(Just-In-Time) Üretim Biçimini Uygulayan Bir Firmanın Tedarikçi Bir

MALİYETLERİ AÇISINDAN JIT ÜRETİM BİÇİMİNİ
UYGULAYAN BİR FİRMANIN TEDARİKÇİ BİR
FİRMADA OLUŞTURDUĞU SORUNLAR (MİM-METAL
ANOMİM ŞİRKETİ ÖRNEĞİ)
Öğr.Gör. Dr. Orhan SAVAŞ*[email protected]
Yrd. Doç. Dr. Himmet KARADAL*
*
ÖZET
Bu çalışmada –Mim-Metal Anonim Şirketi örneğinde- maliyetleri açısından
JIT (Just-In-Time)
uygulamaları
üretim
nedeniyle
biçimini
tedarikçi
uygulayan
bir
bir
firmada
ana
firmanın
oluşturduğu
bu
sorunlar
incelenmiştir. Çalışmamızın sonuçlarına göre, ana firma, ani talep azalışı,
ani talep artışı, nakliye, sipariş fiyatlarını tespit politikaları, iyileştirmelerin
engellenmesi, ana firmaya öncelik verilmesi, alternatif iş imkanlarının
değerlendirilememesi
ve bazı yapısal
sorunlar
başlıklarında
ifade
edilebilecek nedenlerle tedarikçi firmada sorun ve maliyet oluşturmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, Maliyet Yönetimi, JIT Üretim
Sistemi.
ABSTRACT
ACCORDING TO ITS COST PROBLEMS OF A SUPPLIER FIRM CREATED
BY A FIRM HAS APPLIED JUST-IN-TIME PRODUCTION SYSTEM: THE
EXAMPLE OF MIM-METAL COMPANY
In this study –in the example of Mim-Metal Company- according to its cost,
problems of a supplier firm created by a firm which has applied just-in-time
production system have been investigated. According to results of our study,
unexpected reducing of orders, unexpected increasing of orders, transport,
determining of order prices, preventing of improvement, priority of firm which
has applied JIT system, missing of alternative opportunities and some
structural problems are main problems due to JIT applications for
Mim-Metal Company which is a supplier firm.
Key Words: Cost Management, JIT Production System, Small- to Medium
Sized Enterprises.
1
1.GİRİŞ
Çoğu mallar için geçerli olan arz fazlalıkları, ürün ömrünün giderek kısalması, ürün
çeşitliliğinin artması, kısa sürede taklit edilme, tüketicilerin bilinçlenmesi ve
kalite-düşük maliyet uyumunu zorunlu kılan rekabet koşulları, hem firmalar arası
rekabeti artırmış hem de dünya ekonomisinde her üretilen malın satıldığı 2. Dünya
savaşı sonrası koşulların 80'li yıllara doğru ortadan kalktığını göstermiştir. Her üretilen
malın satılamadığı koşullar, üretim anlayış ve uygulamalarında değişim gerektirmekte
ve bu çerçevede üretim biçimleri, kitle üretim sistemlerinden yalın üretim sistemlerine
doğru bir dönüşüm geçirmektedir (Cooper, 1994:5).
Ohno'nun ortaya attığı JIT üretim biçimi öncelikle Japonya'da olmak üzere geniş bir
uygulama alanı bulmuştur. Sistemin, firmaların rekabet avantajı elde etmeleri ve söz
konusu avantajı sürdürmeleri bakımından çok etkili olduğu belirtilmektedir (Tucker ve
Davis, 1993:63) . JIT uygulamalarının başarılı örnekleriyle ilgili çalışmalara,
[Billesbach, 1991], [Tucker, 1993], [Vora, 1990], [Goldhar, 1990], [Orth, 1990],
[Keller,
1990],
[Msimangira,
1993]
ve
[Giunipero,
1990]
örnek
olarak
gösterilebilmektedir.
