Elektrik Piyasasi Yan Hizmetler Yönetmeliği

Transkript

Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği
Uygulamaları
Mehmet ALKAN,
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı,
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürü, TEİAŞ
[email protected]
[email protected]
TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
18 Kasım 2011 - İstanbul
Enerji Hukuku Araştırma Enstitüsü
Gündem
Yan Hizmetlerin Tedarik Edilmesine İlişkin Genel Esaslar
Uygulanmakta Olan Yan Hizmetler
Primer Frekans Kontrol Hizmeti
Sekonder Frekans Kontrol Hizmeti
Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti
Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde Yapılan Yeni Düzenlemeler
Uygulamada Karşılaşılan Güçlükler
Hedeflenen Yan Hizmet Yapısı
1
Gündem
2
•Dünya uygulamaları, yabancı uzman görüşleri ve TEİAŞ’ın
içinde bulunduğu koşullar değerlendirilerek tedarik
metodolojisi geliştirilmiştir;
Dünya Uygulamaları
•İspanya (RED Electrica)
•Fransa (RTE)
•Nordpool
•California (Amerika)
•PJM (Amerika)
TEİAŞ’ın Mevcut Durumu
•Üretimde yüksek kamu payı
•Arz-talep dengesi
•Sistem güvenliği
•Altyapı gereksinimleri
•UCTE hedefi
•Mevzuattan gelen kısıtlar
Yabancı Uzman Görüşleri
•Ödeme yapılmaması
•Sabit fiyat
•Fırsat maliyeti
•Yan hizmet ihaleleri
Yan Hizmetler Tedarik Yöntemi
Mevcut durum ve ENTSO-E hedefleri göz önünde bulundurularak Kısa ve Orta vadede TEIAS’ın
ihtiyaçlarını karsılayabilecek bir yöntem benimsenmistir.
3
Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği kapsamında 7 adet hizmet
tanımlanmaktadır
Yönetmelik kapsamında aşağıdaki hizmetler yer almaktadır;
‒ Primer Frekans Kontrolü
‒ Sekonder Frekans Kontrolü
‒ Bekleme Yedekleri
‒ Anlık Talep Kontrolü
‒ Reaktif Güç Kontrolü
‒ Oturan Sistemin Toparlanması
‒ Bölgesel Kapasite Kiralama
Yönetmelikte tanımlanan bu hizmetlerin halihazırda üç tanesi ödemeye esas olarak
uygulanmaktadır;
‒ Primer Frekans Kontrolü
‒ Sekonder Frekans Kontrolü
‒ Reaktif Güç Kontrolü
5
Yan Hizmetlerin tedarikine ilişkin işlemler aşağıdaki genel esaslar
çerçevesinde yürütülür
• Yan hizmetler, bu hizmetlerin etkin şekilde sağlanmasını temin eden, yan hizmetlerin sağlanmasına
ilişkin maliyetleri en aza indiren, eşit taraflar arasında ayrım gözetmeyen ve yan hizmet sağlama
yeteneğine sahip yeni üretim ve tüketim tesisi yatırımlarını teşvik edici yöntemler ile tedarik edilir,
• TEİAŞ, yan hizmet sağlayacak tesis ve/veya tüzel kişilerin belirlenmesi, gerektiği durumda yan hizmet
anlaşmalarının imzalanması ve hizmetin sağlanması hususlarında, teknik gereklilikler, sistem şartları ve
bölgesel gereklilikleri de dikkate alarak, eşit taraflar arasında ayrım gözetmeksizin hareket eder,
• TEİAŞ‟ın, arz kalitesi ve işletme koşullarına ilişkin kriterler doğrultusunda iletim sisteminin işletimini
sağlayacak yan hizmetleri, sistemin işletme güvenliği ve sistem bütünlüğü sağlanacak ve yan
hizmetlerin tedarik edilmesine ilişkin maliyetleri en aza indirecek şekilde tedarik etmesi esastır.
• TEİAŞ, sağlanan yan hizmetleri izlemek ve kontrol etmekle yükümlüdür. Tüzel kişilerce sunulan
yan hizmetlerin izlenmesi, hizmetin sunulduğu tesisin bağlı bulunduğu ilgili BYTM ve/veya Sistem
İşletmecisi‟nin sorumluluğundadır.
• Yan hizmet sağlayacak tesislerin izlenebilir olmaları esastır. Yan hizmet sunan tüzel kişiler,
TEİAŞ‟ın izleme sistemi ile veri alışverişi gerçekleştirmek üzere bağlantı kurulması için gerekli yazılım
ve donanımı sağlamakla yükümlüdürler.
• TEİAŞ, yan hizmet sağlamakla yükümlü ya da yan hizmet sağlamak üzere TEİAŞ tarafından tespit
edilmiş olan tesislerin yan hizmet sunabilme özelliklerini Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği‟nde
belirtilen yöntemler çerçevesinde herhangi bir zamanda test edebilir ve/veya test ettirebilir.
6
Yan Hizmet Performans Testleri, EPŞY göre;
• Md.4-108, Performans testleri: Üretim ve tüketim tesislerinin yan hizmet sağlama kapasitelerinin
tespiti amacıya uygulanan testleri,
• 115, Primer frekans kontrol rezerv kapasitesi: Primer frekans kontrol performans testleri neticesinde
belirlenen ve primer frekans kontrol hizmet anlaşmalarında yer alan, sistem frekansında ±200
mHz‟lik frekans sapması oluşması durumunda ilgili üretim tesisi tarafından etkinleştirilmesi gereken
rezerv miktarının tamamını,
• Md.8-(4), primer frekans kontrol ve/veya sekonder frekans kontrol ve/veya reaktif güç kontrolüne
katılımı zorunlu olan yeni bir üretim tesisinin ticari işletmeye geçebilmesi için, geçici kabul
işlemlerinin tamamlanmasından önce TEİAŞ ile üretim faaliyeti gösterecek lisans sahibi tüzel kişi
arasında ilgili yan hizmet anlaşmasının imzalanması esastır.
• Md.9-c, Kullanıcı; yan hizmetlere ilişkin olarak TEİAŞ tarafından belirlenen performans testlerinin
akredite edilmiş yetkili bir kuruluşça gerçekleştirilmesini sağlar,
• Md.21-6 ( c), Hız regülatörü; primer frekans kontrol performans testleri ile belirlenen azami primer
frekans kontrol rezerv kapasitesini sağlayacak şekilde 126 ncı Maddede belirtilen esaslar dahilinde
bir hız eğimi ile çalışacak şekilde ayarlanır ,
• Md106-2, Yan hizmetlere ilişkin performans testlerinin ilgili yan hizmetin sunulmaya başlanmasından
