Irak Türklerinin, Dil, Kültür, Edebiyat varlığının dünü, bugünü

Irak Türklerinin, Dil, Kültür, Edebiyat varlığının
dünü, bugünü
AraĢtırma
Yazan: Sadun KÖPRÜLÜ
Irak’ta Tarih öncelerinden yaĢamakta olan ve büyük bir
çoğunluk OluĢturan Irak Türkleri bugün Irak’ın kuzey,
Güney, Batı, Doğusu Kerkük Ģehri Erbil, Musul,
Altunköprü, Telafer,Tuzhurmatu,Tazehurmatu, Kifri,
Diyala, Hanekın, Vasit, Hilla, Necef, Kerbala, Bağdat,
Yusufiya, Rumadi, Süleymaniye, Nasiriya,
Basra ve birçok Ģehirlerde, ,ilçe, köylerde yaĢayan Irak
Türklerin kültür, edebiyat ve sanat merkezi sayılarak,
temiz kutsal toprakları olarak (Türkmeneli) diye
Tanınmaktadır.
Irak Türkleri Kerkük, Musul’un batısında yer alan ve
nüfusları yoğun Olarak önemli bir yerleĢim
merkezilerinden Telaferden, Bağdat’ın güneybatısına
Uzanan Irak Türkleri bu topraklarda tarih öncelerinden
yaĢamaktadırlar.
Bu toprak, yerlerimizde Musul, Erbil, Altunköprü,
Tuzhurmatu, Kifri, ġebek, Kara, Akkoyunlu, Karagol,
Karakol, Bayat, Kalender, Zengene, Kakai, Dedeler,
Salihi, Bayraktar, Neftçi, Avcı, Haydarı
, Köprülü Zade gibi aĢiret, Oymakları, Türk boyları,
aileleri Irak’ın güney, kuzeyinde, batısında, doğusunda
YaĢadıkları yöreler gibi birçok köy, il, ilçe, kasaba,
bucaklarda bulunmaktadır.
Irak Türklerinin yaĢadıkları topraklar büyük coğrafyayı
kapsayarak, önemli petrol Yataklarını içermektedir ve
Irak’ın ekonomisinin Ģah damarını oluĢturmaktadır.
Ayrıca Irak Türklerinin kutsal yerleri, veremli toprakları
zengin, bereketli tarım arazileri
Ülkeye dehada fazla gelir elde etmektedir.
Irak Türklerinin ekonomik, petrol zenginlik geliri
yanında, Kültür, Edebiyat, sanat Konusu bir baĢka özellik
taĢmaktadır, Irak Türkleri tüm iktidarlar, dikta
rejimlerinin soykırım, katliam, asimilasyon,
Baskı, iĢkencesine maruz kalarak, öz Türkçe dillerini
özgürce konuĢmak, öğrenmek Ġçin dergi, gazete kitaplar
uzun yıllar YasaklanmıĢtır.
Irak Türklerinin ekonomik, petrol zenginlik geliri
yanında, Kültür, Edebiyatı konusu da
BaĢka bir özellik taĢmaktadır.
Irak Türkleri tüm iktidarların, dikta rejimlerinin
Baskılarına karĢı Türkçe eğitim görmeden, her dönemde
yasaklılık uygulanmıĢtır, Tüm baskı, iĢkencelere rağmen,
Irak Türkleri Türkçe okumayı, öğrenmeyi özel olarak,
Kendi kendilerine gizli olursa bile öğrenmiĢlerdir, Türkçe
dillerini, gelenek, Göreneklerini folklorlarını, kültürlerini,
milli politika tarihlerini, bilmece, bulmaca,
Deyimlerini, çocuk oyunlarını, ninnilerini, atasözlerini
yorularak, çalıĢarak kendi Yetenekleri ile günümüze
kadar yetirmiĢlerdir.
Bu parlak verimler bizimle yaĢayarak halk dilinden
coĢarak, aile içinde yerleĢerek Atalardan ana, babadan,
dedelerden çocuklarına, oğullarına geçerek, bugüne kadar
YaĢamaktadır.
Baskılı, korkulu dönemler okullarda öğrenim olmadan,
hiçbir Türkçe Kültür kurumunun olmaması dolaysıyla,
iktidara gelen rejimlerin, özellikle 35 Saddam Baas Partisi
döneminde sansür uygulanmıĢtır ve Türkçe eğitim,
türküler, Ģarkılar Türkiye Türkçesiyle konuĢmak bile
yasaklamıĢtır, bu baskılara, idam, hapishanelere
Rağmen, Irak Türkleri kendi dilini, edebiyatını milli siyasi
tarihini kanıyla, canıyla Savunarak, koruyarak sürdüre
bilmiĢtir ve her bir alanda aydın, politikçi, kültürlü,
Yetenekli Ģairler, yazarlar, araĢtırmacı, ressamlar,
hattatlar ve müzisyen ses Sanatkârları büyük adamları
yetiĢtirmekle, güzel içli hoyratları, Ģiirleri Dünyaca tutulup
sevilen Halk Türküleri her Yerde tanınmakla dillerin
destanı olmuĢtur.
Irak Türklerinin Halk Edebiyatı bütün kesimler
tarafından tutularak, ön planla
ÇıkmıĢtır, böylece yüzlerce yetenekli kültürlü,
edebiyatçılar, her bir çağda önemli Verimlerini, ürünlerini
milletimize sunmuĢlardır.
Irak Türkleri tarihten önce, tarihten sonra günümüze
kadar büyük bir millet olarak, her
Türlü alanda ilerleyerek, uygarlık, demokrasiyi severek,
zengin, varlı kültürüyle, edebiyat,
Sanatıyla içli Ģairleriyle, milli duygulu hoyratlarıyla, ses
sanatkârları ile Ģarkı, türküleri
Ġle tanınarak, değer kazanmaktadır.
Irak Türkleri parlak, üstün sağlam, temiz, özveri
GeçmiĢiyle büyük devletler, beylikler kurarak,
Kahramanlıkla, yiğitlikle tanınarak, halk edebiyatı, kültür
sanat alanında çok sayıda
ġairler, yazarlar, ses sanatkârları yetirerek örnekleri
günümüze kadar varlı canlılığını YaĢatmaktadır.
Yetenekli gençlerin, Ağabeylerimizin üstün çalıĢmalarıyla
tarhımızı, milli davamızı koruyarak ilerleme
sağlamaktadırlar.
Irak Türkleri Türkçe konuĢma, halk deyimleri dilinin
zenginliğiyle anlatması, tüm Türk Dünyasının görüĢlerine
bağlı olarak, dini inanç, milli görenek, geleneklerine
bağlılıkla Irak Türk hikmet dolu sözleriyle, annelerinin
çocukları için söylemiĢ olduğu ninnilerini,
Yaktıkları ağıtları daha birçok temaları, bütün iç gönül
coĢkusuyla heyecan dolu halk
Edebiyatımız kuĢaktan, kuĢağa dile getirmektedirler.
Irak Türk Halk edebiyatımızın tek ürünleri milletin
yaĢadığı birçok olaylardan, Sevinçlerden, üzüntülerden,
baskılardan, acı, iĢkencelerden, savaĢ felaketlerinden,
Salgından, idam, hapishane üzüntü, özlemlerden ve Türk
milletinin elde ettiği baĢarı Utkulardan kaynaklanarak,
altın değerinde sözlerle iĢleyerek ve alanda
canlandırmıĢtır.
Bu deyimler edebiyat Örnekleri atasözlerimiz,
hoyratlarımız, dörtlüklerimiz halkın ağzında söylenerek,
ĠncelenmiĢtir, tarih boyunca yerini alarak, değerini
kazanmaktadır.
Kültür, Edebiyatımız Üstün dengesini
Bularak, günümüze kadar yaĢlı annelerimizin,
dedelerimizin ağzından tüm halk Ürünlerimiz derlenerek
yaĢamaktadır.
Irak Türk halk edebiyatı anne, babaların, nine,
dedelerinin yaĢlıların düzgün biçimde
DüzülmüĢ Ģiir, hoyrat gibi Türk dilerimizden dünlerimize,
bugünümüze ulaĢarak, bir Zengin varlı edebiyat kaynağı
olarak yazı dilimizde yer almakla büyük Türk edebiyat
Yazarları halk Ģairleri tarafından bizlere ulaĢarak, iki tür
edebiyatta bölünmektedir. Bir yazılanlar iki söylenenler
dillerde ezberlenerek kalanlar.
Eskiden atalarımız tarafından söylenen dillerden dilimize
gelerek halk edebiyatımız,
Düzenli düzülerek Ģiir gibi tarzlarda iĢlem yaparak
uslarda kalmak üzere günümüze Kadar yetiĢmiĢtir. Bu
ürünleri, insanlar, milletler tarafından ilgi görerek, önem
TaĢmaktadır.
Hoyrat, dörtlüklerimiz yedi heceli olmakla, Kerkük, Erbil,
Telafer, Altunköprü, Kifri, Hanekın,
Tuzhurmatu,Tazehurmatu Bayat köyleri
Gibi Türk yerlerinde beĢik baĢında
Çocukları büyütmede söylenen maniler dörtlüklerdir Bu
verimli ürünler Irak Türklerinin tanınmıĢ bir tür halk
edebiyatıdır.
Bugün eski Türkülerimizde kullanan, söylenen sözler anne
dilerimizde kullanan temiz Türkçe
Sözlerdir ve düzenlenen, söylenen Ģiirlerle söylem
türkülerimiz tam olarak, bir düzen Biçimi almaktadır, bu
sözlerde türkü, Ģarkılarımızda içli olarak, söylenmesinin
tek Nedeni Irak Türklerinin günümüze kadar yaĢamız
oldukları acı durumlarını, acı iĢkence, Çile, baskı
özlemlerini yarınların varlıklarına yansıtmaktadır.
Büyük Osmanlı Ġmparatorluğundan Günümüze kadar
Türkler hiçbir mutlu, sevinçli özgür gün görmediler,
Söylenen dilden, Dile gelen halk edebiyatımız, dert, acı,
çile dolu ürünler olarak, yerli uslarda, Kafalarda Kalarak,
Çok iyice ses sanatları tarafından kullanarak,
tutulmaktadır, bu ürünler milletimiz Arasında ilgi
çekmektedir, önem taĢmaktadır.
Bu hoyrat türkülerimiz Irak Türklerinin
Halk edebiyatının altyapısını oluĢturarak, Eski halk
türkülerimizde kullanılan ve yaygın Düzenli olarak
söylem, kafiye, ölçü düzen biçimi sağlayan en çok yedi
heceli mani, Cinaslı hoyratlarımızdır, dörtlüklerimizdir.