Türkiye'deki ilk 500 büyük sanayi firması üzerinde yapılan bir araştırmaya
göre; JIT üretim sistemi en çok [% 31.3] metal sektöründe uygulanmaktadır.
Bu sistemi uygulayan firmalar, en önemli engel olarak tedarikçi firmalardan
kaynaklanan sorunları ve yetersizlikleri göstermektedir [Acar ve Çapcı,
1995:9]. Acaba, JIT sistemini uygulayan ana firmalarla çoğu kez KOBİ
niteliğinde olan tedarikçi firma ilişkilerinde, tedarikçi firmaların karşılaştıkları
sorunlar nelerdir?
Bu çalışmanın amacı; Mim-Metal A.Ş. örneğinde, oluşturduğu maliyetler
açısından JIT üretim sistemini uygulayan bir ana firmanın bu uygulamaları
nedeniyle tedarikçi bir firmada neden olduğu sorunları irdelemektir. Bu
çalışmada kullanılan ana firma kavramı ile kendisi için üretim yapılan ve JIT
sistemini uygulayan firma, tedarikçi firma kavramından ise ana firma için
2
mamul üreten firma anlaşılmalıdır.
Yöntem, Genel olarak JIT üretim sistemi, Mim-Metal Anonim Şirketi ve
Bulgular konumuzun işlendiği ana başlıklardır.
2. YÖNTEM
Çalışmanın teorik verileri ilgili literatürden
elde edilmiştir. Uygulama
kısmına ilişkin veriler ise örnek firmanın ve firma faaliyetlerinin gözlemine
dayanmaktadır. Gözlem sonucunda elde ettiğimiz bulgulara yönelik olarak
firma sahibi ile yüz yüze görüşülmüş, böylece gözlem sonuçlarının daha da
netleştirilmesi sağlanmıştır. Gerek firmanın gözlemi gerekse yapılan
görüşmeler Mayıs 2001 ile Ekim 2001 tarihleri arasında yayılan bir süreç
içinde gerçekleştirilmiştir.
3. GENEL OLARAK JIT ÜRETİM SİSTEMİ
JIT üretim biçimi ile ilgili literatür incelendiğinde, (Brinker ve diğ., 1996),
(Graham,1988), (Atkinson ve diğ.,1997), (Karmarkar, 1989), (Hall ve Jakson,
1992) , (Tatikonda, 1993) sistemin tanımlanması, ilke ve amaçlarının
belirlenmesi yoluyla genel tanıtımının yapılabileceği görülmektedir.
3.1. JIT Üretim Sisteminin Tanımı
JIT üretim biçiminin tanımına ilişkin bazı örnekler verilebilir. Örneğin
Monden'e göre JIT sistemi, gerekli ürünleri gerekli miktarlarda üretme
yaklaşımıdır (1983, s.2). Crawford ve Cox, sistemi, bir üretim işletmesinde
verimsizliklerin sürekli elimine edilmesi suretiyle mükemmelliğe ulaşma
yaklaşımıdır şeklinde tanımlamaktadırlar (1991, s.34). JIT üretim sistemi,
firma dışı müşterilerin istedikleri mal ve hizmetleri istedikleri zamanda
(Atkinson ve diğ.,1997, s.72.).
Tanımlar arasında çok ciddi farklılıklar olmamakla birlikte, Crawford'un
tanımının daha kapsamlı olduğunu, bu yüzden de tam zamanında üretim
(JIT) felsefesine daha yakın olduğu ileri sürülebilir.
3
3.2. JIT Üretim Sisteminin Temel ilkeleri
JIT üretim sisteminin üzerine inşa edildiği temel prensipler; Toplam Kalite
Kontrolü, Talep Çekmeli Sistem (Demand Pull System), Üretim Süreçlerinin
Esnekliği (Process Flexibility), Verimsizliklerin Ortadan Kaldırılması (Waste
Elimination) ve Sürekli İyileştirme başlıklarında sınıflandırılabilir (Brinker ve
diğ.,1996a, s.3.3). Aşağıda söz konusu ilkelerin kısa açıklamalarına yer
verilmiştir.