önce yapılması ve ilgili yan hizmet anlaşmasında belirlenecek periyotlarla tekrarlanması esastır.
Yapılacak izleme ve kontroller neticesinde TEİAŞ‟ın gerekli görmesi halinde, ilgili testler daha önce
de tekrarlanabilir.
7
Gündem
8
Entso-e’de
yük-frekans kontrolu
Sistem
Frekansı
Frekanstaki
değişimi
sınırlar
Aktive eder
Primer
Kontrol
Aktive eder
Büyük bir yük kaybı sonrası
primer rezervleri boşaltır
Primer
rezervleri
boşaltır
Devreye girer
Sekonder
Kontrol
Sekonder
rezervleri
boşaltır
Devreye girer
Tersiyer
Kontrol
9
Entso-e’de yük-frekans kontrolu
Yan Hizmetler ve
Dengeleme Piyasası İlişkisi
Yan Hizmetler
(sistem işletim önceliklerinin
etkin olduğu alan)
Dengeleme Güç Piyasası
(YAL/YAT optimizasyonunun
etkin olduğu alan)
Fiyat
MWh
Rezervler
Tersiyer Kontrol
(-İşletme Yedekleri)
(Kapasite Kiralama)
Tersiyer
Kontrol
Sekonder
Kontrol
Primer
Kontrol
YAL/YAT
Optimizasyonu
Sekonder Frekans Kontrolü (AGC)
Primer Frekans
Kontrolü
Primer frekansın devrede olduğu fakat primer
kontrolün sekonder kontrol ile yer değiştirdiği
alan
30 sn.
15 dak.
11
Entso-e Çerçevesinde Yan Hizmetler
• Bekleme yedekleri
Tersiyer Kontrol
(-İşletme Yedekleri)
(Kapasite Kiralama)
Tersiyer
Kontrol
Sekonder
Kontrol
Primer
Kontrol
YAL/YAT
Optimizasyonu
Sekonder Frekans Kontrolü (AGC)
Primer Frekans
Kontrolü
Primer frekansın devrede olduğu fakat primer
kontrolün sekonder kontrol ile yer değiştirdiği
alan
30 sn.
15 dak.
12
Yan Hizmetlerin Tedarik Edilmesi
•
EPŞY Md. 125 gereği, Primer frekans kontrol, Sekonder frekans kontrol ve tersiyer kontrol
hizmetlerini bir arada sunan bir ünite için Primer frekans kontrol rezerv miktarının, Sekonder
frekans kontrol rezerv miktarının ve Tersiyer kontrol rezerv miktarının dağılımı aşağıdaki şekilde
gösterildiği gibidir.
Pmax
PmaxRT
RPA
RP
RT+
PmaxRS
RS
RSA
RS
PminRS
RTPminRT
Pmin
RPA
RP
Primer Rezervlerin Sıralı Seçime Dayalı Olarak Tedarik Edilmesi
Primer rezervlerin tedarik mekanizması Gün Öncesi Piyasası ve Dengeleme Güç Piyasası ile ilişki
içindedir.
• Gün Öncesi Piyasası sonuçlarına göre üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler
santrallerine ilişkin GÜP‟lerini belirlerler ve rezerv planlaması yaparlar.
Gün Öncesi
Primer Rezerv
Miktarı Bildirimi
• Günün her bir saati için adına kayıtlı her bir üretim tesisinin sağlayacağı
primer frekans kontrol rezerv miktarı ve başka bir tüzel kişiden sağlanacak
rezerv miktarı bildirilir.
• Üretim tesisleri bildirimde bulundukları primer frekans kontrolü rezerv
miktarını ayırırlar.
Dengeleme Güç
Piyasası
14
• Gün Öncesi Piyasası sonrasında primer rezervler ayrıldıktan sonra arta
kalan tüm emreamade kapasite Dengeleme Güç Piyasasına teklif edilir.
Primer Frekans Kontrolüne Katılım
• Aşağıda belirtilen üretim tesisleri hariç olmak üzere kurulu gücü 50 MW ve üzerinde olan tüm üretim
tesislerinin primer frekans kontrolüne katılımları zorunludur:
‒ Kanal veya nehir tipi hidroelektrik üretim tesisleri,
‒ Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisleri,
‒ Güneş enerjisine dayalı üretim tesisleri,
‒ Dalga enerjisine dayalı üretim tesisleri,
‒ Gel-git enerjisine dayalı üretim tesisleri.
• Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler, adlarına kayıtlı bulunan ve belirtilen niteliklere sahip üretim
tesislerinin toplam kurulu güçlerinin en az “primer frekans kontrolüne katılım oranı seviyesinde
(mevcut durumda %1,00)” primer frekans kontrol rezerv miktarı sağlayacak şekilde ve sürekli olarak
primer frekans kontrol hizmetine katılmakla yükümlüdürler.
• Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler sağlamakla yükümlü oldukları primer frekans kontrol rezerv
miktarını kendi adlarına kayıtlı üretim tesislerinden ya da üretim faaliyeti gösteren başka bir tüzel
kişiden sağlayabilirler.
• Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler, primer frekans kontrolü için ayırmış oldukları rezervleri dengeleme
mekanizması kapsamında başka bir piyasaya teklif edemez veya ikili anlaşmalar yoluyla
satamazlar.
• Primer frekans kontrolüne katılmakla yükümlü tüzel kişilerin primer frekans kontrolüne katılmak üzere
TEİAŞ‟a başvuruda bulunarak primer frekans kontrol hizmet anlaşmasını imzalaması zorunludur.
15
Hız Eğimi
EPŞY Md. 126 göre, Primer frekans kontrol hizmeti sunan ünitelerin sistemdeki frekans sapmalarına
göre aktif güç çıkışı aşağıdaki grafikte modellendiği gibi olmaktadır.
P (MW)
PGN≥Pset +
RP
Pset
Pset - RP
fG
f0
fG
f0
f
f
f (Hz)
47,5
49,8
50-f0
50,0
50+f 0
50,2
52,0
Primer Frekans Kontrolü Tedarik Süreci
TEİAŞ
TEİAŞ
Primer
frekans
kontrolü
katılım
oranının
belirlenmesi
Primer
frekans
kontrol birim
hizmet
bedelinin
belirlenmesi
TEİAŞ
ÜFGTK* ile
primer
frekans
kontrol
hizmet
anlaşmaları
imzalanması
Günlük olarak tekrarlanan işlemler
Saat 16.00
Saat 17.00
ÜFGTK
ÜFGTK
TEİAŞ
Yükümlülüğün
transferi
anlaşmaları
yapılması
Sağlanacak
primer
frekans
kontrol rezerv
miktarının
bildirilmesi
Bildirimlerin
kontrol
edilmesi
ÜFGTK
Primer
frekans
kontrol
hizmet
anlaşmaları
*ÜFGTK = Üretim Faaliyeti Gösteren Tüzel Kişi
17
Gerçek
zamanda
sürekli
Primer
frekans
kontrolü
tepkisi
verilmesi
Primer Frekans Kontrolüne Katılım Oranının Hesaplanması
Sistem İşletmecisi tarafından tespit
edilen toplam PFK yedeği
~ 400 MW
Kanal veya nehir tipi hidroelektrik
