Halicilikta Bitkisel Boya Kullaniminin Qnemi

Halicilikta Bitkisel Boya Kullaniminin Qnemi

Halicilikta Bitkisel
Boya Kullaniminin
Qnemi
m.
Mustafa ARLl
Prof. Dr.
Nuan KAYABASI, FeryaILGAZ
Arag. Gijrevlileri
Ankara ijniv. Ziraat Fak Ev Ekonamisi Yiik Ok.
Tekstilirr bagka alanlarinda dejerlendiriline inkaitr pck olinayan kaba ve karigik yapa&larrmrzrn
de&=rlendiriliriesiagrsiildan el dokrrsii halrcilrjrn,
iilkenzizdc ayrr bir onemi vardzr. El dokicinasr
halic~lrkta kirllanrlan yiin iplijinin bitkisel boyalarla bo!yaninasi, bir halrlara ic ve d ~ gpazarlarda
arattrlan bir ozellik kazandrrinaktadlr. Bir nederrle
son yrllarda yrrrdninrrzda dar ve gerek olarak
yaprla~t boyam i$leinlerinin geirigletilinesine ve
geligtiril~nesineyonelik ~alrginalar siir~nektedir.
Brr gali$mada el dokr~inasr halicrlikta kirllaiirlan
boya bitkileri, boyania yontemleri ve bitkisel boyalarin iilke~niz apsrndan anenti iizerinde drrrrrlacakhr.
THE IMPORTANCE OF VEGETABLE DYESTUFF IN
HAND WOVEN CARPETS
-
Handweaving of catyets has a great iinportance in
Turkey, regarding the ntilisation of the great rough
and rnixed fleece which cannot be generally used in
the other. fields of the textiles. Dyiirg of the wool
yarn, used in hand woven carpets, with vegetable
dyes tnff cai1ses these carpets to gain a deinandcd
feahrru in the internal and foreigir markets. For this
rmson, in r e r A years, the shrdies are carried out on
the zxtensioir and developnreirt of the dying
procedurus which are practised locally or
nationally.
In this paper, the iinportance of those plants,
dying methods and vegetable dyestirff used in the
handweaving of carpets are discitssed.
El dokumas~hal~c~hkla
bir ata sanatl olarak
ulkemizde eskiden beri ugrag~lmaktad~r.
Turkiye'de
Hereke, izmir, Ugak, Konya, Goller Bolgesi,
Nevgehir, Kayseri, Erzurum, Sivas, Antalya gibi
yorelerimizde binlerce aile bu sanatla ugragmakta
ve gecimini saglamaktad~r.Yurdumuzda uretilen
binlerce ton yapag~nmbuyuk bir klsm~el dokusu
hallc~l~ktakullan~lmakta ve degerlendirilmektedir. Bu durum tekstilin bagka alanlarmda
degerlendirme i m k a n ~ olmayan .kaba karlglk
yapagrlar~rnmnige yaramasl a c ~ s ~ n d aeln dokum a s hallclhga ayn bir onem kazandlrmaktad~r.
El dokumasl hal~clhktakullan~lanyiin ip-liginin
bitkisel boyalarla boyanmasr bu hal~laiaic ve d q
pazarlarda aran~lanbir ozellik kazand~rmaktad~r.
Bu nedenle son ylllarda yurdumuzda dar ve yerel olarak yap~lanboyama iglerinin genigletilmesine ve
geligtirilmesine yonelik ~alqmalarsfirmektedir.
Bitkisel boyalarla yun boyama Turklerin tarihinde cok eski ve koklu bir zanaat olmakla kalmamq, daima halmlrk, kilimcilik, yazmacrhk,
mekikli dokumaclhk, kececilik vb. gibi el sanatlan
ile bir butun olarak ele al~nrnlg, ileri duzeyde
[email protected] ve uygulannughr.
Osmanlllar zamanlnda Bursa, Edirne, Istanbul,
Tokat, Kayseri ve Konya gibi merkezler boyac~hk
zanaahnln cok geligmig oldugu yerlerdi. Bu merkezlerden bagka yerel olarak Anadolu'nun hemen hemen
her bolgesinde boyacllrk yaprllr ve ozel olarak boya
[Arh, 19841.
bitkilerinin tanmr ile ugrag~llrd~
Tartml yap~lanbu boya bitkilerinden kok boyanm ozellikle Ortaqagda yurdumuzda genig olcude
kulturu y a p ~ l m a k t a ve boya amaclyla
yetigtirilmekteydi. 1700'1~y~llardaTurkiye, dunya
kok boya (Rubia tinctorurn) ihtiyacrnm ucte ikisini
kargllamaktaydl [Egberk ve Kogker 19451.