3.2.1.Toplam Kalite Kontrolü
JIT üretim sisteminin üzerine inşa edildiği temellerden biri kalitedir.
Üretimin hiç bir aşamasında kalitesizliğe izin verilmez. Bir kalite problemi
çıktığında, üretim süreçlerinin tümüyle durdurulmasına bile izin verilir. Kalite
problemlerini kaynağında yok etmek esastır. Bu yüzden, tedarik edilen
girdilerle ilgili kalite sorunları tedarikçilerin sorumluluğuna devredilmiştir.
Bir önceki üretim sürecinden teslim alınan kalite problemleri tekrar o
aşamaya devredilir. Her çalışan yaptığı işlemlerin kalitesinden birinci
derecede sorumludur. Kişisel çabalarla çözülemeyecek kalite sorunları,
çalışanlar, yönetim ve tedarikçilerin işbirliğinden oluşan entegre bir anlayış
çerçevesinde çözüme kavuşturulur.
3.2.2. Talep Çekmeli Sistem
Üretim süreçlerinde stoksuz, beklemesiz ve kesintisiz düz bir akış
gerçekleştirmek için -JIT üretim ortamlarında- talep çekmeli sistem
kullanılır. Geleneksel sistemlerin aksine, JIT üretim ortamlarında stok için
üretim yapılmaz. Talep çekmeli sistemin gereği olarak bir sonraki üretim
aşamasından istenmeyen hiç bir ürün bir önceki aşamada üretilmez. Bu
anlayışa göre, JIT üretim ortamlarında, mallar önce satılmakta sonra
üretilmektedir. Kanban yöntemi ile gerçekleştirilen bu uygulama tedarik
edilen hammadde ve parçalar için de aynen tedarikçilere yansıtılmaktadır
(McMahon ve Browne, 1998).
4
2.2.3.Üretim Süreçlerinin Esnekliği
Küçük miktarlarda, fakat çeşitli ürün üretimimin esas olduğu JIT
ortamlarında, çalışanlar ve diğer üretim araçlarının esnekliği esastır. Üretim
araçlarının değişik amaçlarla kullanılabilmesi anlamına gelen esneklik;
ürün çeşitliliğinin önemli olduğu ortamlarda üretim faktörlerinden tam
yararlanılmasını
sağlamaktadır. JIT ortamlarında
üretim
süreçlerinin
esnekliği, genel amaçlı üretim araçlarının tercihi; çalışanların esnekliği de
–onlara- çapraz yeteneklilik kazandıracak eğitim çabaları sayesinde
mümkün olmaktadır
3.2.4. Verimsizliklerin Yok Edilmesi
Toplam kalite kontrolü , talep çekmeli sistem ve üretim süreçlerinin
esnekliğine
odaklanılan
JIT
ortamlarında
amaçlanan
ana
hedef;
verimsizliklerin yok edilmesidir. Bu maksatla yapılan işlemler; ürüne değer
katmayan (Non-Value Added) işlem, faaliyet ve süreçlerin tümüyle ortadan
kaldırılması şeklinde özetlenebilir.
3.2.5 Sürekli İyileştirme
Özet olarak açıklanan JIT ilkeleri ile oluşturulması hedeflenen ortam statik
bir durum ifade etmez. Aksine, JIT ortamlarında ulaşılan her hedef geçicidir
ve sürekli iyileştirilmesi gerekir. JIT ortamlarında sürekli iyileştirme hem bir
temel ilke hem de bir yaşam biçimi olarak değerlendirilmektedir (Mueller,
1998:7).
3.3. JIT Üretim Sisteminin Amaçları
JIT sisteminin -üretim işlemlerinde- belirlediği amaçlar; ürün kalitesini
yükseltmek, ürün maliyetini azaltmak ve ürünün dağıtım imkanlarını
artırmak şeklinde belirlenebilir (Brinker ve diğ.,1996a:36) . Aşağıda, bu
amaçlara ilişkin özet değerlendirmeler yer almaktadır.
