katı atık yönetimi

Transkript

katı atık yönetimi

KATI ATIK YÖNETİMİ
YASAL DÜZENLEMELER
VE
SİNOP ÖRNEĞİ
MEHMET YENİÇERİOĞLU
Şehir ve Bölge Plancısı
2006
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ........................................................................................................................... 5
I. BÖLÜM..................................................................................................................... 6
I. KATI ATIK YÖNETİMİ.............................................................................................. 6
I.1. TÜRKİYE’DE KATI ATIK YÖNETİMİNDEKİ HUKUKİ KURALLAR.................................................. 6
I.1.1. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI (1982)............................................................................... 6
I.1.2. ÇEVRE KANUNU.................................................................................................................................. 7
I.1.3. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ KANUNU........................................................................................7
I.1.4. BELEDİYE KANUNU............................................................................................................................7
I.1.5. BELEDİYE GELİRLERİ KANUNU......................................................................................................8
I.1.6. UMUMİ HIFZISIHHA KANUNU......................................................................................................... 8
I.1.7. İLLER BANKASI KANUNU................................................................................................................. 8
I.1.8. TÜRK CEZA KANUNU.........................................................................................................................9
I.1.9. İLLER BANKASI UYGULAMA YÖNETMELİĞİ.............................................................................. 9
I.1.10. TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ.............................................................. 10
I.1.11. TIBBİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ.........................................................................10
I.1.12. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ............................................................ 10
I.1.13. AMBALAJ VE AMBALAJ ATIKLARININ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ..................................11
I.1.14. KATI ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ......................................................................... 11
I.1.14.1. SORUMLULUKLAR.............................................................................................................. 11
II. BÖLÜM.................................................................................................................. 13
II. BERTARAF YÖNTEMLERİ................................................................................... 13
II.1 ENTEGRE SİSTEMLER............................................................................................................................. 13
II.2. KATI ATIKLARIN GERİ KAZANILMASI VE BERTARAFI İÇİN ALTERNATİF YÖNTEMLER....14
II.2.1. AYRI TOPLAMA VE GERİ KAZANMA..........................................................................................14
II.2.2. DÜZENLİ DEPOLAMA YÖNTEMİ.................................................................................................. 14
II.2.2.1. YÖNTEMİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI...............................................................15
II.2.2.2. YER SEÇİMİ............................................................................................................................ 15
II.2.2.3. DEPOLAMADA İSTİSNALAR.............................................................................................. 16
II.2.2.4. DEPO TESİSİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ........................................................................... 16
II.2.2.5. DEPO TABANININ TEŞKİLİ................................................................................................ 17
II.2.2.5.1. MİNERAL GEÇİRİMSİZLİK TABAKASI......................................................................... 17
II.2.2.5.2. DEPO ZEMİNİNİN HAZIRLANMASI............................................................................... 18
II.2.2.5.3. SIZINTI SUYUNUN TOPLANMASI.................................................................................. 19
II.2.2.5.4. SIZINTI SUYU MİKTARININ AZALTILMASI................................................................ 19
II.2.2.5.5. DEPO GAZININ UZAKLAŞTIRILMASI........................................................................... 20
II.2.2.5.6. DEPO SAHASININ KAPATILMASI.................................................................................. 22
II.2.2.5.7. KATI ATIK DEPO SAHASININ İŞLETİLMESİ VE BAKIMI.......................................... 23
II.2.3. YAKMA............................................................................................................................................... 24
II.2.4. KOMPOST........................................................................................................................................... 25
II.2.5. DİĞER YÖNTEMLER........................................................................................................................ 26
II.2.5.1. PİROLİZ................................................................................................................................... 26
II.2.5.2. PLAZMA ENERJİSİ YÖNTEMİ............................................................................................ 27
II.2.6. EKONOMİK AÇIDAN KARŞILAŞTIRMA...................................................................................... 27
II.2.7. AKTARMA İSTASYONLARI............................................................................................................27
III. BÖLÜM................................................................................................................. 29
III. SİNOP ÖRNEĞİ.................................................................................................... 29
III.1. PROJENİN AMACI...................................................................................................................................29
2
III.2. DAHA ÖNCE YAPILAN ÇALIŞMALAR ..............................................................................................29
III.3. KAPSAM................................................................................................................................................... 29
III.4. PROJE BÖLGESİ İÇİN GENEL BİLGİLER............................................................................................30
III.4.1. KONUM..............................................................................................................................................30
III.4.2. DEPOLAMA SAHASI İÇİN BİLGİLER...........................................................................................32
III.4.2.1. DÜZENLİ DEPOLAMA SAHASI YERİ...............................................................................32
III.4.2.2. LOKASYONU........................................................................................................................ 32
III.4.2.3. ARAZİNİN MEVCUT KULLANIMI VE ÖZELLİKLERİ................................................... 32
III.4.2.4. BERTARAF TESİSİNE ULAŞIM......................................................................................... 33
III.4.2.5. JEOLOJİK ÖZELLİKLER..................................................................................................... 33
III.4.2.6. HİDROJEOLOJİ..................................................................................................................... 34
III.5. KATI ATIK DÜZENLİ DEPOLAMA SAHASI GENEL YERLEŞİMİ.................................................. 34
III.5.1. BEKÇI BINASI (12)...........................................................................................................................35
III.5.2. KANTAR BINASI (13) VE ELEKTRONIK TARTI ÜNITESI (16)................................................ 35
III.5.3. HALK KATI ATIK DÖKÜM (S107) ALANI VE KATI ATIK SÖNDÜRME ALANI (S108).......36
III.5.4. İDARE BINASI (9).............................................................................................................................36
III.5.5. TEKERLEK YIKAMA ÜNITESI (17).............................................................................................. 36
III.5.6. GARAJ VE ATÖLYE BINASI (11).................................................................................................. 36
III.5.7. OTOPARK (18).................................................................................................................................. 36
III.5.8. ÇİT...................................................................................................................................................... 36
III.5.9. SIZINTI SUYU HAVUZLARI (S109)...............................................................................................36
III.5.10. AYIRMA TESISI (10)......................................................................................................................37
III.5.11. TESIS AYDINLATMASI................................................................................................................ 37
III.5.12. GÜNLÜK ÖRTÜ DEPOLAMA SAHASI....................................................................................... 37
III.6. NÜFUS PROJEKSİYONLARI .............................................................................................................37
III.7. ATIK PROJEKSİYONU............................................................................................................................42
III.8. KATI ATIK DEPOLAMA SAHASI......................................................................................................... 44
III.8.1. TABAN İZOLASYONU.................................................................................................................... 45
III.8.2. ÜST YÜZEY GEÇİRİMSİZLİK SİSTEMİ........................................................................................46
III.8.3. SIZINTI SUYU MİKTARI VE ARITIMI..........................................................................................47
III.8.4. GAZ OLUŞUM MİKTARI................................................................................................................ 49
III.8.5. GAZ TOPLAMA SİSTEMİ................................................................................................................54
III.8.6. ATIK TABAKALARI VE NIHAI DOLUM HALI........................................................................... 55
III.8.7. SAHA ULAŞIM YOLU VE KONTROL YOLU...............................................................................56
III.8.8. HAFRIYAT PLANI VE SEDDE SISTEMI....................................................................................... 57
III.8.9. ÇEVRE DRENAJI ............................................................................................................................. 58
III.8.10. PEYZAJ............................................................................................................................................ 60
III.9. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI’NIN PROJEYE YAKLAŞIMI....................................................... 60
IV. SONUÇ VE ÖNERİLER....................................................................................... 60
KAYNAKÇA.............................................................................................................. 61
TABLOLAR
TABLO 1. PROJE BÖLGESİ KENTSEL NÜFUS SAYIMI SONUÇLARI (DİE, 2000)
................................................................................................................................... 38
TABLO 2. İLLER BANKASI NÜFUS ARTIŞ KATSAYILARI.................................... 40
TABLO 3. İLLER BANKASI YÖNTEMİNE GÖRE NÜFUS PROJEKSİYONLARI....41
TABLO 4. PROJE BÖLGESİ NÜFUS PROJEKSİYONLARI.................................... 42
3
TABLO 5. ATIK PROJEKSİYONU............................................................................ 43
TABLO 6. SAHA DEPOLAMA KAPASİTESİ........................................................... 45
TABLO 7. METEOROLOJİ İSTASYONU ORTALAMA YAĞIŞ DEĞERLERİ.......... 47
TABLO 8. DEPO GAZININ YÜZDE DAĞILIMI......................................................... 49
TABLO 9. 1 TON ATIĞIN DEPO SAHASINDA KALDIĞI SÜREDE
OLUŞTURACAĞI GAZ MİKTARI.............................................................................. 50
TABLO 10. DEPOLAMA SAHASINDA YILLARA BAĞLI GAZ OLUŞUMU............ 52
ŞEKİLLER
ŞEKİL 1. DÜZENLİ DEPOLAMA TESİSİ.................................................................. 17
ŞEKİL 2. GAZ TOPLAMA BACASI TİP KESİTİ....................................................... 21
ŞEKİL 4. YAKMA TESİSİ.......................................................................................... 25
ŞEKİL 5. AKTARMA İSTASYONU........................................................................... 28
ŞEKİL 6. SİNOP’UN TÜRKİYE’DEKİ YERİ.............................................................. 31
ŞEKİL 8. GENEL YERLEŞİM PLANI ...................................................................... 35
ŞEKİL 9. SİNOP (MERKEZ) İÇİN EKA VE GEKA MALZEME DAĞILIMI................ 44
ŞEKİL 10. TABAN TİP İZOLASYON KESİTİ............................................................ 45
ŞEKİL 11. YÜZEY GEÇİRİMSİZLİĞİ TİP KESİTİ..................................................... 46
4
GİRİŞ
Ülkemizdeki hızlı nüfus artışı ve gelişen sanayileşmeye paralel olarak, plansız şehirleşme ve
halkın sosyal ve ekonomik durumlarındaki değişikliklere paralel olarak, katı atık üretimindeki
artışlar, önemli çevre problemlerinden biri olmaya başlamıştır.
Bugün büyük küçük birçok yerleşim biriminin karşılaştığı en önemli çevre problemlerinden
birisi de evsel katı atıklardır. Özellikle büyük şehirlerimizde ve turistik yörelerimizde bu
problemler daha da artmaktadır. Bu atıkların değerlendirilmesi ve çevreye zarar vermeden
bertaraf edilmesi gerekmektedir. Bu problemler belediyelerin uygulayacağı entegre bir katı
atık yönetimi sistemi ile çözülebilir.
Bu sistem doğrultusunda, atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden toplanması,
taşınması, geri kazanılabilir atıkların diğer yaş atıklardan ayrı olarak, kaynağında ayrı
biriktirilmesi ve ayrılan bu kuru atıkların (cam, metal, plastik vs.) geri kazanım tesislerinde
değerlendirilerek, ekonomiye tekrar kazandırılması gerekir. Yine atıklar içindeki organik
karakterdeki atıkların da atık içindeki yüzdesi, kalitesi ve uygun pazar bulunması
doğrultusunda kompost tesislerinde değerlendirilerek, kompost üretilmesi ve
değerlendirilemeyen atıkların da düzenli depolama sahalarında depolanması en uygun yöntem
olacaktır.
Atıkların geri kazanımı işlemi sonucu elde edilecek ekonomik değerin yanı sıra, en önemli
faydası, depolanacak atık miktarı azalacak ve depo sahasında daha fazla atık depolanacaktır.
Katı atık içindeki geri kazanılabilir atıkların ayrılması ile depo sahalarının ömrü ortalama %
40 daha uzamakta olup, yatırım ve işletme maliyetleri de düşmektedir.
Katı atık; üreticisi tarafından atılmak istenen, insan ve çevre sağlığı açısından düzenli bir
şekilde bertaraf edilmesi gereken katı maddeleri ve arıtma çamurlarını ifade eder.
5
Katı atıkları kısaca;
•
Evsel katı atıklar (Çöp)
•
İri katı atıklar
•
Arıtma çamuru
•
Özel Atıklar (tıbbi atık, yakma tesisi külleri gibi)
•
Sokak süprüntüleri
•
İnşaat ve hafriyat atıkları
•
Endüstriyel ve ticari evsel katı atıklar olarak sınıflandırabiliriz.
I. BÖLÜM
I. KATI ATIK YÖNETİMİ
Az atıklı üretimin desteklenmesi, katı atıkların, hammadde veya başka amaçlara yönelik
olarak yeniden kullanılması, hava, su ve toprak ortamına ve canlılara zarar vermeyecek
şekilde bertarafının gerçekleştirilmesi sistemi ve bu sistemin içinde yer alan toplama, taşıma,
geri kazanım ve bertaraf işlemlerinin tümüne Katı Atık Yönetimi denir.
I.1. TÜRKİYE’DE KATI ATIK YÖNETİMİNDEKİ HUKUKİ KURALLAR
Ülkemizde katı atıkların yönetimi konusunda mevzuat açısından bir eksiklik
bulunmamaktadır. Konuyla ilgili çok sayıda kanun ve teknik yönetmelikler bulunmaktadır.
Bunları kısaca şöyle özetleyebiliriz.
I.1.1. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI (1982)
Kanun No: 2709 Kabul Tarihi: 7 Kasım 1982
1982 yılında kabul edilen Anayasamızın 56. maddesinde;
“Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.
Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve
vatandaşların ödevidir.
Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde
gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını
tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler.
6
Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak,
onları denetleyerek yerine getirir.
Anayasamızın 56. maddesi uyarınca, gerek Devlet, gerekse vatandaşların çevreyi kirletmemek
ve korumak görevleri vardır. Bu bağlamda atıkların oluşturulduğu yer olan konutlar ve iş
yerlerinde yaşayan vatandaşların çevreyi kirletmemek adına çaba sarf etmeleri, atıkları
toplayan ve bertaraf eden Belediyelerin de yine çevreyi kirletmemek ve korumak adına uygun
bertaraf sistemlerini oluşturmaları gerekmektedir” hükmü yer almaktadır.
I.1.2. ÇEVRE KANUNU
Kanun No:2872 Kabul Tarihi:9.8.1983
Bu Kanunun amacı, bütün vatandaşların ortak varlığı olan çevrenin korunması, iyileştirilmesi;
kırsal ve kentsel alanda arazinin ve doğal kaynakların en uygun şekilde kullanılması ve
korunması; su, toprak ve hava kirlenmesinin önlenmesi; ülkenin bitki ve hayvan varlığı ile
doğal ve tarihsel zenginliklerinin korunarak, bugünkü ve gelecek kuşakların sağlık, uygarlık
ve yaşam düzeyinin geliştirilmesi ve güvence altına alınması için yapılacak düzenlemeleri ve
alınacak önlemleri, ekonomik ve sosyal kalkınma hedefleriyle uyumlu olarak belirli hukuki ve
teknik esaslara göre düzenlemektir.
1983 yılında yayımlanan kanunun 8. maddesinde “Her türlü atık ve artığı, çevreye zarar
verecek şekilde, ilgili yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak
doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak, taşımak, uzaklaştırmak ve
benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır.
Kirlenme ihtimalinin bulunduğu durumlarda ilgililer kirlenmeyi önlemekle; kirlenmenin
meydana geldiği hallerde kirleten, kirlenmeyi durdurmak, kirlenmenin etkilerini gidermek
veya azaltmak için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdürler.” hükmü bulunmaktadır.
I.1.3. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ KANUNU
Kanun No: 5216 Kabul Tarihi: 10.7.2004
Büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumluluklarını kapsayan 7. maddenin i) bendinde;
“Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının
korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; hafriyat toprağı, moloz, kum ve çakıl
depolama alanlarını, odun ve kömür satış ve depolama sahalarını belirlemek, bunların
taşınmasında çevre kirliliğine meydan vermeyecek tedbirler almak; büyükşehir katı atık
yönetim plânını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma
istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi,
depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler
kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; sanayi ve tıbbî atıklara ilişkin
hizmetleri yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya
işlettirmek; deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili
gerekli düzenlemeleri yapmak” Hükmü yer almaktadır.
I.1.4. BELEDİYE KANUNU
7
Kanunun 14. maddesinde görev ve sorumluluklar bölümünün a) fıkrasında “çevre ve çevre
sağlığı, temizlik ve katı atık hizmetlerini yapar veya yaptırır” hükmü getirilmiştir.
Belediyenin yetkileri ve imtiyazlarını kapsayan 15. maddenin g) bendinde ise “Katı atıkların
toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve depolanması ile
ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak” yetkisi ve sorumluluğu belediyelere verilmiştir.
Bu maddeler çerçevesinde Büyükşehir Belediyeleri sınırları içerisinde kalan belediyeler katı
atıkları toplama ve taşıma sorumluluğundadırlar. Büyükşehir Belediyeleri sınırları içerisinde
yer almayan belediyeler ise katı atıkları toplama, taşıma ve bertaraf etme
sorumluluğundadırlar.
