TOTAL KALÇA PROTEZİ OLACAK HASTA KILAVUZU

TOTAL KALÇA PROTEZİ OLACAK HASTA KILAVUZU
GİRİŞ
Ağrılı ve sertleşmiş bir kalça günlük basit
hareketlerinizi bile etkileyebilir. Yıllar geçtikçe
istirahat halinde gelen ağrılar uyku düzeninizi
dolayısıyla ruhsal yapınızı da bozabilir. Oysa
ağrılı kalçanıza yapılacak olan operasyonla bu
ağrılı ve hareket kapasitesi azalmış olan
ekleminizin normal haline dönmesi mümkündür.
Bu operasyon, bozulmuş olan eklem
yüzeylerinizin aynı görevi yapacak özel
malzemelerden üretilmiş, total kalça protezi
adını verdiğimiz malzeme ile değiştirilme
işlemidir.
NORMAL KALÇANIN ANATOMİSİ
Normal kalçanın yapısı iyi anlaşılırsa kalça hastalıkları,
ameliyatta neler yapıldığı ve ameliyat sonrası neler
yapılacağı daha iyi anlaşılabilir.
Kalça eklemi uyluk kemiğinin (femur) leğen kemiği
(pelvis) ile birleştiği yerde bulunur. Uyluk kemiğinin
(femur), leğen kemiğine (pelvis) doğru uzanan üst ucu
daralarak boyun kısmını (femur boynu) oluşturur ve top
şeklinde bir baş (femur başı) ile sonlanır. Leğen
kemiğindeki oyuk şeklindeki yuvaya (asetabulum)
yerleşen uyluk başı (femur başı) eklemin etrafını bir yen gibi saran çok kuvvetli bağlar
(eklem kapsülü) ile bu yuva (asetabulum) içerisinde tutulur. Eklem kapsülünün içi
ince bir zar ile kaplanmıştır (sinoviyum). Femur başı ince bir kıkırdak tabakası ile
kaplanmıştır; oldukça yumuşak olan bu kıkırdak yaklaşık
olarak 0.3 mm kalınlığındadır. Asetabulumun içi de ince bir
kıkırdak tabakası ile örtülmüştür. Bir yastık gibi görev
yapan kıkırdaklar sayesinde kemikler birbirleri üzerinde az
bir sürtünme ile rahatça hareket eder. Kalça röntgeninde top
ile yuva arasında (femur başı ile asetabulum) bir boşluk
(eklem aralığı) görülmesinin nedeni röntgende görülemeyen
kıkırdaktır. Normal kalçada bu eklem aralığı yaklaşık olarak
0.5 cm genişliğindedir.
Sorunlu kalçada ise eklem kıkırdağı kaybı sonucu eklem yüzeyi pürüzlü hale gelir;
kıkırdak yastık olma görevini yapamaz ve kemiklerin birbirine sürtmesi sonucu
aşınma meydana gelir. Kalça hareketleri ile baş yuvaya sürter ve ağrı ve hareket
kısıtlanması olur.
KALÇA PROTEZİ YAPILMASININ NEDENLERİ
1
Kalça ekleminde bozulmaya neden olan bir çok
durum vardır. Osteoartrit (eklem kireçlenmesi) kalça
protez cerrahisinin en sık nedenidir. Bu durum
“yıpranma ve yırtılma artriti-kireçlenmesi” şeklinde
ifade edilebilir. Kalça ekleminde her hangi bir
travma olmaksızın yıpranma sonucu eklem
kireçlenmesi olabilir. Bazı insanlarda eklem
kireçlenmesi gelişimine ailevi yatkınlık olabilir.
Kalça eklemi bozulmasının diğer bir nedeni de avasküler nekrozdur. Bu hastalıkta
femur başına (top gibi olan kısım) giden kan akımı azalır ve
bu bölge zaman içinde ölü hale
gelir. Bunun sonu femur başı çöker,
deforme olur ve eklem dejenere
olur (yıpranır). Alkolizm, kalça
kırık ve çıkıkları ve uzun süre
kortizon kullanımı avasküler nekroz
nedenlerinden birkaç tanesidir.
Kalça kırıkları ve bazı tip çocukluk
dönemi kalça sorunları kalça
ekleminde fonksiyon bozukluğuna neden olarak yıllar sonra dejenerasyona
(yıpranmaya) neden olabilir. Nasıl rot ayarı bozuk olan bir araba tekerleği bir müddet
sonra aşınırsa eklemdeki mekanik bozukluk da aşırı yıpranma ve yırtılmalara neden
olacaktır. Gelişimsel kalça displazisinde (doğumsal kalça çıkığı) normal kalça
anatomisi olmadığı için erken yaşlarda eklemde bozulma (kireçlenme) görülür.
BELİRTİLER
Kalça ekleminde yıpranmaya (dejenerasyona) bağlı belirtiler genellikle etkilenen
tarafa yük verme ile ağrı oluşması şeklinde başlar.