Ayrıca Ģiirlerimizde sekiz, dokuz, on ve en yaygın olan on
bir, on dörttür, on altı heceli Ürünlerle Ģiir türleri de
Görünmektedir.
Irak Türkleri çocuk halk edebiyatına çok önem vererek
folklor dünyasını aĢarak birçok Çocuk Ģarkı, manileri,
türküleri, oyunları, tekerlemeler, ninniler, masallar,
okĢamalar, Hikâyeler, güzel Ģiirlerle süslenmektedir
Irak Türklerinin çocuk halk edebiyatı, folklor eskiden ön
sırada görünmekteydi, Ģimdi Bunların yerlerini bilgisayar,
televizyon öteki araçlar almaktadır.
Hiçbir dünya yüzünde eĢi bulunmayan Irak Türklerin
halk edebiyatının tek kimliği Sayılan hoyratlarımız, Irak
Türk halk Ģiirinin en güçlü, önemi anlam taĢan örneğidir.
Hoyrat söylenen bu halk edebiyatımızın türü en önemlisi
eskiden okul görmeyen YaĢlılarımız tarafından söylenen
hoyratlardır, Çok büyük anlam derin bilgi her türlü
özellik taĢmaktadır.
Hoyratlarımız yedi heceli olarak, 1, 2,
ve 4, dizelerinin kafiyeli olarak 3cü mısra kafiyesizdir, en
çokta hoyratlarımız cinaslı
Olmaktadır, birkaç anlam taĢmaktadır ve karĢılıklı olarak
birkaç kiĢi tarafından ayni anlamda
Söylenmektedir. Ayrıca karĢılıklı Kadınlarımızda yerine
göre anlamlısını söylemektedirler.
Cinaslı hoyrat yanında ayrıca
Bir tür Hoyratta cinaslı olmayarak mani dörtlükleridir.
Bugün hoyratlarımız Irak ve dünyada
Tanınmaktadır ve Irak Türklerinin ağzında hoyrat,
makam ile söylenerek Tanınmaktadır bu makamlardan
Bayat, Nihavend Saba, Rast, Urfa Divanı, DeĢt, Muhalif,
Sigah makamı ve bilindiği gibi birçok makamlarda yerli
Ģivede mayan Okunmaktadır, Özgünlük, özlem dolu uzun
havalar biçiminde yirmiden fazla değiĢik Makam, hoyrat
usulleri ile büyük tanınan ses sanatkârları tarafından
okunmaktadır.
Okunan makam ile birlikte Hoyrat usullerinden Kesik,
BeĢiri, Korda, Yetimi, Deli Hasan, Yolcu, Muhalif,
Nöbetçi, Karabağlı, Kızıl, Ömergele, Ġskender gibi bu
hoyrat usulleri eski güzel sesli Irak Türk Ses Sanatkârları
güzelcesine makama bağlı olarak okumaktadır.
Aynı zamanda makamdan, hoyrattan sonra ayni makamla
türkü, Ģarkıda söylenmektedir. Tanınan
Hoyrat, makam, türkü, Ģarkı ses anatkârlarımızdan.
Mehmet gül boy, ġaltah, ReĢit Güle Rıza, Ġzzettin Nimet,
Molla Taha, Molla Abut, , Sime berber, Sıdık Bende
Gafur, Faik Necar, Mustafa Kalayı, Fetrettin Ergeç, Cemil
Kapkapçı, ġevket Erbil’li, Rıza
Abu, ġükür Hanzad, , Haydar Erbil’li, Topal Hama,
ġükür Bağvan. Ali Hama Saka Günümüzde tanınan ses
sanatkârları ise Rahmetli Heba, Abdul Vahit Küzeci,
Kerkük Kızı, Abdulrahman Kızılay ve
YaĢar Mustafa Kemal, Fethullah Altun ses, Mehmet
Kuzeci, Talat Sönmez, Salim Fetah, Ali Kalalı, Mehmet,
Ġbrahim Rauf, Tehsin Kerkük oğlu,
Zeynep Demirci , Satıh, Zühdi Köprülü, Yasin Yahya,
Mehmet Kasım, Sami Celali, Rıyaz
Kahraman, Hamit Tuzlu, Ali Bena, Ercan ġehab Ahmet,
Mehmet, YaĢar Ġzzettin Nemet, Hasan Necar, Mehmet
Ahmet Erbil’li, Behçet Gamgin, Yılmaz Erol, Yunus
Hattat, Abid, Sinan Köprülü , Necdet Kifirli,Küçük Ömer,
Abdulrahman Gör ses ve baĢkaları
Irak Türklerinin Hoyratlarında milletimizin iç duygulu
gönlünü coĢturan güzel Dünyasıyla bağlantı kurarak
geçmiĢe, geleceğe özlem, acı, üzüntü duyarak, hayal
Kırıklığı, piĢmanlığı, aĢk, umudu, dileği, arzusu, sevinci,
özleyiĢi, bekleyiĢi, bayrak, Toprak sıla, vatan, millet çile
acısını yansıtarak söylenmektedir.
Ġçli Esinler gönül sevgi duyguyla Gönülden, gönüle
Gelerek, yerleĢerek yazılmaktadır..
Hoyratlar cinas sanatını iĢleyerek, türlü anlamlar
taĢıyarak, güç vererek, birlik, Beraberlik uygulayarak,
umutlar peĢinde koĢmaktadır.
Hoyratlarımızda BitiĢen cinas Tamamlanan cinas,
birleĢen, eksik cinaslarda vardır, Halk oyratlarımız edebî
Deyimleri, Görüntüleri gelenek, görenek, bilmeceler,
atalar sözü, Fıkraları, iyi, Kötü duaları Beddualar, dilek
ve arzuları, acıları, çileleri günümüzde milli konuları
toprak, Mücadele, Vatan, gurbet, bayrak, millet konuları
güzel gündeme getirmektedir, Birçok milletler
Tarafından ilgi çekmektedir.
Irak Türklerin kültür, edebiyatı tüm baskılara,
haksızlıklara, iĢkenceye rağmen edebî
Ürünler vermeye canını, kanını vererek, milli davasını
sürdürerek, çok sayıda büyük
Yazar, kültür adamları yetenekli Ģairler yetirmiĢlerdir,
her bir dönemde, ölüme baskıya
KarĢı durarak, Türkiye’de edebî akımları büyük yazar,
Ģairlerin yapıtlarını okuyarak,
Kendisini geliĢtirmeye çalıĢarak, milli yolundan, ataların
izinden saptırmadan, Tarihlerine, dillerine sahip
çıkmıĢlardır.
Irak Türklerinin zengin edebiyat, kültürünü, türkülerini
dünyanın her yerinde tanıtılarak
YaymıĢlardır. O dönemlerde eski göreneklerinden,
gelenekten kopmayarak çok BaĢarılı denemeler beğeni
kazanarak milli görevlerin baĢarmıĢlardı.
Irak Türklerinin edebiyatında Ģiir alanında öz be öz
Türkiye Türkçesi ile sadeleĢme ve Yenilik hareketlere
önem verilmiĢtir, Arap Farsça sözcülerin yerine Türkçe
tümceleri Sözcüleri seçerek kullanmaktadırlar, böylece
Irak Türkleri Aruz eski edebiyat yerine Türk hece tarzını
yedili, sekizli on birli heceleri kullanarak, bunun yanında
tüm
Edebiyat türlerini baĢarmaktadırlar.
Eski aruz klasik edebiyatımızda Fuzuli, Ruhi
Bağdadı, Nesimi Bağdadı, Kabil, Nevruz kedim, Hicri
Dede, Mehmet Sadık, Nazım Refik Koçak, Hıdır Lütfi,
Mehmet Rasih Öztürkmen, Osman Mazlum gibi
Ģairlerimiz ön sırada göre biliriz.
Eskiden olduğu gibi, bugünde baskılara karĢı eski Türkçe
olarak yayınlanan birçok Dergi, gazetelerimizde edebî
yapıtlarımız, Ģiirlerimiz, yazılarımız, öykü, Roman, oyun
Ve tiyatro, piyes, çocuk edebiyatımız yaĢayarak
canlanmaktadır.
Irak Türklerinin Edebiyat, kültürü, dili eski dönemde
olduğu gibi, Osmanlı döneminde yayınlana gazete, dergi,
kitaplarda yer alarak 1958 tarihinde BeĢir gazetesiyle 1959
da kurulan bir saatlik Türkçe yayım yapan Bağdat
Türkmen radyosu ve Bağdat’ta kurulan Türkmen
KardeĢlik Ocağı’nın aylık edebî, kültür (KardeĢlik) dergisi
Yayın hayatına geçmesi Irak Türklerinin edebiyat, kültür
tarih açısından en önemli bir
Dönüm noktası sayılmaktadır, çok büyük yazar,
Ģairlerimiz yazdıklarını bu milli Davamızı ilk defa olarak
canlandıran KardeĢlik dergisi olmuĢtur.
Böylece kıyıcı Saddam önde gelen liderlerimiz Albay
Abdullah Abdurrahman, Dr Necdet Koçak, Dr
Rıza Demirci, Adıl ġerif’i idam emekle bu büyük milleti
susturur diye baskılar, idamlar,
Hapisler uygulamasına karĢı dilimizi, kültürümüzü,
edebiyatımızı gizli olursa bile Öğrenmeye çalıĢarak,
yorularak çok sayıda Ģairler, yazarlar, kültürlü aydın
Ġnsanlarımız tüm baskıyı aĢarak, ölümden korkmadan
milli davalarına devam ederek, Türkçe dillerini
KorumuĢlardır.
KardeĢlik dergisi çıkıĢından bu yana büyük baskı
dönemlerinde bile gençler ve yeni YetiĢen kuĢaklar için
büyük bir anaokulu sorumluluğunu üstlenerek, milli
görevini Yerine getirmiĢtir,
KardeĢlik ocağında çalıĢanlar Mehmet Haç Ġzzet, ġehit
Abdullah Abdulrahman, Ģehit Dr Rıza Demirci,
Abdulkadir Süleyman, Celal Nakip, Avukat
Habib Hürmüzlü, büyük Ses sanatlarımız Fahrettin Ergeç,
Dr Ali Merdan, Dr Enver Merdan, Hakkı Ġsmail, Tehsin
Behçet, Fuat Hamdı, ve baĢkaları hepsi birden dava
Adamları gönüllü mücadeleci Türkler idiler, dergide
yazanlarda Ata Terzi baĢı, Ali Maruf Tuzlu, Vahdettin
Behaddin, Fazıl Mehdi Bayat, Muhsin Behçet Köprülü,
Hani Sahip Tuzlu, Mevlit Taha Kayacı, Mehmet Ġzzet
Hattat, Hasan Görem, Mustafa Reji oğlu, Mehmet Bayat,
Dr Rıza Demirci, Ġhsan Vasfi, Mehmet HurĢit Dakuklu,
ReĢit Ali Dakuklu, Ġsmail Sert Türkmen, Nesrin Erbil,
Sadun Köprülü, ve baĢkaları, Kıyıcı Saddam döneminden
sonra mücadelesine devam eden KardeĢlik dergisi bugün
mücadelesini Ģair Mehmet Ömer sürdürerek Nusrat
Merdan, Adnan Sarı Kahya, Kasım Sarı Kahya, Hamza
Hamamcı, Aydın Kerküklü, Faruk Köprülü, Ekrem
Kerküklü, Sabır Demirci ve BaĢkaları.