I.1.5. BELEDİYE GELİRLERİ KANUNU
Bu kanunun 44 maddesine ek olarak 1993 yılında, 3914 sayılı Çevre Temizlik Vergisi
çıkarılmıştır. Vergi, Maliye Bakanlığı tarafından, belediye gelirlerini artırmak ve evsel
atıkların toplanması ve bertarafı gibi konuları kapsamaktadır. Bu vergi, katı atıklar ve atık su
başlığı altında iki kısma ayrılmıştır.
Çevre Temizlik Vergisi ilçe belediyeleri tarafından toplanmakta, toplanan verginin %20’si
Büyükşehir Belediyelerine, %10’u Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Kirliliği Önleme Fonuna
aktarılmaktadır.
I.1.6. UMUMİ HIFZISIHHA KANUNU
Bu kanunda atık yönetimi hizmetleri Madde 248 de “Belediyesi olan her şehir ve kasabada
sokakların yıkanmak ve süpürülmek sureti ile temiz tutulması mecburidir. Toplanan
süprüntüler, bunların etrafa yayılmasına ve dökülmesine mani olacak vasıtalarla nakledilerek
şehir ve kasabanın durumuna göre imha edilir. Nüfusu 50 binden fazla olan şehirlerde bu
atıkların geri kazanılması için gerekli yatırımlar yapılır.” hükmü yer almaktadır. Bu
doğrultuda atık hizmetlerinin yürütülmesinden belediyeler sorumlu tutulmaktadır.
I.1.7. İLLER BANKASI KANUNU
Belediyelerin imar faaliyetlerine finansman temin etmek amacı ile 11 Haziran 1933 tarihinde
kurulan Belediyeler Bankasının belediyelerin yanı sıra, özel idareler ve köyler de dahil olmak
üzere daha geniş bir alanda hizmet vermek amacı ile bu görevini İller Bankasına devretmiştir.
Kanunun 1inci maddesinde belirtilen kuruluş amacı doğrultusunda Bankanın görev ve
yetkilerinin yer aldığı Madde 7 de;
A) Birinci maddede gösterilen idare ve kurumların yapacakları mahalli kamu hizmetleriyle
ilgili tesisler, yapılar ve diğer işleri vücuda getirmelerini kolaylaştırmak; şehir, kasaba ve
köylerin kuruluş ve imarı yolundaki plan ve programların gerçekleştirilmesini desteklemek
amacıyla bunlara, kendi yönetmeliğinde yazılı esas ve şartlara göre kredi sağlamak;
8
B) Bu idare ve kurumların istemleri üzerine harita, plan, proje, keşif ve etütleri yapmak veya
yaptırtmak, idare ve kurumların vücuda getirecekleri tesis ve yapılardan mahallince
yaptırılmasına imkan olmayan veya Banka tarafından toplu olarak yapılmasında fayda
bulunanları, yatırım programları içinde meydana getirmek, idare ve kurumların istemleri
aranmaksızın bunların Banka yatırım programında yer alan işlerden hibe veya fon
yardımlarının katkısıyla gerçekleştirilecek olanları Banka eliyle yapmak veya yaptırmak
hükmü yer almaktadır. Bu doğrultuda atık yönetimi konusunda ve bu hizmetlerin yürütülmesi
için kurulacak tesislerin projelendirilmesi ve inşası konularında belediyelere yardımcı
olunmaktadır.
I.1.8. TÜRK CEZA KANUNU
Çevrenin kasten kirletilmesi
MADDE 181. - (1) İlgili kanunlarla belirlenen teknik usullere aykırı olarak ve çevreye zarar
verecek şekilde, atık veya artıkları toprağa, suya veya havaya kasten veren kişi, altı aydan iki
yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) Atık veya artıkları izinsiz olarak ülkeye sokan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile
cezalandırılır.
(3) Atık veya artıkların toprakta, suda veya havada kalıcı özellik göstermesi hâlinde,
yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza iki katı kadar artırılır.
(4) Bir ve ikinci fıkralarda tanımlanan fiillerin, insan veya hayvanlar açısından tedavisi zor
hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin
doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıklarla
ilgili olarak işlenmesi hâlinde, beş yıldan az olmamak üzere hapis cezasına ve bin güne kadar
adlî para cezasına hükmolunur.
(5) Bu maddenin iki, üç ve dördüncü fıkrasındaki fiillerden dolayı tüzel kişiler hakkında
bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur.
Çevrenin taksirle kirletilmesi
MADDE 182. - (1) Çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkların toprağa, suya veya
havaya verilmesine taksirle neden olan kişi, adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu atık veya
artıkların, toprakta, suda veya havada kalıcı etki bırakması hâlinde, iki aydan bir yıla kadar
hapis cezasına hükmolunur.
(2) İnsan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme
yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden
olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya taksirle
verilmesine neden olan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
I.1.9. İLLER BANKASI UYGULAMA YÖNETMELİĞİ
Yönetmelik No: 58/1
Bu yönetmelik 4759 sayılı İller Bankası Kanununun 30.11.1989 tarihli ve 3590 sayılı
Kanunla değişik 28 inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. Bu yönetmelik ile İller
Bankasının; idare ve denetleme şekillerini ve yapacağı işlerle il özel idareleriyle belediye ve
köy tüzel kişiliği haiz olan veya olmayan ve katma bütçeli idare ve kurumlar ile İller Bankası
arasındaki iş ve işlemleri, bunların başarılması için takip edilecek usul, esas ve şartları Banka
merkez ve taşra teşkilatının kuruluş, çalışma, görev ve yetkileri düzenlenmiştir.
9
Yönetmeliğin Üçüncü Kısım Bankanın Görev ve Yetkileri Bölümü Madde 9 da;
a) Ortak idarelerin kendi kanunları gereğince yapmaya yetkili bulundukları mahalli kamu
hizmetleriyle ilgili tesisler, alt ve üst yapılar ve diğer işlerin yapılmasını kolaylaştırmak, şehir,
kasaba ve köylerin kuruluş ve imarı yolundaki plan ve programların gerçekleştirilmesini
desteklemek amacıyla bu idarelere, bu Yönetmelikte yazılı esas ve usullere göre kredi
sağlamak, bu konularda kurulmuş ve kurulacak olan fonlardan tahsis yapmak,
b) (Değişik: RG 30/9/2003-25245) Bakanlık kuruluş kanunu hükümleri saklı kalmak üzere
ortak idarelerin istemleri halinde harita, plan, proje, keşif ve etüdleri yapmak veya yaptırmak,
Banka yıllık yatırım programında bulunan yapım işlerinin ihalesinin ise ortak idareler
tarafından yapılması esas olup, talep halinde ihale sürecinde ortak idarelere her türlü teknik
bilgi ve eleman desteği sağlamak, ortak idarelerin ihale yapamayacağı durumlarda (Mülga
ibare: RG-02/07/2005-25863) ortak idareler adına ihale yapmak,
Bankanın gerek kuruluş kanunu ve gerekse uygulama yönetmeliğinde belirtilen hususlarda
açık olarak katı atık hizmetlerinin ismi geçmese de bu hizmetler hem alt yapı hem de üst yapı
hizmetleri olduğundan Bankanın diğer yürüttüğü alt ve üst yapı tesisleri sınıfında
değerlendirebiliriz.
I.1.10. TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ
27 Ağustos 1995 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik,
tehlikeli özellik taşıyan atıkların üretimi, toplanması, geçici olarak depolanması, taşınması,
geri kazanılması, bertaraf edilmesi, ithali ve ihracatına ilişkin yasak, sınırlama ve
yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki ve cezai
sorumlulukları düzenler. Bu yönetmelikte, çeşitli tarihlerde değişiklikler yapılmış olup, en son
değişiklik 14.3.2005 tarihinde yapılmıştır.
I.1.11. TIBBİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ
20 Mayıs 1993 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik,
sağlık kuruluşlarından kaynaklanan atıkların ayrı olarak toplanması, geçici depolanması, geri
kazanılması, nihai bertaraf alanına taşınarak yakılması veya düzenli depolanması süreçlerinde
uyulacak teknik ve idari esaslar ile bu esaslara göre yapılacak işlerin kimler tarafından ve
nasıl yapılacağı ile ilgili kuralları ihtiva etmektedir. Yönetmelik son olarak 22.07.2005
tarihinde düzenlenmiştir.
I.1.12. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ
6 Haziran 2002 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik,
tesisler henüz proje aşamasında iken çevresel etki değerlendirmesi sürecinde uyulacak teknik
ve idari esaslar ile bu esaslara göre hazırlanacak ÇED Raporu ve ÇED Ön Araştırma Kontrol
Listesi ve Değerlendirme Tablosunun hangi tip faaliyetler ve hangi yöreler için isteneceğini,
içereceği hususları, inceleme ve değerlendirmede uyulacak esasları, izleme-denetlemede
yetkili mercileri ve İnceleme-Değerlendirme Komisyonunun çalışma usulleri ile ilgili
hususları ihtiva eder. Yönetmelik son olarak 16.12.2003 tarihinde düzenlenmiştir.
10
I.1.13. AMBALAJ VE AMBALAJ ATIKLARININ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ
1 Ocak 2005 tarihinde yürürlüğe giren Yönetmeliğin amacı; Çevresel açıdan belirli kriter,
temel koşul ve özelliklere sahip ambalajların üretimi, Ambalaj atıklarının çevreye zarar
verecek şekilde doğrudan ve dolaylı bir şekilde alıcı ortama verilmesinin önlenmesi, öncelikle
ambalaj atıklarının oluşumunun önlenmesi, önlenemeyen ambalaj atıklarının tekrar kullanım,
geri dönüşüm ve geri kazanım yolu ile bertaraf edilecek miktarının azaltılması, ambalaj
atıklarının yönetiminde gerekli teknik ve idari standartların oluşturulması ve bununla ilgili
prensip, politika ve programlar ile hukuki, idari ve teknik esasların belirlenmesidir.
Bu Yönetmelik, kullanılan malzemeye (plastik, metal, cam, kağıt-karton, kompozit ve
benzeri) ve kaynağına (evsel, endüstriyel, ticari, işyeri) bakılmaksızın ülke içinde piyasaya
sürülen bütün ambalajları ve ambalaj atıklarını kapsar.
I.1.14. KATI ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ
14.3.1991 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği ile ülke genelinde evsel katı atıkların toplanmaları, taşınmaları, geri
kazanılmaları, bertarafı, düzenli depo alanlarının yer seçimi, inşası ve işletilmesi konularında
teknik ve idari esaslar belirlenmiştir.
Yönetmeliğin amacı, her türlü atık ve artığın çevreye zarar verecek şekilde, doğrudan veya
dolaylı bir biçimde alıcı ortama verilmemesi, depolanması, taşınması, uzaklaştırılması ve
benzeri faaliyetlerin yasaklanması, çevreyi olumsuz yönde etkileyebilecek olan tüketim
maddelerinin idaresini belli bir disiplin altına alarak, havada, suda ve toprakta kalıcı etki
gösteren kirleticilerin hayvan ve bitki nesillerini, doğal zenginlikleri ve ekolojik dengeyi
bozmasının önlenmesi ile buna yönelik prensip, politika ve programların belirlenmesi,
uygulanması ve geliştirilmesidir.
Yönetmelik, meskun bölgelerde evlerden atılan evsel katı atıkların, park, bahçe ve yeşil
alanlardan atılan bitki atıklarının, iri katı atıkların, zararlı atık olmamakla birlikte evsel katı
atık özelliklerine sahip sanayi ve ticarethane atıklarının, evsel atıksu arıtma tesislerinden elde
edilen (atılan) arıtma çamurlarının, zararlı atık sınıfına girmeyen sanayi arıtma tesisi
çamurlarının, hafriyat toprağı ve inşaat molozunun toplanması, taşınması geri kazanılması,
değerlendirilmesi, bertaraf edilmesi ve zararsız hale getirilmesine ilişkin esasları ihtiva
etmektedir. Yönetmelik son olarak 25.04.2002 tarihinde düzenlenmiştir.
Yönetmelik özet olarak şu konuları ihtiva etmektedir:
• Geri kazanım ve değerlendirme
• Düzenli depolama
• Kompostlaştırma
• Yakma
• Arıtma çamurları
• İdari konular
Yönetmeliğin atık yönetimi konusuna yön veren 3 temel ilkesi bulunmaktadır.
•
•
•
Az atık üretilmesi
Atıkların geri kazanılması ve değerlendirilmesi
Atıkların çevreye zarar vermeden bertaraf edilmesi
I.1.14.1. SORUMLULUKLAR
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde sorumluluklar aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
11
•
Katı atık üreten kişi ve kuruluşlar, en az katı atık üreten teknolojiyi seçmekle, mevcut
üretimdeki katı atık miktarını azaltmakla yükümlüdürler.
•
Bu yönetmelik kapsamına giren katı atıkların bertarafı sırasında belediyeler ve
yetkilerini devrettiği kişi ve kuruluşlar işlettikleri katı atık tesislerinin planlanmasında
ve işletilmesinde; insanların ruh ve beden sağlığına, hayvan sağlığına, doğal bitki
örtüsüne, yeşil alanlara ve binalara, toplumun düzeni ve emniyetine, yeraltı ve yerüstü
su alanları ile su rezerv sahalarına zarar vermeyecek, hava, gürültü yönünden çevre
kirlenmesini önleyecek uygun tedbirleri almak zorundadırlar.
•
Çevre ve Orman Bakanlığı, mahallin en büyük mülki amiri ve belediyeler katı atık
bertarafı ile ilgili olarak konut ve işyerlerinde daha az atık üretilmesini temin etmek,
atık içerisinde zararlı madde atılmasını önlemek, katı atıkları değerlendirme ve
maddesel geri kazanma çalışmalarına katılımı sağlamak üzere ilgili kişilere yönelik
olarak gerekli eğitim çalışmalarını yaparlar.
•
Ayrı bertaraf edilmesi gereken atıkları üreten; hastaneler, klinikler, laboratuarlar ve
benzeri yerlerin hastalık bulaştırıcı enfekte, kimyasal, radyolojik ve tehlikeli atıklarını,
tüketicilerin kullanılmış akü ve piller ile ilaç atıklarını evsel atıklar ile birlikte atmaları
yasaktır.
•
Çevre ve Orman Bakanlığı, ambalaj malzemelerinin kullanımını ve atık miktarını
kontrol altına almak ve bu atıkların değerlendirilmesini sağlamak, ekolojik dengenin
bozulmasını önlemek amacı ile kota veya depozito uygulamasını zorunlu kılar.
Yönetmelik gereğince, kota veya depozito uygulamasına tabi işletmeler, ambalaj
atıklarının toplanmasını ve geri kazanımını sağlarlar. Geri kazanımın mümkün
olmadığı durumlarda ise çevreye zarar vermeyecek şekilde diğer yöntemlerle bertaraf
eder veya ettirirler.
•
İller Bankası, ilgili mevzuat gereği, belediyelerden aldığı yetki doğrultusunda
belediyeler adına, Katı Atık Bertaraf Tesisleri için etüd, proje, ekipman temini,
danışmanlık ve inşaat işleri yapmakla yükümlüdür.
12
II. BÖLÜM
II. BERTARAF YÖNTEMLERİ
Günümüzde evsel katı atıklara, sadece çöp olarak bakılıp, bunlar çevreye rasgele
atılmamaktadır. Atıklar öncelikle geri kazanılmakta ve geri kalan kısımları çeşitli yöntemlerle
bertaraf edilmektedir. Bu yöntemler kısaca şöyledir.
•
Ayrı toplama ve geri kazanma
•
Düzenli depolama
•
Yakma
•
Kompostlaştırma
•
Diğer yöntemler
* Piroliz
* Plazma yöntemi
Belediyelerin yerel öncelikleri; mali, idari, teknik ve ekipman durumlarına göre bu sistemlerin
biri veya bir kaçı birlikte uygulanabilmektedir. Birlikte uygulanan bu sistemlere Katı Atık
Yönetimi Entegre Sistemleri adı verilir.
II.1 ENTEGRE SİSTEMLER
• Kaynakta Ayrı Toplama + Geri Kazanma + Düzenli depolama
•
Yakma + Düzenli depolama
•
Kompostlaştırma + Düzenli depolama
•
Kompostlaştırma + Yakma + Düzenli depolama
•
Ayrı toplama ve geri kazanma + Kompostlaştırma + Yakma + Düzenli
13
Depolama
Şeklinde olabilir. Görülüyor ki, hangi tip entegre sistem seçilirse seçilsin, Düzenli Depolama
Tesisine ihtiyaç duyulmaktadır.
II.2. KATI ATIKLARIN GERİ KAZANILMASI VE BERTARAFI İÇİN
ALTERNATİF YÖNTEMLER
Yeterli atık bertaraf altyapısının sağlandığı veya sağlanmak üzere olduğu bazı yerler
bulunmakla birlikte, Türkiye’nin büyük kısmında bu altyapı halen çok yeterli değildir. Bu
nedenle, halk sağlığı ve çevrenin korunması açısından, temel katı atık bertaraf altyapısının
sağlanması için bir yatırım programının başlatılması gerekmekteydi. Çevre ve Orman
Bakanlığının hibe programı ile Ülke genelinde Bertaraf Tesisi hamlesi başlatılmış oldu.