Hasta aksayarak kalçaya binen yükü azaltmaya
çalışabilir. Dejenerasyon (yıpranma) sonucu etkilenen
kalçanın hareket açıklığı azalacaktır. Mahmuz şeklinde
kemik çıkıntılar oluşarak kalça hareketini
kısıtlayabilir. Sonunda, hastalık ilerledikçe ağrı
devamlı hale gelir ve gece uyumayı engelleyebilir.
TANI
2
Kalça ekleminde yıpranma (dejenerasyon) tanısı doktorunuz tarafından yapılan
muayene ile başlar. Çekilecek olan röntgenler ile
yıpranmanın (dejenerasyonun) boyutu ve muhtemel
nedenleri tespit edilir. Yıpranmaya (dejenerasyon)
katkısı olabilecek başka nedenler olduğuna inanılıyor
ise başka testler istenilebilir. Kalçanızdaki duruma
avasküler nekrozun neden olup olmadığını tespit
etmek için manyetik rezonans görüntülemesi (MRI)
gerekebilir. Sistemik bir romatizmayı veya
enfeksiyonu ekarte etmek için kan testleri
gerekebilir.
MEDİKAL (CERRAHİ DIŞI) TEDAVİ
Her kalça hastalığında başlangıçta kalça protezi yapılmaz. Doktorunuz alternatif
tedaviler ile kalça protezi ameliyatının mümkün oldukça geç döneme ertelemeye
çalışabilir. Koltuk değneği kullanarak ağrınızın bir miktar azalmasını ve daha rahat
yürümeyi sağlayabilirsiniz. Anti-inflamatuar (yangı giderici) ilaçlar kireçlenmenin
neden olduğu yangıyı azaltarak ağrınızı dindirebilir. Fizik tedavi ajanları da bu yönde
etkili olarak belirli süreler için ağrınızı azaltabilir.
CERRAHİ
Bütün bu tedavi seçenekleri zaman zaman ağrınızı azaltmasına rağmen hastalığın
ilerlemesi durdurmaz ve belirtileriniz görülmesinden ortalama 10-15 sene sonra ağrılı
kalçanın tedavisi ekleme protez denilen yapay mafsal konulması ile sonuçlanır.
Kendiniz, aileniz ve doktorunuzun ortak kararı ile cerrahiye karar verilmelidir ve
cerrahiye karar verirken size yapılacak olan işlem hakkında yeterince bilgilenmiş
olduğunuza kanaat getirmiş olmalısınız.
Cerrahiye karar verildikten sonra yapılması gereken bir takım işler vardır. Ameliyat
öncesi kan tahlilleri ile anestezi açısından detaylı bir muayeneniz olacaktır. Gerekirse
eşlik eden hastalıklarınız (diyabet, yüksek tansiyon, guatr, vs.) için ek tetkik ve
muayeneleriniz yapılacaktır. Ameliyat sonrası fizik tedavinizi yapacak olan
fizyoterapist ile görüşme yaparak ameliyat sonrası fizyoterapiniz için bilgi almanız ve
egzersizlere önceden başlamanız gerekebilir.
Cerrahi Öncesi Yapılması Gerekenler
• Eğer ihtiyacınız varsa yeni kalça ekleminizin yükünü azaltmak için kontrollü
bir şekilde kilo verin.
• Eğer kullanıyor iseniz sigarayı bırakın.
• Düzenli olarak kullandığınız ilaçların listesi yapın ve doktorunuzu
bilgilendirin. Ağrı kesicilerin çoğu, kanı sulandıran ilaçlar (kumadin gibi) ve
bazı sinir ilaçları ameliyattan bir hafta önce kesilmelidir.
Evde yapılacak düzenlemeler:
• Eğer 2 katlı bir eviniz varsa yatak odanızın alt katta olması daha iyi olacaktır.
3
•
•
•
•
•
Yerdeki kilimleri kaldırın ve büyük halıların kenarlarını takılmamak için koli
bandı ile zemine yapıştırın.
Yürüyüş alanlarınızdaki mobilyaları, elektrik ve telefon kablolarını kaldırın.
Evin içindeki merdivenlere tırabzan taktırın.
Acil durumlarda ulaşılacak telefon numaralarını telefonun üzerine yazın.
Tercihen telsiz telefon kullanın.
Karanlık koridorlara gece lambası koyun ve gece tuvalete kalkarken el feneri
kullanın.
Total Kalça Protezi Ameliyatı Sonrası İlk 8 Hafta Alınması Gereken Tedbirler
Kalçanızın yerinden çıkmaması için ameliyattan sonra en az 6 hafta dizleriniz
kalçanızdan aşağıda kalacak şekilde oturmanız gerekeceği için yatağınızın kenarına,
en sık oturduğunuz sandalyeye, kanepeye, klozete ve arabanızın koltuğuna otururken
dizlerinizin kalçanızdan aşağıda kalıp kalmadığı kontrol edin ve gerekli düzenlemeleri
yapın (yükseltici yastıklar ve tuvalet için yükseltici oturak).
