
sistemleri olduğunu ancak uygulamada aksaklıklar yaşadıklarını belirtmişlerdir. Yetkilerin %57’si ise herhangi
bir performans değerlendirme sistemlerinin olmadığını dile getirmişlerdir. İşletmelerin yarısından fazlasının
personelinin performansını sistemli bir şekilde değerlendiremediği görülmektedir.
154
Şekil 15: İşyerlerinde Çalışan Performansı Değerlendirme Sisteminin Varlığı
İş yerinizde çalışanlarınızın verimlilik ve performansını
ölçmek için kullanılan bir performans değerlendirme
sistemi mevcut mu ? (%)
Cevap yok
0,8%
Yok
57,4%
Var ve titizlikle
uygulanıyor
20,5%
Var ama
uygulamada aksaklık
yaşanıyor
21,3%
6.5.Mesleki Yeterlilik Kurumu’na Dair Bilgi Düzeyi ve Kanaatler
6.5.1. Mesleki Yeterlilik Kurumu’na Dair Bilgi Düzeyi
İşletme yetkililerinin Mesleki Yeterlilik Kurumu’na dair bilgi düzeyleri ve kurum hakkındaki kanaatler de
bu araştırmanın bir parçası olarak sorgulanmıştır. Her üç yetkiliden yaklaşık birinin (%32) Mesleki Yeterlilik
Kurumu hakkında hiç bilgi sahibi olmadığını söylemiş olması dikkat çekicidir. Yetkililerin %30’u ise MYK’yı
çok az bildiğini dile getirmiştir. MYK hakkında yeterli bilgiye sahip olarak değerlendirilebilecek olan
yetkililerin toplamdaki oranı %13’tür. Bu oranın sadece %2’si MYK’nu “çok iyi biliyorum” demiştir. Her dört
yetkiliden biri (%24) ise MYK hakkında kısmen bilgi sahibi olduğunu belirtmiştir.
Tablo 154: Mesleki Yeterlilik Kurumuna Dair Bilgi Düzeyi
Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) ve çalışmaları hakkında ne ölçüde bilgi sahibisiniz?
Sayı
%
Hiç bilmiyorum
41
32,3
Çok az biliyorum
38
29,9
Kısmen biliyorum
31
24,4
Biliyorum
15
11,8
Çok iyi biliyorum
Toplam
2
1,6
127
100,0
* Otel ve restoranlara ait sonuçlardır.
Mesleki Yeterlilik Kurumu’na dair kısmen de olsa bilgi sahibi olan toplam 48 işletme yetkilisine sektöre
ilişkin çalışan ve yöneticilere yönelik meslek standartları ve yeterlilikleri ile ilgili ulusal mesleki yeterlilik
seviyelerini bilip bilmedikleri sorulmuştur. Yetkililerin %69’unun sektör çalışanları ve yöneticileriyle ilgili
standart ve yeterliliklerden haberdar olduğu görülmüştür.
Şekil 16: Turizm Sektörünün Mesleki Standartları Yeterlilikleri ve Ulusal Yeterlilik Seviyelerinden Haberdarlık
Sektörünüze ilişkin çalışanlara ve yöneticilere
yönelik meslek standartları ve yeterlikler ile
mesleki yeterlilik seviyelerini biliyor musunuz? (%)
Hayır
31,2%
Evet
68,8%
* Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) ve çalışmaları hakkında ne ölçüde bilgi sahibisiniz? sorusuna <<kısmen biliyorum>>,
<<biliyorum>> ve <<çok iyi biliyorum>> cevabını veren 48 kişiye ait sonuçlardır.
6.5.2. Ulusal Mesleki Yeterlilik Seviyelerinin Bilinirliği
155
6.5.3. Mesleki Yeterlilik Kurumunun Sektöre Katkısı
Mesleki Yeterlilik Kurumu’ndan haberdar olan katılımcılara, turizm sektörü için meslek standartlarının
MYK tarafından belirleniyor olmasının sektör için gerekli ve faydalı bir çalışma olup olmadığı sorusu da
yöneltilmiştir. MYK çalışmalarını sektör için gerekli ve faydalı bulanların oranı %88’dir. %12 ise bu çalışmaları
gereksiz ve faydasız olarak değerlendirmektedir.
Şekil 17: MYK’nın Mesleki Standartlar Belirlemesinin Turizm Sektörü Açısından Gerekli ve Faydalı Olup
Olmadığına Dair Kanaatler
Size göre Mesleki Yeterlilik Kurumu’nun (MYK)
sektörünüzün meslek standartlarını belirlenmesi
için gerekli ve sektöre fayda sağlayacak bir
çalışma mıdır? (%)
Hayır
12,5%
Evet
87,5%
6.5.4. Mesleki Yeterlilik Kurumu Belgeli Çalışan Sayısı
156
Mesleki Yeterlilik Kurumu’na dair bilgi sahibi olan 48 işletme yetkilisine işyerlerinde MYK belgeli kaç
çalışanları olduğu sorusu yöneltilmiştir.
Tablo 155: Mesleki Yeterlilik Kurumu Belgeli Çalışan Sayısı
İşyerinizde MYK (Mesleki Yeterlilik Kurumu) belgeli kaç çalışanınız var?
Sayı
%
Hiç yok
14
29,2
1 - 4 arası
6
12,5
5 - 9 arası
4
8,3
10 - 24 arası
3
6,3
25 ve üzeri
7
14,6
Bilmiyorum/cevap yok
14
29,2
Toplam
48
100,0
Soruyu cevaplayan katılımcıların %29’u “hiç yok” yanıtını verirken, bir diğer %29’u MYK belgeli çalışanları
olup olmadığına dair bilgi sahibi olmadığını söylemiştir. 48 işletme arasında 1 ile 4 arasında MYK belgeli
çalışanları bulunanların oranı %13, 5 ile 9 arasında MYK belgeli çalışan bulduranların oranı %8’dir. MYK’dan
haberdar işletme yetkililerinin %6’sı 10 ile 24 arasında MYK belgeli çalışanları olduğunu belirtirken 25 ve
üzeri çalışanı bulunan işletmelerin oranı %15’tir.
6.6.Turizm Sektörünün Geleceği
6.6.1. Turizm Sektörünün Geleceğine Dair Kanaatler
İşletme yetkililerine turizm sektörünün geleceğine dair beklentilerinin ne yönde olduğu sorulduğunda
%69’unun sektörün geleceğine olumlu baktığı görülmüştür. Bu grup içerisinde “çok olumlu bakanların
oranı %13’tür. İşletme yetkililerinin %15’i turizm sektörünün geleceğine dair olumsuz kanaatler beslerken
bu grup içinde “çok olumsuz” diyenlerin oranı %1’de kalmaktadır. Sektörün geleceğine dair ne olumlu ne
olumsuz beklentileri olduğunu söyleyenlerin oranı %16’dır.
Şekil 18: Turizm Sektörünün Geleceğine Dair Kanaatler
Genel değerlendirdiğinizde turizm sektörünün
geleceğiyle ilgili nasıl bir beklentiye sahipsiniz? (%)
Olumlu
55,9%
Nötr
15,7%
Olumsuz
14,2%
Çok olumlu
13,4%
Çok olumsuz
0,8%
İşletme yetkililerine turizm sektörünün bugünden daha iyi bir konuma gelmesi için gerekli olan en önemli
üç faktörün ne olduğu sorulmuştur. Buna göre verilen cevaplar arasında %36’lık bir oranla “nitelikli/
vasıflı eleman” ilk sırada gelmektedir. %33 oranındaki “kapsamlı/kaliteli turizm eğitiminin verilmesi,” %15
oranındaki “çalışanlara yönelik hizmet içi eğitim ve seminerler ile personelin kendisini geliştirmesi,” %6
oranındaki “Sektörde bilgi sahibi/bilinçli/profesyonel yöneticilerin olması” ve %4’lük “çalışanların yabancı
dillerini geliştirmesi” ifadeleri ile beraber değerlendirildiğinde işgücü politikalarının ve mesleki ve hizmet içi
eğitimin sektörün gelişmesinde en önemli faktörlerden biri olarak algılandığı görülmektedir.
Yetkililerin ayrıca %34’lük bir oranla “yerli/yabancı turiste ülke ve şehir tanıtım/satış/pazarlama
faaliyetlerinin yapılması”nı önemsedikleri göze çarpmaktadır. Yetkililerin personelin performansının ve
turizm tanıtımlarının yanı sıra devletten doğrudan beklentiler de bulunmaktadır. Yetkililerin %17’si “devletin
turizm yatırımlarını teşvik etmesi”nin sektörün gelişmesine katkı sağlayacağını söylerken %11’i “turizm
politikalarının iyileştirilmesi” gerektiğini, %10’u “konaklama ücret politikalarının düzenlenmesi”ni, %3’ü ise
“devlet tarafından denetimlere ihtiyaç olduğu”nu dile getirmiştir.
İşletme yetkilileri devletten dolaylı olarak da beklenti içerisindedir; buna %11’lik bir oran ile “bölgelere göre
planlı yatırımların yapılması”nın yanı sıra %7’lik oranlarla “ulaşım ağının genişletilmesi” ve “ülkede politik
istikrarın sağlanması,” %6’lık bir oranla “tarihi eser/ kültür turizminin geliştirilmesi”, %3’lük oranlar ile “ülke
ekonomisinin istikrarı “ ve “turistlerin güvenliğinin sağlanması” gibi ifadeler dâhil edilebilir.
Yetkililer sektörün gelişmesinde ayrıca özeleştiri sayılabilecek şekilde işletmelere düşen sorumluluklara
da dikkat çekmektedir: %15’lik bir oranla dile getirdikleri “hizmet kalitesinin arttırılması”na ek olarak %4’lük
oranla diğerlerine örnek olabilecek “kaliteli hizmet veren işyerlerinin sayısının arttırılması” ve %3’lük oranla
“çalışanların sürekliliğinin sağlanması” gibi sorumluluklar yüklemektedir.
6.6.2. Turizm Sektörünün Gelişmesinde Önemli Olan Faktörler
157
Tablo 156: Turizm Sektörünün Gelişmesi İçin Gereken Faktörler
Turizm sektörünün bugünkünden daha iyi bir seviyeye gelmesi için size göre en önemli üç faktör hangileridir? (Çoklu
yanıt)
Sıra
No.
1
158
%
Nitelikli/vasıflı eleman
36,2
2
Yerli/yabancı turiste ülke ve şehir tanıtım/satış/pazarlama faaliyetlerinin yapılması
33,9
3
Kapsamlı/kaliteli turizm eğitiminin verilmesi
33,1
4
Yatırımlara/yatırımcılara devlet teşviki verilmesi
17,3
5
Hizmet kalitesinin arttırılması
15,0
6
Çalışanlara yönelik seminer/hizmet içi eğitim vererek personellerin kendini geliştirmesi
15,0
7
Bölgelere göre planlı yatırımların yapılması
11,0
8
Devletin turizm politikalarını iyileştirilerek turizm potansiyelini arttırması
11,0
9
Konaklama ücret politikasının düzenlenmesi
9,4
10
Ulaşım ağının genişletilmesi
7,1
11
Ülkede politik istikrarın sağlanması
7,1
12
Sektörde bilgi sahibi/bilinçli/profesyonel yöneticilerin olması
6,3
13
Tarihi eder/kültür turizminin geliştirilmesi
5,5
14
Çevre/doğanın korunması/temiz tutulması
5,5
15
Turizm alt yapısının iyileştirilmesi
4,7
16
Çalışanların yabancı dillerini geliştirmesi
3,9
17
Kaliteli hizmet veren işyerlerinin sayısının arttırılması
3,9
18
Halkta turizm bilincinin geliştirilmesi
3,1
19
Turistlerin güvenliğinin sağlanması
3,1
20
İletişim
3,1
21
Çalışanların sürekliliğinin sağlanması
3,1
22
Ülke ekonomisinin istikrarı
3,1
23
Devlet tarafından sektörün denetiminin yapılması
3,1
24
İşletmelerde hijyen/temizlik kurallarına uyulması
2,4
25
Sektörde arz-talep dengesi baz alınarak yeni yatırımların yapılması
2,4
26
Yöneticiler tarafından sektördeki gelişmelerin takip edilmesi
2,4
27
Diğer
7,9
1,6
6.6.3. Turizm Sektörünün Gelişmesine Engel Olan Faktörler
Turizm sektörü yetkililerine sektörü geliştirecek faktörlerin yanı sıra gelişmenin önünde engel teşkil eden
konular da sorulmuştur. Bu soruya verilen cevaplar arasında en yüksek oranlarla ilk iki sırada bulunan
“sektörde çalışan personelin eğitimsiz olması” (%35) ve “sektörde kalifiye eleman yetersizliği” (%21)
ifadelerine ek olarak dile getirilen “yönetici ve patronların eğitimsizliği” (%6) sektörün önündeki en büyük
engelin eğitim sorunu olduğunu göstermektedir.
%20’lik oranla üçüncü sırada gelen “reklam, tanıtımın olmaması ve eksikliği” ifadesi ile %8’lik bir orana
sahip olan “insanlarda turizm kültürünün/bilincinin olmayışı” ve az bir oranda olan “Türkiye’nin yurtdışındaki
olumsuz imajı” ifadeleri tanıtım sorununu sektörün önünde bir başka problem olarak ortaya koymaktadır.
Tablo 157: Turizm Sektörünün Gelişmesi Etkileyen Sorunlar
Turizm sektörünün genel olarak yaşadığı ve sektörün geleceğini olumsuz etkileyen en önemli üç sorun hangileridir?
(Çoklu yanıt)
%
1
Sektörde çalışan personelin eğitimsiz olması
35,4
2
Sektörde kalifiye eleman yetersizliği
21,3
3
Reklam, tanıtımın olmaması ve eksikliği
19,7
4
Haksız rekabet/ fiyat istikrarsızlığı
17,3
5
Terör, iç karışıklık, huzursuzluk, güvenlik
13,4
6
Ülkenin içinde bulunduğu politik durum
10,2
7
Dünyada yaşanan ekonomik ve siyasi belirsizlik, savaşlar
9,4
8
Hizmet kalitesinin düşük olması
9,4
9
Turizm politikasının belirsizliği
8,7
10
Devlet desteğinin olmaması
8,7
11
İnsanlarda turizm kültürünün bilinçlendirilmesi
7,9
12
Ulaşımın yetersizliği
7,9
13
Ekonomik sorunlar
7,9
14
Ücret yetersizliği
7,1
15
Yanlış ve plansız yatırımların yapılması
6,3
16
Yönetici ve patronların eğitimsizliği
6,3
17
Çevresel faktörler (temizlik, düzen, doğa)
5,5
18
Otel girdilerinin/maliyetinin yüksek olması
5,5
19
Denetimlerin yetersizliği/standartların uygulanamaması
4,7
20
Sektör içi iletişimsizlik, koordinasyonsuzluk
4,7
21
Yabancı dil eksikliği
4,7
22
Kalitesiz tesislerin olması
4,7
23
Kültürel ve tarihi yerlerin bakımı, onarımı ve ziyarete açılması
3,1
24
Çok fazla tesisin olması
3,1
25
İklim şartlarının düzensizliği
3,1
26
Turizm türlerinin çeşitliliğinin arttırılması
2,4
27
Tesislerin belli bölgelerde yoğunlaşması
2,4
28
Belediye hizmetlerinin eksikliği, hizmetlerin zamansız yapılması
2,4
29
Dış ülkelerde Türkiye’nin olumsuz imajı
2,4
30
Diğer
6,3
1,6
Yetkililerin %17’si tarafından bahsedilen “Haksız rekabet/ fiyat istikrarsızlığı” ve %9’u tarafından dile getirilen
“turizm politikasının belirsizliği” ile %6’lık “yanlış ve plansız yatırımların yapılması” %5’lik “denetimlerin
yetersizliği/standartların uygulanamaması” ifadeleri turizm plan ve politikalarının sektörün ihtiyaçlarını
karşılamada yetersiz kaldığına dair kanaatleri desteklemektedir.
Katılımcıların turizm sektörünü dolaylı olarak etkileyen sorunları da dile getirdikleri, bunlar arasında %13 ile
“terör, iç karışıklık, huzursuzluk, güvenlik” sorunlarını, %10 ile “Ülkenin içinde bulunduğu politik durum”ları,
%9 ile “dünyada yaşanan ekonomik ve siyasi belirsizlik, savaşlar”ı saydıkları görülmektedir. Ayrıca %8
tarafından dile getirilen “ekonomik sorunlar”a ek olarak %7’lik “ücret yetersizliği” ve %6’lık “otel girdilerinin/
maliyetinin yüksek olması” maddi sorunlar altında değerlendirilebilir.
İşletmelerin kendilerine yönelik eleştirilerinde ise %9’luk oranla “hizmet kalitesinin düşük olması” %5’lik
oranlarla “sektör içi iletişimsizlik, koordinasyonsuzluk” ve “kalitesiz tesislerin olması”na ek olarak “tesislerin
belli bölgelerde yoğunlaşması” “çok fazla tesisin olması”ndan bahsetmektedir.
Sıra No.
159
İşgücü Eğitim İhtiyaçları
Araştırmasının Sonuç ve Önerileri
Elde edilen yıllık gelirin 30 milyar doları aştığı turizm sektörü, Türkiye için önemini sürdürmektedir. Ekonomik
olarak kabuk değiştirdiği ve dünyaya entegre olmaya başladığı 1980’li yıllardan bu yana Türkiye ekonomisi
içerisinde turizm sektörü hep özel bir konuma sahip olmuştur. Dünyanın ilk 10 ekonomisinden biri olma
hedefinin de yer aldığı 2023 vizyonunun gerçekleştirilmesinde de turizm yine kritik bir role sahiptir. Bu
nedenle turizmde verimliliğin ve kalitenin artmasını sağlayacak tüm çalışmalar ve bunlardan elde edilecek
katma değer, sadece turizm sektörünün değil, ülkenin geleceği açısından da oldukça önemlidir.
Turizm sektörünün geleceği dünya konjonktüründeki gelişmelere bağlı olmakla birlikte, Dünya Turizm
Örgütünün öngörüleri uluslararası turizm hareketlerinin istikrarlı bir şekilde artacağı yönündedir. Artan
turizm pazarından turist kabul eden ilk 10 ülke arasına girmeyi başaran Türkiye’nin ziyaretçi sayısını ve
gelirlerini artırması sunmakta olduğu ürünün niteliğini rakip ürünlere kıyasla yükseltmesine bağlıdır. Yüksek
oranda soyutluk içeren turizm ürününde, ürünü sunan personel, ürün niteliğinin ayrılmaz bir parçasıdır. Bu
nedenle personelin vasıflı olması sunulan ürünün kaliteli olarak algılanmasında önemli rol oynamaktadır.
Öneminden dolayı hizmet kalitesinin artırılması 2023 Turizm Stratejik Planlaması içinde benimsenen
amaçlardan birisi olmuştur. Personelin vasıf seviyesinin tespiti, eğitim ihtiyaçlarının sadece çalışanlar için
değil aynı zamanda yöneticiler için de saptanması, mevcut verilen eğitim türlerinin tespiti, işgören devir
hızının belirlenmesi, turizmin geleceğine etki edecek faktörlerin saptanması amacını taşıyan bu çalışma
Stratejik Plan çerçevesinde önemsenen hizmet kalitesinin artırılması hedefine katkı yapacaktır. Çalışmadan
elde edilen bulgular sektörün mevcut durumuna ışık tutmakla birlikte, kısa, orta ve uzun vadede yapılması
gerekenler hakkında da fikir vermektedir. Bulgular, yöneticilerin eğitimi, sektör-eğitim kurumları işbirliği,
eğitim-kalite departmanlarının yaygınlaşması, Bakanlıklar arası işbirliği ve imaj geliştirme kampanyaları,
yasal düzenlemeler ve sürekli eğitim politikalarının geliştirilmesi yönünde önemli etkilere sahiptir.
160
Aşağıda, araştırmadan elde edilen önemli bulgular çeşitli başlıklara ayrılarak irdelenmektedir.
Çalışma Türlerine Göre İşletmelerdeki Çalışan Sayısı
Toplam çalışan sayısı içinde yer alan yarı zamanlı çalışan sayısı otel işletmelerinde %3 restoran işletmelerinde
ise %1’dir (Tablo 5 ). Yarı zamanlı çalışan sayısının göreceli azlığı ilk bakışta sektörün tam zamanlı çalışana
önem verdiği veya çalışanlar açısından mesleğin kariyer yapılabilecek meslek olarak algılandığı şeklinde
yorumlanabilir. Ancak, veri toplama döneminin Kasım-Aralık aylarına denk gelmiş olması bulgunun
yorumlanmasında dikkatli olunmasını gerektirmektedir. Bununla birlikte, yarı zamanlı çalışanların daha
çok küçük ölçekli işletmelerce tercih ediyor oluşu, mevcut istihdam uygulamaları açısından dikkate değer
bir bulgudur. Otelcilik sektöründe toplam arzın önemli bir bölümünü oluşturan küçük ölçekli işletmelerin
çalışanlarını tam zamanlı olarak istihdam edememesinin doğuracağı olumsuz sonuçlar bulunmaktadır.
Küçük işletmelerde hizmet standartlarının sürdürülebilirliği, yarı zamanlı çalışanların mevcut yüksek
oranından etkilenebilecektir. Alternatif ve daha iyi koşullarda iş olanağının oluşması durumunda yeni iş
için yarı zamanlı işin bırakılması olasıdır. Böyle bir durumda bir önceki çalışanın performansına son derece
bağlı olan hizmet kalitesinin yeni çalışan tarafından devam ettirilmesi muhtemelen mümkün olmayacaktır.
Yarı zamanlı işler için istihdam edilen çalışanların mesleki yeterlilik açısından uygunluğu ise tartışmalı olan
ve hizmet standardının sürekliliğini etkileyecek diğer bir sorundur. İşletmeci açısından, hizmet kalitesi
standardının yarı zamanlı çalışanlarla sürdürülmesinin ek bir maliyet olarak algılanma olasılığı yüksektir. Bu
nedenle, küçük işletmelerde hizmet içi eğitim, seminer, oryantasyon vb. tekniklerle yarı zamanlı çalışanların
eğitilmesi yaygın olmayan bir durumdur. Bu tür işletmelerde eğitime yapılacak herhangi bir harcama geri
dönüşü olmayan bir maliyet olarak değerlendirilmeye devam etmektedir.
İşçi Devri
Araştırma bulgularından elde edilen ve işletmelerde işten ayrılanların sayısını gösteren bulgu şaşırtıcı
değildir (Tablo 7). Dünya genelinde ve Türkiye özelinde otelcilik sektöründe işgören devir hızının yüksekliği
sektörün karakteristik bir özelliği olarak değerlendirilmektedir. Otelcilik sektöründe çalışanların genel yaş
ortalamasına bakıldığında ve otelcilik sektörüne atfedilen “imaj” düşünüldüğünde işgören devir hızının
yüksekliği beklenen bir sonuçtur. Otelcilik kişilerin daha çok gençken tercih ettiği ve genelde “yıpratıcı”
özelliklerinden dolayı “kariyer” olarak görülmeyen, çoğunlukla “geçici” olarak değerlendirilen bir meslek
türüdür. A-sosyal saatlerde çalışma, müşterilerin tatilleri esnasında çalışıyor olmanın yarattığı psikolojik
baskı, fiziksel anlamda kötü çalışma koşulları, ücretlerin yetersizliği, sunulan sosyal imkânların yetersizliği,
toplumun otelcilik sektörü çalışanlarına bakış açısı vb. unsurlar toplandığında ortaya çıkan işten ayrılma
tablosu beklenmedik bir sonuç değildir. Bu sonuç beklenmekle birlikte, bulguda iki önemli ayrıntı dikkat
çekmektedir. Bunlardan birincisi işten ayrılan kişi sayısı ile aynı iş için alınan kişi sayısı arasındaki farktır.
Bulgular son 12 ayda işten ayrılanların sayısı 2620 iken işe alınanların sayısının %5 daha az olduğunu
göstermektedir. Bu sonuç “ilgili iş için aranan vasıftan” kaynaklanacağı gibi işletmelerin aynı işi daha az
sayıda çalışana yaptırma eğiliminden de kaynaklanmış olabilir. Otelcilik sektörünün uzun saatler çalıştırma,
mesai ödememe gibi kötü şöhreti düşünüldüğünde ayrılandan daha az sayıda kişinin işe alınıyor olması
normal bir sonuç olabilir. Bununla birlikte ayrılanların yerine aynı sayıda çalışan bulamama önemli bir
istihdam sorununa işaret etmektedir. Bulgu otelcilik sektöründe vasıflı eleman sayısının azlığına yönelik
giderek yükselen eleştirilerle örtüştüğü gibi, sektörden başka sektörlere kaçışın bir işareti olarak da
değerlendirilebilir. Bulguda dikkate değer ikinci ayrıntı ise otelcilik sektöründen farklı olarak yiyecek içecek
sektöründe ayrılanların sayısı işe alınanların sayısından daha azdır. Bu durum rastlantısal olabileceği gibi
medyada (TVvb.) yiyecek-içeceğe yönelik son dönemlerde artan ilgiden de kaynaklanmış olabilir.
Çalışmaya katılanların sadece %10,2’si sektörde çalışanların eğitimlerinin yeterli olduğu görüşündedir. Geri
kalan %90’lık kısmı faklı derecelerde de olsa turizm sektöründe çalışanların (sorudaki tam tanımı ile Turizm
İşletme Belgeli Tesislerde çalışanların) yeterli eğitime sahip olmadığı kanaatindedir. Anket yapılan kurum ve
kuruluşların dağılımı dikkate alındığında sektörün ve sektörü çevreleyen yapıların hemen hepsinin eğitim
yetersizliği konusunda hemfikir oldukları görülebilir. Ankete katılanların bir kısmının turizm eğitimi veren
kurumlardan olduğu düşünüldüğünde bu derece yüksek düzeyde “eğitimsiz” oranı şaşırtıcıdır. Bu aynı
zamanda mesleki eğitim verilen kurumlarda sunulan eğitimin ve kazandırılan mesleki donanımın bizzat bu
eğitimi verenlerce yetersiz bulunduğuna yönelik bir öz eleştiri şeklinde de değerlendirilebilir. Mesleki eğitim
yeterliğine yönelik sorudan sonra katılımcılara bu sonucun nedeni sorulmuştur. Nedenleri üç kategoride
toplamak mümkündür: Eğitim programı, işveren ve işgörenin kendisinden kaynaklanan nedenler. Mesleğin
kariyer olarak değil atlama taşı ve geçici bir dönem yapılacak bir iş olarak düşünülmesi ilgisizliğin temel
nedeni olabilir. Ancak, her ne kadar çalışanların eğitim programlarına yüksek düzeyde ilgisiz olduğu tespit
edilmiş olsa da (Tablo 9) çalışanın daha önce yer aldığı bir eğitim programının “kalitesizliği” bu ilgisizliği
yaratmış olabilir. Tabloda yer alan bulgular dikkatle incelenirse gerek eğitim programlarının kalitesi,
gerekse bu programlara erişimdeki sorunlar ve program içeriklerinin çalışan ihtiyaçlarına uyumsuz oluşu
yetkililerce daha çok eğitim programının hedeflenmesi (niceliksel artış) yerine daha nitelikli eğitim programı
oluşturma gerekliğini ortaya koymaktadır. Ankete yanıt veren kişilerin profilleri dikkate alındığında yüksek
işçi devir hızının turizme maliyetinin düşünüldüğünden daha farklı boyutlarda olduğu görülmektedir.
Yüksek devir hızı eğitim engelleyici bir unsurdur. Nasıl olsa işten ayrılacaklar ve yapılan maliyetin geri
dönüşü olmayacağı kanaatiyle işletmecilerin eğitimi boşa yatırım olarak gördükleri ifade edilmektedir.
İşletme özelinde düşünüldüğünde, eğitim almış olan personelin işten ayrılmasıyla işletmeye doğrudan
faydası olmayacağı ilk bakışta yerinde bir görüştür. Bununla birlikte eğitim almış personelin başka bir turizm
işletmesinde görev alıyor olması ve aldığı eğitim sayesinde müşterilere daha nitelikli hizmet veriyor olması
otelcilik sektörüne ve işletmeye dolaylı fayda sağlayacaktır. Ayrıca eğitimin çarpan etkisi düşünüldüğünde,
eğitim almış personelin hiç eğitim almamış personele işbaşındaki uygulamalarıyla örnek teşkil edeceği
de unutulmamalıdır. Bu sonuçlardan eğitimin bir maliyet olarak görülmekten çıkarılıp uzun dönemli bir
yatırım olarak görülmesine yönelik farkındalık çalışmalarına ihtiyaç duyulduğu anlaşılmalıdır. Yanıtlar içinde
dikkat çekici bir ayrıntı kurumlar arası işbirliğinin zayıflığıdır. Yanıtlayıcıların yaklaşık %10 u bu eksikliğe
işaret etmektedir (Tablo 10). Eğitim kurumları algısal pozisyon olarak kendilerini sektörden uzak olarak
konumlandırmaktadır. Sektörle ilişkiler yılın belli dönemlerinde yoğunlaşmakta (stajyer ihtiyacı) ancak diğer
dönemlerde işbirliğine gidilmemektedir. Bu durum eğitim kurumlarının izlediği politikaların sonucu olduğu
kadar işletmelerin eğitim kurumlarına olan bakış açılarından da kaynaklanmaktadır. Kendisine eğitilmiş
eleman yetiştiren kurumlara sektör herhangi bir destekte bulunmamaktadır (finansal, ekipman, beşeri
Çalışanların Mesleki Eğitimlerinin Yeterliği ve Eğitim İhtiyacı
161
sermaye vb.). Yılda sadece bir-iki defa görüşen ortakların başarılı sonuçlar üretmesi, verimli ve her iki tarafı
da memnun edecek niteliksel artışlara neden olması beklenemez.
Tablo 11 de yer alan bulgular otelcilik jargonunda sıklıkla kullanılan “otel temizlik satar” ifadesini doğrular
niteliktedir. Eğitime ihtiyaç duyulan alanlar içinde birinci sırayı hijyen ve temizlik eğitimi almaktadır.
Çalışanların otelcilik gibi yüksek düzeyde hijyen ve temizlik gerektiren bir meslekte yetersiz oldukları ve
eğitime ihtiyaç duydukları saptaması sektör açısından alarm verir niteliktedir. Otelcilik sektörünün mevsimsel
özelliği ve işletmelerin geleneksel istihdam politikaları (vasıfsız ucuz işgücü) düşünüldüğünde bu konuya
yönelik eğitim ihtiyacı saptaması şaşırtıcı olmaktan uzaktır. Tablo 11 yakından incelenirse hizmet üretiminde
ve müşteriye sunumunda sorunlar olduğu söylenebilir. Şöyle ki; mutfak ve ileri mutfak eğitimi, ön büro, kat
hizmetleri ve bar eğitimine yönelik ihtiyaç bu alanlardaki üretim becerilerinin eksikliğine işaret etmektedir.
Bu alanlarda sadece üretim becerilerine değil sunum becerilerine de ihtiyaç duyulduğu genel ağırlama ve
servis eğitimindeki ihtiyaç vurgusundan anlaşılmaktadır. Temel İngilizce eğitiminin birçok üretim becerisinin
de önünde yer alarak 5. en çok ihtiyaç duyulan eğitim alanı olması otelcilik çalışanlarının sadece üretim,
sunum becerisi değil aynı zamanda iletişim becerisi de kazanmak istediklerinin bir göstergesidir. Tablo 12
de benzer bir şekilde iletişim konusuna vurgu yapan bulgular içermektedir. Müşteriyle, özellikle yabancı
müşterilerle etkileşebilmek ve mesleğinden haz alabilmek için çalışanların ortak bir dünya dili haline gelen
İngilizceye ihtiyaç duydukları bunun yanında ülkemize gelen turist milliyetleri sıralamasına uygun olarak
yeterli düzeyde Almanca, Rusça, Arapça ve Japoncaya ihtiyaç duyduklarını vurgulanması doğaldır. Son
olarak iş güvenliği eğitimine yüksek düzeyde ihtiyacın belirtilmesi işletmelerin bu alandaki yetersizliklerine
ışık tutmaktadır. Çalışandan verim beklenmektedir. Bunun için kendisine kazandırılan becerileri iş güvenliği
açısından sağlıklı bir ortamda kullanmasının sağlanması gerekmektedir.
Yöneticilerin Mesleki Eğitim İhtiyaçları
162
Personel yönetimi ve motivasyon eğitimine ihtiyaç duyulması yöneticilerin zamanlarının büyük bir bölümünü
satış-pazarlama kontratları gerçekleştirmeye ayırmalarından, yönetimde yetki ve sorumluluklarını yeterli
ve doğru bir şekilde delege etmemiş olmalarından kaynaklanmış olabilir (Tablo 13). Çalışan motivasyonu
işletmenin en önemli kaynağıdır. Buna rağmen yöneticilerin motivasyonu göz ardı ettikleri saptamasına
neden olabilecek Tablo 13’deki bulgular, özellikle iletişim eğitimine yönelik ihtiyaç (%88), Tablo 7 ve 8’de yer
alan yüksek devir hızının başat sebepleri arasında sayılabilir. Tablo 13’den de anlaşılacağı üzere çalışmaya
katılanlar, yöneticilerin kendi kozalarından dışarıya çok çıkmadıkları, yönetimsel (kağıt, bürokrasi) işlevlere
boğuldukları ve müşterilerle ilgilenmedikleri ya da istenilen nitelikte bir iletişim kurmadıklarına işaret
etmektedirler. Müşteri odaklılık ve toplam kalite yönetimi eğitimine yapılan vurgu, sadece fuarlar aracılığıyla
yeni müşteri değil mevcut müşterinin tekrarcı müşteriye dönüştürülmesinin önemine işaret etmekte ve
bu hedefe yöneticilerin ofislerden alana inerek, uygulamaya aktif katılmasının katkı sağlayacağını ifade
etmektedir. Liderlik, çatışma yönetimi vb. alanlarda ifade edilen yüksek eğitim ihtiyacı, yöneticilerin eğitim
aldıkları okulların bu alandaki yetersizliklerini ortaya koymaktadır. Bu alanda belirtilen eğitim ihtiyacı
mevcut olası çatışmalara uygulanan çözüm yöntemlerinin çalışanları tatmin etmekten uzak olduğunu
göstermektedir.
Dikkat çekici bir şekilde sürdürülebilirlik ve çevre dostu otelcilik konularında ankete katılanlar tarafından
yöneticilerin geliştirmesi gereken yönleri olduğu vurgulanmıştır. Turizm talebinde yükselen eğilimler arasında
yer alan yeşili koruma isteği sadece işletmenin satış yapabilmesi için değil aynı zamanda katılımcıların
kendi çevreci tutumlarından kaynaklanmış olabilir.
En az bunlar kadar önemli diğer bir bulgu ise ürün geliştirmeye yönelik saptamadır. Katılımcılar yöneticilerin
ürün geliştirme yönünün geliştirilmesi gerektiğine inanmaktadır. Bu yerinde bir saptamadır. Otelcilik
sektörü sıradanlaşmaktadır. Özellikle sunulan ürünler hızla kopyalanmakta ve aynılaşmaktadır. Rekabet
üstünlüğü sağlayacak yenilikçi uygulamalara, ürünlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla süreçlerde
yalınlaştırma, mevcut enerji tüketimlerinde verimliliği artıracak yenilikçi uygulamalar, müşteride olumlu
sürpriz etkisi yaratacak teknolojik uygulamalar vb. tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. Daha çok internet
üzerinden ve doğrudan yapılan rezervasyonlardaki artış, sosyal medyada yer alan müşteri yorumlarının
etkisi gözetildiğinde, Tablo 13 de yer alan elektronik pazarlama konusundaki uyarı yerinde bir uyarıdır.
İşgörenin tüm performansına etki eden çalışma motivasyonunu artırmakla ilgili profesyonel girişimlere acilen
ihtiyaç bulunmaktadır. Burada yöneticilere önemli bir görev düşmektedir. Ülkemiz yönetim kültüründe güç
uzaklığı yüksek olduğundan yöneticilerin çalışanlar üzerindeki etkisi başka kültürlere kıyasla daha fazladır.
Yöneticilerin çalışanları nasıl motive edeceği konusunda daha çok eğitim alması, bulgulara yansıyan
işten ayrılma gibi önemli olumsuz sonuçların oluşmasında gerilemeye neden olabilecektir. Yönetmenin
inceliklerinin öğrenilmesi ve uygulanması daha nitelikli yeni yöneticilerin yetişmesinde kaldıraç görevi
görecektir. Sektörde öğrenme daha çok tecrübeyle olduğundan iyi yönetişim örneklerinin yaygınlaşması
bu kültürün yeşermesine fırsat verebilir.
Bulgulara göre yöneticilerin eğitiminde sadece çalışana yönelik davranışları değil yönetici-müşteri
ilişkilerinin de mercek altına alınması önemli bir katkı sağlayacaktır. Yönetim, yükselen rekabet dolayısıyla
yeni müşteriler yaratabilmenin gayreti içinde zamanının büyük bir bölümünü işletme dışında geçirmektedir.
Oysa ki, var olan müşterinin sürekli müşteriye dönüştürülmesinde yöneticilerin işletme içindeki davranışları
son derece önemlidir. Çalışanların motivasyonlarını artırma için işletmeler küçük adımlarla anlamlı sonuçlar
elde edebilir. Örneğin Satış-Pazarlama Departmanının adı Business Development, Müşteri İlişkileri
Departmanının adı Guest Recognition, Oda Servisi Departmanının adının Inroom Dining, Güvenlik
Departmanı adının Loss Prevention Departmant vb. değiştirilmesi çalışan veriminde son derece etkili
olabilir. Profesyonel Yönetici Derneklerinin bölgesel olarak yaygınlaşması, fikirlerin geliştirilmesinde ve
uygulanmasında etkin olacaktır.
Son 12 ay içinde çalışanlarına eğitim verdiğini belirten işletme oranı %72 olmakla birlikte Grafik 2, Tablo
9 ve 11’deki bulgular verilen bu eğitimin içeriğinin, kalitesinin yeterliği ve niteliğini şüpheli kılmaktadır.
Üçte bir oranında işletmenin hiçbir eğitim düzenlemiyor oluşu Tablo 10’da sektörde eğitime gereken
önemin verilmediği bulgusuyla örtüşmektedir. İlginç bir biçimde katılımcılar ilk beş eğitim ihtiyacı alanlarını
hijyen, genel ağırlama, servis eğitimi, iş güvenliği eğitimi, temel İngilizce olarak belirtmekteyken (Tablo 11),
işletmelerce verilen eğitimler bunların sadece bir kısmıyla uyuşmaktadır (Tablo 15). Yabancı dil eğitimine
ihtiyaç %90 düzeylerindeyken işletmelerin sadece %5 düzeyinde bu eğitimi vermeleri izah edilebilir bir
durum değildir. Bunun bir nedeni eğitim planlaması yapılırken hangi alanlarda eğitim verileceğine yönelik
bir ihtiyaç saptamasının ve planlamasının yapılmamış olmasıdır. Yasal düzenlemelerde meydana gelen
değişiklikler neticesinde verilen eğitimlerin hariç tutulması durumunda, işletmelerde verilen eğitimlerin
çalışana beceri kazandırmaktan daha ziyade işletmeyi koruma amaçlı tasarlandığı düşünülebilir. Şöyle ki
gerek hijyen gerekse yangın ve kimyasal kullanım eğitimleri, olası yanlış uygulamalar sonucunda çalışanlar
kadar işletmelerin zarar görmesini engellemek için düzenlenmektedir. Özellikle oryantasyon eğitiminin
%14’lerde kalmış olması, iş gören devir hızının yükselmesinde, motivasyon eksikliğinin tetiklenmesinde etkili
olmuş olabilir. Her ne kadar Grafik 4’de eğitimlerin vasıf düzeylerine ve verime etkisi olduğunu belirtenlerin
oranı %73 olsa da, kısmen etkili olduğunu ifade edenlerin oranı % 23’lerde kalmıştır. Bu bulgu eğitimlerin
içeriğine yönelik çalışmaların gerekli olduğunu ortaya koymaktadır.