II.2.1. AYRI TOPLAMA VE GERİ KAZANMA
Kaynağında ayrılan farklı türlerdeki bazı geri kazanılabilir maddeler birbiriyle karışık olduğu
için bunları nihai depolama noktasına getirildiklerinde birbirinden ayrılması gerekmektedir.
Gelişmiş ülkelerde kamuoyunun evsel ve ticari atıkların geri kazanılması konusundaki
baskıları arttıkça Geri Kazanım Tesisleri de yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu tesisler, manuel
sistemlerin, mekanik sistemlerin veya bunların kombinasyonunun kullanılmasına göre üç
genel gruba ayrılırlar.
Mekanik Geri Kazanım Tesislerinde işe yarar maddeleri ayırmak için bu maddelerin
büyüklük, boyut, yoğunluk ve manyetiklik gibi doğal özelliklerinden faydalanılan çeşitli
prosesler kullanılmaktadır.
Manuel Sistemler toplama bantlarına ve diğer fiziksel ayıklama yöntemlerine dayanır.
Geçmişte tamamen mekanik yöntemlere dayalı geri kazanım tesislerinin tasarım ve işletme
prosedürleri açısından çok külfetli olduğu ve beklentileri karşılamadığı görülmüştür. Manuel
ve Mekanik sistemlerin bir karışımı ile işletilen tesisler bu aşamada Türkiye için en uygun
teknoloji olarak görülmektedir.
II.2.2. DÜZENLİ DEPOLAMA YÖNTEMİ
Seçilen atık işleme ve bertaraf yöntemi ne olursa olsun düzenli depolama tesislerinin, katı atık
yönetim sisteminin temel bileşeni olduğu herkes tarafından kabul edilmektedir. Evsel katı atık
yakma tesislerinin yaygın şekilde kullanıldığı ülkelerde bile, yakma tesislerinden çıkan
küllerin ve genel olarak işlenen atıklardan geri kalan artıkların düzenli depolama sahalarında
bertaraf edilmesi gerekmektedir.
Düzenli depolama alanlarını açık çöp sahalarından ayıran fark, düzenli depolama sahalarında
sızıntı sularının ve depo gazı emisyonlarının kontrol edilmesini sağlayacak bir tasarım
kullanılması, işletme çalışmalarının rasyonel hale getirilmesi suretiyle bertaraf işlemlerinin
veriminin artırılması ve aynı zamanda çevre sağlığı üzerindeki etkilerin en aza indirilmesidir.
Düzenli depolama tesislerinin tasarımı ve çalıştırılması, mühendislik ve ekonomik
prensiplerin uygulanması ile mümkündür. (Çevre Bakanlığı, 2002, 12)
14
II.2.2.1. YÖNTEMİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
Avantajları:
•
En ekonomik yöntemdir.
•
Kullanılıp kapatılan araziden rekreasyon amacıyla istifade edilir.
•
Geniş iş imkanları doğar.
•
Yöre halkı, elde edilecek enerji ve imkanlardan öncelikle istifade eder.
Dezavantajları:
•
Her bakımdan uygun yer bulmak güçtür.
•
Deponi alanları için, başlangıçta psikolojik muhalefet ile karşılaşılabilir.
•
Döküme kapatılmış katı atık depo alanlarında göçük ve yerel çökmeler olabileceğinden
devamlı bakımı gereklidir.
• Sıvı ve gaz sızıntıları da kontrol altında bulundurulmalıdır.
Düzenli depolama tesislerinin tasarımı ve çalıştırılması ilmi, mühendislik ve ekonomik
prensiplerin uygulanması ile mümkündür ve öğeleri arasında; sahanın seçimi, düzenli
depolama metotları, tamamlanmış deponilerde yer alan rekreasyonlar, gaz ve sıvı
sızıntılarının kontrolü, tasarım ve işletme yer alır.
II.2.2.2. YER SEÇİMİ
Düzenli depolama, depo sahası için uygun yer seçimi ile başlar. Yer seçiminde dikkat
edilecek hususlar şunlardır:
•
Yerleşim birimlerine uzaklık,
•
Havaalanına uzaklık,
•
İçme ve kullanma suyu ile su toplama havzaları arasındaki ilişki,
•
Çevredeki yeraltı suyu hareketi,
•
Jeolojik, jeoteknik ve hidrojeolojik yapı,
•
Tektonik yapı,
•
Kırık ve çatlaklı bölgeler,
•
Sel, çığ, heyelan ve erozyon bölgeleri,
•
Çevredeki trafik ve ulaşım yollarının durumu,
•
Hakim rüzgar yönü,
•
Sulak alanlar,
•
Taşıma mesafesi,
•
Sahanın toplam depolama kapasitesi,
•
Sahanın çevreden görünüşü,
gibi faktörler dikkate alınmalıdır.
•
Katı Atık döküm sahaları, en yakın yerleşim birimine en az 1000 metre mesafede
olmalıdır.
•
Havaalanına en az 5000 metre uzaklıkta olmalıdır.
15
•
İçme, kullanma ve sulama suyu temin edilen yeraltı ve yerüstü sularını koruma
bölgelerinde inşa edilmemelidir.
•
Deprem bölgelerinde fay üzerinde inşa edilmemelidir.
•
Taşkın riskinin yüksek olduğu yerlerde, çığ, heyelan ve erozyon bölgelerinde inşa
edilmemelidir.
•
Sulak alanlarda hiçbir şekilde inşa edilmemelidir.
•
Şehircilik açısından, Katı Atık depo sahaları hakim rüzgar yönünde inşa edilmemelidir.
•
Kurulan tesisin konumu, imar planında belirtilerek, işletmeye kapatıldıktan itibaren en az
40 yıl yerleşime açılmaması sağlanmalıdır.
•
Depolama sahası en az 10 yıllık ihtiyaca cevap verecek kapasitede olmalıdır.
(Çevre Bakanlığı, 1996)
II.2.2.3. DEPOLAMADA İSTİSNALAR
Evsel atıkları düzenli depolamak maksadı ile inşa edilen depolara,
•
Sıvıların ve sıvı atıkların,
•
Akıcılığı kayboluncaya kadar suyu alınmamış arıtma çamurlarının,
•
Patlayıcı maddelerin,
•
Hastane ve klinik atıklarının,
•
Hayvan kadavralarının,
•
Radyoaktif madde ve atıklarının,
•
Tehlikeli atık sınıfına giren katı atıkların,
•
Evsel nitelikte olmayan endüstriyel atıkların,
•
Hafriyat toprağının,
Depolanmaması gerekir.
Bu tür atıklar, evsel atıklardan ayrı olarak, zemin geçirimsizliği iki kat artırılmış ayrı
bölmelerde depolanırlar.
II.2.2.4. DEPO TESİSİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
1. Kapasite: Düzenli depo tesisinin, günlük, aylık ve yıllık kapasitesi belirlenir. Evsel katı
atık depolanacak düzenli depo tesislerinin kapasiteleri, en az nüfusu 10.000 ve büyük olan
yerleşim birimlerinde 10 yıllık depolama ihtiyacını karşılayacak şekilde planlanır.
Kapasitenin tayininde kişi başına üretilen çöp miktarı, sahanın hacmi, çöp yüksekliği gibi
konular göz önünde bulundurulur.
2. Trafik: Depo tesisine ulaşım ve depo alanı iç yollarında geçiş, her türlü hava şartlarında
mümkün olmalıdır.
3. Tel Çit: Kontrolsüz girişlerin, evcil ve yabani hayvanların depo sahasına girmelerini
önlemek amacıyla depo tesisinin etrafı 2 m. yüksekliğinde çitle çevrilmelidir.
Bazı durumlarda ilave olarak tel örgünün dışında, 2-3 sıra, bölgenin iklimine uygun olarak
ağaçlandırma yapılır.
16
4. Giriş Bölgesi: Depo tesisi girişinde, girişi kontrol altında tutmak, gelen katı atıkları
muayene etmek ve tartmak amacıyla; bekçi kulübesi, işletme ve bakım binalarının yanı sıra,
kantar binasının da bulunması gerekir.
5. Lastik Yıkama: Depolama sahasında kirlenen araba tekerleklerinin, yolları kirletmemesi
ve çevreye zarar vermemesi için lastikleri yıkayıcı bir sistem kurulur veya araçların hızlı
gidebileceği, en az 300 m. uzunluğunda bir hat yapılır.
Şekil 1. Düzenli Depolama Tesisi
II.2.2.5. DEPO TABANININ TEŞKİLİ
Katı atık depo sahalarında çevre kirliliği açısından en önemli problem sızıntı suyudur. Her
türlü kirletici parametreyi ihtiva eden sızıntı suyu, kontrol altına alınmadığında yeraltı ve
yüzeysel su kaynaklarını kirletmektedir. Sızıntı suyunun bu olumsuz etkisini önlemek için
depo sahasının tabanı geçirimsiz hale getirilir. Bu geçirimsizliği sağlamak için tabii ve suni
malzemeler veya bunun her ikisi de bir arada kullanılabilir.
II.2.2.5.1. MİNERAL GEÇİRİMSİZLİK TABAKASI
Depo tabanına; sıkıştırılmış kalınlığı en az 60 cm. olan kil veya aynı geçirimsizliği sağlayan
doğal ya da yapay malzeme serilir. Bu malzemelerin geçirimlilik katsayısı (permeabilite)
1x10-8 m/sn’den büyük olamaz. Az çatlaklı kaya zeminlerde ise bu değer 1x10-7 m/sn olarak
alınır.
Depo tabanının, en az 3 metre kalınlığında doğal kil ve benzeri 1x10-8m/sn geçirimlilik
katsayısını sağlayan bir malzeme olması durumunda, depo tabanı tekrar geçirimsizlik
malzemesi ile kaplanmaz. Bu durumda geçirimlilik katsayısının sahanın her yerinde 1x10-8
17
m/sn olması sağlanır. İçme ve kullanma suyu havzalarının uzun mesafeli koruma alanında
inşa edilecek düzenli depo sahası tabanında, sıkıştırılmış kalınlığı 60 cm. olan kil tabakasının
üzerine, kalınlığı 2 mm. olan yüksek yoğunluklu polietilen folye (HDPE) serilir. Serilecek
folyenin yoğunluğu 941-965 kg/m³ arasında olmak zorundadır. (Çevre Bakanlığı, 1996)
II.2.2.5.2. DEPO ZEMİNİNİN HAZIRLANMASI
Depo yerinin seçiminde tabanı sağlam, zemin emniyet gerilmesi yüksek araziler tercih
edilmelidir. Ancak depo sahası geçirimsiz bir yapıya sahip olsa dahi, taban ilave işlemlerle
geçirimsiz hale getirilerek, zeminin her yerinde geçirimlilik kat sayısının (1 x 10 -8 m/sn) aynı
olması sağlanır.
Depo sahasının üst kısmındaki tarım toprağı sıyrılarak, biriktirilmeli ve ilerde sahanın
yeşillendirilmesinde kullanılmalıdır. Zemin bitki ve ağaç köklerinden temizlenir. Bu işlemden
sonra depo sahasının minimum 30 cm. derinliğindeki toprak tabakası sürülerek gevşetilir ve
yol altyapısı sıkıştırma tekniğine uygun olarak tekrar sıkıştırılır.
Bu tabakanın üzerine sıkıştırılmış kalınlığı en az 60 cm. olan kil veya aynı geçirimsizliği
sağlayan doğal ya da yapay malzeme serilir. İyi bir sıkıştırmanın sağlanması ve çatlamaların
meydana gelmemesi için kilin optimum nemde olması lazımdır. Sıkıştırma işlemi silindir,
keçi ayağı (kompaktör) gibi yol altyapısında kullanılan aletlerle yapılabilir.
Sıkıştırılmış zeminin geçirimlilik katsayısı en az 1x10-8 m/sn. olmalıdır. Derinliği en az 10
metre ve az çatlaklı olan kaya zeminlerde bu değer 1x10-7 m/sn. olarak alınabilir.
Folye serilirken, kaba ve sivri parçaların delme etkisinden korunmalıdır. Koruma, ince kum
tabakası veya geotekstil malzeme ile sağlanabilir. Koruma tabakası olarak kullanılacak
kumun içinde 2-10 mm arası daneler %15’den fazla olmamalıdır. Bu koruyucu tabakanın
kalınlığı en az 10 cm olmalıdır. (Çevre Bakanlığı, 1996)
18
II.2.2.5.3. SIZINTI SUYUNUN TOPLANMASI
Sızıntı suyu, çöp deposunun çevre açısından önemli bir parametresidir. Sızıntı suyunun ana
kaynağı yağmur suları ve çöpün ihtiva ettiği sudur. Çöplük işletmede iken hektar başına
günde yaklaşık 2-5 m³ sızıntı suyu oluşur. Sızıntı suyu miktarı; atıkların kompozisyonu,
miktarı, türü ve yağışlara göre değişir.
Katı atık deposunda oluşan bu sızıntı suları; geçirimsiz hale getirilen depo tabanı üzerine dren
boruları döşenerek, bir noktada toplanır. Hidrolik ve statik olarak hesaplanması gereken
drenaj borularının çapı minimum 100 mm ve minimum eğimi %1 olmalıdır. Bu borular,
basınca dayanıklı yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE) delikli veya yarıklı borulardır. Bu
boruların et kalınlığı 10 mm. veya 16 Atü iç basınca dayanacak şekilde olmalıdır.
Dren boruları, münferit borular şeklinde, yatayda ve düşeyde kıvrım yapmadan doğrusal
olarak depo sahası dışına çıkar. Depo tesisi çıkışında kontrol bacaları bulunur. Ayrıca dren
boruları çevresine iri taşlar yerleştirilir. Bu taşların üzerine çakıl filtre yerleştirilir. Bu filtrenin
boru sırtından itibaren yüksekliği minimum 30 cm olur. Drenaj sisteminde kullanılan çakılın
çapı 16/32 veya 8/16’dan küçük ve kireç oranı da %30 dan çok olmamalıdır. (Çevre
Bakanlığı, 1996)
II.2.2.5.4. SIZINTI SUYU MİKTARININ AZALTILMASI
•
Sızıntı suyunun kaynağı öncelikle çöplük üzerine yağan yağmurdur. Yağmurun kısa
sürede depo gövdesini terk etmesi için dolgu üstüne eğim vermek gerekmektedir. Bu eğim
%3 den küçük olmamalıdır.
19
•
Sahanın etrafındaki yüzey sularının çöp deposuna girmesi önlenmelidir. Bunun için saha
kenarına drenaj hendekleri açılır. Buradaki sular çöplükteki sızıntı sularına karıştırılmadan
ayrıca drene edilirler. Kanallar, yüzey sularının tamamını taşıyabilecek kapasiteye sahip
olmalıdır.
•
Depo sahası önceden belirlenmiş etaplar halinde işletilmeli, her bir etap tamamen
doldurulmadan bir sonraki etap başlatılmamalıdır.
•
Etaplar atık boşaltma sahasının en yüksek kısmından başlayarak sıra ile birbirini
izlemelidir. Böylece dolum yapılan bölgeden kaynaklanan sızıntı sularının, sahanın diğer
bölgelerine düşen yağmur sularına karışması önlenir.
II.2.2.5.5. DEPO GAZININ UZAKLAŞTIRILMASI
Depo gazı, depolanan organik atıkların mikrobiyolojik ayrışma sonucunda ortaya çıkan veya
depolanan atığın gaz fazına geçen kısmı olarak isimlendirilir. Depo dolgusunun teşkil
edilmesinden sonra gövde içine hava girişi olmadığından, ortamda daha önceden mevcut
bulunan oksijenin bitmesinden sonra gövde içinde anaerobik reaksiyon başlar. Bu reaksiyon
sonucu ortamdaki organik maddeler parçalanarak H2S, CO2 ve CH4 (Metan) gazları ortaya
çıkar.
Gaz çıkışı atık stabilize oluncaya kadar devam eder. Metan çıkışı depolama yapılmasından
itibaren, birkaç ay sonra başlayarak 2 yıla kadar artarak çıkmaya başlar. Yaklaşık 20 yıl sonra
stabil hale gelebilir. Bu sürede gazın % 75’i çıkar. Mutlak anaerobik şartlarda çöp deposunda
% 54 metan, % 45 CO2 ve az miktarda da diğer gazlar bulunur. Metan hariç diğer gazlar
kokulu olduğundan hemen fark edilirler. Ortalama 1 m³ çöpten 100-400 m³ gaz çıkmaktadır.
Bu gazlar çevreye yayılarak koku, yangın, patlamalar ve zehirlenmelere sebep olabilirler.
Depo gazları (özellikle metan) kanalizasyon, telefon ve elektrik kabloları boruları vasıtası ile
yeraltından 200 m. mesafelere kadar yayılabilmektedir. Depo sahası çevresindeki binalara
aynı yollar ile yayılarak çeşitli patlamalara, boğulma ve zehirlenmelere de sebep olabilirler.
Kapalı ortamlarda metan gazının patlama sınırı %15’dir.