1- Ameliyatlı kalçanızı 80 dereceden fazla eğmeyin.
• Dizlerinizi kalçanızdan yukarıya kaldırmayın.
• Kanepe veya tabure gibi alçak yerlere tercihen oturmayın
veya yükseltici yastık koyduktan sonra oturun.
• Yüksek tuvalet oturağı kullanın.
• Otururken öne eğilmeyin. Pantolon, çorap vs. giyerken
yardım alın veya alet kullanın.
• Otururken dizlerinizin arkası koltuğa/yatağa temas
edinceye kadar geri gidin. Koltuk kenarlarından veya
yataktan kollarınızla destek alın ve ameliyatlı bacağınızı
ileriye doğru kaydırın. Otururken öne eğilmeyin. Ayağa
kalkarken koltuk /yataktan kendinizi kollarınızı
kullanarak yukarıya iterken ameliyatlı bacağınızı ön tarafa doğru uzatın. Asla
öne doğru eğilmeyin.
4
2- Bacak bacak üstüne atmayın veya ameliyatlı bacağınız vücudunuzun orta hattına
getirmeyin.
• Yatarken bacaklarınızın arasına yastık koyun.
• Otururken dizlerinizi en az 15-20 cm ayrık tutun.
• Yan tarafınıza yatarken bacak aranıza yastık koyun.
• Doktorunuz izin vermeden yan tarafınıza dönerek yatmayın.
YAPAY KALÇA EKLEMİ-PROTEZİ
Yapay kalça ekleminin ana iki tipi vardır:
• Sementli (Çimentolu) Protez
• Sementsiz (Çimentosuz) Protez
Her iki tipinde geniş kullanım alanı vardır. Sizin cerrahinizde kullanılacak protez
tipine, kemiğinizin yapısına, yaşınıza ve yaşam şeklinize göre cerrahınızın tecrübesi
ışığında karar verilecektir.
Her protez iki kısımdan oluşmaktadır:
Asetabular parça, yuva şeklinde olan
kısım
Femoral parça, sap şeklinde olan
kısım
Femoral parça ucunda küçük bir top olan metal bir saptan oluşmuştur. Bu top
metalden veya seramikten imal edilmiştir.
Asetabular parça içinde plastik bir yuva olan metal bir kaptan oluşur. Bir dayanak gibi
görev yapan içteki plastik o kadar sert ve kaygandır ki üzerinde buz pateni yapsanız
(ekmek kesseniz) bile çok zarar görmez. Son yıllarda metal top ile eklemleşen metal
yüzeyli asetabular parçalar da kullanılmaktadır.
Sementli (çimentolu) protezlerin yerinde durmasını
sağlamak için, metali kemiğe tutturan epoxy tip bir
sement (kemik çimentosu) kullanılır.
5
Sementsiz (çimentosuz) protezlerin kemiğe temas
eden yüzeyleri küçük deliklerden oluşan bir ağ
tabakası ile kaplanmıştır; bu ağın içine doğru kemik
büyümesi olur ve bu suretle zaman içerisinde protez
ile kemik bir bütün hale gelir.
OPERASYON
Hastalıklı bir kalçanın yapay bir kalça eklemi ile değiştirilmesinde ilk basamak kalça
eklemi üzerinde yan tarafta yaklaşık 15cm’lik bir kesi yapılmasıdır. Bu kesinin yerinin
belirlenmesi cerrahın tecrübe ve tercihine göre değişiklik gösterir.
Kesi yapıldıktan sonra kasların arasından kalça eklemini oluşturan kemiklere ulaşılır.
Bu sebepten dolayı, ameliyat sonrası kaslarda bir miktar kuvvetsizlik olabilir. Kasların
iyileşmesi 4 ila 6 haftayı bulacağı için bu müddet süresince yeni kalçanızın yerinden
çıkmaması için doktorunuz bazı hareketlerini kısıtlayabilir.
Femur Başının (Top Gibi Olan Kısım) Çıkartılması
Kalça eklemine girildikten sonra femur başı asetabulumdan
(yuva gibi olan kısımdan) çıkartılır. Daha sonra femur başı,
femur boynu hizasından kesilerek çıkartılır.
Asetabulumun (Yuva Gibi Olan Kısım) Oyulması
Femur başı (top gibi olan kısım)
çıkartıldıktan asetabulum
yuvasındaki eklem kıkırdağı elektrikli özel oyucular
kullanılarak kademeli olarak tabakalar halinde çıkartılır.
Oyucular ile asetabulum yuvasındaki kemik, asetabular
parçanın metal kabının sıkı bir şekilde yerleşeceği bir yarım
küre haline getirilir.
Asetabular Parçanın Yerleştirilmesi
Bir deneme protezi kullanılarak ekleme yerleştirilecek
asetabular parçanın boyutu ve şekli tam olarak belirlendikten
sonra asetabular parça yerine yerleştirilir. Sementsiz (kemik
çimentosuz) tipte yapay kalça ekleminde metal kap sık bir
şekilde yerine oturtularak veya vida yardımı ile yerine
tutturulur. Sementli (kemik çimentolu) tipte yapay kalça
ekleminde ise özel bir tip epoxy sement (kemik çimentosu)
kullanılarak asetabular parça kemiğe yapıştırılır.