Mevcut Çalışanlara Yönelik Eğitim İhtiyacı
Çalışanların eğitime ihtiyacı olmadığını söyleyen katılımcı sayısı %6’dır (Grafik 5). Geri kalan katılımcılar
sektör çalışanlarının büyük bir kısmının vasıflarında eksiklik olduğu ve eğitime ihtiyaç duyduklarını
belirtmektedir. Anket uygulamasının yapıldığı bölgelerdeki işletmelerin hizmet verdiği müşteri kitlesi
düşünüldüğünde yabancı dil eğitiminin birinci sırada çıkması normal bir sonuçtur. Tablo 17’de yer alan
bulgulardan hareketle çalışanlara temel otelcilik donanımının (ön büro, yiyecek-içecek, kat hizmetleri)
kazandırılması acil olarak ilgilenilmesi gereken önemli bir gerekliliktir. Yabancı dil ihtiyacı, giderek daha
fazla sayıda yabancı ziyaretçinin ülkemizi tercih edeceği projeksiyonundan hareketle üzerinde önemle
durulması, klasik öğretim yöntemlerinin tartışmaya açılması gereken bir konudur. Tablo 18 yer alan kişisel
gelişim eğitimi alanındaki vurgu bizlere çalışanların motivasyonunda sadece mesleki beceri kazanma değil,
kişisel gelişimin de önemli olduğunu hatırlatmaktadır.
Kat hizmetleri eğitimine olan ihtiyaç ayrıca altı çizilmesi gereken bir saptamadır. Ülkemizde turizmde eğitim
veren kurumların hemen hemen bir çoğunda kat hizmetleri ayrı bir bölüm olarak görülmemektedir. Bu
nedenle sadece bir ya da iki dersle bu önemli departmanın fonksiyonları hakkında üstün körü eğitim
verilmektedir. Servis eğitimi hakkındaki saptama önemli bir başka eksikliğin yansımasıdır. Özellikle turizmde
eğitim veren kurumlar düşünüldüğünde birçoğunun uygulamalı eğitim alanlarının kısıtlı olduğu ya da hiç
olmadığı görülmektedir. Politika olarak uygulamalı eğitim verilebilir alanların bir koşul olarak kabul edilmesi
ve eğitim kurumlarının bu şekilde tasarlanması yerinde bir katkı olacaktır.
Çalışanlara Yönelik Eğitim Programları
163
Yanıtlayıcıların önemli bir bölümü (%40) gelecek yıl eğitim vermeyi düşünmediklerini ya da belli olmadığını
belirtmişlerdir. Bütün detaylarıyla eğitimlerini planlayanların oranı %9 dur (Tablo 19). Bu tablo eğitimin ciddiye
alınmadığı, önemsenmediği bulgusuyla örtüşmekle birlikte, eğitim vermeme tutumunun zor kırılacak bir
alışkanlık olduğuna da işaret etmektedir. Eğitime göndermeme nedenleri arasında ilk üç sırayı maliyetler,
çalışanların statüleri (kısmi-tam zamanlı) ve eğitim olanaklarının bulunmaması almaktadır. Özellikle işgücünün
mevsimlik olması ve part-time çalışan olması her ne kadar Tablo 6’daki bulguyla çelişse de yarı zamanlı
çalışan olgusunun işletmeciyi eğitim vermekten uzaklaştırdığını iddia etmek yanlış olmayacaktır. Eğitim
bir maliyet olarak görülmektedir. Tabloya göre eğitim alan personelin daha yüksek ücret talep edeceği,
eğitime katılan personelin işgücü kaybı yaratarak maliyet artıracağı tartışmalı ancak yaygın düşüncelerdir.
Ayrıca, bir taraftan vasıflı eleman yok diyen bulgular varken, yeterli vasıf seviyesinde eleman bulmanın
mümkün olması (?) eğitime gönderilmeme sebebi olarak karşımıza çıkması şaşırtıcıdır (Tablo 20).
Çalışanlar İçin Uygun Eğitim Planı
Tablo 21’e bakıldığında yetkililerin kendi işletmelerini eğitim için en uygun yer olarak değerlendirdikleri,
işyerine mesafe olarak yakın yerin ikinci bir tercih olabileceği görülmektedir. Bu bulgu bile tek başına
yetkililerin eğitimi işgücü kaybı olarak gördüklerine işaret edebilir. Şöyle ki, mesafe olarak eğitimin
işletmenin kendi içinde ya da yakın yerinde yapılıyor olması, ihtiyaç olması durumunda işgörenin
vazifesine devam etmemesi engelini ortadan kaldırmaktadır. Bu tercihin altında yatan başka bir neden
eğitim kalitesinin birebir denetlenmesi arzusu da olabilir. Yetkili işletmesinde eğitime dahil olarak yakından
eğitimin içeriği görme imkanına sahip olacaktır. Sebep ne olursa olsun işletme atmosferinden bağımsız
olmayan aynı mekanda eğitim alınıyor olmasının işgörende psikolojik olumsuz etkileri olabilir. Check-in
check-out zamanları, yeme-içme hizmetinin verildiği saatler düşünüldüğünde eğitimlerin daha çok öğleden
sonra verilmesinin istenmesi yine (%32) (Grafik 6) eğitime maliyet olarak bakmanın bir doğal sonucu olabilir.
Böylelikle yoğun zamanlarda işgören mesaisini yapar, antrakt zamanlarda ise eğitimini alabilir. Doğal olarak
müşteri yoğunluğunun az olduğu dönemler (Ocak-Şubat) eğitim için uygun aylar olarak önerilmektedir
(Grafik 8).
164
Katılımcılar Tablo 21’deki bulgularla örtüşen bir biçimde yetkililer en uygun eğitim metodunun işbaşında
eğitim olduğunu belirtmektedir (Tablo 22). İşbaşı eğitim birçok açıdan önemli bir araç olmakla birlikte, genelde
tecrübelinin yeni gelene öğretmesine dayandığından dolayı ve işin doğal akışında yapılıyor, dolayısıyla
vazife yerine getiriliyor olmasından dolayı maliyet etkin bir seçimdir. Mesleki Yeterlilik Kurumu’nun eğitim
vermede en çok tercih edilen kurum olması bir yandan sevindirici, diğer yandan düşündürücü bir durumdur.
Özellikle yarım asırdır devam eden Üniversitelerde yer alan turizm eğitiminin niteliği hakkında derin şüphe
uyandıran bu tercih yeni politikaların oluşturulmasında yönlendirici olacaktır. Tablo 24’deki bulgu mesleki
Eğitim Kurumu’nun katılımcıların yarısından fazlası tarafından çok az bilinmesine karşın kuruma bu derece
güven duyulması imaj yönetimi konusunda kurumun başarısına işaret etmektedir.
Turizm Sektörünün Geleceği
Katılımcılar genel olarak turizm sektörünün geleceğine olumlu bakmaktadır (%70) (Grafik 12). Bununla
birlikte nötr ve olumsuz olanların oranı %30 civarındadır. Geleceğin bugünden daha iyi hale gelebilmesi için
nitelikli işgücü ilk sırada önerilmektedir. Ürün ne kadar değerli olsa da bu ürünü sunan personelin vasıfsızlığı,
ürünün algılanan değerinde önemli düşüşe neden olacaktır (Tablo 26). Bu nedenle vasıflı eleman ihtiyacı
bilincinin sektörde çalışan yetkililerce ifade ediliyor olması önemli bir avantajdır. Yanıtlayıcılar pazarlama
faaliyetlerinin geliştirilmesine işaret etmekle birlikte daha çok eğitim konusuna dikkat çekmektedir. Bu
yaşanmış tecrübelerin önemli bir yansımasıdır. Turizmin daha iyiye gitmesinin yolunun yapısal düzenlemeler
(planlama, pazarlama, teşvik, ücret politikası, ulaşım ağı, altyapı), mekânsal düzenlemeler (çevre doğa
koruma, kültür ve tarih) ve eğitimsel düzenlemelerle (turizm eğitimi, vasıflı personel) mümkün olabileceğine
yönelik üçlü bir sacayağı oluşmuş görünmektedir. Tablo 27 yaşanan ve sektörün gelişmesini olumsuz
etkileyecek sorunları sırasıyla eğitimsiz ve vasıfsız personel, reklam ve tanıtım eksikliği ve haksız rekabet
olarak belirtmektedir.
Sektör-Eğitim Kurumları İşbirliği
Bu bağlamda, şartları uygun yöneticilerin özellikle Lisansüstü (tezsiz) öğrenime devam etmeye
özendirilmeleri, sektör ve eğitim kurumları arasında kurulması gereken köprünün ayaklarını oluşturabilir.
Diğer bir işbirliği modeli ise işletmelerin eğitim kurumlarını kendi insan kaynakları havuzu gibi görerek
işletme-eğitim kurumu arasında protokollerin oluşturulmasıdır. Örneğin bir otel zinciri bir üniversite ile
protokol yapabilir ve bu protokol çerçevesinde zaten ana amacı nitelikli eleman yetiştirmek olan eğitim
kurumu bu otel zincirinin uygulamalarından bir bölümünü (örnek oda, örnek menü, örnek ön büro programı,
örnek restoran vb.) kendi bünyesine çekebilir. İşletme bu örnek alanların oluşumunu gerçekleştirdikten
sonra, eğitim kurumundan yeterli sayıda aday öğrenciyi temel mesleki donanımları ortak olmak üzere kendi
işletme felsefesine uygun olarak yetiştirilmesini isteyebilir. Otel zincirinin, mezuniyet sonrasında gerekli
şartlara haiz öğrencilere 1 yıl istihdam garantisi vermesi daha nitelikli ve işletme felsefesine göre yetişmiş
elemanlar bulma imkanı kazanmasını sağlayacaktır.
Eğiticilerin Eğitimi ve Eğitim-Kalite Departmanlarının Oluşması
Kısa-orta vadede yapılabilecek diğer bir öneri ise işletme içinde Eğitim ve Kalite Departmanlarının
oluşturulması, işletmenin çalışanları için kendi eğiticilerini yetiştirmesidir. Mevcut durumda, önemine
rağmen, birçok işletmede Eğitim ve Kalite departmanı bulunmamaktadır. Bu konu büyük ölçekli işletmelerde
İnsan Kaynakları Departmanının bir alt görevi olarak ele alınmaktadır. Oysa ki eğitim yoluyla sürdürülebilir
gelişme yılda birkaç taneyle sınırlandırılabilecek, etkileşimin az olduğu seminerlerin düzenlenmesinden
daha çok kişiye özelleştirilmiş eğitim (kariyer) planlamasını gerekli kılmaktadır. Yetkililerin büyük bir
çoğunluğunun eğitimlerin işletmede verilmesini mekan olarak daha uygun buldukları düşünüldüğünde
orta vadede işletmelerin eğiticilerin eğitimi türünde geliştirilen programlar aracılığıyla kendi eğiticilerin
yetiştirmesi önerilmektedir. Bu programların içeriği, süresi ve şekli ilgili Bakanlık uzmanları, mesleki eğitim
kurumları ve sektör temsilcilerinin yer aldığı bir komisyonda ele alınmalı, hazırlanan taslak programlar pilot
uygulamalarla değerlendirilerek geliştirilmelidir. Ulusal Ajans, Kalkınma Ajansları vb. kurumlar aracılığıyla
“Hayat boyu öğrenme” felsefesinin orta vadede özel sektör içine yerleşmesi, bulgulara göre maliyet olarak
görülmekte olan eğitimin dışarıdan bir kaynakla fonlanmasına imkan yaratacak, ayrıca bu programlar
aracılığıyla çalışanlar mesleki beceri, bilgi ve kültürlerini diğer ülkelerde var olan iyi uygulamaları görerek
artıracak, istihdam edilebilirlikleri yükselecektir.
İşten ayrılma oranı oldukça yüksektir. Artarak devam etmesi sektörü darboğaza sürükleyecektir. Bunun
azaltılması kısa vadede mümkün görünmemekle birlikte uygun politikalarla orta vadede nispi iyileşmeler
sağlanabilir. Çalışanın başka bir sektöre geçmesi durumunda otelcilik sektöründe 1 kişilik istihdam yaratmak
için katlanılan maliyet bir nevi heba olmaktadır. İşletmeler kısa vadede ayrılma mülakatları uygulayabilir
(exit interviews). Böylelikle işten ayrılmaların yapısal, kişisel ve çevresel nedenlerini belirlenebilir. Bazı
Bakanlıkların bu uygulamayı yaptıkları bilinmektedir. Belirlenen nedenlerin çözümü için kısa ve orta
vadeli çözüm stratejileri, oluşturulacak komisyon aracılığıyla üretilebilir. İşe alımlarda uygunluk testlerinin
uygulanması önerilmekle birlikte, işletmelerin vasıflı eleman azlığından hareketle böyle bir eleme sistemini
kısa vadede uygulanması çok da kolay değildir. Kısa sürede Bakanlıklar arasında koordinasyon sağlanması,
işyeri denetimlerinden sorumlu Bakanlığın tespitlerini Kültür ve Turizm Bakanlığıyla daha eşgüdümlü
bir çalışmayla paylaşması, böylelikle kötü çalışma koşullarından kaynaklanan işten ayrılmaların önüne
geçilmesi önerilmektedir (sigortasız, uzun saatler, mesaisiz vb.).
İmaj İyileştirme Kampanyası
İşten ayrılma oranları ve eğitime ilgisizlik bulgusu düşünüldüğünde otelcilik sektörünün yerleşik imajına
yönelik iyileştirici/geliştirici faaliyetlerin planlanması elzemdir. Otelciliğin bir kariyer olarak görülmesi,
sevdirilmesi, zorunluluktan dolayı yapılan bir meslek algısından çıkarılması için itibar kazandırma stratejileri
ve eylemleri ilgili Bakanlık tarafından tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. Otelcilik sektöründe adayı sektöre
kazandırmanın birinci adımı kontrolsüzlük ve yıpratıcılıkla ünlenen staj mefhumunun ciddi bir yasal
düzenlemeyle ele alınmasıdır. Normalde bir gözleme/öğrenme süreci olan staj, stajyerin normal bir çalışan
gibi iş yaptırıldığı emek sömürüsüne dönmüş, plansız yapılan ve stajyeri meslek ve sektörden soğutan bir
uygulama haline gelmiştir. Liseden Üniversiteye geçerken yapılan staj yeterli görülmemektedir. Üniversitede
de aynı sayıda staj yapma zorunluluğu adayı sektörden koparmaktadır. Son sınıfların birinci sınıflara göre
sektöre daha olumsuz bakmalarının altında stajda karşılaştıkları kötü muameleler yatmaktadır.
Bakanlıklar arası işbirliği
165
Yasal Düzenlemeler
Yarı-zamanlı çalışanlar daha çok küçük ölçekli işletmeler tarafından tercih ediliyor bulgusuna rağmen
çalışanların tamamı düşünüldüğünde mesleki eğitim açısından yetersizlik katılımcıların hemfikir olduğu
bir saptamadır. Kısa-orta vadede yarı ya da tam zamanlı çalışanların mesleki yeterliliklerine yönelik
yasal düzenlemeler hızla devam etmeli, bunların denetimleri sıklaştırılmalıdır. İlginç bir şekilde turizm
sektörü çalışanlarının önemli bir kısmının tahsilli olmasına karşın, mesleki yeterlilikleri açısından olumsuz
düşünülmektedir. Burada orta vadede eğitim kurumlarının öğretim programları gözden geçirilmeli, teorik
bilgi ve uygulama arasındaki denge kurulmalı, eğitim kurumlarının uluslararası kuruluşlara akredite olmaları
sağlanmalıdır. Her ne kadar Üniversiteler Bologna süreciyle ders kredilerini Avrupa Birliği normlarına
ulaştırma gayretinde olsalar da içerikler ve derslerden beklenen çıktılar gerçekle örtüşmemektedir. YÖK
ve Milli Eğitim Bakanlığı turizm eğitimi veren okullarında sadece öğrencilerin seçiminde değil, öğretmen
ve öğretim elemanlarının seçimi ve iş yenileme kontratlarında radikal değişime gitmelidir. Orta vadede
yapılacak ve belirli öğretim elemanının bir yılda sektörde bulunma ve uygulama yapmasını düzenleyecek
bu yönetmelik sektör-okul arasında kopuk olan bağları onarabilir. Diğer açıdan mevcut yasal düzenlemeler
gereği sektörde tecrübeye sahip ancak lisans mezunu olmayan özel sektör çalışanlarının Üniversitelerde
ders vermesi olanaklı değildir. Tecrübeli bir mutfak şefinin ya da ön büro müdürünün öğrenciyle eğitim
kurumunda teması ve tecrübesini aktarmasının önü açılmalıdır.
Çevre ve Sürdürülebilirlik
Son dönemlerde farklı sektörlerde gözlemlenen ve müşterilerce olumlu değerlendirilen sosyal sorumluluk
projeleri, sürdürülebilir turizm ve çevre dostu yaklaşımların işletmeciler tarafından ihtiyaç olarak belirtilmesi
turizmin geleceği adına sevindiricidir. Bu bağlamda Bakanlığın uygulamakta olduğu ve çevreciliği özendiren
düzenlemelerin güncellenmesi, çevreye duyarlılık ve enerjinin verimli kullanımı konusunda eğitimlerin
planlanması kısa ve orta vadede işletmelere rekabetçi avantaj sağlayacaktır.
Sürekli Eğitim Politikası
166
Bulgular eğitimin bir zaman önce sonlanmış olmasının (yıllar önce ortaokul, lise ve üniversiteden mezun
olmak) sektörde yaşanmakta olan vasıf sorununun temelinde yattığına işaret etmektedir. Bu nedenle orta ve
uzun vadede sürekli eğitim modellerinin tasarlanması ve uygulanması önerilmektedir. Bu eğitimler sadece
işbaşında değil gelişen teknolojiye uygun olarak aplikasyonlar aracılığıyla da verilebilir olmalıdır. Bulgulara
göre mesleki eğitimler olmakla birlikte bunlar içerik, uygulanış ve beklenen etki açısından tartışmalıdır.
Özellikle en uygun eğitim kurumları arasında özel sektör eğitim şirketlerinin ve Üniversitelerin alt sırada
yer alması bu alanlarda orta vadeli politikaların oluşturulmasını gerekli kılmaktadır. Bakanlık işletmelerce
uygulanabilecek performans değerlendirme kriterleri oluşturmalıdır. Bulgulara göre işletmelerin eğitimi
maliyet olarak görmelerinin altında performansa ne kadar olumlu etki yapıldığının sağlıklı ölçülmemiş
olması yatabilir. Performans değerlendirme kriterleri içinde alınan eğitimlerin niceliksel yönü kadar verim
üzerine olan etkileri uygun dolaylı yöntemlerle ölçülebilir olmalıdır. Genel performans değerlendirmesi için
Turizmde Ulusal Hizmet Kalitesi Barometresi kurulması önerilebilir. Bu barometreyle şirketler ulusal, bölgesel,
kentsel ortalamalara göre mevcut performanslarını kıyaslayabilir, gerekli önleyici ve düzeltici faaliyetlerde
bulunabilir. Veriye dayalı karar almak için değişik Bakanlıklarca turizm ve çalışanlarını ilgilendiren verilerin
ortak bir portalda toplanması, buna dayalı olarak eğitim ihtiyaç analizlerinin sürekli yapılabilmesi, sektörde
hizmet kalitesinin yükselmesine anlamlı katkı sağlayacaktır.
BÖLÜM IV:
BÖLÜM IV: ANAHTAR BİLGİ KAYNAKLARI ARAŞTIRMASI
ANAHTAR BİLGİ
KAYNAKLARI
ARAŞTIRMASI
167
168
8. Araştırma Hakkında
Bu araştırma ANAR Ankara Sosyal Araştırmalar Merkezi tarafından Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkililerince
belirlenen listede yer alan kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşu yöneticileri, üniversite ve meslek
liselerinde görevli eğitimciler ile otellerde turizm sektöründe görülen eğitim ihtiyaçlarına dair söz sahibi
kimselerle yarı-yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler şeklinde gerçekleştirilmiştir.
Derinlemesine görüşmeler 18 Kasım - 19 Aralık 2014 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırma
kapsamında İstanbul, Ankara, Antalya, Muğla, Erzurum, Gaziantep, Diyarbakır ve Samsun’da turizm
sektöründe söz sahibi 43 kişi ile görüşülmüştür.
Tablo 158: Derinlemesine Görüşmelerin Yapıldığı Meslek Grupları
Sıra No.
Görüşülen Meslek Grubu
Toplam
1
STK Yöneticileri
13
2
Üniversite Öğretim Görevlileri
20
3
Otel Yöneticisi
8
4
Kamu Kurumu Yöneticisi
7
5
Lise Müdürü
2
6
Restoran Yöneticisi
2
7
Seyahat Acentesi Yöneticisi
Toplam
1
43
Tablo 159: İllere Göre Yapılan Görüşme Sayısı
İl
Görüşme
Sayısı
1
Ankara
20
2
Antalya
9
3
İstanbul
7
4
Muğla
2
5
Diyarbakır
1
6
Erzurum
1
7
Adıyaman
1
8
Gaziantep
1
9
Samsun
1
Toplam
43
Araştırmada turizm sektörü işgücünün eğitim ihtiyaçları üzerine önceden hazırlanmış on üç soru katılımcılara
yöneltilmiş, katılımcılar da bu sorulara kanaatlerini yansıtacak şekilde, gerekli gördükleri detaylar ile
cevaplamışlardır.
Araştırmanın sonucu kendilerine yöneltilen her bir soru için katılımcıların verdiği cevapların değerlendirilmesi
ile elde edilen bulgular soru sırası ile aşağıda belirtilmiştir. Her bir soru için benzer kurum veya kuruluş
temsilcilerinin cevapları birlikte değerlendirilmiştir.
Sıra No.
169
9. Anahtar Bilgi Kaynakları
Araştırmasının Bulguları
9.1.Turizm Sektörünün Bugünkü Durumu
9.1.1. Kamu Kurumları Temsilcileri
Turizm sektörüne dair söz sahibi kamu kurumlarının temsilcileri, sanayi ve tarım gibi sektörlere kıyasla, turizm
sektörünün daha önemli bir gelir kaynağı olduğu ve gelişme konusunda ciddi bir potansiyelinin bulunduğu
kanaatindedir. Yetkililerin bir kısmı sektörde son 10-12 yılda ciddi gelişmeler yaşandığını doğrudan dile
getirirken, diğer katılımcılar ise, mevcut durumun kötü olmadığını, ancak turizm sektörünün potansiyelini
hakkıyla değerlendiremediğini düşünmektedirler.
Kamu kurumu yetkilileri öncelikle kitle turizmi dışında kalan farklı turizm türlerine yeterince ilgi gösterilmediğini
düşünmektedir. Türkiye misafir ettiği turist sayısı olarak tüm ülkeler arasında ilk onda olmasına rağmen
yoğun geçen sezon dışında otellerin 8 ile 10 ay arasında boş durduğu dile getirilmiştir.
Türkiye’nin özellikle kültürel mirası açısından zengin bir ülke olduğu ve otellerin boş kaldığı dönemlerde
kültür turizminin canlandırılmasının ülkeye gelir olarak fayda sağlayacağını ifade eden kamu yetkililerinin
bir kısmı bu mevsimsellik sorununun giderilmesinin istihdam boyutuna olan etkisine de dikkat çekmişlerdir.
Mevsimsellik nedeniyle nitelikli ve niteliksiz iş gücünde süreklilik sağlayamamanın sektör için bir sorun olduğu
vurgusu yapılmıştır. Kültürel turizmin yanı sıra, sağlık ve ekoturizm gibi Türkiye’nin mevcut kaynaklarının
daha verimli değerlendirilebileceği bir planlamanın yapılmasının işletmeler ve nitelikli çalışanlar açısından
da faydalı olacağı düşünülmektedir.
Ayrıca, “her şey dâhil” programların daha çok alt gelir grubundaki yabancı turistleri cezbettiği, bunun
müşteri yapısını bozduğu, yüksek gelirli ve yüksek harcama yapabilecek turistlerin bu sistem nedeniyle
kaybedildiğine de dikkat çekilmiştir. Aynı zamanda her şey dâhil programlar, müşterinin otel dışındaki
kaynaklara erişimine engel olmakta ve yöre halkını turizm getirilerinden mahrum bırakmaktadır. Bunun
sonucunda turizmden elde edilen gelirlerin, bölgede yaşayan insanların ekonomik düzeyine olumlu katkıları
sınırlı kalmaktadır.
Aynı zamanda, müşteri profilleri belirlenirken yerli turistlerin de erişebileceği bir sistemin gelişimine ihtiyaç
olduğu vurgulanmıştır.
9.1.2. Üniversiteler ve Meslek Liseleri Eğitimcileri
170
Bu grupta yer alan katılımcıların çoğunluğu, daha önce Turizm Şurası’nda gündeme gelen yatak sayısının
arttırılması çalışmaları neticesinde gelen turist sayısında ve gelirde artışlar sağlandığını belirtmektedir. Bu
nedenle sektör yükselme trendini sürdürmektedir. Ama bu grupta yer alan bazı katılımcılar bu görüşle
hemfikir değildir. Onlara göre sektör üst seviyelerde olmadığı gibi, hatta gerilemektedir.
Kamu kurumları yetkililerinin ifadelerine benzer bir şekilde eğitimciler de turizm sektörünün potansiyelini
iyi görmekle birlikte gelişmesi gereken noktalara vurgu yapmaktadırlar. Bazı eğitimciler sektörün gelir
düzeyinde hedeflerin yakalanamadığını belirtirken, bazı eğitimciler de turistik alanları bölge olarak turizme
kazandırmanın gerekliliğinden bahsetmişlerdir.
Otelciliğin hiçbir zaman disipline olamaması bir diğer dikkat çekilen konudur. Bununla ilgili olarak, işe
alma konusunda belli kriterlerin uygulamaya konmasının gerekli olduğu; sadece yabancı dil bilgisi ve dış
görünüşe bakılmasının yeterli olamayacağı ifade edilmiştir. Bilhassa ucuz olması nedeniyle “kendi yöre
halkından başka insanları görmemiş kimseleri” işletmelerde çalıştırmanın hem yerli hem de yabancı turist
için sorun oluşturduğu dile getirilmiştir.
Eğitimciler turizm konusunda eğitim almış kimselerin sayıca yeterli olduğunu ancak turizm okulları
mezunlarının kendi alanlarında çalışamadıkları veya çalışmak istemediklerini söylemişlerdir. Eğitimcilere
göre kurumsal olan işletmelerin haricinde kalan işletmelerde de çalışma koşullarının düzeltilmesi ve
çalışan hakları için belli mevzuatların oluşturulması, alanında eğitimli personelin sektörden kopmasının
önüne geçilmesi için gereklidir. Eğitimcilerden biri yabancı ortakların arttırılmasının da bu soruna bir çözüm
olacağını söylemiştir.
Sektörün kötüye gittiği kanaatinde olan katılımcılar, personelin eğitimi ve sektörün hizmet kalitesinin
yetersizliğinin yanı sıra tanıtım filmlerinin özellikle yabancı hedef kitle için akıl karıştırıcı ve başarısız olduğunu
belirtmişlerdir. Türkiye’nin tarih ve kültürel zenginliklerinin oldukça fazla olduğu ve bunların dünyaya doğru
tanıtılmasının gerekliliği dile getirilmiştir.
Bazı eğitimciler çevresel faktörlerin sektörü olumsuz etkilediğini dile getirirken, örneğin Güneydoğu’da
oldukça fazla turistik alan bulunduğu, ancak terör gibi nedenlerin etkisiyle sektörün buralarda gelişemediği
ifade edilmiştir.
Bu grupta yer alan bazı katılımcılar sektördeki yükselişin yanlış yönde olduğu, kıyıların ve doğa özelliklerinin
tahrip edildiğinden bahsetmiş; yapılan planların uygulanması yerine sık sık yeni planlar yapıldığı, ya da
ileriye yönelik planlar yapmak yerine günü kurtarmak ile meşgul olunduğu yönünde değerlendirmelerde
bulunmuşlardır.
Ayrıca, 2012 yılında Turizm Meslek Yasası’nın çıktığına ancak bunun da hala çözülemeyen önemli sorunları
beraberinde getirdiğine vurgu yapılmıştır.
Önemli bir sorun alanı olarak, turist rehberleri ile ilgili problemlere de dikkat çekilmiştir. Sadece herhangi
bir yabancı dil bildiği için fırsatçılık yapan kimseler yüzünden profesyonel rehberler taban yevmiyesinin
çok daha altında ücretlerle çalışmak zorunda kalmaktadır. Turist gruplarıyla birlikte gelen rehberler de ayrı
bir sorun alanıdır. Bunlar hiçbir denetime tabi olmadığı için, turistlere hangi bilgileri aktardıkları tamamen
kontrolsüzdür.
9.1.3. Otel Yöneticileri
-
Fiyatların uygunluğunun yanı sıra, sunulan hizmetten memnuniyetin de yüksek olması, sektörün
gelişimi üzerinde olumlu sonuçlar yaratmıştır. Hatta bu iki gerekçe, Türkiye’nin turizmde
Yunanistan ve İspanya’dan daha iyi durumda olması neticesini doğurmuştur.
-
Şehir otelciliğinin yanı sıra, din, kültür ve deniz turizminde gelişme kat edilmiştir. Ayrıca, yeterli
tanıtım ve pazarlama yapılması durumunda, kıyı turizmi dışındaki alanların da gelişebileceği
düşünülmektedir.
-
Turizmle ilgili eğitim kurumlarının sayısının artması, hem sektörün genel anlamda öneminin
farkına varıldığını göstermekte, hem de sektöre ivme kazandırmaktadır.
-
Çoğu otel yöneticisi mevsimlik çalışmanın kalifiye çalışanın sektörde devam etmesine engel
olduğuna vurgu yapmıştır. Otelcilik eğitimi konusunda olumlu gelişmeler yaşanmasına rağmen,
Türkiye’de turizmin İstanbul, Antalya ve Anadolu olmak üzere üç farklı bölgede birbirinden
farklı şekilde işlediği ve eğitimli çalışanların İstanbul’da yoğunlaştığı belirtilmektedir. Antalya’da
da nispeten kalifiye çalışan bulunabildiği, ancak Ankara ve İzmir gibi illerde mesleki eğitim
almış çalışan eksikliği yaşandığı dile getirilmiştir.
-
Kongre ve fuarların İstanbul’da toplanmaları nedeniyle, başta Ankara ve İzmir olmak üzere
Anadolu şehir otellerinin yeterli geliri sağlayamadığı ve neticede buna bağlı olarak da nitelikli
çalışanlara İstanbul’daki oteller kadar cazip ücretler öneremedikleri dile getirilmiştir.
Bu olumlu gelişmelerin yanı sıra, turizm sektöründe bazı yapısal sorunlar olduğuna da vurgu yapılmaktadır:
Derinlemesine görüşmelere katılan otel yöneticilerinin çoğunluğu sektörün olumlu yönde ilerlediğini
düşünmektedir. Bunun gerekçeleri sıralanırken kullanılan argümanlar şunlardır:
171
-
Son yıllarda hızla ve kontrolsüz bir şekilde otellerin açılmasının sektör için bir sorun teşkil ettiği,
yerel otellerin uluslararası zincir oteller ile rekabet oluşturamadıkları belirtilmektedir. Ayrıca
farklı sektörlerdeki holdinglerin turizmcilik girişimlerinde bulunmasının da sektör için sorun
olduğu ifade edilmiştir.
-
Sektörün mevcut durumunda, kültür turizminde sorunlar yaşanmaktadır ve deniz turizmi kültür
alanını gölgede bırakmıştır. Özellikle ören yerleri ve müzelerin ücret politikalarının yeniden
gözden geçirilmesinin, kültür turizminin canlanmasına katkı sağlayacağı kanaati dile getirilmiştir.
9.1.4. Restoran İşletmecileri
Sektörün mevcut hali henüz orta seviyede olmakla birlikte, müşteri beklentilerinin karşılanması/müşteri
memnuniyeti ve gelirlerde iyileşme gözlenmektedir.
Turizm personelinin eğitim eksikliği olduğu bilhassa vurgulanmıştır. Personelin özellikle de sezon
başlamadan eğitime tabi tutulmasının önemli olduğu belirtilmiştir.
9.1.5. SeyahatAcentesi
Turizm sektörünün bugünkü durumu konusunda kötümser değerlendirmeler yapılmıştır. Türkiye’de bir
turizm havuzunun olmadığı ve sektör çalışanlarının turizm türüne göre nasıl hizmet vermeleri gerektiği
konusunda bilgilerinin yetersizliği vurgulanmıştır. Ayrıca, turizm sektörünün yabancı ülkelerin Türkiye’ye
genel olarak bakışına, ekonomiye, devalüasyonlara ve hükümetin tutumuna endeksli olduğu; bu durumun
sektörün kırılganlığını arttırdığı belirtilmiştir.
9.1.6. Sivil Toplum Kuruluşları
Turizm sektörüne dair sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin tamamı turizm sektöründe olumlu gelişmeler
yaşandığını söylemiş, ancak her bir temsilci sektördeki sorunlardan biri veya birkaçına dikkat çekmiştir. Bazı
sivil toplum kuruluşu temsilcileri sayısal olarak değerlendirildiğinde turist sayısında gelişmeler olduğunu,
otel sayısının arttığını, havayollarının hızla büyüdüğünü, Türkiye’deki acentelerin dünyaya yayıldığını
söylemiş, ancak gelir açısından bakıldığındaysa pek çok ülkenin gerisinde kalındığından bahsetmiştir.
Sektörde yıllardır süregelen gelişmenin hala devam ettiği, fakat bu seyrin dünya genelindeki gelişmelerin
altında olduğu vurgulanmıştır.
Altı çizilen bir diğer husus, arz-talep dengesizliğidir. Yatak sayısının sürekli artması, arz fazlalığı oluşturmakta
ve bu nedenle ürün ve hizmetler ancak ucuz fiyatlarla pazarlanabilmektedir. Bu dengesizlik kâr oranlarının
düşmesi ve neticede de hizmet kalitesinden taviz vermeyi beraberinde getirmektedir.
172
Mevcut turizm gelirlerinin olması gerekenden daha az olduğunu belirten sivil toplum kuruluşu temsilcileri,
bunun önemli bir nedeni olarak “her şey dâhil” paketlerini görmektedir. Bu paketlerin ilk çıktığı yıllarda
güzel başarılarla sonuçlandığı, ancak döngüsel bir şekilde fiyat ve kalitenin düşüklüğü nedeniyle hitap
ettiği turist kalitesi ve harcama olanaklarının aşağı çekildiği, bunun da sektörde kaliteyi düşürdüğü ifade
edilmiştir. Yeterli gelir sağlanamadığından nitelikli personelin de elde tutulamadığı belirtilmektedir. Her
ne kadar, yemek ve hizmet kalitesinde turizm sektörünün diğer ülkelerle kıyaslandığında iyi bir noktada
olduğunu belirtseler bile, otellerin aralarında rekabet olduğundan, rekabeti devam ettirebilmek adına
konaklama fiyatları düşürülürken hizmet kalitesinden de ödün verilmektedir.
Hizmet kalitesi konusunda en fazla dile getirilen sorun ise nitelikli elemanlarla ilgilidir. Turizm eğitimine
sahip kimselerin sektörden kopması ve niteliksiz, taşeron çalışanlar ile sektörde hizmetlerin yürütülmeye
çalışılması STK temsilcileri tarafından eleştirilmiştir. STK temsilcilerine göre, bu konuda en büyük problem
turizmin mevsimsel olmasıdır. Kültür turizmi, gastronomi turizmi, kongre turizmi gibi yılın on iki ayına
yayılabilecek turizm türlerine ağırlık verilmesiyle, yeterli mesleki eğitim almış personelin sektörden
kopmasının önüne geçilebileceği düşünülmektedir. Mevsimsellik sorunu, nitelikli personeli sektör dışına
itmesinin yanı sıra taşeron ve kayıt dışı personel çalıştırmayı da teşvik etmektedir. Örgütlenmenin hâlihazırda
zayıf olduğu turizm sektöründe, uzun mesai saatleri, kötü çalışma koşulları ve eksik sosyal güvencelerin
hizmet kalitesine olumsuz etkisi olduğu dile getirilmiştir. STK temsilcileri bu konuda yasal düzenlemelere
ihtiyaç olduğunu düşünmektedirler.
STK temsilcileri, Bakanlığın hazırladığı 2023 Vizyon Belgesi’ni çok faydalı bulduklarını ancak bu belgeye
uyulmadığını dile getirmiştir. Sektörde yasal düzenleme yapılması ihtiyacına vurgu yapan STK temsilcileri,
çalışanların çalışma koşullarının iyileştirilmesinin yanı sıra, turizm sektörünün önünü açacak çalışmaların
olması, insan kaynağı ve tanıtımların kalitesinin arttırılması gibi konuların da mevzuatlarda yer almasını
istemişlerdir.
9.2.Turizm Sektörünün Geleceğine Dair Beklentiler
Kamu temsilcilerinin tamamı sektörün geleceğinin parlak olduğu kanaatindedir, hatta Türkiye’deki mevcut
büyümenin Dünya Turizm Örgütü tarafından belirtilen sektörün dünyadaki %3-5 aralığındaki büyüme
ortalamasından fazla olduğu ve bunun daha da gelişmesinin beklendiğini dile getirmişlerdir.
Katılımcılar arasında turizm sektörünün Türkiye’nin ekonomisinde önemli bir yer teşkil ettiği kanaati
hâkimdir; ülkenin döviz kaynaklarının sınırlı olduğu gerçeği ile turizm sektörünün cari açığın kapatılmasında
önemli rol oynadığı düşünülmektedir. Doğru politikaların uygulanması halinde sektörün ülkedeki işsizliğin
azaltılmasında önemli bir rol oynayacağı, hatta dünyadaki turizm pazarında ise diğer ülkelere rehberlik
edecek bir potansiyeli bulunduğu belirtilmiştir.
Kamu temsilcileri sektörün gelecekte daha iyi bir yerde olması için turizm çeşitlerinin arttırılması
gerektiğinden bahsetmişlerdir. Türkiye’nin sadece yaz aylarına değil 12 aya yayılabilen kongre turizmi,
kış turizmi, din turizmi ve medikal turizm türlerinin güçlendirilmesiyle çok önemli bir destinasyon haline
gelebileceği dile getirilmiştir. Ama ülkede turizm sektörü ve alanları gelişirken çevre ve doğal kaynakların
korunması konusunda dikkatli davranılmasına da vurgu yapılmaktadır.