Depo gazının, hem çevreye yayılıp tehlike oluşturmasını önlemek ve hem de toplanan gazı
değerlendirebilmek için bir gaz toplama sistemi ile bu gazların toplanması gerekmektedir.
Toplanan bu gazlar değerlendirilmeyecek ise kontrollü olarak atmosfere verilirler.
Gaz toplama bacaları, depo sahasında dolgu yapılmadan önce, depo tabanı ve drenaj sistemi
tesis edildikten sonra inşa edilir veya dolgu işlemi tamamlandıktan sonra sondajla açılırlar. Bu
baca veya kuyuların çapı 1m olmalıdır.
Eğer depo sahasında oluşan gazlardan enerji elde edilecek ise (elektrik, ısınma vs.) bacanın
ortasına yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE)’den mamul delikli ya da yarıklı diren borusu
yerleştirilir. Bu borunun etrafı çakıl veya mıcır ile doldurulur. Gaz bacalarında
kullanacağımız boruların, yüzey alanının %15’i delik veya yarıklı olmalıdır. Gaz kuyuları bir
yakma ünitesine (fakel) bağlanarak kuyularda biriken gazlar yakılır veya enerji elde edilir.
Depo gazlarından faydalanılmayacak ise kuyunun içi sadece mıcır ve çakılla doldurularak,
gazlar doğrudan pasif olarak atmosfere verilir. Gaz toplama kuyularında kullanacağımız mıcır
20
veya çakıl kalkersiz olmalıdır. Depo sahasındaki gazların iyi bir şekilde toplanabilmesi için
kuyular 50-80 metre mesafelerle açılır veya inşa edilirler.
Eğer gaz toplama bacaları çöp dökümünden önce inşa ediliyorsa, zeminde hazırlanan temel
üzerine 1 m. çapında çelik hasır veya bu işlemi yerine getirecek başka malzemeler
yerleştirilir. Bunun ortasına delikli veya yarıklı gaz borusu indirilir, etrafı kalkersiz çakılla
doldurulur. Dolum yükseldikçe gaz bacası da yükseltilir. Çöp dökümü sırasında gaz
bacalarının kapanmamasına ve hasar görmemesine dikkat edilmelidir. (Çevre Bakanlığı,
1996)
Şekil 2. Gaz Toplama Bacası Tip Kesiti
21
II.2.2.5.6. DEPO SAHASININ KAPATILMASI
Depolama işleminin tamamlanmasından sonra, çöp dökümüne kapatılacak sahalar, tekniğine
uygun olarak kapatılmalıdır. Bunun için önce depo sahası üst yüzeyine şekil verilir ve
geçirimsiz hale getirilerek yağmur sularının depo içine girmesi engellenir.
Depo sahasının kapatılmasında şu sıra takip edilir:
•
Sıkıştırılmış ve düzeltilmiş çöpün üzerine 50 cm kalınlığında dengeleme tabakası serilir.
Burada kullanılan toprağın çeşidi farketmez. Yalnız homojen olmasına dikkat edilir.
•
Bu tabaka üzerine 60 cm sıkıştırılmış mineral (kil) geçirimsizlik tabakası serilir. Ayrıca
kil tabakası ile birlikte veya sadece 2 mm kalınlığında HDPE folye de kullanılır. Bu
tabakanın permeabilitesi 1x10-8 m/sn olmalıdır.
•
Bu geçirimsiz tabakanın üzerine 30 cm kalınlığında drenaj tabakası inşa edilir. Bu
tabakanın teşkilinde genellikle kireç oranı düşük çakıl kullanılır. Bu tabaka sayesinde,
yağış ve sulama suları çöp gövdesine intikal etmeden toplanarak, tahliye edilir. Bu
tabakanın permeabilitesi 1x10-3 m/sn olmalıdır.
•
Bu tabakanın üzerine, ekilecek ve dikilecek bitkilerin kök derinliğine göre en az 1 metre
kalınlığında tarım toprağı serilir. Depo kütlesine düşen yağmurun kısa sürede sahayı terk
etmesi için bu tabakanın eğiminin %3’den büyük olması gerekir.
•
Bundan sonra depo sahası, bölgenin iklim şartlarına uyum sağlayan bitki ve ağaçlar
ekilerek/dikilerek yeşillendirilir.
•
Ayrıca kapatılmış bu depo sahalarından; yeşil alan, park ve spor alanları gibi rekreasyon
amaçlı olarak da faydalanılabilir. Ancak bu sahaların yanına veya üzerine kesinlikle binatesis yapılamaz.
22
Şekil 3. Depo Sahası Üst Geçirimsizlik Sistemi (www.istac.com.tr)
II.2.2.5.7. KATI ATIK DEPO SAHASININ İŞLETİLMESİ VE BAKIMI
Çevreye zarar vermeyen sağlıklı bir çöp dolgusu elde etmek ve depo sahası kapasitesinin
planlanan süreden önce doldurulmasını önlemek için işletmenin tekniğine uygun olarak
yapılması gerekmektedir. Tekniğine uygun olarak depo sahasının işletilmesi aşağıdaki esaslar
doğrultusunda yapılmalıdır:
•
Çöpler sahaya kontrol edilerek ve tartılarak alınır.
•
Yanan veya sıcak çöpler varsa, söndürüldükten ve soğutulduktan sonra depolanır.
•
Tehlikeli ve zararlı atıklar depo sahasına kabul edilmez.
•
Sıvı atıklar depo sahasına depolanmaz.
•
Tıbbi atıklar evsel atıklarla birlikte depolanamazlar.
•
Çöpler döküldükten sonra tabakalar halinde sıkıştırılarak depolanırlar.
•
Döküm sonunda bu çöplerin üstü 10-15 cm kalınlığında toprak örtü (günlük örtü) ile
kapatılırlar. Böylece koku, haşere üremesi, toz gibi olumsuz etkiler önlenir.
•
Depoya dolgu yapılmasına başlanıldığında ilk katı atık tabakası yüksekliği 2 m. olmadan,
ağır sıkıştırma araçları sahaya girmemelidir. Böylece depo tabanı geçirimsizlik sistemi ve
dren boruları zarar görmez.
•
Dolgu sırasında toz ve koku emisyonları mümkün mertebe önlenmelidir.
•
Sahaya düşen yağmur suları kontrol edilerek atıkların içine intikali önlenmelidir.
•
Sahaya çöp dökümü kontrollü olarak yapılmalı ve gaz bacalarının zarar görmeleri
önlenmelidir.
•
İşletme sırasında yeraltı ve yüzey suları kirletilmemelidir.
•
Günlük olarak depolanan atıkların miktarı ve cinsi gibi özelliklerinin bilinmesi için veriler
kaydedilmelidir.
•
Saha çevresine açılacak izleme-gözlem kuyuları vasıtasıyla depo
kaynaklanabilecek sızıntı suyu ve gaz yayılması kontrol altında tutulmalıdır.
•
Ayrıca saha içi yolların ve yüzeysel su kanallarının bakımı ve kontrolü periyodik olarak
yapılır.
23
sahasından
•
Döküme kapatılan bölgeler yeşillendirilerek, şev stabilitesi ve erozyon önlenir.
II.2.3. YAKMA
Yakma, çok sayıda ülkede nihai olarak düzenli depolama sahalarında bertaraf edilmesi
gereken atık miktarlarını azaltmak ve atıktan ısı ve elektrik enerjisi elde etmek için yaygın
şekilde kullanılan bir yöntemdir. Yakma işleminin yaygın şekilde kullanıldığı ülkeler arasında
Almanya, Fransa, Hollanda, Danimarka ve Japonya sayılabilir. Bu ülkelerin çoğunda atıklar;
kağıt, plastik ve yanabilir diğer madde oranları yüksek olduğu için genelde yüksek kalori
değerine sahiptir (6300-9400 kJ/kg arasında), nem oranları düşüktür (%35) ve kalıcı (inert)
maddelerin ve yanmaz nitelikteki diğer maddelerin oranı düşüktür.
Bu ülkelerde yakma teknolojisi oldukça gelişmiştir ve hala önemli bir sorun teşkil eden baca
emisyonları bir kontrol teknolojisiyle kontrol edilmektedir.
Evsel katı atıkların yakılması için iki temel teknoloji bulunmaktadır: Kütlesel Yakma ve
Akışkan Yatak.
Kütlesel Yakma nispeten basit bir seçenektir. Atıklar tipik olarak yakma odası içinde yavaşça
hareket eden bir ızgaranın üzerine beslenir, yanma sonucu açığa çıkan gazlar (elektrik
üretmek için) bir tribünden ve hava kirliliği önleme ünitelerinden geçirilir ve son olarak
bacadan atmosfere verilir. Yakma işleminden önce sadece atıkların içindeki büyük hacimli
atıklar ve basınçlı kutu gibi tehlike yaratabilecek maddeler ayıklanır.
Akışkan Yataklı Yakma işleminde, önceden işlemden geçirilen atıklar kum, kireç taşı,
alüminyum veya seramik malzeme gibi kalıcı maddelerle doldurulmuş ve yüksek basınçlı
hava verilerek 'akışkan' hale getirilmiş yanmaz kaplamalı silindirik bir fırına enjekte edilir. Bu
teknoloji dünya çapında nispeten daha az denenmiş bir teknoloji olmakla birlikte, çok esnek
bir şekilde işletilebilir ve kütlesel yakma tesislerine kıyasla farklı kalori değerine sahip çok
çeşitli atıkların yakılmasında kullanılabilir. Ancak kütlesel yakma teknolojisinin aksine, evsel
atıkların akışkan yataklı fırına verilmeden önce işlemden geçirilmesi gereklidir.
24
Şekil 4. Yakma Tesisi
II.2.4. KOMPOST
Kompostlaştırma işlemi uygun yöntem ve ekipmanlar kullanarak, katı atık içinde bulunan
organik maddelerin kontrollü bir şekilde mikroorganizmalar tarafından dekompoze
(çürütülerek) edilerek, toprak için çok önemli olan humus ayarında bir maddeye
dönüştürülmesidir. Kompostlaştırma sonucu elde edilen ürüne kompost denir.
Tüm dünyada ve özellikle Avrupa'da evsel atıkların kompostlaştırılması yakın zamanlarda
tekrar gündeme gelen bir konudur. Bu ilginin nedeni bazı ülkelerde organik atıkların düzenli
depolama tesislerinde bertaraf edilmesine sınırlama getirilmesinden kaynaklandığı gibi,
kompost kalitesinde ve kompostlaştırma tekniklerinde sağlanan gelişmeler de bu teknolojinin
tekrar gündeme gelmesine neden olmuştur.
Kompostlaştırma işleminden verim alabilmek için organik atıkların kaynağında ayrılmış
olmaları, özellikle de tarım sektöründen, gıda endüstrilerinden, pazarlardan, otel ve
restoranların mutfaklarından, park ve bahçelerden gelen atıkların kullanılması gerekir.
Kompostlaştırma temel olarak bir bertaraf yönteminden öte geri kazanım yöntemidir. Bu
sebeple eğer atık kompozisyonu uygun ise atık yönetiminde yer alması gereken bir sistemdir.
Yatırım maliyetlerinin yüksek olmasına karşın, atıkların değerlendirilmesi ve tekrar
ekonomiye katılması açısından ve çevre açısından önem arz eden bir sistemdir.
Kompostlaştırma yönteminin düzenli depolamaya bir alternatif değil, destekleyici bir sistem
olarak görülmesi uygun olacaktır. Ayıca evsel atıklar içindeki organik atıkların
kompostlaştırılması sonucu, mevcut depo alanlarının kullanım ömürleri artar, hem de bu
atıkların parçalanması sonucu ortaya çıkan zararlı gazlar en aza indirilmiş olur.
Üretilen kompostun birçok kullanım alanı mevcuttur. Bu yüzden pazarlamada sıkıntı pek
yaşanmaz. Özellikle tarla tarımında, bağlarda, arazi ıslahından, civcivler için yataklık olarak
ve belediyelerin park ve bahçelerinde kullanılmasının yanı sıra yakıt veya gözenekli tuğla
yapımında hammadde olarak da kullanılmaktadır.
Bugün kompostlama tekniklerin büyük gelişmeler sağlanmış olup bir çok kompostlama
tekniği mevcuttur. Ancak esas olarak iki türlü kompostlama yöntemi mevcuttur:
II.2.4.1. AEROBİK (HAVALI) KOMPOSTLAMA
Havalı kompostlama katı atık bünyesinde bulunan organik maddelerin oksijenli şartlarda
mikroorganizmalar tarafından parçalanması ve zararsız hale getirilmesi işlemidir.
25
Bu yöntemde tesis teknolojileri açısından iki gruba ayrılır:
a) Açık Sistemler (Statik Kompostlama Sistemleri): Küçük miktarda atığın
kompostlanabildiği daha çok köy ve küçük kasabalar için tavsiye edilen açık sistemlerdir.
Bu sistemler de katı atıklar hazırlandıktan sonra gerekiyorsa nem ayarlaması yapılır ve
yığınlar oluşturulur. Yığınlar atıkların oksijenle teması için her 3-7 günde bir aktarılır. 21
günlük bekleme süresinden sonra ham kompost olgunlaştırmaya bırakılır. Aktarma yerine
zorlanmış havalandırma yöntemi de kullanılabilir. Ancak havalandırma sistemi maliyeti
oldukça artırır.
b) Kapalı-Kontrollü Sistemler (Dinamik Kompostlama Sistemleri): Büyük şehir atıkları için
tavsiye edilen kapalı-kontrollü sistemlerdir. Bu tip sistemlerde genellikle fermantasyon
için kule-silolar veya döner reaktörler kullanılır. Bu sistemde kompostlaştırma süresi
oldukça kısalır. Parçalanarak hazırlanmış katı atıklar fermantasyon ünitesinden yavaş ve
devamlı bir şekilde geçerler. Bu sırada reaktöre hava verilerek fermantasyonun oluşması
sağlanır. Oldukça fazla mekanik ekipman ve yeterli proses kontrolü gerektiren bir sistem
olduğu için ilk yatırım ve işletme maliyetleri yüksektir. Bu sitemin işletilebilmesi için
kalifiye personele ve iyi bir yönetime ihtiyaç vardır.
II.2.4.2. ANAEROBİK (HAVASIZ) KOMPOSTLAMA
Bu sistem henüz fazla uygulanmamaktadır. Bu kompostlama teknolojisi geliştirme ve pilot
tesis uygulamaları safhalarındadır. Genelde büyükşehir için tavsiye edilmektedir. Havalı
sistemlere göre oldukça kompleks olan bu sistemin en önemli özellikleri; daha yüksek nem
oranında uygulanması (%65-85) ve komposta ilaveten yan ürün olarak enerji üretiminde
kullanılabilecek biogaz elde edilmesidir. Bu tür tesislerden elde edilen enerjinin %50 'si
sistemi işletmeye harcanmakta diğer %50'si ise arıtıldıktan sonra gaz olarak veya elektrik
enerjisine çevrilip satılabilmektedir. Net elektrik üretimi 150kw saat/ton organik atık olarak
verilmektedir.
II.2.5. DİĞER YÖNTEMLER
II.2.5.1. PİROLİZ
Piroliz, organik maddelerin gaz, sıvı ve katı bileşenler üretecek şekilde ısıl ayrışıma
uğramasıdır. Bu işlem daha sonra bu bileşenlerin ayrı ayrı yakılması ile devam eder.
Bu işlem aşağıdaki reaktörlerde uygulanabilmektedir;
•
İkili akışkan yatak sistemi,
•
Dışarıdan ısıtmalı bir damıtma, koklaştırma odası veya döner fırın,
•
İçinde, beslenen malzemenin türbülant bir akışla yeniden dolaştırılarak sıcak kömür ile
karıştırıldığı herhangi boş bir tüp şeklindeki reaktör.
Ürün üretimi ve işlemin ısıl verimliliği, beslenen malzemenin kalitesi ve işletme koşullarına
bağlı olarak değişkenlik gösterir. Düşük sıcaklıklarda daha yüksek miktarda zift ve kömür
üretilirken, yüksek sıcaklıklar gaz üretimini artırmaktadır.
26
II.2.5.2. PLAZMA ENERJİSİ YÖNTEMİ
Plazma Enerjisi ile yakma yönteminin atık imhasına uygulanması ve klasik yakma fırınlarının
yüksek teknolojisi ile tasarımlanması sorunu çözmüştür. Plazma yakma yöntemi atık
imhasında iki seçenek sunmaktadır.
Fosil yakıtlar kullanılarak yakılan atıklardan geri kalan ve hala zararlı durumda olan cürufu
tamamen zararsız bir ürün haline getirmek,
Atıkların doğrudan doğruya plazma yakma yöntemi ile yok etmek.
Her iki yöntemde de çöpten geriye kalan vitrifiye olmuş, inert, hiçbir şekilde çevreye
kimyasal tepkimeye girmeyen çakıl taşı özelliğindeki cüruf, çimento fabrikalarında dolgu
maddesi olarak kullanılabileceği gibi stabilize materyali olarak da yol yapımı, inşaat sektörü
gibi alanlarda da kullanılabilmekte ve bir ekonomik değer kazanmaktadır.