3.3.1. Ürün Kalitesini Yükseltmek
5
Yüksek ürün kalitesi ile firma, rakiplerine göre, rekabet avantajı elde etmeyi
ya da var olan avantajlarını geliştirmeyi hedefler. Olası kalite problemlerinin
tarafların işbirliği ile çözülmesi, her çalışanın yaptığı işlerin kalitesinden
sorumlu tutulması, kalite problemlerinin oluştuğu anda çözümlenmesi ve
tekrarının
önlenmesine
kalitesini
artırmaya
yönelik
yönelik
uygulamalar; JIT ortamlarında
çabaların
dikkat
çeken
alanları
ürün
olarak
değerlendirilebilir.
3.3.2. Ürün Maliyetlerini Azaltmak
Ürün ve süreç kalitesini ya da bir başka ifadeyle, toplam kalite kontrolünü
teminine yönelen
verimsizlikleri yok etme çabaları; bir boyutuyla ürün
kalitesinde artışı sağlarken, diğer boyutuyla da maliyetlerde önemli ölçüde
indirim sağlamaktadır. Geleneksel üretim ortamlarının aksine, JIT ortamları,
yüksek kalite-düşük maliyet uyumunun tesis edildiği ortamlardır (Womack
ve Diğ., 1990). Maliyet azalışlarının kaynakları-büyük ölçüde- verimsizliklerin
ortadan kaldırılmasından ve verimlilik artışlarından kaynaklanmaktadır.
2.3.3. Ürünün dağıtım İmkanlarını Artırmak
Ürünle ilişkili kalite ve maliyet amaçlarına ulaşıldıktan sonra, JIT üretim
sisteminin odaklandığı nihai amaç; firmanın ürün dağıtım imkanlarını
yükseltmektir. Bu imkandan; istenilen ürünlerin istenilen sürede müşteriye
teslim edilebilmesi anlaşılır. Yüksek dağıtım yeteneğine ulaşılması,
sistemin
tüm
olarak
işletilebilmesi
ve
firmanın
potansiyel
gelir
kayıplarından korunması bakımından çok önemlidir. Ürün kalitesini ve
üretim faktörlerinin imkanlarını artırıcı, ürün dönüşüm süresini azaltıcı ve
pazarlardaki değişimlere uyumu hızlandırıcı çabalar; JIT ortamlarında
ürünün dağıtım yeteneğini artırıcı uygulamalarının en önemlilerindendir.
4. MİM-METAL ANONİM ŞİRKETİ
Mühendislik-Makine-İnşaat ve Malzeme Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi
6
(MİM-METAL A.Ş. ) , metal ana imalat sektöründe faaliyet gösteren bir
işletmedir. Şirket, 6 Mayıs 1998'de Yozgat'ta kurulmuştur. İşletmenin
Yozgat'ta kurulmasının nedeni, 4325 sayılı yasa ile sağlanan özel yatırım
teşvikleridir. 1200 metre kare kapalı alana kurulu bulunan işletmenin
toplam çalışan sayısı 60'tır.
Mim-Metal A.Ş' de Eskişehir'de bulunan bir ana firma için traktör kabin
iskeleti üretilmektedir. Bu niteliği ile işletme bir tedarikçi firmadır. Firmanın
üretim kapasitesi 25 kabin/gün' dür. Firmada sipariş esasına göre üretim
yapılmaktadır.
Siparişlerin
niteliği
ve
sayısı
ana
firma
tarafından
belirlenmektedir. Mim-Metal A.Ş'nin 2000 yılı satışları toplamı 700 milyar
Türk lirasıdır. Bu özelliği ile firma orta ölçekli bir sanayi işletmesidir.