6
Femur Kanalın Hazırlanması
Kalça ekleminin uyluk tarafındaki kemiği olan silindir
şeklindeki femura, ucunda metal bir top olan metal bir
saptan oluşan femoral parçanın yerleştirilmesi için femurun
içi özel törpüler kullanılarak metal sapın tam uyacağı bir
kanal şekilde oyulur. Burada da bir deneme protezi
kullanılarak femoral parçanın boyutu ve şekli tam olarak
belirlenir. Cerrah aynı zamanda kalça hareketlerini de test
eder.
Femoral Sapın Yerleştirilmesi
Kanala tam olarak oturacak boyut ve şekildeki femoral parça
belirlendikten sonra metal sap femur kanalına yerleştirilir.
Sementsiz (kemik çimentosuz) tip femoral parça, sık bir
şekilde yerine oturtularak kemiğe tutturulur (duvara açılan
bir deliğe, deliğin boyutundan biraz daha büyük bir çivi
sokulması gibi). Sementli (kemik çimentolu) tipte ise femur
kanalı metal sapın boyutundan biraz daha büyük oyulur ve
epoxy tip bir sement (kemik çimentosu) kullanılarak metal
sap kemiğe tutturulur.
Daha sonra, önceden çıkartılan femur başının (top gibi olan
kısım) yerini alacak olan metal veya seramik top femoral
sapa takılır.
Cerrahınız, her iki bacak uzunluğunuzun eşit olmasını
sağlamak için elinden gelen tüm çabayı gösterecektir; ancak
bacak eşitsizliği söz konusu olduğunda kısa tarafın
uzatılması belirli ölçüler içerisinde gerçekleştirilebilir. Yani
10 cm kısalık varsa, ancak 3-4 cm uzatma olabilir. Daha
fazla uzatmak bacağa giden sinirlerde aşırı gerginlik
yapacağından kaslarda felce yol açabilir. Ameliyat sonrası ayağa kalkıp yürümeye
başladığınız zaman her iki bacağınız arasında birkaç milimetrelik bir kısalık/uzunluk
farkı olduğunu hissedebilirsiniz. Ancak 2 cm’ e kadar olan farklar vücut tarafından
kabul edilecektir.
Tamamlanmış Kalça Protezi
Artık hasta kalçanızın yerini alan yükünüzü taşıyacak yeni
bir kalçanız vardır. Ameliyat sonrası çekilen röntgeninize
bakılarak protezinizin pozisyonu son bir kez kontrol edilir.
7
TOTAL KALÇA PROTEZİ AMELİYATINDA
KARŞILAŞILABİLECEK SIKINTILI DURUMLAR
Diğer büyük cerrahi müdahalelerde olduğu gibi total kalça protezi ameliyatlarında da
bir takım komplikasyonlar-durumu güçleştiren şeyler olabilir. Kalça protezi ameliyatı
sonrası en sık görülen komplikasyonlar şunlardır:
• Tromboflebit
• Kalçada enfeksiyon
• Eklem çıkığı
• Eklemin gevşemesi
Bu listede yazılanlar muhtemel komplikasyonların tamamı değil en sık
karşılaşılanlarıdır.
Tromboflebit
Bazen derin ven trombozu (DVT) da denilen tromboflebit her hangi bir operasyondan
sonra oluşabilen bir durumdur. Kalça, leğen kemiği ve diz çevresinde yapılan
ameliyatlarda sonra daha sık görülür. Bacaktaki büyük toplar damarlar içindeki kanın
damar içinde pıhtılaşması sonucu DVT oluşur. Bunun sonucu bacakta şişme, ısı artışı
ve ağrı olur. Eğer bu pıhtılardan parça koparsa, bu parçalar kan yolu ile akciğerlere
ulaşabilir ve akciğerin kılcal damarlarını tıkayarak akciğerin bir kısmının
kanlanmasını engelleyebilir. Bu duruma pulmoner embolizm denir. Pulmoner
“akciğer” manasına gelir. Embolizm ise damar vasıtası ile vücutta bir yerden başka
yere giden parçacık demektir. DVT riskini azaltmanın birçok yolu vardır; ancak
muhtemelen en etkilisi mümkün oldukça erken sürede yürümeye başlanılmasıdır!
DVT önlenilmesinde sık kullanılan araç ilaçlar:
• Kanı sulandıran ve pıhtılaşmasını önleyen ilaçlar
• Damarlarda kan akımını hızlandıran ve emboli oluşumunu engelleyen özel
çoraplar
Enfeksiyon
Yapak eklem konulmasını takiben enfeksiyon çok ciddi bir komplikasyondur. Total
kalça protezi sonrası enfeksiyon görülme sıklığı hastaneden hastaneye ve doktordan
doktora faklılık göstermekle beraber ortalama % 2-3 seviyelerindedir. Bazı
enfeksiyonlar çok erken dönemde daha taburcu olmadan çıkarken bazıları ameliyattan
aylar hatta yıllar sonra ortaya çıkabilir.