II.2.6. EKONOMİK AÇIDAN KARŞILAŞTIRMA
Atık bertarafı sistemlerini maliyet açısından karşılaştıracak olursak, 1 ton çöpün bertaraf
maliyeti şöyledir: (İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 1992)
Bertaraf Yöntemi
Maliyet
Geri kazanım
2.19 $
Düzenli depolama
8.40 $
Kompostlaştırma
10.49 $
Yakma
80.97 $
II.2.7. AKTARMA İSTASYONLARI
Mevcut toplama sistemleri incelendiğinde, katı atık toplama sistemlerinin ayrılmaz bir
bölümünü teşkil eden aktarma istasyonlarının Türkiye’de özellikle büyükşehir belediyeleri ve
atık yönetimi hizmetleri için birlik kuran belediyeler için bir ihtiyaç olduğu görülmektedir.
27
Belediyelerdeki mevcut çöp toplama araçlarının çoğu küçük ve eski araçlardır. Bunlar
özellikle bertaraf sahası uzakta ise taşıdıkları az çöp ile sahaya ulaşmak için uzun mesafeler
kat etmelerinin yanı sıra, eski olmaları sebebiyle sık sık da arızalanmaktadırlar. Böylece
zaman ve akaryakıt tüketimi artmakta ve belediyenin atık hizmetlerinin yürütülmesinde
performansı düşmektedir. Bugün akaryakıt girdileri belediyeler için büyük bir yük teşkil
etmektedir. Bu doğrultuda günümüzde belediyeler için aktarma istasyonlarının önemi hızla
artmaktadır.
Şekil 5. Aktarma İstasyonu
İlk etapta aktarma istasyonu belediyeye bir yük getirse de tesis işletmeye açıldığında,
akaryakıt, zaman, amortisman ve işçi gibi girdilerin düşeceği ve belediyenin atık yönetimi
hizmetlerinde performansının artacağı görülecektedir. Ancak yapılacak araştırmalar sonucu
aktarma istasyonu belediye için verimli ve gerekli görülürse tercih edilmelidir.
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre; katı atıkların taşınmasının ekonomik olmasını
sağlamak, taşıma hattındaki trafiğe fazla yüklenmemek için şehirlerin merkezi yerlerinde
aktarma istasyonları kurulabilir. Bu istasyonlarda küçük hacimli araçlarla toplanan katı
atıkların daha büyük hacimli araçlara aktarılarak, bu araçlarla işleme ve depo yerlerine
taşınması sağlanır. Aktarma direkt taşıma aracına yapılabileceği gibi, bir ara depoya
boşaltıldıktan sonra, yeni araca doldurmak şeklinde dolaylı olarak da gerçekleştirilebilir.
Aktarma istasyonlarının koku, toz, gürültü ve görünüş yönünden çevreyi kirletmemesi için
boşaltma ve yükleme işlemlerinin yapıldığı yerler, kapalı olarak inşa edilmelidir.
Aktarma istasyonlarının çeşitli tasarım esaslarına göre ve düşük seviyedeki basit
teknolojilerden son derece gelişmiş yüksek teknolojilere kadar çeşitli seviyelerde
projelendirilmeleri ve inşa edilmeleri mümkündür.
28
Aktarma istasyonu planlanıyor ise özellikle küçük belediyeler için işletme maliyeti düşük
ancak temel unsurları taşıyan aktarma istasyonu teknolojisi seçilmelidir. Büyük belediyeler
için daha komplike ve gelişmiş yüksek teknolojilerin seçilmesi daha verimli olacaktır.
(İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 1992)
III. BÖLÜM
III. SİNOP ÖRNEĞİ
III.1. PROJENİN AMACI
Sinop İli’nin katı atık sorununa çözüm getirmek amacı ile Sinop (Merkez) başta olmak üzere
Gerze ve Erfelek Belediyelerinin bir araya gelerek oluşturdukları Birliğin katı atıklarının Katı
Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde belirtilen kriterler çerçevesinde mühendislik tasarım
projesinin yapılmasıdır.
III.2. DAHA ÖNCE YAPILAN ÇALIŞMALAR
İller Bankası tarafından Sinop, Erfelek, Gerze Belediyeleri için ortak katı atık bertaraf tesisi
projesi hazırlatılmış ve 2000 yılında onaylanmıştır. Ancak Çevre ve Orman Bakanlığı’nın
görüşleri doğrultusunda, Projenin güncellenmesi gerekmektedir. ( Sinop Belediyesi, 2002)
III.3. KAPSAM
Proje kapsamında günümüz atık miktarı ve kompozisyonu doğrultusunda, depolama sahasının
projelendirilmesi yapılmıştır. Mevcut projenin revize edilmesi kapsamında, aşağıdaki konular
yer almaktadır;
•
Katı atık düzenli depolama lotları,
•
Hafriyat planı ve sedde sistemi,
•
Taban izolasyonu,
•
Sızıntı suyu toplama ve arıtma sistemi,
•
Atık tabakaları ve nihai dolum hali,
•
Nihai örtü sistemi,
•
Peyzaj
•
Gaz toplama sistemi
29
•
Yeraltı suyu drenajı
•
Yüzey suyu drenajı
•
Şev stabilite hesapları
•
Saha ulaşım yolu ve kontrol yolu.
Revizyon kapsamında yer almayan konularda İller Bankası tarafından hazırlatılmış olan proje
raporuna uyulmuştur. (Sinop Belediyesi, 2005, 4)
III.4. PROJE BÖLGESİ İÇİN GENEL BİLGİLER
III.4.1. KONUM
Sinop İli, Orta Karadeniz Bölgesi’nde ve Türkiye’nin de en kuzey noktasında üç tarafı deniz
ile çevrili bir yarımadada bulunmaktadır. Batısında Kastamonu, güneydoğusunda Çorum ve
doğusunda Samsun’un yer aldığı Sinop, 41°12’ - 42°06’ kuzey enlemleri ve 34°14’-35°26’
doğu boylamları arasındadır. Sinop’un Türkiye’deki yeri Şekil 6’daki haritada gösterilmiştir.
(Sinop Belediyesi, 2005, 5)
30
Şekil 6. Sinop’un Türkiye’deki Yeri
31
III.4.2. DEPOLAMA SAHASI İÇİN BİLGİLER
III.4.2.1. DÜZENLİ DEPOLAMA SAHASI YERİ
Proje sahası, Sinop İli Merkez ilçe sınırları içerisinde, 41o56’25’’ kuzey enlemi 35o02’40’’
doğu boylamı coğrafi koordinatları üzerinde, batısında Sinop-Gerze Devlet Karayolu,
doğusunda Eldevüz, kuzeyinde Yenimahalle ve güneyinde Uzungürgen köyleri ile
sınırlandırılmış Meşedağı Mevkii ile anılan bölgede yer almaktadır. Yaklaşık 130-150 ha
alana sahip olan bölge, orman amenajman haritalarında “meşe ormanı” vasfı ile belirtilmiştir.
Düzenli katı atık depolama sahası olarak projelendirilmesi düşünülen kısım yukarıda sınırları
tarif edilen bölge içerisinde, bölgenin kuzeydoğusunda yaklaşık 20 ha alanı kapsamaktadır.
Saha, kuzeyden güneye hafif yamaç biçiminde +60 m kotundan başlayarak 260 m boyunca
+90 m kotuna kadar yükselerek (% 11 eğim) daha sonra aynı kotta +140 m daha uzanıp,
doğudan batıya doğru ise aynı eş yükseltiler biçiminde hafif dalgalanma gösterip ortada su
toplama çanağı oluşturarak yaklaşık 450 m boyunca devam etmektedir. (Sinop Belediyesi,
2005, 7)
III.4.2.2. LOKASYONU
Düzenli depolama sahası olarak seçilen alan Meşedağı mevkiinde, Sinop’un güney batısında
yaklaşık 12 km mesafede yer almaktadır. Sinop-Erfelek yolu üzerinde 12 km mesafeden 1 km
lik bağlantı yolu ile sahaya ulaşım yapılmaktadır. Sahanın 1000 m civarında herhangi bir
yerleşim yeri bulunmamaktadır. En yakın yerleşim 1250 m güneydoğusundaki Eldevüz
Mahallesidir. (Sinop Belediyesi, 2005, 18)
III.4.2.3. ARAZİNİN MEVCUT KULLANIMI VE ÖZELLİKLERİ
Proje bölgesine yönelik olarak seçilen Meşedağı mevkiindeki alan için yaklaşık bir hesap
yapılarak depolama ihtiyacının karşılanması hedeflenmiştir. Depolama sahası yaklaşık 20
hektar büyüklüğündedir. Arazinin kuzey, batı, güney ve doğu kesimi yoğun orman ile
kaplıdır. Saha ise ağaçlar ile kaplıdır. Sahanın topografyası katı atık depolama amacına uygun
olarak düzenlenecektir. Proje Revizyonu kapsamında katı atık depolama sahasının yaklaşık 3
hektarında da düzenli depolama yapılacaktır. Depolama sahasında, taban eğimleri azami 1/4
olacak şekilde hazırlanacak olan depolama alanında emniyetli dolum eğimleri kullanılarak 15
yıllık proje ömrü için hesaplanan katı atıkların düzenli depolama ile bertaraf edilebileceği
belirlenmiştir. Katı atık sahasının hacim ve alan hesaplamalarında sedde, taban izolasyonu,
günlük ara örtü, son örtü hacimleri de dikkate alınmıştır. (Sinop Belediyesi, 2005, 18)
32
III.4.2.4. BERTARAF TESİSİNE ULAŞIM
Depolama sahasına ulaşım Sinop - Erfelek yolu üzerinden sağlanacaktır. Bu yolun 12.
km’sinde sola dönülerek yaklaşık 1 km uzunluğunda bağlantı yolu sayesinde sahaya
ulaşılmaktadır. (Sinop Belediyesi, 2005, 20)
III.4.2.5. JEOLOJİK ÖZELLİKLER
Düzenli katı atık depolama sahası olarak projelendirilmesi düşünülen kısım yukarıda sınırları
tarif edilen bölge içerisinde, bölgenin kuzeydoğusunda yaklaşık 20 ha alanı kapsamaktadır.
Sinop-Gerze-Erfelek katı atık düzenli depolama sahasının planlanmasına yönelik olarak
ayrıntılı Jeoteknik inceleme çalışması daha önceden hazırlanmış uygulama projesi aşamasında
gerçekleştirilmiştir. Jeoteknik inceleme çalışmasında sahanın jeolojik ve hidrojeolojik
çalışmaları yapılmış ve zemini temsil eden numuneler üzerinde laboratuvar çalışmaları
gerçekleştirilmiştir.
Bölgede hakim jeolojik birim olarak metamorfitler, çakıltaşı, kireçtaşı, türbiditik kumlu
kireçtaşı, şey-marn, volkanik tüf, dayk ve bazalt sayılabilir. Bölge yoğun tektonizma etkisinde
kaldığından özellikle jeosenklinallerin yaygınlığı göze çarpmaktadır. Jeomorfolojik bakımdan
lagün, falez vb. oluşumların mevcudiyeti bakımından bölgede birçok araştırma yapılmıştır.
Sismografik açıdan incelendiğinde Sinop İli’nin, Marmara Denizi’nden başlayıp Bolu,
Amasya, Erzincan’dan Van Gölü’ne kadar uzanan Anadolu fay hattının kuzeyinde ve fay
hattının etki alanına oldukça uzakta kalmakta olduğu görülmektedir. İl, Sinop Afet İşleri
Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmış olan Türkiye Deprem Bölgeleri haritasında 4.
Deprem Bölgesi’nde yer almaktadır. Anılan kaynağa göre Sinop ve yöresinin deprem
özellikleri Şekil 7’de verilmektedir. (Sinop Belediyesi, 2005, 20)
Şekil 7. Sinop ve Yöresinin Deprem Özellikleri (Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 1996)
33
III.4.2.6. HİDROJEOLOJİ
Genel jeolojik özellikler Proje Bölgesi’nde, genellikle geçirimsiz bir yapının bulunduğunu ve
yeraltı su potansiyelinin oldukça düşük olduğunu göstermektedir. Yerinde yapılan
gözlemlerde de, proje alanının yeraltı suyu açısından bir önemi olmadığı saptanmıştır.
İklimsel dağılım nedeniyle sahil şeridinde, kışın bol yağış ve ılık bir hava hakim olup yazın
sıcak ve yağmurlu bir rejim seyretmekte, denizden uzak güney kesimde ise, kışların soğuk ve
yağmurlu, yazların sıcak olduğu görülmektedir. Sinop çevresinde yerüstü su kaynakları tespit
edilmiş olup debilerinin 0.02 lt/sn ile 4.12 lt/sn arasında değiştiği ölçümlerle belirlenmiştir.
III.5. KATI ATIK DÜZENLİ DEPOLAMA SAHASI GENEL YERLEŞİMİ
Katı atık düzenli depolama sahalarında gerekli olan ve proje bölgesi katı atık düzenli
depolama sahasında uygulanacak olan idari tesis ve üniteler aşağıda listelenmiştir:
•
Bekçi binası (12)
•
Kantar binası (13 ) ve elektronik tartı ünitesi (16)
•
Halk katı atık döküm alanı (S107) ve katı atık söndürme alanı (S108)
•
İdare binası (9)
•
Tekerlek yıkama ünitesi (17)
•
Garaj ve atölye binası (11)
•
Otoparklar (18)
•
Çit
•
Sızıntı suyu havuzu ve arıtma tesisi (S109)
•
Ayırma tesisi (10)
•
Katı atık lotları (S101-S102-S103)
•
Tıbbi atık lotları (S104)
•
Günlük örtü depolama alanı (S105)
•
Pilot kompost tesisi (S110)
•
Pompa İstasyonu (21)
Depolama sahası, tüm tesisleri ile birlikte Genel Yerleşim Planında (Şekil 8) görülmektedir
34
Şekil 8. Genel Yerleşim Planı
(Sinop Belediyesi, 2005, Ekler)
III.5.1. BEKÇI BINASI (12)
Yoldan depolama sahasına giriş iki tarafa açılan sürgülü kapı ile sağlanacaktır. Bekçi Binası
tesisin girişinde yer alacaktır. Kontrol görevlisinin çalışmasına imkan verecek boyut ve
şekilde düzenlenmiştir. Tesise giriş ve çıkış bekçi tarafından kontrol edilecektir. (Sinop
Belediyesi, 2005, 22)
III.5.2. KANTAR BINASI (13) VE ELEKTRONIK TARTI ÜNITESI (16)
Depolama sahasına ulaşacak katı atık toplama aracı, kantar binası yanında yol üzerinde yer
alan kantar üzerinde durarak taşıdığı atık miktarı belirlenecektir. Bilgisayar destekli tartımlar
kantar binası içerisinden izlenerek otomatik kayıt tutulacaktır. Atık toplama aracı buradan
ulaşım yolu sayesinde atıkları dökeceği bölüme devam edecektir. Kantar, atık toplama
araçlarının tartımına olanak sağlayacak şekilde 50 ton kapasiteli olarak boyutlandırılmıştır.
Tesise getirilen atıkların, toplanan atıkların içerisinde bulunan kızgın küllerle tutuşturulması
ihtimaline karşı yangın hidrantları ile donatılmış bir platform, yanan çöpleri söndürme alanı
olarak planlanmıştır. (Sinop Belediyesi, 2005, 22)
35
III.5.3. HALK KATI ATIK DÖKÜM (S107) ALANI VE KATI ATIK SÖNDÜRME
ALANI (S108)
Hava şartlarının, katı atık sahasına erişimi engellediği veya aciliyet gösteren durumlarda
geçici süre için katı atık dökmek amacıyla bir alan düzenlenmiştir. Normal şartlar altında bu
alan halk tarafından kullanılabilecek ve sahada atıklar geçici olarak depolanabilecektir. Bu
alan zemin seviyesinde bir platform olacaktır. Söz konusu durumlarda atık toplama araçları
atıklarını bu alana dökerek tesisi en kısa yoldan terk etme olanağını bulmaktadırlar. (Sinop
III.5.4. İDARE BINASI (9)
Depolama sahasının idari merkezini bu tesis oluşturmaktadır. Tek katlı bir yapı olan idare
binası, konum olarak atık sahasının giriş noktasına yakın bir yerde bulunmaktadır.