üretim tesisleri ile rüzgar, güneş,
dalga, gel-git enerjisine dayalı
üretim tesisleri hariç olmak üzere
50 MW ve üzerindeki üretim
tesislerinin toplam kurulu gücü
~ 43.4 GW
Primer Frekans Kontrolüne
Katılım Oranı
~%1
•
Sistem İşletmecisi tarafından tespit edilen toplam primer frekans kontrol yedeği ENTSO-e ile
senkron paralel işletme süresi neticesinde belirlenmiştir.
•
Kanal veya nehir tipi hidroelektrik üretim tesisleri ile rüzgar, güneş, dalga, gel-git enerjisine dayalı
üretim tesisleri hariç olmak üzere 50 MW ve üzerindeki üretim tesislerinin toplam kurulu gücü
işletmedeki santrallerin güncel durumuna göre revize edilecektir.
18
Primer Frekans Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi
• Primer frekans hizmeti sağlanmasına ilişkin temel maliyet bileşeni ayrılan rezerve ilişkin “tesis kapasite
bedeli”dir.
• Primer frekans kontrol hizmeti, 3 aylık dönemler için Fiyat Tespit Komisyonu tarafından belirlenen
sabit bir birim bedel üzerinden ücretlendirilir.
• İmzalanan primer frekans kontrol hizmet anlaşmaları uyarınca üretim faaliyeti gösteren tüzel kişilere
primer frekans kontrol rezerv miktarını sağladıkları toplam süre ve miktar için, belirlenen Primer
Frekans Kontrol Birim Hizmet Bedeli üzerinden ödeme yapılır.
TL/MWh
30
27.76
25
20
15
12.62
10.73
10
10.73
8.34
5.39
0.84
1.07
4. Çeyrek
1.75
2.71
3. Çeyrek
5
1.73
0.13
2009
19
2010
2011
4. Çeyrek
3. Çeyrek
2. Çeyrek
1. Çeyrek
4. Çeyrek
3. Çeyrek
2. Çeyrek
1. Çeyrek
2. Çeyrek
1. Çeyrek
0
Primer Birim Hizmet Bedeli
tamamen Dengeleme Güç
Piyasası kapsamında verilen
teklif fiyatlarına ve ortaya
çıkan Saatlik Sistem Marjinal
Fiyatlarına endeksli olarak
hesaplanmaktadır.
Primer Frekans Kontrol Hizmet Anlaşmaları
Anlaşmaların Esasları
• TEİAŞ tarafından hazırlanıp
Kurul tarafından onaylanan
standart primer frekans kontrol
hizmet anlaşmaları imzalanır.
• Primer frekans kontrolüne
katılmakla yükümlü her bir
üretim faaliyeti gösteren tüzel
kişi ile belirtilen niteliklere
sahip tüm üretim tesislerini
kapsayacak şekilde tek bir
primer frekans kontrol hizmet
anlaşması imzalanması
esastır.
Anlaşmaların İçeriği
• Performans testleri sonuçlarını
içerir belgeler (sağlayabilecekleri
azami ve asgari rezerv
kapasiteleri)
• Üretim faaliyeti gösteren tüzel
kişinin MW cinsinden sağlamakla
yükümlü olduğu rezerv miktarı,
• Rezerv miktarının sağlanacağının
anlaşma süresince garanti
edildiğini gösterir taahhütname,
• Anlaşma kapsamındaki üretim
tesislerinin teknik özellikleri.
20
Yükümlülüğün Transferi
Esaslar
• Üretim faaliyeti gösteren tüzel
kişiler sağlamakla yükümlü
oldukları primer frekans kontrol
rezerv miktarının tamamını ya da
bir kısmını primer frekans kontrol
hizmet anlaşması imzalamış olan
başka bir tüzel kişiden
sağlayabilirler.
• Yükümlü olan tüzel kişinin ve
yükümlülüğün transfer edildiği tüzel
kişinin bir gün öncesinde saat
16:00‟a kadar Sistem İşletmecisi‟ne
PYS aracılığıyla bildirimde
bulunması esastır.
• Primer frekans kontrolü
yükümlülüğünün transferi Sistem
İşletmecisi‟nin onayı ile birlikte
geçerlilik kazanır.
21
Primer Birim Hizmet Bedeli (PBHB): 10 TL/MW/h
Sistem Marjinal Fiyatı (SMF): 150 TL/MWh
Üretici 1
Üretici 2
Üretici 3
Değişken Maliyet
90
105
160
Fırsat Maliyeti
60
45
0
45 TL/MW/h
Primer Rezerv
Yükümlülüğü
5 0
Kayıp Gelir / Elde
Edilen Gelir
300/50
450/100
0/50
Yükümlülüğün
Transferi ile Elde
Edilen Gelir
75
(300-225)
100
325
(100+225)
10
5 10
Primer Frekans Kontrolüne İlişkin Bildirimler
Bildirim Esasları
• Tüzel kişiler kendi adlarına kayıtlı üretim
tesislerince ve/veya başka bir tüzel kişiden bir
gün sonrası için sağlayacakları primer frekans
kontrol rezerv miktarını her gün saat 16:00‟a
kadar gün öncesi üretim/tüketim programları
ile beraber, saatlik bazda Sistem
İşletmecisine PYS aracılığıyla bildirir.
• Bildirilen bu değerlerin primer frekans kontrol
hizmet anlaşmalarında belirtilen, üretim
tesislerinin MW cinsinden sağlayabilecekleri
azami ve asgari primer frekans kontrol rezerv
kapasiteleri dahilinde olması esastır.
• Sistem İşletmecisi, yapılan bildirimleri her gün
saat 17:00‟a kadar kontrol ederek yapılan
bildirimlerin sistem gereksinimlerini karşılayıp
karşılamadığını ve yapılan bildirimlerde hata
olup olmadığını tespit eder. Sistem İşletmecisi
uygun olmayan ve hatalı bildirimlere ilişkin
ilgili piyasa katılımcısı ile bağlantıya geçerek
gerekli düzeltmelerin yapılmasını sağlar.
22
Primer Frekans Kontrolüne İlişkin Cezai Yaptırımlar (1/3)
• Devrede olan bir üretim tesisinin arıza sebebiyle veya dengeleme güç piyasası kapsamında
Sistem İşletmecisi’nden almış olduğu bir yük atma talimatı sebebiyle devre harici olması
durumları hariç olmak üzere, bir üretim tesisinin Sistem İşletmecisi‟ne bildirimde bulunulan primer
frekans kontrol rezerv miktarının Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliğinde belirlenen tolerans dışında
hizmet verdiğinin tespit edilmesi durumunda, ilgili üretim lisansı sahibi tüzel kişiye ihlalin söz konusu
olduğu fatura dönemi için kesilecek ceza tutarı aşağıdaki formüle göre hesaplanır:
Bir üretim faaliyeti gösteren tüzel kişinin adına kayıtlı bir
üretim tesisi tarafından fatura dönemi boyunca bildirilen
Primer Frekans Kontrol Rezerv Miktarlarının ortalaması
PFKCT p, f
k