Yapay ekleminize enfeksiyon, vücudunuzda enfeksiyonu olan başka bir bölgeden de
yayılabilir. Bu sebepten, ameliyat öncesi ve sonrası diş çürüğü, idrar yolları ve barsak
enfeksiyonları gibi şikayetleriniz varsa antibiyotik ile derhal tedavi edilmelidir.
Çıkık
Aynı doğal kalçanız gibi yapay kalçanızda çıkabilir.
Ameliyat sonrası erken dönemde kalça bölgenizdeki
kas ve tendonlar henüz iyileşmemiş olduğundan
çıkık olma riski fazladır. Kalça bir defadan fazla
çıkar ise operasyonla ilgili bir sorun olduğu
düşünülmelidir.
Düzeltmek için yeniden operasyon gerekebilir.
8
ÇIKIĞIN ÖNLENMESİ İÇİN YAPILMAMASI GEREKENLER
AMELİYATTAN SONRA EN AZ İKİ AY UYULMALIDIR
GÜVENLİ
TEHLİKELİ
Hiçbir zaman
bacağınızı
kalçanızın
yukarısına
bükmemelisiniz.
ÖRNEĞİN:
Otururken
dizlerinizi
kalçanızın altında
tutun. Öne doğru
eğilmeyin.
Öne doğru
eğilirken protezli
bacağınızı geride
tutarak diğer
dizinizi bükün.
Asla çömelmeyin.
Her iki bacağınızı
uzatıp arkaya
doğru yaslanırken
ellerinizden
destek alın. Asla
öne doğru
eğilmeyin.
9
Gevşeme
Yapay bir kalçanın nihayette yetersiz hale gelmesinin ana nedeni metalin veya
sementin (kemik çimentosunun) kemikle temasının gevşemesidir. Yapay eklemlerin
uzun ömürlü olmasına yönelik çok büyük gelişmeler olmasına rağmen halen
eklemlerin çoğu nihayette gevşemekte ve düzeltici bir ameliyata gerek olmaktadır.
Yapay kalçanız size ortalama 15-20 yıl hizmet edecektir. Bazı kişilerde bu süre daha
kısa olabilmektedir. Hastalıklı kalçanızda olduğu gibi gevşemiş proteziniz de ağrıya
neden olacaktır. Ağrılar başladığı zaman ağrı nedeni olarak protez gevşemesi
düşünülüyor ise gevşemiş protezi çevreleyen kemikte aşınma olmaması için kısa
zamanda yeniden operasyon yapılmalı ve yeni ve farklı bir protez kalça konulmalıdır.
Anestezi Komplikasyonları
Çoğu cerrahi prosedür öncesi anestezi yapmak gereklidir. Hastaların çok az bir
kısmının anestezi ile sorunları olur. Bu sorunlar şunlardı:
• Kullanılan ilaçlara reaksiyon verilmesi
• Diğer sağlık sorunlarınız ile ilişkili problemler
• Anesteziye bağlı problemler
Anestezi doktoru ile riskleri ve endişelerinizi ameliyat öncesi konuşmalısınız.
TOTAL KALÇA PROTEZİ EGZERSİZ PROGRAMI
Kalça hareketlerinin ve gücünün tekrar kazanılması için düzenli egzersiz yapılması ve
günlük aktivitelere kademeli olarak tekrar başlanılması tam iyileşme için önemlidir.
Günde 2-3 kez 20-30 dakika egzersiz yapmanız önerilmektedir. Doktorunuz aşağıdaki
egzersizlerden size uygun olanlarını önerecektir.
Ameliyat Sonrası Erken Dönem Egzersizleri
Bu egzersizler ile bacak ve ayaklarınızdaki kan dolaşımı arttırarak kan pıhtısı
oluşumunu engelleyebilirsiniz. Bu hareketler aynı zamanda kas kuvvetini arttırmada
ve kalça hareketlerinin düzeltilmesinde de önemlidir. Bu hareketlere ameliyattan
hemen sonra kendinize gelir gelmez başlayabilirsiniz. Başlangıçta zor gelebilen bu
hareketler iyileşmenizi hızlandıracak ve ameliyat sonrası ağrınızı azaltacaktır. Bu
hareketleri sırt üstü uzanırken ve bacaklarınız 15-20 cm ayrık halde yapmalısınız.
Ayak Bileği Pompası
Ayağınızı yavaşça aşağı bastırıp yukarıya çekin. Bu
egzersizi her 5-10 dakikada bir birkaç kez tekrarlayın. Bu
egzersize ameliyattan hemen sonra başlayıp tamamen
iyileşene kadar yapabilirsiniz.
10
Ayak Bileği Döndürmesi
Ayağınızı, ayak bileğinden içe ve dışa doğru döndürün. Bu
hareketi günde 3-4 defa 10 kez tekrar edin.