Bina içerisinde oluşturulacak laboratuvarda, ölçüm programı dahilinde, yüzey suyu, sızıntı
suyu, yer altı suyundan alınacak örneklerin analizleri yapılacaktır. (Sinop Belediyesi, 2005,
24)
III.5.5. TEKERLEK YIKAMA ÜNITESI (17)
Depolama sahasından dışarıya olası kirlilik taşınmasını engellemek için tekerlek yıkama
ünitesi düzenlenmiştir. Ünite hem katı atık sahasından hem de acil katı atık döküm alanından
dönecek katı atık toplama araçlarının tekerleklerinin yıkanmasına imkan verecektir. (Sinop
III.5.6. GARAJ VE ATÖLYE BINASI (11)
Atölye ve garaj, düzenli depolama sahasında kullanılacak kompaktör, dozer gibi ekipmanın
bakımı ve onarımı için kullanılacaktır. Bu amaca yönelik olarak tam kapasiteli bir atölye
planlanmıştır. Bu ünitede duş, tuvalet ve soyunma odası yer alacaktır. (Sinop Belediyesi,
2005, 24)
III.5.7. OTOPARK (18)
Depolama sahası içerisinde iki farklı otopark düzenlenmiştir. Otoparklardan bir tanesi gelen
çöp kamyonlarına hizmet verecektir. Diğeri personel tarafından kullanılacaktır. (Sinop
III.5.8. ÇİT
Katı atık sahası, tesis ve üniteleri içine alan depolama sahası tel çit ile çevrelenmektedir. Bu
çit depolama sahasına giriş ve çıkışı kontrol altına almaktadır. Rüzgar etkisi ile muhtemel
kağıt vb. malzemenin uçuşarak taşınmasını ayrıca her türlü hayvanın saha içine girişini de
engellemektedir. (Sinop Belediyesi, 2005, 24)
III.5.9. SIZINTI SUYU HAVUZLARI (S109)
Katı atık sahasının taban izolasyonunda yer alacak ayrı bir toplama sistemi ile toplanacak
sızıntı suyu lagünlerde toplanacak ve lagünlerin kapasitesinin dolmasına yakın sızıntı suyu
karakteristiğine uygun bir paket arıtma seçilecektir.
Arıtma tesisine, sızıntı suyu havuzundan gelen atıksular verilecektir. Bu ünitelerde düzenli
aralıklarla kalitatif ve kantitatif ölçümler yapılarak, ölçüm programında kaydedilecektir.
36
III.5.10. AYIRMA TESISI (10)
Proje bölgesi katı atık düzenli depolama sahası projesi, organik ve değerlendirilebilir atıkların
ayrı toplanması esasına göre düşünülmüş ve katı atık sahasında organik atıklar depolanacak,
değerlendirilebilir atıklar ise atık ayırma tesisinde cam, metal, plastik, kağıt-karton gibi
bileşenlerine ayrılacaktır. Bu amaca yönelik olarak depolama sahası girişinde bir atık ayırma
tesisi planlanmıştır. Atık ayırma tesisi günlük 10 ton ayırma kapasitesine göre planlanmıştır.
Atık ayırma tesisinde ayrı toplanmış Geri Kazanılabilen Atıklar (GEKA) niteliğindeki
malzemenin sınıflandırılması için elle ayırmanın uygun olduğu kabul edilmiştir. Tesise çöp
kamyonu dışında sıkıştırmasız ayrı bir araçla toplanarak gelen ambalaj atığı poşetleri, görevli
yardımıyla yırtılarak, malzeme besleme bunkerine dökülür ve yükleme – yükseltme
konveyörü yardımıyla ön ayırma bandına ulaştırılır. Ön ayırma bölümünde gazete kağıdı,
karton, beyaz kağıt, iri teneke ve plastikler ayrılır. Ön ayırmanın amacı söz konusu
malzemelerin döner tambura girerek kalitelerinde olabilecek bozulmaları ve hacimli olmaları
sebebiyle tambur ve ana ayırma bandı arasındaki muhtemel sıkışmaları önlemektir. Kaba
bölümü ayrılan malzemeler döner bir tamburun içine konveyör bandın üstünden dökülür.
Tamburda dane çapı 5 cm’den küçük olan malzemeler (taş, toz, izmarit vs) ayrılır ve kalan
malzemeler konveyör bandın üstüne homojen bir şekilde dökülür. Bu kısımda ise PET, PVC,
PE, PP, PS, alüminyum, cam ve lamine kartonlar elle, metaller ise manyetik bir seperatör ile
otomatik olarak ayrılacaktır. Bandın sonuna kadar gelen değerlendirilemeyecek malzemeler
ise düzenli depolama alanına gönderilir. Bu şekilde ayrılan atıkların günlük olarak
sınıflandırılarak, preslenmesi ve tartılması sayesinde verimli bir işletme sağlanması
beklenebilir. (Sinop Belediyesi, 2005, 26)
III.5.11. TESIS AYDINLATMASI
Meşedağı katı atık düzenli depolama sahasında giriş bölgesinde ve özellikle saha içi yollar
boyunca aydınlatma olacaktır. (Sinop Belediyesi, 2005, 27)
III.5.12. GÜNLÜK ÖRTÜ DEPOLAMA SAHASI
Atıkların üzerinin günlük olarak örtülmesi; sinek, koku ve haşaratların çevrede oluşmasını
engellemek için yapılması gerekmektedir. Bu amaçla saha içerisinde günlük örtü toprağının
depolanacağı bir saha düşünülmüştür. Bu örtü için gereken depolama hacmi 2 metre
kalınlığındaki bir çöp için 0,15 m örtü toprağı gerektiği düşünülerek hesaplanırsa;
2030 yılı için 52664 * (0,15/2,00) = 3950 m³/yıl
3950 m³/yıl / 52 hafta/yıl = 76 m³
Buna göre ayrılmış olan 200 m³ lük örtü toprağı sahası yaklaşık 3 haftalık ihtiyaca karşılık
gelmektedir. (Sinop Belediyesi, 2005, 27)
III.6. NÜFUS PROJEKSİYONLARI
Projede kullanılacak katı atık miktarının hesaplanmasına yönelik en önemli parametrelerden
biri proje bölgesinin nüfus tahminidir. Nüfus tahminleri için Tablo 1’de belirtilen resmi nüfus
sayım sonuçları analiz edilmiştir.
37
Tablo 1. Proje Bölgesi Kentsel Nüfus Sayımı Sonuçları (DİE, 2000)
Yıllar
Sinop
Gerze
Erfelek
Toplam
1940
4 838
3 412
-
8 250
1945
4 995
4 272
-
9 267
1950
5 780
4 320
-
10 100
1955
7 307
3 925
-
11 232
1960
10 214
4 680
1 890
16 784
1965
13 354
5 387
2 244
20 985
1970
15 096
6 823
2 554
24 473
1975
16 098
7 313
4 634
28 045
1980
18 328
6 327
3 066
27 721
1985
23 148
7 370
3 672
34 190
1990
25 537
8 609
4 262
38 408
1997
2000
28 574
30502
8 976
10013
4 072
3659
41 622
44174
Görüldüğü üzere değerler arasında nüfusların aniden artış veya azalma gösterdiği süreksizlik
noktaları bulunmaktadır. Bunun nedeni, eldeki verilerin başlangıç yılı olan 1940 yılından bu
yana Sinop İli’nde yer alan idari birimlerin sayısının ve sınırlarının değişim göstermesidir.
Öyle ki, 1940 yılında Sinop (Merkez), Ayancık, Boyabat ve Gerze ilçelerinden ibaret olan
Sinop İli’nde, bu ilçelere 1950-55 yılları arasında Duragan, 1955-60 yılları arasında Erfelek
ve Türkeli, 1985-90 yılları arasında Dikmen ve Saraydüzü ilçeleri katılmıştır. Dolayısıyla,
proje bölgesi kapsamında incelenen üç ilçeye (Sinop-Merkez, Gerze, Erfelek) dahil olan bir
nüfusun belli dönemlerde yapılan sayımlarda başka ilçelere dahil edilmesi durumu söz konusu
olmuştur. (Sinop Belediyesi, 2005, 27)
1950 yılına kadar 6094 km² olan Sinop İli yüzölçümü, 1950-55 arasında idari sınırlarında
yapılan tadilat nedeniyle 11 km² azalmış, 1955-60 yılları arasındaki yeni düzenlemelerle 221
km²’lik bir bölgeyi daha kaybederek 5862 km²’lik bugünkü sınırlarına çekilmiştir. Bu dönem
süresince Duragan, Erfelek ve Türkeli ilçeleri teşkil edilmiş ve bu nedenle 1960 yılına kadar
proje bölgesi içinde yer alan Merkez İlçe 275 km², Gerze İlçesi 371 km² küçülmüştür. Bu
durum nedeniyle istatistiksel çalışmada hataları azaltmak gayesiyle her üç ilçe için de ilk
ortak verilerin mevcut olduğu 1960 yılı nüfusu, veri kümesinin başlangıcını oluşturmuştur.
Proje bölgesinin nüfus seyir eğiliminin sorunsuz takip edildiği dönem 1960-1985 arasındaki
25 senelik dönemdir. 1985-90 yılları arasında Boyabat İlçesi’nden 226 km² ayrılarak
Saraydüzü İlçesi ve Gerze İlçesi’nden 467 km² ayrılarak Dikmen İlçesi kurulmuştur.
Dolayısıyla çoğalma eğrisinin temsil edici niteliğinin bozulmaması açısından 1990 ve 1997
yıllarına ait nüfus verilerinde, eskiden proje bölgesi içinde yer alan Dikmen nüfusunun
Gerze’ye dahil edilerek, artış katsayılarının hesaplanması daha doğru gözükmektedir. Ancak
Proje Bölgesi’nin gerçek sınırları belirlenmiş olduğu ve gelişimini şu andaki nüfusun tayin
edeceği göz önünde bulundurularak projeksiyonlara esas teşkil edecek değer olarak 2000 yılı
nüfus verileri kullanılacaktır.
38
Düzenli depolama projesine esas alınacak nüfuslar İller Bankası Yöntemi ile hesaplanan
nüfuslardır. (İller Bankası, 2004)
İller Bankası Yöntemi
İller Bankası yönteminde iki nüfus sayımı arasındaki nüfus artış katsayısı aşağıdaki formül ile
hesaplanmaktadır:
p = [ ( Ny / Ne )1 / a - 1 ] x 100
p = Nüfus artış katsayısı
Ny = Şehrin son nüfus sayımı sonucu
Ne = Şehrin nüfus artışına baz alınan daha önceki nüfus sayım sonucu
a = İki nüfus sayımı arasındaki yıl farkı
En son nüfus sayımı ile önceki nüfus sayımları arasında hesaplanan p katsayılarının
ortalaması alınarak, p* değeri hesaplanmakta,
k
p* = (1/k) x Σ pi
i=1
k = Hesaplanan p değerlerinin sayısı,
ve aşağıdaki formül kullanılarak gelecekteki proje nüfusu değerleri tahmin edilmektedir:
N = Ny x ( 1+ p*/100 )n
N = Gelecek nüfus (kişi)
Ns = Son nüfus sayım sonucu (kişi)
p*= Nüfus artış katsayısı
n = Hesaplanması istenen yıla kadar geçecek süre (yıl)
İller Bankası yöntemine göre yapılan nüfus artış katsayıları hesabı Tablo 2’de verilmiştir. İller
Bankası yöntemine göre p katsayısının %3’den büyük çıkması durumunda p=%3 alınması ve
%1’den küçük hesaplanması durumunda da p=%1 alınması kabul edilmektedir.. Sinop
(Merkez), Gerze ve Erfelek için p değerleri sırasıyla %2.32,%1 ve %1,16 olarak tespit
edilmiştir. Bu katsayılara göre yapılan nüfus projeksiyonlarının hesabı ise Tablo 3’de
verilmiştir.
Kırsal Nüfus
39
Proje bölgesinde nüfus hesaplarına dahil olmayan ancak mücavir saha içerisinde yer alması
nedeniyle belediye tarafından çöpleri toplanan köylerde bulunmaktadır. Bu köylerin 1997 yılı
nüfus değerleri aşağıdadır. (Kaynak: Sinop, Gerze, Erfelek Ortak Katı Atık Tatbikat
Projesi,2000)
Korucuk Köyü
1597 kişi
Bostancılı Köyü
985 kişi
Akliman Köyü
160 kişi
Osmaniye Köyü
870 kişi
Toplam
3612 kişi
Sinop Merkezi’nin 1997 kentsel nüfusuna oranlarsak;
3612 / 28574 =0,13
olarak bulunur. Buna göre kırsal kesimdeki nüfus artışı nüfus Sinop (Merkez) ile aynı
kalacağı kabulü ile Sinop(Merkez) nüfusunun % 13 ‘ü alınarak hesaplanacaktır. (Sinop
Turist Nüfusu
Bölgede 3 aylık bir dönemde turizmde canlılık görülmektedir. Sinop Valiliği’nce yapılan
çalışmadan elde edilen bilgilere göre, yazın 3 aylık dönemdeki turistik nüfus, kentsel nüfusun
%75 mertebesindedir. Buna göre 3 aylık dönem dışında pik faktörü 1 kabul ederek ağırlıklı
ortalama katsayısı(k ort) ;
K ort = 1,75*3+9*1,00 =1,19
12
olarak hesaplanmıştır.
Kritik nüfus artışı hesaplamaları, Sinop, Gerze ve Erfelek Belediyelerinin nüfus toplamının
%19 u alınarak hesaplanmıştır. (Sinop Belediyesi, 2005, 30)
Tablo 2. İller Bankası Nüfus Artış Katsayıları
40
SİNOP(MERKEZ)
GERZE
ERFELEK
Yıl
Nüfus
P
P kabul
Nüfus
P
P kabul
Nüfus
P
P kabul
1960
10214
2,7728290428
2,773
1890
1,6652458313
1,665
10214
-0,0496753565
1,00
1965
13354
2,3879990084
2,388
2244
1,4067454029
1,406
13354
-0,8192874437
1,00
1970
15096
2,3722419237
2,372
2554
1,2056403788
1,205
15096
-1,3591640073
1,00
1975
16098
2,5893447055
2,589
4634
-0,9404717990
1,00
16098
-1,8813211848
1,00
1980
18328
2,5795198786
2,580
3066
0,8880000619
1,00
18328
-2,9775008927
1,00
1985
23148
1,8562437407
1,856
3672
-0,0236411165
1,00
23148
-5,4336305393
1,00
1990
25537
1,7925148504
1,793
4262
-1,5139098727
1,00
25537
-8,9375283373
1,00
1997
28574
2,2003599642
2,200
4072
-3,5020219845
1,00
28574
-29,4986025870
1,00
P ort
2,32
P ort
1,16
P ort
1,00
(İller Bankası, 2004)
Tablo 3. İller Bankası Yöntemine Göre Nüfus Projeksiyonları
YILLAR
SİNOP
ERFELEK GERZE TOPLAM KIRSAL TURİZM GENELTOPLAM
2000
30502
3659
10013
44174
3965
8393
2001
31210
3701
10113
45024
4057
8555
57637
2002
31934
3744
10214
45892
4151
8720
58764
2003
32675
3788
10316
46779
4248
8888
59914
2004
33433
3832
10420
47684
4346
9060
61090
2005
34208
3876
10524
48608
4447
9236
62291
2006
35002
3921
10629
49552
4550
9415
63517
2007
35814
3967
10735
50516
4656
9598
64770
2008
36645
4013
10843
51500
4764
9785
66049
2009
37495
4059
10951
52505
4874
9976
67356
2010
38365
4106
11061
53532
4987
10171
68690
2011
39255
4154
11171
54580
5103
10370
70053
2012
40166
4202
11283
55651
5222
10574
71446
2013
41097
4251
11396
56744
5343
10781
72868
2014
42051
4300
11510
57861
5467
10994
74321
2015
43027
4350
11625
59001
5593
11210
75805
41
2016
44025
4401
11741
60166
5723
11432
77321
2017
45046
4452
11858
61356
5856
11658
78870
2018
46091
4503
11977
62571
5992
11889
80452
2019
47161
4555
12097
63813
6131
12124
82068
2020
48255
4608
12218
65081
6273
12365
83719
2021
49374
4662
12340
66376
6419
12611
85405
2022
50520
4716
12463
67699
6568
12863
87129
2023
51692
4771
12588
69050
6720
13120
88890
2024
52891
4826
12714
70431
6876
13382
90688
2025
54118
4882
12841
71841
7035
13650
92526
2026
55374
4938
12969
73281
7199
13923
94403
2027
56658
4996
13099
74753
7366
14203
96322
2028
57973
5054
13230
76256
7536
14489
98282
2029
59318
5112
13362
77792
7711
14781
100285
13496
79361
7890
15079
102331
2030
60694
5172
Yapılan nüfus projeksiyonunun kıyaslanabilmesi için proje bölgesinde daha önceden yapılmış
projeksiyonlar Tablo 4 de verilmiştir. Tablodan da görüldüğü gibi nüfus tahminleri birbirine
oldukça yakındır.
Tablo 4. Proje Bölgesi Nüfus Projeksiyonları
Yıllar Kanalizasyon İçme suyu
İmar Planı
Proje
2000
Projesi
34 883
Projesi
37 148
Üstel
50 545
Log.