Ana firma JIT üretim sistemini uygulamaktadır. Bu bilginin kaynağı, makine
mühendisi olan Mim-metal A.Ş. sahibi ve yöneticisidir (Mustafa Şenel). Ana
firmadaki uygulamaların JIT sistemi ile ne denli örtüştüğü bilgimiz
dışındadır. Ancak M. Şenel tarafından belirtilen ana firmanın uygulama
örnekleri, bizde
de
bu
firmanın
JIT sistemini
uyguladığı
kanaati
uyandırmıştır. Mim-Metal A.Ş' ne,[email protected] adresinden
ulaşılabilmektedir.
5. BULGULAR
Bu kısımda, maliyetleri açısından JIT üretim sistemini uygulayan bir ana
firmanın bu uygulamaları nedeniyle tedarikçi bir firmada oluşturduğu
sorunlar irdelenmektedir.
5.1. Nakliye Sorunu
JIT uygulamaları nedeniyle tedarikçi firmada oluşan sorunlardan biri
mamullerin ana firmaya ulaştırılmasında görülmektedir. Buna göre,
tedarikçi firma mamullerinin istenilen gün ve saatte ana firmaya gönderilme
mecburiyeti
tedarikçi
firmayı
nakliyeci
firmalar
karşısında
güçsüz
bırakmaktadır. Yüksek nakliye ücretlerinin kabul edilmesi sonucunu
7
doğuran bu durum, tedarikçi firmada nakliye maliyetlerinin artmasına yol
açmaktadır. Mim-Metal Anonim Şirketinde söz konusu nedenle gerçekleşen
maliyet artışları toplam firma maliyetlerini % 1 oranında etkileyecek düzeyde
gerçekleşmektedir (M. Şener, 15.5.2001).
5.2. Ani Talep Artışları Sorunu
Ana firmanın JIT uygulamaları nedeniyle tedarikçi firmada yaşanan
sorunlardan biri de ani talep artışları sırasında yaşanmaktadır. Genel olarak
bu sorunlar, ani bir büyüme talebinin tedarikçi firmanın gerek kendi kısıtları
gerekse
dış
faktörlere
bağlı
kısıtlar
nedeniyle
gerekli
sürede
dengelenememesine bağlı sorunlar olarak algılanabilir. Bu durumda ana
firma belli bir süre içerisinde tedarikçi firmadan daha fazla mamul üretip
teslim etmesini istemektedir. Söz konusu talep artışı, doğal olarak, tedarikçi
firmayı yeni bir faktör bileşimine zorlamaktadır. Yani, talep artışı, belirlenen
süre içinde, artışı karşılayacak ölçüde çalışan, sabit
ve döner sermaye
unsurlarının artışını gerektirmektedir.
Yerel işgücü piyasaları istenilen nitelikteki çalışanın istenildiğinde teminini
mümkün kılacak koşulları taşımamaktadır. Piyasadan niteliksiz işgücü
temin edilip, iş süreçlerinde nitelikli hale getirilmektedir. Bu durum, tedarikçi
firmanın ek maliyetlere katlanmasını gerektirmektedir. Nitelikli hale gelen
çalışanın firmada tutulması yüksek ücret ödemeyi gerektirmektedir. Aksi
takdirde, işgücü firmada tutulamamaktadır.
Ani talep artışlarının bir diğer boyutu, makine, tesisat ve bina gibi sabit
sermaye unsurlarında artış gerektirmesidir. Tedarikçi firma kaynakları bu
unsurların artışını finanse edecek güçte değildir. Söz konusu unsurların
temini için zorunlu olarak başvurulan yabancı kaynaklar veya bu unsurların
daha uzun vadelerle temini, tedarikçi firmada ilave finansman maliyetlerine
neden olmaktadır.