Aşağıdaki üç egzersizi günde 3-4 defa 10 kez tekrar edin.
Yatak Destekli Diz Bükme
Topuğunuzu kalçanıza doru kaydırarak dizinizi kırın ve
topuğunuzun yataktan kaldırmayın. Dizinizin içeriye doru
dönmesine izin vermeyin.
Kalça Kasma
Kaba etlerini kasıp 5’ e kadar sayın.
Açma (Abdüksiyon) Egzersizi
Bacağınızı dışarıya doğru açabildiğinizce açıp tekrar kapatın.
Uyluk Set Egzersizi
Uyluk kasınızı kasarak dizinizi yatağa bastırın ve 5-10 sn
basılı tutun. Bu egzersizi 10 defa 10 dakikalık periyotlar
ile uyluk kasınız yorulana kadar yapın.
Düz Bacak Kaldırma
Uyluğunuzu, dizinizin arkası yatağa tamamen değecek
şekilde kasın ve topuğunuz yataktan 5-10 cm yukarıya
kalkacak şekilde bacağınızı kaldırıp 10 sn tutup yavaşça
indirin. Bu egzersizi 10 defa 10 dakikalık periyotlar ile
uyluk kasınız yorulana kadar yapın.
Ayakta Durarak Yapılan Egzersizler
Ameliyatınızdan kısa süre (1-2 gün) sonra ayağa kalkabilir hale geleceksiniz. İlk
ayağa kalkışlarınızda biraz başınız dönebileceği için yardım ile ayağa
kaldırılacaksınız. Aşağıdaki egzersizleri sert bir zeminde yapmalısınız.
Aşağıdaki egzersizleri günde 3-4 defa 10 kez tekrar edin.
11
Ayakta Diz Kaldırma
Ameliyatlı bacağınızı gövdenize doğru kaldırın ve 2-3 sn tutup
indirin. Dizinizi, el bileğinizden daha yukarıya kaldırmayın.
Ayakta Yana Kalça Açma
Kalça, diz ve ayağınızı aynı hizaya getirin.
Gövdenizi dik tutun. Diziniz gergin halde iken
bacağınızı yan tarafa doğru açın. Bacağınızı
yavaşça yerine alın ve ayak tabanınız yere tekrar
bassın.
Ayakta Arkaya Kalça Açma
Ameliyatlı bacağınızı geriye doğru yavaşça
kaldırın; 3-4 sn tutup bacağınızı yavaşça yerine alın ve ayak tabanınız
yere tekrar basın.
Yürüme ve Erken Dönem Aktiviteler
Ameliyatınızdan kısa süre sonra hastanede kısa mesafe yürüyüşleri
ve hafif (kolay) günlük aktiviteler yapacaksınız. Bu erken dönem
aktiviteler kalçanızı kuvvetlendirip iyileşmenizi hızlandıracaktır.
Yürüteç ile Yürüme – Tam Yük Verme
Ayağa kalkıp gövdenizi dik hale getirin ve yürütecinizden destek
alarak dengeli bir şekilde durun. Yürütecinizi ileriye doğru 15-20 cm
hareket ettirin. Daha sonra, ameliyatlı bacağınızı kaldırarak adım
atın; önce topuğunuzu sonra ayak tabanınızı ve parmaklarınızı yere
basın. Adımınız esnasında diziniz ve ayak bileğiniz bükülecek ve
ayağınız yere basacaktır. Sonra diğer bacağınızı atın. Aynı işlemi
tekrarlayarak yürümeye devam edin. Unutmayın, her seferinde önce
topuğunuz sonra ayak tabanınız ve en son parmaklarınız yere temas
etmelidir. Mümkün oldukça nazik yürümeye çalışın; acele etmeyin.
Kas kuvvetiniz ve kondisyonunuz arttıkça daha fazla yürüyün. Yavaş
yavaş ameliyatlı bacağınıza daha fazla ağırlık verir hale geleceksiniz.
Baston veya Koltuk Değneği ile Yürüme
Ameliyattan sonra ilk birkaç hafta dengenizi sağlamak için yürüteç kullandıktan sonra
denge ve kas gücünüzü tam sağlayana kadar birkaç hafta daha baston veya koltuk
değneği kullanmanız gerekebilir. Koltuk değneği veya bastonu ameliyat olduğunuz
kalçanın karşı tarafındaki kolunuz ile tutmalısınız.
12
Merdiven İnip-Çıkma
Merdiven inip-çıkma hem esneklik hem güç
gerektiren bir işlemdir. Başlangıçta, tırabzandan
destek almalı ve her defasında bir adım atmalısınız.
Merdiven çıkarken ilk önce sağlam bacağınızı
inerken ise ilk önce ameliyatlı bacağınızı atın (“iyi
ile çık – kötü ile in”).
YAPMA
• En az 8 hafta bacak bacak üstüne atma.
• Dizini kalça seviyenden yukarıya getirme.