Kıyıcı Saddam döneminde baskıya uğrayan Bağdat
KardeĢlik dergisi Türkiye Ġstanbul’da Kerkük vakfı
tarafında sayın ağabeyimiz Ġzzettin Kerkük, Dr Suphi
Saatçi tarafından KardeĢlik dergisi yayınlanmıĢtır,
yazarlarımız ErĢat Hürmüzlü, Acar
Okan, Dr Mahir Nakip, Refet Yolcu, Aziz Kadır,
Samancı, Dr Nefi Demirci, ve BaĢkaları. ayrıca uzun
süreden Sayın ağabeyimiz Dr Nefi Demirci tarafından
Kerkük Dergisi Ġstanbul’da yayınlanmıĢtır bir süre
Ankara’da Dr Ekrem Pamukçu, Dr Aydın Bayatlı, Dr
HiĢam Köprülü, SavaĢ Avcı ve Irak Türkleri Ankara
ġubesi Derneği tarafından yayınlanmıĢtır,
Ayrıca 1972 tarihinde Dr Nefi Demirci Kerkük bültenini
yayınlamıĢtır.
Bunlara benzer dergi, gazetelerimizde yayınlanan birçok
kitaplarda Irak Türklerinin Edebiyat, Kültürüne, sanatına
önen verilmiĢtir.
Türkmen radyosu ve Saddam Döneminden sonra yerli
radyo, Televizyonlar ve Türkmeneli uydu Televizyonu bu
Kutsal görevini dilimiz, edebiyat, kültürümüz yolunda,
Türkçe okullarımız milli Görevlerini mücadelesini üstün
baĢarıyla sürdürmektedirler. Ve birçok önemli
programlar Yayınlanmaktadır.
Irak Türklerinin Edebiyat yeni anlayıĢı günümüzde
yaygınlaĢması ve bu alanda çok Sayıda Ģairlerimiz
görmekteyiz.
Eski tarz Ģiir yazar Ģairlerimiz milli, toplumun
Geleneğine bağlı kalarak, ünlü Ģairlerin yazarların bu yeni
alkım harekete destek Vererek dehada baĢarılar elde
etmekle bu yeni akımı anlandırılarak, çokta
HızlandırmıĢtır.
Artık bu çalıĢma sonucu Irak Türklerinin Kültür Edebiyat
ve Sanatı dalında çeĢitli Edebî türlerde uzun yıllar çabalar
gösteren tanınan yazar, Ģairler, sanatkârlar büyük
BoĢluğu doldurmuĢlardır, bu verimli milletimize katkıda
bulunan bu verimli kalemleri Saygı ile anarak kutlarız.
Saddam dönemi Irak Türklerinin edebî, sanat, kültür
verimleri baskı, iĢkence politikası
Nedeniyle gizli olarak hep saklı, gizli kalmaktaydı, her
türlü nedenlerle bu kıyıcı rejim Irak baĢına gelen önceki
iktidarlar, diktatörler gibi bu zengin kültürlü, tarihi yüce
Milletimizi Yok sayarak, baskı Asimilasyona uğratarak
her türlü soykırım, katliamlar UygulamıĢtır.
Irak Türklerinin 1 ġubat 1959 tarihinde kurulan
radyosunda Türkiye Türkçesizle konuĢmaları yazı dilinde
bile tam olarak Osmanlı dilini kullanmayı
Çoğunluk Türkçe sözcüklerin yerine Arapça sözcükler
baskıyla uygulanmıĢtır,
Türkçe Kitaplar, türkü, Ģarkılar bile yasaklanmıĢtır. Ve
Türk dilini ve edebiyatını, kültürünü,
Tarihini izleyenlerde idam olarak, hapishanelere
atılmıĢtır.
Irak Türkleri 85 yılı aĢkın kendi ana dillerinde eğitim ve
öğretim yapmaktan yoksun DüĢerek, yeni göz açan
çocuklar anne baba dillerinden baĢka bir dil bilmeyerek,
Okullarda Arapçayı zorlukla, baskıyla öğrenmelerdir.Ve
bu alanda çok sayıda Uzmanlar yetiĢmiĢtir, bunun
yanında tüm engellere baskılara rağmen gizli olsa da
Aydın insanlardan anne babalarından ve Türkçe dilini iyi
okuyup bilenden evlerde Eğitim alarak, bu alanda çok
sayıda yazar, Ģairler yetiĢerek, büyük yapıtlar hizmetler
SunmuĢlardır, bu çalıĢmalardan Tanınan büyük halk
Ģairimiz Mustafa Gökkaya gizli gece okullu
Açarak, Türkçe dilini öğrenmiĢlerdir ve birçok sayıda
insanlar kendi dillerini gizli Olarak öğrenerek
öğretmiĢlerdir.
Bugün Irak Türkiye sınırında olduğu gibi Türkçe dergi,
gazetelerin kitaplarının Kerkük
Türklerine sokulması yasaklanarak, önceleri Saddam
döneminde ve birbirini takip
Eden kıyıcı, dikta rejimlerin Irak Türklerine uygulamıĢ
olduğu baskı asimilasyon
Sonucu Türkiye’deki Türkçe yayınların Irak’ Türklerine
sokulmasına izin verilmemiĢtir
Ve yazı dilinde, Türkiye Türkçesini kullanan Irak
Türklerine edebi kültürel sanat
Kaynaklardan uzaklaĢtırılmıĢlardır.
Irak Türkleri Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde Divan
Ģiirinde Aruz ölçüsü uzun süre
KullanmıĢlardır Divan Ģiirinin ölçüsü aruzdur, Aruz
tarzında açık ve kapalı heceli olarak çeĢitli
Kalıplara sokularak, düzenli biçimde sıralanır, ġairler
Ģiirlerini seçtikleri kalıba uymak Ġle Dizerek, önceleri
Aruz esas olarak hecelere dayanarak, uzunluğunu
kısalığını göz
Önüne Ģiir tarzını iyice uygulama ölçüsüne bırakmıĢlardır.
Irak Türkleri Ġslamiyet’i kabul etmelerinden sonra okul,
eğitim , cami kültürü ile yetiĢen ġairlerimiz Arapçayı,
Farsçayı edebiyat dili olarak benimseyerek, yazılan
Ģiirlerimiz Aruzun tarzına edebiyatına da girmiĢtir.
Aruzda heceler uzun ve kısa ikiye ayrılır, Uzun heceler
çizgi (-) kısa heceler nokta (.)
Ġle gösterilir. Uzun ve kısa heceler çeĢitli biçimlerde yan,
yana gelerek kalıpları OluĢturur, Bu kalıplar fâilâtün,
fâilün, mefâilün ve benzeri değiĢik adlarla anılır, Aruz
Ölçüsüyle Ģiir düzmek sözcükler kalıplara uymak
gerekirdi, ses özelliklerini bozmadan Ġyice biçim vererek
kullanılırdır, Aruz ölçüsünde hece ölçüsündeki gibi
duraklar Yoktur, Dizelerdeki hece sayıları eĢit
olmayabilir, Dize sonlarındaki heceler kısa da
olsa uzun olurdu Aruz tarzını kullanan Ģairler ise Fuzuli,
Nesimi, Ruhi, Kabil, Mehmet Sadık, Hicri Dede, Hıdır
Lütfi, Osman Mazlum, Celal Rıza Tisinli, Hasan Gören ve
BaĢkaları. Aruz tarzında yazılan Ģiirlerin yerin hece tarzı
ve halk ağzı olarak terli Ģiveyle Yazılmaktadır,
Irak Türkleri arasında günümüzde halk Ģiiri özellikle de
hoyratlar önem taĢarak, Her alanda söylenmiĢtir,
söylenmektedir. Halk Ģairlerimizin vermiĢ oldukları
ürünler Türk konuĢma dilimizden yüzlerce yıl
Öncelerlerden günümüze ulaĢmıĢtır.
Halk yerli dilimizde yazılan hoyrat ve manilerde çok
baĢarılı olmuĢlardır. Türkçe Okuma, yazma eğitimleri
kendi ana dillerinde yasak olarak, Irak Türkleri kendi
KonuĢma dilinde yazılan ürünlerden hoĢlanarak,
benimsemiĢlerdir, Özellikle hoyratlar halk edebiyatımızın
simgesi olmuĢtur.
Hoyratlar halk Ģiirinin en Sevilen türü sayılarak halkın
duygularını okĢayarak, Her olay karĢısında tepkilerini
Kolay ve etkin Ģekilde dile getirmektedir.
Halk Ģiirimiz ise nazım, düzme Biçiminden çok türleri
vardır halk Ģiirinin türlerini oluĢturan
Hoyratlar koĢma, destan ve türküler için nazım Ģekilleri
açısından uygulanacak bir Kural yoktur.
Yani yukarıda saydığımız türleri birbirinden ayıracak
belli kurallara OturtulmuĢ nazım biçimleri yoktur.
Nağmeleri ve makamlarıyla ayrılır derken aynı Gerçeğe
parmak basar.
Halk Ģiirinde tip olarak gerçekte iki tür vardır, Mani ve
KoĢma, Öteki türler Mani'ler tek Dörtlükten oluĢan ve
kafiye düzeni değiĢik halk Ģiiri türlerine uymayan, bir
bütünlük Yedi heceli bir halk Ģiiri türüdür.
Anonim halk Ģiiri içinde önemli bir yer bulmuĢtur.
Mani'lerin çoğunlukla dört mısradan oluĢtuğunu
söylemiĢtik. Bu tür manilerde birinci,
Ġkinci ve dördüncü mısralar birbirleriyle kafiyeli, üçüncü
mısra ise serbesttir, Maniler Genellikle dört mısradan
kurulu ise de bazen 5, 6, 7, 8, 10, 14 mısralı manilerle de
KarĢılaĢmaktayız.
Kerkük Kahvelerinde söylenen cinaslı hoyratlar en çok
ramazan ayları, Sini Zarf Düğünlerde karĢılıklı olarak
söylenmektedir.