Kullanılan ilk madde-malzeme miktarını artırmak ani talep artışının bir diğer
8
sonucudur. Ancak tedarikçi firma kaynaklarının bu artışı dengeleyecek
düzeyde olmaması veya aynı sürede artırılamaması burada da sorun
çıkarmaktadır. Yabancı kaynak kullanımı, daha uzun vadeler ve daha yüksek
fiyatla malzeme temini gibi zorunluluklar tedarikçi firma maliyetlerini
artırmaktadır. Mim-Metal Anonim Şirketinde ani talep artışları nedeniyle
katlanılmak durumunda kalınan maliyetler toplam maliyetleri %10 oranında
etkileyecek düzeyde gerçekleşmektedir (M. Şener, 4 Temmuz 2001). Kaldı ki
ani
talep
artışının
ne
kadar
süreceğine
ilişkin
hiçbir
garanti
de
bulunmamaktadır.
5.3. Ani Talep Azalışları Sorunu
Genel olarak, ana firma tarafından yönlendirilen ani bir küçülme talebinin
yerine getirilmesini önleyen tedarikçi firma ya da dış faktör kısıtları şeklinde
değerlendirilebilir. Tedarikçi firmayı, bu kez, küçülme yönünde yeni bir faktör
bileşimine zorlayan bu durumun yol açtığı maliyetler aşağıda sunulmuştur.
Siparişlerini ani olarak azaltan ana firmanın tedarikçi firmada oluşturduğu
ilk sonuç, bir kısım emek faktörünün devre dışı bırakılma mecburiyetidir.
Normal olarak, tedarikçi firmanın söz konusu çalışanların işine son vermesi
beklenir. Ancak bu durum pek mümkün olamamaktadır. Çünkü, bu
çalışanlar, nitelikli hale getirilmeleri için, tedarikçi firmanın ilave maliyetlere
katlandığı kişilerdir. Çıkarılmaları halinde aynı süreç tekrarlanacaktır. Kaldı
ki talep azalışının ne kadar süreli olacağı da bilinmemektedir. Belirtilen
faktörlere ek olarak, bazı insani faktörler de talebin istediği ölçüde işçi
çıkarılmasını engellemekte, dolayısıyla tedarikçi firma hiçbir katma değer
üretemeyen çalışanların maliyetlerine katlanmak zorunda kalmaktadır. İşten
çıkarılmaların gerek bu kişiler gerekse halen çalışan işgörenlerin iş,
işletme ve işveren hakkında geliştirdikleri olumsuz tutumların etkisi çok
ciddi boyutlara ulaşabilmektedir.
Mevcut kapasitenin sabit sermaye boyutuyla da azalan talep koşullarına
9
uyarlanması da pek mümkün olamamaktadır. Tedarikçi firma, talep
koşullarının
tekrar
düzeleceği
düşüncesiyle, kapasitelerini
azaltmak
istememektedirler. Ayrıca kapalı alan ve işe özgü makineler gibi unsurların
elden çıkarılması zaten mümkün olamamaktadır. Bu durum, tedarikçi
firmayı kapasitenin fiilen kullanılmayan kısmına ilişkin sabit ve değişken
maliyetlere katlanmak zorunda bırakmaktadır.
Bir diğer boyutuyla ani talep azalışları, satın alınan ilk madde ve
malzemenin daha uzun süre işletmede kalmasına ve nakde çevrilmesine
yol açmaktadır. Bu durum, döviz kurlarının yükselmesi nedeniyle tedarikçi
firmanın finansman dengesini alt üst edebilmektedir. Her firma için
yaşamsal nitelikli olan söz konusu denge, tedarikçi firmanın ana firmaya
olan
taahhütlerini
yerine
getirmesi
yönünde
çok
ciddi
engeller
oluşturabilecek sonuçlara yol açmaktadır. Mim-Metal Anonim Şirketinde %
80'lere kadar ulaşabilen ani talep azalışları, toplam firma maliyetlerini %40
oranında etkileyecek düzeylere kadar ulaşabilmektedir (M. Şener, 8 Eylül.
2001).