PFKRM

p , f ,u , s
l 
 k

 k

 
s 1
   PBHB f 
 5     (1  KS p, f ,u ,s )   250   max  min   (1  KS p, f ,u ,s )  10 , 1 , 0 
BST p, f ,u
u 1 

 
  s 1

  s 1


Primer Frekans Kontrol Birim
Hizmet Bedeli (YTL/MWh)
23
İlgili üretim tesisinin Primer
Frekans Kontrol Rezerv
Miktarını sağlamadığı saatler
10 saatlik tolerans
Belirli durumlar altında cezai yaptırımlardan muafiyet söz konusudur.
• Devrede olan bir üretim tesisinin devre harici olması veya minimum kararlı üretim düzeyinin altına
düşmesi durumunda, önce sözlü daha sonra da ilgili BYTM‟ye yazılı bildirimde bulunulması koşulu ile,
ilgili gün için belirtilen cezai yaptırımlar uygulanmaz. Üretim tesisinin herhangi bir gün saat 08:00
sonrasında devre harici olması durumunda ayrıca takip eden gün için de devre harici olan üretim
tesisinin primer frekans kontrol hizmeti sağlayamamasından dolayı cezai yaptırım uygulanmaz.
• Üretim tesisinin bu süre içinde devreye girmesi durumunda, üretim tesisinin KGÜP seviyesine çıkması
ile birlikte yükümlülüğü yeniden başlar.
• Devre harici olma durumunun takip eden günlerde de devam etmesi halinde üretim faaliyeti gösteren
tüzel kişinin yükümlülüğünü, adına kayıtlı bulunan diğer üretim tesislerinden veya yükümlülüğün
transferi yoluyla primer frekans kontrol hizmet anlaşması imzalamış olan başka bir üretim faaliyeti
gösteren tüzel kişiden sağlaması esastır.
1. Gün
00.00
24
08.00
2. Gün
16.00
24.00
08.00
16.00
24.00
Yükümlülük Miktarı Kadar Bildirimde
Bulunmanın Sürekli İhlali
Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişinin
sağlamakla yükümlü olduğu primer
frekans kontrol rezerv miktarının en az
%90 ını kapsayacak şekilde
bildirimde bulunmakta ihlale
düştüğü bir fatura dönemi için 20
saat dilimi ve üzeri sayıda tespit
edilirse TEİAŞ, ihlalin devamını
engellemek için ilgili fatura dönemi
içerisinde yazılı uyarıda bulunur. İlgili
yıl içerisinde uyarı yazısını takip eden
herhangi bir fatura döneminde de
üretim faaliyeti gösteren tüzel kişi
tarafından ihlalin aynı şekilde devam
ettirilmesi halinde...
Bildirimlerin Yerine Getirilmesinin
Sürekli ihlali
TEİAŞ rapor
düzenleyerek
kuruma
başvurur
Primer frekans kontrol tepkisini
Elektrik Piyasası Şebeke
Yönetmeliğinde belirtilen toleransın
dışında verdiği tespit edilen üretim
lisansı sahibi tüzel kişilerin bu ihlale bir
fatura dönemi içinde 60 saat dilimi ve
üzeri sayıda düşmesi durumunda ,
TEİAŞ, ihlalin devamını engellemek
için yazılı uyarıda bulunur. İlgili yıl
içerisinde uyarı yazısını takip eden
herhangi bir fatura döneminde de
üretim faaliyeti gösteren tüzel kişi
tarafından ihlalin aynı şekilde devam
ettirilmesi halinde...
Kurum raporu inceleyerek ihlal tespiti halinde, ilgili üretim faaliyeti gösteren
tüzel kişiye Kanunun 11 inci Maddesi uyarınca yaptırım uygular.
25
Gündem
26
Gün Öncesi Piyasası ve Dengeleme Güç Piyasası’nın sonuçlanmasının
ardından Sekonder Rezervlerin planlaması gerçekleştirilir
Gün Öncesi
Piyasası
Primer Rezerv
Miktarı Bildirimi
Dengeleme Güç
Piyasası
Sekonder Rezerv
Planlama
27
• Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler sağlamakla yükümlü oldukları primer
frekans kontrol rezerv miktarını kendi adlarına kayıtlı üretim tesislerinden
ve/veya üretim faaliyeti gösteren başka bir tüzel kişiden sağlayabilecek
şekilde Gün Öncesi Piyasasına teklif verirler.
• Katılımcılar sekonder frekans kontrolü için rezerv ayırmazlar.
• Gün Öncesi Piyasası sonuçlarına göre üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler
santrallerine ilişkin GÜP‟lerini belirlerler ve rezerv planlaması yaparlar.
• Günün her bir saati için adına kayıtlı her bir üretim tesisinin sağlayacağı
primer frekans kontrol rezerv miktarı ve başka bir tüzel kişiden sağlanacak
rezerv miktarı bildirilir.
• Üretim tesisleri bildirimde bulundukları primer frekans kontrolü rezerv
miktarını ayırırlar.
• Gün Öncesi Piyasası sonrasında primer rezervler ayrıldıktan sonra arta
kalan tüm emre amade kapasite Dengeleme Güç Piyasasına teklif edilir.
• Katılımcılar sekonder frekans kontrolü için rezerv ayırmazlar
• En yüksek yük alma teklif fiyatına sahip üretim tesisinden başlayarak
sekonder frekans kontrolü sağlayacak üretim tesisleri seçilir.
• Seçilen üretim tesislerinin sekonder kontrol yedeği ihtiyacını karşılamakta
yetersiz kalması durumunda sekonder frekans kontrol tepkisi sağlanabilecek
kapasite yük alma, yük atma talimatlarıyla oluşturulur.
Sekonder Frekans Kontrolüne Katılım
• Aşağıda belirtilen üretim tesisleri hariç olmak üzere kurulu gücü 100 MW ve üzerinde olan tüm üretim
tesislerinin sekonder otomatik üretim kontrol sistemi tarafından gönderilecek sinyalleri alan ve işleyen
teçhizat vasıtasıyla sekonder frekans kontrol hizmeti verebilme özelliğine sahip olmaları zorunludur:
‒ Kanal veya nehir tipi hidroelektrik üretim tesisleri,
‒ Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisleri,
‒ Güneş / Dalga / Gel-git enerjisine dayalı üretim tesisleri,
‒ Kojenerasyon tesisleri,
‒ Jeotermal üretim tesisleri.
• Belirtilen niteliklere sahip üretim tesisi bulunan üretim faaliyeti gösteren bir tüzel kişinin sekonder
frekans kontrolüne katılmak üzere TEİAŞ‟a başvuruda bulunarak sekonder frekans kontrol hizmet
anlaşması imzalaması zorunludur.
• Alınacak sekonder frekans kontrolü rezerv miktarı, Sistem İşletmecisi tarafından verilen talimatlar
neticesinde ilgili üretim tesisleri tarafından sağlanır.
• Sistem İşletmecisi‟nin sekonder frekans kontrolü hizmeti sağlayacak üretim tesislerini sistem kısıtlarını
dikkate alarak ve toplam sekonder frekans kontrol hizmeti maliyetini en aza indirecek şekilde seçmesi
esastır.
• TEİAŞ tarafından sekonder frekans kontrol hizmeti sağlayan üretim faaliyeti gösteren tüzel kişilere
yapılacak ödemelerde, ilgili üretim tesisine ilişkin ortalama fırsat maliyetlerinin karşılanması esastır.
28
Sekonder Frekans Kontrolü Tedarik Süreci
TEİAŞ
ÜFGTK* ile
sekonder
frekans
kontrol hizmet
anlaşmaları
imzalanması
Ertesi Gün
sekonder
frekans
kontrol
hizmet
anlaşmaları
Saat 15.00
Günlük olarak tekrarlanan işlemler
Saat 16.00
TEİAŞ
ÜFGTK
Sekonder
kontrol
yedeğinin
belirlenmesi
GÜP, YAL,
YAT ve
primer rezerv
miktarının
bildirilmesi
Gerçek
zamanda
sürekli
TEİAŞ
Gerçekleşen
ortalama
fırsat
maliyetinin
hesaplanarak
bildirilmesi
ÜFGTK
Sekonder
frekans
kontrolü
tepkisi
verilmesi
Evet
Saat 17.00
*ÜFGTK = Üretim
Faaliyeti Gösteren
Tüzel Kişi
Saat 18.30
TEİAŞ
TEİAŞ
Bildirimlerin
kontrol
edilmesi
Sekonder
frekans
kontrol
sağlayacak
tesislerin
seçilmesi
TEİAŞ
Sekonder
kontrol
yedeği
karşılandı
mı?
Hayır
YAL, YAT
talimatlarıyla
yeterli
kapasite
oluşturulması
Sekonder Frekans Kontrol Hizmet Anlaşmaları
Anlaşmaların Esasları
• TEİAŞ tarafından hazırlanıp
Kurul tarafından onaylanan
standart sekonder frekans
kontrol hizmet anlaşmaları
imzalanır.
Anlaşmaların İçeriği
• Sekonder frekans kontrolüne
katılmakla yükümlü her bir
üretim faaliyeti gösteren tüzel
kişi ile belirtilen niteliklere
sahip tüm üretim tesislerini
kapsayacak şekilde tek bir
sekonder frekans kontrol
hizmet anlaşması imzalanması
esastır
• Performans testleri sonuçlarını
içerir belgeler
• Rezerv miktarının sağlanacağının
anlaşma süresince garanti
edildiğini gösterir taahhütname,
• Anlaşma kapsamındaki üretim
tesislerinin teknik özellikleri ve
MW cinsinden sağlayabilecekleri
sekonder frekans kontrol rezerv
kapasiteleri
- 30
Sekonder Frekans Kontrolü Sağlayacak Tesislerinin Seçilmesi
Ortalama Fırsat Maliyetine Dayalı Seçim
• Gün öncesi üretim/tüketim programları ve dengeleme güç piyasasına verilen yük alma, yük atma teklifleri dikkate alınarak
PYS‟nin sekonder frekans kontrol modülü aracılığıyla gerçekleştirilir.
• Her gün saat 17:00 - 18:30 arasında;
•
Sistem İşletmecisi tarafından sekonder frekans kontrolü sağlayabilecek GÜP seviyesinde olan üretim tesislerinin verdikleri yük
alma teklifleri her bir saat için azalan fiyat sırasına dizilir. Sıralama yapılırken fiyatlar her bir üretim tesisi için yük alma teklif
fiyatlarının en düşük olanı, miktarlar ise yük alma teklif miktarları ve üretim tesislerinin sağlayabilecekleri azami ve asgari
sekonder frekans kontrol rezerv kapasiteleri dikkate alınarak oluşturulur.
•
Oluşturulan sıralamaya göre ilgili günün her bir saati için üretim tesisleri sekonder kontrol yedeği ihtiyacını karşılayacak şekilde
seçilir.
YAL-YAT Talimatlarıyla Kapasite Oluşturulması
• Herhangi bir saat için sıralamayı oluşturan üretim tesislerinin
sekonder kontrol yedeği ihtiyacını karşılamakta yetersiz
kalması durumunda saat 18:00 - 18:30 arasında;
•
Dengeleme güç piyasası kapsamında ilgili saat için fiyat
sırasına dizilen yük alma ve yük atma teklifleri ile sekonder
frekans kontrol tepkisi sağlanabilecek kapasite oluşturulur.
•
Bu kapasitenin sistemde enerji dengesizliğine yol
açmaması için gereken yük alma veya yük atma talimatları
sistem kısıtları dikkate alınarak mümkün olan en düşük
maliyet sağlanacak şekilde verilir.
• Sekonder frekans kontrol tepkisi sağlanabilmesi için kapasite
oluşturmak veya bu işlem sırasında sistemde ortaya
çıkabilecek enerji dengesizliğini önlemek amacıyla verilen
yük alma ve yük atma talimatları 2 (iki) kodu ile etiketlenir.
GÜP=EAK
Yük Atma
Üretim Tesisi 1
EAK
GÜP=MKÜD
Yük Alma
Üretim Tesisi 2
Sekonder Frekans Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi
Net sekonder frekans
kontrolü rezerv
miktarı
Bir üretim tesisinin
birim fırsat maliyeti