Yine aym ~ekildeCehri (Rhamus tinctoria) nin
bat man^, o zamanm paras1 ile bir alhna kadar aim
buldugundan halk arasmda "alhn agac~"adlyla bilinmekte ve Tiirkiye'nin hemen her yerinde yeti8en
bu bitkinin meyveleri ozellikle Almanya ve Fransa'ya sahlmaktayd~[Egberk ve Harmanc~oglu19531.
18. Yuzyll baglarmda sentetik boyalarm bulunmaslyla bitkisel boyalarm tekstilde kullanilmasi
I
azalm~gtlr.Ancak yun hall ipliginin bitkisel boyalarla boyanmas1 ve bunlarla dokunan h a l ~ l a r ~piyn
asada a r a n ~ l ~
ver begenilir duruma gelerek deger kazanmasl bu konuyu tekrar giincellegtirmigtir.
Bitkisel boyalar, dogada kendiliginden yetigen
g
bitkilerin toprak a l t ~
yada kultiire a l ~ n m ~olan
surgiinleri kok, yumru, govde, govde kabugu, yaprak,
qiqek, meyve, meyve kabugu, tohum gibi ~egitli
k ~ s ~ m l a r ~ ndegigik
da
yontemlerle elde edilen boya
maddeleridir.
Bilegiminde boyar madde bulunan ve boyamada
kullan~lan pek ~ o kbitki bulunmaktad~r.Bunlar
aras~ndayosun ve likenler oldugu gibi otlar (YarpuzMetha tementhosa), qal~lar(Kadln tuzlugu-Berberis
crataegina), a g a p k l a r (Cehri-Rhamnus tinctoria),
agaqlar (Ceviz-suglans regia), yumrular (SoganAllium cepa), kokler (Kokboya-Rubla tinctoria) d e
yer almaktadlr. Yap~lanaraghrma ve incelemede
yurdumuzda boyar madde ihtiva eden ve boyamada
kullan~lanyuzlerce bitkinin bulundu&nu ortaya koymaktad~r[Harmanc~oglu,19551.
Bitkilerde bulunan her renk boya degildir vc her
renkli madde bagka bir maddeyi boyayamaz. Renkli
bir maddenin boya ozelligini gosterebilmesi i ~ i n
bilegimindeki benzen halkasma kromofor ve oksokrom gmplannm baglanmasl gerekir [Alhnbag ve ark.
19791.
Memleketimizde boya bitkileri ile yiin ipligi boyamada kullan~lanyontemler ~ o qegitlidir.
k
Her
yorede f a r k l ~ mordanlar, farkh bitkiler kullanllarak, farkh renkler elde edilmektedir. Bunlann yanlslra kullanllan bitki miktar~ile, boyama
suresi d e yoreden yoreye, hatta kigiden kigiye
degigiklik gostermektedir. Bu bak~mdanburada qok
ozel ve degigik yontemler yerine, cok yaygm olarak
kullanrlan bir kac yontem uzerinde durulacakhr.
boyac~hkta kullamhrken, kimilerinin d e belirli
yerleri boyar madde ihtiva chnektedir. Sozgeligi
yaprak, kok, govde, meyve gibi.
A y r m bitkinin toplanma zamanl d a onem
Bitki bunyesinde diger maddeler gibi
tag~maktad~r.
boyar madde de belirli bir zaman iqinde en yiiksek
duzeye erigmektedir. Bu zamanl iyi seqnek gerekir.
Aksi halde zaten az olan aktif boyar maddeden
geregi gibi yararlanmak mumkun olmayabilir. Bu
toplama zamanl da her bitki ve her bitkinin farkl~
ycri icin degigiklik gostermektedir. Sozgeligi
qiqekler a q t ~ g ~ n d ayapraklar
,
tam buyuklugune
erigtiginde (sararmadan), mcyveler tam olgunluga
erigtiginde, tohumlar sertlcgtigindc, toprak alh
surgunlerinin en dolgun oldugu mevsimlerde (ilkbahar ve sonbaharda).