5.4. Fiyat Tespit Politikaları Sorunu
Ana firma tedarikçi firmadan temin edeceği siparişlerin alış fiyatını
belirlemektedir. Bu fiyat tedarikçi firma için satış fiyatı olmaktadır. Ana firma
ilgili siparişlerin birim fiyatını belirlerken, malzeme fiyatları ile gerekli işçilik
süre ve ücretini dikkate almaktadır. Malzeme fiyatları yönünden herhangi bir
sorun çıkmamaktadır. Ancak, işçilik süreleri nitelikli işçilere göre belirlendiği
için sorun çıkmaktadır. Tedarikçi firma işçileri söz konusu ölçüde nitelikli
olmadıkları için, tespit edilen işçilik süreleri tedarikçi firma koşullarına
uymamakta, bu durum sipariş maliyetlerini tedarikçi firma aleyhine
yükseltmektedir. Mim Metal Anonim Şirketinde, ana firmanın fiyat tespit
politikaları nedeniyle katlanılan bu tür maliyetlerin toplam maliyetleri %10
oranında etkileyecek düzeyde gerçekleşmektedir
2001).
10
(M. Şener, 13 Haziran,
5.5. İyileştirmelerin Engellenmesi Sorunu
JIT ortamları için çok önemli olan, ana firma-tedarikçi firma ilişkilerinin
yeterli düzeyde olmayışı da tedarikçi firmada bazı sorunlar ve bunlara bağlı
olarak
maliyetler
maliyetlerinde
oluşturmaktadır.
düşüş
sağlayacak
Bunlardan
ancak
en
kısmen
önemlisi,
ürün
ürün
tasarımında
değişikliklere yol açacak tedarikçi firma önerilerinin dikkate alınmamasıdır.
Bu tür ana firma tutumlarının tedarikçi firmada oluşturduğu maliyetlerin
rakamsal boyutu önemsiz düzeyde kalmaktadır. Ancak bu tür
tutumların
sürekli iyileştirme önünde çok ciddi bir psikolojik engel oluşturduğu
belirtilmektedir (M. Şener, 5 Eylül, 2001).
5.6. Ana Firmanın Önceliği Sorunu
Ana firmanın önceliği sorunundan herhangi bir sıkıntı durumunda ana
firmanın kendini öncelikli olarak değerlendirmesinin yol açtığı sorunlar
anlaşılmalıdır.
Bunların
en
önemlisi,
tedarikçi
firma
alacaklarının
ertelenmesi şeklinde yansımaktadır. Buna göre, ana firma herhangi bir
ekonomik sıkıntı durumunda tedarikçi firma alacaklarını ertelemek suretiyle
kendi probleminin çözümüne öncelik tanımaktadır. Bu uygulama ana
firmaya göre çok daha güçsüz durumda bulunan tedarikçi firma için ek
finansman maliyetlerine katlanmayı gerektirmektedir. Örnek firmada bu tür
bir uygulamanın toplam firma maliyetlerini etkileme düzeyine ilişkin
herhangi bir oran verilememektedir.
5.7. Alternatif İş Olanaklarının Değerlendirilememesi Sorunu
Ana firmadaki JIT uygulamaları nedeniyle, tedarikçi firmanın karşılaştığı
sorunlardan biri de alternatif iş olanaklarının değerlendirilememesidir.
Tedarikçi firma bazen diğer firmaların sipariş talepleri ile karşılaşmakta
ancak ana firmaya olan taahhütleri nedeniyle söz konusu talepleri
değerlendirememektedir.
Özellikle
sipariş
taleplerinin
ani
azalma
dönemlerinde bu tür alternatiflerin önemli gelir kayıplarına yol açtığı
11
belirtilen tedarikçi firmada, söz konusu kayıpların oranı ile ilgili bir tahmin
yapılamamaktadır.