Maniler kolay makamlı veya konuĢma üslubundaki gibi
yerli olmaktadır Manilerin bazıları da türkülerin içinde,
destan ve ağıtların sonlarında da YerleĢtirilmiĢtir.
Halk edebiyatı yazarları, Halk edebiyatı nazım biçimleri
içinde en çok iĢlenen ve en
Çok sevilen türün koĢma olduğunu belirlenmiĢtir.
ÂĢık edebiyatında aĢkı, acıları, Üzüntüleri, özlemi,
gurbetĠ, doğayla ilgili duygulanmaları anlatmak için hep
koĢma Türünden yararlanılmıĢtır.
KoĢmalar hece vezniyle (6+ 5) ve hece vezninin (4+4+ 3)
duraklı kalıbıyla yazılır.
Dörtlükler ise 3 ve 5 arasında değiĢir.
Son dörtlükte âĢık ise sevgilisini kendi sıla,
Toprak özlemiyle mısralara yerleĢtirir.
KoĢmaların ezgiyle söylenmesi için de iki mısra arasına
terennümler yerleĢtirilir.
Türk Halk Edebiyatında destanlar uzun bir örgü içinde
bir olayı hikâye içine YerleĢtirme baĢkalarına yakından
anlatma sanatıdır, Destan kelimesi En uzun nazım Biçimi
olan destan hece tarzının, vezninin genellikle on birli
kalıbıyla ölçüsüyle yazılır. Bazı destanlarda dörtlük
sayısının yüzü geçtiği görülmüĢtür, çoğunluk destanlar
Yiğitlik, kahramanlığı iĢlemektedir.
Edebiyatımızda destan yanında, halk türkülerine önem
vererek, her çağ dönemde Değerini kaybedemez, Türküler
ise AnonimleĢen bir nazım biçimi olarak, hızlı bir süre
Ġçinde yaygın olmaktadır, Türküler ana dörtlüklerle, onu
izleyen nakaratlardan OluĢmaktadır.
Türkülerdeki dörtlüklere Bent adı verilir. Nakaratlar,
halk dilinde Bağlamalarla, Ninniler, Çocuk Türküleri,
Doğa Türküleri, AĢk Türküleri, Kahramanlık Ve Askerlik
Türküleri, Tören Türküleri, ĠĢ Türküleri, KarĢılıklı
Türküler, Ölüm Türküleri, Oyun Türküleri
kapsamaktadır.
Halk Ģairlerimiz tarafından güzelleĢtirme yerli halk
edebiyatımızda saz Ģairleri Güzellemeye önem vererek
yüreğinde, gönlünde kaparlaĢarak coĢmakla dağda, taĢta,
ovada, çayırda ceylanlara, ala, mavi, kara gözlere
söylenmektedir.
Genellikle Geçimlerini sağlamak için köy, köy gezen ve her
yerde saygı gören ve konuk edilen
Saz Ģairleri, gördükleri ilgi ve ikram karĢısında gerek ev
veya kahvehane sahibine ve Kendisini dinleyen topluluğa o
anda birer dörtlük söyleyerek, hoĢlanarak, mutluluk,
Acılara rağmen yaĢamayı güzelleĢtirirler kendilerini aĢk
adağı bulurlar.
Halk Ģiirleri, yüzyıllarca, kuĢaktan kuĢağa halkın dilinde
dolaĢıp günümüze ulaĢmayı BaĢarmaları ile önem
verilmektedir, özellikle Hoyratlarımız ve bu halk Ģiirleri
hoyratlar Millet tarafından öyle beğenilmiĢ ki yazıya
dökülmeden, dilden dile dolaĢarak, Günümüze kadar
gelebilmiĢler.
ÂĢıklar karĢı tepkilerini sazları eĢliğinde Ģiirler
Okuyarak, dile getirmiĢler ve bu Ģiirler, ne kadar çok
kiĢiye ulaĢabilirlerse, o kadar iyi KarĢılanarak, önem
alarak, değer kazanırlar, Dolayısıyla, bu tür güzel etkili
Ģiirleri
Yazımızda sayfalarınızda değil, yayınlamak isterseniz hiç
çekinmeyin gönlümüzde, ağaçlarda, Dallarda,
yapraklarda, doğaya, cama onu yazınız, Suda okuyup
görünüz, ilgileniniz, coĢarak
duygulanınız. Yalnızca Ģiirleri veya
ġairler seviniz saygıyla karĢılayınız.
Bu tür halk edebiyatında tanılan Ģiir, hoyrat
Yazarlarımızdan Mustafa Gökkaya, Nasih Bezirgân, ReĢit
Ali Dakuklu, Felek oğlu, Ġzzettin Abdi Beyatlı, Ali Maruf
oğlu, Seyfeddin Biravc, Münevver Molla Hassun,
Abdülaziz Semin Bayatlı, Bekir Ercan, Yılmaz Ġzzettin
Abdi Bayatlı, ġahin Dayı Kadir, Necmettin Esin, Sait
Besim Demirci, ReĢit Kazım Beyatlı, Remziye Habib
Mayas, Firyal Müderris, Nihat KuĢçu oğlu, Nihat
Bayraktar, Hacı Abidin, ReĢit Akif Hürmüzlü, Mikdat
Havdioğlu, Tevfik Celal Orhan, ReĢit Bostancı, Nurettin
Saatçi, Halil, Sirvan Saçı uzun, Galip, ġina berber,
ġemsettin Türkmen oğlu, Ümit Osman Köprülü, Rıza
Çolak, Adnan, Mahmut Kasap oğlu, Sabah
Kerküklü, Sabah Behlül, Kazancı kızı, ġemsettin Küzeci,
Ali Yağmuz oğlu, Fevzi, Ġzzettin Tuzlu, Cuma Kasap oğlu,
Sittar, Zenun Köprülü, Hamdi, Hazım, Talip Dakuklu,
Münevver Molla Hasun, Ġlham Tuzlu, Sami Tütüncü ve
baĢkaları
Irak Türkleri Aruz, Hoyrat, Halk Ģiirleri yanında ÇağdaĢ
Edebiyatı Serbest Ģiir Alanında çok ilerlemeler sağlayarak,
Türk, dünya edebiyatına büyük bir pencere AçmıĢtır,
serbest Ģiirde ara sıra kafiye uyak kullanarak, müziğe
uygun tarzlı olarak YazmıĢlardır, çağdaĢ serbest Ģiir
alanında çok sayıda Irak Türkleri arasında Ģairler
Yapıtlar yazmıĢlardır ve çok değerli parlak üstün
Ģairlerimizden Salah Nevres, Sadun Köprülü,
Nesrin Erbil, Kemal Beyatlı, Mustafa, Kadriye Zıyaı, Dr
Abdulhalik Beyatlı, Salah Behlül, Vahap
Tuzlu, Ümit Köprülü, Hüsam Hasret, YaĢar Cengiz ve
baĢkaları.
Irak Türklerinin edebiyat kültürü, Ģiiri edebiyatının tüm
türlerinde geniĢ biçimde BaĢarılar kaydederek, Hoyrat
ġiirin yanında öykü hikâye, roman, düz yazı, makale,
Analiz, AraĢtırma, eleĢtiri, Tiyatro, sanat edebiyatı
gündeminde yerini almaktadır, en önemli
Romanlardan Gök Tepe, Kerkük gönlümde AĢk,
Yüreğimde sızı, yazar Mehmet Ömer, Celal Polat,
Nusret Merdan, Kasım Salihı, Adnan Sarı kâhya, Ali
Maruf oğlu, Hamza hamamcı, Sübhiye Halil, Necat
Kevser, Mehmet Hamzalı gibi tanınmıĢtır.
Yazı, analiz makale alanında ise çok sayıda yazarlarımız
bulunmaktadır bunlardan Dr
Suphi Saatçi, Ziyad, Ümit Köprülü, Dr Aydın Beyatlı, Dr
Mahir Nakip, Dr Nefi Demirci, Ġzzettin Kerkük, Fevzi
Türker, Sadun Köprülü, Amir Karanaz, DilĢat Terzi,
Aydın Maruf, Ali Koçak, Cengiz Bayraktar, Cüneyt
Mengü, Habib Hürmüzlü, Dr Ekrem Pamukçu, Orhan
Ketene, Asif Serttürkmen, Aydın Aksu, Mevlit kayacı,
Aydın Kerkük, Ziyat Köprülü, Ahmet KuĢçu ve baĢkaları,
Tiyatro, piyes alanında Kızıl ay ve Serve takımında ön
sıralarda yer alanlar Ġsmet Hürmüzlü, Tehsin ġaban,
Enver Mehmet Ramazan, Mehmet Cemal, Hüseyin Ali
Demirci (Tembel Abbas)
Aydın Kasap, Cemal Kerküklü, Hüseyin Ali Galip,
Melahat Kasap Yılmaz Bek oğlu, Ahmet Otrakci ve
baĢkaları yorgun. ÇalıĢmalarla çok sayıda piyesler,
tiyatrolar SunmuĢlardır,
Irak Türklerinin edebiyatı yanında öteki dallarda geliĢme
göstermeler 1960 hızlı olarak değeri, önemi görünmüĢtür,
Irak Türklerinin yazı dili ve yayınları
1958’de haftalık BeĢir gazetesi ilk sayısında geniĢ yer
almıĢtır, ilerlemeler, geliĢmeler, çalıĢmalar artarak
1960’da Bağdat Türkmen KardeĢlik Ocağı’nın
KuruluĢuyla KardeĢlik Dergisinin yayın hayatına
girmesiyle, Irak Türk edebiyatında Yeni geliĢmeler
sağlanarak, yenilik ve çağdaĢlık dönemi baĢlamıĢtır ve
daha güçlü sağlam düzeye ulaĢmıĢtır, Bu dönem Irak
Türkleri için edebiyat, kültür, sanat
Tarihinde en üstün baĢarılı sayılmaktadır. Bu dönemde
tiyatro, piyes, araĢtırma,
Deneme, fıkra, sanat, resim, hat, hikâye, roman, yazı,
folklor, eleĢtiri alanında edebî
Türlerde de aydın kalemler ve yetenekli edebiyatçılar
saygıyla anılmaktadırlar, 1961 Tarihinde yayına baĢlayan
KardeĢlik dergisi Türkçe ve Arapça olarak iki dilde yayın
Yapmaktaydı. Ġlk önce Türkçe heriflerle yayın yaparak
sonradan yeni harfler Yasaklanarak, dergi eski Türkçe
heriflerle baskılara rağmen sürdürülmüĢtür.