41 611
2.Derece
35 431
Nüfusu
56 532
2005
40 695
44 721
63 892
49 833
40 004
62 291
2010
47 475
53 839
68 690
2015
55 384
64 817
75 805
2020
64 612
78 029
83 719
2025
75 377
93 937
92 526
2030
102 331
III.7. ATIK PROJEKSİYONU
Katı atık düzenli depolama sahasına gelecek olan atık miktarının belirlenmesi, tesisin doğru
projelendirilmesi açısından oldukça önem teşkil eder. Proje bölgesinde oluşacak atık
miktarları Tablo 5 de verilmiştir. Geri kazanılabilir atık miktarı %18 olmasına rağmen bunun
42
tamamı ayrıştırılamamaktadır. Atıkların kaynağında ayrı toplanmaması nedeniyle geri
kazanılacak atık miktarında yüksek miktarda kayıp olmaktadır. Bu nedenle atık projeksiyonu
yapılırken geri kazanılır atık miktarı yaklaşık olarak %6 alınmıştır. (Sinop Belediyesi, 2005,
32)
Tablo 5. Atık Projeksiyonu
YIL
NÜFUS
GERİ
KAZANILA
N MİKTAR
EVSEL NİTELİKLİ KATI
ATIK
DEPOLANACAK
ATIK MİKTARI
DEPOLANACAK
EKLENİK ATIK
kg/kişi/gün
ton/gün
ton/yıl
ton/yıl
ton/yıl
m3/yıl
m3/yıl
2005
62291
0,9
56
20440
1226
19214
27449
27449
2006
63517
0,9
57
20805
1248
19557
27939
27939
2007
64770
0,9
58
21170
1270
19900
28429
56368
2008
66049
0,9
59
21535
1292
20243
28919
85287
2009
67356
0,9
61
22265
1336
20929
29899
115186
2010
68690
0,9
62
22630
1358
21272
30389
145575
2011
70053
0,9
63
22995
1380
21615
30879
176454
2012
71446
0,9
64
23360
1402
21958
31369
207823
2013
72868
0,9
66
24090
1445
22645
32350
240173
2014
74321
0,9
67
24455
1467
22988
32840
273013
2015
75805
1,2
91
33215
1993
31222
44603
317616
2016
77321
1,2
93
33945
2037
31908
45583
363199
2017
78870
1,2
95
34675
2081
32594
46563
409762
2018
80452
1,2
97
35405
2124
33281
47544
457306
2019
82068
1,2
98
35770
2146
33624
48034
505340
2020
83719
1,2
100
36500
2190
34310
49014
554354
2021
85405
1,2
102
37230
2234
34996
49994
604348
2022
87129
1,2
105
38325
2300
36025
51464
655812
2023
88890
1,2
107
39055
2343
36712
52446
708258
2024
90688
1,2
109
39785
2387
37398
53426
761684
2025
92526
1,2
111
40515
2431
38084
54406
816090
2026
94403
1,2
113
41245
2475
38770
55386
871476
2027
96322
1,2
116
42340
2540
39800
56857
928333
2028
98282
1,2
118
43070
2584
40486
57837
986170
2029
100285
1,2
120
43800
2628
41172
58817
1044987
2030
102331
1,2
123
44895
2694
42201
60287
1105274
43
Not: Atık yoğunluğu 0,7 ton/ m3 alınmıştır.
Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi tarafından Sinop (Merkez) için Evsel Katı Atık
malzeme dağılımının izlenmesine ilişkin yapılan çalışmalarda, merkeze ait çöp
karakteristiğinin çevre ilçelerle farklılık göstermediği saptanmıştır. Bu nedenle Sinop
(Merkez)’e ait geri kazanım miktarı tüm proje sahası için aynı kabul edilebilir. Bu çalışma da
geri kazanım potansiyeli % 18 olarak belirtilmektedir. Yapılan atık projeksiyonunda geri
kazanılan miktar hesaplarında bu değer baz alınmıştır. Şekil 9 de Sinop için Evsel Atık ve
Geri Kazanılabilir Atık miktarları gösterilmektedir. (Sinop Belediyesi, 1997).
İnorganik Kökenli
Kül/Cüruf/Diğer
%14
Kağıt/Karton
%44
Metal
Alüminyum/Çelik
Geri Kazanılabilir
%17
Malzeme
%18
Organik Kökenli
Plastik
Yiyecek/Tekstil/
PET/PVC/PP/PS/PE
Naylon/Bahçe Atıkları
%17
%68
Cam
Renksiz/Yeşil/Kahverengi
%22
Şekil 6,1 Sinop(Merkez) için EKA ve GEKA malzeme dağılımı
Şekil 9. Sinop (Merkez) İçin EKA ve GEKA Malzeme Dağılımı
III.8. KATI ATIK DEPOLAMA SAHASI
Sahada ortalama rüzgar hızı 6,5 m/sn ve kuzeybatı yönündedir. Kuzeybatı yönünde bir
yerleşim olmadığı için çevrede kokudan dolayı bir rahatsızlık oluşması ihtimali yoktur. Saha,
proje bölgesinin yaklaşık 15 yıllık katı atık depolama ihtiyacını karşılamaktadır. Bu
hesaplamalarda I.Etap depolama sahası alanı 3 ha ve atık yoğunluğu 0,7ton/m³ olarak
alınmıştır. Depolama sahasında 1/4 eğim kullanılarak optimum kazı ve arazi kullanımı
44
planlanmıştır. Taban izolasyonu için kullanılacak olan malzemeden dolayı taban eğimi azami
1/4 alınmıştır. Depolama sahasında atıklar 60 m yüksekliğinden başlayıp kuzeye doğru
sürdürülerek 85 m yüksekliğinde bir tepe oluşturacaktır. Yüzey geçirimsizliği ile tepe noktası
yüksekliği 87 kotunda olacaktır. Tablo 6 da sahanın kapasitesine ait bilgiler yer almaktadır.
Saha boyunca ortalama 15-17 m atık depolanacağına dayanılarak hacim hesabı yapılmıştır.
Uygulama projesi aşamasında arazinin topografyası ve eğimleri düzenlenmelidir.
Tablo 6. Saha Depolama Kapasitesi
Depolama
Kapasitesi(m3)
555.000
Alan(m2)
30.000
Kapasite(yıl)
15
Dönem(yıl)
2006-2020
III.8.1. TABAN İZOLASYONU
Katı atık sahasından zemine ve yeraltı suyuna sızıntı suyu, gaz girişini önlemek amacıyla
taban izolasyonu düzenlenmiştir. Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne göre;
•
Saha tabanı, kalınlığı en az 60 cm kil zeminle sıkıştırılır,
•
Permeabilite katsayısı en az 1x10-8 m/sn olmalıdır,
•
Sızıntı suyunun toplanması için dren tabakası oluşturulur,
Atık
Drenaj borusu, HDPE, perfore, min. Ø100 mm
Sızıntı Suyu Drenaj Tabakası, Çakıl 16/32,
30 cm, 10-3m/sn
Geçirimsizlik Tabakası (Kil), 60 cm(30+30), ≤10-8 m/sn.
Tabi Zemin
Şekil 10. Taban Tip İzolasyon Kesiti
Taban izolasyonu için yeterince emniyetli ve ekonomik çözüm şöyle sıralanmaktadır:
Depo alanındaki bitkisel toprak öncelikle sıyrılacaktır. Daha sonra depo tabanına 30 cm lik kil
tabakası serilecek ve sıkıştırılacaktır. Kil tabakası kalınlığı 60 cm olana kadar bu işleme
devam edilecektir. Kullanılacak kilin geçirimlilik katsayısı 1x10-8 m/sn den büyük
olmayacaktır. Daha sonra üzerine 30 kalınlığında çakıldan oluşan drenaj tabakası ve bunun
45
içinde 2/3 delikli ya da yarıklı sızıntı suyu borusu yerleştirilecektir. Şekil 10 de taban
geçirimsizlik tabakasının kesiti verilmiştir. (Sinop Belediyesi, 2005, 35)
III.8.2. ÜST YÜZEY GEÇİRİMSİZLİK SİSTEMİ
Depolama alanında depolama işlemi tamamlandıktan sonra, yağış sularının depo alanına
sızmasını engellemek için, depo alanında oluşacak gazın toplanmasını sağlamak amacı ile
depo sahası üst yüzeyi geçirimsiz hale getirilecektir. Depo üst yüzeyi geçirimlilik katsayısı
1x10-8 m/sn den küçük olacak şekilde geçirimsiz hale getirilecektir. Düzenli depolama
sahasında kullanılacak tip yüzey kesiti Şekil 11 de verilmiştir.
Bitkisel Toprak Tabakası 1m
Drenaj Tabakası, Çakıl 16/32, 30 cm,
Geçirimsizlik Tabakası, 60 cm, ≤10-8 m/sn. (Kil)
Gaz Drenaj Tabakası, Çakıl 16/32,30 cm
Dengeleme Tabakası, 30 cm, (Düşük kohezyonlu
malzeme)
Atık
Şekil 11. Yüzey Geçirimsizliği Tip Kesiti
•
Dengeleme Tabakası: 0.30 m kalınlığında olup düşey tabakalara yataklık etmekte ve üst
katmanlarda yerleştirilecek geçirimsizlik tabakasının bütünlüğünü korumaktadır. Bu
tabaka kohezyonu düşük homojen malzemelerden oluşur.
•
Gaz Drenaj Tabakası: 0.30 m kalınlığında olup, atık sahasında oluşan gazların yatay
olarak gaz toplama sistemine ulaştırılması görevini üstlenmektedir. Bu şekilde
geçirimsizlik tabakaları gaz basınçlarından korunmaktadır.
•
Mineral Geçirimsizlik Tabakası: 0.60 m kalınlığında olup 0.30 m’lik tabakalar halinde
yerleştirilen kil malzemesi kullanılmalı ve geçirimsizlik katsayısı 1 x 10 -8 m/sn’den düşük
olmalıdır.
•
Drenaj tabakası: 0.30 m kalınlığında olup tarım toprağından süzülen suları drene etmek
için kullanılmakta ve bu sayede geçirimsizlik tabakası üzerinde oluşabilecek su kütlesinin
en az düzeye indirilmesi sağlanmaktadır.
46
•
Bitkisel Toprak Tabakası: 1.0 m kalınlığında olup bitki örtüsünün yerleşmesini sağlayacak
düzeyde bir toprak malzemesinden oluşacaktır. Bu tabakada ayrıca donma ve
çözülmelerden dolayı geçirimsizlik tabakası üzerinde oluşabilecek etkiler de en az düzeye
indirecektir
Mineral geçirimsizlik tabakaları için uygun kil malzemesi temini, uzak bir mesafeden
yapıldığı takdirde, alt ve üst yüzeyinde jeotekstil yerleştirilmiş halde kullanılan bentonit esaslı
örtü alternatif olarak düşünülebilir. (Sinop Belediyesi, 2005, 36)
III.8.3. SIZINTI SUYU MİKTARI VE ARITIMI
Sızıntı suyu miktarı, çöpün ayrışması sonucu ortaya çıkan su ile çöp içerisine sızan yağmur
sularının karışmasından ibarettir. Sinop Meteoroloji istasyonu ortalama yağış değerleri tablo 7
de verilmektedir.
Tablo 7. Meteoroloji İstasyonu Ortalama Yağış Değerleri
Aylar
Ortalama
Yağış
(mm)
Ocak
73.8
Şubat
50.5
Mart
46.7
Nisan
39.2
Mayıs
35.3
Haziran
34.2
Temmuz
31.1
Ağustos
40.4
Eylül
63.2
Ekim
80.7
Kasım
88.7
Aralık
86.2
Yıllık
670.0
Çöp deposu içine sızacak yağmur suyu miktarı;
a.Yüzey toprağının cinsine
b.Bu toprağın sıkıştırma derecesine
c.Yüzeyin eğimine
d.Sıcaklık derecesine
e.Bitki örtüsüne
47
f.Rutubet miktarına vb. faktörlere bağlıdır.
Sızıntı suyu miktarı kompaktör ile sıkıştırma yapılması durumunda yıllık yağış miktarının
%40 ı olarak kabul edilebilmektedir. Buna göre sızıntı suyu miktarının hesaplanması
yapıldığında;
Düzenli depolama alanı = 30000 m2
Qdüzenli=0,6700m/yıl*30000 m2*0,40
= 8040 m3/yıl
= 22 m3/gün
Bazı katı atık literatürlerinde bu değer Qs=0,9-8,6 m3/ha. gün olarak verilmektedir.
Buna göre hesaplama yapıldığında ise;
Qs=3,0 ha* 8,6 m3/ha. gün
=25,8 m3/gün değeri bulunur.
İki değerin birbirine yakın olduğu görülmektedir. Burada her iki değerde max. ölçekle
bulunmakla birlikte arıtmanın boyutunu gereksiz büyütmemek 22 m3/gün değeri kabul
edebiliriz.
Sızıntı suyunun bertarafı için nihai çözüm olarak arıtma tesisi önerilmektedir. Arıtma
tesisinden önce toplamı 33.012 m3 lük 5 lagün yapılacaktır. Bu lagünler yaklaşık 4 yıl arıtma
tesisi olmadan işletme yapılmasına olanak sağlayacaktır. Lagünlerin 2 tanesi öncelikle
yapılacak, diğerleri daha sonra inşa edilecektir. Bu süre içinde sızıntı suyu miktar ve
kompozisyonu incelenerek uygun bir arıtma tesisi seçimi yapılabilir.
Dolayısıyla sızıntı suyu arıtma tesisi için 22 m³ / g debi değeri dikkate alınacaktır. Diğer
taraftan arıtma tesisine verilecek organik yüklemenin 10 000 mg / l BOİ5 olabileceği kabul
edilirse günde
10 000 mg/lt x (22x1 000) lt/g x 10-6 kg/mg = 220 kg/gün BOİ5
giderebilecek bir sistemin tasarlanması gerekmektedir.
Sinop Ortak Katı atık tesisinin sızıntı suyu arıtma tesisi için dört farklı seçenek ele alınabilir.
Bunlar:
1. Sızıntı suyu geri devri
2. Sızıntı suyu paket arıtma sistemi tasarımı
3. Sızıntı suyu ön arıtımı ve vidanjör ya da şebeke ile mevcut bir arıtma tesisine
transfer
4. Sızıntı suyu geri devri ve harici arıtma kombinasyonu
İlk seçenek olarak gösterilen geri devir işlem Sinop ilinin meteorolojik özellikleri göz önünde
bulundurulduğunda uygun bir çözüm olarak görülmemektedir.
Sızıntı sularının miktarının ve içeriğinin sürekli değişiklik göstermesi göz önüne alınarak
arıtma sisteminin son derece esnek olarak tasarlanmasında, özellikle ardışık kesikli reaktör
sistemleri tercih edilmektedir. Sinop ortak katı atık tesisi doğal yapı özellikleri dikkate
48
alındığında sızıntı suyu arıtma tesisinin seçenek 2’de belirtilen paket arıtma uygulaması
düşünülebilir. Önerilen arıtma kombinasyonunda sızıntı suyu ve miktarının özelliklerinin
değişken olması sebebiyle biyolojik arıtma sonrası ileri arıtma proseslerinin (aktif karbon,
mambran filtrasyon ve U.V oksidasyonu gibi) uygulanacağı veya benzeri paket arıtma
çözümüne gidilmesi önerilmektedir.
Seçenek 3’de belirtilen ön arıtma sonrası mevcut atıksu arıtma tesisine transfer bir alternatif
olarak düşünülebilir. Ancak yakın çevrede herhangi bir arıtma tesisi bulunmadığından
uygulanır bir çözüm değildir.
Seçenek 4’deki uygulamada geri devir ve harici arıtma kombinasyonu da benzer şartlar
dolayısıyla uygun bulunmamaktadır. (Sinop Belediyesi, 2005, 37)
III.8.4. GAZ OLUŞUM MİKTARI
Depolama alanındaki çöplerde meydana gelen kimyasal, fiziksel ve biyolojik reaksiyonlar
sonucu depo gazı meydana gelmektedir. Depo gazının yüzde dağılımı tablo 8 de verilmiştir.
Gazın bileşimi yaklaşık 18 ay sonunda kararlılık göstermeye başlar.
Tablo 8. Depo Gazının Yüzde Dağılımı
Hacimsel Ortalama (yüzde olarak)
Depolamaya başlamadan sonra
geçen süre
0-3
3-6
6-12
12-18
18-24
24-30
30-36
36-42
42-48
Azot
Karbondioksit
Metan
5,2
3,8
0,4
1,1
0,4
0,2
1,3
0,9
0,4
88
76
65
52
53
52
46
50
51
5
21
29
40
47
48
51
47
48
1 kg organik karbondan, ideal gazlar kanununa göre tümüyle gaz haline dönüştürüldüğünde
1.868 m3 gaz elde edilmektedir. Laboratuar şartlarında oluşan depo gazı miktarı için aşağıdaki
bağıntı geçerlidir.
Gt =1,868 *Co*(0,014*T+0,28)*(1-10k*t)
T ; Sıcaklık(oC) (25-35 oC)
Co ;organik karbon(kg/ton) (170-220kg/ton)
Gt; t zamanına kadar oluşan depo gazı miktarı(m3/t)
49
K ;ayrışma sabiti (0,035-0,050)
T; zaman(yıl)
Almanya’da organik maddelerin %80 inin 12-15 yılda ayrıştığı kabul edilmektedir.