Sekonder frekans
kontrolüne katılım süresi
(saat)

SFKT f , p   max (SMF f ,s  YALTF f , p ,u ,s ),0 SRM f , p ,u ,s  max ( DM f , p ,u ,s ),0  SKS f , p,u ,s  60
k
m
u 1 s 1
Ücretlendirme Esasları
• Sekonder frekans hizmeti sağlanmasına ilişkin temel maliyet bileşeni “fırsat maliyeti”dir.
• Talimat alan üretim tesisleri için adına kayıtlı bulundukları üretim faaliyeti gösteren tüzel kişilere
ortalama fırsat maliyetini yansıtan bedel üzerinden ödeme yapılır.
• Yük alma, yük atma talimatları ile sekonder frekans kontrol tepkisi sağlanabilmesi için oluşturulan
kapasite için, bir fırsat maliyeti oluşmaması sebebiyle, ayrıca bir fırsat maliyeti ödemesi yapılmaz.
• İmzalanan sekonder frekans kontrol hizmet anlaşması kapsamında bulunmasına rağmen talimat
almayan üretim tesisleri için sekonder frekans kontrolüne ilişkin herhangi bir ödeme yapılmaz.
• Sistemin dengeleme güç piyasasında yük atma yönünde olduğu saatler için ortalama fırsat maliyeti
sıfırdır.
• Sistem İşletmecisi bir önceki gün sekonder frekans kontrolü sunmuş olan üretim tesislerine, oluşan
ortalama fırsat maliyetlerine ilişkin bildirimde bulunur.
Gündem
33
Reaktif Güç Kontrol Hizmeti, ilgili tesisin bağlı bulunduğu baranın gerilimini regüle etmek
amacıyla Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği hükümlerine göre Reaktif Güç
Kontrolüne katılmaları zorunlu olan üretim tesislerinin ünitelerinin jeneratör veya
senkron kompansatör olarak çalışması sırasında sisteme reaktif güç vermesi veya
sistemden reaktif güç çekmesi yolu ile sağlanır.
Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti, Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği uyarınca üç şekilde
tedarik edilir:
•Aşırı ve düşük ikazlı olarak EPŞY‟de belirlenen güç faktörleri arasında,
•Aşırı ve düşük ikazlı olarak belirlenen güç faktörleri arasında nominal çıkış vermesini sağlayan
kapasitenin dışında,
•Senkron Kompansatör olarak,
34
Reaktif Güç Kontrol Hizmetine Katılım
35
Aşırı ve düşük ikazlı olarak
EPŞY’de belirlenen güç
faktörleri arasında
• İletim ve dağıtım sistemine bağlı lisanslı tüm üretim
tesislerinin otomatik gerilim regülatörü vasıtasıyla
ve/veya iletim veya dağıtım sistem işletmecisinin
talimatları doğrultusunda reaktif güç kontrolüne
katılımları zorunludur.
belirlenen güç faktörleri
arasında nominal çıkış
vermesini sağlayan
kapasitenin dışında
• Adlarına kayıtlı bulundukları üretim faaliyeti gösteren
tüzel kişi ile TEİAŞ veya bağlı bulundukları dağıtım
lisansı sahibi tüzel kişi arasında reaktif güç
kontrolüne ilişkin yan hizmet anlaşması bulunması
esastır.
Senkron Kompansatör
olarak
• Adlarına kayıtlı bulundukları üretim faaliyeti gösteren
tüzel kişi ile TEİAŞ veya bağlı bulundukları dağıtım
lisansı sahibi tüzel kişi arasında reaktif güç kontrolüne
ilişkin yan hizmet anlaşması bulunması esastır.
Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Katılımcıları
•
İletim sistemine bağlı kurulu gücü 30 MW ve üstünde olan lisanslı tüm üretim tesisleri ve dağıtım
sistemine bağlı lisanslı tüm üretim tesislerinin aşırı ikazlı olarak 0.85 ve düşük ikazlı olarak 0.95 güç
faktörleri arasında otomatik gerilim regülatörü vasıtasıyla ve/veya iletim veya dağıtım sistem
işletmecisinin talimatları doğrultusunda reaktif güç kontrolüne katılımları zorunludur.
•
Sistem İşletmecisi‟nin gerekli gördüğü durumlarda iletim sistemine bağlı ve kurulu gücü 30 MW‟tan az
olan lisanslı üretim tesisleri de reaktif güç kontrolüne katılacaktır.
•
Rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesislerinin Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliğinde belirtilen
sınırlar dâhilindeki güç faktörü değerleri için her noktada çalışabilir olmaları zorunludur.
36
Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Tedarik Süreci
Reaktif Güç Kontrolü Hizmet Anlaşması
İmzalanması İçin Yapılması Gerekenler
TEİAŞ, sistemin bölgeler
bazında ihtiyaç duyacağı reaktif
güç ihtiyacını belirler.
1. Anlaşma imzalamak üzere TEİAŞ‟a başvuruda
bulunulması
2. Reaktif Güç Performans Testlerinin
tamamlanması
3. Gerekli ölçüm (Scada, Mahalli Kayıt Sistemi)
ekipmanının kurulması
4. Taahhütnamenin imzalanması
Tüzel kişiler ile TEİAŞ arasında
reaktif güç kontrolüne ilişkin yan
hizmet anlaşması imzalanır.
5. TEİAŞ‟ın belirleyeceği zaman planı
doğrultusunda anlaşmanın imzalanması
Yeni bir üretim tesisinin ticari işletmeye geçmesi
aşamasında geçici kabul işlemlerinin
tamamlanmasından önce;
Gerçek zamanda sisteme reaktif
güç verilmesi veya sistemden
reaktif güç çekilmesine ilişkin
talimatlar Sİ tarafından bildirilir.
37
•
Yukarıda belirtilen 1.-5. adımların
tamamlanması
veya
•
Üretim tesisinin daha önce imzalanmış olan bir
Reaktif Güç Kontrolü Hizmet Anlaşması
kapsamına dahil edilmesi,
Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Tedarik Süreci
Gün Öncesinde Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Talimatlarının Verilmesi
15:00
380 kV‟luk baralara bağlı
olan tesislere Sİ tarafından
bara gerilim Vset
değerlerinin bildirilmesi
16:00
Sİ tarafından yapılan
bildirimlerin ilgili BYTM
tarafından onaylanarak üretim
tesislerine bildirilmesi
380 kV dışında kalan gerilim seviyelerindeki baralara bağlı olan
tesislere ilgili BYTM tarafından bara gerilim Vset değerlerinin
bildirilmesi
17:00
Üretim tesislerinin
bildirimlere ilişkin
itirazlarının BYTM‟lere
bildirilmesi
• İlgili ünitenin generatör olarak çalışma suretiyle sağladığı reaktif güç desteğinin bara gerilimini regüle etmek için yeterli
olmadığına karar verilirse, BYTM ve/veya Sİ, ünitenin senkron kompansatör olarak reaktif güç desteği sağlamasının
gerekliliğine karar verir.
• Bara gerilim set değerine ilişkin yapılan bildirimler, gerekli görülmesi durumunda, BYTM ve/veya Sistem İşletmecisi
tarafından gün içerisinde de, planlı olarak ilgili saatten en az 15 dakika önce, acil kısıtlılık durumlarında ise derhal
güncellenebilir.
• PYS aracılığıyla bildirilen talimatların ve bildirimlerin, gün içinde gerekli görülmesi durumunda, ayrıca telefon aracılığıyla
da bildirilmesi esastır.
38
Reaktif Güç Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi (1/2)
Ücretlendirme
39
EPŞY’de belirlenen güç
faktörleri arasında
• Reaktif güç kontrolüne katılımları karşılığında ücret
ödenmemesi esastır.
belirlenen güç faktörleri
arasında nominal çıkış
vermesini sağlayan
kapasitenin dışında
• Reaktif güç kapasitesi sağlaması sırasında gereken
çıkış gücü değişimleri, ilgili üretim tesislerinin
dengeleme güç piyasası kapsamında sunmuş
oldukları yük atma teklifleri üzerinden ücretlendirilir.
Senkron Kompansatör
olarak
• Çalışması sırasında sistemden çektikleri aktif elektrik
enerjisi maliyetleri ile yatırım, işletme ve bakım
maliyetlerini karşılamak üzere aylık ücret ödenmesi
esastır.
Reaktif Güç Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi (2/2)
Aktif Çıkış Gücü Değişimleri
• Reaktif güç kontrolüne ilişkin TEİAŞ ile yan hizmet anlaşması bulunan üretim tesislerinin aşırı ve
düşük ikazlı olarak belirlenen güç faktörleri arasında nominal çıkış vermesini sağlayan kapasitenin
dışında ve/veya senkron kompansatör olarak çalışması için aktif güç çıkışının azaltılması ihtiyacı
olduğunda gereken çıkış gücü değişimleri, ilgili üretim tesislerinin dengeleme güç piyasası
kapsamında sunmuş oldukları yük atma teklifleri aracılığıyla sağlanır.
• Bu kapsamda verilen talimatların etiket değeri 2 (iki) olarak belirlenir.
Senkron Kompanzasyon
Bir üretim tesisinin sistemden aktif elektrik
enerjisi çekişinden dolayı ortaya çıkan maliyet
Hizmet Bedeli
 m