1978 tarihine kadar dava adamları milliyetçi Türkler
tarafından güçlükle sürdürülen KardeĢlik dergisi yayın
döneminde Irak Türklerinin kültürü, edebiyat dergisi,
gazetesi, Yapıtı antolojisi ve Irak Türkleri için bir okul
sayılarak, Türk dilimizi zenginleĢtirmiĢtir
Ve Büyük görevini baĢarmıĢtır.
1978’de Bağdat Türkmen KardeĢlik Ocağına Saddam
rejim Arap Baas partisi tarafından el konularak, rejim
Irak Türklerine karĢı duran Türk milletini sevmeyen
KiĢiler ve satılmıĢ kelamları iĢ baĢına getirmiĢtir. Bu defa
kardeĢlik dergisi devlet Tarafından yayınını sürdürmekle
milletin değil baskıyla iĢkenceyle Baas partisinin
Saddam’ın devletin dergisi olmuĢtur.
Bu duruma karĢı Ġstanbul’da bulunan değerli büyük
yazarlarımız tarafından Ġzzettin Kerkük, Kerkük Vakfı
tarafından Ocak 1999’dan beri yeni Türkçe heriflerle,
Ġngilizce Ve Arapça yayın yapmakta olan KardeĢlik
Dergisi, kültür, edebiyat hayatımızda
Önemli katkısı olarak çok sayıd a aydın yazarlarımızla
baĢarılarla sürerek, Bağdat’ta milliyetçi Irak Türkleri
tarafından yayınlanan KardeĢliğin devamı olmuĢtur.
Arap Baas partisi Irak Türklerini Türkiye’den koparmak
için 24 Ocak 1970’de Irak Devleti Türklere kültürel haklar
tanımaya zorlanarak, BaĢta Kerkük Türkmen Yerlerinde,
bölgelerinde kültür haklar verilerek, Eski Türkçe eğitim
yapmaya karar Alınarak, Bağdat’ta da Kültür ve Tanıtma
Bakanlığında bağlı Türkmen Kültür Müdürlüğü
kurulmuĢtur Ve bir sene uygulan bu haklar hükümet
kritik bir durumYaratarak, çok Irak Türklerini idam
edikten sonra, birçoğunu hapishaneye atmıĢtır.
Böylece okulları kapatılmıĢtır. O dönemde Türkmen
Kültür Müdürlüğü Yurt adında bir gazete, birlik sesi
adında üç Ayda bir dergi yayınlamıĢtır, ayrıca Türkmen
Ģair ve yazarların eserlerini basmak ve
Dağıtmak yetkisi almıĢtır, O tarihten sonra yayın hayatına
baĢlayan haftalık Yurt Gazetesi, Birlik Sesi dergisi
devletin denetiminde yayın yaparak, eski Türkçe imlâsını
Bozuk, değiĢik bir biçimde, çoğunluk Arapça sözcülerle
kullanmaktandır, bu durumda
Baskılar artarak, yayınlanan her yazı, edebiyatta sıkı
sansür uygulanmıĢtır, buna
Rağmen Irak hükümeti Türk varlığını resmen tanıtma
belgesi sayılmaktadır, Yurt
Gazetesinde temiz, yetenekli kalemlerde Ģiir, yazı
yazmaktaydılar ve tüm Ģiir, yazılara
Sansür uygulanarak, milli duygudan, milli konulardan
uzak tutularak, sonradan Dağıtılırdı.
35 sene baskılı, iĢkenceli Saddam döneminde korkuya
rağmen Halk dili ile birçok Piyes, radyo ve televizyon
oyunlarının yazılmıĢtır, Irak Türkleri edebî ürünlerini
Türk Dünyasına tanıtmak için Irak dıĢında bulunan
birçok milli dava adamları hızlı yoğun
ÇalıĢmalarıyla tanınan büyük ağabeylerimiz
yazarlarımızın bu uğurda katlandıkları
UğraĢı yetenekleri ile yapıtları milli görevlerini üstlenerek,
Irak Türk varlığımızı büyük
Türk milletine özverilikle tanıtmıĢlardır, bu alanda Irak
Türklerinin Ġnternet bilgisayar
Siteleri milli davamızı ön plana alarak çok büyük
katlılarda bulunmaktadırlar. Ulu
Tanrı yorulan, çalıĢan milletimizi seven, koruyan, tanıtan
insanlarımızı korusun.
Ġkinci Körfez savaĢında Irak’ın kuzeyi Saddam rejimine
yasaklanarak 1990 tarihinde
Erbil, Süleymaniye, Dahuk, Zaho, Kifri’de Irak
Türklerinin Türkçe okulları, milli dava
Yolunda kuruluĢları açılarak, faaliyetler tüm hızıyla
yürütülmekteydi, TRT yayın BaĢlatarak çok sayıda
Türkçe gazeteler, dergiler yayınlanmıĢtır en önemlisi
Türkmeneli gazetesi Türkçe bölümünü ilk defa
yayınlamıĢtık önceleri Arapça, eski Heriflerle çıkarak
sonradan Türkçe Türkçesiyle yayınlamıĢtık.
1996 tarihinde ilk defa Sayın Nihat Ġlhanlı Enformasyon
baĢkanı olarak Türkmeneli
Gazetesi Ben baĢyazarı olarak Ġsam TarzıbaĢı, ġahin Kara
kaĢla Gazeteni Türkçe Türkçesiyle yayınladık
Ve birçok Yazarlarımız,ġairlerimiz Ģiirlerini yapıtlarını
gün ıĢığına çıkarttılar bu yazarlardan, Mahmut, Adnan
Kasap oğlu, Ömer AkbaĢ, Ġhsan Terzi, Cemal Öksüz,
Tayfa, Diler, Amir Kasap,
Selahattin Merdan, Azat, Seyfettin Küreci, Azat Terzi,
Nihat Ġlhanlı, Munazil Sebzeci,
Nurettin Musullu, DilĢat, Azat Terzi, Himdat Terzi,
Sanan Ağa Kasap, Ģehit Mehmet ReĢit Tuzlu,
Aydın ġakır Iraklı, ġirzat ġeyh Muhammed, Sami Hattat,
ve baĢkaları.
Saddam Rejimi düĢtükten sonra Türkmeneli gazetesi
Kerkük Türk Ģehrinde Milli Mücadelesini,
sürdürmektedir.
Bugünde yeni bir dönemde Saddam dikta rejimi düĢtükten
sonra demokrasi getiren Amerika, Muhalif güçleri ve
baĢka milletlerinin baskılarına asimilasyonuna rağmen
Irak’ta artan baskı ve sansür uygulanmazına karĢı, Irak
Türkleri kan vererek, Ģehitlerle Canlar adayarak, kendi
dillerinde özgürce bugün Türkçe eğitim görerek, çok
sayıda okullar, Tüm Irak Türklerinin yerlerinde,
topraklarında, bölgelerinde açılarak, çocuklarımız,
Yavrularımız sevinerek ana dillerini kullanmaktadırlar,
bugün Türkçe dilimiz yanında Yayın, basın, dergi
gazetecilik alanında yeni geliĢmeler sağlanarak, tiyatro,
oyunlar, Piyesler, diziler, sanat, edebiyat alanında büyük
yazarlarımız yetenekli insanlarımız,
Genç kalemlerimiz, erkeği, kadını, kızı ön sırada geceli,
gündüzlü milletimize Hizmet
Etmektedirler, bugün Irak Türklerinin bütün kuruluĢları
ile her bir alanda ilerlemeler,
GeliĢmeler elde ederek, Türkmeneli Uydu Televizyonu ve
yerli TERT televizyonunun
Büyük çapta hizmetler vererek, Irak Türklerinin sesini
Türkiye, Türk dünyasına tüm dünyaya yetirmektedir.
Yetenekli, ÇalıĢkan verimli kan kardeĢlerimizle. Irak
Türklerinin edebiyatı, sanatı yeni dönemde
Tüm hızıyla canlanmaktadır,
ġahlanmaktadır milli mücadelemizle tam olarak aydınlık
çağı baĢlamıĢtır Irak Türkleri söylemiĢ oldukları türküleri
manileri hoyrat Ģiirleri dert, gam, acı, çile, Özlem vatan
hasreti, gurbet, ağlayıĢ konularını kapsayarak, yaĢamıĢ
oldukları baskı, ĠĢkence dolu yaĢamlarını yansıtarak, Irak
baĢına gelen türlü rejimler onlara bir mutlu, Sevindirici
gün göstermeden, asimilasyon katliamlarla, soykırımlarla
onlara göz Açtırmadan, yok etmeye çalıĢmıĢlardır, tek
nedende Türk olduklarından dolayı tüm Engellerle karĢı
karĢıya gelmiĢlerdir.
Bizler Irak Türkleri olarak Kerkük Türkleri söylememizle
tüm Irak Türkleri, Türkmeneli toprakları , usta
yerleĢerek çünkü Kerkük Türk dünyası Demektir, Kerkük
Ģiirleri, hoyratları, Kerkük türküleri dinlenince baĢka
acıları, çileleri, Baskı iĢkenceleri, özlemleri, üzüntüyü milli
duyguyu, toprak hasretini acısını dile
Getirmektedir.
Perdeleri örtük
Lambaları sönük
Sırtında yıllar yük
Hatıraları kırık dökük
Bir yer olacak orada
Adı "Kerkük"
Arif Nihat Asya
---------
Irak Türkleri Kerkük, Erbil, Musul, Telafer, Altunköprü,
Tuzhurmatu ve baĢka Türk Topraklarımız, yerlerimiz
zenginliğiyle tanınarak, geniĢ kapsamlı folklor ve edebiyat,
Sanata sahip olarak. ġiir derinliğiyle, milli Türk
duygusuyla, yerli halk müzik türkü CoĢkusuyla Kerkük
Irak Türkleri bir bütünlük olarak, büyük eserler tarih
boyunca Ortaya atarak değer, üstünlük kazanmıĢtır.
Yazılan söylenen bu hoyrat türü Ģiirler, dillerde canlılığını
dağıtan, yansıtan, gösteren Acı hüzün, ayrılık, çile, özlem,
üzüntü dolu türküleri büyük bir Türk milletinin var
Olduğunu büyük devletler, Ġmparatorlar kurarak
uygarlık, demokrasi, huzur getirdiğini tüm
Ġnsanlara, dünyaya belli etmektedir,
Irak Kerkük Türklerinin Ģiirleri, hoyratları ve içli
Türküleri uydurma, yapılma olmayarak, içten coĢan
duyguları, gönülleri yakan bir Tutsak gibi yaĢayan bir
milletin dramıdır, bir millet uzun yıllar bu topraklarda
sahipsiz, Kimsesiz kalarak, önemli etkili sinesi, bağrı, milli
duygusu yakılan ürünler sayılarak
Olayların içinden doğarak, dedelerin bırakmıĢ oldukları
verilerdir. Günümüzde kadar Hiç susmayan sesleridir.