Bu arada ekolojik gartlann bir bitkideki boyar
madde miktanmn onemli o l ~ u d eetkiledigini d e belirhnek gerekir. Yani ISI, nem, toprak, yagg gibi etmenler aynl bitkide farkl~boyar madde ve renk
ozelligi ortaya gkarabilmektedir.
Uygun bir gekilde toplanan boya bitkileri ile boyama iglemi, bitkiler ya yagken ya da kurutulup depohnarak, istenilen zamanda yapllabilmektedir.
Kuruhnanln golgede ve havadar bir yerde dogal olarak ya da qok s m k olmayan bir hrmda yapay olarak y a p l m a s ~ tavsiye edilmektedir. Bitkideki
kuflenme ve qiirume boyar maddenin miktan ve niteligine olumsuz etki yapacagrndan kurutulan bitki
bez veya kagrt torbalarda depolanmal~d~r.
Ayrlca
bitki cinsine bag11 olmaslna karg~nuzun y~llarsaklanan bitkilerin boyar m a d d e m i k t a r ~ ve
ozelliklerinde degigme oldugu belirtilmektedir
[Eyiiboglu ve ark 1983, Arl119841.
3. BtTIdSEL BOYALARLA BOYAMA YONTEM-
LERi
2. B I m S E L BOYALARLA Y h ' HAU I P L I ~ IBO-
YANMASI
3.1. Mordansu Boyarna
Bitkisel b o y a c ~ l ~ k tmateryali
a
toplamak onemli
bir agamad~r.Bu toplama i ~ i n d boyar
e
maddenin bitkinin neresinde bulundugunu bilmek ve ona gore t o p
lamak yerine olacakhr. Ciinku kimi bitkilerin tiimu
Boyamada bitkinin boyar madde i ~ e r e nk ~ s m(yaprak, kok, kabuk, meyve kabugu vs.) kumtulur,
ogutiilur veya dovulerek parqalan~r.Daha sonra
boyamada kullan~lacak bitki boyanacak y u n
ipliginin agrrltgma gore dortte bin, yarlsl, birkaf
midi bir miktar allntr. Bu bitki boyanacak yun
ipligine gore 1/50 orantnda su i~erisinekonularak bir
saattcn az olmayacak gekilde istege gorc sure belirlenerck kaynahltr. Boylece bitkideki boyar madde
suya geqer ve bitki arhklartntn s u ~ l r n e s i y l ed e ekstrakt elde edilir. Onceden temizlenerek ncmlendirilen yiin ipligi ekstrakt i ~ i n ekonur ve bir saat (veya
istege gore belirlenen surede) sureyle kaynatthr.
Kaynama nedeniyle eksilen su ilave edilir. Kaynatma sonunda kendi halinde sogumaya btraktltr ve
sonra yun ipligi ekstrahn ifinden qkanlarak, durulanlr ve golge bir yerde kurutulur.
3.2. Mordanlt Boyama
Mordanl~boyamada, boyanacak yun ipligi belirh e n mordanla iglem gormesi gerekir. Bunun i ~ i n
boyanacak yun iplignin ag~rltgtnagore onceden belirlenen miktar mordan altntr. Bu oran kullanllacak
mordana ve elde edilmesi istenen renge gore %O$'ten
%20'ye kadar degigmektedir. Allnan mordan boyanacak yun ipligine gore 1/30 oranmda suda eritilerek
40-50 "C ye kadar ts~ttlmtgbu mordanlt su iqine nemlendirilmig yun ipligi konarak yarlm ile bir saat
aras~ndabir sureyle kaynatlllr. Kaynahna suresi
tamamland~ktansonra mordanlanan yun ipligi haf i f ~ eslkllarak ayrl bir boya banyosu ifinde mordanstz boyamadaki yonteme gore boyanmaktad~r.
3.3. iki Kez Mordanli Boyama
Bitkisel b o y a l a r l a b o y a m a d o g r u d a n
yap~labildigigibi boya banyosuna mordan eklenerek
d e yaprlabilir. Mordanlar, boyar maddenin lif
iizerine daha iyi tutunmastnl saglamak, qegitli tonlarda renk elde etmek ve boyantn hashk derecelerini yukseltmek i ~ i nboya banyosuna eklenen ya da
boyanacak yiin ipliBnin daha onceden iglem gordu*
asit, tuz ' karakterlerinde y a r d ~ m cmaddelerdir.