    ( SDFd , s  AEEÇM p ,u ,d , s )  SKHB p ,u ,d 
u 1  s 1

k
SKT p ,d
• Senkron kompanzasyon hizmeti sağlayacak her bir üretim tesisi için üretim faaliyeti gösteren tüzel
kişi ile TEİAŞ arasında müzakere sonucu, anlaşma süresince geçerli olacak aylık senkron
kompanzasyon hizmet bedeli belirlenir.
40
Reaktif Güç Kontrolüne İlişkin Cezai Yaptırımlar
Reaktif güç kontrolüne ilişkin bildirimi yapılan talimatlar
ilgili BYTM‟ler tarafından kontrol edilerek izlenecektir.
Sistem İşletmecisi tarafından kabul edilebilir geçerli bir
sebep olmaksızın, kendisine bildirimi yapılan talimatları,
belirtilen şekilde yerine getirmeyen üretim tesislerine
41
•
Sistem İşletmecisi bu tür ihlallerin ortadan kaldırılması
için yazılı uyarıda bulunur.
•
İlgili üretim tesisi tarafından bu tür ihlallerin devam
ettirilmesi halinde Sistem İşletmecisi, ihlalin
ayrıntılarını içeren bir rapor düzenleyerek Kurum‟a
başvurur.
•
Kurum raporu inceleyerek ihlal tespiti halinde, ilgili
üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiye Kanunun 11 inci
maddesi uyarınca yaptırım uygular.
Gündem
43
Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde Yapılan Yeni
Düzenlemeler
• Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Elektrik
Piyasası Düzenleme Kurulu onayını almıştır. Yapılan bu değişiklikler Resmi Gazete‟de yayımlandıktan
sonra yürürlüğe girecektir.
• Bu kapsamda Yönetmelik‟te aşağıdaki konularda değişiklik yapılmıştır:
• Primer Frekans Kontrolü
o Arıza / Devre Harici durumları
o Primer Frekans Kontrol Rezerv Miktarına ilişkin bildirimler
• Senkron Kompanzasyon Hizmet Bedeli
• Ödeme Bildirimleri
• Faturalama
• Ödeme, Tahsilat ve İtirazlar
44
Primer Frekans Kontrolüne İlişkin Yapılan Düzenlemeler
• Yan Hizmetler Yönetmeliği‟nin 16. Maddesinin üçüncü fıkrasında
yapılan düzenlemeler ile “Arıza” ve “Devre Harici” kavramlarına
açıklık getirilmiştir. Buna göre;
•
•
Arıza, devrede olan bir üretim tesisinin, primer frekans kontrol
hizmetini etkileyen bir arıza sebebiyle, devre harici
olmamasına rağmen, bu hizmeti sağlayamamasını,
Devre Harici, devrede olan bir üretim tesisinin, gerçek
zamanda YAT talimatı alması sebebiyle devre harici olması
durumu hariç olmak üzere, kendinden kaynaklı sebeplerle
devre harici olduğu için bu hizmeti sağlayamamasını,
ifade etmektedir.
• Aynı maddenin aynı fıkrasında yapılan bir başka düzenleme ile,
yukarıda söz edilen durumların herhangi bir gün saat 08:00
sonrasında ortaya çıkması halinde, ayrıca takip eden gün için
ilgili üretim faaliyeti gösteren tüzel kişinin, arızalı veya devre
harici olan üretim tesisinin kurulu gücünün primer frekans
kontrol katılım oranı nispetinde primer frekans kontrol rezerv
bildiriminde bulunmaması ve/veya hizmeti sağlamamasından
dolayı cezai yaptırım uygulanmayacaktır.
• Aynı maddenin beşinci fıkrasında yapılan düzenleme ile primer
frekans konrolüne ilişkin gün öncesinden tüzel kişiler tarafından
yapılan bildirimlerde sunulan %90 tolerans kaldırılmıştır.
Buna göre, üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler, yükümlülük
transferleri dahil olmak üzere, sağlamakla yükümlü olduğu
primer frekans kontrol rezerv miktarınının tamamını gün
öncesinde saat 16:00‟a kadar bildirmekle yükümlüdür.
45
Senkron Kompanzasyon Hizmet Bedeline İlişkin Yapılan
Düzenlemeler
• Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği‟nin 48. Maddesinde yapılan düzenleme ile, reaktif güç
kontrolüne ilişkin TEİAŞ ile yan hizmetler anlaşması bulunan üretim tesislerinin senkron
kompanzasyon hizmeti sunulmasına ilişkin yatırım, işletme, bakım ve Sistem Kullanım ve İşletim
Bedeli maliyetlerini karşılamak üzere aylık olarak ödenecek Senkron Kompanzasyon Hizmet Bedeli,
artık müzakere ile değil aşağıdaki formül uyarınca belirlenecektir.
Senkron kompansatör olarak
çalışma sırasında sistemden
çekilen aktif elektrik enerjisi
maliyeti
SKHBp ,u , d
 m