Kerkük'ü söyleten dertler acılar türkülere, hoyratlara
yansıtarak, kendi toprağında
YaĢamıĢ olduğu gariplik yabancılık duyarak, Türk
kimliğini unutmadan tek umudu Arzusu kendi yerinde,
toprağında yavruları ile özgür yaĢamak isteyerek, tüm
tarihsel, Milli haklarına kavuĢmasıyla, bu demokrasi
uygarlık insani haklardan yoksun Kalmayarak, yaĢamın
güzelliğini tüm insanlar, topluluklar gibi duymayı
arzulamaktadır.
Irak Türkleri ayrımcılığa karĢı olarak tüm insanları
sevmelerine rağmen her zaman kıyıcılar,
insanlığı sevmeyenler tarafından acı görerek milli hakları
ellerinden alınarak, ana topraklarına
iĢgalciler el koymaktadırlar. Aslı Türk olmayan
iĢbirlikçiler, hainlerde düĢmanlarının safında birleĢerek,
baskılar uygulayarak ajanslık yapmaktadırlar.
Kerkük türkülerine, hoyrat, Ģiirlerine baktıksa
yaĢadığımız Tüm olayları Acıları dile getirmiĢtir,
baskıları, iĢkence dertlerini, umut, istek ve arzularını
açıkça Ģiir Dilinde belli etmiĢtir.
Kerkük Irak Türklerinin özel, iki, birkaç anlam taĢmakta
olan edebiyatımızı ZenginleĢtiren cinaslı hoyratları yıllar
boyunca kültürümüzün aydın çağına damgasını
VurmuĢtur.
Ortadoğu bu gün kaynamaya baĢlarken, her milletin kendi
çıkarını hedefleyerek, Acımasız iktidarlar, yönetim, dikta
rejimler Ġnsanları yok etmeye çalıĢarak, iĢkence yapmayı,
katliamlar sergilemelerde Uzman olarak gözümüzü
bağlayarak, gönlümüzü yıkarak, duygumuzu gömerek
Umutlarımızı yok ederek, sömürgeciler gibi varlığımızı
emerek bizleri hiç saymaya
UğraĢmaktadırlar.
Topraklarımızdaki petrol yataklarını her akımcı, yağı
düĢman bizleri cezalandırmakla
Kendi topraklarımızdan sürmeye çalıĢmaktadırlar. Tüm
baskılara, acılara rağmen Damarlarımızda yürekteki kan
diye sevgi milli duygu coĢarak, kalp atıĢlarımızın
Unutmadığı Türk milleti uğrunda kanlar, canlar, Ģehitler
vermeye her an Irak Türkleri
Olarak bu tutmuĢ olduğunuz milli mücadele
yoldan donmayacağız. Irak Türkleri ve Kerkük
konusunda içini hoyratlarına, dörtlüklerine eski dönem ile
Saddam dönemi ve Amerikan iĢgalinden sonra haklar
verilmeden, kanlar canlar
Adayarak, Ģehitler vererek, haklarımız kendi çalıĢma,
yorgunluğumuzla, her türlü ĠĢkence, acılarla yok olan,
ezilen Irak Türkleri, haksızlığa uğrayarak, acılarımız,
Feryatlarımız hoyratlarımız, türkülerimiz yansıtıp,
yansıtmaktadır.
Biz Türkler olarak, dünyanın neresinde olursa olsun kendi
atmosferimizle hürriyetimizi Elde ederek kendi
değerlerimizi yaĢamalıyız, varlığımızla dünyaya, yaĢama
değer sevgi, mutluluk katmalıyız Ģiircesine, türkülerle
bakmalıyız.
Saddam’ı düĢürdükten sonra Amerika Irak'ı yeni bir
demokrasiye sokmakla Irak Türkleri ise kabalı bulanık
sonsuz bir ortamda bırakarak, Kürtlerinin baskısıyla bir
Hava, nefes, soluk almayı bile engellemektedirler.
Ġsrail, Amerika Kürtleri kullanarak Nüfus ve tapu
Kayıtlarına saldırmaya baĢlayarak, yakıp yandırmakla
Kerkük Türklerinin kimliğini yok Etmeye uğraĢmıĢlardır.
Ve Kerkük’ün her yerine el koyarak 750 Kürt peĢmergeler
yerleĢtirerek, ĠlerlemiĢlerdir, bu saldırılar, baskılar,
Amerika destekli PeĢmerge akını Kerkük ve Irak
Türklerinin topraklarını kendi toprağında kuĢatmıĢtır.
Yani zulüm ve dıĢlama, sinsi oyunlar çizgisi günümüze
kadar sürmektedir. Saddam'ın
ĠĢkence, acısından büyük zararlar gören Irak Türkleri
Ģimdiki yeni oluĢumdan Görmektedirler.
Bu nedenle bugün tüm baskılara, acılara karĢı Irak
Türkleri yazdıkları MarĢ, milli dava hoyratlarla, türkü,
maniler, Ģarkı, Ģiirlerle bunu yansıtarak Söylemektedirler.
Dünyanın bir kuralı olarak Ġnsanları doğdukları
topraklarını, yerlerini, kendi milletlerini
Sevmeleri doğal bir hak olarak dün bugünde Irak Türkleri
bu nedenle YargılaĢmaktadırlar.
Tüm dünya Türkleri Topraklarını, yurtlarını sevmeleri ve
kendi yerlerinde Ġnsanca yaĢamaları genel bir haklarıdır.
Bu haklardan kendi dilleriyle öğrenim yapmakla eskide
yazılan, söylenen halk ġairlerine önem vermektir.
Halk edebiyatında Hoyratlarımız özel bir Ģiir türü olarak,
Cinaslı birkaç anlam taĢmak üzere yalnız Irak Türkleri
tarafından yazılıp Söylenmektedir ve özel bir yere sahiptir.
Kerkük hoyratları günümüzde Doğu ve
Güneydoğu Anadolu'da Erzincan, Kars, Adıyaman,
Konya, Erzurum, Diyarbakır, Elâzığ, Barbut, ġanlıurfa,
Azerbaycan Baku, Ġran Türkleri tarafından da bayatlılar
diye Adlanmaktadır ve 50 milyonun üstünde Ġran
Türklerinin birçok yerinde Söylenmektedir, özellikle
Horasan, Erdebil, Orumya, Türkmen Sahra, Tebriz’de ve
Kerkük hoyratları bugün dünyanın birçok yerlerinde
yaygın olarak bir uzun havayı Anmaktadır ve Ģiirin bir
türü sayılmaktadır.
Tanınan Kerkük Hoyratlarımıza Azerbaycan’da bayatı
(Bayatlılar) Türkiye’nin ġanlıurfa, Diyarbakır ve Elazığ,
Erzurum, Erzincan, Van, Adana gibi illerinde (Hoyrat)
Söylenir diğer Türk bölgelerinde ayaklı mani diye tanınır
ve Orta Asya’da ise (Harevat) Adı siye geçmektedir,
Ġster Türkiye’de ister dünyanın her bir yerinde olsun
Hoyratlarımız, manilerimiz, Türkülerimiz söylenen yerler,
topraklar Türk’tüler tüm baskılara, korkulara karĢı Türk
Kalacaklardır, Bütün Türk dünyasının bir olmasına bir
millet bir kültür bir edebiyatta Sahip olmasına rağmen
hoyratların asıl doğup geliĢtikleri büyüdüğü, değer, önem
Kazandığı ülke, yer Irak Türkleri Kerkük Türkmenelidir.
Kerkük’te yüksek ve dik bir sesle söylenen tanınan
hoyratlarımız Türkiye, Ġran Azerbaycan ve birçok Türk
dünyasında tutularak öz be öz Kerkük Irak Türklerinin
Kimliği olarak hoyratlarımız değiĢik biçimlerde birçok
Türk topraklarında yazılarak Söylenmektedir,
Genellikle cinaslı kafiye olanlar ve Anadolu’nun çeĢitli
yörelerinde Cinaslı hoyrat Kerkük’ten alınarak ve
manilerimiz, kesik, BeĢiri hoyratlar makama Dayanarak,
ayaklı mani diye bazı yerlerde söylenen bir edebiyat
türüdür. Mani, maya,
Mayan diye hoyratlarımız büyük bir benzerliği Elazığ,
ġanlıurfa, Diyarbakır, Tebriz,
Baku, Güney, Kuzey Azerbaycan’da görünmektedir,
Yüzde yüz Türkmen oymaklarından, aile
Boylarından olan, KahramanmaraĢ, Yozgat, Kırıkkale,
KırĢehir, ġanlıurfa’da, Diyarbakır, Azerbaycan, Tebriz,
Horasan, Kars, Elazığ-Bingöl-Bitlis-Van, Erzincan,
Erzurum, Adana, , Gaziantep’te tanınan Kerkük mani ve
hoyratlarımız birçok yörelerde de değiĢik
Biçimlerde söylenerek, (Irak Türkleri Kerkük) her bir
bakımdan Hoyratın doğuĢu, Kimliğidir menĢeidir ve
böylece Hoyrat Kerküksüz olmaz, Kerkük’te Hoyratsız
olmaz.
Kerkük’te ve birçok yerde Halk arasında Hoyrat söylenir
bazı yörelerde ise, Hoyrat, Koyrat ve koryat denilir,
Azerbaycan’da Bayatlılar söylenmekle Türk Dil
Kurumu'nun Türkçe sözlüğünde kaba olumsuz anlam
taĢıyarak ayrıca yakıĢıksız, çirkin, dikkatsiz,
Cömert, serseri, avare tutumsuz söylenir,
Doğru Türk oymaklarından olduklarından
Dolayı bu arada ġanlıurfa, Erzincan, Van, Diyarbakır,
Elazığ ve Erzurum'da bir çeĢit Ezgi ve halk türküleri diye
Irak Türklerinin edebiyatında tanımaktadır.
Hoyrat, (kuruyad) sözünden geldiğini söylenmektedirler
bir baĢka görüĢe göre Kerkük ġehri'nin bir semti olan
Koryadan gelmektedir.
Hoyratlarımız çoğunluk yiğitlik, mertlik milli duygu
veren, sevgi, sevgili, gurbet, keder, yas, umut, özlem, doğa,
nasihat, öğüt gibi konuların kapsayarak Irak Türklerinin
ve Türk Halk Edebiyatının, Türk Halk Müziğinin bir
türüdür gazel, Uzun havalarımızla, türlü Makamla
okunmaktadır.