~
Bunlar Alimunyum gap1 IKAI (S04)21 goztagt
(CuS04) , karaboya [Fe (S04)21,potasyum bikromat
(K2 Cr207), krom gap1 [KCr (S04)21 yemek tuzu
(NaCI), Sodyum siilfat (Na2S04), sodyum sulfit
(Na2S03), krem tartar (KHC4 H4O6) K i r e ~(CaO),
kalay klorur (SnC12), amonyak (NH3), sirke asidi
(CH3 COOH), sulfirik asit (H2SO4), fink0 kloriir
(ZnC12) tanen vb. gibi maddelerdir [Harmanctoglu,
1955, Tunaman 19731.
Boyanacak yun ipligi, once mordanh boyama
yontemlere gore boyandtktan sonra boya banyosundan qkar~larakikinci mordanla yartm saat kaynahltr. Sogutulduktan sonra suyla ylkanarak daha
sonra golge bir yerde kurutulur.
Bu yontemle boyama bagka gekilde de uygulanabilir. Boyanacak yun ipligi once birinci mordanla sonra
da ikinci mordanla belirlenen surede kaynahlarak
mordanstz boyamadaki yontem ile boyama iglemi
yap~hr.
Ulkemizde boya amac~ylakullanllan bitkiler ve
bunlardan degigik boyama yontemleri ile elde edilen
renkler hall ve kilim dokumada arantlan renklerdir. Bu bitkiler, boyamada kullanllan k ~ s t m l a rve
~
elde edilen renkler ise gunlardtr:
Bitkiler
Boyamada Kullanilan
Adaqayl lSalvia triloba)
Akfakegme (Phillyrea lahfolla)
Asma yaprag1 (Vitis vinifera)
govde-yaprak
meyve
yaprak
Aspir (Carthamus tinctonus)
Ayl iiziimu (Vacdnium mytillus)
Ayva (Cydonia vulgaris)
govde~iqek
meyve-yaprak
yaprak-tohum
sart-yegil
m
san, ayva ~iiriigii
At Kestanesi (Aesculus hippocastanum)
Badem (Pmnus amygdalus stokes)
Bogiirtlen (Rubus fruticosus)
Cehri (Rhamnus tinctoria Rhamnus petiolaris)
Ceviz (Juglans lregia)
govde kabuklan
meyve kabuklan ve
yapraklar~
yaprak
genq dallarr
Civit otu (Isatis tinctoria)
Cakal erigi (Prunus spinosa)
meyve
govde-meyve
kabuklan, yapraklarr
yaprak
govde kabuklan
Havacrva (Alkanna tinctoria)
Haylt (Vitex agnus-castus)
lnci &egi (Convallaria majalis)
Kadrn tuzlugu (Berberis crataegina)
Kara yemig (Pmnus lauracerasus)
Kartal egreltisi (Pteridum aquilinum)
Kahr hmagl (Gerista tinctoria)
Keqi sakal~(Spirea hypericifolia)
Kekik (Thymus kotschyanus)
K~na(Lawsonia inermis)
K~rm~zr
sogan (Allium cepa)
ko k
yaprak
yaprak
kok
yaprak
yaprak
sap-qicekli dal uqlan
govde-yaprak
govde-yaprak
yaprak
yumru drg kabuklarr
hardal-sutlu
kahve
sarr-yegil
ye~illimsi siyahkahverengi
sarr-hardal
yegil-kahverengi
mavi
deve tiiyiitarcrn-kahve
mor-yegil
yegil
san, koyusar~
san ve tonlan
limon sans1
nefti yegil
sarr-yegil
san, yegil san
san, yegil, gri
lurnun, turuncu
koyu kahve,
hmmN
sarr
Kokboya (Rubia hnctorium)
govde kabuklan
ince dallan
govde kabuklan
toprak alh siirgiinleri
Kantaron (Hypericum scabrum)
yaprak
Kug kiraz~(Prunus padus)
meyve, yaprak
govde kabuklan
san, yegil
Laden (C~stuscreticus)
Mazr megesi (Duercus mfectoria)
tohum
man
kahve, siyah
deve tiiyii
Muhtabbet O ~ e g (Reseda
i
luteola)
bitkinin tamanu
san, yegil
Mugmula (Mespilus germanica)
yaprak
tarqn
Murt (Myrtus comrnunis)
yaprak, meyve
hardal, kahve
Murver (Sambucusnigra)
meyve, yaprak
mor, hardal
Nane (Mentha pulegium)
bitkinin tamamr
san, haki, y e ~ i l
Nar (Punks granatum)
meyve kabugu
san, kahve, siyah
Krzrlagac ' ( ~ l n u glutinosa)
s
K m l ~ a m(Pinus brutia)
san, kahverengi
tumncu, k ~ r n u z ~
kahverengi
hardal, k m l kahve, sarr-yegil
.