Kamu kurumu temsilcileri turizm sektöründe mevsimselliğin azaltılması???ile istihdam edilecek kimselerin
eğitiminin de öneminin artacağı kanaatindedir. Sektör çalışanlarına geçici bir çalışan gözüyle değil,
yatırım yapılan, uzun vadeli destek alınacak ve sektörün gelişimine katkıda bulunacak bir kitle olarak
değerlendirilmesi gerektiği dile getirilmiştir. Bu bağlamda, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın giderek yoğunlaşan
ve hem müfredatı, hem de uygulamaları değiştirecek nitelikte olan girişimlerinin yavaş yavaş gündemde
yerini aldığı dile getirilmiştir.
Eğitimciler sektörün geleceği konusunda olumlu beklentiler içinde olmakla birlikte bunun ancak doğru
plan ve yatırımlarla yapılabileceği kanaati taşımaktadırlar. Eğitimciler turizmi gelecekte Türkiye’nin en
önemli sektörü olarak görmekle birlikte, sektörün geleceği için trendlerin iyi takip edilmesi, Türkiye’nin
bu pazarda ne kadar yerinin olduğunun tespit edilmesi ve buna göre stratejilerin belirlenmesi gerektiğini
ifade etmişlerdir. Turizm sektörünün daha da geliştirilmesi sürecinde sürdürülebilirliği sağlayacak adımlar
atılması eğitimciler için ayrı bir önem teşkil etmektedir.
Eğitimcilere göre hem dünyada sektörün pazar payının giderek artması, hem de ülkemizin doğal ve tarihi
kaynaklarının zengin olması turizm sektörü için ciddi bir potansiyel oluşturmaktadır. Bu potansiyelden yüksek
verimlilikle yararlanabilmek için turizm sezonunun on iki aya yayılması, kültür, inanç, sağlık turizmlerini
geliştirebilecek eko-çeşitlilik ve biyo-çeşitliliklerin iyi değerlendirilmesi gerektiği dile getirilmiştir.
Eğitimciler güzel otel ve tesislerin yapılmasının sektör için yeterli olmadığı, turistlerin ancak hizmet
kalitesinin artmasıyla tatminkâr şekilde para harcamalarının mümkün olduğunu ifade etmişlerdir. Bunun
için ise çalışanların eğitim ve standardizasyonunun sağlanmasının gerekliliği dile getirilmiştir. Bir eğitimci,
yapılan bir araştırmada nitelikli personelin sektörde ancak beş yıl kalabildiği bulgusunu paylaşmıştır.
173
Nitelikli eğitim konusunda ise sektördeki işletmeler ve eğitim kurumları arasında bir iletişimsizlik olduğundan
bahsedilmektedir. İşletmelerin hangi alanlarda taleplerinin olduğunun eğitimciler tarafından bilinmediği ve
buna rağmen müfredat hazırlığı yapılıp eğitimlerin verildiği belirtilmiştir. Sektöre faydalı olması amacıyla
eğitim verdiklerini, ancak sektörün beklenti ve ihtiyaçları doğrultusunda eğitim vermenin zorunluluğuna
vurgu yapılmış ve bunun da ancak karşılıklı işbirliği ile gerçekleşebileceği ifade edilmiştir.
Otel yöneticileri, turizm sektörünün geleceğinden ümitli olduklarını belirtmişler, özellikle tatil ihtiyaçları
arttıkça sektörün daha da büyüyeceği kanaatindedirler. En büyük handikap ise potansiyelin pozitif yönde
bir ivme kazanmasına rağmen fiyatların düşmesidir.
Otel yöneticileri turizm açısından Türkiye’nin zengin bir ülke olduğu ve bu değerlerin daha fazla çalışmayla
gün yüzüne çıkarılarak turizme kazandırılması gerektiği kanaatindedirler. Öncelikle tatil zamanını 365 güne
yayacak bir yaklaşıma geçilebilmelidir. Kültür turizmi hem genç, hem de orta yaş ve üzerine hitap edebilme
potansiyeline sahiptir ve tanıtım (reklamasyon = şikayet demek Fransızca)konusunda kitle turizminden
daha etkili olabileceği dile getirilmiştir.
Turizmin gelişmesinde yurtdışından katılımcı sağlayabilecek uluslararası fuarların etkili olacağı belirtilerek,
ülkemizin uluslararası fuar organizasyonlarına yönelmesinin turizm üzerine yapacağı olumlu etkiye dikkat
çekilmiştir.
Turizm sektörünün gelişmesi adına güvenlik ve ulaşım sorununun çözülmesi; hem yerli hem yabancı
turiste alternatif ulaşım imkanlarının sunulmasının, charter seferlerinin çoğalmasının, gemi turizmine destek
verilmesinin pazar içinde payın artması için elzem olduğu vurgulanmıştır.
Son olarak, sektörün gelişmesinin ancak insana yatırım yapılmasıyla mümkün olacağı, eğitimli çalışana çok
fazla ihtiyaç duyulduğu ve bunun karşılanabilmesi için devlet desteği gerektiği belirtilmiştir.
Diğer paydaşlar gibi, restoran işletmecileri de sektörün geleceği konusunda olumlu beklentilere sahiptir.
Ama geleceğin yönetilmesi adına, devletin sanayi sektörüne verdiği düzeyde turizm sektörüne de değer
vermesi gerektiği vurgulanmıştır.
Turizmle ilgili büyüme hedeflerinin tutturulabilmesi için sektörün disipline edilmesi gerektiği, bu doğrultuda
işletmelerin birkaç farklı kurum tarafından denetlenmesinin fayda sağlayacağı dile getirmiştir.
174
9.2.5. Seyahat Acentesi
Yakın gelecek için iyimser beklentileri olmadığı ve turist potansiyelinde bir yükselme beklenmediği
ifade edilmiştir. Bölgemizde yaşanan güvenlik sorunları nedeniyle potansiyel turistlerin tercihlerini farklı
destinasyonlara kaydırmaları iyimser olmayan beklentilerin ana nedenidir. Türkiye’de ağırlıklı olarak kitle
turizmi yapıldığı için, sektör savaş-terör gibi gelişmelerden daha yoğun etkilenmektedir.
Sivil toplum kuruluşu temsilcileri turizm sektörünün geleceği konusunda, diğer görüşmecilerin ifadelerine
benzer şekilde şu anki haliyle iyi bir noktada olduğu ve doğru stratejilerin belirlenip uygulanması halinde
hızla gelişme potansiyeli taşıdığını belirtmişlerdir.
Turizm sektörünün dünya genelinde büyüme gösterdiğini söyleyen STK temsilcileri, Türkiye’nin kültürel
varlıklarını, gelenek-göreneklerini, değerlerini ve doğasını koruyabildiği ve sunabildiği ölçüde pastadan
pay alabileceğini düşünmektedir. Sektör tur operatörlerinden havayollarına, tesislerden acentelere kadar
farklı ayaklarında önemli gelişmeler yaşamaktadır. Spor turizmi, kongre turizmi gibi alternatif modellerin de
dâhil edilmesiyle sektör çok daha iyi bir seviyeye gelebilecektir.
Ayrıca, tanıtımlarının daha iyi yapılmasıyla sektörün gelecekte daha fazla güçleneceği belirtilmiştir. Bir
günde dört mevsim yaşanan bu ülkenin tanıtımının yeterince yapılmamasının sektörü olumsuz etkilediği, iyi
tanıtımlarla geleceğe yatırım yapılabileceği ifade edilmiştir. Avrupa’daki çok turist çeken şehirlerin imajını
henüz yakalayamadığımız, bu imajın oluşturulması için tüm tarafların ortak çabasına ihtiyaç duyulduğu, bu
bağlamda bilhassa büyükşehir belediyelerinin sektörle işbirliği yapmasının önemi vurgulanmıştır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, sendikalar gibi sektörün ilgili kurum ve kuruluşlarının bir araya gelerek proje
oluşturmaları gerektiği, görüşülen sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri arasında yaygın bir görüştür. Bir
STK temsilcisi özellikle komşu ülkelerdeki siyasi gelişmelerin Türkiye’nin turizm sektörünü etkilememesi
adına devletin bazı politikalar geliştirmesi ve eksikleri tamamlaması gerektiğini vurgulamıştır. Bir diğer sivil
toplum temsilcisi ise sektörün gelişimi için 2023 planlarının yapıldığını, ancak alınan kararların takibinin
yapılmamasından duyduğu rahatsızlığı dile getirmiştir. Bir katılımcı ise Türkiye’nin şu anda içine girdiği
politikaların İspanya gibi ülkelerin geri dönüş yaptıkları politikalar olduğunu söylemiştir. Mevcut stratejiler
ile ülkeye döviz bırakacak turistlerin ilgisini çekemediğimizi ifade etmiştir.
STK temsilcileri sektördeki insan faktörüne dikkat çekmiş, teknoloji ne kadar gelişse de hizmet sektöründe
her zaman insana ihtiyaç duyulacağını ve bu nedenle insana yatırım yapılması gerektiğini vurgulamışlardır.
Bunun ise ancak nitelikli çalışanlar ile mümkün olacağı kanaati hâkimdir. Geçmiş zamanlarda turizm
sektöründe çalışanların ikinci sınıf muamele gördüğünü ve sektörün bugünkü tutumlarının da bu ifadeyi
destekler nitelikte olduğunu söyleyen bir temsilci, restoranlarda yemeklere iyi paralar ödenmesine rağmen
servisin part-time çalışan meslek okulları öğrencileri tarafından yapılmasının yanlışlığına dikkat çekmiştir. Bu
STK temsilcisi, öğrencilerin servis yapmasını değil sadece izlemesi gerektiğini, çünkü sektörde okullarda
öğretilenlerden farklı şeyler gördüklerini de ifade etmiştir.
Turizmin bir hizmet sektörü olduğunu vurgulayan STK temsilcileri insan kaynakları ve iş gücü ihtiyaçlarının
farklılaşmaya başladığını ve hizmet standartlarının da şeklini değiştirmesinin bir gereklilik olduğunu, bunun
turizm sektörünün nasıl bir geleceğe sahip olacağı üzerinde önemli bir rol oynayacağını belirtmektedirler.
9.3.Turizm Sektörünün Gelişmesine Katkı Sağlayacak Faktörler
Sektörün geleceğinde kamu kurum temsilcileri tarafından önemli bulunan ikinci faktör ise planlama ve
iyileştirme çalışmalarıdır. Ancak katılımcılar yeni projeler ve planlar yapılmasından değil, hâlihazırdaki
planların hayata geçirilmesinden bahsetmişlerdir.
Üçüncü önemli faktör ise standartların belirlenmesi ile ilgilidir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yanı sıra mahalli
idareler tarafından da otellere belge/ruhsat verilmekte ve bir kurum oteli birinci sınıf sayarken diğeri ikinci
sınıf olarak değerlendirebilmektedir. Dolayısıyla bir standardizasyon eksikliği söz konusudur. Konaklama
tesislerinin tek elden kayıt altına alınıp takibinin yapılması sektörün geleceği için önemli bulunmaktadır.
Dördüncü olarak, bir gelenin bir daha gelmesini sağlayabilmek için, turistlerin şu an karşılaştıkları
olumsuzlukların giderilmesi gerektiği, bu nedenle çeşitli alanlarda iyileştirmelere ihtiyaç duyulduğunu
söylemişlerdir. Bu konuda dünya trendlerinin çok yakından takip edilmesi, turistlerin hangi ülkeyi neden
tercih ettiğinin kapsamlı analizinin yapılarak gerekli alanlarda iyileştirmelerle turist çekmede başarı elde
edilebileceğini ifade etmişlerdir. Bu kapsamda, işletmecilerin kâr ve niteliği düşürerek ucuza hizmet
sunmaktansa hizmet ve niteliğin gereklerine yerine getirip maliyeti çerçevesinde bir satış stratejisi
oluşturmaları gerektiği, “her şey dâhil” sisteminin gözden geçirilmesinin de bunun bir parçası olduğunu
belirtmişlerdir.
Kamu kurumu temsilcilerinin hemen hemen hepsi sektörün gelişiminde önem arz eden birinci faktör
olarak, iş gücünün iyileştirilmesinden bahsetmişlerdir. Bu çerçevede temsilciler ifadelerinin detaylarında
çalışanların nitelikli olması, nitelikli kimselerin sektöre kazandırılması, yeterli ücret ve sosyal güvence
sağlanması, çalışma saatlerinin makul şekilde yeniden belirlenmesi, çalışan haklarına değer verilmesi gibi
konulara değinmişlerdir.
175
Kamu kurum temsilcileri arasında en fazla dile getirilen ve sektörün geleceğinde etkisi olacak beşinci faktör
ise turizm türlerinin çeşitlendirilmesidir. Özellikle kültür ve kongre turizminin yanı sıra, ev pansiyonculuğu,
yerel-yöresel ürünlerin pazarlanması gibi alanlarla toplumun turizm sektörüne dâhil edilmesinin de faydalı
olacağı belirtilmiştir. Mevcut turizm anlayışının yerli turiste hitap etmediği, yerli turisti de ülkenin turizm
zenginliklerinden yararlandıracak bir sisteme de ihtiyaç duyulduğu kamu temsilcileri tarafından dile
getirilmiştir.
Son olarak, ulusal ve uluslararası tanıtım ve pazarlamadan bahsedilmiş, uluslararası pazarda markalaşmanın
önemine değinilmiştir.
Turizm sektörünün gelişimine katkı sağlayacak ilk ve en önemli faktör olarak eğitimciler “tanıtım”ı dile
getirmektedirler. Eğitimciler ülkenin tanıtımının doğru şekilde yapılması gerektiğini, farklı turizm türlerinin
geliştirilip her bir turizm türüne göre farklı tanıtım stratejilerinin belirlenmesinin, bu bağlamda gerekirse
bütçe dahi arttırarak, tanıtım filmlerinin çekilmesinin gerekli olduğunu söylemişlerdir. Türkiye’nin değerleri
tanıtılırken ülke imajının ayrı, destinasyonların imajının ise ayrı ele alınması gerektiği ifade edilmiştir. Mesela,
İstanbul’un kendi başına bir destinasyon olduğunu belirten eğitimciler, insanların “Türkiye’ye gidiyorum”
değil “İstanbul’a gidiyorum” dediklerini, bu nedenle diğer bölgelerin de kendi kaynakları ile turizme katkıda
bulunmasına fırsat sağlamak gerektiğini dile getirmişlerdir. Mevcut tanıtımların turist için kafa karıştırıcı
olduğu, Türkiye’nin otantik post-modern bir ülke imajının verildiği, bu nedenle turistlerin Türkiye’den ne tür
bir beklenti içinde olmaları gerektiğini bilemediklerini söylemişlerdir.
Eğitimcilerin dile getirdiği ikinci faktör ise sektör işletmecilerinin, çalışanların ve halkın turistin “tek seferlik
ziyaretçi” olduğu algısının değiştirilmesinin gerekliliğidir. Turisti kandırıp para alma düşüncesi sektörü
geriletmektedir.
Eğitim konusu ise eğitimciler tarafından en fazla dile getirilen üçüncü konudur. Otellerde birçok kategoride
uzman eleman eksikliği yaşandığını belirterek, eğitim sisteminin kapsamlı biçimde değişmesi gerektiğini
söylemişlerdir. Sektörün çok dinamik olduğu, okullarda verilen bilgilerin ise yıllarca hiç değişmediği
vurgulanmıştır. Sektörle bir araya gelinmediği sürece, öğrenciler yıllar boyu aynı hocalar tarafından, aynı
kitaplarla eğitilecek ve sektörün ihtiyaçları hiçbir zaman tam olarak karşılanamayacaktır. Dolayısıyla YÖK, MEB
ve sektördeki işverenler bir araya gelip eğitim için bir yol haritası çizmelidirler. Liselerde eğitimin uygulama
ağırlıklı olduğu, uzun dönemli stajlar yaptırıldığı, ancak öğrencilere teorik bilgiler aktarma konusunda
yeterince başarılı olunamadığı görülmektedir. Mesela lise öğrencilerinin Türkçe’nin telaffuzu, müşteri ile
iletişim, hesaplamada kullanacakları temel matematik, yabancı dil gibi konularda önemli eksiklikleri vardır.
Bu nedenlerle, hangi eğitim kademesinde hangi düzeyde teori ve uygulamanın öğretilmesi gerektiğini Milli
Eğitim Bakanlığı, üniversiteler ve sektör bir araya gelerek planlamalıdır.
176
Eğitimciler için dördüncü önemli faktör ise, turizm planlamasında doğru hedefler ve yeni stratejiler
belirlenmesinde kullanılmak üzere sektöre ait verilerin toplanması ve depolanmasında sürekliliğin
sağlanması, farklı ülkelerdeki hızlı gelişmelerin nasıl gerçekleştiğinin düzenli biçimde takip edilmesidir.
Eğitimciler ayrıca turizm planlamalarının yapılırken çevrenin ve tarihi yerlerin korunmasına önem verilmesi
gerektiğini, bununla beraber kamuoyunu bu konuda bilinçlendirmenin de önemli olduğunu ifade etmişlerdir.
Otel yöneticileri tarafından sektörün geleceği için en fazla dile getirilen konu insana yatırım yapılması
olmuştur. Çalışanların nitelikli eğitim sahibi olmaları, eğitim sisteminin yeniden düzenlenmesi, üniversite
stajyerlerinin sayısının arttırılması gibi talepler eğitimcilerin de vurguladığı sektör ve eğitim kurumları
arasındaki iletişimsizliği tasdik eder niteliktedir. Otel yöneticileri ayrıca yabancı dil konusuna dikkat
çekmişlerdir; iyi eğitim veren devlet okullarından mezun olmalarına rağmen çalışanların dil sorunu nedeniyle
doğru yerlerde konumlanamadığı ifade edilmiştir. Bir otel yöneticisi ise işverenlerin ve işletme sahiplerinin
de turizm konusunda eğitime ihtiyaç duyduğunu dile getirmiştir.
Otel yöneticilerinin sektör için önemli bulduğu bir diğer faktör ise fiyat politikalarının yeniden düzenlenmesidir.
“Her şey dâhil” programların ya tamamen terk edilmesi veya turist profilini üst seviyelere çekecek şekilde
düzenlenmesi gerektiği dile getirilmiştir.
Bazı otel yöneticileri arasında gelişmelerin sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi için devletin daha fazla
sektöre dâhil olması kanaati mevcuttur. Özellikle işverenlere devlet destek ve teşvikleri gerektiği otel
yöneticileri tarafından dile getirilmiştir.
Hem şehir içi, hem de şehirlerarası ulaşımın arttırılması otel yöneticilerinin önem verdiği bir diğer konudur.
Özellikle acentelere teşvikler verilerek hava ulaşımının canlandırılması gerektiği ifade edilmiştir.
9.3.4. Restoran İşletmecileri Yöneticileri
Restoran işletmecileri de diğer paydaşlar gibi sektörün geleceği konusunda en önemli faktör olarak
eğitimden bahsetmişlerdir. Bununla beraber turizmciliğin bir meslek olarak algılanmasının sağlanması,
yapılan işin sevilerek yapılması ve sektörün nitelikli kalıcı personelle çalışmasının gerekliliği vurgulanmıştır.
Temizliğe dikkat edilmesi ve denetimlerin yapılması ise dile getirilen diğer faktörlerdir.
9.3.5. Seyahat Acentası
Seyahat acentası yetkilisi sektörün geleceği için öncelikle otellerin daha iyi bir şekilde denetlenmesi
gerektiğini belirtmiştir. İkinci bir faktör ise sistem içindeki konseptlerin belli bir standarda oturması ihtiyacıdır;
mevcut halde üç ve beş yıldızlı otellerin her ikisinin de “her şey dâhil” konsepti oluşturabilmesi önemli bir
sorun olarak dile getirilmiştir.
Acente yetkilisi için sektör açısından önemli bulunan bir diğer konu ise turistlere olan bakış açısının
değiştirilmesi ve turisti dolandırma ve kandırma fırsatçılığının ortadan kaldırılması gerektiğidir.
Ayrıca konaklama, seyahat acenteleri ve rehberlik üçgeninde bir plan ve koordinasyonun gerekliliğinden
de bahsedilmiştir.
İhtiyaç duyulan yasal düzenlemelerin yanı sıra hedeflenen planların takiplerinin ve denetimlerin düzenli
olarak yapılması STK temsilcilerinin önem verdiği bir diğer konudur. Denetimlerin yılbaşı ve sevgililer günü
gibi günlerde yapıldığı; ayrıca belli üyelikleri bulunan işletmelerin sigara yasağı gibi kurallara uymasına
rağmen diğer işletmelerin uymadığı, denetimlerin yapılmaması nedeniyle de bir haksız rekabet yaşandığı
belirtilmiştir.
STK temsilcilerinin sektörün gelişimi için dile getirdiği bir diğer konu ise sektördeki hizmet kalitesinin
yükseltilmesidir. Bunun için ise personel eğitiminin yanı sıra turizm sektöründeki yöneticilerin bu alanda
eğitim almış, diplomalı ve yabancı dil bilen kimseler olması gerektiği düşüncesi dile getirilmiştir. Bir STK
temsilcisi müteahhitlerin otel yapıp genel müdür olarak tanıdıklarını otelin yönetimine yerleştirmelerinin
hizmet kalitesinin önünde engel teşkil ettiğini söylemiştir. Hizmet kalitesi açısından yeni açılan işletmelerin
devlet ve STK’lar tarafından denetlenmesinin ardından sertifika uygulamasının getirilmesinden
bahsedilmiştir. Sektördeki yöneticilerin turizm konusunda eğitimli olmamasına bağlı olarak devamlılığının
sağlanamaması nedeniyle mesleki eğitim almış kimseler de sektörden kopmaktadır.
Sivil toplum temsilcilerinin sektörün geleceği için önemli buldukları faktörlerin başında devlet politikalarının
güncellenmesi gelmektedir. Katılımcılar 3621 sayılı kıyı kanunu ve 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanununun
gözden geçirilmesi gerektiğini, bu kanunun 1983 yılında yürürlüğe girdiğindeki davranış biçimlerinin
internet ve cep telefonunun insan hayatına girmesiyle çok değiştiğini ve buna ayak uydurmanın önemini
vurgulamıştır. Kamu, STK ve özel sektörün bir araya gelerek turizm sektörünün önünü açacak yasal
düzenlemeleri ve politikaları geliştirmesinin bir ihtiyaç olduğu kanaatindedirler. Katılımcılar ihtiyaç duyulan
düzenlemelerin başında insan kaynaklarını dile getirirken bunu ekonomi politikaları, sosyal ve kültürel
politikalar takip etmektedir.
177
Ayrıca, turizm sezonunun on iki aya yayılması gerektiği, bunun yeni yatırımlar yapılmasına bağlı olduğu ve
bu nedenle sezonu uzatacak yatırımlara devlet desteğinin gerekliliği ifade edilmiştir.
Turizm gelirinin 32 milyar dolar olduğu, ancak tanıtım için sadece 130 milyon dolar ayrılmasının yeterli
olmadığı dile getirilmiştir. Tanıtımlara yatırım yapılmasının daha fazla turisti Türkiye’ye çekeceği, bunun da
sektörün büyümesine katkı sağlayacağı ifade edilmiştir.
9.4.Sektörün Gelişimini Etkileyen Sorunlar ve Çözümleri
Kamu kurumu temsilcileri sektörün gelişimini olumsuz etkileyen 6 önemli faktör sıralamışlardır:
1. Nitelikli iş gücünün yetersizliği: Bu durumun temel nedeni mesleki ve meslek içi eğitimin sektörün
ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak olmasıdır. Turistler ile doğrudan iletişim içinde olan personelin
eğitiminin eksikliğine ise özellikle vurgu yapılmaktadır.
2. Sertifikasyon, denetleme ve belgelendirme konusunda yaşanan sıkıntılar: Turizm işletmeleri
ile ilgili belgelendirme problemi sektörü olumsuz etkileyen faktörlerin başında gelmektedir. Bu
kurumların belge almak zorunda olmaması ya da farklı kurumlardan alınan ruhsatlarla turistik
faaliyetlerin yürütülmesinin yanı sıra, bu kurumların ya denetlenmemesi ya da farklı kurumlarca
denetleniyor olması sorunu iyice derinleştirmektedir. Ayrıca denetimlerin hem fiziki şartları, hem
de hizmet kalitesini kapsaması önerilmektedir. Kokartsız rehberlerin ve kaçak acentelerin varlığı
sektörü olumsuz etkileyen faktörlerdendir.
3. Her şey dâhil sistemi: Bu sistem nedeniyle turist otel içine kapanmakta ve o yöredeki diğer turistik
değerlerden yoksun kalmaktadır. Ayrıca yöre halkı da bu kapalı sistem yüzünden kendi şehrindeki
turizm potansiyelinin dışında kalmakta ve döviz gelirlerinden yararlanamamaktadır. “Her şey dâhil”
anlayışı, otellerde konaklamanın ötesinde aşırı bir tüketime de neden olmaktadır. Kamu kurumu
temsilcileri “her şey dâhil” sisteminin yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini düşünmektedirler.
4. Planlamaların yetersizliği: Ülkemizdeki birçok turizm kaynaklarından yeterince yararlanılmamakta,
özellikle arkeolojik bölgeler doğru değerlendirilip, buralarda turizmin geliştirilmediği ifade
edilmektedir. Bu bağlamda destinasyon yönetiminin zayıflığına da dikkat çekilmektedir; bir
noktada tek bir turizm aktivitesi yerine aynı bölgedeki birden fazla tarihi ve turistik yerin cazibesinin
arttırılması gerektiği belirtilmektedir. Planlama sorununun arkasında yatan en önemli neden
“yönetişim” eksikliğidir ve bunun kamu kurumları ile turizm işletmeleri ve sektör STK’larının ortak
çalışmalarıyla giderilebileceği değerlendirilmektedir. Tıpkı sanayi sektöründe olduğu gibi, turizm
sektöründe de kitle turizmi dışındaki girişimleri destekleyebilecek ve projeler üretebilecek bir
“turizm platformu”nun kurulması önerisinde bulunulmuştur.
178
5. Turizm bilinci: Ülkede turizm konusunda yeterince farkındalık olmadığı, taksicisinden esnafına
kadar turistik bölgelerdeki herkesin bilinçlendirilmesinin turistlerin daha uzun süreli ve sorunsuz
tatil yapmasına olanak sağlayacağı belirtilmiştir. Toplumu turizm konusunda bilinçlendirmek
amacıyla yazılı ve görsel medyadan destek alınabileceği, çeşitli kamu spotları hazırlanabileceği
değerlendirilmiştir.
6. Önyargılar: Türkiye turizm sektörü açısından büyük avantaj sahibi olmasına rağmen
bulunduğumuz coğrafyadaki istikrarsızlıklardan etkilenmektedir. Bunun dışında da turizm sektörü
açısından hedef ülke toplumlarının Türkiye hakkında da çeşitli önyargılara sahip oldukları, bunun
ise doğru ve etkili tanıtım stratejileri ile üstesinden gelinebileceği ifade edilmiştir. Özellikle bilgi ve
iletişim teknolojilerinden yararlanılmalı ve e-turizm gibi fırsatlarla dünya pazarlarına açılabilmelidir.
Üniversite ve mesleki eğitim liselerinde görev yapan katılımcılar turizm sektörünün gelişimini olumsuz
etkileyen faktörleri ve çözüm önerilerini aşağıdaki gibi sıralamaktadırlar:
1. Turizmcilerin sektör algıları: Eğitimcilere göre sektörün gelişmesine engel teşkil eden sorunların
başında turizm konusundaki algı gelmektedir. İşletmelerin turisti tek seferlik misafir olarak görmesi
ve bu nedenle çalışan kalitesini ve yemek kalitesini düşük tutarak müşterileri tatminsizliklerle
ülkelerine göndermeleri, Türkiye konusunda olumsuz kanaatler oluşmasına neden olmaktadır.
2. Turizm eğitimi: Eğitimciler, sektördeki eğitimli personel eksikliğinin sektörün gelişiminde
engel teşkil ettiğini düşünmektedir. Turizmin günü kurtarmaya yönelik geçici bir meslek olduğu
algısının toplumda yaygın olduğu, özellikle turizm öğrencilerinin aldıkları eğitimin halk nezdinde
önemsiz görülmesinin öğrencilerin motivasyon ve meslekte tutunma çabalarını olumsuz etkilediği
belirtilmiştir. Turizm eğitimi gören öğrencilerin kendileri ile ilgili bir algı problemi de söz konusudur.
Öğrencilerin liseden aldıkları eğitimin üzerine sınavsız geçişle üniversiteye devam etmesi, kendi
eğitimlerini lisenin uzantısı olarak görmelerine neden olmakta ve bunun da mesleğe bakışlarını
olumsuz etkilediğinden bahsedilmiştir. Bu sorunun önüne geçmek için ise sınavlı sisteme geçilmesi
veya meslek yüksekokullarının bir yıl zorunlu dil hazırlık derslerine tabi tutulması gerektiği
değerlendirilmiştir. Özellikle dil konusunda eksiklik olduğu dile getirilmiş, işletmelerden gelen
personel taleplerinin öğrencilerin dil sorunları nedeniyle eğitim kurumlarınca karşılanamadığının
altı çizilmiştir. Yabancı dil eğitimi eksikliğinin öğrencileri dile ihtiyaç olmayan alanlarda çalışmaya
yönlendirdiği ve bu nedenle istihdam dengesizliğine yol açtığı ifade edilmiştir. Ayrıca öğrencilerin
eğitim amacıyla gittikleri staj ortamlarında ucuz iş gücü olarak görülüp kendilerini geliştirecek
fırsatların verilmemesi de öğrencileri sektörde çalışmaktan soğutmaktadır.
3. Vasıfsız işgücü: İşletmecilerin ucuz iş gücü arayışı, niteliksiz personel çalıştırması sorununun en
önemli nedenidir. Turizmin bir hizmet sektörü olduğu, her müşterinin ihtiyacına cevap verebilmenin
ancak kişinin sürekli olarak kendisini geliştirmesiyle mümkün olacağını dile getirilmiştir. Servis, bar,
kat gibi eğitimlerin yanı sıra görgü ve protokol eğitimlerinin verilmesi gerektiği, ayrıca sektörün
24 saatlik bir sirkülasyonda olması nedeniyle stresle başa çıkma ve boş zaman değerlendirme
konularında da eğitim ve desteğe ihtiyaç duyulduğu ifade edilmiştir. Meslek içi eğitimi teşvik
edebilmek için, Mesleki Yeterlilik Kurumu’nun birkaç ay eğitim ile vereceği sertifikanın hizmet içi
eğitim olarak değerlendirilmesinin etkili olabileceğini belirtilmiştir. Ayrıca, gerektiğinde yurtdışına
öğrenci göndermenin de sektöre katkı sağlaması açısından etkili olacağı düşünülmektedir.
5. Yanlış yatırımlar: Doğru yatırımların yapılamaması eğitimcilerin dile getirdiği bir diğer sorundur.
Turizm bölgelerinde aşırı yoğunlaşma ve kapasitesinin üzerinde tesisin yapılmış olmasıyla bölgenin
turistik dokusunun yıprandığı ve sürdürülebilirliğin ortadan kalktığı ifade edilmiştir. Tarihi yerlere
otellerin yapılması ve turizmi geliştirmek adına doğanın ve sosyo-kültürel yapının bilinçsizce tahrif
edilmesi en önemli sorunlardır. Bu tür yanlışları engellemek için her bir bölgede turizm adına nelerin
ve nasıl yapılabileceğine dair detaylı çalışmaların yapılması gerekmektedir.
6. Paydaşlar arası işbirliği: Sektörün geleceği ile ilgili planların işbirliği içinde yapılması gerektiği
vurgulanmıştır. Turistlerin bir bölgedeki sadece tarihi yerleri değil, yemek kültüründen bitki örtüsüne,
geleneklerden günlük davranış biçimlerine kadar bütün bir dokuyu hissetme taleplerinin artması
paydaşların işbirliği yapmasını zorunlu kılmaktadır. Belediyeler ve turistik destinasyondaki eğitim
kurumları ortak çalıştaylar düzenleyerek bölge halkının da turizm konusunda bilinçlendirilmesini
sağlayabilirler. Bilhassa, sektörle eğitim kurumlarının işbirliği yapması gerektiğine dikkat çekilmiştir;
sektörün ihtiyacını karşılayacak müfredatın yanı sıra mezunların niteliklerinin ve çalışma şartlarının
değerlendirilmesi ve iyileştirilmesi için paydaşların bir araya gelmesinin önemi vurgulanmıştır.
4. Bölgesel sorunlar ve kriz yönetimi: Eğitimciler tarafından sıkça dile getirilen bir başka sorun
ise komşu ülkelerde yaşanan olumsuz gelişmeler ve terör gibi nedenlerle Türkiye’nin riskli bir
bölgede olduğu şeklindeki turist algısıdır. Bu nedenle kriz dönemlerinin iyi yönetilmesi gerektiği
belirtilmiş, bunun için ise ihtiyaç anında kullanılabilecek aktif stratejilerin geliştirilmesi önerilmiştir.
Kriz dönemlerinde potansiyel turisti çekebilmek için cazip teklif ve indirimlerin olduğu alternatif
turizm politikalarının belirlenmesinin faydalı olacağına inanılmaktadır.
179
7. Tanıtım: Ülkenin tanıtımının yeterince yapılamaması eğitimcilerin dile getirdiği sorunlar arasında
yer almaktadır. Tek bir tanıtım filmi yerine her turist kitlesi için farklı farklı tanıtımların yapılmasının
daha faydalı ve etkili olacağı dile getirilmiştir.
8. Her şey dahil modeli: Eğitimciler hizmet kalitesinin düşüklüğü konusunda işletmelerin ticari
kaygılar içinde olduğundan da bahsetmiş, “her şey dâhil” gibi paketleri eleştirmişlerdir.
9. Alternatif turizm türleri: Eğitimciler alternatif turizm türlerinin geliştirilmesi gerektiğini dile
getirmişlerdir. Dünya üzerinde 126 tane özel ilgi turizmi olduğu ve Türkiye’de bu turizm türlerinden
her birinin yapılabileceği yerlerin bulunduğu ifade edilmiştir. Eğitimciler farklı turizm türlerine
yoğunlaşmanın mevsimsellik sorununu da ortadan kaldıracağı görüşündedirler. Özellikle otellerde
yapılabilecek hafta sonu etkinlikleri mevsimselliği azaltmak açısından büyük işlev görebilir.
Turizm sektörünün gelişmesi üzerinde olumsuz etkileri olan faktörleri otel yöneticileri aşağıdaki gibi
sıralamaktadırlar:
1. Vasıflı personel açığı: Otel yöneticileri sektörün gelişiminin önündeki en büyük engelin vasıflı
personel açığı olduğunu düşünmektedir. Sektörde herkesin garsonluk yapabileceği gibi bir algı
olduğu, hayatında hiç tatile gitmemiş kimselerin dahi çalışan olarak işe alındığı, bunun da sektörü
olumsuz etkilediği dile getirilmiştir. Çalışma süresinin sezonluk olması, maaşların düşüklüğü ve
çalışma süreleri/konaklama gibi diğer koşulların da kötü olması nedeniyle eleman kaybı yaşandığı ve
sürekli bir personel ihtiyacı duyduklarını ifade etmişlerdir. Bu nedenle personelin çalışma şartlarının
iyileştirilmesinin personel sirkülasyonunun da önüne geçeceği kanaatindedirler. Ayrıca, sektörde
çalışanların devamlılığı için kişisel gelişim ve sektöre yönelik eğitim alabilmelerinin desteklenmesi
önerilmiş, işverenlerin bu tür eğitimlerin maliyetinden kaçınmaması gerektiği söylenmiştir.
Çalışanların mesleki eğitim eksikliklerinin yanı sıra dil sorunu da yaşamaları vasıflı personel sorununu
daha da büyütmektedir. Sorunun çözümü için dil eğitimine turizm liselerinden itibaren başlanması
gerektiği vurgulanmıştır. Yanı sıra öğrencilerin yurtdışında eğitim veya staj için gönderilmesinin hem
dil, hem mesleki, hem de özgüven açısından öğrencileri geliştireceği düşünülmektedir. Turizmde
belirli bir ivmenin gerçekleştirilebilmesi için sadece otel ve restoranlarda değil, taksi şoförleri gibi
turistlere hizmet sunan herkesin yabancı dil düzeyinin arttırılması gerektiği de ifade edilmiştir.
İngilizce bilen taksicilerden oluşan bir turizm taksiciliğinin oluşturulabileceği düşünülmektedir.
180
2. Ulaşım sorunları: Otel yöneticileri sektörün önündeki engeller arasında ikinci sırada ulaşım
sorununu saymışlardır. Özellikle şehir içi ulaşım ve yönlendirmelerin yetersiz kaldığını belirten otel
yöneticileri “her şey dâhil” paketlerinin de konukları otelde kalmaya teşvik ettiğini, bu nedenlerle
turistlerin şehirde gezmediklerini, alışveriş yapmadıklarını ifade etmişlerdir. Farklı tatil paketleri
ile turistlerin şehir içinde de vakit geçirmelerini sağlayacak ortam oluşturulmasının, mevsimsellik
sorununu azaltmasının yanı sıra turizmden elde edilen gelirleri de arttıracağı düşünülmektedir.
Ayrıca deniz ulaşımının turizmin gelişmesi açısından önemi vurgulanmış, limanların geliştirilmesiyle
seyahat gemilerinin limanlarımızı konaklama amacıyla kullanılabilmesinin gerektiği ifade edilmiştir.
3. Güvenlik: Öte yandan dolandırıcılık ve kapkaç sorunu otel yöneticileri tarafından büyük bir
handikap olarak dile getirilmiştir. Yabancı dil bilen turizm polislerinin ve sivil polislerin sayısının
artması gerektiği düşünülmektedir.
4. Yanlış yatırımlar: Otel yöneticileri doğru yerlere doğru yatırımların yapılmamasının sektör için
sorun olduğunu söylemişlerdir. Turizm sektörünün geleceği açısından doğru teşviklerin verilmemesi
önemli bir eksikliktir. Ayrıca, devletin misafirhane, kamp, sosyal tesis vs. gibi yerler açarak özel
sektörle bir tür rekabet etmesi de turizm sektörünü olumsuz etkilemektedir. Bazı otel yöneticileri,
Bakanlığın sektörle daha fazla içiçe olmasının, sektörün işleyişini yerinde gözlemlemesinin ve
yapacağı düzenlemeler yahut uygulamalara dair sektörle düzenli iletişim kurmasının sektördeki
plansızlık sorununu azaltacağını düşünmektedir.
5. Altyapı sorunları: Turizmin yaygın olduğu şehirlerde ve özellikle turizm tesislerinin bulunduğu
bölgelerdeki altyapı eksiklikleri de sektöre zarar vermektedir. Belediyelerle ortak çalışmalar
yürüterek altyapı sorunlarının giderilebileceği düşünülmektedir.
6. Sektör içi rekabet: Turizm kuruluşları arasında yaşanan sert rekabet konusu otel yöneticileri
tarafından bir sorun olarak dile getirilmiştir. Bakanlık tarafından bir fiyat standardı belirlenmiş olsa
da, her bir otelin kendince bir yapısı vardır ve ona göre hizmet sunmaktadır. Bu nedenle belirlenen
fiyatların tesislerin özgün koşulları açısından uygunluğunu sağlamak çok da mümkün olmamaktadır.
Ancak herşeye rağmen, aynı seviyedeki otellerde birbirine yakın fiyat belirlenmesi konusunda daha
titiz davranılması gerektiği düşünülmektedir.