• Otururken öne doğru eğilme.
• Otururken yerden bir şey almaya çalışma.
• Ayağını aşırı şekilde içe veya dışarıya çevirme.
• Belini 90 dereceden fazla eğme.
• Yatarken üzerine battaniye çekmek için eğilme.
• Bir şeyi yapıp yapmada ağrıyı kriter alma.
YAP
• Bacağını dizin öne bakacak şekilde tut.
• Otururken veya ayakta dururken ameliyatlı bacağın vücudunun önünde
(ilerisinde) dursun.
• Yüksek mutfak veya banyo taburesi kullan.
• Ağrı veya şişlik olursa buz kullan; ancak unutma ki buz o bölgeyi
uyuşturacaktır. Buzu direkt cildine koyma; ince bir havlu üzerinden uygula.
TOTAL KALÇA PROTEZİ HAKKINDA SIK SORULAN
SORULAR
Hastanede kaç gün kalırım? 3-4 gün.
Yanımda refakatçi kalması gerekir mi? Evet, özellikle ilk günler.
Ameliyat izinin yeri ve büyüklüğü? Kalçanın bacak tarafında 10-15 cm
uzunluğunda.
Ameliyat ne kadar sürecek? Yaklaşık olarak 1-1 ½ saat.
Saat kaçta ameliyat olacağım? O gün ameliyat olacak diğer vakaların durumuna
göre size ancak tahmini bir saat verilebilir.
Protez neden imal edilmiştir? Metal ve plastik (polietilen).
Güvenlik alarmlarının çalmasına neden olur mu? Evet, özellikle birden fazla
eklemde protez varsa. Hava alanları gibi ileri teknoloji ile kontrol yapılan yerlerde bu
durum daha sık olur.
Ameliyat sonrası hemen yatağıma gelir miyim? Çoğu kez evet; ancak bazen
gözlem amacı ile ara yoğun bakımda bir gece kalmanız gerekebilir.
13
Ne kadar süre kalçama dikkat etmem gerekir? En az 6 hafta. Daha detaylı bilgi
doktorunuz tarafından poliklinik kontrollerinde size söylenecektir; kontrol
röntgenlerinize, fizik tedavinize ve aktivite durumunuza göre karar verilecektir.
Ne zaman araba kullanabilirim? Önerilen 6 hafta araba kullanılmamasıdır. Ancak
çok gerekli ise ve otomatik vitesli bir araba kullanacak iseniz ve sol kalçanızdan
ameliyat olmuş iseniz ameliyattan 2 hafta sonra eğer doktorunuz izin verir ise araba
kullanabilirsiniz
Ne zaman yıkanabilirim? Dikişleriniz alındıktan 24 saat sonra. Dikişler genellikle
ameliyattan 12-14 gün sonra alınır.
HASTANEDEN TABURCU OLDUKTAN SONRAKİ
KONTROLLER
Hastanede ameliyat sonrası 4-5 gün yattıktan sonra ek bir sorun gelişmez ise taburcu
edilirsiniz. Taburcu olduktan 2 hafta sonra ilk poliklinik kontrolünüz olacaktır;
muayyeniz yapılıp dikişleriniz alınacaktır. Taburcu olduktan 6 hafta, 3 ay, 6 ay ve 1
yıl sonra diğer poliklinik kontrolleriniz olacaktır. Takiben yıllık takibe gireceksiniz.
Eğer aşağıdakilerden biri olursa derhal doktorunuza ulaşın
• Ameliyat yerinizde kızarıklık, şişlik veya akıntı.
• Bir günden uzun süren açıklanamayan ateş (38º C üstü) veya titreme.
• Ağrı kesiciler ile geçmeyen şiddetli kalça ağrısı.
• Bacakta mutat olmayan kısalma ve dönüklük olması.
• Uyluk veya baldırda ani gelişen şişlik.
DOĞRU KALÇA POZİSYONLARI
Ameliyatlı bacağınızı otururken, yürüken veya yatarken öne doğru uzatın. Ameliyatlı
bacağınızı diz seviyesinin üzerine kaldırmayın.
14
Aşağıdakileri yapmayın:
Ayak ayak üstüne atmayın. Ayaklarınızı içe döndürmeyin.
Öne eğilmeyin. Kalçanızı diz seviyesinden yukarı kaldırmayın.
YÜRÜTECİN KULLANILMASI
Oturma
• Koltuğun arkanıza değdiğini hissedene kadar geriye doğru
yaslanın.
• Ameliyatlı bacağınızı öne doğru kaydırın ve sandalyenin
kollarından destek alarak yavaşça oturun.
Ayağa Kalkma
• Ameliyatlı bacağınız ileride olacak şekilde sandalyede öne
doğru kayın
• Sandalyenin kollarından destek alarak ayağa kalkın ve
yürüteci tutun.
15
Yürüteç Kullanılırken Dikkat Edilecek Hususlar
Yürüteç ile ani dönüşler
yapmayın.