   ( SDFd , s  AEEÇM p ,u , d , s )   h  TSKBp ,u , d
 s 1

Eşit taraflar arasında ayrım
gözetilmemesini teminen
taraflarca üzerinde mutabakata
varılan katsayı.
** h katsayısı başlangıç için
%5 olarak uygulanmaktadır
46
Üretim faaliyeti
gösteren tüzel kişi
tarafından TEİAŞ‟a
ödenen Tüketim
(Alış) Sistem
Kullanım ve İşletim
Bedeli
Ödeme Bildirimlerine İlişkin Yapılan Düzenlemeler
• Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği Madde 56‟da yapılan düzenlemeler ile ödeme bildirimleri,
yan hizmet sağlayan tüzel kişilere sağladıkları hizmet sonucu yapılması gereken ödemelere,
yerine getirmedikleri yükümlülükleri sebebiyle uygulanan cezalara ve yan hizmetler
kapsamında rezerv oluşturmak üzere verilen 2 kodlu yük alma, yük atma tutarlarına ilişkin
bildirimleri kapsamaktadır.
Yan Hizmetlere İlişkin Ödeme Bildirimleri
2 Kodlu Talimatlara İlişkin Ödeme Bildirimleri
TEİAŞ, yan hizmet sağlayan tüzel kişilere sağladıkları
hizmet sonucu yapılması gereken ödemelere ve yerine
Yan hizmetler kapsamında rezerv oluşturmak üzere
getirmedikleri yükümlülükleri sebebiyle uygulanan
verilen 2 kodlu yük alma, yük atma tutarlarına ilişkin
cezalara ilişkin ödeme bildirimlerini ilgili ayın 7 nci günü
ödeme bildirimleri Elektrik Piyasası Dengeleme ve
mesai bitimine kadar PYS aracılığıyla yan hizmet
Uzlaştırma Yönetmeliği hükümleri uyarınca faturaya
sağlayan tüzel kişi bazında yayımlar. Ödeme
esas nihai uzlaştırma bildirimlerinin yayınlanması
bildirimlerinde ilgili tüzel kişi tarafından ilgili ay boyunca
ile beraber Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma
sağlanmış olan tüm yan hizmetlere ilişkin ödeme ve
Yönetmeliğinin uzlaştırmaya ilişkin hükümleri uyarınca
ceza tutarları ayrı ayrı olarak belirtilir. Sekonder
TEİAŞ tarafından hesaplanarak yayımlanır.
frekans kontrol hizmetine ilişkin ödeme bildirimleri
ayrıca bir önceki aya ilişkin nihai uzlaştırma
bildirimlerinin hesaplanması sırasında ortaya çıkan
fark tutarlarını da içerir.
47
Faturalama ve Ödemeler – Mevcut Durum
Ödeme bildirimlerinin
TEİAŞ tarafından PYS
aracılığıyla
yayımlanması
4. gün
Hizmet sağlanmasına
ilişkin bilgilerin ilgili
BYTM ve/veya Sistem
İşletmecisi tarafından
üretim tesisi bazında
bildirilmesi
7. gün
9. gün
İtirazların TEİAŞ
tarafından
sonuçlandırılması
12. gün
Üretim faaliyeti gösteren
tüzel kişilerin ödeme
bildirimlerine ilişkin
itirazlarını TEİAŞ‟a
yapması
Faturaların
ödenmesi
16. günden
önceki son
iş günü
Sağlanan hizmete
ilişkin faturaların,
ödeme bildirimleri
ile tutarlı olacak
şekilde TEİAŞ‟a
iletilmesi
Tebliğ
+8 gün
15. Gün +
15 İş
Günü
Ödeme bildirimleri
ile tutarlı şekilde
düzenlenmeyen
faturaların TEİAŞ
tarafından iade
edilmesi
• Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde Faturalama ve Ödemelere ilişkin yapılan yeni
düzenlemeler ile;
• Yan Hizmetler ve 2 Kodlu Talimatalara ilişkin faturalama süreci standart hale getirilmiştir.
• Yan hizmet sağlayan tüzel kişiler ve piyasa katılımcılarına TEİAŞ tarafından kesilen faturalara ilişkin itiraz süreci
eklenmiştir.
• Yan hizmet sağlayan tüzel kişilerin veya piyasa katılımcılarının, söz konusu fatura bedelini zamanında ödememesi
durumu için yeni hükümler eklenmiştir.
48
Faturalama ve Ödemeler – Yeni Düzenlemeler
Sağlanan yan
hizmetler için
ödeme
bildirimlerinin
TEİAŞ
tarafından PYS
aracılığıyla
yayımlanması
4. gün
7. gün
Hizmet
sağlanmasına ilişkin
bilgilerin ilgili BYTM
ve/veya Sistem
İşletmecisi
tarafından üretim
tesisi bazında
bildirilmesi
DUY uyarınca Nihai
2 Kodlu
uzlaştırma bildiriminin
talimatlara
ve 2 kodlu talimatlara
ilişkin varsa
ilişkin ödeme
itirazlar da
bildirimlerinin PYS
dikkate alınarak
aracılığı ile ilgili piyasa faturaya esas
katılımcılarına
tutarların
duyurulması
belirlenmesi
9. gün
11. gün
Üretim faaliyeti
gösteren tüzel
kişilerin ödeme
bildirimlerine
ilişkin
itirazlarını
TEİAŞ‟a
yapması
12. gün
14. gün
Yan Hizmetlere
ilişkin itirazların
TEİAŞ tarafından
Faturaların tebliğ
tarihini takip eden 15
iş günü içinde
ödenmesi
15. Gün + 7
gün
Sağlanan hizmete ve
2 kodlu talimatlara
ilişkin faturaların,
ödeme bildirimleri ile
tutarlı olacak şekilde
15. günden itibaren 7
gün içinde
düzenlenerek TEİAŞ‟a
iletilmesi
Yerine getirilmeyen
yükümlülüklere ilişkin
ceza faturalarının 15.
günden itibaren 7 gün
içinde ilgili PK‟na
iletilmesi
49
Tebliğ
+8 gün
Ödeme
bildirimleri ile
tutarlı şekilde
düzenlenmeyen
faturaların
TEİAŞ ve/veya
ilgili piyasa
katılımcısı
tarafından iade
edilmesi
Tebliğ+ 15
İş Günü
İtiraz+ 20
Gün
Yan hizmet
sağlayan tüzel
kişiler ve piyasa
katılımcılarının
itiraz
başvurularının
Gündem
50
Primer Frekans Kontrol Bildirimleri – Ondalıklı Miktarlar
•
Üretim lisansı sahibi tüzel kişi ile TEİAŞ arasında imzalanan Primer Frekans Kontrol Hizmet
Anlaşmasının 4.3. Bölümü uyarınca Üretici, takip eden güne ilişkin, Anlaşma kapsamında yer alan her
bir üretim tesisinden sağlayacağı Primer frekans kontrol rezerv miktarını 1 MW ve katları cinsinden,
her gün Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde belirtilen GÜP bildirim zamanının
sonuna kadar PYS aracılığıyla Sistem İşletmecisi‟ne bildirecektir.
•
Ondalıklı miktarlar, mevcut durumda manüel olarak yapılan izleme ve kontroller açısından sorun