7. Ülke imajı: Otel yöneticilerinin bir kısmı ise çevresel faktörlere ve Türkiye’nin yurtdışındaki
imajına değinmişlerdir. Türkiye’deki siyasi gelişmelerin turistlerin ülkemize gelme fikrini olumsuz
etkileyebildiği ifade edilmiştir. Otel yöneticileri uluslararası reklam piyasasında yetersiz kalındığını
dile getirmiş ve Büyükelçiliklerin Kültür ve Turizm Ataşeliklerinin/Müşavirliklerinin daha aktif
çalışması gerektiğini söylemişlerdir.
Restoran işletmecileri, turizmciliğin bir meslek olarak algılanmaması ve geçici/mevsimsel görülmesinin
sektörün gelişiminin önündeki esas sorun olduğunu düşünmektedirler. Bunun yanı sıra;
-
-
personelin eğitiminin eksikliği/yetersizliği
işletmelerin yeterince denetlenmemesi
sektörün geleceğini etkileyen diğer önemli sorun alanlarıdır.
Sektör ve eğitimcilerin işbirliği ile meslek içi eğitimlerin verilmesi, turizmin meslek olarak kabul görmesini
sağlayacak çalışmalar yapılması, tarihi ve kültürel mirasa sahip çıkılması, müşteri memnuniyetinin hedef
olarak tüm sektörce benimsenmesi ve her mevsim için farklı turizm imkânlarının oluşturulması gibi öneriler
dile getirilmiştir.
Seyahat acentası yetkilisi kontrolsüz interaktif tatil ve interaktif turizm çalışmalarının sektörün geleceğini
tehdit ettiğini belirtmiştir. Acente dahi olmadan şirket kurarak internet üzerinden tatil sitesi oluşturan
kimselerin hem turistleri mağdur ettiğini, hem de acentelerin güvenilirliğini sarstığını ifade etmiştir. Yaptırım
eksikliğinin bir diğer ayağı olarak tatil sigortasının zorunlu olmamasını da dile getiren acente yetkilisi, sektörün
önündeki en büyük sorunun ise yalancılık ve müşteriyi aldatma olduğunu söylemiştir. Bu soruna çözüm
olarak inceleme ve denetlemelerin sıkı ve caydırıcı bir şekilde yapılmasını önermiş, belgelendirmelerde
daha titiz davranılması gerektiğini ve kaçak acenteler ile mücadele edilmesinin gerekliliğini vurgulamıştır.
Ayrıca turizm alanında üniversite mezunu olan kimselerin sektörden uzaklaşmasının önüne geçilmesinin
gerektiğini ifade etmiştir.
Sivil toplum kuruluşu temsilcileri, diğer paydaşlarla örtüşen bazı değerlendirmeler yapmakla birlikte, özgün
bazı tesbitler ve önerilerde de bulunmaktadırlar. Turizm sektörünün gelişmesi üzerinde olumsuz etkileri
olan faktörleri STK temsilcileri aşağıdaki gibi değerlendirmektedir:
1. Devlet politikalarının yetersizliği: Sektörün geleceğini en fazla olumsuz etkileyecek husus,
turizm konusunda devlet politikalarının iyileştirilme ihtiyacı, yasal düzenlemelerin güncel ihtiyaçları
karşılamaması, kamu iradesinin standart belirleme ve düzenleyicilikte daha fazla çaba göstermesinin
gerekliliğidir. STK temsilcileri Bakanlık, yerel yönetimler, valilikler ve sektörün katılımıyla “her şey
dâhil” gibi planlar, yatak sayısı, insan kaynakları gibi konuların da tartışıldığı bir ortamda yasal
181
düzenlemelerin yeniden değerlendirilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Bir başka STK temsilcisi
ise yerli turistin aynı otel odası için bir yabancıdan daha fazla ücret ödemesini eleştirmiş ve fiyat
standardının sağlanması gerektiğini söylemiştir. Yerel ve merkezi yönetimler arasında ruhsat ve
belgelendirmelerde entegrasyon problemi olduğu ve bunun da sürdürülebilirliği etkilediğinin altı
çizilmiştir. STK temsilcileri özellikle otel yıldızları konusunda denetlemelerin daha sık ve adil bir
biçimde yapılmasının sektördeki haksız rekabetin de önüne geçeceği kanaatindedirler.
2. Planlama eksikliği: Turizm bölgelerinde henüz doğru bir planlama yapılmadığı, yeni ve acil
planlara ihtiyaç duyulduğu öne sürülmüştür.Planlamaların detaylı yapılması gerektiği konusunda
Antalya’daki altyapının yeni açılacak tesislerin ihtiyacını karşılayacak nitelikte olmayışı örnek
olarak gösterilirken, hangi ilde-hangi yıllarda-kaç tane-kaç yıldızlı otel yapılacağına dair bir “master
plan”a ihtiyaç duyulduğu belirtilmiştir. Bu STK temsilcisi 2634 sayılı kanunda yatırım için her zaman
teşvik belgesi alınabildiğini, ancak bir düzen sağlamak adına hâlihazırda fazla yatak olan yerlerde
yapılacak otel yatırımları için teşviklerin üç yılda bir verilmesi önerisinde bulunmuştur. Bir STK
temsilcisi ise yabancı işçi çalıştırılması mevzuatında kışın iş verilmeyen çalışanların maliyetleriyle
ilgili birçok konuda yeni çözüm önerilerinin bulunduğunu ancak Bakanlık bürokratları, sektör ve
STK temsilcileri bir araya geldiği takdirde bunların konuşulabileceğini söylemiştir. STK temsilcileri
sektörün gelişmesinde planlama ihtiyacı olduğu kadar, alınan kararların takibinin sıkı bir şekilde
yapılmasının gerektiğini pek çok kez vurgulamışlardır.
3. Vasıflı personel açığı: Turizm sektörüne olumsuz etki eden faktörler arasında STK temsilcileri
nitelikli personel sıkıntısını sıkça dile getirmiştir. Personel kalitesini hizmet kalitesi ile bir arada
ele alan STK temsilcileri, turizmin gelişmesi için turistlere sadece yüksek fiyatlarla konaklama
sağlamanın yeterli olmadığını, turistlerin sadakatini kazanabilmek için, ihtiyaçlarının karşılanmasına
yönelik profesyonel yaklaşımların gerektiğini belirtmişlerdir. Lüks otellerde dahi çalışanların kılık
kıyafetlerine varıncaya kadar hizmet kalitesine yeterince dikkat edilmediği ifade edilmiştir. Turistik
tesis yöneticilerinin de sektörel eğitim almış kimselerden oluşmasının hem personel hem de hizmet
kalitesinin artmasında etkili olacağı kanaati hakimdir.
4. Mesleki eğitimin yetersizliği: Turizm alanında verilen eğitimin içeriği STK temsilcileri tarafından
eleştirilen bir başka konudur. Sektörde yabancı ağırlıklı bir turist kitlesinin olduğu ve eğitim sisteminde
yabancı dil ve kültürlerin eğitimine önem verilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Bir başka STK temsilcisi
rehberlik bölümlerinde bile rehberlik yapacak düzeyde İngilizce eğitim verilmediğinden yakınmıştır.
Aynı bölüm ve alanlarda eğitim veren okulların müfredatlarının birbirinden farklı olduğuna değinen
STK temsilcileri, bu sorunun ise turizmciler, eğitimciler ve Bakanlığın bir araya gelerek oluşturacağı
politikalar ile çözülebileceğini belirtmişlerdir.
182
5. Çalışanların sorunları: STK temsilcileri personele sunulan çalışma koşullarının beklenildiği gibi
olmadığı ve mevsimsel işgücü devrinin sorun teşkil ettiğini söylemişlerdir. İşlerin yoğun olduğu
günlerde part-time çalışmanın önünün açılması insanların daha kolay iş bulmasını sağlayacak ve
başka sektörlere kaymasını bir nebze olsa azaltacaktır. Özellikle sendika temsilcileri sendikalı
işyerlerinde çalışanların haklarının korunmasına yönelik yaptırımlarda bulunsalar dahi, sendikasız
işletmelerin çalışan haklarını istismar ederek haksız bir rekabet içine girdiklerine dair sık sık şikâyetler
duyduklarını dile getirmişlerdir. Bu nedenle sektörün sendikalaşmasını yavaşlatan düzenlemelerin
esnetilmesi, çalışanların haklarının korunmasına büyük katkıda bulunacaktır.
6. Turizm çeşitliliği: STK temsilcileri ülkemizde az sayıda turizm çeşitliliğinin mevcudiyetini,
sektörün gelişiminde engel olarak görmektedir. Kültür, doğa ve gastronomi turizmleri gibi alternatif
seçeneklerin geliştirilmesi gerekmektedir. Örneğin kültür turizmini 12 aya yaymak mümkün
olmadığı için, bunun yanı sıra, mutfak kültürü açısında zengin bazı bölgelerimizde gastronomiye
ağırlık verilmesi gibi alternatifler üretilmesinin sürdürülebilirliğin sağlanmasına katkıda bulunacağı
ifade edilmiştir.
7. Tanıtımların yetersizliği: Ülkemizin turizm potansiyelinin pazarlanması için yürütülen tanıtım
faaliyetlerinin yetersiz kaldığı yönündeki kanaat STK temsilcileri arasında da mevcuttur. STK
temsilcileri özellikle kültür turizmi, doğa, yöresel yiyecekler gibi alanlarda tanıtımlara ağırlık verilmesi
gerektiğini söylemiştir. Bir temsilci kendi kültürümüzü başka kültürler ile tanıtmanın yanlışlığına
dikkat çekmiş, yemek kültürümüzün bir parçası olan mantıyı “Turkish ravioli” şeklinde tanıtmak
yerine “mantı” olarak sunmak gerektiğini söylemiştir. Bu STK temsilcisi sadece Türkiye’ye has olan
Türk kahvesi ve ayran gibi içeceklerin açık büfelerde yer alması gerektiğini dile getirmiştir.
8. “Riskli ülke algısı”: STK temsilcileri bölgemizdeki güvenlik sorunlarının turistler açısından caydırıcı
etki yapacağına dikkat çekmiş, turistlerde güvenlik algısının oluşturulması için çözüm üretilmesine
ve istikrara ihtiyaç duyulduğunun altı çizilmiştir.
9.5.Nitelikli Eleman Temini ve İstihdamın Sürekliliğinin Sağlanması
Kamu kurum temsilcileri hem nitelikli personel istihdamının, hem de turizm sektöründe istihdamın sürekliliğinin
önündeki en büyük engel olarak turizm sezonunun on iki aya yayılmamış olmasını görmektedirler. Özellikle
otellerin tatil sezonu dışında kapalı olması veya uygun fiyatlarla pazarlanamamasının personel sayı ve
niteliği üzerinde olumsuz etki yaptığı belirtilmektedirler. Turizmin “sezonluk” bir iş olması, turizm eğitimi
alan gençleri de turizm sektörü dışında işlere yönelmeye itmektedir.
Genel olarak değerlendirildiğinde, kitle turizminin sektör çalışanlarının sürekli istihdamı için yeterli olmadığı;
yayla, kültür, sağlık veya gastronomi gibi çok sayıda alternatif turizm türlerinin gelişmesine yönelik turizm
politikalarına ihtiyaç vardır.
Çalıma koşulları kamu kurumları temsilcilerinin nitelikli eleman istihdamı konusunda dile getirdikleri bir
diğer önemli sorundur. İş kaybetme korkusuyla pek çok elemanın uygun olmayan şartlarda çalıştıkları
öne sürülmüştür. İşverenlerin sadece sezon döneminde 2-3 ay yüksek maaş teklifleri ile kaçak çalışmanın
önünü açtığından bahsedilmiştir.
Eğitimli/vasıflı elemanların işsiz kalmasının bir diğer önemli sebebi de eğitim planlamalarının yapılmamasıdır.
Sektörün talep ve ihtiyaçları bilinmeden eğitim kurumlarından çok sayıda mezun verilmesi nedeniyle
sektörde “eğitimli işsizler” sorunu ortaya çıkmaktadır.
Bir başka eğitimci Bakanlığın turizm yönetmeliğindeki eğitimli eleman zorunluluğu yüzdesini düşük
bulmaktadır. Ancak konuya ilişkin düzenlemeler yapılırken bölgelere göre farklılık göstermesine dikkat
edilmesi gerektiğine de dikkat çekmektedir.
Eğitimciler mevsimsellik sorununun sürdürülebilir istihdam ile çeliştiği, bu nedenle yıl içine yayılan farklı
turizm etkinliklerine ihtiyaç olduğunu söylemişlerdir. Ama etkinlikler arttırılsa bile 12 ay yoğun çalışılmayacağı,
arada oluşacak ölü dönemlerde verilecek eğitimler ile sektörde çalışanların mesleki bilgi ve becerilerinin
arttırılabileceği ifade edilmiştir. Mevsimsellikten kaynaklanan yüksek işgücü devri işletmelerde sadece
zaman kaybına ve ilave maliyetlere yol açmamaktadır. Aynı zamanda, personel sürekli olarak işten çıkarılma
endişesi taşıdığı ve sık sık yeni gelen personeli eğitmek zorunda kaldığı için motivasyon kayıplarına da
neden olmaktadır.
Eğitimli gençlerin sektöre kazandırılması için daha eğitim sürecinden başlayan bir dizi tedbire ve politikaya
ihtiyaç duyulduğunu belirten eğitimciler, öncelikle sektör ve eğitim kurumları arasında işbirliğinin zorunlu
olduğunun altını çizmektedirler. Öğrencilere ilk günden itibaren sektörü tanıma imkânının tanınması ve
geleceğe yönelik fırsatların doğru anlatılması gerekmektedir. Bu nedenle staj sürelerinin arttırılması ve
Eğitimciler eğitimli eleman istihdamının garanti altına alınması, çalışan haklarının korunması ve geliştirilmesi
gerektiği kanaatindedirler. Maddi olarak çalışanların tatmin edilmesi ve çalışma saatlerinin daha uygun hale
getirilmesi eğitimli elemanı sektörde tutmak için önemli unsurlar olarak görülmüştür. Sosyal güvencenin
sağlanmaması da eğitimciler tarafından nitelikli elemanların sektörden ayrılmasında etkili bir faktör olarak
değerlendirilmiştir. İşletmeler eğitimli personel ile eğitimsiz personel arasında bir fark gözetmedikleri için,
eğitimli personeli de en alt seviyelerden başlatmaktadırlar. Bu da, eğitimli personelin sektörden kopmasına
ve alternatifler aramasına yol açmaktadır.
183
denetimlerinin doğru yapılması büyük önem taşımaktadır. Ayrıca öğrencilerin aşçılık vs. gibi uzmanlaşacakları
alanların belirlenip stajların da bu yönde düzenlenmesi lazımdır.
Bu tedbirlerin yanı sıra, öğrencilerin yaptıkları işin önemini kavramalarına yardımcı olması amacıyla, mesleki
rehberlik eğitimi almaları yararlı olacaktır. Sınavsız geçiş sistemi nedeniyle öğrencilerde bir çaba eksikliği
gözlendiği, bunun da öğrencilerin kendi mesleklerine değer vermemesine yol açtığı belirtilmiştir.
Verilen eğitimin sektörün ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte olması öncelikli meselelerden biridir, bilhassa
yabancı dil sorununun çözümüne ağırlık verilmesi sektör açısından büyük önem taşımaktadır.
Otel yöneticileri eğitimli personelin çeşitli yöntemlerle sektörde tutulmasının önemine dikkat çekmişlerdir.
Bu bağlamda, işverenlere büyük sorumluluklar düştüğü, bilhassa nitelikli personele maddi olarak uygun
imkânlar sunulması gerektiği ifade edilmiştir. Uzun mesailer gibi zor çalışma koşullarının yanı sıra, kariyer
planı dahi yapamamalarının nitelikli elemanları gelecek kaygısına sürüklediği ve sektörden kopardığı; bu
nedenle çalışma şartlarının iyileştirilmesinin bir zorunluluk olduğu vurgulanmıştır. Mutlu çalışanın mutlu misafir
demek olduğunun unutulmaması gerektiği ve işyerlerinde bir takım ruhu ve aidiyet bilincinin oluşturulmasına
ihtiyaç duyulduğu ifade edilmiştir. İşçi devir oranlarının düşürülmesinde çalışanların işlerinden memnuniyet
düzeylerinin önemli bir rolü olduğu bilinmektedir. Bu nedenle düzenli olarak bağımsız bir kuruluş tarafından
çalışan memnuniyetinin ölçülmesi ve sonuçlar kapsamında gerekli düzenlemelerin yapılmasının sektörde
bir alışkanlık haline gelmesi büyük yarar sağlayacaktır.
Çalışanların vasıf düzeyini şekillendiren en önemli faktörün örgün eğitim kurumlarından aldıkları eğitim
olduğunu hatırlatan otel yöneticileri, bu teorik donanımlarını iş yerinde sergileyebilecek olanakların
sağlanması gerektiğini vurgulamışlardır. Öncelikle öğrencilerin yeteneklerine göre branşlarda
uzmanlaşmasını sağlamak lazımdır. Buna paralel olarak, öğrencinin kendisine en uygun alanda staj yapması,
stajlar sırasında stajdan sorumlu hocanın öğrenciyi daha sık ziyaret etmesi, öğretmen ile staj yapılan
birimin sorumlusunun koordineli bir şekilde çalışması gerektiği de vurgulanmıştır. Ayrıca staj sürelerinin
uzatılmasının da personelin sektöre girdiğinde daha verimli çalışmasına katkı sağlayacağı kanaati hakimdir.
Otel yöneticileri turizm sektörünün sürekli olarak yenilendiğini hatırlatmış, sektör içinde de sürekli olarak
eğitime önem verilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Ayrıca, işverenlerin çalışanlarına eğitim imkânları
sunmasının ve bu alanda yatırım yapmasının çalışanda değer gördüğü için işyerine karşı bir bağlılık
geliştireceği de unutulmamalıdır.
Okulların kapanma tarihi ile sektörün eleman alım sezonunun uyuşmazlığı da bir diğer sorun alanıdır.
Öğrencilerin mezun olduğu tarihlerde sektör personel ihtiyacı duymadığından mezunlar iş bulamamakta
ve bu nedenle sektörden kopup başka alanlara kaymaktadırlar.
184
Restoran işletmecileri sektörde eğitimli personel istihdamı konusunda bir motivasyonsuzluk gözlemlendiğini
ve bunun önüne geçilmesi gerektiğini ifade etmektedirler. Sektörün gelişimi için eğitimli personele ihtiyaç
duyulduğu, bu nedenle vasıflı çalışanların gelirlerinin arttırılmasının yanı sıra, yasal ve sosyal hakların güvence
altına alınması ve işverenlerin keyfi davranışlarının kısıtlanmasının büyük önem taşıdığını belirtmişlerdir.
9.5.5. Seyahat acentası
Seyahat acentası yetkilisi nitelikli eleman çalıştırmanın masraflı olsa da işletmeye başarı getireceğini
söylemiş; ancak İspanya ve İtalya gibi sektörde %65 turizm eğitimi almış çalışan kotası gibi yaptırımların
olmaması nedeniyle, Türkiye’de eğitimli personel çalıştırma oranlarının düşük olduğunu ifade etmiştir.
Eğitimli personel istihdamı için öncelikle “her şey dâhil” paketlerinin kaldırılması gerekmektedir. Çünkü bu
paketler sadece tüketime dayalıdır ve kaliteli servise, dolayısıyla da nitelikli elemana ihtiyaç duyulmamaktadır.
Acente yetkilisi bu paketlerin işverenleri daha az ücret ile ve sigortasız çalışan niteliksiz eleman istihdamına
teşvik ettiğini belirtmiştir.
STK temsilcilerinin çoğu, çalışma şartlarının iyileştirilmesinin ve eğitimli personelin hak ettiği ücreti
almasının bu personelin sektörde kalmasının ilk şartı olarak değerlendirmektedir. Ancak Türkiye’nin düşük
fiyatla hizmet sunma ve ucuza personel çalıştırma şeklinde bir kısır döngü içinde olduğu kanaati STK
temsilcileri arasında oldukça yaygındır. Bir STK temsilcisi Avrupa’da turistlerin kişi başı 1500 dolardan fazla
gelir bıraktığını, Türkiye’deyse bu gelirin 700 doların altında kaldığını, bu gelir azlığının da sektördeki kötü
çalışma koşullarının temel nedeni olduğuna dikkat çekmiştir.
Hizmet kalitesinin personel kalitesiyle doğrudan bir ilişki içinde olduğunu söyleyen STK temsilcileri,
işyerlerinin sezon bitimiyle personeli işten çıkarmasının sürdürülebilir bir hizmet kalitesi anlayışına ters
düştüğünü belirtmişlerdir. Sürekliliğin sağlanması için sektörün 12 ay hizmet verecek duruma gelmesi
gerektiği STK temsilcileri tarafından sıkça dile getirilmiştir. “Her şey dahil” sisteminin kaliteli hizmete
olanak tanımadığı ve servislerin ucuz iş gücü ile yürütüldüğü öne sürülmüştür. Bir STK temsilcisi de şehir
otellerindeki eğitimli personel sıkıntısının diğer otellere kıyasla daha büyük olduğunu hatırlatmıştır.
Sezonluk çalışma realitesinin yol açtığı sorunların, istihdam ve sigorta mevzuatında yapılacak düzenlemelerle
tamamen ortadan kaldırılamasa bile hafifletilebileceğini ileri süren STK temsilcileri, çeşitli öneriler
getirmişlerdir. Sezonluk çalışma konseptinin tamamen ortadan kaldırılması ve uygulayanlara yönelik ceza
sisteminin getirilmesi gibi sert önerilerin yanı sıra, STK temsilcileri daha rasyonel ve uygulanabilir projelere
de sahiptirler.
İşten ayrılan çalışanlara işsizlik maaşı ödemek yerine bu tür bir ödemenin işletmelere yapılması halinde
çalışanın aynı iş yerinde sezon dışında da tutulabilecektir. Böyle bir çalışmanın çalışanı sezon başında
yeniden iş arama stresinden kurtardığı gibi işverene de yatırım yaptığı eleman ile işe devam etme fırsatı
sağlayacağını ifade etmiştir. Benzer bir başka öneri ise, sezon dışındaki aylarda asgari düzeyde bir maaş
verilerek personelin bu süreyi eğitim ve gelişim için kullanmasının sağlanmasıdır. Kış dönemlerinde turizm
kuruluşlarına vergi kolaylıkları getirilerek istihdamda sürekliliğin sağlanabileceği de bu konudaki bir diğer
öneridir.
STK temsilcileri, sektöre vasıflı eleman hazırlayan eğitim kurumları ile ilgili de değerlendirmeler
yapmaktadırlar. Özellikle, yüksek kademe yerine ara kademede görev alabilecek eğitimli personele daha
fazla ihtiyaç olduğu ve bu nedenle üniversitelerdeki turizm eğitimlerinden daha çok, meslek liselerine
ağırlık vermek gerektiğine dair görüşler dikkat çekicidir.
9.6.Turizm Sektöründeki Eğitim Sistemi Hakkında Kanaatler
Kamu kurumları temsilcileri eğitim sistemini çok parlak bulmadıklarını, hatta ihtiyacı cevaplamak konusunda
yetersizlikleri olduğunu belirtirmişlerdir. Bu eğitim faaliyetinin ana paydaşları olan Kültür ve Turizm Bakanlığı
ile Milli Eğitim Bakanlığı arasında bir iletişim kopukluğu gözlenmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın turizm
sektöründeki işgücü ihtiyacını analiz edip Milli Eğitim Bakanlığı, YÖK ve üniversiteler ile bu çerçevede
stratejiler belirlemesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra, Türkiye’de turizm sektörü ile ilgili en sık dile getirilen
sorunlardan biri ara elaman ihtiyacıdır. Bu nedenle üniversite ve yüksekokullardan çok meslek liselerine
ağırlık verilmesi ve sayılarının arttırılmaması gerekmektedir.
Eğitim içeriklerinin hem yeterli ve güncel olduğu konusunda kamu kurumlarının temsilcileri arasında
ortak bir kanaat söz konusudur. Ama uygulama konusunda yetersiz kaldığı kanaati de kamu temsilcileri
arasında oldukça yaygındır. Özellikle stajların sadece belli aylarda yapılması eleştirilmekte ve teorik eğitim
ile uygulamanın daha iç içe olduğu bir yaklaşıma ihtiyaç duyulduğu dile getirilmektedir. Bir başka kamu
kurumu temsilcisi ise eğitim içeriğinde yabancı dil sorununa dikkat çekmiştir; Türkiye’ye gelen turist
Sektör içi eğitimlere ise daima ihtiyaç olduğu ifade edilmekte; Mesleki Yeterlilik Kurumu ve TURSAB
Akademi gibi çalışmaların başarılı uygulamalar olarak değerlendirildiği belirtilmektedir. Yanı sıra, İŞKUR’un
sektörün hem işgücü taleplerini karşıladığı ve hatta kendi işyerlerinde eğitimler dahi düzenlediğine dikkat
çekerek, bu tür eğitimler iş başında yapıldığından personelin beceri kazanmasında oldukça etkili olduğu
vurgulanmıştır.
185
profiline bakıldığında Almanca, Japonca, Rusça ve Çincenin de bilinmesi gereken diller arasında olduğu
ancak İngilizce eğitiminin dahi henüz çözülmemiş bir sorun olduğunu söylemiştir.
Eğitimciler kendi uzmanlık alanları olan “turizm sektörü ve eğitim” başlığı altında çok detaylı değerlendirmeler
yapmışlardır. Eğitimciler konuyu 6 farklı başlık altında irdelemektedirler:
1. Eğitimcilerin eğitimi: Turizm sektörü ile ilgili eğitim sistemi hakkında en fazla dile getirilen konu
“eğitimcilerin eğitim düzeyi” olmuştur. Turizm eğitimi veren hocaların sektörde tecrübeleri olmamaları
nedeniyle teori ve uygulama arasında uyuşmazlığa dikkat çekmişlerdir. Nitelikli personel yetiştirme
konusunda ancak sektörün ve eğitimcilerin ortak çalışmasıyla başarıya ulaşılabileceği düşüncesi
yaygındır. Tüm eğitimciler, eğitimcilerin sektörü iyi tanıması gerektiği konusunda ve mevcut
sistemde sektör ve eğitim kurumları arasında iletişimsizlik olduğu konusunda hemfikirdirler. Eğitim
Fakültelerindeki turizm bölümlerinin kapatılmasının turizm konusunda ders verecek akademisyen
yetiştirmeye engel olduğunun altı çizilmektedir. Özeleştiri yapan eğitimciler, öğrencilere yeterli dil,
bilgi, yetenek ve tecrübe sunumunda başarılı olamadıklarını kabul etmekte ve eğitimcilerin eğitimi
için yurtdışı olanaklarının değerlendirilmesini önermektedirler.
2. Stajlar: Mevcut eğitim sistemiyle ilgili olarak sıkça dile getirilen bir başka konu ise stajlar olmuştur.
Staj dönemlerinde öğrencilerin Antalya gibi uzak yerlere gönderildikleri, mesafenin bazı aileler için
sorun olduğu ve bu nedenle yerinde uygulamalı eğitim olanaklarının sağlanmasının etkili olacağı
belirtilmiştir. Dolayısıyla, turizm eğitimi veren okulların (lise/ön lisans/lisans) staj yapılabilecek otellere
uzak yerlerde açılmaması önerilmektedir. Ayrıca, meslek liselerinde Nisan ayından itibaren başlayıp
yaz boyunca yaptıkları stajlarda doygunluğa ulaşan öğrencilerin, üniversiteye geldiklerinde yeniden
yapmaları gereken 45 günlük staj konusunda isteksiz/motivasyonsuz oldukları gözlenmektedir.
Bunların dışında, işverenlerin stajyer öğrencileri ucuz işgücü olarak görmeleri nedeniyle yıpratıcı
şekilde çalıştırmalarından dolayı da öğrencilerin bıktırıldığı ve dinamizmlerini kaybettikleri ifade
edilmiştir.
3. Eğitim ve öğrenci kalitesi: Eğitim kurumlarında verilen eğitimin içeriği de eğitimciler tarafından
gündeme getirilmiştir. Sektörle uyumsuzluğun yanı sıra sınavsız geçişler nedeniyle öğrenci kalitesinin
ve eğitim algısının değiştiğine dikkat çekmektedirler. Eğitimde kilit nokta olarak lisenin konumu
vurgulanmaktadır. Meslek liselerinde sadece iş odaklı eğitim verildiğinden, öğrenciler gelişimsel
konularda zayıf kalmakta ve üniversite ortamında bunu telafi edememektedirler. Öğrencilerin
büyük bir kısmı Türkçeyi bile iyi kullanamamakta ve kendilerini ifade etmekte zorlanmaktadırlar.
Sektörün en önemli kriterlerinden birinin iletişim olduğuna dikkat çekerek, öğrencilerin kısa
bir e-posta yazımında dahi zorlandıklarını belirtmektedirler. Bunun en önemli nedeni ise kitap
okumamaları, matematik eğitimi almamaları ve genel kültür konularında bir şeyler öğrenmek için
çaba sarf etmemeleridir.
186
4. Yabancı dil eğitimi: Eğitim sistemiyle ilgili dile getirilen bir diğer konu ise yabancı dildir. Ülkemizdeki
mevcut turizm müşterisi yapısı, İngilizcenin yanı sıra, Almanca ve Rusçayı da rehberler, seyahat
acenteleri ve otel çalışanları için bir zorunluluk haline getirmiştir. Ancak dil eğitiminin, en azından
mutfak dersi kadar ders saati ile öğretilmesi gerektiği, oysa ki mevcut sistemde öğrencilerin lisede
İngilizceyi yeterince öğrenemeden üniversiteye geldiği ifade edilmektedir. Liselerde iyi bir dil
eğitimi verilmemesine rağmen, meslek yüksekokullarında zorunlu hazırlık sınıflarının kaldırılması
bu nedenle eleştirilmektedir. Öte yandan meslek liselerinde yabancı dili kötü olan öğrenciler,
sınavsız olarak Rehberlik Bölümünü tercih edebilmektedir. Bazı öğretmenlerin lisede Sıcak
Mutfak veya Pastacılık eğitimi almış çocukları dahi Rehberlik Bölümüne yönlendirmesi bu nedenle
eleştirilmektedir. Hatta rehberlik için yabancı dile hâkim olmanın yanı sıra sanat tarihi, tarih, mimari
yapılar, doğa ve eko-turizm konusunda da donanımlı olmak gerektiği, oysa ki bu birikimin liselerde
çocuklara temel düzeyde dahi aktarılmadığı vurgulanmaktadır. Rehberlik Bölümünde ise İngilizce,
Almanca ve Fransızcanın hali hazırda belli bir düzeyde de olsa öğrencilere verilebildiği, ama Rusça,
İspanyolca ve İtalyanca gibi dillerde rehberler yetiştirme konusunda zayıf kalındığı ifade edilmiştir.
5. Meslek içi eğitim: Eğitimin sadece okullarla sınırlı olmadığı, sektör içinde de sürekli bir eğitime
ihtiyaç duyulduğu eğitimciler arasında yaygın bir kanaattir. Sektörde sadece profesyonel
işletmelerin hizmet içi eğitime önem verdiklerini, diğer işletmelerde ise böyle bir kültürün
oluşmadığı vurgulanmıştır. Sektördeki firmaların ve meslek kuruluşlarının yanı sıra, üniversite ve
devlet kurumlarının da hizmet içi eğitimi teşvik etmesi gerekmektedir.Ama daha önce hiç turizm
eğitimi almamış vasıfsız bir kişinin de sadece 2 aylık kurs sonunda sektörde çalışmaya başlamasının
da engellenmesi gerektiği ifade edilmiştir.
6. Sektörün eğitime yaklaşımı: Turizm sektöründe faaliyet gösteren firmaların eğitim konusunda
çok bilinçsiz olduğu ve eğitimli personel arayışında olmadıkları konusunda eğitimcilerin kanaati
ortaktır. Eğitimli personeli işe aldıklarında asgari ücret veya daha düşük ücretler ile çalıştırma
eğiliminde oldukları yahut eğitimli ve eğitimsiz personele aynı işleri yaptırdıkları için, bir süre sonra
vasıflı çalışanlar sektörden ayrılmakta ve yerlerine düşük ücretle çalışmaya hazır eğitimsiz kişiler işe
alınmaktadır. İşverenlerin gerekli ücretleri ödememesinin, eğitimli personelin sektörden ayrılmasıyla
sonuçlandığı uzun yıllardır sektörün yaşadığı bir realitedir. Bir eğitimci ise turizmciliğin bir meslek
olarak algılanmadığını, bir meslek odasının dahi olmadığını ifade etmiştir. Bu nedenle işverenlerin
meslek bilinci konusunda eğitilmesi gerektiği, böylelikle vasıflı çalışana saygı duyulabileceği
belirtilmektedir. Ama sorunun giderilmesi için sadece işverenlerin bilinçlenmesini beklemek yanlış
olacaktır. Nitelikli personelin istihdamı konusunda teşvikler verilebileceği, ama bunun öncesinde
mutlaka turizm okulları mezunlarının hangi oranda sektörde kaldığını, ne kadarının ise hangi süreler
sonunda sektörü terkettiğinin iyi analiz edilmesi gerektiğini ifade etmektedirler.
Otel yöneticileri arasında turizm okullarının eğitimlerinin kısmen başarılı olduğu kanaati yaygınsa da,
tam tersi kanaate sahip olanlar da mevcuttur. Otel yöneticilerinin büyük bir kısmı bütün okulları bir arada
değerlendirmenin yanlış olacağı, farklı okulların değişik avantajları olduğunu belirtmişlerdir. Turizm
eğitiminde en büyük ayrım devlet okulları ve özel okullar arasındadır. Özel okula devam edenler genellikle
iyi bir İngilizceyle, sunum teknikleri ve beden dili ile kendini çok iyi ifade edecek şekilde mezun olmakta,
oysa ki devlet okullarında ise yabancı dil sorunu dahi çözülmeden öğrenciler mezun edilmektedir. Ama her
durumda, meslek eğitimi veren örgün eğitim kurumlarının sayısının artmış olması, ülke açısından bir başarı
olarak değerlendirilmektedir.
Eğitim sisteminin yeterince başarılı olmadığını düşünen bazı otel yöneticileri sektör ve eğitim kurumlarının
işbirliğinin zayıf olduğunu ifade etmişlerdir. Bu sorunu hafifletebilmek için öneri olarak sektörün önde gelen
isimlerinin üniversitelerde sık sık seminerler verebileceği belirtilmiştir. Böyle bir çalışma öğrencilerin henüz
okul sıralarındayken sektöre hazırlanmalarına katkıda bulunacak ve vasıflı çalışanların sektörde kalma
oranını arttıracaktır. Otel yöneticilerine göre sektör ancak eğitim sürecinde sevdirilebilir. Sektör ve eğitim
kurumları arasındaki iletişimsizlik nedeniyle eğitim kurumlarında özellikle teoriye ağırlık verildiğini belirten
diğer otel yöneticileri, uygulama konusundaki eksikliklere de dikkat çekmektedir.
Mesleki eğitim veren okullarda eğitim içeriği de otel yöneticilerinin eleştirileri arasında dile getirilmiştir. Ara
personeli yetiştiren meslek liselerinin en önemli kurumlar olduğu, ancak buralarda da eğitim ve müfredatın
bozulduğu ifade edilmektedir. Bulaşık yıkama, tabak silme, sandalye taşıma gibi becerilerin yanı sıra kriz
yönetimi, sorumluluk alma, farklı şeyler üretme gibi konuları öğretmede eksik kalındığı belirtilmektedir.
Ayrıca, sektör için elzem olan yabancı dilin meslek liselerinden üniversitelere geçişlerde hala devam eden
bir sorun olduğuna dikkat çekilmiştir.
Bazı otel yöneticileri meslek içi eğitime vurgu yaparak, eğitimin sektörde çalışılan süre boyunca devam
Turizm eğitiminin mevcut durumuna dair otel yöneticilerinin en sık dile getirdiği konu stajlardır. Otel
yöneticileri sektörde ne olup bittiğinin ancak stajlar ile öğrenilebileceği, zorunlu stajların öğrencilere
önemli meziyetler kattığı ve desteklenmesi gerektiğine inanmaktadır. Ancak, stajlar süresince yeterince
denetim yapılmadığı, bazı işletmelerde staj sürelerinin kısa tutulduğu yahut sadece kağıt üzerinde yapıldığı
ve staj yapılmadığı halde yapılmış gibi gösterildiği sıkça dile getirilmiştir. Otel yöneticileri, öğrencilerin
bilinçli ve azimli oldukları takdirde yaptıkları stajları kendileri için bir kariyer avantajına çevirebileceklerini
ifade etmiştir. Öte yandan bazı otel yöneticilerinin stajyerleri yazları çalıştırdıkları bir işçi olarak görmesinin
öğrencilerin zihninde sektöre dair olumsuz algılar oluşturduğuna da dikkat çekmişlerdir.
187
etmesi gerektiğinin altı çizilmiştir. Hatta bazı otel yöneticileri işletmelerin kendi içlerinde eğitim birimleri
oluşturmalarını ve bu uygulamanın belirli ölçeğin üzerindeki otellerde, özellikle zincir işletmelerde zorunlu
hale getirilmesi önerisinde bulunmuşlardır.
Bazı otel yöneticileri eğitimli personel istihdamında sürdürülebilirliğin önündeki bir engel olarak turizm
okulları mezunlarının beklentileri ile sektörün sunduğu imkânlar arasındaki farklardan bahsetmişlerdir.
Aslında nitelikli personele önerilen ücretlerin az olmadığı ama diğer sektörlere kıyasla düşük kaldığı
için sektörden kopmalar yaşandığı düşünülmektedir. Eğitimli kimseler için sektörün emekli olana kadar
çalışabilecek bir yapıya sahip olmadığı sürece başka iş alanlarına yönelmelerin önüne geçilemeyeceği de
dile getirilmiştir.
Restoran işletmecileri sadece teorik bilgilerin öğretilmesinin yeterli olmadığı, uygulamalara daha fazla
ağırlık verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu nedenle yeni mezunların eğitim eksikliklerini gidermek üzere
başlangıçta alt seviye işlerde çalıştırmak zorunda kaldıklarını, bunun da eğitimli çalışanlarda hayal kırıklıkları
yarattığını ifade etmişlerdir.
Seyahat acentası yetkilisi eğitim sisteminin mevcut halinin başarısız olduğu kanaatindedir. Eğitim sisteminin
teorik olarak verildiğini, çalışma ortamındaysa teori ve uygulamayı birleştiremeyip bocaladıklarını söylemiştir.
Üniversitelerin uygulama otelleri olduğunu ancak haftada üç saatin öğrencilere eğitim için yetmemesinin
yanı sıra, öğrencilerin buralarda gerçek misafirler ile değil kendilerini değerlendirmeye alan hocaları ile
muhatap olduklarını, bununsa öğrencileri gerçek hayata hazırlamadığını ifade etmiştir.
Acente yetkilisi ayrıca yıl boyunca istihdamın sürdürülebilirliğin sağlanamaması ve ekonomik açıdan iyi bir
getirisi olmaması nedeniyle öğrencilerin ve ailelerinin turizm okullarını talep etmediklerini dile getirmiştir.