Hoyratların sözleri 4+3, 3+4, 5+2 veya 2+5 iç yapılanmalı
7'li hece tarzı ölçüsünde yazılmaktadır. Dört diziden
oluĢmaktadır, hoyratların ilk dizisi eksik hecelidir. Ve
Birkaç anlamlı cinas olmalıdır ve anlamlar ise farklı
olmaktadır, sözcüklerden seçilir.
Dört dizili hoyratlarda birinci, ikinci ve dördüncü dizeler
kafiyeli, üçüncü dizeler ise Serbesttir.
Genellikle cinaslı olmalıdır, Cinaslı olmayan sözlerden
oluĢan hoyrat varsa da bunlar makbul sayılmaz.
ATATÜRK, ĠÇĠN YAZILMIġ HOYRATLAR
Hoyrat , Türkçenin zenginliğini gösteren değerli
ürünlerdir..Hoyratların Irak Türkleri her zaman Türk
büyüklerine Ulu önder Atatürk için saygı sevgileri iç
Duyguları artarak, çok sayıda Ģiirler hoyratlar
yazmıĢlardır AnonimleĢmiĢ olan bu
Hoyratlar dillerimizde her zaman canlanarak coĢmaktadır
At Emdi
Koyun sütün, At, emdi
Musul’a Sahip Çıkan
Atatürk tek, Atamdı
------Ata, Beni
Gel bindir, ata, beni
Türk milletim severim
Öğretti Atam beni
--------Ata siz
Gelin binin, ata, siz
Türkiye kurucusu
Türkler, olmaz, Atasız
-------
Halk Ģiirlerinden örnekler
1-Tevkif yolunda Türkmen
Gece yatmıĢ kalğ (kalk) dediler
KarĢı yana bağ (bak) dediler
Mindirdiler (bindirdiler) cebe meni
Gören dostlar ağ dediler (ah)
------Aman zalim vurma meni
Kollarımdan burma meni
Ezelinden kederliyim
Dost öğünde kırma meni
--------Cebe bastılar meni
Ġpten astılar meni
Ağaçtan vura, vura
Dilden kestiler meni
--------Kimse derdim sora bilmez
Hiçbir ehlim göre bilmez
Yağlığ (yağlık cep de elim bağlı
GözyaĢlarım sile bilmez
---------2- 1959 Temmuz günü
Nene (ana) bayram olmadı
Bakım babam gelmedi
Menimçin zubun çeket ( Irak Türk milli kıyafeti)
Babam niĢin almadı
Nene babam gelmedi
Menim sabrım kalmadı
-------Gün battı gece oldu
Bilmirem nece oldu
Dünya gözüm öğünde
Renk , renk alaca oldu
Nene babam gelmedi
Menim sabrım kalmadı
---------Nede neden ağlısan(ağlısın)
Kapıları bağlısan
NiĢin Türkmen kesiller
UĢakları(çocukları) salkısan
Nene babam gelmedi
Menim sabrım kalmadı
--------Gene nenem yığladı (ağladı)
Ciğerimi dağladı
Balam Türkmen kesiller
Meni evde sakladı
Nene babam gelmedi
Menim sabrım kalmadı
--------Nene yığlar (ağlar) kız yığlar
Oğlan yığlar yüz yığlar
Birbirin kucağlıyıp (kucaklayıp)
Dize vurar diz yığlar
Nene babam gelmedi
Menim sabrım kalmadı
Mustafa Gökkaya
--------
ÇağdaĢ Serbest Ģiirlerden
GELECEĞĠM
Varsın yol vermesin dağlar, sınırlar
Sana giden yolları ateĢler ayırsa
Sel, sel uzansa uçurumlar
Ormanlar yeĢil, yeĢil çevremi bağlasa
HıĢım, hıĢım
Dağınık saçlarıma dolaĢsa rüzgar
Yaban kuĢlar etrafımı kuĢatsa
Katar, katar
El ele verse yıldızlar
Bulutlar ĢimĢek, ĢimĢek ayırsa
Yılmayacağım
Ve bir gün
Gözlerinde unuttuğum gözlerimi
Almaya geleceğim.
Nesrin ERBĠL
-------Kerkük
Kerkük, yeniden
Göz açacak acuna.
IĢık, aydınlık verecek
Umutlar, canlanacak
ıĢıklarla.
Kerkük, yaralarımdan
doğacak.
Gözlerimde büyüyecek.
Ġç duygularımı aĢmakla!!
Ölümü, ateĢ kıvılcımları
arasından içmekteyim.
GüneĢ ıĢınlarını yayarak!!
Artık yaĢam,
yeni bir çağa doğru..
yollarını açar.
Yaralarım da!!
gülümsemeye baĢlar
tan doğuĢuna.
Kerkük doğacak
yeni bir günü
karĢılamaya.
Ama ben!!
kendi tutukluluğumdan
kurtulmayacağım
Ne kadar Kerküğümde!!
Ġsteklerim olmazsa.
-------Ġçimizde olanlar
Yeni açan gülün,
kokusu yayılmıĢ
tüm yönlere.
Yer yüzü üstünde..
bir sınır bulamaz!!
bizleri aĢmaya.
Ġç duygumuz büyüyecek
Süslenip rengi..
acunu kapsayacak.
Artık güneĢin
doğduğu an!!
Tekrar yaĢayacak
ve yeniden süslenecek
Ġçimizde olanlar.
Ümit Köprülü
--------
Çağrı / Irak çok mu ırak...
Oğuzam
Türk menem…
Bayatlardan Türkmenem
-----Damarlarındaki asil kan
Aslına çektiğin ırk menem…
Yaprağın asılı dallar
Gövdeni taĢıyan kök menem…
Yolunu gözleyen yar
AĢkınla çarpan ürek menem…
Can içre canan bilmiĢem gavim gardaĢ,
nerdesen…Yedi koldan
Yirmidört boydan gelmiĢem Orta Asyadan…
Yayından fırlayan ok
Huduttan hududa atılan mızrak
Deli havalar soluyan kısrak gibi esmiĢem…
Az gitmiĢem, uz gitmiĢem
Dere tepe düz gitmiĢem…
KuĢ uçmaz kervan geçmez dağları
Göçebe adımlarla gezmiĢem…
Irağı yakın, yurdumu Irak eylemiĢem…
Tırnaklarımla oymuĢam tortu kayaları
Kıraç toprakları gözyaĢlarımla sulak etmiĢem…
Kızgın tohumlar serpmiĢem
Emek vermiĢem
AĢa getirmiĢem…
Türk illerine haber salmıĢam gavim gardaĢ, nerdesen…
Ali YaĢar
-------Divan Aruz Tarzında
Beni candan usandırdı
Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan murâdım Ģem´i yanmaz mı
Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı
ġeb-i hicran yanar cânım döker kan çeĢm-i giryânım
Uyadır halkı efgânım gara bahtım uyanmaz mı
Gûl-i ruhsârına karĢu gözümden kanlu akar su
Habîbim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı
Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder ihsan
Gâmım pinhan tutardım ben dedîler yâre kıl rûĢen
Desem ol bî-vefâ bilmen inanır mı inanmaz mı
Değildim ben sana mâil sen ettin aklımı zâil
Bana ta´n eyleyen gâfil seni görgeç utanmaz mı
Fuzûlî rind-i Ģeydâdır hemîĢe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı
Fuzuli
---------
Kerkük Türkülerinden
1-Altun Hızmav Mülayim
Altun Hızmav Mülayim
Seni Hak'tan Dileyim
Yaz Günü Temmuzda
Sen Terle Ben Sileyim
Gün Gördüm, Günler Gördüm
Seni Gördüm ġad'oldum
------Altun Hızmav Ġncidi
Gömleği Narincidi
Menim Lal OlmuĢ Dilim
Ne Dedi Yar Ġncidi
Gün Gördüm, Günler Gördüm
Seni Gördüm ġad'oldum
-------Altun Hızmav Tomağa
YanaĢıp Al Yanağa
Güzel Gel GörüĢelim
Men Giderem Irağa
Gün Gördüm, Günler Gördüm
Seni Gördüm ġad'oldum
--------Altın hızmav Arabi
Lebleriv gül Ģarabı
Uzağ yoldan gelipsen
Kuvvat olsun Çelebi
Gün gördüm günler gördüm
Seni gördüm Ģad oldum
Abdulrahman Kızılay söylemiĢtir
---------2-de Dede Can Dede
Yetimem VurulmuĢam
Ben Cigerden YanmıĢam
Gözüm Onun Çün Ağlar
Çünkü Yetim KalmıĢam
-------Dede Dede Can Dede
Tesbihi Mercan Dede
Yerim Sal Yastığım Koy
O Dı Geldim Men Dede
--------
Yetimler YavaĢ Olı
Koynu Dolu TaĢ Olı
Degme Yetim Göynüne
DüĢer HurdahaĢ Olı
-------Dede Dede Can Dede
Tesbihi Mercan Dede
Yerim Sal Yastığım Koy
O Dı Geldim Men Dede
---------Yetimin Sesi Gelmez
Yığlar Nefesi Gelmez
BaĢ Yastıkta Göz Yolda
Bekler Kimsesi Gelmez
---------Dede Dede Can Dede
Tesbihi Mercan Dede
Yerim Sal Yastığım Koy
O Dı Geldim Men Dede
Fahrettin Ergeç söylemiĢtir.
-----
Hece tarzından ġiirler
Solsun da bütün güller, ezilsin de çiçekler
Solmaz emelim hâlâ gönül bir günü bekler.
GeçmiĢ gecemiz iĢte Ģafak bizce yakındır
Doğdu ise güneĢ cümle kederler geçecekler.
Hasan Görem
-------Iraklıyız Kerkük Ģehri ilimiz
Müslümanız Türkmence’dir dilimiz
BaĢkasına vermeyiz biz bu yurdu
CoĢar altın bulağımız yurdumuz
Mehmet Ġzzet Hattat
-------Açıl dilim açıl dilim
Okumaya açıl dilim
Yurda düĢman olanlara
AteĢ olup saçıl dilim
Felekoğlu
-----YaĢar Kerkük gönlümde
Hiç görmedim baharı, bu özlemli ömrümde
Kerkük’ümün her yeri, yaĢar hüznü gönlümde
Senden baĢka sevemem, tek sen varsın gözümde
Kerkük’ümün her yeri, yaĢar benim gönlümde
¨¨¨
Bu Kerkük’ün sevdası, Türk duyguyla kalacak
Baba gür, gür ateĢi, hiç sönmeden gülecek
Binlerce Türkmenleri, Kerkük için ölecek
Kerkük’üm taĢ toprağın, yaĢar dertli gönlümde
------Yıllardı içimizden, bu gam hasret gitmiyor
Kerkük büyük aĢkınla, gözyaĢları dinmiyor
Senden ayrı kaldıkça, acı günler bitmiyor
Mas mavi al bayrağın, Kerkük yaĢar göğümde
Sadun KÖPRÜLÜ
--------
Cinaslı Kerkük Hoyratlarından
Oyar gözün
Kim görmüĢ o yar gözün
Aslan gücünden düĢse
Karınca oyar gözün
-----Boğazlar
Kasap Koyun, Boğazlar
Tanrım yer dağıdanda
Türk’e düĢtü, Boğazlar
------Yarasızlar
Ġçimde yara sızlar.