yarattığı için, bildirimlerin 1 MW ve katları cinsinden yapılması ve PFK hizmetinin de bu değerler
üzerinden sağlanması gerekmektedir.
•
Üretim lisansı sahibi tüzel kişi katılım oranına karşılık gelen ondalıklı miktarı diğer üretim
tesislerinden sağlayabilir. Aynı şekilde bu ondalıklı miktara ilişkin yükümlülüğünü, bir diğer üretim
lisansı sahibi tüzel kişiye devredebilir.
Üretici 1
Üretici 2
0.05 MW
Katılım Oranına Karşılık
Gelen PFK Rezerv
Miktarı
PYS’ye Bildirilen PFK
Rezerv Miktarı
51
8.05 MW
8
10.85 MW
10.90
9 MW
8
11 MW
Sekonder Frekans Kontrol Hizmetinden Kaynaklanan
Dengesizlikler
•
3 Kasım 2011 tarihli ve 28104 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe giren Dengeleme ve
Uzlaştırma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Uyarınca 1 Aralık 2011‟den
itibaren Enerji Dengesizlik Tutarlarının hesaplanmasında ikili fiyat uygulamasına geçilmektedir.
•
Bu uygulama ile sekonder frekans kontrol hizmeti sağlayan tüzel kişiler bu hizmetin
sağlanmasından dolayı ilgili üretim tesisinde oluşan dengesizlik miktarı nedeniyle sıkıntı
yaşayacaklardır.
•
Bu kapsamda, sekonder frekans kontrol hizmeti sağlayan tüzel kişilerin, bu hizmete katılımlarından
dolayı söz konusu üretim tesislerinde oluşan dengesizliklerden kaynaklanan zararlarının bertaraf
edilmesi amacıyla gerekli çalışmalar başlatılmıştır.
52
Gündem
53
Hiyerarşi
Frekans Kontrolünde üretim ve tüketim taraflarının
ortak çalışması hedeflenmektedir
30 sn.
15 dak.
1 saat
Anlık Talep Kontrolü
Primer Frekans Kontrolü
Sekonder Frekans Kontrolü
Tersiyer Frekans Kontrolü (Dengeleme Güç Piyasası)
54
Zaman
Bu kapsamda Anlık Talep Kontrol Hizmeti’nin 2012 yılında
devreye alınması planlanmaktadır
•
Anlık Talep Kontrol Hizmeti, sistem frekansının düşük frekans rölelerinin çalıştığı frekans seviyesine düşmesini
engelleyen bir hizmettir. Sistem frekansının Anlık Talep Kontrol Hizmeti için belirlenen frekans seviyesine düşmesi
durumunda, bu hizmeti sağlamaya gönüllü tüketim tesislerinin tüketiminin anlık talep kontrol röleleri vasıtasıyla
kesilmesi ile sağlanır.
•
Anlık talep kontrol röleleri, primer frekans kontrolünden daha hızlı hareket ettiği için, bu hizmet özellikle ana üretim
veya iletim tesislerindeki ani kesintilere dayanmak için kullanışlıdır.
•
Çimento ve demir-çelik sanayisi üreticileri, su pompa istasyonları gibi büyük tüketiciler bu hizmeti sağlamaya
elverişlidir.
55
Hedeflenen piyasa yapısı Yan Hizmetlerin otomatik olarak izlenmesi
ve kontrolünü öngörmektedir.
•
Madde 9 uyarınca;
‒ TEİAŞ, yan hizmetleri izlemek ve kontrol etmekle
yükümlüdür.
‒ Yan hizmet sağlayacak tesislerin ilgili hizmet için Elektrik
Piyasası Şebeke Yönetmeliğinde tanımlanmış özelikleri
sağlayacak şekilde izlenebilir olmaları esastır.
• Yönetmeliğin geçici 3. Maddesi uyarınca ise gerekli
olan bu izleme ve kontrol sisteminin TEİAŞ
tarafından tesis edileceği belirtilmektedir. Bu
kapsamda TEİAŞ tarafından Yan Hizmetler
Merkezi İzleme ve Kontrol Sistemi (YHMİKS) „ne
ilişkin çalışmalar başlatılmıştır.
• Yan Hizmetler Merkezi İzleme ve Kontrol Sistemi
Projesi kapsamında, TEİAŞ Yük Tevzi Daire
Başkanlığı Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğünce
uyarınca manuel olarak yürütülen izlemeye ilişkin
faaliyetler otomasyona geçirilecektir.
56
Özet - Karşılaştırma Tablosu
Fiyatlandırma
Mekanizması
Alım Yöntemi
Anlaşma Esasları
Cezai Yaptırım
Sabit Fiyat
Zorunlu Rezerv
Ayırma
Süresiz YH
Anlaşması
Cezai Şart /
EPK 11. madde
Formül Bazlı
(Fırsat Maliyeti)
Dengeleme Güç
Piyasası Teklifleri
Süresiz YH
Anlaşması
EPK 11. madde
Bekleme Yedekleri
Yan Hizmetler
Teklifleri
İhale Mekanizması
--
EPK 11. madde
Anlık Talep Kontrolü
Yan Hizmetler
Teklifleri
İhale Mekanizması
En az 1 Yıl Süreli
YH Anlaşması
Cezai Şart
Sınırlar Arasında
Ödeme
Yapılmaması
Zorunlu Rezerv
Ayırma
Süreli YH
Anlaşması
EPK 11. madde
Sınırlar Dışında
Fırsat Maliyeti
Dengeleme Güç
Piyasası Teklifleri
Süreli YH
Anlaşması
EPK 11. madde
Müzakere Edilen
Fiyat
Müzakereler
Süreli YH
Anlaşması
EPK 11. madde
Oturan Sistemin
Toparlanması
Müzakere Edilen
Fiyat
Müzakereler
En az 5 Yıl Süreli
YH Anlaşması
Cezai Şart /
EPK 11. madde
Primer Frekans Kontrolü
Sekonder Frekans Kontrolü
Reaktif Güç Kontrolü
- 57 -
Yan Hizmetler Merkezi İzleme ve Kontrol Sisteminin (YHMİKS)
İşleyişi
YHMİKS
Üretim Tesisi
Teknik Bilgileri
Sertifika Bilgileri
Matematiksel Model
Talimatlar
SCADA
Mahalli
Kayıt
Sistemleri
Gerçek
Zamanlı
Veri
YH Uyum Hesaplama
Teknik
Raporlar
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
58
DGPYS
Hesaplanan Çıkış Gücü
Sonuçlar
Uzlaştırma ve
Ceza
Bildirimleri
Piyasa
Katılımcısı
Yan Hizmetler
Kullanıcıları
SCADA/EMS
Erişim Sunucusu
SCADA Sistemi
Portal Sunucusu
DGPYS
Entegrasyon
Sunucusu
k
Lin
B
D
Yan Hizmetler
Kapsamındaki
Üreticiler
C
S
V
Uygulama Sunucusu
CSV
Veri Tabanı
Sunucusu
CSV Erişim
Sunucusu
Active Directory
Yedekleme Sunucusu
Disk Sistemi
ATK
Kapsamındaki
Tüketiciler
Sabırla Dinlediğiniz için Teşekkür Ederim.
Sorular ve Cevaplar
Mehmet ALKAN
TEİAŞ-EKH Müdürü
[email protected]
[email protected]
60

Elektrik Piyasasi Yan Hizmetler Yönetmeliği

Transkript

Benzer belgeler

0-30 MHz DDS