Sürdürülebilirliğin ise ancak turizmciliğin bir meslek olarak yeniden gözden geçirilip, turizmin de yıl boyunca
yayılmasını sağlamak ile mümkün olabileceğini belirtmiştir.
188
Sivil toplum kuruluşu temsilcilerinin çoğu mevcut turizm mesleki eğitim sistemi ile ilgili olumsuz kanaat
taşımaktadırlar. Genel olarak değerlendirildiğinde, eğitimlerin tamamen yönetici personel yetiştirmeye
yönelik planlandığı, bu nedenle mezunların çalıştıkları pozisyonlardan tatmin olmadıkları, öte yandan
da sektörün birçok alanda ara eleman ihtiyacının devam ettiğini belirtmişlerdir. STK temsilcileri eğitim
sisteminin en önemli parçası olarak meslek liselerini görmektedir. Ancak, sektör-Kültür ve Turizm BakanlığıMilli Eğitim Bakanlığı arasındaki işbirliğinin yeterli düzeyde olmaması nedeniyle verilen eğitimin sektörün
ihtiyaçlarını karşılamadığını dile getirmişlerdir. Öğrenciler stajlar sırasında okulda öğrendikleri ile çelişen
veya teoride hiç öğrenmedikleri ve uygulamada karşılaştıkları pek çok konu olduğunu söylemektedir.
Bu beyanlar da eğitim sistemi ile sektör uygulamaları arasındaki kopukluğu teyit etmektedir. Bir STK
temsilcisi, ders müfredatlarının öğrenciye sektörün bir parçası olduklarını hissettirecek şekilde yeniden
düzenlenmesi gerektiğini, bunun için de turizm şuralarının iyi bir fırsat olduğunu belirtmiştir. Sektörden
insanların üniversitelerde ders vermelerinin bu kopukluğu gidereceğini düşünenlerin yanı sıra, hocaların
sahaya inerek sektörü daha yakından tanıması gerektiğini önerenler de söz konusudur. Bir STK temsilcisi
ise değişik eğitim kurumlarının birbirinden farklı yaklaşımları olduğundan bahsetmiş, tüm okullardaki eğitim
kalitesinin aynı düzeye getirilmesi gerektiğini söylemiştir.
Eğitim sistemi ile ilgili sorunlar arasında en sık dile getirilen konu ise stajların niteliği ve süresidir. Bazı STK
temsilcileri başarılı bir teori ve uygulama sentezi için stajların eğitim boyunca devam etmesi önerisinde
bulunmuşlardır. Ayrıca staj yapacak yer bulma sıkıntısına dikkat çekenler de olmuştur. Daha önce işverenlerin
çoğu stajyerlere ücret ödemiyordu, ancak asgari ücretin 2/3’ü oranında bir ücret ödeme zorunluluğunun
getirilmesiyle pek çok işyeri öğrencileri staja kabul etmemeye başlamıştır. Bu nedenle, çözüm olarak
staj yaptırmanın işletmeler için zorunlu hale getirilmesi gerekmektedir. Ayrıca iş yerlerinde hali hazırda
uygulanan stratejinin 10 kişinin yapabileceği işi 5 kişiye yaptırmak olduğu, bunun ise stajyer öğrencilerde
bir yılgınlığa yol açtığı ve meslekten kopmalarına neden olduğu vurgulanmıştır.
Eğitim içeriğine de değinen STK temsilcileri müfredatın teknolojiyi takip etmede zayıf kaldığını, bazı
yeni bilgisayar programlarının eğitimine ihtiyaç duyulduğunu ve yabancı dil eğitiminin yetersizliğini dile
getirmişlerdir. Bir STK temsilcisi ise yabancı dil ve bazı mesleki dallarda eğitim süresinin uzatılabileceğini
ifade etmiştir.
Sektör içinde eğitim sürekliliğinin olmaması da STK temsilcileri tarafından dile getirilmiştir. Otellerin
eğitimli personel istediği, ancak personellerine eğitim vermeye yanaşmadığı ifade edilmiştir. Buna yönelik
olarak, tıpkı iş sağlığı uzmanları bulundurma zorunluluğu gibi işyerlerinde eğitim ile ilgilenecek birinin de
bulundurulması önerisini getirenler olmuştur. Turizm bakanlığı belgesi verilmeden önce işyerlerine bakanlık
tarafından eğitim verilmesi de bir başka öneri olarak dile getirilmiştir. Bazı STK temsilcileri, sektörün sürekli
güncellendiğini, bu nedenle eğitim ihtiyaçları belirlenirken İŞKUR, işverenler, işçi örgütleri veya çalışanların
temsilcilerinin bir araya gelmeleri gerektiği ifade edilmiştir. Çok paydaşlı bu tür çalışmaların hem strateji
belirlemede, hem de hayat boyu eğitimi sürdürülebilir hale getirmede önemli olduğu belirtilmiştir. Ayrıca
çalışanların mesleki yeterliliklerinin ulusal bazda meslek standartları kapsamında belgelendirilmesi gerektiği,
böylece çalışanın yurtiçi ve yurtdışı iş başvurularında becerilerini kanıtlayabileceği de dile getirilmiştir.
Turist kalitesinin düşük olması nedeniyle özellikle mutfak alanında mesleki eğitim almış kimseler yerine
daha ucuz oldukları için “alaylı”ların istihdam edildiği ileri sürülmüştür.
Son olarak, otellerin yıldızlandırılması esnasında eğitimli personel çalıştırma ve çalıştırılan personelin
niteliğinin de belirleyici faktörlerden olması gerektiği ifade edilmiştir.
9.7.Nitelikli Eleman Yetiştirilmesi İçin Eğitim Modeli Önerileri
Kamu kurumlarının temsilcilerine göre nitelikli personel yetiştirme konusunda ilk yapılması gereken iş,
sektörün ihtiyaçlarının doğru tespit edilmesidir. Bu amaçla kamu kesimi, sektör temsilcileri, eğitim kurumları
ve sektörel STK’lar gibi tüm paydaşlar bir araya gelerek sektörün eğitim ihtiyaçlarını belirlemeli ve eğitim/
öğretim programlarının içeriklerini hazırlamalıdır. Bu işbirliğinin sağlanması konusunda en büyük sorumluluk
da Kültür ve Turizm Bakanlığı’na düşmektedir.
Üçüncü olarak eğitimlerin içeriğine dair değerlendirmeler yapılmış, bilhassa bilgi/iletişim teknolojilerinin
daha etkin bir şekilde kullanılması ve online eğitim, uzaktan eğitim, iş başı eğitim gibi farklı alternatif
eğitim metotlarından yararlanılması gerektiği ifade edilmiştir. Teorik eğitimin yanı sıra, uygulamalı eğitim
imkânlarının önemi ve bu bağlamda stajların en etkili unsur olduğu dile getirilmiştir. Bunlara ilaveten, eğitim
sisteminde ekolojik turizmden kırsal turizme ve ev pansiyonculuğuna kadar farklı alanları kapsayacak
eğitim modüllerinin geliştirilmesi önerisinde bulunulmuştur.
Dördüncü olarak, meslek içi eğitim ihtiyaçları üzerinde durulmuştur. Bir kamu temsilcisi bu konuda yeni
modeller geliştirmek yerine hali hazırda var olan modellerden yararlanılabileceğini belirterek, örnek olarak
da İŞKUR’un İşbaşı Eğitim Programı (İEP)’ndan bahsetmiştir. İEP ile sektörün ihtiyaçlarını giderecek eğitimler
personele verilebilir. Halihazırdaki diğer meslek kurslarının da tekrar gözden geçirilmesi ve etkin bir şekilde
kullanılması gerektiği de ifade edilmiştir. Hizmet içi eğitimin bir sektör standardı haline gelebilmesi için
işverenlerin öncelikle kendi personellerini veya stajyerleri sadece “ucuz” işgücü olarak değil, katma değer
üreten ve işletmeye değer katan asli faktörler olarak görmeleri gerekir. Dolayısıyla temel sorun “bakış
açısı”nın değişmesidir.
Beşinci olarak, eğitimlerin daha çok teknik konularda kalması eleştirilmiştir. Bir çarşafın nasıl katlandığından
ziyade, koridorda karşılaşılan müşteriye günaydın demeyi, telefonda hitap tarzını öğretebilecek eğitimlere
Kamu kurum temsilcileri ikinci olarak, özellikle turizm sektöründe ara eleman ihtiyacına vurgu yapmışlar ve
bu nedenle lise eğitimine önem verilmesi ve turizm meslek liselerinin sayısının arttırılması gerektiğini öne
sürmüşlerdir.
189
ihtiyaç duyulmaktadır. Turistlerin ülkeye geldikten sonra sektör çalışanları ile ilk temaslarındaki izlenimleri,
seyahatten genel memnuniyetleri üzerinde çok etkili olmaktadır. Bu nedenle ön-büro çalışanları veya rehber
gibi kişilerin turistlerle kurdukları iletişimdeki performansları kritiktir. Müşteri ile ilk muhatap olan kişilerin
güler yüz ve nezaket, iletişim ve kişisel gelişim alanlarında eğitim almaları ve küresel yaklaşımlara adapte
olabilecek beceriler edinmeleri gerektiği vurgulanmıştır. Bu eğitimlerin profesyonellerce ve sertifikalı bir
şekilde verilmesinin de çok önemli olduğu belirtilmiştir.
Eğitimciler, sektörün nitelikli eleman ihtiyacını karşılamak için eğitim modelinin total biçimde değiştirilmesi
yerine farklı noktalarda iyileştirmeler yapılmasını daha gerekli görmüşlerdir. İyileştirme alanlarının belirlenmesi
konusunda en fazla öne çıkan kanaat, sektör ve eğitimcilerin işbirliği yapmasındaki ortak faydadır. Sektör
ve eğitim kurumları bir araya gelerek, işyerlerinin ihtiyaçlarının doğru tespiti, eğitim içeriklerinin yeniden
düzenlenmesi ve sektörde işverenlerin eğitimli personelin daha fazla katkı sağlayacağına dair farkındalığının
yükseltilmesi hedeflerini gerçekleştirebilirler.
Eğitimciler ilk önce özeleştiri yapmaktadırlar. Kendilerinin sektörden uzak olduklarını, bu nedenle piyasanın
ihtiyaçlarına uygun mezunların yetiştirilmesinde yetersiz kalabildiklerini ve eğitimci eğitimine ağırlık
verilmesi gerektiğini vurgulamışlardır. Eğitimcilerin “ulusal mesleki yeterlilik düzeylerinin belirlenmesi” dile
getirilen öneriler arasındadır.
Eğitimcilerin ikinci olarak, sektörün yanı sıra eğitim kurumlarının kendi aralarındaki işbirliğinin de nitelikli
eleman yetiştirme konusunda önemli olduğunu belirtmektedirler. Meslek liseleri ile üniversiteler arasında
bir bağ olması gerektiği ve bu kurumlar arasında birbirini tamamlayan bir işbölümüne ihtiyaç olduğu
değerlendirilmiştir. Mesleki eğitimi asla kenara itmeden, hizmet bilinci ve kişisel donanımın öğrencilere
işlenmesi gerektiği, bunun ise ancak meslek liselerinden yüksekokullara kadar uzanan bir zamana
yayılmasıyla gerçekleştirilebileceği ifade edilmiştir.
Eğitimcilerin üzerinde durduğu üçüncü husus, uygulamalı eğitimdir. Okullardaki uygulama derslerinin
yanı sıra, stajların da nitelikli eleman yetiştirilmesindeki önemine dikkat çekilmiştir. Ancak özellikle staj
sisteminde bazı sorunlar yaşanmaktadır. Stajyerlere ücret ödenmesi zorunlu olduğu için, birçok işletme bu
mali külfetten kaçınmakta ve stajyer kabul etmemektedir. Bu durum uygulamalı eğitimi zora sokmaktadır.
Staj imkânlarının kısıtlı olması nedeniyle öğrencilerin uygun olmayan koşullarda çalışmayı kabul ettiklerini,
bununsa olumsuz tecrübelere neden olduğu dile getirilmiştir. Eğitimciler stajların amacının “ne” olduğunun
ve hedeflerinin öğrenci ve işletmeler tarafından iyi bilinmesinin nitelikli personel yetiştirmede çok önem
taşıdığını ifade etmişlerdir. Ayrıca, stajların denetiminin yapılması da öğrencinin gerçekten iyi yetişmesi
üzerinde etkili olacaktır.
Dördüncü iyileştirme alanı olarak belirtilen husus yabancı dil eğitimidir. Gramerden başlayarak yabancı
dil öğretme modelinin başarılı olmadığı, bu nedenle daha çok konuşma odaklı bir dil eğitimi modeline
geçilmesi gerektiğini ifade edilmiştir.
190
Eğitimciler son olarak, nitelikli personel eğitimi konusunda sektörün üzerine düşen paydan da
bahsetmişlerdir. Bir eğitimci öncelikle sektörün nitelikli personelin donanımının ve işletmeye katacağı artı
değerin farkına varması ve turizm eğitimi almış mezunları işyerinde görmek istediği mesajını verebilmesi
gerektiğini söylemiştir. Bazı eğitimciler ise sektörde sürekliliğin sağlanması için çalışan personele yönelik
eğitimlere olan ihtiyacı dile getirmişlerdir. Özellikle zincir işletmelerin öğrencileri uygulamanın içinde tutacak
şekilde kendisine personel yetiştirmesini, hatta devlet ile birlikte okullar açması önerisinde bulunmuşlardır.
Otel yöneticileri nitelikli personel eğitimi konusunda mevcut öğrencilerin “Y Kuşağı” olduğunu vurgulamış,
bu kuşağın klasik eğitim metodlarını çok ağır bulduğunu ve işyerlerine gittiklerinde kendilerine eğitim
vermekten bahsedildiğinde bunaldıklarını söylemişlerdir. Bu nedenle uygulama ve rol-play ile tecrübe
aktarımının sağlandığı daha proaktif eğitim modellerine geçilmesi önerisinde bulunmuşlardır. Sınav
niteliğinden uzak, yaratıcılıkları çok daha fazla arttırıcı, gelişim ve yenilikleri takip etmeye yönelik bilinç
oluşturacak nitelikte eğitimler verilmesinin önemine dikkat çekmişlerdir. Ayrıca, öğrencilere mesleklerini
sevdirme amacı güden eğitim çalışmaları olması gerektiği de ifade edilmiştir.
Öğrencilerin yeteneklerinin eğitim sürecinin başında belirlenip, bu alanlara ağırlık verilmesi otel
yöneticilerince önerilen bir diğer husustur. Üniversitelerdeki turizm eğitiminde branş ayrımlarının çok genel
olması ise eleştirilmektedir. Üniversite ortamında branşların liselere kıyasla daha fazla detaylandırılarak,
gerçek bir rehberlikle öğrencilerin kendi yetenek ve becerilerine en uygun branşlarda uzmanlaşmalarının
sağlanması gerektiği ifade edilmiştir.
Eğitim ihtiyaç analizinin yapılmasının bir gereklilik olduğu da otel yöneticileri tarafından gündeme
getirilmiştir. Otel yöneticileri kendi gözlemlerine dayalı olarak, teorik eğitimlerin -özellikle ön büro ve kat
hizmetleri derslerinin- güncellenmesi gerektiğini, yabancı dile ağırlık verilmesini ve daha kapsamlı bir
bilgisayar eğitimine ihtiyaç olduğunu düşündüklerini belirtmektedirler.
Uygulama eğitimleri ve stajlar otel yöneticileri tarafından da nitelikli personel yetiştirilmesinde oldukça
önemli bulunmaktadır. Ayrıca öğrencilerin, Erasmus gibi programlarla yurtdışında eğitim ve tecrübe
edinmeleri de sağlanmalıdır. Bazı otel yöneticileri stajların sadece üç ay olmasını yeterli bulmadığını dile
getirmiş, daha uzun sürelerde zorunlu staj yapılması, stajların sıkı denetlenmesi ve stajyerlere mutlaka
ücret ödenmesi gerektiğini vurgulamışlardır.
Tüm bunların ötesinde, daha iyi bir eğitim modelinin hayata geçirilmesi için üniversiteler ve sektörün
koordineli çalışmasının bir ihtiyaç olduğu ifade edilmektedir.
Ölü sezonlarda üniversiteler ve sektörün ortaklaşa organize edeceği ve sektörde çalışanların hem bilgilerini
tazeleyeceği, hem de daha yüksek bir motivasyonla sezona başlamalarını sağlayacak eğitimler organize
edilmesi önerilmektedir. Ayrıca sektörel denetimlerin kapsamına meslek içi eğitimlerin de dahil edilmesi ve
iş başında eğitimin zorunlu hale getirilmesi gerektiği de öne sürülmüştür.
Seyahat acentası daha radikal bir öneri de bulunmaktadır. Buna göre okullardaki öğrenciler iki yıl boyunca
“okul eğitimi” alıp, son iki yılda ise tamamıyla “işyeri eğitimi” almalıdır. Mezun olduklarında ise başarılı
öğrenciler, staj yaptıkları kurumda asli kadroya alınarak istihdam edilmelidir. Böylece öğrencilerin stajlarını
ciddiye almaları için bir motivasyonları olacak, işyerleri ise stajyerlerle daha fazla ilgilenecektir.
Sivil toplum kuruluşu temsilcileri de diğer katılımcılara benzer konulara temas etmişlerdir. Eğitim ve sektörün
birbiri ile sıkı bir iletişim ve işbirliği içinde olması zorunluluğu STK temsilcileri tarafından dile getirilen
ilk konudur. Sektörün paydaşlarının bir araya gelerek eğitimle ilgili ihtiyaç analizi yapmaları ve eğitim
müfredatlarının bu çerçevede oluşturulması fikri STK temsilcileri tarafından da ifade edilmiştir. Uygulama ve
yaptırımlar konusunda ise sorumluluk Bakanlık tarafından üstlenilmelidir. Okullarda ders veren eğitimcilerin
sektör tecrübelerinin olmasının sisteme büyük katkıda bulunacağı görüşü hakimdir. Ayrıca, üniversitelerin
düzenleyecekleri panel, seminer ve konferanslara sektörün önemli aktörlerini davet ederek öğrencilere rol
modeller sunmalarının önemi vurgulanmıştır.
Dile getirilen ikinci husus yabancı dil eğitimidir. STK temsilcileri de diğer paydaşlar gibi, yabancı dil
konusundaki yetersizliklere dikkat çekmiş ve eğitim modelinin en önemli boyutunun yabancı dil öğretimi
olması gerektiği üzerinde ittifak etmişlerdir.
STK temsilcileri üçüncü olarak staj konusuna vurgu yapmaktadır. Stajlarla ilgili çeşitli öneriler sunulmuştur.
Bunlar aşağıda sıralanmaktadır:
191
-
Staj sürelerinin yetersizliğinden bahseden STK temsilcileri, belirli bir süre ile staj yapmak yerine, stajların
tüm eğitim süresine yayılması gerektiğini belirtmektedirler. Sağlık meslek liselerini örnek vererek turizm
öğrencilerinin de haftanın belli günlerini okulda teorik eğitimle geçirirken diğer günlerini işletmelerde
uygulama eğitimi ile geçirmeleri önerisinde bulunmuşlardır. Bazı STK temsilcileri ise liselerde stajların
3 ve 4’üncü eğitim yıllarında dönem boyunca yapılması önerisini getirmiştir.
-
Meslek yüksekokullarında stajların son yılda yapılmasının mezuniyetin ardından istihdam olanaklarını
arttıracağı ifade edilmiştir.
-
Stajyer alma konusunda işyerlerinin teşvik edilmesi gerektiği dile getirilmiştir. Bu teşvik sistemi neticede
nitelikli personel istihdamı konusunda işyerlerinin farkındalığını yükseltecektir.
-
Üniversite öğrencileri için özellikle başarılı işletmelerde stajların ayarlanması önerilmektedir. Böylece
öğrencilerin sektörde iş aramaları teşvik edilecek ve başka sektörlere geçmeleri önlenebilecektir.
9.8.Turizm Sektörünün Gelişmesinde Öncelikli Yatırım Alanları
Kamu kurumları temsilcileri turizmin gelişmesi için dört alana yatırımın öncelikli olduğunu belirtmektedirler.
Bunlardan birincisi ve en fazla dile getirileni, turizm türlerinin çeşitlendirilmesidir. İnanç turizminin
geliştirilmesinin yanı sıra kültür, sağlık, doğa, kış ve yayla turizmleri en fazla önerilen turizm türleri arasındadır.
Ayrıca turizm sezonunun 12 aya yayılmasına da vurgu yaparak tatil dönemleri dışında kongre turizminin
geliştirilmesi de önerilmektedir.
Kamu kurumu temsilcileri ikinci öncelikli yatırım alanı olarak eğitimi görmektedirler. Sektör açısından en
kritik ve stratejik kaynak nitelikli personeldir ve bunların eğitilmesi için yapılacak harcamalar bir yatırım
olarak değerlendirilmelidir. Personelin niteliğini ve kalifikasyonunu yükseltebilmek için, örgün eğitimin
yanı sıra iş başında eğitim ve Bakanlık-İŞKUR gibi kurumların düzenleyeceği eğitimlerin de gerekli olduğu
bildirilmektedir. Turizm eğitimleri hem sektör kuruluşları, hem de çalışanlar açısından cazip koşullar ve
fırsatlarla özendirilmelidir.
Turizmin gelişmesi açısından üçüncü önemli yatırım alanı yeni destinasyonların geliştirilmesidir. Sadece
belirli turistik zenginliklere sahip bir bölgenin destinasyon haline dönüşmesi mümkün değildir. Bunun için,
bölgenin çevresel, fiziki ve altyapısal koşullarının iyileştirilmesi ve turizme uygun hale getirilmesi gerekir.
Merkezden yapılan girişimler olsa bile, yereldeki kaynakların doğru yönetilmemesi nedeniyle çok iddialı
projeler atıl kalabilmektedir. Bunun için ise hangi alanda, nereye ve ne tür bir yatırım yapılması gerektiğinin
iyi planlanması zorunludur. Bu bağlamda dikkat çekilen bir diğer husus da ulaşımdır. Turistleri ulaşım
olanakları yetersiz destinasyonlara çekebilmenin çok güç olduğu, bu nedenle turizme açılması istenen
yerlerin öncelikle ulaşım altyapısının güçlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir.
192
Turizmin gelişmesinde dördüncü yatırım alanı mevcut tesislerin yenilenmesidir. Daha fazla tesis inşa etmek
yerine, mevcut tesislerin günümüz turizm değerlerine göre yenilenmesi daha büyük bir önceliktir. Mesela
tesislerin yaşlı ve engelliler için uygun hale getirilmesi ertelenemez bir zorunluluk olarak sektörün önünde
durmaktadır.
Eğitimcilerin turizmin gelişmesi için öngördükleri yatırım alanları, kamu kesimi temsilcilerinin belirttikleriyle
aynıdır.
Eğitimciler, turizmin gelişmesi için yapılması gereken ilk ve öncelikli yatırımların turizm türlerini
çeşitlendirecek projeler olduğunu düşünmektedirler. Turizm türlerinden bahsederken ise en fazla kültür
turizmi dile getirilmiştir. Türkiye’de kültür zenginliği olduğu ve bunun bir fırsata çevrilerek gelir getirici
şekilde turistlere sunulması gerektiği; aynı zamanda da kültür turizminin daha çok zengin turist çektiği ve
bu nedenle de getirisinin daha fazla olacağı öne sürülmüştür. Bazı eğitimciler doğal güzelliklere değinip
rafting gibi sporların yapılabileceği doğa turizmi potansiyeline vurgu yaparken, bazıları ise Türkiye’de hem
Müslümanlar, hem de gayrimüslimler tarafından kutsal sayılan yerlerde din turizminin canlandırılmasını
önermektedir. Kış turizmi ve yayla turizminin yanı sıra kongre turizminden de bahseden eğitimciler bu
alanlara yatırım yapmanın sektörün yıl boyunca aktif olmasına da fırsat tanıyacağı kanaatini taşımaktadır.
Özellikle Antalya gibi yerlerde yeterli yatak sayısına erişildiği için, otel yatırımları yerine, yatak kapasitesinin
daha fazla kullanılmasını sağlayacak yatırım ve politikalara ihtiyaç vardır. Ayrıca termal turizm, av ve golf
turizmlerinin yanı sıra gastronomiye özellikle vurgu yapılması da dikkat çekicidir. Tema müzelerinin sayısının
arttırılmasının turizme önemli katkılarda bulunacağı da bazı eğitimciler tarafından dile getirilmiştir.
Ulaşım ve trafik ise eğitimcilerin yatırım yapılmasını istedikleri ikinci alandır. Bazı eğitimciler genel olarak
ulaşımın sorun olduğunu, özellikle tarihi yerlere ulaşmak konusunda sorunlar yaşandığına dikkat çekmişlerdir.
Avrupa’da bir tren biletiyle farklı destinasyonların olduğu belli bir güzergâhta yolculuk edildiği hatırlatılarak
benzer şekilde üç, beş ve on günlük bölgesel tur ve güzergâhların hazırlanması önerisinde bulunulmuş ve
“insanlar ancak kendilerine bir harita, bir yol verildiğinde onu kullanabilirler” diyerek turistlerin kendi gezi
planlarını ayarlayabilecekleri ulaşım ağlarına yatırım yapılması gerektiği ifade edilmiştir.
Eğitimcilerin değindikleri üçüncü yatırım alanı ise kendi uzmanlık alanları olan eğitimdir. Nitelikli personel
yetiştirilebilmesi için tek yöntem olarak “eğitime yatırım yapılmalı” şeklinde kanaat belirten eğitimciler,
genellikle konuyu fazla detaylandırmadan dile getirmiştir. Ancak, deniz turizmi dışındaki çeşitlere gün
geçtikçe artan ilgi nedeniyle, bu alanlara yönelik personel, rehber ve acente yetkilisi yetiştirmenin önemli bir
ihtiyaç olduğu ifade edilmiştir. Turizmin ana kaynağı olan tarihsel, kültürel ve doğal kaynakların muhafazası
hususunda turizm eğitimi esnasında bir bilinç oluşturulmasının gereğine de vurgu yapılmıştır.
Eğitimcilere göre dördüncü yatırım alanı tanıtımdır. Birbirinden farklı yapısal özelliklere sahip pazarlar
için farklı ürünlerin tanıtım ve reklamlarına ağırlık verilmesinin altı çizilmektedir. Kültürel değerlerin ortaya
çıkarılması kadar, bunların tanıtımının da isabetli yapılması, doğru hedef kitleye ulaşılması için elzemdir.
Eğitimcilerin yatırımlarla ilgili vurguladıkları beşinci husus ise, turizm yatırımlarının yine turizmciler tarafından
yapılmasının büyük önem taşıdığıdır. Yatırımcıların sektör içinden olması durumunda, bina inşa etmenin
ötesinde çevresel faktörlerin daha fazla dikkate alınacağı ve sürdürülebilir bir şekilde tarihi, kültürü, denizi
ve doğayı koruyan, çevreyle iletişim halinde bir otelciliğin gelişeceği yönünde kanaat bildirilmiştir.
Otel yöneticileri yatırım yapılması gereken alanlar sorulduğunda öncelikle “insana yatırım yapılması”
gerektiğini söylemişlerdir. Bazı otel yöneticilerinin ifadeleri bununla kısıtlı kalırken bazıları ise kasıtlarının
“eğitim” olduğunu belirtmiştir. Doğru kişilere, doğru alanlarda, doğru eğitimlerin verilmesinin sektöre
büyük getirilerinin olacağı düşünülmektedir. Bir otel yöneticisi her bölgenin ihtiyaçlarının farklı olduğunu,
otel yapısından seyahat acentesinin çalışma şekline kadar bölgesel farklılıklar olduğunu ve eğitimlerin bu
bölgesel farklılıklar göz önünde bulundurularak verilmesi gerektiğini söylemiştir. Kültürlü, eğitimli, vizyon
sahibi bir nesil yetiştirildiği takdirde, bu kimselerin doğayı ve tarihi koruyacağı, kendini doğru ifade edeceği
ve gelecek olan misafire en üst kalitede hizmeti sunacağı; bu yüksek kalite anlayışı sebebiyle de ülkenin
turistler tarafından daha fazla tercih edileceği konusunda otel yöneticileri arasında mutabakat vardır.
Otel yöneticileri tarafından sıkça dile getirilen ikinci yatırım alanı ise turizm türlerinin yaygınlaştırılmasına
yönelik çalışmalar olmuştur. Otel yöneticileri diğer türlere kıyasla kış turizminden daha fazla bahsetmiş, karın
topluma sevdirilmesi ve özellikle Kayak Federasyonu tarafından kayak sporunun tanıtılması gerektiğini
söylemişlerdir. Diğer turizm türleri arasında ise spor ve sağlık turizmleri ve bu bağlamda da kaplıca turizmine
dikkat çekmişlerdir. Ancak bilhassa kaplıca turizminin devre mülk kültürüyle yürütülmeye çalışıldığı, ancak
insanların devre mülk konseptini çok iyi bilmemeleri nedeniyle sıkıntı yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Bunların
dışında, hem zengin bir yemek kültürümüz, hem de yetişmiş aşçıların varlığından hareketle, gastronomiye
daha fazla yatırım yapılması önerilmiştir. Kongre turizmi, otel yöneticilerince yatırım yapılması gereken
alanlardan biri olarak değerlendirilmektedir. Ama bunun için yeni ve yüksek standartlı kongre merkezlerinin
yapılması zorunluluktur. Otel yöneticileri turizm türlerinin arttırılmasının turizmi yılın 12 ayına yayacağını ve
bunun sektör için büyük bir ihtiyaç olduğunu dile getirmişlerdir.
Otel yöneticileri sektörün ilerleyebilmesi üçüncü yatırım alanı olarak ulaşımı zikretmektedirler. Tren ve ucuz
193
uçak biletleri ile yolculuk imkânlarının arttırılmasının sadece turistler için değil sektör çalışanları için de iyi
olacağı, daha fazla seyahat ettikçe turizme bakışın gelişeceği, bilgi ve birikimlerin artacağı ifade edilmiştir.
Otel yöneticileri için turizmin gelişmesi üzerinde etkili olacak dördüncü yatırım alanı, yeni destinasyonların
sektöre kazandırılmasıdır. Yeni destinasyonlara ilgiyi arttırabilmek için, farklı yörelerdeki tabii güzellikleri
ve oradaki kültürel dokuyu bozmadan “hem dokusu, hem tadı, hem görüntüsüyle her şey en iyi yerinde
güzel olur” anlayışının yayılması gereklidir. Çevrenin ve tarihi dokunun korunmasına yönelik yatırımların
yapılmasında, tarihi değerlerin ortaya çıkarılıp otantik yapısını bozmadan turizm amaçlı değerlendirilmesinde
belediyelerin daha etkin çalışması gerekir. Belediyelerin yanı sıra, illerin ticaret odaları, ticaret borsaları ve
il turizm müdürlüklerinin de yeni destinasyonların oluşturulması ve tanıtımında sorumluluk üstlenmeleri
gerekmektedir.
Restoran işletmecileri de turizmin gelişmesi için en öncelikli yatırım alanının, işgücünün eğitimli hale
getirilmesi olduğu kanaatindedirler. Eğitim sürecinde üniversiteler ve sektör profesyonellerinin birlikte yer
almalarının, öğrencilerin yetişmesi üzerinde daha olumlu katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Hatta insan
kaynağına yapılan yatırımın sadece vasıf düzeyini yükseltmekle sınırlı kalmamalıdır. Bunun yanı sıra çalışma
saatleri, ücretler, mevsimlik çalışmadan kaynaklanan sorunlar ve diğer çalışma koşullarının da birlikte
iyileştirilmesi gerekir.
Ulaşım olanaklarının arttırılması ve tesis kalitesinin yükseltilmesi diğer öncelikli yatırım alanları olarak tesbit
edilmiştir.
Turizmin gelişmesinde öncelikli iki faktör vardır. Bunlardan birincisi, işgücünün eğitilmesi ve mesleki vasıf/
becerilerinin yükseltilmesidir. İkinci önemli faktör ise planlamadır. Ülkeye gelen turist sayısı değişmediği halde
yatak sayısının arttırılması sektörde dengeleri bozmakta, gereksiz ve sert rekabete yol açmakta, neticede
ise fiyatları düşürmekte ve “her şey dahil” gibi sektöre irtifa kaybettiren uygulamaların yaygınlaşmasına
neden olmaktadır. O nedenle yeni yatırımların miktarı, tesis türü ve lokasyonu mutlaka turist sayısındaki
projeksiyonlar baz alınarak planlanmalıdır.
194
STK temsilcileri turizmin gelişmesi için gerekli ilk yatırım alanının yeni turizm türlerinin yaygınlaşması
olduğunu düşünmektedirler. Mevcut turizm yapımız deniz, kum ve güneş üçgenine sıkışmış durumdadır. Bu
yüzden alternatif turizm türlerine yatırım yapmak gerekmektedir. Çeşitli turizm alternatifleri için önümüzde
büyük fırsatlar bulunmaktadır, örneğin Avrupa halkları giderek yaşlandığı için sağlık turizmine ilgi ve ihtiyaç
önümüzdeki dönemde daha da artacaktır. Ancak sağlık turizmi hali hazırda belediyelere bağlı 5-10 kişi ile
işletilen yerlerde yürütülmektedir ve bu tesisler turistler için hiç cazip değildir.Sağlık turizminin yanı sıra,
özellikle Karadeniz bölgesinde avcılık ve dağcılık, kültür, spor ve gastronomi turizmleri STK temsilcileri
tarafından yatırım yapılması gerekli görülen türlerdir.
STK temsilcilerine göre ikinci yatırım alanı yeni destinasyonların turizme kazandırılması olmalıdır. Halihazırda
turizm yatırımları Türkiye’de belli noktalarda yoğunlaşmaktadır. Ancak Anadolu’nun her bir noktası
turizm açısından önemli zenginliklere ve potansiyellere sahiptir. Ulaşım olanaklarının eskiye kıyasla çok
gelişmiş olması, Anadolu’nun çeşitli bölgelerinin düşük maliyetlerle turistik alanlar haline gelmesine imkan
tanımaktadır. Bu tür yeni destinasyonlar farklı kültürleri tanımayı arzu eden turistler için oldukça caziptir.
Üçüncü olarak, eğitime yatırım yapılması, diğer gruplarda olduğu gibi STK temsilcileri tarafından da dile
getirilmiştir. Turizm okullarının turizmin gelişmekte olduğu yerlere yapılmasına özen gösterilmesi eğitimle
ilgili öncelikli hususlardandır. Ayrıca eğitim müfredatlarının tek tip olmaktan çıkarılıp güncellenmesi ve
okulun bulunduğu bölgedeki hakim turizm türüne göre farklılaştırılması da gerekmektedir.
Dördüncü olarak, konaklama ve ziyaret süresini uzatacak yan cazibe unsurlarının geliştirilmesi önerisinde
bulunulmuştur. Temalı parklar ve eğlence merkezlerinin yanı sıra, Anadolu turizminin geliştirilmesi için
bu bölgelerde güzel restoranlara ve alışveriş merkezlerine ihtiyaç olduğu belirtilmiştir. Mevcut otellerin
yenilenmesi gerektiği, çünkü görselliğin turistler için önemli olduğu da bazı STK temsilcileri tarafından ifade
etmiştir.
STK temsilcileri son olarak, turizmi geliştirecek yatırımların “nasıl” yapılması gerektiği üzerinde de ısrarla
durmuşlardır. Yatırımların bilgi ve analiz temeline dayalı planlara göre yapılması, turizm sektöründe başarıyı
getirecektir. Gelişen turizm trendlerinin takibinin yapılması da turizm planlaması için önemli bir girdi olacaktır.
9.9.Turizmde Yeni Trendler ve Türkiye
Kamu kurumu temsilcileri, turizm sektöründeki en önemli ve temel trendin yeni turizm türlerine yöneliş
olduğu konusunda fikir birliği içerisindedirler. Dünyada kitle turizminin popülerliğini yitirmeye başladığı,
ama Türkiye’de bu turizm türüne hizmet edecek daha fazla otel yapılmaya devam edilmesinin bir süre
sonra turizm sektörünün tıkanmasına neden olacağı, bu nedenle kitle turizmi ile diğer türler arasındaki
dengenin yeniden şekillendirilmesi gerektiği dile getirilmiştir.
Tarihi ve kültürel değerlerin pazarlandığı kültür turizmi, Türkiye’nin en avantajlı olduğu alan olarak pek çok
kamu kurumu görevlisi tarafından ifade etmiştir.
Sağlık ve kongre turizmlerinin dünya genelinde arttığı belirtilirken, Türkiye’nin bu turizm türlerine elverişli
olduğu ve özellikle büyükşehirlerde kongre turizminin yapılabileceği belirtilmiştir. Ülkelerin nitelikli turist
çekme amacında olduğu ve bunun sağlık turizm gibi spesifik kitlelere hitap ederek gerçekleştirildiği
vurgulanmıştır. Dünyada 65 yaş ve üzeri emekli turistin yeni hedef kitle olması sağlık turizmin gelişmesinin
bir başka göstergesi olarak dikkat çekmektedir. Türkiye’de sağlık sektöründe hizmet kalitesi dünya
standartlarının üstündedir ve fizik tedavi, rehabilitasyon, kaplıca gibi çok sayıda alanda sağlık turizmi
potansiyeli mevcuttur. Bu potansiyelin iyi değerlendirilmesinin sektöre yüksek bir katma değer kazandıracağı
düşünülmektedir.
Turizmde yeni trendlerin neler olduğu konusunda eğitimciler, kamu kurumlarının temsilcileriyle fikir birliği
içindedir. Eğitimcilere göre de, tüm dünyada turizm sektörü ile ilgili ana trend, yeni turizm türlerinin gelişmesi
ve bu yeni alanların toplam turizm pastası içindeki payının gün geçtikçe artmasıdır. Önümüzdeki süreçte
turizmdeki rekabetçi üstünlük, bu yeni türler üzerinden sağlanacaktır. Farklı yaş gruplarına göre değişen,
alternatif turizm türleri söz konusudur. Genç yaş grupları için spor, dağ, eğlence ve gençlik turizmleri
yaygınlaşırken, ekoturizm, sağlık turizmi, gastronomi ve yayla turizmi gibi daha ileri yaşlara hitap eden
turizm türleri de hızla gelişmektedir. Günümüzde ve gelecekte farklı sosyo-demografik gruplar için farklı
turizm ihtiyaçları belirginlik kazanmaktadır.
Eğitimcilerin büyük kısmı dünyada gelişmekte olan turizm türlerinin başında kültür turizminin olduğundan
ve bundan yararlanmamız gerektiğinden bahsetmiştir. Bilhassa Mezopotamya kültürünün daha fazla
öne çıkarılarak farklı inanç ve dinlerin kardeşliklerinin yaşandığı yerlerin turizme kazandırılabileceği
belirtilmiştir. Bazı eğitimciler ise kültür turizmi ile genç kitlelere de ulaşılabileceğini; dünya barışına da katkı
sağlayacak biçimde kültürümüzü tanıtıp diğer kültürlerle kaynaştıracak devlet destekli gençlik projeleri
Başka bir trend olarak, turistlerin artık daha bireysel veya küçük gruplar halinde tatil yapmayı tercih ettiği
de belirtilmiştir. Turistler şehirle daha içi içe olmayı tercih etmektedir ve bu nedenle Türkiye’nin artık
havaalanından otele, otelden havaalanına giden turist anlayışından kurtulması gerekir. Ayrıca “toplum
temelli turizm” konusuna vurgu yapılarak, turistlerin tercihlerinin köy evinde kendi yiyeceğini ürettiği
kırsal turizm yönüne kaydığı da ifade edilmiştir. Bu tür ekoturizm uygulamalarının Türkiye’nin her yerinde
uygulanabilir olduğu düşünülmektedir. Özellikle yenilenebilir enerji ve organik tarım gibi alanları turizm
sektörüyle harmonize etmenin yararlı olacağı dile getirilmiştir.