Kısa adımlar atın ve sağlam
bacağınız ile dönüş yapın
Yürüken yürüteci yerden
kaldırmayın
Ayağa kalkarken
yürüteçten destek almayın
TUVALET KULLANIMI
Unutmamanız gereken önemli bir nokta alaturka tuvalet kullanamayacağınızdır.
Tuvalete Oturma
• Bacaklarınızın değdiğini hissedene kadar tuvalete doğru yaslanın.
• Ameliyatlı bacağınız önde olacak şekilde geriye doğru yaslanırken tuvalet
desteğini tutun.
• Her iki kolunuzdan destek alarak kendinizi yavaşça tuvalete yaklaştırın ve
oturun.
Tuvaletten Kalkma
• Ameliyatlı bacağınızı öne doğru kaydırın ve
tuvalet desteğini tutun.
• Her iki kolunuzu kullanarak ayağa kalkın ve
sonra yürütecinizi tutun.
• ASLA yürütecinizden destek alarak tuvaletten
kalkmayın.
16
GİYİNME
İç çamaşır, pantolon veya çorabınızı giyirken yardımcı ekipman (giyinme sopası,
tutucu) kullanın. ASLA öne eğilmeyin.
Eğer temin edebilirseniz çorap giyme için özel tutucular kullanın; aksi takdirde bir
başkasının yardımını isteyin.
Mümkünse bağcıksız ve kolay giyilebilen ayakkabı kullanın. Ayakkabılarınızı
giyerken asla öne eğilmeyin.
17
YATAĞA YATMA VE KALKMA
• Yatağın kenarı oturun ve geriye doğru her defasında bir elinizi kullanarak
uzanın.
• Gövdenizi kollarınız desteği ile yatağa alın; bacaklarınızı yatağa alırken, ayrık
durmaları için yardım isteyebilirsiniz.
• Yataktan kalkarken bu hareketleri tersten yapın.
Bacaklarınız arasına yastık koyarak istediğiniz taraf üzerine yan yatabilirsiniz.
Bazen sırt üstü yatarken en az 6 hafta bacak arası yastık kullanmanız gerekebilir.
18
BANYO YAPMA
• Dikişleriniz alındıktan sonra doktorunuz izin verdiği zaman banyo
yapabilirsiniz.
• Bacaklarınızı ve ayaklarınızı yıkamak için uzun saplı sünger kullanın.
• Banyoda yükseltilmiş oturak kullanın ve ameliyatlı bacağınızı daima önde
tutun.
ARABAYA BİNME
• Arabanın ön koltuğuna bacaklarınız değene kadar yavaşça yaklaşın. Ameliyatlı
bacağınızı öne doğru kaydırın ve her iki elinizi koltuğa koyun ve kendinizi
yavaşça bırakın.
• Ameliyatlı bacağınızı dik tutarak kendinizi içeriye kaydırın.
• Gövdenizi yavaşça öne döndürün.
19
EV İŞLERİ
Yüksek bir tabure bulaşık yıkamanızda yardımcı olacaktır.
TOTAL KALÇA PROTEZİ İLE CİNSEL İLİŞKİ
Kalça protezi ameliyatı olduktan sonra cinsel ilişkiye girebilir miyim?
Hastaların çoğunun kalça protezi ameliyatı sonrası rahat ve zevkli bir cinsel hayatı
olur. Ameliyat öncesi ağrı ve hareket kısıtlılığı kaybolacağı için cinsel aktiviteler daha
kolay bir hal alacaktır. Ancak yeni kalçanıza alışmak için birkaç hafta geçmesi
gereklidir.
Ne zaman cinsel ilişkiye girebilirim?
Genel olarak, cerrahiden 4-6 hafta sonra cinsel ilişkiye girilebilir.
Hangi pozisyonlar güvenlidir?
Başlangıçta, hastanın pasif olduğu pozisyonlar tercih edilmelidir. Daha sonra daha
aktif rol alınmaya başlanabilir.
20
EKLEM REPLASMAN PROGRAMI
Sizi tedavi eden diğer branş doktorlarının ve diş hekiminizin sizde eklem protezi
olduğunu bilmesi çok önemlidir.
Antibiyotik Kullanılması Gerekli Durumlar:
• Tüm dental (diş) müdahalelerde; diş çekimi, kanal tedavisi, diş taşı temizliği
dahil.
• Mide-barsak sistemi veya idrar yollarına yönelik her türlü müdahalede;
endoskopi, kolonoskopi, idrar yollarına yönelik kapalı teknik ile yapılan tüm
girişimler dahil.
• Üst solunum yollarına ait hastalık ve müdahalelerde.
• Tüm ciddi enfeksiyonlarda.
BU KONUDA DENEYİMLİ BİR ORTOPEDİST TARAFINDAN
USULÜNE UYGUN YAPILAN TOTAL KALÇA PROTEZİ 15-20
YIL, TOTAL DİZ PROTEZİ 20-25 YIL BİR SORUNA YOL
AÇMADAN KULLANILABİLİR.
21