Bitkiler
Okaliptus (Eucalyptus camaldulensis)
Palamut megesi (Quereus aegilops)
Papatya (Anthemis tinctoria)
Safran (Crocus satinus)
Sak~z(Pistacia terebinthus)
S@r kuyrugu (Verbascum phlomoides)
Sumak (Rhus coriaria)
Siitlegen (Euphorloia sp.)
Yabani Labada (Rumex patientia)
Yarpuz (Mentha puleqium L.)
Boyamada Kullan~lan
K~s~mlari
yaprak, govde kabuklarl
palamutu
bitkinin tamam
qiqekleri
yaprak
bitkinin tamam
bitkinin tamaml
bitkinin tamaml
kok, tohum
bitkinin tamam
Renkler
yegil, kahve
haki,. hardal
sarl ve tonlan
sarl
mar.
pri,
hardal, y e ~ i l
san, k ~ r m m
san, hardal
san ve tonlan
yegil, siyah
U
USLU 1984,u ~ X J R1988, ANONYMOUS 1991)
(DEMfRSp 1951,H A R M A N C I ~ L 1955,
Bitkisel boyalarda boyama teknikleri zahmetli,
zor ve fazla zaman almaktadlr. Ayr~cabu bitkilerde
bulunan aktif boyar madde miktar~ ise ~egitli
fakt@rlere bag11 olarak degi~iklikler gostermektedir. Hatta bir bitkinin yaprak, govde, kok, meyve
gibi degigik bolgelerinde boyar madde miktan bile
farkll olmaktad~r.Boyama yap~l~rken
en az boyanacak materyal kadar hatta daha fazla a g ~ r l ~ k t a
(birkaq misli) boya bitkisi kullanmak zomnlulugu
vard~r.Boyama yap~lmayacaksatoplanan bitkilerin kurutdduktan sonra depolama sorunu ortaya
c~kmaktad~r.
lan~lmayan bitkiler boya maddesi olarak
degerlendirilebilmektedir. Kiiltiir bitkisi boya bitkisi olarak kulanlld~kndabitkinin verim ve kalitesine bir zaran so2 konusu olmad~glgibi bu bitkilerin
r l degerlendirilmig olmaktad~r
ahlan k ~ s ~ m l a da
(Sogan yumru kabugu, nar meyve kabugu, ceviz
meyve kabugu gibi).
Biitiin bunlara ek olarak boya bitkisi ile boyanan
yiinlerin ozellikle lg~kve siirtiinme hashklan nisbeten zayrf olmakta ve elde edilen renkler donuk ve
pastel tonlan gostermektedir. Bir. dezavantaj olarak
goriilen bu ozellikler de son zamanlarda farkh mordan ve degigik boyama yontemleri uygulanarak ortadan kaldmlmaya qahgllmaktad~r.
Bunlarln yanmda son ylllarda bitkisel hall ve kilim ipligi boyama yeniden giindeme gelerek, bunu
geli~tirmekve geni~letmekqallgmalan baglamqhr.
Sonuq olarak, bitkisel boyalann el dokuma
Ciinkii bitkisel boyalarla boyanmq yun ipliklerle
halmllkta ilmelik yiin ipligi boyamada, belirli
dokunan hall ve kilimler turistlerin dikkatini
yorelerde, belirli renkler ve desenler icin kulcekmekte, iq ve dl$ piyasada begeni kazanmaktad~r.
lan~lrnasmmuygun olacag~soylenebilir.
Kald~ki bir ata sanah olan bitkisel b o y a c ~ l ~ g ~ n ,
yine bir ata sanah olan hall ve kilim dokumaya uygulanmas~ve bunun yagahlmasl da yeni nesillere bir
- ALTINBAS, T. ve ark. 1979. K6y El Sanatlan. A . 0 . Ziraat
borq olarak gorulmektedir.