195
ile gençlik turizminin canlandırılabileceğini öne sürmüşlerdir. Din turizminin de kültür turizmi altında
değerlendirilebileceği, ülkemizin Hristiyanlık tarihi açısından önemli bir merkez olduğu ve bu alana da
yatırım yapılması gerektiği bir diğer öneridir.
Turizm türleri arasında doğa ile ilgili turizm çeşitleri sıkça dile getirilmiştir. Bazı eğitimciler ülkemizde spor
turizmine elverişli zorlu parkurların ve akarsuların olduğunu; dağ turizmi, yamaç paraşütü ve sky-diving gibi
alanlarda Türkiye’nin tercih edilebileceğini belirtmişlerdir.
Bazı eğitimciler ise ekoturizme yönelik bitki örtüsünün çeşitliliğinden bahsetmiş ve ülkenin organik ürünler
turizmi konusunda da potansiyeli olduğunu dile getirmişlerdir. Dünyanın doğal beslenme konusunda daha
fazla farkındalık kazanması ve gelir seviyesinin yükselmesiyle paralel yeme içme konusunda daha çok para
harcandığı, gastronomi turizminin dünya genelinde artmaya başladığı ve Türkiye’nin de bu konuya önem
vermesi gerektiği ifade edilmiştir.
Alternatif turizm türleri arasında sağlık ve kaplıca turizmleri de dile getirilmiştir. Özellikle Sivas, Çorum
ve Kırıkkale gibi İç Anadolu şehirlerinde termal kaynaklar olduğu, bunların değerlendirilmesiyle bölgede
turizmin canlanacağı öne sürülmüştür. Türkiye’deki sağlık sektörünün gelişmesiyle özellikle Ortadoğu’dan
turistlerin belli süreler için tedavi amaçlı olarak ülkemize gelmekte olduğu, cerrahi operasyonlarda
Türkiye’nin özellikle tercih edildiği ifade edilmiştir.
Yeni gelişen turizm türleri arasında “deneyim turizmi”ne de dikkat çekilmiştir. İnsanların gittikleri yerlerde
farklı tecrübeler edinme ihtiyacı duydukları, bu nedenle İsviçre’de çikolata imalatına katılmak, İspanya’da
dans etmeyi öğrenmek, Uzakdoğu’da balık tutup yemek pişirme eğitimleri almak gibi turizme katkısı olan
etnikliklerin yapıldığı belirtilmiştir. Türkiye’de ise daha önce yapılan çiftlik hayatını tecrübe etme imkânı
sunan Tatuta projesine de atıfta bulunan eğitimciler, Türkiye’de çiftlik turizminin çok yüksek potansiyele
sahip olduğu, ama buna rağmen yeterince geliştirilmediği ve pazarlanmadığını öne sürmüşlerdir.
Ayrıca, eğitim ve kongre turizmleri üzerinde de durulmuş ve bu alanda yeni yatırımlara ihtiyaç duyulduğu
ifade edilmiştir.
Turistlerin farklı deneyim arayışları içinde olduğundan hareketle, bazı eğitimciler turistik şehirleri pek
çok farklı yönüyle turistlere sunmak için yenilikler yapılması önerisinde bulunmuşlardır. Yerel değerler
ve zenginliklere vurgu yapılmalı, bölge bölge veya şehir şehir markalaşmaya gidilmelidir. Farklı turizm
türlerinin, farklı plan ve programlarla turistlere sunulması ve turistlerin farklı nedenlerle ülkeye birden çok
defa gelmesiyle sürdürülebilirliğin sağlanacağının altı çizilmiştir.
196
Otel yöneticileri de kamu kurumlarının temsilcileri ve eğitimciler gibi, turizm türlerinde çeşitliliğinin
çoğalmasını tüm dünyadaki en güçlü trend olarak nitelendirmektedirler. Kültür, din, gençlik, sağlık, spor,
gastronomi, doğa, kongre ve fuar vs. gibi yukarıda zikredilen turizm türlerinin yanı sıra, otel yöneticileri
daha spesifik başka turizm türlerinin de sektörün geleceğinde önemli olabileceğini düşünmektedir.
Kruvaziyer turizmi dünyada hızla gelişen önemli bir trend olmakla birlikte, Türkiye’de sadece İstanbul
Karaköy ve Kuşadası’nda kruvaziyerlerin yanaşabileceği uygun limanlar vardır. Başta Antalya olmak üzere
daha çok sayıda destinasyonu kruvaziyer turizmine açacak yatırımlara ihtiyaç vardır.
Bazı otel yöneticileri de tüm dünyada yat turizminin yaygınlaştığını ve bu alana yatırım yapılması önerisinde
bulunurken, kamping ve karavan turizminin Türkiye’de zayıf kaldığını ve geliştirilmesi gerektiğini dile
getirenler de olmuştur.
Bir diğer öneri ise kış turizmi olmuştur. Ülkemizin çok sayıda şehrinde kış turizmi yapılabilecek doğal pistler
bulunduğu, bunlardan çok yetersiz düzeyde yararlanıldığı, önemli olanın bu potansiyelin yabancı turistlere
de açılması olduğu ifade edilmiştir. Kış turizmi, sektördeki sezonluk etkisinin azalmasına da katkıda
bulunacaktır.
Bazı otel yöneticileri de dünyada yaygınlaşan trendler arasında kumarhane turizminin de olduğuna dikkat
çekmiştir. Türkiye’de tasvip edilmese de, yasaklansa da bu trendin gelişmekte olduğunun bilinmesi
gerektiğine vurgu yapılmıştır.
Dünyada tarih ve kültür turizminin artışına değinilmiş, bunun Türkiye’de de doğru bir şekilde değerlendirilmesi
gerektiğini dile getirilmiştir. Ayrıca doğa turizmi ve gastronomi turizminin de Türkiye’de geliştirilebileceği
belirtilmiştir.
Seyahat acentası yetkilisi dünyada gelişen ve Türkiye’ye de uygulanabilir olan turizm trendleri arasında
sağlık ve av turizminden bahsetmiştir.
Sağlık turizminde en yüksek potansiyelin kaplıca/termal turizminde olduğunu, Türkiye’nin jeolojik yapısı
nedeniyle termal cenneti sayılabileceğini, ancak Macaristan ve Bulgaristan gibi Türkiye’deki potansiyelin
yarısına sahip ülkelerin termal turizm gelirlerinin Türkiye’nin on katı olduğunu vurgulamıştır.
Av turizmi konusunda ise ülkenin “üç yanının deniz, her tarafının dağ” olduğunu ancak denizlerin kirletilmesi
ve kaçak avcılık nedeniyle av turizmi potansiyelinin gün geçtikçe kaybedildiğini belirtmiştir.
Tüm diğer paydaşlar gibi, sivil toplum kuruluşu temsilcileri de turizm konusunda dünyadaki trendin turizm
türlerinin çeşitlendirilmesi olduğunu düşünmektedirler.
STK temsilcileri dünyada yaş ortalamasının gittikçe arttığını ve bu nedenle de sağlık turizmine ihtiyaç
duyulduğunu belirtmişlerdir. Öte yandan Türkiye’de Anadolu şehirlerindeki kamu hastaneleri de dâhil
olmak üzere ileri teknoloji sahip olan sağlık sektörünün turist çekecek bir potansiyeli olduğunu ve bunun iyi
değerlendirilmesi gerektiğini söylemişlerdir Tedavi maliyetleri açısından da Türkiye diğer ülkelere kıyasla
daha uygundur. Bazı STK temsilcileri spa ve termal turizm türlerinin de geliştirilmesi gerektiğinin altını
çizmiştir.
STK temsilcileri dünya genelinde gelişen bir trend olarak kültür turizmini de sıklıkla dile getirmişlerdir.
Türkiye’de Roma İmparatorluğu’na ait tarihi eserlerin İtalya’dakilerden bile daha fazla olduğu, Türkiye
genelinde 135 tane antik tiyatro bulunduğu belirtilmiştir. Bazı STK temsilcileri ise Anadolu medeniyetlerinin
daha fazla gün yüzüne çıkarılması, İstanbul’da ise tarihi yarımadanın zenginliklerinin korunması ve
tanıtımlarının daha iyi yapılması gerektiğini söylemiştir. Sahip olduğu tarihi değerler ile Türkiye’nin kültür
turizmine dair potansiyelinin yüksek olduğunu söyleyen STK temsilcileri doğal ve tarihi dokuya zarar
vermeden bu bölgelere yönelik yatırımlar yapılması yönünde önerilerde bulunmuşlardır.
Pek çok STK temsilcisi dünyadaki gelişmelere uyum sağlamak adına kongre turizmine de yatırım yapmak
gerektiğini söylemişlerdir. Kongre merkezlerinin sayısının arttırılması, mevcut merkezlerin ise geliştirilmesi
önerilerinde bulunmuşlardır. İstanbul ve Antalya kongre turizmi açısından diğer illere kıyasla daha öndedir,
ancak farklı konseptlerle ve farklı ölçekli yapılarla diğer bölgelere de kongre turizmine yatırım teşvik
edilmelidir.
Türkiye’deki zengin yemek kültüründen bahseden STK temsilcileri gastronomi turizminin yaygınlaştırılması
gerektiğini söylemişlerdir. Dünyada insanların farklı tatlar arayışına girdikleri dile getirilmiş, yerel
yemeklerin otellerde sunulması tavsiye edilmiştir. Bazı STK temsilcileri özellikle büyük otellerde bir Türk
Mutfağı Restoranı açmanın zorunlu hale getirilmesini, bunu yapamasalar dahi menülere belli standartlar
Sivil toplum kuruluşu temsilcileri yaşlıların turizme kazandırılmasının yanı sıra dünya genelinde engellilere
yönelik turizm imkânlarının arttırıldığına dikkat çekmişlerdir. Günümüzde dünyada engellilerin rahat
seyahat edebildiği, Türkiye’de ise ne konaklama tesislerinin, ne de tarihi ve turistik alanların engellilere
uygun olmadığını ifade etmişlerdir. Ayrıca Avrupa ülkelerinden gelen turistlerin devlet yardımı aldıklarını ve
bakıcıları ile seyahat etmeleri nedeniyle günlük harcamalarının standart bir turistin iki buçuk katı olduğunu
belirterek, engellilere yönelik yatırımların turizm gelirlerine önemli katkılarda bulunacağını ileri sürmüşlerdir.
197
getirilmesini, yemeklerin kendi isimleriyle turistlere tanıtılmasını öneri olarak dile getirmiştir.
İnsanların doğa yönelik ilgisinin de arttığını söyleyen STK temsilcileri doğa turizmi, yayla turizmi ve kış
turizmi konusunda Türkiye’deki zenginliklerin değerlendirilmesi gerektiğinden bahsetmişlerdir. Ancak
yatırımların doğru şekilde ön analizler ve etütler ile doğru yerlere doğru şekilde yapılması gerektiğine de
vurgu yapmışlardır.
Bazı STK temsilcileri gençlere yönelik yatırımlara değinmiş, spor ve macera turizmlerine yatırım yapılması
gerektiğinden bahsetmişlerdir. Bir başka STK temsilcisi ise farklı sosyoekonomik sınıfları da gözeterek
eğlence merkezlerinin açılması önerisinde bulunmuştur.
Bir yandan yeni alanlarda turizm canlandırılırken, Türkiye’nin en avantajlı olduğu deniz turizminin hala
popülerliğini koruduğunu ve plajların iyileştirilmeye ihtiyacı olduğu da dile getirilmiştir. Ayrıca, yat ve gemi
turizminin de revaçta olduğu belirtilmiş ve yatırım için uygun bir alan olarak değerlendirmişlerdir.
9.10.
Turizmde 2023 Hedefleri
Kamu kurumu temsilcilerinin tamamı sektörün büyümeye devam edeceğini, turizmdeki genel trendin hem
turist sayısında, hem de elde edilen gelirlerde artış yaşanacağı yönünde olduğunu düşünmektedirler.
Sektörün ülkemizdeki seyrini gösteren istatistikler paylaşılmış, buna göre 2012 yılındaki 29 milyar dolar olan
turizm gelirleri, 2013’te 32 milyar dolara yükselmiş, yani gelirde %10’un üzerinde bir büyüme gerçekleşmiştir.
2013 yılında ülkemizi ziyaret eden turist sayısı 30 milyon civarında gerçekleşmiştir. Dolayısıyla 2023 için 50
milyon turist ve 50 milyar $ gelir hedefini gerçekçi ve erişilebilir olarak değerlendirmektedirler.
Bazı kamu kurumu temsilcileri özellikle turizm geliri konusunda mevsimselliğe değinmiş, kitle turizmi ağırlıklı
olması nedeniyle otellerin yazın tam kapasite dolu olduğunu ancak rezervasyonların ve satışların kış aylarında
yapılması nedeniyle özellikle yurtdışına çok ucuza satışlar yapıldığını hatırlatarak, tüm sezonlarda otelleri
dolduracak çalışmalara ihtiyaç olduğu ve ancak bu şekilde hedeflerin yakalanabileceğini belirtmişlerdir.
Bazı kamu kurumu temsilcileri ise turist sayısı ve gelirini iki ayrı hedef olarak değerlendirmek gerektiğini ver
iki hedefin gerçekleştirilmesi için farklı politikalara ihtiyaç duyulduğunu vurgulamışlardır.
Bazı temsilciler sektörün gelirinin mevcut durumda hala kitle turizmine bağlı olduğunu, 2023 hedeflerine
ulaşabilmek ise diğer turizm türlerine yatırım yapılması gerektiği; alternatif turizm seçenekleri ve
destinasyon yönetimi gibi konularda mevcut bakış açısıyla hedeflenen gelire erişmenin kolay olmadığına
vurgu yapmışlardır. Dolayısıyla 2023 hedeflerinin yakalanması için devletin sektöre daha fazla destek
olması gerektiği de belirtilmiştir.
198
Eğitimciler 2023 hedeflerine erişme konusunda farklı görüşlere sahiptirler. Bir kısmı her iki hedefi de
gerçekleştirilebilir bulurken, bazıları da turist sayısı hedefinin makul olduğunu ama turizm gelirine yönelik
hedefin ulaşılabilir olmadığını düşünmektedir. Bir kaç eğitimci ise iki hedefi de gerçekçi bulmadığını
söylemiştir. Ancak bütün eğitimciler bu hedeflere ulaşabilmek için belli şartların yerine getirilmesi
gerektiğinde hemfikirdirler.
2023 hedeflerini makul bulan eğitimciler, tüm paydaşların aynı vizyona sahip olması ve dünyadaki
turizm trendlerine göre sektörün kendini sürekli güncellemesi ve geliştirmesi koşuluyla bu hedeflerin
gerçekleşeceğine inanmaktadırlar. Türkiye diğer ülkelere kıyasla kültür, tarih, doğa ve deniz gibi çok sayıda
turizm zenginliğine sahip olması, dolayısıyla farklı beklentileri olan turistlere hitap edebilmesi nedeniyle
2023 hedeflerini yakalayabilir. Bu hedeflere ulaşmak için giderilmesi gereken eksiklerin fazla olmaması da
bir başka avantajdır, ama sektörün bütün unsurları arasında işbirliği ve koordinasyona ihtiyaç duyulmaktadır.
Gerekli adımlar atılırsa bu hedefleri 2023 öncesinde dahi yakalayabilmek mümkündür.
50 milyon turist hedefini erişilebilir görmelerine rağmen, gelir hedeflerini gerçekçi bulmayan eğitimciler de
mevcuttur. Bu grupta yer alan eğitimciler, Türkiye’ye gelen turist profilini “para harcamayan turist” olarak
tanımlarken, bu tür turistlerin sayısının daha da artmasının turizmin gelişmesine ve elde edilen gelirlerin
artmasına bir katkısı olmayacağını düşünmektedirler. Kendi ülkelerinde neredeyse işsizlik maaşıyla geçinen
kimselerin bile, Türkiye’de ucuz turizm imkânları nedeniyle 600 dolar gibi fiyatlarla tatile gelebilmesi, daha
çok para harcamaya hazır turistler üzerinde olumsuz etki yapmakta ve bu “kaliteli” turistin Türkiye’yi tercih
etmemesine yol açmaktadır. Turistlerin kişi başı harcamalarının beş yıl önce 700 $ iken, iki yıl önce 600
$ düzeyine indiğini hatırlatan bazı eğitimciler, bu trendin devam etmesi halinde 50 milyar $ turizm geliri
hedefinin gerçekleşmesinin mümkün olmadığını ileri sürmüşlerdir.
Hedeflerin yakalanamayacağını düşünen eğitimcilerin bir kısmı, küresel krizler ve Türkiye’nin çevresindeki
politik sorunları sebep olarak göstermişlerdir. Özellikle teröre vurgu yapılarak, iç istikrarın sağlanması
gerektiği, ancak o zaman turistlerin Türkiye’yi tercih edeceği belirtilmiştir. Bazı eğitimciler ise, sektörün
güzel binalar ve tesislere sahip olduğunu ancak nitelikli personel ve hizmet konusunda eksiklikler
bulunduğunu dile getirerek, kalifiye insan kaynağı olmadan 2023 hedeflerinin gerçekleşmesinin mümkün
olmadığını ileri sürmektedirler. Bunların dışında, alternatif turizm türlerinin eksikliği nedeniyle bu hedeflere
ulaşılamayacağını düşünen eğitimciler de söz konusudur. Mevcut turizm politikaları, bu hedeflere ulaşma
konusundaki en büyük engeller olarak değerlendirilmiştir.
Sektörün 2023 hedeflerine erişebilmesi için gerçekleştirilmesi gereken şartlar arasında eğitimciler turizme
bakış açısının değiştirilmesinden, işletmecilik anlayışının mevcut halinden kurtulmasından ve eğitilmiş
personelin ve çalışan haklarının daha fazla ön plana alınmasından bahsetmişlerdir. Özellikle sektörde
çalışanların çok fazla sorunu olduğuna vurgu yapılmaktadır. Personelin çoğunun sezonluk çalışmaları
nedeniyle emeklilik primlerini kendileri ödemek zorunda kalmaktadır. Bu durum vasıflı çalışanların ilk
fırsatta başka sektörlere yönelmesine neden olmaktadır. Otellerde, acentelerde çalışan hatta rehberlik
yapan kimselerin sosyal güvenceleri ve emeklilik hakları garanti altına alınmalıdır. Aksi takdirde, nitelikli
işgücü olmadan sektörün 50 milyon turiste hizmet verebilecek kapasiteye ulaşması imkansızdır.
Benzer problemler eğitim aşamasında da yaşanmaktadır. Öğrencilerin sektörde ucuz iş gücü olarak
algılanmaları nedeniyle, staj esnasında çok sayıda sıkıntı yaşanmaktadır. Yaşadıkları kötü tecrübeler
nedeniyle eğitimlerini tamamlayan öğrencilerin sektörden kopmaları bir sistem sorunu olarak sektörün
önünde durmaktadır.
Nitelikli personelin sektörde tutulması konusunda işletmecilik anlayışının sorun olduğunu söyleyen bazı
eğitimciler de hamile personelin işten çıkarıldığını, fakat nitelikli personelin sektörden uzaklaştırılmasının
bir handikap olduğunu belirterek, bunun yerine otel bölgesinde veya otelde kreşlerin açılması gerektiğini
ifade etmişlerdir.
Otel yöneticilerinin çoğu 2023 hedeflerinin gerçekleştirilebileceğini düşünmektedir. Turist sayısının yıllardır
arttığını söyleyen otel yöneticileri, ancak yine de sektörün çeşitli alanlarında geliştirilmesi gereken noktalar
olduğu ikazında bulunmuşlardır. “50 milyon turist, 50 milyar dolar gelir” hedefine ulaşmanın 2023’te
mümkün olmadığını düşünen yöneticiler de söz konusudur. Ancak, bunlar da ilk gruptakiler gibi sektörde
çeşitli alanlarda iyileştirmeye ihtiyaç duyulan zayıf noktaları dile getirmişlerdir.
2023 hedeflerini ister gerçekçi bulsun, ister bulmasın otel yöneticilerinin giderilmesi gereken sorunlar
olarak değerlendirdikleri hususlar şunlardır:
-
Turizm türlerinin arttırılması, her şey dâhil sisteminin dışında yeni programlar geliştirilmesi,
-
Uygulanacak yeni teşvik ve desteklerle doğru yatırımlar yapılması,
-
Ülkede huzurun sağlanması, sosyal gerilimler ve terörün sona ermesi,
Bazı eğitimciler de hedeflere yönelik planlama yapılmasının bir zorunluluk olduğunu, bunun ise ancak
sektöre dair daha sağlıklı bilgi toplanması ile mümkün olabileceğinin altını çizmektedirler. Sektörel
istatistikler sık sık güncellenmeli ve bu bilgiler herkes için erişilebilir olmalıdır. Sağlıklı veri toplanması ve
istatistik üretilmesi için de devletle sektör kuruluşları arasında tam bir işbirliği ve sağlam bir alt yapının
oluşturulması gerekmektedir.
199
-
Ülke tanıtımların arttırılması ve pazarlama faaliyetlerinin güçlendirilmesi,
-
Nitelikli personelin bir süre sonra sektörden ayrılmasına neden olan mevcut ücret politikasının
değiştirilmesi, nitelikli personele tatminkar ücretler ödenmesini sağlayacak bir işletmecilik anlayışına
ulaşılması.
-
Mesleki eğitimin güçlendirilmesi, özellikle yabancı dil sorununun çözülmesi ve sektörün ihtiyaç duyduğu
donanımda personelin yetiştirilmesi,
Görüşülen restoran işletmecileri şu anki altyapı ve eğitimsiz personel ile 2023 hedeflerinin yakalanmasının
zor olduğunu, ancak eğitim desteği ve yasal güvencelerin tanınmasıyla, aynı zamanda da fiyat denetimlerinin
yapılmasıyla bu açığın kapatılabileceğini ifade etmişlerdir. Sektörün bakış açısının, turizm politikalarının
güncellenmesi ve yeni standartların geliştirilmesiyle tüm turizm değerlerinin harekete geçirilebileceğini
belirten restoran işletmecileri, iyi bir koordinasyon ve tanıtımla “50 milyon turist, 50 milyar dolar gelir”
hedefinin gerçekleştirilebilir olduğunu söylemişlerdir.
Seyahat acentası yetkilisi ülkedeki siyasi ve ekonomik istikrarın sürmesiyle, Türk Lirasının Dolar ve Avro
karşısında korunabilmesiyle bu hedeflere ulaşılabileceğine inandığını söylemiştir. Öte yandan acente
yetkilisi Bakanlığın sektörle ve sektörü etkileyen diğer alanlarla daha yakın ilişkiler içinde olması gerektiğine
değinmiştir.
STK temsilcilerinin çoğu 2023 hedeflerini ulaşılabilir olarak görmektedir. Türkiye bu hedeflere ulaşabilmesi
için yeterli altyapıya, coğrafi ve kültürel değerlere sahiptir.
2023 hedeflerini gerçekçi bulmayan STK temsilcilerinin, bazı şartların gerçekleşmesi durumunda bu
hedeflere ulaşılabileceğine dair açıklamaları da göstermektedir ki, bu kanaatleri o kadar da keskin değildir.
STK temsilcileri “50 milyon turist” hedefini “50 milyar dolar gelir” hedefinden daha gerçekçi bulmaktadır.
Bazı STK temsilcileri Türkiye’ye hali hazırda yılda 30 milyon turistin geldiğini, bu sayının giderek artan
bir trend izlediğini ve 2023 hedeflerinin gerçekleştirilebilmesi için daha 8-yıl olduğunu söylemişlerdir. Bu
şartlar altında 50 milyon turist hedefi makul görülmektedir. Hatta bazı STK temsilcileri kendi beklentilerinin
50 milyonun üstünde olduğunu belirtmektedirler.
200
Ancak şu an olduğu gibi önümüzdeki yıllarda da sadece deniz turizmine yatırım yapıldığında 50 milyon
turiste erişilse bile turist harcamalarının 50 milyar $ olmayacağı kanaati yaygındır. Bazı STK temsilcileri
ise sektördeki kalitenin gittikçe düştüğünü ve bu nedenle turist sayısı artsa dahi gelirin artmayacağını ileri
sürmektedirler. Her durumda, turistlerin harcama potansiyellerinin arttırılması gerektiği konusunda geniş
bir ittifak vardır. Avrupa’daki benzer turizm bölgeleriyle kıyaslandığında, Türkiye’de kişi başına gerçekleşen
harcama miktarı düşük kalmaktadır. Turist başına ortalama gelirin 2023 vizyonunda 1000 $ olarak
hedeflendiği (50 milyar/50 milyon) aslında bunun 1200 $ olması gerektiğini belirten STK temsilcileri de söz
konusudur. Bazı STK temsilcileri ise turistlerin ülkeye döviz bırakmasının aldıkları hizmetin seviyesine bağlı
olduğunu ve gelirleri arttırabilmek için öncelikle hizmet kalitesinin arttırılması gerektiğini ifade etmektedirler.
2023 hedeflerine ulaşabilmek için sektörün yapması gereken işleri şu şekilde sıralamaktadırlar:
-
Anadolu’nun farklı şehirlerine ve farklı turizm türlerine yatırım yapılmalıdır. Özellikle kültür turizmi, inanç
turizmi ve kongre turizmine yatırım yapılmasıyla gelirlerde büyük artışlar gerçekleştirilebilir.
-
İnsan kaynaklarıyla ilgili sorunlar giderilmeli, nitelikli çalışan ihtiyacı karşılanabilmeli ve personel
-
Sektör paydaşları arasında işbirliği ve koordinasyon güçlendirilmeli; Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yanı
sıra, Dışişleri Bakanlığı da sektörle daha yakın çalışmalıdır,
-
Sektördeki işletmelerin fiyat ve rekabet politikaları değişmelidir. Daha fazla turist çekmek adına fiyat
rekabetine giren işletmeler, başta ücret olmak üzere bütün çalışma koşullarını kötüleştirmektedir. Bu
durum hizmet kalitesini olumsuz etkilemekte ve dolayısıyla döviz bırakacak müşterinin memnuniyet
düzeyini düşürmektedir,
-
Türkiye’nin içinde bulunduğu coğrafyada yaşanan sorunlar turizmi oldukça derinden etkilemektedir.
Türkiye’nin bu sorunlarla daha başarılı mücadele etmeyi öğrenmesi ve istikrarı muhafaza etmeyi
başarması gerekir.
kaybının önüne geçilmelidir,
201
10. Anahtar Bilgi Kaynakları
Araştırmasının Sonuçları
Derinlemesine görüşmelerde kritik paydaşların sektör hakkındaki genel kanaatlerinin yanı sıra, ülke turizmi
ile ilgili kapsamlı, detaylı ve analitik tesbitleri de alınmıştır. Aynı zamanda katılımcılar, sektörü çeşitli açılardan
olumsuz etkileyen ve arzu edilen ölçüde büyümesini yavaşlatan sorun alanları ile ilgili de çok sayıda değerli
öneri sunmuşlardır.
Katılımcıların tüm sorulara verdiği cevaplar incelendiğinde, ortaya çıkan bazı ortak noktalar dikkat
çekmektedir. Bunları 5 ana başlıkta toplamak mümkündür:
İlk olarak, çeşitli paydaşları temsil eden katılımcıların tamamının turizmle ilgili tüm konularda yüksek bir
farkındalık ve bilgi düzeyine sahip oldukları gözlemlenmiştir. Tesadüfi olarak erişilen katılımcıların sektör
meselelerinde vukuf sahibi olmaları turizmimiz açısından hem büyük bir avantajdır, hem de turizmin
emekleme evresini çoktan geçmiş olgun bir sektör olduğunun göstergesidir.
İkinci olarak, sektörle ilgili konuların neredeyse tamamında paydaşlar arasında fikir ve yaklaşım birliği
vardır. Masanın farklı taraflarında olan kamu kurumu temsilcileri, eğitimciler, STK temsilcileri ve otel
yöneticileri turizmin bugünü/yarını, sektörün gelişimini olumlu/olumsuz etkileyen faktörler, vasıflı işgücü,
eğitim, trendler vs. gibi çok tartışmalı olabilecek konularda, pozisyonları gereği birbirlerinden tamamen
farklı düşünebilecekken, tersine çok paralel kanaatlere ve yaklaşımlara sahiptirler. Bu durum, çeşitli
avantajlar doğurabilir. Bir kere paydaşların bir araya geldikleri her durumunda, üzerinde konuştukları
konularda veya sektörün temel meseleleri üzerinde mutabakata ulaşmaları olasılığı oldukça yüksektir.
Ayrıca taraflar arasındaki bu fikri birliktelik, hayata geçirilmesi muhtemel yapısal reformların başarı şansını
da yükseltmektedir. Herhangi bir muhalif tutum ya da direnç gelişmeyeceği için, yapısal dönüşümler hızla
gerçekleştirilebilecektir.
Üçüncü olarak, turizmin bugünü ve yarını konusunda sektör genelinde bir iyimserlik söz konusudur.
Halihazırda sorun olarak ifade edilen tüm faktörler mevcut olmasına rağmen, turizmin son yıllarda aldığı
mesafeyi tecrübe eden paydaşlar, iddialı sayılabilecek 2023 hedeflerinin gerçekleştirilebileceği hususunda
da büyük ölçüde hemfikirdirler.
Dördüncü olarak, paydaşların değerlendirmeleri baz alındığında sektörde halen yaşanmakta olan
sorunlar, aslında ya kolayca üstesinden gelinebilecek türdendir, ya da aslında tek bir temel problemden
kaynaklanmaktadır.
202
Paydaşların sıkça dile getirdiği tanıtım eksikliğinin yanı sıra, ilgili taraflar(devlet, sektör STK’ları, üniversiteler,
yatırımcılar, yerel yönetimler vs.) arasındaki diyalog ve işbirliği eksikliği ile bunun kaçınılmaz sonucu olan
politika ve planlama hataları aslında gösterilecek bir siyasi irade ile tamamen ortadan kaldırılabilir.
Yine tüm paydaşlarca çok sık dile getirilen eğitimli elemanların başka sektörlere geçmesi, dolayısıyla kalifiye
işgücü ihtiyacı, “her şey dahil sistemi” nedeniyle fiyat/hizmet kalitesi/gelirlerin azalması problemlerinin
tamamı aslında tek bir temel sorundan kaynaklanmaktadır: Alternatif turizm türlerinin yetersiz olması
nedeniyle deniz turizminin sektörü domine etmesi ve kısa süren sezon dışında otellerin boş kalması.
Alternatif turizm türlerini geliştirmek bugünden yarına mümkün olmayabilir, ancak tüm katılımcılar Türkiye’nin
bu konuda çok yüksek bir potansiyele sahip olduğu konusunda mutabıktırlar. Dolayısıyla atılacak doğru
adımlarla kısa sürede mesafe alınabileceğine inanılmaktadır.
Beşinci olarak ortaya çıkan ortak değerlendirme ise, zikredilen tüm sorunlar arasında üstesinden
gelmekte en zorlanılacak husus ülkemizin imajı ile ilgilidir. Türkiye, yer aldığı bölgede yaşanan gerilimler ve
çatışmalar nedeniyle zaman zaman “riskli ülke” şeklinde algılanmaktadır. Türkiye’nin bunu kendi başına ve
kısa sürede değiştirmesi pek mümkün görünmemektedir. Etrafımızda yaşanan çatışmalar şiddetlendikçe
veya ülkemizde terör saldırıları gerçekleştikçe bu algı daha da güçlenmektedir. Dolayısıyla İtalya, İspanya,
Fransa ve Yunanistan gibi rakip ülkelerle mukayese edildiğinde, Türkiye’nin kırılganlığı oldukça yüksektir.
Rapor boyunca paydaşların alt gruplar bazında ayrı ayrı incelenen görüşleri bir arada değerlendirildiğinde
aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkmaktadır:
1. Bazı Olumsuzluklarına Rağmen, Turizmde Başarı Elde Edilmiştir
Katılımcılar, turizm sektörünün ülkemizdeki mevcut durumu ile ilgili olarak, genellikle olumlu kanaatlere
sahiptirler. Hatta bunun da ötesine geçerek, bir başarı elde edildiğini düşünenler de azımsanmayacak
kadar fazladır. Turizm Şurası’nda gündeme gelen yatak sayısının arttırılması vizyonu neticesinde sektörde
son 10-12 yılda ciddi gelişmeler yaşanmış; turistik tesis sayısında, ülkemizi ziyaret eden turist miktarında ve
toplam gelirlerde artışlar sağlanmıştır. Sektör halihazırda da yükselme trendini sürdürmektedir.
Ancak, ülkemizin turizm potansiyelinin hakkıyla değerlendirilmediği konusunda da bir fikir birliği vardır.
Ayrıca, bahsedilen dönem içerisinde sektör dünya genelinde büyük gelişme göstermiştir. Türkiye’de de
önemli atılımlar yapılmıştır ama ülkemizde gerçekleştirilen ilerlemeler dünyanın gerisindedir. Özellikle turist
başına elde edilen gelir açısından değerlendirildiğinde, pek çok ülkenin gerisinde kalındığı görülmektedir.
Bunların yanı sıra, yaşanan bunca olumlu gelişmeye rağmen, turizm sektöründeki bazı yapısal sorunlar
halen varlığını sürdürmektedir. Bu kanaate sahip katılımcılar, sektördeki yükselişin yanlış yönde olduğundan,
kıyıların ve doğal zenginliklerin tahrip edildiğinden bahsetmektedirler. Yapılan planların uygulanması yerine
sık sık yeni planlar yapıldığı, ya da ileriye yönelik planlar yapmak yerine günü kurtarmak ile meşgul olunduğu
yönünde değerlendirmelerde de bulunmuşlardır.
2. Sektörün Geleceğiyle İlgili Beklentiler Olumludur
Katılımcıların tamamının ortak kanaati, sektörün geleceğinin parlak olacağıdır. Hatta dünya ortalamasının
üzerinde bir büyüme yakalayacağımızı düşünenler de vardır. Sektör tur operatörlerinden havayollarına,
tesislerden acentelere kadar farklı ayaklarında önemli gelişmeler yaşamaktadır. Önümüzdeki süreçte
kültürel varlıklarını, gelenek-göreneklerini, değerlerini ve doğasını koruyabildiği/sunabildiği ölçüde, Türkiye
pastadan alacağı payı büyütecektir.
3. Sektörün Hızlı Gelişmesi, Gerekli Adımların Atılmasına Bağlıdır
-
İşgücünün niteliği artırılmalı, vasıflı personelin sektörden ayrılmasının önüne geçmek için çalışma
koşulları iyileştirilmeli,
-
Hizmet kalitesi ve müşteri memnuniyeti sürekliliğin ilk koşuludur. Her şey dahil gibi, kaliteden ödün
verilen sistemler terk edilmeli ve yeni pazarlama stratejileri geliştirilmeli,
-
Genel olarak ülkemizin, kültürümüzün ve destinasyonların tanıtımları daha iyi yapılmalı ve çeşitli
alanlarda uluslararası pazarlarda markalaşmaya gidilmeli,
-
Sektörün trendleri iyi takip edilmeli, bu doğrultuda planlar yapılmalı, yatırımlar gerçekleştirilmeli,
-
Kültür, sağlık, spor, kongre, gençlik, kış, doğa, gastronomi vb. gibi alternatif turizm modellerinin gelişmesi
sağlanmalı,
-
Sektörün alt yapısını oluşturan mevzuat ne bugünün, ne de geleceğin ihtiyacını karşılayamayacak
durumdadır. Kamu, STK ve yatırımcılar bir araya gelerek turizm sektörünün önünü açacak yasal
düzenlemeleri ve politikaları geliştirmeli,
-
Konaklama, seyahat acenteleri ve rehberlik üçgeninde bir plan ve koordinasyon sağlanmalı,
-
Denetimler tavizsiz sürdürülmelidir.
Sektörün gelişimini hangi hızla sürdüreceğini, şüphesiz ki bundan sonra atılacak adımların neler olduğu
belirleyecektir. Sektörün daha sağlıklı ve istikrarlı şekilde büyüyebilmesi için:
203
4. Sektörün Gelişimini Tehdit Eden Faktörler Elimine Edilmelidir
Turizmin gelişimini yavaşlatan ve uluslararası rekabette dezavantaj yaratan bazı yapısal sorunların ve
yaklaşım hatalarının giderilmesi gerekir. Çözülmesi gereken sorunların öncelikli olanları aşağıda sıralanmıştır:
-
Nitelikli işgücünün yetersizliği ve işçi devri oranının yüksekliği: Mesleki ve meslek içi eğitimin sektörün
ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak olması, sezonluk çalışma, ücretlerin düşüklüğü, çalışma süreleri/
konaklama gibi diğer koşulların da kötü olması nedeniyle eleman kaybı yaşandığı ve sürekli bir personel
ihtiyacı duyulduğu ifade edilmiştir.
-
Her şey dâhil sistemi: Bu sistem yüzünden turist otele kapanmakta ve o yöredeki diğer turistik
değerlerden yoksun kalmaktadır. Ayrıca yöre halkı da bu kapalı sistem yüzünden kendi şehrindeki
turizm sektörünün avantajlarından yararlanamamaktadır.
-
Turizm kaynaklarından yeterince yararlanmama: Bu bağlamda destinasyon yönetiminin zayıflığına
dikkat çekilmektedir; bir noktada tek bir turizm aktivitesi yerine aynı bölgedeki birden fazla tarihi ve
turistik yerin cazibesinin arttırılması gerektiği belirtilmektedir.
-
Turizmcilerin sektör algıları: Sektörün gelişmesine engel teşkil eden sorunların başında, işletmelerin
turisti tek seferlik misafir olarak görmesi gelmektedir. Bilhassa otellerin çalışan kalitesini ve yemek
kalitesini düşük tutarak müşterilerini memnuniyetsiz bir biçimde ülkelerine göndermeleri nedeniyle,
Türkiye hakkında olumsuz kanaatler oluşmaktadır.
-
Bölgesel sorunlar ve riskli ülke imajı: Komşu ülkelerde yaşanan olumsuz gelişmeler ve terör gibi
nedenlerle yurtdışında Türkiye’nin riskli bir ülke olduğu algısı güçlenmektedir.
-
Tanıtım ve markalaşma eksikliği.
-
Ülkemizdeki turizm sektörü, bir miktar kültür ve din, büyük oranda ise deniz ve güneş turizmine dayalı
olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Alternatif turizm türlerinin yeterince gelişmemesi, sektörün en
büyük handikapıdır.
-
Güvenlik: Dolandırıcılık ve kapkaç gibi güvenlik sorunları turizm açısından büyük bir tehdittir. Yabancı
dil bilen turizm polislerinin ve sivil polislerin sayısı da yeterli değildir.
-
Turizm alanındaki mevzuat: Turizmle ya da turizmin faydalandığı doğal alanlarla ilgili doğrudan ya da
dolaylı olarak mevzuat yürüten farklı kurumlar bulunmaktadır. Sektörün geleceğini en fazla olumsuz
etkileyecek husus, son derece dinamik bir yapıya sahip olan turizm alanındaki yasal düzenlemelerin
sektörel değişimle aynı süratte güncellenememesidir.