Kerkük senin derdinden
Anlamaz yarasızlar.
--------Oyarım
Bütün değil o yarım.
Türk'e yan bakanların
Gözlerini oyarım!
-------Sürmeli
Ceyran gözler sürmeli
SatılmıĢ hainleri
Kerkük’ümden sürmeli
--------
Sandıklarım
Açılsın sandıklarım
düĢmandan kötü çıktı
Dost diye sandıklarım!
------Yâd elinde
Öt bülbül, yâd, elinde
Bir diyar mezar olsun
Kalmasın, yâd elinde
-------Yordu Kerkük
Gam beni yordu Kerkük
Babamdan kalma miras
Dedemin yurdu Kerkük
--------
Harput’ta (Elazığ) söylenen Mani ve Hoyratları
Alma yanı, alma yanı
KızarmıĢ alma yanı
Nasıl kabre koyarlar
Muradın almayanı
------Böyle bağlar
Yar baĢın böyle bağlar
Gül açmaz bülbül ötmez
Yıkılsın böyle bağlar
-------Güne düĢtüm
Gölgeden güne düĢtüm
Felek gözün kör olsun
Dediğin güne düĢtüm
-------Suçu benden
Su çıkar su çimenden
Mevlam suçumdan geçmiĢ
Kim sorar suçu benden
-------Yarım yarım
Doldur ver yarım yarım
Çıkam dağlar baĢına
Çağıram yarım yarım
------Harput’ta (Elazığ) Maniler
Ağlama naçar ağlama
Gündür geçer ağlama
Bu gapıyı kapayan
Bir gün açar ağlama
------Bülbüller dügün eyler
Bilmem ki ne gün eyler
Ben feleğe neyledim
Bana büldüğün eyler
-----Çayır uzun biçilmez
Su bulanık geçilmez
Bana derler yardan geç
Yar Ģirindir geçilmez
--------Kebabı köz öldürür
AtaĢı su söndürür
Yigidi kılıç kesmez
Bir kötü söz öldürür
-------Oku yara, oku yara
Yaz derdim oku yara
Sinemde yer kalmadı
Meğer ok oku yara
------Güne düĢtüm, güne düĢtüm
Gölgeden güne düĢtüm
Felek! Gözün kör olsun
Dediğin, güne düĢtüm.
--------Derde kerim, derde kerim
Gam derer, derd ekerim
Yas tutma deli gönlüm
Mevla her derde kerim
-------DüĢte gör, düĢte gör
Hayalde gör, düĢte gör
Dostun kim, düĢmanın kim?
Hele bir kez düĢte gör
-------
ġanlıurfa Hoyratları, Manileri
KuĢbaĢı var
Ciğer var kuĢbaĢı var
Yadlara üz mı verir
Dostı var oynaĢı var
------Ne mavidir
Kız göziy ne mavidir
Avudırsay sen avut
El benim nem avudır
-------Bı demde
Yaram sızlar bı demde
Mevlam bizi affeyle
Ahır nefes son demde
------Sürme meni
Çek göze sürme meni
Bala beĢikte ağliy
Ağzına sür memeni
-------Sürme beni
Çek göze sürme beni
Kapida kol
olmıĢam
Nâçârım sürme beni
---------Yara yerı
Sağalmaz yara yerı
El getti menzil aldı
Ben derem yara yerı
------Kalemı kaĢta kodiy
Gozımı yaĢta kodiy
Sen baĢiy alıp gettiy
Beni ataĢta kodiy
------Koyınlar kuzliyanda
Yaralar sızliyanda
Ben seni nerde bulım
Göynım arzuliyanda
-------Yaz yolla
Bahar yolla yaz yolla
Çiğ köfte hamur oldı
KardaĢ bize duz yolla
-------Suyı tasla aĢladım
Dövmelere baĢladım
Kapıdan sesi geldı
Tıtremağa baĢladım
-------Aya damlar
Yaldızlar aya damlar
Seher üzını açtı
Sebbehtir ay adamlar
-------Al alma dörd olaydı
Yiyene derd olaydı
Bı almanın sehebi
Sözine merd olaydı
--------Kulıyam
Kurbanıyam kulıyam
Mevlam kulım demezse
Ya ben kimin kulıyam
--------Bala ben
DüĢtim haldan hala ben
Çöp yığdım yuva yaptım
Uçurmadım bala ben
-------Bahçada yeĢil hiyar
Boyı boyıma uyar
Ben dedim gizli sevim
El arıftır tez duyar
--------Urfa’da inci tutar
Dolanır genci tutar
Bi can bi canı sevse
Alemi sancı tutar
---------
Kınıfır ezenım yoh
Taslara süzenim yoh
Yıhılsın babam evi
Ġçinde gezenım yoh
-------Beyaz ağıl balıyam
KardaĢ ben Urfalıyam
Canım çıhsa vazgeçmem
O yara sevdalıyam
---------
Diyarbakır Hoyratları Manileri
dolandı gün
döndü gün dolandı gün
men sene daldalandım
sene de dolandı gün
------yüz aya değer
hüsniv yüz aya değer
ay var bir güne değmez
gün var yüz aya değer
--------Elma attım denize
Geliyor yüze yüze
Akören’nin kızları
Ġki bin iki yüze
--------Karanfil ekemedim
Suyunu dökemedim
Yarim askere gitti
Elini öpemedim
---------
Kars Hoyratlarından
Sarayım
Yıktı gönül sarayım
Bergüzarın istemem
Seni bir yol sarayım.
-------Dile yar
Gör bir âfet dile yâr
Ben sana vurulmuĢum
Ne istersen dile yâr
Öldür beni yaĢatma
Verme beni dile yar
-------
Erzincan Hoyrat manilerinden
Dağlar ağardı kardan
Haber gelmedi yardan
Ya gel, ya mektup gönder
Kurtar beni bu dardan.
-------Ġçerden yar içerden
Kes bağrım yar içerden
Gözüm kapında kaldı
Çıkmıyor yar içerden
--------Dil meze, gerdan meze
Dil değil dudak meze
Bilmedim gönül verdim,
Kadir kıymet bilmeze.
a benim bahtı yarim
gönlümün tahtı yarim
yüzünde göz izi var
sana kim bahtı yarim
--------
Azerbaycan Hoyratlarından (Bayatlılar)
Azizim Zaman kalı
Dün gider zaman kalı
Yıkılı yüce dağlar
Tozu bir zaman kalı
-------Azizim kozu kurban
Koç kurban kozu kurban
Merdin bir tüyünü
Namardin yüzü kurban
-------Azizim Karın Çalar
Kalp oynar, Karın çalar
Bir yanım Kurt, koĢ yedi
Bir yanım, karınçalar
-------Azizim güller
Bağda Bağvan Gül eller
Bir yiğit güçsüz düĢse
Selediler gülerler
---------
Cinassız Hoyratlar Dörtlükler
Ezizim üzüm gara,
Bağımda üzüm gara,
Yar yanına giderim,
Elim boĢ, üzüm gara
-------Eziziyim, ne sarı,
Ne yarala, ne sarı,
Gamdan bir ev tikmiĢim,
Derd kaderdir hasarı...
-------
Azizim arabadı
Goy gelsin arabadı
Dünenki cennet seher
Bah bugün harabadı
--------
Bayatılar(Maniler)
Sürü biyana gelsin
Yesin biyana gelsin
Deyin o vefasıza
Dönsün bu yana gelsin
---------Eyvanım hesir menim
Üreyim esir menim
Toyumu tez eyleyin
Yarım telesir menim
---------Palazda narıncı var
Abı var narıncı var
Hardasan ay nainsaf
Dalınca zarıncı var
-------Sehere yol eyledim
Kağızı bol eyledim
Yuhusuz gecelerde
Göz yaĢım bol eyledim
-------ġirvan'ın dağlarıynan
Meyveli bağlarıynan
Senin gurbanın olum
Yanımın ağlarıynan
------Bağımdı obamız
Dovğaçıdı babamız
Yara gurban oleydi
Bizim ceddi abamız
--------Ay! Dağlarım, dağlarım,
Sana gönül bağlarım.
Gelmezsen güzel yârim,
Gece gündüz ağlarım.
--------
Ay! Naralı naralı,
Yakın değil aralı,
AĢk ateĢi yamandır,
Kalbinden de yaralı,
------Ay! Hayâlı, hayâlı,
Edeplidir, hayâlı,
Yüzü nurlar saçıyor.
Kalbi rabbe dayalı,
-------Ay! Saralı, saralı,
Yedi dağın maralı,
Gözlerim seni bekler,
Kollarımda saralı,
--------Ay! Zaralı, Zaralı,
Gidek yâre varalı,
Yâri bulamayınca,
Olduk canım karalı,
Bilmem sen haralısen
Diyisen (söylersen) yaralısen
Gözlerden yaĢ ağırı
Gök girip karalısen
--------
Kerkük ile ilgili Dörtlükler
Kerkük’üm yaralıyım
Gök girip karalıyım
Gözlere tikan (diken) oldum
Men çünkü yaralıyım
---------Kerkük’üm karalıyem
Ciğerden yaralıyem
El diyer bizim Kerkük
Bilmem men haralıyem
-------Kerkük’üm nice Kerkük
DüĢüptü saça Kerkük
Allah’tan imdat diler
Her gün her gece Kerkük
----------
Kerkük Kalalı Kerkük
BaĢı belalı Kerkük
ġahrban narı kimin
Sığıp El eli Kerkük
--------Kerkük’ün yanar dağı
Boynunda siyah bağı
Her gün her gece geli
Hastalar sorar sağı
--------Kerkük’ün harasına
Oh değdi yarasına
Ağtarı (aktarı) tabip tapmaz
Derdinin çaresine
-------Kerkük'üm yada seni
Salaram yâda seni
Bu ruh bu canda varken
Vermerem yada seni
---------Kerkük'üm mahmur Kerkük
Tarihte meĢhur Kerkük
Barını yadlar yiri (yiyor)
Bağvanı mağdur Kerkük
-------Mezarda taĢ
koymuĢam
Göz üstü taĢkoymuĢam
Türkten ayrılan günden
Gözlerde yaĢ koymuĢam
Milletle toprak için
Kerkük’e baĢ koymuĢam
S.Köprülü
---------