FakClltesi Teksir No: 20, A.O. BASIMEVI, Ankara.
Dogada kcndi yeti~enve bagka bir amaqla kul-
ANONYMOUS, 1991. Bitkllerden Elde Edllen Boyalarla YCln
Linerinin Boyanrnas~.T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanh$. KGqiik
Sanatlar Sanayi Bdlgesi ve Siteleri Gene1 MGd[irlGg(i, Ankara.
- ARLI, M. 1984. Dogal Boyalarda Boyama Yetenekleri Uzerinde
Dugiinceler. 2. UIusal El Sanatlan Xmpozyumu Uildirileri. Do-
- EYUBOCLU, il., OKAYGUN, I., YAM$, F., 1983. Dogs1 Boy=Iarla YUl Boyama. Uygulamoll ve Geleneksel Ybntemlcr. Uy-
gulnmall Egitim Vakfi. Ozkur Baslmevi. Istanbul.
kuz Eyliil Universitosi Giuel Sanatlnr Fakiillai Yaylnlan No:
19, Izmir. 15-25 s.
-
I-IARMANCI&LU, M. 1955. Txkkiyc'dc Bulunm Onemli Bitki
Boyalarrnda Eldc OIunan Renklcrin Cc$itli Milessirlerr? K m y
Y h Ozcrinde Hashk Dersceicri. Ankara Onlversltesl Yaym:
77/41. A.O. Bas~mcvl,Ankara.
manlrgmda K u l a n h l g Olan Bitkiler vc Dogal Boyalarln Yiin
Boyamaohgl. Marmara ilnivcnltcsi Yayln No: 4.19. G k e l 53natlsr FakOltcsi Yily~nNo: 1, Fatih Yaylnevi. Istanbul.
-
TUNAMAN, N. 1973. Bitki Boynlan Ile Yiinlerin Boyanmas!.
T a r m Bakanlrg? Zirant lgleri Gene1 Miidi~rlOgii Yay~nlan.
Tanm Bakanlr@ Clft* Brogiirleri Scrisi A-53.
QBEKK, T., HAKMANCIOGLU,M. 1953. Bazl Bitki B o p lannm Nashk Dcrecelcri. A.0. Ziraat Fakilltai Yllllg! YII: 2,
Fasikiil: 4 A.U. Baemevi. Ankan 325-352 s.
- UCUR,G.
- DEMIKIZ, A.i-I., 1951. Yurdumuzun Boya Bitkilcrine Gencl Bir
Bakq. Biyoloji 1. C. 5. Say, 7, 235-238 s.
-
-
ENEZ, N., 1988. Dogal Boynnanlrk. Anadolu'da Yiin Boya-
- E?UERK, T., KOSKER, 0. 1945. Kbkhop (Rub10 tinctorurn L)
Ankara Yi~ksckZiraat Enstitiisil Dcrgisi Cilt: 4, Say!: 1, Ankar.1 37fXi~i.t
s.
1988. Tiirk I-lahlannda Dogal Renkler ve Boyalar.
Titrkiye I$ Bankas1 Kiiltiir Yaylnlan Gencl Y a p No: 289, Sonat Dlzisl 42, AjanrTiirk Matbaanhk Snnayii A.$. Ankan.
-
USLU, M. 1984. Bodrum'un Dokumanhk vc [email protected]. Ulusal El Sanallar~ Scmpozyumu Bildlrilcri. Dokuz Eylill
Universitesl. Giizcl Sanntlar Faktiltesl Yaymlan No:19. Izmir.
TMMOB Telrstil Miihendisleri O d a s ~
1994 AJANDASI REKLAM FIYATLARI
ON IC KAPAK
ARKA IC KAPAK
IK~NCIKAPAKLAR
I G SAYFA
1/ 2 SAYFA
AYRAG KARTONU
12.500.000 TL
10.000.000 TL
7.500.000 TL
5.000.000 TL
3.000.000 T L
10.000.000 TL
PNATLAR4 KDV EKLENECEKTIR
AJANDA ORGANIZASYONMERKEZI
TMMOB TEIZSTILMUHENDISLERI ODASI
PIC20 ULUCAMI 16371 BURSA
TEL:(O-224)253 SO 16 - 252 47 60 ?lU(:(O-224) 252 55 14