5. Turizm Eğitimi, Sektörün İhtiyaçlarını Karşılayamıyor, Köklü Biçimde Reforme Edilmelidir
204
Paydaşların tamamı, turizm eğitim sistemini ihtiyacı cevaplamak konusunda yetersiz bulmaktadırlar.
Eğitim konusunda Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlığı arasında da bir iletişim kopukluğu
gözlenmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın turizm sektöründeki işgücü ihtiyacını analiz edip Milli Eğitim
Bakanlığı, YÖK ve üniversiteler ile bu çerçevede stratejiler belirlemesi gerekmektedir. Turizm eğitimi
sisteminde yapılması gereken reformlar şunlardır:
-
Türkiye’de turizm sektörü ile ilgili en sık dile getirilen sorunlardan biri ara elaman ihtiyacıdır. Bu nedenle
üniversite ve yüksekokullardan çok meslek liselerine ağırlık verilmelidir.
-
Eğitimcilerin eğitimi: Turizm eğitimi veren hocaların genellikle sektör tecrübesi yoktur, bu nedenle teori
ve uygulama arasında çelişkiler ortaya çıkmaktadır. Özeleştiri yapan eğitimciler, öğrencilere yeterli dil,
bilgi, yetenek ve tecrübe sunumunda başarılı olamadıklarını kabul etmekte ve eğitimcilerin eğitimi için
yurtdışı olanaklarının değerlendirilmesini önermektedirler.
-
Stajlar: Staj sürelerinin yetersizliği, staj yapılan kurumların ilgisizliği ve stajyer öğrencinin denetlenmemesi
önemli sorun alanlarıdır. Bunların dışında, işverenlerin stajyer öğrencileri ucuz işgücü olarak görmeleri
nedeniyle yıpratıcı şekilde çalıştırmalarından dolayı da öğrencilerin bıktırıldığı ve dinamizmlerini
kaybettikleri ifade edilmiştir.
-
Yabancı dil eğitimi: Ülkemizdeki mevcut turizm müşterisi yapısı, İngilizcenin yanı sıra, Almanca ve
Rusçayı da rehberler, seyahat acenteleri ve otel çalışanları için bir zorunluluk haline getirmiştir. Ama
liselerde ve üniversitelerde verilen eğitim, İngilizceyi öğretmek konusunda bile yetersizdir. Gramerden
başlayarak yabancı dil öğretme modelinin başarılı olmadığı, bu nedenle daha çok konuşma odaklı bir
dil eğitimi modeline geçilmesi gerektiğini ifade edilmiştir.
-
Meslek içi eğitim: Sektör içinde sürekli eğitime ihtiyaç duyulduğu halde, sektörde sadece profesyonel
işletmeler hizmet içi eğitime önem vermektedir. Diğer işletmelerde ise böyle bir kültürün oluşmadığı
vurgulanmıştır. Hizmet içi eğitimin bir sektör standardı haline gelebilmesi için işverenlerin öncelikle
kendi personellerini veya stajyerleri sadece “ucuz” işgücü olarak değil, katma değer üreten ve
işletmeye değer katan asli faktörler olarak görmeleri gerekir. Dolayısıyla temel sorun “bakış açısı”nın
değişmesidir.
-
Sektörün eğitime yaklaşımı: Turizm sektöründe faaliyet gösteren firmalar eğitim konusunda çok
bilinçsizdirler. Eğitimli personeli düşük ücretler ile çalıştırmak istemeleri yahut eğitimli ve eğitimsiz
personele aynı işleri yaptırmaya çalışmaları, eğitimli personelin sektörden ayrılmasına neden olmaktadır
-
Eğitimlerin içeriği ve eğitim yöntemleri: eğitimlerin daha çok teknik konularda kalması eleştirilmiştir.
Bir çarşafın nasıl katlandığından ziyade, koridorda karşılaşılan müşteriye günaydın demeyi, telefonda
hitap tarzını öğretebilecek eğitimlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bilhassa bilgi/iletişim teknolojilerinin daha
etkin bir şekilde kullanılması ve online eğitim, uzaktan eğitim, iş başı eğitim gibi farklı alternatif eğitim
metotlarından yararlanılması gerektiği ifade edilmiştir.
6. Turizmin Gelişmesi Belirli Alanlarda Yapılacak Yatırımlara ve İyileştirmelere Bağlıdır
-
Turizm türleri mutlaka çeşitlendirilmelidir. Turizm sezonunu 12 aya yayacak şekilde yeni turizm türleri
mutlaka canlandırılmalıdır.
-
Turizm eğitimi reforme edilmelidir. Sektör açısından en kritik ve stratejik kaynak nitelikli personeldir ve
bunların eğitilmesi için yapılacak harcamalar bir yatırım olarak değerlendirilmelidir.
-
Yeni destinasyonlar geliştirilmelidir. Sadece belirli turistik zenginliklere sahip bir bölge kendiliğinden
destinasyon haline gelemez. Bunun için, bölgenin çevresel, fiziki ve altyapısal koşullarının iyileştirilmesi
ve turizme uygun hale getirilmesi gerekir. Merkezin yanı sıra, yerel yönetimlerin de bu sürece katkı
vermesi gerekir.
-
Mevcut tesisler mutlaka yenilenmelidir. Daha fazla tesis inşa etmek yerine, mevcut tesislerin günümüz
turizm değerlerine göre yenilenmesi daha büyük bir önceliktir. Tesislerin yaşlı ve engelliler için uygun
hale getirilmesi ertelenemez bir zorunluluk olarak sektörün önünde durmaktadır.
-
Ulaşım olanakları turizm baz alınarak düzenlenmelidir. Son dönemlerde çok mesafe kat edilmiş
olmasına rağmen ulaşım da turizm açısından hala yeni yatırım ihtiyacı söz konusudur. Özellikle tarihi
yerlere ulaşmak konusunda sorunlar yaşanmaktadır. Yurtdışı örneklerinde olduğu gibi, bir tren biletiyle
farklı destinasyonlara ulaşma olanağı sağlayan rota uygulamalarının henüz ülkemizde mevcut değildir.
Turistlerin kendi gezi planlarını ayarlayabilecekleri ulaşım ağlarına yatırım yapılması gerekir.
-
Tanıtım faaliyetleri gözden geçirilmelidir. Birbirinden farklı yapısal özelliklere sahip pazarlar için farklı
ürünlerin tanıtım ve reklamlarına ağırlık verilmeli, sadece şehir/mekanlar değil, aynı zamanda kültür ve
değerler de tanıtılmalı, uluslararası alanda çok sayıda marka geliştirilebilmelidir.
Türkiye almış olduğu kararlar ve atılan somut adımlar ile son 10-12 yılda turizmde belirli mesafeler almıştır.
Önümüzdeki dönemde turizmin gelişme potansiyeli çok güçlü bir biçimde mevcuttur. Ancak belirli alanlarda
somut sonuçlar doğuracak yeni yatırımlara ve iyileştirmelere ihtiyaç vardır. Bunların gerçekleşmesi
durumunda turizm sektörü dünya ortalamalarının üstünde bir büyüme hızına ulaşabilir:
205
7. Dünya Turizminin Yükselen Trendlerine İyi Anlaşılmalı ve Bu Alanlarda Rekabetçi Üstünlük Elde
Edilmelidir
Tüm dünyada turizm sektörü ile ilgili ana trend, yeni turizm türlerinin gelişmesidir. Önümüzdeki süreçte
turizmdeki rekabetçi üstünlük, bu yeni türler üzerinden sağlanacaktır. Günümüzde ve gelecekte farklı sosyodemografik gruplar için farklı turizm ihtiyaçları belirginlik kazanmaktadır. Öncelikle farklı yaş gruplarına
göre değişen, alternatif turizm türleri söz konusudur. Genç yaş grupları için spor, dağ, eğlence ve gençlik
turizmleri yaygınlaşırken, ekoturizm, sağlık turizmi, gastronomi ve yayla turizmi gibi daha ileri yaşlara hitap
eden turizm türleri de hızla gelişmektedir. Türkiye’nin geniş potansiyele sahip olduğu ve önümüzdeki
dönemde uluslararası düzeyde rekabetçi olacak kadar geliştirilmesi gereken yeni turizm alanları şunlardır:
206
-
Kültür ve din turizmi,
-
Ekoturizm,
-
Sağlık ve kaplıca turizmi,
-
Kongre turizmi,
-
Yat turizmi,
-
Doğa ile ilgili turizm çeşitleri (dağ turizmi, yamaç paraşütü, sky-diving, rafting, trekking vs.)
-
Gastronomi,
-
Deneyim turizmi,
-
Kruvaziyer turizmi,
-
Kış turizmi
BÖLÜM V:
BÖLÜM V: SONUÇ VE ÖNERİLER
SONUÇ VE
ÖNERİLER
11. Sonuçlar
11.1.
İşgücünün Demografik Profili
Turizm İşletme Belgeli Tesisler İşgücü Analizi Araştırması, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı işletme belgeli
toplam 4058 konaklama, yiyecek, içecek ve eğlence tesisinden 2078’i ile yapılmıştır. Bu oran her ne kadar
işletme belgeli tesisler içinde %51.2’ye tekabül ediyor olsa da, belediye ruhsatlı yaklaşık 5.900 konaklama
ve 19.000’e yakın yiyecek, içecekve eğlence tesisinin örneklem içinde temsil edilmediği gözden uzak
tutulmamalıdır.
Coğrafi dağılım olarak turizm işletme belgeli tesislerin % 62,1’i sadece 5 ilde toplanmış bulunmaktadır
(İstanbul % 21.5, Antalya % 18.4,Muğla % 9.4, Ankara % 7ve İzmir % 5.8). Dolayısıyla gerek tesis, gerekse de
işgücü talebinin dağılımı anlamında, Türkiye sathına yayılma söz konusu olmayıp az sayıdailde bir yoğunluk
görülmektedir.
Yukarıda belirtilen kısıtların yanı sıra, İşgücü Analizi Araştırmasının soru formunun hazırlanması aşamasında
gerçekleştirilen çalıştayda, özellikle büyük otellerde yüzlerce çalışan için tek tek yaş ve cinsiyet
bilgileri girmenin mümkün olmaması nedeniyle anket formunda çalışanların yaş ve cinsiyet bilgilerinin
sorgulanmasına sektör temsilcileri itiraz etmişlerdir. Yapılan değerlendirmeler sonunda sektör temsilcilerinin
önerisi kabul edilerek, yaş ve cinsiyet soruları anket formundan çıkartılmıştır. Bu konudaki verilerin ÇSGB
ve İŞKUR tarafından sağlanması öngörülmüş ve bu kurumlardan gelen veriler temel alınmıştır.
İŞKUR 2015 verilerine göreturizm sektöründe çalışanların % 71,7’si erkek, % 28,3’ü kadındır. Bu rakamlar,
İŞKUR tarafından turizm sektörü olarak tanımlanan alana ilişkin olup, Turizm Bakanlığı işletme belgeli
tesislerle sınırlı değildir. Bu oranın da içinde farklı dağılımlar mevcuttur. Örneğin, otel ve benzeri konaklama
yerlerinde erkek çalışanlar % 70, kadın çalışanlar % 30 iken, lokantalar ve seyyar yemek hizmetleri
kategorisinde bu oran %77 erkek, %23 kadın şeklindedir.
Çalışanların yaşlarına ilişkin veriler de 15 ile 65 yaş arası 5’er yıllık yaş dilimleri baz alınarak hesaplanmıştır.
Buna göre erkeklerde ve kadınlarda 20-39 yaşlar arası 4 dilimde (20-24, 25-29, 30-34 ve 35-39) en
fazla yığılma görülmektedir. 35-44 yaş arası 2 dilimde de %10’lar nispetinde görülen yaş dağılımı ileriki
yaş gruplarında hızlı şekilde düşmektedir. Bu noktada, dikkate değer bir husus, diğer tüm kategorilerde
kadınların oranı erkeklere göre daha düşük iken 35-54 arası 5 yaş kategorisinde kadınların oranının
erkeklere göre daha yüksek olmasıdır.
11.2.
İşgücünün Kalifikasyonu
Orta düzey çalışanlarda lisansüstü mezuniyet toplamı %1,9’a düşerken, lisans/ön lisans toplamı %21.1’e
inmekte, ilköğretim mezuniyeti %20,3’e çıkmaktadır. Her kategoride geride kalanlar lise mezunudur. Her 2
kategoride turizm lisesi mezunu oranı, diğer lise mezuniyetine oranla ¼ kadardır.
İlk düzey çalışanlarda lisansüstü mezuniyet toplamı %0,6 iken, lisans/ön lisans %7,5, lise toplamı %33,9
(sadece %6,3’ü turizm lisesi) ve %56,8’i ilköğretim mezunudur. Bu kategoride %1,2 de hiçbir mezuniyeti
olmayan çalışan mevcuttur.
Bu çalışmanın toplam 121.905 kişiyi kapsadığı ve yine Tablo 58’de toplam beyan edilen MYK’lı çalışan
sayısının 2354 olduğu dikkate alınırsa, hayat boyu öğrenme kapsamında, sektör içinde yetişerek öğrenen
ve bu bilgilerini belgeleyebilen çalışan sayısı da %1.9 civarındadır.
Mevcut işgücünün kalitesini görmek için Tablo 49 oldukça açıklayıcıdır. Üst düzey yönetici pozisyonunda
çalışanlarda dahi lisansüstü eğitim %9,7 iken bunun sadece % 3,8’i turizmle ilgili lisansüstü eğitim almıştır.
Lisans/ön lisans mezuniyeti toplamı üst düzey çalışanlarda % 51 iken bunun sadece %16,9’u turizmle ilgili
lisans ve ön lisanstır. Bunun yanında turizm sektöründe Bakanlık işletme belgeli tesislerde üst düzey
yönetici olarak çalışanlardan %7.2’si halen ilköğretim mezunudur.
209
Özetle, sektörün hem üst düzey, hem orta, hem de alt düzey çalışanlarında eğitim profili olması gerekenden
veya beklenenden çok düşüktür. Tahmin edilebileceği gibi otel yıldızları ile eğitim oranı arasında bir
korelasyon mevcuttur. Yıldız sayısı arttıkça, eğitimli personel sayısı da göreceli olarak artmaktadır.
Çalışanların ne tür niteliklerinin eksik olduğu ve buna göre hangi eğitimlere ihtiyaç duyulduğu 2 farklı
çalışma ile incelenmiştir. Bu soru hem daha önce 196 sektör temsilcisi ile gerçekleştirilen İşgücü Eğitim
İhtiyaçları Araştırmasında (EİA),hem de İşgücü Analizleri Araştırmasında (İAA)katılımcılara yöneltilmiştir.
Her iki çalışmanın da sonuçları oldukça yakındır ve ilk 5 eğitim konusu sıralamaları dışında tamamen
aynıdır. EİA’da ilk 5; Hijyen %94,4, Genel Ağırlama %90,8, Servis %90,3, İSG %90,3 ve Temel İngilizce %90,3
şeklinde oluşurken, İAA’da ilk 5; Temel İngilizce %72,5, Servis % 63,3, Genel Ağırlama Eğitimi %61,5, İSG
%60,3 ve Hijyen %59,6 olarak sıralanmaktadır (bu oranlara kısmen ihtiyaç duyuyor seçeneği de eklenirse
her biri yaklaşık %15 daha yükselmektedir). Bunlarla beraber İleri Mutfak, Temel Mutfak, Kat Hizmetleri, Ön
Büro gibi temel alanlardaki eğitim ihtiyacı da EİA’da % 80’lerin üzerinde, İAA’da da %60’lar düzeyindedir.
Ayrıca EİA’da işverenlere “şu an işyerinizde çalışan kişilerin gerekli bazı vasıflarının eksik ya da yetersiz
olduğunu ve eğitime ihtiyaç duyduklarını düşünüyor musunuz?” sorusuna %70,1 oranında evet, %23,6
onanında kısmen cevabı verilmiştir.
Veriler ve bulgular bir arada incelendiğinde sektörde önemli ölçüde nitelikli eleman açığı olduğu, bu açığın
hem mezuniyet durumlarına göre, hem de en temel turizm hizmet konuları olan müşteri ilişkileri, genel
ağırlama, servis, ön büro, kat hizmetleri gibi alanlarda%80’ler düzeyinde çalışan personelin hizmet içi
eğitime ihtiyacı olmasında görmek mümkündür.
EİA bulgularına göre, yönetici ve süpervizör düzeyinde çalışanlar için en çok ihtiyaç duyulan eğitim türlerinin
ilk 5 sırasını % 90,3 ile personel yönetimi ve motivasyon, % 88,8 ile turizm sektöründe sürdürülebilirlik
ve sosyal sorumluluk, % 88,3 ile iletişim, % 87,8 ile yönetim ve organizasyon ve % 87,3 ile toplam kalite
yönetimi konularının oluşturduğu görülmektedir. 2. sıradaki başlık hariç hepsi normal şartlar altında turizm
sektöründe bir yöneticinin biliyor olması gereken temel konulardır. Bu anlamda bakıldığında, üst yönetimde
de büyük ölçüde gerekli niteliklerin eksikliği gözlemlenmektedir.
Tüm bu veriler ile ortaya çıkan ve hatta anketlerin sektör temsilcileri ve tesis yöneticileri ile yapılması
nedeni ile bizzat onlar tarafından kabul ve beyan edilen nitelik ve eğitim eksikliklerine rağmen, bu
alanda hemen hiçbir ciddi adımın atılmadığı da görülmektedir. İAA anketinde son 1 yılda verilen hizmet
içi eğitimlere bakıldığında ilk 5 sırayı alan Hijyen, İSG, Servis, İlkyardım ve Yangın eğitimlerinin 4 tanesinin
kanunen alınması zorunlu olan ve eksikliği cezaya tabi eğitimler olduğu görülür. Bir fikir vermesi açısından
ilk 2 sıradaki Hijyen (%61,2) ve İSG (%43,6) eğitimlerinden sonra bu oran 3. Sırada %20’ye, 7. Sırada %10’a
düşmekte ve takip eden 24 konuda tek haneli rakamlarla yüzdelenmektedir. Bu da açıkçası zorunluluk dışı
eğitimlerin sektör tarafından pek de fazla yapılmadığını göstermektedir.
Yine bunun yanında İAA’da son 12 ayda alınan eğitimlerin verimliliğe katkısı sorulmuş ve % 75,4 katkısı oldu,
%22,2 ise kısmen katkısı oldu cevabını vermiştir. Buna rağmen önümüzdeki 1 yılda personel için eğitim
gerçekleştirme durumu sorulduğunda işletmelerden sadece %13,8’i “evet gerçekleştirilecek ve bütün
detayları ile planlandı” seçeneğini işaretlemiştir. Geri kalanlar ya olumsuz ya da belli değil, planlanmadı
şeklinde cevaplar vermiştir. Tabloların beraber okunması, sektör yöneticilerinin eleman yapısını bildikleri,
eksiklikleri de bildikleri, eğitime olan ihtiyacı da bildikleri ve kabul ettikleri ama gerçekleştirmek anlamında
somut bir faaliyetin ancak %14’ler seviyesinde olduğunu göstermektedir.
210
Bunun yanında Anahtar Bilgi Kaynakları ile yapılan derinlemesine görüşmelerde de eğitimin önemi detaylı
şekilde dile getirilmiştir. Kamu temsilcileri, otelciler, restoran işletmecileri, STK’lar, turizm acenteleri ve
eğitim temsilcileri (turizmle ilgili üniversite ve meslek okulları) nitelikli eleman açığının sektörün en öneli
sorunlarından birisi olduğunu dile getirirken en çarpıcı tespitlerden birisi eğitim kurumlarının temsilcilerinden
gelmiştir. Buna göre üniversite ve meslek liseleri ve yüksekokullarında verilen turizm eğitimi tamamen
çağdışıdır ve acilen bütünüyle yenilenmelidir.
Diğer bir ilginç bulgu da İAA yaygınlaştırma toplantısında katılımcıların katkıları ile belirmiştir. Zincir oteller
ve diğer büyük (4 ve 5 yıldızlı) otel temsilcilerine sorulduğunda, otellerdeki yönetici oranının en fazla %10
(orta ve üst düzey yönetici) olduğu ortaya çıkmış, buna karşılık Turizm Fakültelerinden gelen eğiticiler,
Türkiye’de 100’e yakın Turizm Fakültesi ve Yüksek Okul olduğunu ve bu kurumların eğitim yapısının ara
kademe çalışan yerine akademisyen ve idareci yetiştirmeye yönelik olduğu belirtilmiştir. Bu bulgular da
yukarıda sözü edilen sistem değişikliğinin ne derece acil ve zorunlu olduğuna işaret etmektedir.
11.3.
İşgücünün Akışkanlığı ve Dalgalanma
İAA’nın ilgili bölümünde ayrıntıları ile anlatıldığı üzere turizm sektöründe %87,3 düzeyinde yani çok yüksek
bir akışkanlık oranı tespit edilmiştir. Son 1 yıl içinde istihdamdaki artış oranı %18,6 iken akışkanlık %87,3 olarak
gerçekleşmiştir. 134.271 kişi işe girerken 108.415 kişi işten ayrılmıştır. Anket sırasındaki toplam mevcut işgücü
ise 139.028 kişidir. Bu durum yüksek eleman ihtiyacı olmasına rağmen çok hızlı bir eleman giriş çıkışına
işaret etmektedir. Bu durumun nedenini mevsimsellik olgusuna bağlamak ise, rakamlara bakıldığında
pek olanaklı gözükmemektedir. IAA araştırmasında yer alan verilere göre 2078 işletme mevsimsellik
sorusuna %80,2 oranında 4 mevsim çalıştığını beyan ederek cevap vermiştir. 3 mevsim çalışanların oranı
ise %6,6’dır. Yani %80 oranında tüm sezon çalışılan bir sektörde %87 oranındaki akışkanlık oranı pek makul
gözükmemektedir.
Diğer bir önemli veri de otellerin yıldız sayısı arttıkça akışkanlık oranının da neredeyse doğru orantılı olarak
artmasıdır. Doluluk oranı ve akışkanlık oranı tabloları çapraz değerlendirildiğinde de durum tam aksidir.
İAA’da yer alan verilere göre doluluk oranı yıldız sayısına paralel olarak artmaktadır. Buna rağmen akışkanlık
oranı da yıldız sayısına paralel olarak artmaktadır. Doluluk oranı, yani müşteri sayısı ve dolayısıyla eleman
ihtiyacı artmasına rağmen eleman akışkanlığı çok yüksektir. Nihai durumda istihdamın yıl içinde %18,6 arttığı
da düşünülürse, yoğun ve dolu sezonda eleman ihtiyacı karşılanmasında bir sıkıntı gözükmemekte, sıkıntı
aynı elemanın aynı işletmede kalmasında yaşanmaktadır.
İşgücü hareketliliğinin nedenleri de İAA’da sorgulanmıştır. Buna göre en yüksek oranlı neden “Turizm
Sektöründe diğer işyerlerinden gelen iş teklifleri” (%58,7) olarak belirmektedir. Yani aslında akışkanlığın
önemli bir kısmı sektör içinde gerçekleşmektedir. Elemanların sektör dışında başka bir işe gitme oranları
ise %43,8’dir. Özellikle ilk neden dikkate alındığında, işgücü akışkanlığının sektör içinde ve otel yıldızlarına
göre yukarı doğru olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumun, eğitim ihtiyacı ve mevcut eğitim planlama verileri ile
karşılaştırılması ile varılabilecek muhtemel bir sonuç, sektördeki tesislerin elemanların nitelikleri konusunda
sıkıntılar yaşamaları, bunu gidermek için eğitimin maliyetine katlanmak yerine diğer tesislerden yetişmiş
eleman almak yönüne gittikleridir.
İkinci en önemli neden ise düşük ücretlerdir (%57,9). Tabloda belirtilen bu nedenlerin yönetici ve işverenler
tarafından seçildiği göz önüne alındığında aslında durum herkesçe malum gibidir. Diğer önemli nedenler
işverenlerin süreklilik konusunu önemsememesi ve gerekli önlemleri almaması (%36,5), çalışanın barınma
ve ulaşım sorunları (%23,6)çalışma koşullarının zorluğu (%38,4) olarak belirmiştir.
Dünya genelinde ve Türkiye özelinde otelcilik sektöründe işgören devir hızının yüksekliği sektörün
karakteristik bir özelliği olarak değerlendirilmektedir. Otelcilik sektöründe çalışanların genel yaş
ortalamasına bakıldığında ve otelcilik sektörüne atfedilen “imaj” düşünüldüğünde işgören devir hızının
yüksekliği beklenen bir sonuçtur. Otelcilik kişilerin daha çok gençken tercih ettiği ve genelde “yıpratıcı”
özelliklerinden dolayı “kariyer” olarak görülmeyen, çoğunlukla “geçici” olarak değerlendirilen bir meslek
türüdür. A-sosyal saatlerde çalışma, müşterilerin tatilleri esnasında çalışıyor olmanın yarattığı psikolojik
baskı, fiziksel anlamda kötü çalışma koşulları, ücretlerin yetersizliği, sunulan sosyal imkânların yetersizliği,
toplumun otelcilik sektörü çalışanlarına bakış açısı vb. unsurlar toplandığında ortaya çıkan işten ayrılma
tablosu beklenmedik bir sonuç değildir.
Dünya turizminde en önemli kavramlardan birisinin “Müşteri bağlılığı/sadakati” (Customer Loyalty) olduğu ve
hemen tüm kurumların bunu sağlamaya çalıştıkları bir sektörde (özel hizmetler, loyalty kartlar vb.) ülkemizde
%87 gibi bir oranda personel hareketliliği/dalgalanması yaşanmaktadır. Bu koşullarda, personel bağlılığı ve
sadakatini sağlayamayan bir sektörün müşteri sadakatini sağlayabilmesi biraz zor gözükmektedir.
11.4.
İşgücünün Kısa, Orta ve Uzun Dönem Arz ve Talebi
Türkiye turizm alanında, sürekli artan yatak arzı, yapılan yatırımlar, açılan destinasyonlar, hava taşımacılığı
başta olmak üzere artan ve gelişen taşımacılık ile birlikte sürekli büyüyen bir sektörden söz etmek olanaklıdır.
TİSOYAB verilerine göre sadece Antalya’da yıllık ortalama 40.000 yatak artışı olurken, TÜRSAB Çözüm
Diğer bir husus da kıdem tazminatı ve sigorta gibi hususlar yüzünden tesislerin 12 aydan daha kısa süreli
eleman çalıştırmak istemeleri şeklinde yorumlanabilir.
211
Süreci ve Bölgesel Turizm Raporuna göre (2014) “2013’te Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerini 2 milyon
kişi ziyaret etti. Ziyaretçi sayısında ilk sırada 605 bin kişiyle Şanlıurfa var. 2000 yılında bu bölgelerde en
çok rağbet gören 8 ilde toplam belgeli turizm tesisi sayısı 102 iken, bu rakam 2013 yılı sonunda 188’e
yükseldi, yani neredeyse 2 katına çıktı. Yatak sayısı da 11 bin 272’den yüzde 165’lik bir artışla 29 bin 935’e
çıktı. Son 13 yılda en hızlı tesis artışı Şanlıurfa’da yaşandı. Tesis sayısı 3 katına çıkan Şanlıurfa’yı Mardin
izledi. En çok tesis ve yatak kapasitesine bakıldığında bölgenin lideri açık ara Gaziantep. Gaziantep’te 55
tesisin toplam 9 bin 259 yatak kapasitesi var. 2001-2014 yılları arasında bölgedeki iller için alınan teşvik
belgesi sayısı 324 oldu. Toplam 3 milyar liralık yatırım için teşvik belgesi alınırken, toplam istihdam sözü
de 12 bin 525 kişi oldu. Turizmcilerin yatırım yapmak için en istekli olduğu bölge ise Gaziantep, Mardin,
Hatay olarak öne çıktı.”
Bütün bu veriler Türkiye’de sürekli gelişen bir hizmet yatırımı ve arzı ile buna paralel olarak da ortaya çıkan
nitelikli eleman ihtiyacına işaret etmektedir. 2015 sonu ve 2016 yılı itibari ile bölgesel güvenlik, Suriye’deki
savaş ve Rusya ile yaşanan kriz sebebi ile turist sayısında önemli bir azalma görülse de Türkiye’deki genel
turizm trendi hep artış yönünde gelişmiştir. Bu gibi dönemlik düşüşler kısa vadede istihdamda bir daralmaya
yol açsa da orta ve uzun vadede artan bir istihdam talebi söz konusudur. İAA sonuçlarında da görüldüğü
üzere son 12 ayda istihdamda %18,6’lık bir artış yaşanmıştır. Türkiye genelinde %10 oranlarında dolaşan
genel işsizlik oranı da göz önüne alındığında işgücü arzında da bir sıkıntı görülmemektedir.
Yukarıdaki bölümlerde ve farklı anketlerden çıkan temel sonuç, işgücü arzı ve talebi konusunda kısa
dönemde dalgalanmalar olmakla birlikte orta ve uzun vadede arz ve talep yönlü bir eksikliğin olmadığıdır.
Asıl problem, nitelikli eleman bulunması ve istihdam edilen elemanların devamlılığının sağlanması olarak
belirmektedir.
11.5.
Beklenen Bölgesel ve Mesleki İşgücü Eksikliği
İşgücü eksikliği ülke genelinde sadece konaklama ve yiyecek içecek faaliyetleri alanında değil, tüm
sektörlerde kendisini hissettiren bir sorundur. TUİK (2015) tarafından yapılan il bazlı analizlere göre Türkiye
genelinde işyerlerinin %26,9 u aradığı elemanı bulmakta oldukça sıkıntı çekmektedir. Eleman bulunsa
bile elemanın sahip olduğu bilgi-beceri istenilen seviyede olmamakta, dolayısıyla eğitimler aracılığıyla
bu eksiklikler giderilmektedir. Tablo 76 coğrafi bölgelere göre son 12 ayda verilen eğitim konularını
göstermektedir. Bu tabloda yer alan değerler müşterilerin yoğun kullandıkları yiyecek-içecek alanlarında
çalışan personelin servis-bar-şarap eğitimi ve sunumu hakkında eğitimlerin genel toplamda tüm eğitimlerin
%13’ünü oluşturduğunu göstermektedir. Bununla birlikte Akdeniz bölgesi ve diğer bölgeler arasında bu
konuda verilen eğitimlerin oransal farkı iki kat ve üzeridir. Antalya İşgücü Piyasası Araştırmasında (TUİK, 2015)
Konaklama ve Yiyecek-İçecek işletmelerinin %44 ünün eleman temininde sıkıntı çektiği belirtilmektedir.
İzmir İşgücü Piyasası Araştırma verilerine göre (TUİK, 2015) temininde güçlük çekilen pozisyonların üçte
ikisinin lokantalar, pastaneler ve benzeri yerlerde çalışacak garsonlar ve barmenler olduğu görülmektedir.
Bu nedenle Ege bölgesinde zorunlu eğitim konularının dışında 3. en yoğun alanın servis eğitimi-barşarap ve sunumuyla ilgili eğitimlerin olması bu alanda ihtiyaç duyulan personelin piyasadaki yetersizliğini
göstergesidir.
212
Eğitimlerin konuyla ilgili çalışanların mesleki yetersizlik ve eksikliklerini gidermek için verildiği
düşünüldüğünde Akdeniz Bölgesi’nin servis-bar-şarap bilgisi ve sunum becerisi donanımı yüksek işgücü
açısından en düşük eksikliğin olduğu bölge, İç Anadolu ve Marmara’nın ise bu konularda verdiği eğitimlerin
yoğunluğundan hareketle bu konuda yeterli donanıma sahip olmayan işgücünün en yüksek olduğu
bölgeler çıkarımı yapılabilir. İstanbul bazlı yapılan İşgücü Piyasası Analizi de bu sonucu destekler bulgular
vermektedir. TUİK 2015 İstanbul Analizine göre Konaklama ve Yiyecek İçecek Faaliyetleri alanında yer alan
işletmelerin %44’ü eleman temin etmekte zorluk yaşamaktadır. Gerekli Mesleki Beceriye/Niteliğe Sahip
Eleman Bulunamaması” nedeni temin güçlüğünde ilk sırada yer almaktadır. İç Anadolu’yu temsilen seçilen
Ankara’da Konaklama ve Yiyecek İçecek faaliyet alanındaki işletmelerin yaklaşık %30 u eleman temininde
zorluk yaşamaktadır (TUİK, 2015). “Gerekli Mesleki Beceriye/Niteliğe Sahip Eleman Bulunamaması” nedeni
Ankara’da da ilk sırada yer almaktadır. Bunu, “Yeterli İş Tecrübesine Sahip Eleman Bulunamaması” ve “Bu
Meslekte İşe Başvuru Yapılmaması” takip etmektedir.
IAA Tablo 76’da verilen eğitim konularının mevcut işgücü profilinin ihtiyaç ve eksikliklerine göre
düzenlendiği varsayımından hareketle Ege bölgesinin (%14,8) misafir memnuniyeti yaratacak beceriler
yönünden diğer bölgelere kıyasla daha yoğun eksiklik yaşadığı ortadadır. İzmir il bazlı TUİK tarafından
gerçekleştirilen analizde Konaklama ve Yiyecek İçecek Sektörü eleman temininde zorluk yaşayan
sektörler içinde 3. sıradadır. Konaklama ve yiyecek hizmetleri faaliyetleri sektöründe “Çalışma Ortam ve
Koşullarının Beğenilmemesi” ve “Yeterli iş tecrübesinin bulunmaması” temin güçlüğünde %56 ve %50’lik
bir oranla etki etmektedir. Tüm bölgelerde %5,3 düzeyinde ortalaması bulunan ön büro konulu eğitimlerin
Güneydoğu Anadolu’da %18,8 düzeyinde gerçekleşiyor olması, bu bölgemizin Ön Büro işlemleri hakkında
yeterli donanıma sahip personel açısından diğer bölgelere kıyasla daha ihtiyaç duyduğu sonucuna
götürmektedir. Bölgeler arasında mesleki işgücü eksikliği farklılığı en çok mutfak becerileri, yabancı dil,
İletişim ve halkla ilişkiler, kat hizmetleri alanlarındadır. Eğitimlerin verilme nedeni iş görenlerin ilgili alandaki
eksiğini gidermektir.
11.6.
Çalışanların ve İşverenlerin Mesleki Eğitim Beklentileri
EİA çalışmasına katılanların sadece %10,2’si sektörde çalışanların eğitimlerinin yeterli olduğu görüşündedir.
Geri kalan %90’lık kısmı faklı derecelerde de olsa turizm sektöründe çalışanların (sorudaki tam tanımı ile
Turizm İşletme Belgeli Tesislerde çalışanların) yeterli eğitime sahip olmadığı kanaatindedir. Anket yapılan
kurum ve kuruluşların dağılımı dikkate alındığında sektörün ve sektörü çevreleyen yapıların hemen hepsinin
eğitim yetersizliği konusunda hemfikir oldukları görülebilir. Ankete katılanların bir kısmının turizm eğitimi
veren kurumlardan olduğu düşünüldüğünde bu derece yüksek düzeyde “eğitimsiz” oranı şaşırtıcıdır. Bu
aynı zamanda mesleki eğitim verilen kurumlarda sunulan eğitimin ve kazandırılan mesleki donanımın
bizzat bu eğitimi verenlerce yetersiz bulunduğuna yönelik bir özeleştiri şeklinde de değerlendirilebilir.
Mesleki eğitim yeterliğine yönelik sorudan sonra katılımcılara bu sonucun nedeni sorulmuştur. Nedenleri
üç kategoride toplamak mümkündür: Eğitim programı, işveren ve işgörenin kendisinden kaynaklanan
nedenler. Mesleğin kariyer olarak değil atlama taşı ve geçici bir dönem yapılacak bir iş olarak düşünülmesi
ilgisizliğin temel nedeni olabilir. Ancak, her ne kadar çalışanların eğitim programlarına yüksek düzeyde
ilgisiz olduğu tespit edilmiş olsa da, çalışanın daha önce yer aldığı bir eğitim programının “kalitesizliği” bu
ilgisizliği yaratmış olabilir.
Araştırmada yer alan bulgular dikkatle incelenirse gerek eğitim programlarının kalitesi, gerekse bu
programlara erişimdeki sorunlar ve program içeriklerinin çalışan ihtiyaçlarına uyumsuz oluşu yetkililerce
daha çok eğitim programının hedeflenmesi (niceliksel artış) yerine daha nitelikli eğitim programı oluşturma
gerekliğini ortaya koymaktadır. Ankete yanıt veren kişilerin profilleri dikkate alındığında yüksek işçi devir
hızının turizme maliyetinin düşünüldüğünden daha farklı boyutlarda olduğu görülmektedir. Yüksek devir hızı
eğitimi engelleyici bir unsurdur. Nasıl olsa işten ayrılacaklar ve yapılan maliyetin geri dönüşü olmayacağı
kanaatiyle işletmecilerin eğitimi boşa yatırım olarak gördükleri ifade edilmektedir. İşletme özelinde
düşünüldüğünde, eğitim almış olan personelin işten ayrılmasıyla işletmeye doğrudan faydası olmayacağı
ilk bakışta yerinde bir görüştür. Bununla birlikte eğitim almış personelin başka bir turizm işletmesinde görev
alıyor olması ve aldığı eğitim sayesinde müşterilere daha nitelikli hizmet veriyor olması otelcilik sektörüne
ve işletmeye dolaylı fayda sağlayacaktır.
Çalışanların eğitime karşı isteksizliklerinin bir diğer nedeni de TUYUP projesi kupon programı
uygulamasında eğitim verilen 5000’e yakın çalışandan alınan geri dönüşler ile belirlenmiştir. Buna göre
işverenler, eğitimlerin mesai saatleri (ya da sektörde kullanılan deyimle vardiya/shift) dışında yapılmasını
ve böylelikle eğitimin işgücü kaybına yol açmamasını istemektedirler. Bu olgu EİA’da elde edilen sonuçlara
göre %56,7 talep edilmektedir. Çok uzun ve yorucu çalışma saatleri olan sektörde, bu tercih çalışanın kendi
istirahat saatinden feragat ederek eğitim almasını, hatta çoğu durumda zorunda bırakılmasını beraberinde
getirmektedir. Bu durum da çalışanlar nezdinde eğitime olan ilgi ve isteği azaltmaktadır.
Yine proje kapsamında yapılan eğitimlerde çalışanlardan alınan geri bildirimler doğrultusunda özellikle
belgelendirebilecekleri eğitimler almak istedikleri, pratik bilgiler ve uygulamaya dönük eğitimleri teorik
eğitimlere tercih ettikleri, mesai saatleri içinde ve hizmet içi/işbaşı eğitimleri tercih ettikleri gözlemlenmiştir.
Ayrıca hem çalışanlar, hem de işverenler uzun programlardan ziyade kısa ve modüler eğitim programlarını
İAA anketinde de her ne kadar çalışanlar doğrudan katılmamışlar ise de, onlar adına en fazla tercih edilen
eğitimler konaklama/ağırlama sektörü temel alan eğitimleri (ön büro, kat hizmetleri, servis, mutfak) ve
bunların yanında genel ağırlama/müşteri ilişkileri/ iletişim ile yabancı dil olarak belirmiştir.