5.8. Bazı Yapısal Sorunlar
Bu sorunların başlıcaları, ana firmadan değil, JIT uygulamalarının yapısı ile
yerel çevre koşullarının uyumsuzluğundan kaynaklanmaktadır. Bunların en
önemlisi, tedarikçi firmanın bir kısım işlerini yaptırabileceği yan sanayi
imkanlarından yoksun olmasıdır.
12
6. SONUÇ
Bu çalışmada –Mim-Metal A.Ş örneğinde- oluşturduğu maliyetler açısından
JIT üretim sistemini uygulayan bir ana firmanın tedarikçi firmada
oluşturduğu sorunlar irdelenmiştir. Bunlar; ani talep azalışları, ani talep
artışları, fiyat tespit politikaları, nakliye, iyileştirmelerin önlenmesi, ana
firmanın önceliği, alternatif iş olanaklarının değerlendirilememesi ve bazı
yapısal sorunlardır.
Bazı yapısal sorunlar bir yana bırakıldığında, bu örnek olay göstermektedir
ki JIT uygulamalarının tedarikçi firmada oluşturduğu sorun ve maliyetlerin
giderilmesi ana firmanın gerçekçi bir üretim planlamasına ve işbirliği ve
dayanışma temelli ilişki geliştirmesine bağlı bulunmaktadır.
KAYNAKÇA
Billesbach, T. J. (1991). A Study of The Implementation of Just-In-Time the
United States, Production and Inventory Management Journal,
Third Quarter, ss.1-4.
Tucker, M. W. , Davis, D. A. (1993) . Key Ingredients for Successful
Implementation of Just-In-Time: A System for All Business Sizes,
Business Horizons, May-June, ss.59-65.
Vora, J. A. , Saraph, J. V. , Peterson, D. L.(1990) . JIT Implementation
Practices, Production and Inventory Management Journal, Third
Quarter, ss.57-59.
Giunipero, L. C., Law, W. K. (1990). Organizational Changes and JIT
Implementation, Production and Inventory Management Journal,
Third Quarter, ss.71-73.
Msimangira, K. A. B. (1993). Using Just-In-Time in Developing Countries: A
Case Study in Tanzania, International Journal of Purchasing and
Materials Management, Spring, ss.44-48.
Monden, Y. (1983).Toyota Production System: Practical Approach to
Production Management, Industrial Engineering and Management
Press, Norcross, Georgia.
Acar, N. , Capçı, S. (1995) . Implementing Just-In-Time Manufacturing
Concepts in Turkey, Ninth World Productivity Congress, Vol.1,
ss.5-21.
Atkinson, A., Banker, R.D., Kaplan, R.S., Young, M.S. (1997). Management
Accounting, Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ 07632.
Brinker, B.J., Gorham, W. (1996). Handbook of Cost Management, New
York,1996.
13
Cooper, R. 1994) . When Lean Enterprises Collide, Harvard Business
School Press, Boston, Massachusetts.
Crawford, K.,M., Cox, J. F. (1991). “Addressing Manufacturing Problems
Through the Implementation of Just-In-Time”, Production and
Inventory Management Journal, First Quarter, ss.33-36.
Graham, I. R. (1988). Just-In-Time Management of Manufacturing, Elsevier
Advanced Technology Publications.
Green, F. A. , Johnson, G.(1991) . “Performance Measures and JIT”,
Management Accounting, February, ss.50-54.
Hall, D., Jakson, J. (1992). “Speeding Up New Product Development”,
Management Accounting, October, ss.32-36.
Karmarkar, U. (1989).”Getting Control of Just-In-Time”, Harvard Business
Review, September-October, ss.122-131.
McNair, C. J; Masconi, W., Norris, T. (1988). “Meeting The Technology
Challenge: Cost Accounting In a JIT Environment”, National
Association Of Accountants, Montvale.
Mueller, S.(1998). Lean Management, Operations and Human Factors,
Business Processes and Innovation, 1997-1998.
Tatikonda, U. L. (1993). “JIT Can Save Accounting Education”, Management
Accounting, December, 1993. ss.53-55.
14