213
tercih etmişlerdir. Son olarak özellikle Mesleki Yeterlilik Kurumu’nun sektöre ilişkin yeterlilikleri belirlemiş
olması ve daha da önemlisi bu yeterlilikleri sınamaya ve belgelendirmeye yönelik kurum ve kuruluşların
akredite edilmiş ve çalışır durumda olmaları, bundan sonra öncelikle orta ve alt kademe elemanların,
özellikle de herhangi bir mezuniyeti veya belgesi bulunmayanların alacakları eğitimlerin MYK yeterliliklerine
paralel olarak hazırlanması ve uygulanmasının önemini artırmıştır.
İşverenler de temel olarak kısa süreli, modüler ve modern eğitim programlarını tercih etmektedirler. EİA
çalışması bulgularına göre, Personel yönetimi ve motivasyon eğitimine ihtiyaç duyulması yöneticilerin
zamanlarının büyük bir bölümünü satış-pazarlama kontratları gerçekleştirmeye ayırmalarından, yönetimde
yetki ve sorumluluklarını yeterli ve doğru bir şekilde delege etmemiş olmalarından kaynaklanmış olabilir.
Çalışan motivasyonu işletmenin en önemli kaynağıdır. Buna rağmen yöneticilerin motivasyonu göz ardı
ettikleri saptamasına neden olabilecek bulgular, özellikle iletişim eğitimine yönelik ihtiyaç (%88), yüksek
devir hızının başat sebepleri arasında sayılabilir. Araştırma sonuçları, yöneticilerin kendi kozalarından
dışarıya çok çıkmadıkları, yönetimsel (kağıt, bürokrasi) işlevlere boğuldukları ve müşterilerle ilgilenmedikleri
ya da istenilen nitelikte bir iletişim kurmadıklarına işaret etmektedirler. Müşteri odaklılık ve toplam kalite
yönetimi eğitimine yapılan vurgu, sadece fuarlar aracılığıyla yeni müşteri değil, mevcut müşterinin tekrarcı
müşteriye dönüştürülmesinin önemine işaret etmekte ve bu hedefe yöneticilerin ofislerden alana inerek,
uygulamaya aktif katılmasının katkı sağlayacağını ifade etmektedir. Liderlik, çatışma yönetimi vb. alanlarda
ifade edilen yüksek eğitim ihtiyacı, yöneticilerin eğitim aldıkları okulların bu alandaki yetersizliklerini ortaya
koymaktadır. Bu alanda belirtilen eğitim ihtiyacı, mevcut olası çatışmalara uygulanan çözüm yöntemlerinin
çalışanları tatmin etmekten uzak olduğunu göstermektedir.
Dikkat çekici bir şekilde sürdürülebilirlik ve çevre dostu otelcilik konularında ankete katılanlar tarafından
yöneticilerin geliştirmesi gereken yönleri olduğu vurgulanmıştır. Turizm talebinde yükselen eğilimler arasında
yer alan yeşili koruma isteği sadece işletmenin satış yapabilmesi için değil aynı zamanda katılımcıların
kendi çevreci tutumlarından kaynaklanmış olabilir.
En az bunlar kadar önemli diğer bir bulgu ise ürün geliştirmeye yönelik saptamadır. Katılımcılar yöneticilerin
ürün geliştirme yönünün geliştirilmesi gerektiğine inanmaktadır. Bu yerinde bir saptamadır. Otelcilik
sektörü sıradanlaşmaktadır. Özellikle sunulan ürünler hızla kopyalanmakta ve aynılaşmaktadır. Rekabet
üstünlüğü sağlayacak yenilikçi uygulamalara, ürünlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla süreçlerde
yalınlaştırma, mevcut enerji tüketimlerinde verimliliği artıracak yenilikçi uygulamalar, müşteride olumlu
sürpriz etkisi yaratacak teknolojik uygulamalar vb. tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. Daha çok internet
üzerinden ve doğrudan yapılan rezervasyonlardaki artış, sosyal medyada yer alan müşteri yorumlarının
etkisi gözetildiğinde, araştırma sonuçlarında ortaya çıkan elektronik pazarlama konusundaki uyarı yerinde
bir uyarıdır.
11.7.
Gelecek Projeksiyonu
Kamu temsilcilerinin tamamı sektörün geleceğinin parlak olduğu kanaatindedir, hatta Türkiye’deki mevcut
büyümenin Dünya Turizm Örgütü tarafından belirtilen sektörün dünyadaki %3-5 aralığındaki büyüme
ortalamasından fazla olduğu ve bunun daha da gelişmesinin beklendiğini dile getirmişlerdir.
Kamu temsilcileri sektörün gelecekte daha iyi bir yerde olması için turizm çeşitlerinin arttırılması
gerektiğinden bahsetmişlerdir.
214
Eğitimciler sektörün geleceği konusunda olumlu beklentiler içinde olmakla birlikte bunun ancak doğru
plan ve yatırımlarla yapılabileceği kanaati taşımaktadırlar. Eğitimciler turizmi gelecekte Türkiye’nin en
önemli sektörü olarak görmekle birlikte, sektörün geleceği için trendlerin iyi takip edilmesi, Türkiye’nin bu
pazarda ne kadar yerinin olduğunun tespit edilmesi ve buna göre stratejilerin belirlenmesi gerektiğini ifade
etmişlerdir.
Eğitimciler güzel otel ve tesislerin yapılmasının sektör için yeterli olmadığı, turistlerin ancak hizmet
kalitesinin artmasıyla tatminkâr şekilde para harcamalarının mümkün olduğunu ifade etmişlerdir. Bunun
için ise çalışanların eğitim ve standardizasyonunun sağlanmasının gerekliliği dile getirilmiştir. Bir eğitimci
yapılan bir araştırmada nitelikli personelin sektörde ancak beş yıl kalabildiği bulgusunu paylaşmıştır.
Otel yöneticileri turizm sektörünün geleceğinden ümitli olduklarını belirtmişlerdir, özellikle tatil ihtiyaçları
arttıkça sektörün daha da büyüyeceği kanaatindedirler. En büyük handikap ise potansiyelin pozitif yönde
bir ivme kazanmasına rağmen fiyatların düşmesidir.
Turizm sektörünün gelişmesi adına güvenlik ve ulaşım sorunun çözülmesi; hem yerli hem yabancı turiste
alternatif ulaşım imkanlarının sunulmasının, charter seferlerinin çoğalmasının, gemi turizmine destek
verilmesinin pazar içinde payın artması için elzem olduğu vurgulanmıştır.
Diğer paydaşlar gibi, restoran işletmecileri de sektörün geleceği konusunda olumlu beklentilere sahiptir.
Ama geleceğin yönetilmesi adına, devletin sanayi sektörüne verdiği düzeyde turizm sektörüne de değer
vermesi gerektiği vurgulanmıştır.
Sivil toplum kuruluşu temsilcileri turizm sektörünün geleceği konusunda, diğer görüşmecilerin ifadelerine
benzer şekilde şu anki haliyle iyi bir noktada olduğu ve doğru stratejilerin belirlenip uygulanması halinde
hızla gelişme potansiyeli taşıdığını belirtmişlerdir.
Sektörün aktörleri içinde bir tek seyahat acenteleri aynı iyimser beklentide değildir. Seyahat acenteleri
yakın gelecek için iyimser beklentileri olmadığı ve turist potansiyelinde bir yükselme beklenmediklerini
ifade etmişlerdir. Bölgemizde yaşanan güvenlik sorunları nedeniyle potansiyel turistlerin tercihlerini farklı
destinasyonlara kaydırmaları iyimser olmayan beklentilerin ana nedenidir. Türkiye’de ağırlıklı olarak kitle
turizminin yapıldığı için, sektörün savaş-terör gibi gelişmelerden daha yoğun etkilendiği belirtilmiştir.
Ülkemize gelen turistlerin (incoming) ve ülke dışına çıkan turistlerin (outgoing) ilk durak işlemlerini yapan
kesimin seyahat acenteleri olduğu düşünüldüğünde ve acentelerin özellikle yurtdışından gelen turistlerin
nabzını ilk ve en yakın tutan grup oldukları düşünüldüğünde bu grubun yorumları biraz daha ağırlık
kazanmaktadır.
Sektörün tüm paydaşlarının üzerinde mutabık oldukları hususlar ise mutlak surette insan kalitesine ve
dolayısı ile hizmet kalitesine yatırım yapılması gerekliliği, turizmde deniz-kum-güneş arzının dışına çıkılarak
çeşitlendirilmeye gidilmesi, daha iyi tanıtım yapılması, sektörün teşviklerle desteklenmesi ve sektörün tüm
taraflarının bir araya gelerek yapacakları planlamaların önemidir.
11.8.
Sezonsallık ve Kayıt Dışı İstihdam Oranları
IAA’ya göre 2078 işletme mevsimsellik sorusuna %80,2 oranında 4 mevsim çalıştığını beyan ederek
cevap vermiştir. 3 mevsim çalışanların oranı ise %6,6’dır. Bunun yanında, yoğun sezonda dahi konaklama
tesislerinin doluluk oranlarında yüksek doluluk (%81-100) %46,7 olarak çıkmaktadır. Orta doluluk (%61-80)
%34,4’dür. Yani yoğun sezonda dahi yüksek doluluk yarıdan azdır. Yıllık ortalama doluluk oranlarında ise
yüksek (%76-100) %21,3 ortalamadadır. Orta doluluk ise (%51-75) %49,5’dur.
Kayıt dışı istihdam verilerini ise yapılan 3 çalışmada da işverenlerden edinmek pek mümkün olmamıştır.
İlk aşamada İAA soru seti hazırlanırken kayıtdışı istihdama, hatta taşeron çalıştırmaya yönelik sorular
anketin taslak halinde yer alırken, anket çalışmasının odak grup toplantısı ile sektör temsilcilerine açıldığı
ve tartışıldığı toplantıda, sektör temsilcileri bu soruya hiçbir işletmenin cevap vermeyeceği hususunu dile
getirmiş ve diğer sorulara doğru yanıtlar alabilmek ve ankete katılanları tedirgin etmemek maksadı ile bu
sorular anketten çıkartılmıştır.
Bununla beraber 2015 yılı SGK kayıtdışı istihdam verileri genel anlamda sorunun bu boyutuna ışık tutabilir
niteliktedir. Her ne kadar doğrudan turizm sektörüne özel bir veri bulunmasa da hizmet sektörü başlığı
altında verilere yer verilmiş ve kayıtdışı istihdamın diğer boyutları da ele alınmıştır. (http://www.sgk.gov.tr/
wps/portal/tr/sigortalilik/kayitdisi_istihdam/kayitdisi_istihdam_oranlari/)
Veriler beraber değerlendirildiğinde her ne kadar mevsimsellik durumu artık eskisi gibi geçerli bir faktör
değilse de, henüz tam anlamı ile çözülebilmiş değildir. 4 mevsim çalışan işletmelerin özellikle sahil
işletmelerinin çoğu, yüksek sezon dışı dönemlerde kısmi toplantı ve kongre gibi kısa süreli hizmetler
vermekte ve yıllık doluluk ortalaması kümülatifte düşük çıkmaktadır. Bu da tesislerin büyük kısmı açık
kalsa da eleman azaltılması durumunun halen söz konusu olduğuna işaret etmektedir. Bu olgu, yüksek
akışkanlık oranı ile de (%87) doğrulanmaktadır. Hal böyle olunca, sezonsallık olgusu ne kadar eskisi kadar
etkili gözükmese de konaklama tesislerinin bulundukları yerler ve hizmet tipleri (deniz, dağ, termal vb.)
itibari ile halen yüksek sezonları dışındaki dönemlerde açık olmakla birlikte tam randımanlı ve sürekli dolu
olmadıkları ve bu nedenle de personel azaltma yoluna gittikleri anlaşılmaktadır.
215
Buna göre kayıtdışı istihdama ilişkin 2015 verileri şöyledir:
Şekil 19: Yıllara Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları (%)
Şekil 20: Sektörlere Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları 2014 (%)
Görüldüğü gibi kayıtdışı istihdam oranı, hizmet sektöründe %21,9 olarak tespit edilmiştir ve diğer sektörlerle
beraber yıllar içinde devlet tarafından alınan önlemlere paralel olarak düşme eğilimindedir.
Şekil 21: Cinsiyete Göre Kayıt Dış İstihdam Oranları
Şekil 22: Yaş Dağılımına Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları 2014 (%)
Kayıtdışı istihdam kadınlarda daha yüksek iken, 19 yaş altında ve 50 yaş üstünde diğer yaşlara nispeten
daha yüksektir. Bunun temel nedeni, 19 yaş altında staj ve benzeri uygulamalar adı altında, 50 yaş üzerinde
ise emeklilerin istihdamı ve emekli maaşlarından kesinti yapılmasından kaçınılması sonucudur.
216
Şekil 23: Eğitime Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları 2014 (%)
Şekil 24: NUTS II Bölgelerine Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları 2014 (%)
217
Görüldüğü üzere kayıtdışı istihdam oranı, ilköğretim istisnası dışında eğitim azaldıkça artmaktadır. İl ve
bölgelere göre dağılımda ise Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu başı çekmektedir.
Şekil 25: Hizmet Sektöründe İllere Göre Kayıtdışı İstihdam Oranları
11.9.
İşe Alım ve İşçi Bulma Zorlukları
İşe alım ve işçi bulma zorluklarına ilişkin doğrudan verilerin yapılan 3 çalışmada da işverenlerden edinmek
pek mümkün olmamıştır. İlk aşamada İAA anketi soru seti hazırlanırken kayıtdışı istihdama hatta taşeron
çalıştırmaya yönelik sorular anketin taslak halinde yer alırken, anket çalışmasının odak grup toplantısı ile
sektör temsilcilerine açıldığı ve tartışıldığı toplantıda, sektör temsilcileri bu sorulara çoğu işletmenin cevap
veremeyeceği hususunu dile getirmiş ve diğer sorulara doğru yanıtlar alabilmek ve ankete katılanları
gereğinden fazla soru ile bıkkınlığa sürüklememek maksadı ile bu sorular anketten çıkartılmıştır.
Gazi Üniversitesi, Turizm Fakültesi tarafından Kasım 2014’de TÜBİTAK, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile
Ankara Kalkınma Ajansı’nın katkıları ile düzenlenen “15. Ulusal Turizm Kongresi”nin bildiriler bölümünde
yapılan tespitler şu şekildedir:
(https://books.google.com.tr/books?id=oBmyCQAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=f
alse )
Alanya’da 173 konaklama işletmesi ile gerçekleştirilen bir araştırmada, nitelikli çalışan bulmada en
çok zorlanılan departmanların, sırasıyla; Mutfak Departmanı, Satış ve Pazarlama Departmanı, Ön büro
ile Yiyecek ve İçecek Departmanlarının olduğu görülmektedir. Elde edilen bu sonuçlara göre tüm
departmanlarda nitelikli işgören bulmakta zorluk yaşanıldığı görülmektedir (s.1035).
Tüm konaklama işletmelerinde nitelikli işgören bulmada en çok zorlanılan departmanların ortak olduğu
belirlenmiştir. Bu departmanların başında öncelikli olarak mutfak departmanı gelirken, sonra sırasıyla
ön büro departmanı, yiyecek ve içecek departmanı ile satış-pazarlama departmanı gelmektedir. Nitelikli
işgören bulmada zorluk derecesi en düşük olan departmanın tüm otellerde kat hizmetleri departmanı ile
diğer departmanların (teknik servis, bahçe bakım hizmetleri, güvenlik vb.) olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
İnsan kaynakları, muhasebe ve müşteri ilişkileri departmanlarına tüm otellerde nitelikli işgören bulmada
orta derece zorluk yaşandığı görülmektedir.
218
Araştırma sonuçlarına göre Alanya bölgesinde faaliyet göstermekte olan konaklama işletmelerinin %64,2
ile büyük çoğunluğu işletmeye yapılan kişisel başvurular üzerinden, %57,2’si ise iş yerinde çalışan kişilerin
tavsiyelerini değerlendirerek çalışanlarını bulduklarını ifade etmişlerdir. Elde edilen bu sonuçlardan
bölgedeki konaklama işletmelerinin işgören bulmada tercih ettikleri en önemli kaynağın işletmeye yapılan
kişisel başvurular ile iş yerinde çalışan kişilerin tavsiyeleri olduğu anlaşılmaktadır. Üniversite ve meslek
odalarının işgören bulmada çok fazla tercih edilmediği görülmektedir.
Beş yıldızlı, dört yıldızlı ve üç yıldızlı otellerin öncelikli personel tedarik kaynaklarını sırasıyla; doğrudan
kişisel başvurular, işletme çalışanlarının tavsiyeleri ve internet ilanları oluşturmaktadır. Benzer şekilde, 5
yıldızlı tatil köyleri ve apart oteller de personel tedarikinde ilk üç sırada aynı kaynakları belirtmişlerdir.
Sadece 2 yıldızlı otellerin personel tedarikinde internet ilanlarını kullanmadıkları bunun yerine iş ve işçi
bulma kurumundan yararlandıkları görülmektedir.
Çalışma Türkiye için tam bir örnek teşkil etmemekle beraber anlamlı bir kesit vermesi bakımından
önemlidir. Sektörde, ulusal mesleki yeterlilik belgelerinin ve diplomaların yokluğunda temel referans
sistemi bir önceki işyerinden alınan bonservisler olarak ortaya çıkmakta ve genelde kişisel başvuru veya
referans ile gelme/gönderilme şeklinde bir işe alım söz konusu olmaktadır. Bunların yanında özellikle ilk
işe başlayanlar için staj önemli bir işe geçiş basamağını oluşturmaktadır. Yine kesin ölçümlenmemekle
beraber mevsimsellik olgusunun yüksek olduğu bölgelerden (örneğin kış/dağ turizmi) 3 veya 4 mevsim
çalışılan bölgelere doğru sezon dışlarında bir kayma olduğu da sektörün gerçekleri arasındadır.
219
12.Öneriler
İşgücü Piyasası Analizi çalışmaları sırasında hem Anahtar Kişi derinlemesine görüşmelerinde, hem Eğitim
İhtiyaç Analizi çalışması kapsamında hem de İPA sonuçlarının paydaşlar ile paylaşımı toplantısında
katılımcıların konu ile ilgili politika üretiminde kullanılmak üzere önerileri alınmıştır. Alınan bu öneriler birkaç
konu başlığı altında derlenerek aşağıda sunulmuştur:
1. İNSAN KAYNAKLARI
Turizm alanındaki insan kaynaklarının geliştirilmesi, araştırmaya katılan tüm grupların öncelikli önerisini
oluşturmaktadır. Bu alanda iki konu ön plana çıkmaktadır; eğitim ve özendirme.
1.1 EĞİTİM
Turizm alanında çalışan tüm personelin eğitimi ve kalifikasyonunun artırılması en önemli politika önerilerinden
birisini teşkil etmektedir. Bu konuda farklı çalışmalarda katılımcı ve paydaşlardan alınan öneriler şöyledir:
a) Paydaşların tamamı, turizm eğitim sistemini ihtiyacı cevaplamak konusunda yetersiz
bulmaktadırlar. Eğitim konusunda Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlığı arasındaki
iletişim ve işbirliğinin artırılması önerilmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın turizm sektöründeki
işgücü ihtiyacını analiz edip Milli Eğitim Bakanlığı, YÖK ve üniversiteler ile bu çerçevede stratejiler
belirlemesi gerektiği belirtilmiştir.
b) Türkiye’de turizm sektörü ile ilgili önemli sorunlardan biri ara elaman ihtiyacı olarak belirtilmiş ve bu
nedenle üniversite ve yüksekokullardan çok meslek liselerine ağırlık verilmesi önerilmiştir.
c) Turizm eğitimi veren hocaların genellikle sektör tecrübesi yoktur, bu nedenle teori ve uygulama
arasında çelişkiler ortaya çıkmaktadır. Özeleştiri yapan eğitimciler, öğrencilere yeterli dil, bilgi,
yetenek ve tecrübe sunumunda başarılı olamadıklarını kabul etmekte ve eğitimcilerin eğitimi için
yurtdışı olanaklarının değerlendirilmesini önermektedirler.
d) Staj sürelerinin yetersizliği, staj yapılan kurumların ilgisizliği ve stajyer öğrencinin denetlenmemesi
önemli sorun alanları olarak tespit edilmiştir. Bunların dışında, işverenlerin stajyer öğrencileri
ucuz işgücü olarak görmeleri nedeniyle yıpratıcı şekilde çalıştırmalarından dolayı da öğrencilerin
bıktırıldığı ve dinamizmlerini kaybettikleri ifade edilmiş ve bu durumun düzeltilmesine ilişkin
politikalar geliştirilmesi önerilmiştir.
e) Ülkemizdeki mevcut turizm müşterisi yapısının, İngilizcenin yanı sıra, Almanca ve Rusçayı da
rehberler, seyahat acenteleri ve otel çalışanları için bir zorunluluk haline getirdiği ama liselerde
ve üniversitelerde verilen eğitimin, İngilizceyi öğretmek konusunda bile yetersiz kaldığı ifade
edilmiştir. Gramerden başlayarak yabancı dil öğretme modelinin başarılı olmadığı, bu nedenle
daha çok konuşma odaklı bir dil eğitimi modeline geçilmesi gerektiğini ifade edilmiştir.
220
f) Sektör içinde sürekli eğitime ihtiyaç duyulduğu halde, sektörde sadece profesyonel işletmelerin
hizmet içi eğitime önem verdiği, diğer işletmelerde ise böyle bir kültürün oluşmadığı vurgulanmıştır.
Hizmet içi eğitimin bir sektör standardı haline gelebilmesi için işverenlerin öncelikle kendi
personellerini veya stajyerleri sadece “ucuz” işgücü olarak değil, katma değer üreten ve işletmeye
değer katan asli faktörler olarak görmeleri gerektiği vurgulanmış ve bu “bakış açısı”nın değişmesi
yönünde çalışılması gerektiği vurgulanmıştır.
g) Turizm sektöründe faaliyet gösteren firmalar eğitim konusunda yeterli bilince sahip olmadıkları,
eğitimli personeli düşük ücretler ile çalıştırmak istemelerinin, yahut eğitimli ve eğitimsiz personele
aynı işleri yaptırmaya çalışmalarının, eğitimli personelin sektörden ayrılmasına neden olduğu
belirtilmiştir. Bu anlamda personel eğitiminin hem özendirilmesi hem de özellikle otel sınıflandırması
(yıldızlama) gibi standartların içine eğitimli personel kotalarının, MYK belgesi gibi hususların
belirleyici kriterler olarak yer alması önerilmiştir.
h) Eğitimlerin daha çok teknik konularda kalması eleştirilmiştir. Bir çarşafın nasıl katlandığından ziyade,
koridorda karşılaşılan müşteriye günaydın demeyi, telefonda hitap tarzını öğretebilecek eğitimlere
ihtiyaç duyulduğu vurgulanmıştır. Bilhassa bilgi/iletişim teknolojilerinin daha etkin bir şekilde
kullanılması ve online eğitim, uzaktan eğitim, iş başı eğitim gibi farklı alternatif eğitim metotlarından
yararlanılması gerektiği ifade edilmiştir.
i) Turizm eğitimi reforme edilmelidir. Sektör açısından en kritik ve stratejik kaynak nitelikli personeldir
ve bunların eğitilmesi için yapılacak harcamalar bir yatırım olarak değerlendirilmesi gerekliliği
vurgulanmış ve özendirme amacı ile gerekirse bu konudaki harcamalarda vergi muafiyeti gibi
desteklerin getirilmesi önerilmiştir.
1.2 ÖZENDİRME
İnsan Kaynakları alanında bir diğer önemli öneri de personelin sektörde kalmasını, turizm sektörünü bir
kariyer alanı olarak görmesini ve bu alanda yükselebileceğine inanarak çalışmasının ve mesleki doyum
elde edebilmesinin sağlanması hususundadır. Bu alandaki öneriler ise şöyledir:
a) Eğitimli personelin çeşitli yöntemlerle sektörde tutulmasının önemine dikkat çekilmiştir. Bu
bağlamda, işverenlere büyük sorumluluklar düştüğü, bilhassa nitelikli personele maddi olarak uygun
imkânlar sunulması gerektiği ifade edilmiştir. Uzun mesailer gibi zor çalışma koşullarının yanı sıra,
kariyer planı dahi yapamamalarının nitelikli elemanları gelecek kaygısına sürüklediği ve sektörden
kopardığı; bu nedenle çalışma şartlarının iyileştirilmesinin bir zorunluluk olduğu vurgulanmıştır.
b) Diğer işletme alanlarında olduğu gibi turizm alanında da çalışanların “iç müşteri” olarak
değerlendirilmesi gerektiği hususu vurgulanmış ve sektördeki sürdürülebilirliğin en önemli
ögelerinden birisi olan “müşteri sadakati” kavramının hem otel misafirleri için hem de “iç müşteri”
olan çalışanlar için söz konusu olduğu ve bunu sağlayıcı politikalar geliştirilmesi gerektiği
vurgulanmıştır.
2. ÜRÜN ÇEŞİTLENDİRMESİ
Turizmde istihdam artışı yaratmanın en önemli yolu, turizm gelirlerinin artırılması ve bu sayede yatırımların
da artırılarak işgücüne olan talebin artması şeklinde ortaya çıkmaktadır. Katılımcılardan gelen politika
önerilerinin önemli bir kısmı da bu anlamda turizm sektörünün büyütülmesi hedefine yöneliktir.
a) Kruvaziyer turizminin Dünyada hızla gelişen önemli bir eğilim olmakla birlikte, Türkiye’de sadece
İstanbul Karaköy ve Kuşadası’nda kruvaziyerlerin yanaşabileceği uygun limanların olduğu
belirtilmiştir. Başta Antalya olmak üzere daha çok sayıda destinasyonu kruvaziyer turizmine açacak
yatırımlara ihtiyaç olduğu ve bu yönde politikalar geliştirilmesi önerilmiştir.
c) Bir diğer öneri ise kış turizmi olmuştur. Ülkemizin çok sayıda şehrinde kış turizmi yapılabilecek doğal
pistler bulunduğu, bunlardan çok yetersiz düzeyde yararlanıldığı, önemli olanın bu potansiyelin
yabancı turistlere de açılması olduğu ifade edilmiştir. Kış turizminin, sektördeki sezonluk etkisinin
azalmasına da katkıda bulunacağı belirtilmiştir.
d) Anadolu’nun farklı şehirlerine ve farklı turizm türlerine yatırım yapılması gereği üzerinde durulmuştur.
Özellikle kültür turizmi, inanç turizmi ve kongre turizmine yatırım yapılmasıyla gelirlerde büyük
artışlar gerçekleştirilebileceği öngörülmüştür.
e) Her şey dâhil sistemi yüzünden turistlerin otele kapanmakta olduğu ve o yöredeki diğer turistik
değerlerden yoksun kaldıkları belirtilmiş ve ayrıca yöre halkının da bu kapalı sistem yüzünden
kendi şehrindeki turizm sektörünün avantajlarından yararlanamadığı saptaması ile bu konuda sayı
veya bölge bazlı sınırlamalara gidilmesi önerilmiştir.
b) Bazı otel yöneticileri de tüm dünyada yat turizminin yaygınlaştığını ve bu alana yatırım yapılması
önerisinde bulunurken, kamping ve karavan turizminin Türkiye’de zayıf kaldığını ve geliştirilmesi
gerektiğini dile getirmişlerdir.
221
f) Turizm türleri arasında doğa ile ilgili turizm çeşitleri sıkça dile getirilmiştir. Ülkemizde spor turizmine
elverişli zorlu parkurların ve akarsuların olduğunu; dağ turizmi, yamaç paraşütü ve sky-diving gibi
alanlarda Türkiye’nin tercih edilebileceğini belirtmiş ve bu konuda planlı bir gelişme yaşanması
gereği üzerinde durulmuştur.
g) Ekoturizme yönelik bitki örtüsünün çeşitliliğinden bahsedilmiş ve ülkenin organik ürünler turizmi
konusunda da potansiyeli olduğunu dile getirilmiştir. Bunun yanında uygulanmaya başlanan Yeşil
Yıldız Programının devamı ile doğaya duyarlı turizmin desteklenmeye devam edilmesi önerilmiştir.
h) Dünya’nın doğal, yerel ve farklı kültürlere özgü beslenme şekilleri konusunda daha fazla farkındalık
kazanması ve gelir seviyesinin yükselmesiyle paralel yeme içme konusunda daha çok para
harcandığı, gastronomi turizminin dünya genelinde artmaya başladığı ve Türkiye’nin de bu konuya
önem vermesi gerektiği ifade edilmiştir.
i) Alternatif turizm türleri arasında sağlık ve kaplıca turizmleri de dile getirilmiştir. Özellikle Sivas, Çorum
ve Kırıkkale gibi İç Anadolu şehirlerinde termal kaynaklar olduğu, bunların değerlendirilmesiyle
bölgede turizmin canlanacağı öne sürülmüştür. Türkiye’deki sağlık sektörünün gelişmesiyle
özellikle Ortadoğu’dan turistlerin belli süreler için tedavi amaçlı olarak ülkemize gelmekte olduğu,
cerrahi operasyonlarda Türkiye’nin özellikle tercih edildiği ifade edilmiştir.
j) Yeni gelişen turizm türleri arasında “deneyim turizmi”ne de dikkat çekilmiştir. İnsanların gittikleri
yerlerde farklı tecrübeler edinme ihtiyacı duydukları, bu nedenle İsviçre’de çikolata imalatına
katılmak, İspanya’da dans etmeyi öğrenmek, Uzakdoğu’da balık tutup yemek pişirme eğitimleri
almak gibi turizme katkısı olan etnikliklerin yapıldığı belirtilmiştir. Türkiye’de ise daha önce yapılan
çiftlik hayatını tecrübe etme imkânı sunan Tatuta projesine de atıfta bulunularak, Türkiye’de çiftlik
turizminin çok yüksek potansiyele sahip olduğu, ama buna rağmen yeterince geliştirilmediği ve
pazarlanmadığını öne sürülmüş ve bu konuda uzun dönemli politikalar geliştirilmesi önerilmiştir.
k) Ayrıca, eğitim ve kongre turizmleri üzerinde de durulmuş ve bu alanda yeni yatırımlara ihtiyaç
duyulduğu ifade edilmiştir.
l) Turistlerin farklı deneyim arayışları içinde olduğundan hareketle, turistik şehirleri pek çok farklı
yönüyle turistlere sunmak için yenilikler yapılması önerisinde bulunmuşlardır. Yerel değerler ve
zenginliklere vurgu yapılması, bölge bölge veya şehir şehir markalaşmaya gidilmesinin gerekliliği
üzerinde durulmuştur. Farklı turizm türlerinin, farklı plan ve programlarla turistlere sunulması ve
turistlerin çeşitli nedenlerle ülkeye birden çok defa gelmesiyle sürdürülebilirliğin sağlanacağının
altı çizilmiştir.
m) Dünya’da turizm trendlerinin her geçen yıl değiştiği belirtilerek, bu trendlerin izlenerek hızlı şekilde
uygulamaya geçirilebilmesine yönelik bir altyapının oluşturulması gereği vurgulanmıştır.
3. MEVZUAT
Gerek desteklemeler, gerek düzenleme, denetleme ve standardizasyon alanındaki mevzuatın
geliştirilmesi ve sadece kağıt üzerinde kalmayıp sıkı bir denetim ve gözetim ile uygulanmasının
sağlanması sektörün ortak görüş ve önerileri arasında yer almaktadır.
222
a) Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın “Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin
Yönetmelik” inde aranan “eğitim almış personel” koşullarının, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı
meslek liselerinin ilgili bölüm mezuniyeti, Üniversitelerin ilgili bölüm mezuniyeti ya da Ulusal
Mesleki Yeterlilik Belgesi sahibi olma koşullarından birinin aranacağı şekilde güncellenmesi
önerilmektedir. Ayrıca bu yönetmeliğe göre işletmelerde aranan “eğitim almış personel”oranları
arttırılmalıdır.
b) Sektörün alt yapısını oluşturan mevzuatın ne bugünün, ne de geleceğin ihtiyacını karşılayacak
durumda olmadığı belirtilmiş ve öneri olarak Kamunun, sektör örgütlerinin ve yatırımcıların bir
araya gelerek turizm sektörünün önünü açacak yasal düzenlemeleri ve politikaları geliştirmesi
önerilmiştir.
c) Turizme yönelik konaklama ve yeme-içme ile eğlence tesislerinden bir kısmının Kültür ve Turizm
Bakanlığı denetimine tabi olup diğer önemli bir kısmının Belediyelerin denetimine tabi oluşunun
sektörde bir iki başlılık ve çifte standart getirdiği belirtilerek, turizm bölgeleri başta olmak üzere
tüm ülkede özellikle konaklama tesislerinin tamamen Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın denetimine
tabi olması konusunda gerekli yasal düzenlemelerin yapılması önerisinde bulunulmuştur.
d) Sektörün ihtiyaç duyduğu nitelikli elemanların yetişmelerini sağlamak üzere Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Üniversiteler ve hatta YÖK’ün işbirliği ve koordinasyon içinde
çalışabilmeleri için gerekli olan yasal düzenlemelerin yapılması önerilmiştir.
e) Yine yukarıdaki öneriye paralel olarak, sektörün tüm ilgililerini bir çatı altında buluşturacak ve
sürekli birlikte çalışmalarına olanak tanıyacak, 2023 stratejisinde de yer bulan “Türkiye Turizm
Konseyi” yapısının bir an önce hayata geçirilmesi önerilmiştir.
f) Sektördeki ve onu doğrudan etkileyen tüm diğer sektörlerdeki denetimlerin tavizsiz
sürdürülmesinin gerekliliği vurgulanmıştır.
g) Konaklama, seyahat acenteleri ve rehberlik üçgeninde bir plan ve koordinasyon sağlanması
gerekliliği de yine bu kapsamda dile getirilmiştir.
4. TANITIM
Diğer bir önemli başlık olarak Türkiye’nin tanıtımı ve markalaşma çalışmalarına sektörün hemen
tüm paydaşları tarafından değinilmiş ve bu konunun sistemli ve planlı bir şekilde ele alınması gereği
üzerinde durulmuştur. Gelen görüş ve öneriler şöyledir:
a) Türkiye’nin hem genel anlamda ülke olarak hem de turizm alanında markalaşması ve konuda
sürekli ve tutarlı bir politika oluşturulması gereği vurgulanmıştır.
b) Tanıtım faaliyetleri gözden geçirilmelidir. Birbirinden farklı yapısal özelliklere sahip pazarlar için
farklı ürünlerin tanıtım ve reklamlarına ağırlık verilmesi, sadece şehir/mekanlar değil, aynı zamanda
kültür ve değerler de tanıtılması, uluslararası alanda çok sayıda marka geliştirilebilmesi gereği
belirtilmiştir.
c) Genel tanıtım faaliyetlerinin yanı sıra, destinasyon bazlı tanıtımlara ve yönetim planlamasına da
ihtiyaç olduğu vurgulanmış ve bunu sağlamaya yönelik önlemler alınması önerilmiştir. Destinasyon
yönetiminin zayıflığına dikkat çekilmiştir; bir noktada tek bir turizm aktivitesi yerine aynı bölgedeki
birden fazla tarihi ve turistik yerin cazibesinin arttırılması gerektiği belirtilmiştir.
d) Internet ve sosyal medyanın mutlaka pazarlama faaliyetlerinde etkili olarak kullanılmasının gereği
üzerinde durulmuştur.
a) Yeni destinasyonların geliştirilmesi gereği üzerinde durulmuştur. Sadece belirli turistik zenginliklere
sahip bir bölge kendiliğinden destinasyon haline gelemeyeceği, bunun için, bölgenin çevresel,
fiziki ve altyapısal koşullarının iyileştirilmesi ve turizme uygun hale getirilmesi gerektiği ve bu
merkezin yanı sıra, yerel yönetimlerin de bu sürece katkı vermesi gerektiği vurgulanmıştır.
b) Mevcut tesislerin mutlaka yenilenmesi gereği belirtilmiştir. Daha fazla tesis inşa etmek yerine,
mevcut tesislerin günümüz turizm değerlerine göre yenilenmesinin daha büyük bir öncelik olduğu
üzerinde durularak, tesislerin yaşlı ve engelliler için uygun hale getirilmesinin ertelenemez bir
zorunluluk olduğu, bu konunun da devletin uygun teşvikleri ile desteklenmesi gereği vurgulanmıştır.
c) Ulaşım olanaklarının turizm baz alınarak düzenlenmesi gereği belirtilmiştir. Son dönemlerde çok
5. YATIRIMLAR
223
mesafe kat edilmiş olmasına rağmen ulaşım da turizm açısından hala yeni yatırım ihtiyacı söz
konusu olduğu, özellikle tarihi yerlere ulaşmak konusunda sorunlar yaşandığı belirtilmiştir. Yurtdışı
örneklerinde olduğu gibi, bir tren biletiyle farklı destinasyonlara ulaşma olanağı sağlayan rota
uygulamalarının henüz ülkemizde mevcut olmadığı saptaması yapılmış ve turistlerin kendi gezi
planlarını ayarlayabilecekleri ulaşım ağlarına yatırım yapılması gerekliliği vurgulamıştır.
6. DİĞER HUSUSLAR
Yukarıda değinilen hususlardan başka, çeşitli konularda da politika önerileri yapılmıştır. Bunlar aşağıdaki
gibidir:
a) Türkiye’nin içinde bulunduğu coğrafyada yaşanan sorunlar turizmi oldukça derinden etkilemektedir.
Türkiye’nin bu sorunlarla daha başarılı mücadele etmeyi öğrenmesi ve istikrarı muhafaza etmeyi
başarması gerekir.
b) Bölgesel sorunlar ve riskli ülke imajı; Komşu ülkelerde yaşanan olumsuz gelişmeler ve terör gibi
nedenlerle yurtdışında Türkiye’nin riskli bir ülke olduğu algısının güçlenmekte olduğu belirtilmiş ve
bunun giderilmesine ilişkin politikalar üretilmesi istenmiştir.
c) Türkiye’nin turizm alanında 2023 Stratejik hedefleri olmasına rağmen bu hedeflerin gerçekleşmesine
ilişkin bir uygulama planı ve bunu destekleyecek gerekli tüm yasal ve altyapısal düzenlemelerin
hayata geçirilemediği düşünülmektedir ve ivedilikle bunların hayata geçirilmesi ve izlenmesi
önerilmektedir.
d) Kamu iradesinin, Sektör temsilcileri ile birlikte, turizm sektöründe standartları belirleme ve
düzenleyicilikte daha aktif rol alması gereği vurgulanmıştır.
e) Yerel yönetimlerin mutlaka turizm yatırım ve uygulamalarının içine dahil edilmeleri ve uygulamalara
destek sağlamalarının önemi vurgulanmıştır.
224

Rapor için tıklayınız. - Tuyup - TC Kültür ve Turizm Bakanlığı

Transkript

Benzer belgeler

Özeti için tıklayınız.

izmir seferihisar doğanbey termal turizm merkezi k

İstanbul`a 114 yeni otel daha geliyor. Konut metrekareleri küçülecek

Turizm Haftası - afyon il millî eğitim müdürlüğü

tur i zm yatırımları bülteni

programı yazdır

2013 World Travel Market Raporu

2013 Yılı Yönetim Kurulu Faaliyet Raporu

A A

Bülten Sayı 5 (Temmuz 2015)