Co 200 kg,T=26 oC ve k=0,035 kabulü ile 1 ton atığın depo sahasında oluşturacağı gaz
miktarı Tablo 9 de verilmektedir. Tablo 10 de oluşacak gaz miktarının yıllara göre dağılımı
verilmektedir. (Sinop Belediyesi, 2005, 40)
Tablo 9. 1 Ton Atığın Depo Sahasında Kaldığı Sürede Oluşturacağı Gaz Miktarı
k;
0,03
sabit sayı
sıcaklık
26
derece
O YILA KADAR YIL
İÇİNDE
TOPLANAN
OLUŞAN GAZ
GAZ MİKTARI
MİKTARI
Co;
200
kg/ton
Cn
Cnet
Coe
241
kg/ton
yıl
m3/ton
m3/ton
0
0
1
16,1
16,1
2
31,1
15,0
3
45,1
14,0
4
58,2
13,1
5
70,4
12,2
6
81,8
11,4
7
92,4
10,6
8
102,3
9,9
9
111,6
9,3
10
120,2
8,6
11
128,3
8,1
12
135,8
7,5
13
142,8
7,0
14
149,4
6,6
15
155,5
6,1
16
161,2
5,7
17
166,5
5,3
18
171,5
5,0
50
19
176,1
4,6
20
180,5
4,3
21
184,5
4,0
22
188,3
3,8
23
191,8
3,5
24
195,1
3,3
25
198,1
3,1
26
201,0
2,9
27
203,7
2,7
28
206,2
2,5
29
208,5
2,3
30
210,7
2,2
31
212,7
2,0
32
214,6
1,9
33
216,3
1,8
34
218,0
1,6
35
219,5
1,5
36
221,0
1,4
37
222,3
1,3
38
223,5
1,2
39
224,7
1,2
40
225,8
1,1
51
Tablo 10. Depolama Sahasında Yıllara Bağlı Gaz Oluşumu
yıl
2006
Yı çöp
l
miktarı 17155
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
17520
17520
18250
18615
18980
18980
19710
20075
27375
27740
28470
29200
29200
29930
gaz
üretimi
gaz
üretimi
gaz
üretimi
gaz
üretimi
gaz
üretimi
gaz
üretimi
gaz
üretimi
gaz
üretimi
gaz
üretimi
gaz
üretimi
gaz
üretimi
gaz
üretimi
gaz
üretimi
toplam
gaz
gaz
gaz
üretimi üretimi üretimi
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
m3/yıl
1
2006
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
2007
275950
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
275950
3
2008
257532
281822
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
539354
4
2009
240343
263011
281822
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
785176
5
2010
224301
245456
263011
293564
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1026332
6
2011
209330
229073
245456
273970
299436
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1257265
7
2012
195358
213784
229073
255684
279450
305307
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1478656
8
2013
182319
199514
213784
238618
260797
284929
305307
0
0
0
0
0
0
0
0
1685268
9
2014
170150
186198
199514
222691
243390
265911
284929
317049
0
0
0
0
0
0
0
1889832
10 2015
158793
173770
186198
207828
227145
248163
265911
295888
322921
0
0
0
0
0
0
2086617
11 2016
148194
162171
173770
193956
211984
231599
248163
276138
301367
440346
0
0
0
0
0
2387688
12 2017
138303
151347
162171
181010
197835
216141
231599
257707
281252
410955
446218
0
0
0
0
2674538
13 2018
129072
141245
151347
168929
184630
201714
216141
240507
262480
383526
416435
457960
0
0
0
2953986
14 2019
120457
131818
141245
157653
172307
188251
201714
224454
244960
357927
388639
427393
469703 0
0
3226521
15 2020
112417
123020
131818
147131
160806
175686
188251
209472
228610
334037
362699
398867
438352 0
0
3011166
16 2021
104913
114809
123020
137310
150073
163959
175686
195491
213352
311741
338491
372244
409094 0
0
2810183
17 2022
97911
107146
114809
128145
140057
153016
163959
182443
199111
290934
315898
347398
381789 0
0
2622616
52
18 2023
91376
99994
107146
119592
130708
142803
153016
170266
185821
271515
294813
324211
356306 0
0
2447567
19 2024
85277
93320
99994
111610
121984
133271
142803
158901
173419
253393
275136
302571
332524 0
0
2284203
20 2025
79585
87091
93320
104161
113842
124376
133271
148295
161844
236480
256771
282376
310330 0
0
2131742
21 2026
74273
81278
87091
97208
106244
116074
124376
138397
151041
220696
239633
263529
289616 0
0
1989456
22 2027
69316
75853
81278
90720
99152
108327
116074
129160
140960
205965
223639
245939
270286 0
0
1856669
23 2028
64689
70790
75853
84665
92534
101097
108327
120539
131552
192218
208712
229524
252245 0
0
1732745
24 2029
60371
66065
70790
79014
86358
94349
101097
112493
122771
179388
194781
214204
235409 0
0
1617090
25 2030
56342
61656
66065
73740
80594
88051
94349
104985
114577
167415
181780
199907
219697 0
0
1509158
26 2031
52581
57541
61656
68818
75215
82174
88051
97978
106929
156241
169647
186564
205033 0
0
1408428
27 2032
49072
53700
57541
64225
70195
76690
82174
91438
99792
145812
158324
174112
191348 0
0
1314423
28 2033
45796
50116
53700
59938
65509
71571
76690
85335
93131
136080
147757
162490
178576 0
0
1226689
29 2034
42740
46771
50116
55938
61137
66794
71571
79639
86915
126997
137894
151645
166657 0
0
1144814
30 2035
39887
43649
46771
52204
57056
62336
66794
74324
81114
118521
128691
141523
155533 0
0
1068403
31 2036
37225
40736
43649
48720
53248
58175
62336
69363
75700
110610
120101
132077
145152 0
0
997092
32 2037
34740
38017
40736
45468
49694
54292
58175
64733
70647
103227
112085
123262
135464 0
0
930540
33 2038
32421
35479
38017
42433
46377
50668
54292
60413
65932
96337
104604
115034
126422 0
0
868429
34 2039
30257
33111
35479
39601
43282
47286
50668
56380
61531
89907
97622
107356
117984 0
0
810464
35 2040
28238
30901
33111
36958
40393
44130
47286
52617
57424
83906
91106
100191
110109 0
0
756370
36 2041
26353
28839
30901
34491
37697
41185
44130
49105
53591
78306
85025
93503
102760 0
0
705886
37 2042
24594
26914
28839
32189
35181
38436
41185
45828
50014
73079
79350
87263
95901
0
0
658773
38 2043
22953
25117
26914
30040
32832
35870
38436
42769
46676
68202
74054
81438
89500
0
0
614801
39 2044
21421
23441
25117
28035
30641
33476
35870
39914
43561
63649
69111
76002
83526
0
0
573764
40 2045
19991
21876
23441
26164
28596
31242
33476
37250
40653
59401
64498
70930
77951
0
0
535469
53
41 2046
18657
20416
21876
24418
26687
29157
31242
34764
37940
55436
60193
66195
72748
0
0
499729
42 2047
17411
19053
20416
22788
24906
27211
29157
32443
35408
51736
56175
61777
67893
0
0
466374
43 2048
16249
17782
19053
21267
23244
25394
27211
30278
33044
48283
52426
57654
63361
0
0
435246
44 2049
15165
16595
17782
19847
21692
23699
25394
28257
30839
45060
48927
53806
59132
0
0
406195
45 2050
14152
15487
16595
18523
20244
22118
23699
26371
28780
42053
45661
50214
55185
0
0
379082
46 2051
13208
14454
15487
17286
18893
20641
22118
24611
26859
39246
42613
46863
51502
0
0
353781
47 2052
12326
13489
14454
16133
17632
19264
20641
22968
25067
36626
39769
43735
48064
0
0
330168
48 2053
11504
12589
13489
15056
16455
17978
19264
21435
23394
34182
37115
40816
44856
0
0
308133
49 2054
10736
11748
12589
14051
15357
16778
17978
20004
21832
31900
34638
38091
41862
0
0
287564
50 2055
10019
10964
11748
13113
14332
15658
16778
18669
20375
29771
32326
35549
39068
0
0
268370
54
III.8.5. GAZ TOPLAMA SİSTEMİ
Katı atık sahalarında, atık kütlesinden oluşacak gazın girişini önlemek ve buna bağlı
tehlikeleri engellemek amacıyla aktif veya pasif gaz toplama sistemleri uygulanmaktadır.
Pasif gaz toplama sisteminde atık kütlesinde açılan/açılmış kuyularla toplanan gaz doğrudan
atmosfere bırakılmaktadır. Bu eski depolama sahalarında gaz potansiyelinin düşük olduğu ve
patlama riskinin bulunmadığı durumlarda uygulanmaktadır.
Gaz toplama kuyuları katı atık düzenli depolama sahalarında iki türlü uygulanmaktadır. Yatay
ve düşey toplama hatları ile atık kütlesindeki gaz toplanabilmektedir. Yatay toplama son
yıllarda terk edilen bir yöntem haline gelmiştir. Zira atık kütlesinde zamana bağlı oturmalara
paralel olarak bacalar ve bacaları birleştiren yatay kollektörler hasar görmektedir. Dolayısıyla
gaz toplanamadığı gibi bir tehlike haline de dönüşebilmektedir. (Sinop Belediyesi, 2005, 46)
Şekil 12. Gaz Toplama Kuyuları Yerleşim Planı (Sinop Belediyesi, 2005, Ekler)
Düşey toplama sisteminde de gaz bacaları işletme sırasında inşa edilebileceği gibi işletme
sonrasında atık kütlesine sondaj açmak suretiyle de bacalar açılabilir. İşletme sonrasında gaz
bacası için sondaj yapmak birikmiş gaz potansiyeli ve maliyeti bakımından elverişli
olmamakta; sadece zorunlu durumlarda tercih edilmelidir.
54
İşletmeye paralel olarak düzenlenen gaz toplama bacaları ise atık tabakasının yükselmesine
paralel olarak teçhizatı büyütülmektedir. İşletme sırasında kompaktör operatörleri bu bacalara
çarparak hasar meydana gelmekte bu ise ancak gaz bacasına konacak çelik muhafaza ile
önlenmektedir. İşletme sırasında yükselen atık kütlesine paralel olarak baca içerisindeki çelik
muhafaza da yukarıya çekilmekte, böylelikle bacalar hasarlara karşı dayanıklı hale
getirilmektedir. Bu tür gaz bacası maliyet açısından ve gaz potansiyelini verimli olarak
toplayarak yakmak açısından rasyonel çözüm olarak ön plana çıkmamaktadır. Çünkü işletme
sırasında gaz bacası kullanımı, özellikle baca etrafında atıkların homojen olan sıkışmamasına
sebep olmakta bu da sonuçta verimsiz bir gaz toplama sistemi oluşturmaktadır.
Dikey toplama sistemi projelendirilecek ve işletme aşamasında da yükseltilerek
uygulanacaktır. Böylelikle işletme sırasında atık kütlesinde oluşacak gaz tehlike yaratmadan
dışarıya alınabilecek işletmeye son verildikten sonra da uzun yıllar boyunca oluşmaya devam
edecek gazın düzenli olarak toplanması da düşey kuyular ile sağlanabilecektir. Proje bölgesi
için de bu sistem önerilmektedir. Yanda gaz toplama bacası tip kesiti verilmiştir.
Gaz bacalarının birbirine olan mesafesi ortalama 50 m dolaylarındadır. Depolama sahasında 6
adet gaz bacası planlanmıştır. Gaz toplama bacalarının teçhizi kuyulara benzerlik
göstermektedir. Katı atık kütlesinin kimyasal özelliklerinden dolayı kuyu içerisinde perfore
boru olarak HDPE boru kullanılmaktadır.
III.8.6. ATIK TABAKALARI VE NIHAI DOLUM HALI
Katı atık düzenli depolama sahalarında dökülen atıklar tabakalar halinde depolanır. Atıkların
serilmesi maksimum 50 cm kalınlığında şeritler halinde yapılacaktır. Burada sıkıştırılmış atık
toplam yüksekliği maksimum 2 m’dir. Günlük çalışma tamamlandığında atıklar “ara örtü
tabakası” ile kapatılır. Böylelikle koku, uçuşma, dağılma vb. olaylar önlenmekte diğer bir
çalışma gününe yönelik hazırlık yapılmaktadır. Katı atık sahasında atık toplama araçlarının
dökeceği atıklar kompaktör tarafından yukarıda tariflendiği şekilde serilerek
sıkıştırılmaktadır.
Depolama sahasında ham arazi yaklaşık 2 m. kadar sıyrılarak dolum alanı oluşturulmuştur.
Ham araziden sedde ve yol olarak yararlanılmıştır. Hafredilen alanın üzerine 60 cm kil, 30 cm
çakıl yerleştirilmiştir. Çakıl tabakasının üzerine drenaj sistemi kurulmuştur. I. Kademe alanın
doldurulmasına en düşük kotlu noktadan başlanacaktır. Dolum eğimleri 3/1 - 3,5/1 ile 4/1
arasında değişmektedir. (Sinop Belediyesi, 2005, 47)
55
Şekil 13. Nihai Dolum Planı (Sinop Belediyesi, 2005, Ekler)
III.8.7. SAHA ULAŞIM YOLU VE KONTROL YOLU
Depolama sahası içerisindeki katı atık sahasına ulaşım, tesislerin ortasından, bekçi binasından
geçen güzergah üzerinden planlanmıştır. Katı atık sahası içerisinde düzenlenecek yollar
stabilize yol olarak planlanmaktadır.
Depolama sahasının gerek işletme sırasında gerekse işletme sonrası bakım ve kontrol
aşamalarında gaz toplama sistemi, katı atık sahasını izlemek, kontrol etmek ve gereği
durumunda müdahale etmek amacıyla planlanan yollar aynı zamanda kontrol yolları olarak da
kullanılacaktır.
Katı atık sahasını çevreleyen dış yollar 7 m, iç yollar 10 m genişliğinde planlanmıştır.
Kullanılan minimum kurp yarıçapı 20 m maksimum kurp yarıçapı 400 m dir. Kullanılan
maksimum boyuna eğim %12 dir. (Sinop Belediyesi, 2005, 47)
56
III.8.8. HAFRIYAT PLANI VE SEDDE SISTEMI
Atık depolama kademesi sedde sistemleri ile çevrelenecektir. Bu seddeler hafriyat işlemi
sırasında oluşturulacaktır. İki tür sedde sistemi tasarlanmıştır. Atık depolama alanı dış sınırı
1/5 ila 1/3 eğimlerinden oluşan bir sedde sistemi ile çevrelenecektir. Atık depolama alanının
içindeki bölümler ve hücreler ise 1/3 ile 1/5 eğimlerinden oluşan sedde sistemi ile ayrılmıştır.
Sedde sistemlerinin oluşturulması yağmursuyu drenajı, sızıntı suyu drenajı, saha içi ulaşım
yollarının oluşturulması, nihai örtü kilitlenmesi gibi görevleri yerine getirecektir.
Yapılan jeoteknik araştırmalarında, sahada yüzeyden başlayarak 2 m derinliğe kadar inen
katmanlar şöyle belirlenmiştir: Ortalama 30 cm bitkisel toprak katmanının altında sahadaki
lokasyona göre sarı renkli, çok katı kıvamlı, siltli kil, sonra kahverengi sert kil tabakası veya
sadece kahverengi sert kil tabakası. Sahada yapılan permeabilite deneyleri, kahverengi sert kil
tabakasının tabii permeabilitesinin 1x10-8 m/sn’ den az olduğunu göstermiştir. Sarı renkli çok
katı kıvamlı siltli kilin permeabilitesinin ise 1x10-8 m/sn değerlerinin üzerinde olduğu
görülmüştür. Jeoteknik araştırmalarda yapılan saha ve laboratuvar deneyleri sonucunda, her
iki tür kil katmanın sahada hafredildikten sonra tekrar kontrollü bir şekilde sıkıştırıldığı
takdirde Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine uygun şekilde permeabilitesi 1x10-8 m/sn’den
az olacağını göstermiştir. (Sinop Belediyesi, 2005, 49)
Şekil 14. Sedde Kesitleri (Sinop Belediyesi, 2005, Ekler)
57
Sahada yapılacak hafriyat planı, her kademe için gerekli olan kil kademesi taban izolasyonu,
sedde inşaatı, ara örtü ve nihai örtü malzemeleri gereksiniminin büyük bir kısmını karşılamak
üzere planlanmıştır. Buna göre her kademede 2 m derinlikte hafredilen tabii zeminden 30 cm’
lik bitkisel toprak hafredilecektir.
III.8.9. ÇEVRE DRENAJI
Düzenli depolama sahasının su toplama havzasına düşecek yağışın gerek işletme gerekse
işletme tamamlandığında atık gövdesine bir zarar teşkil etmemesi için yüzey suyu drenajı
tercih edilmektedir. Proje bölgesi düzenli depolama sahası için de bu amaca yönelik yüzey
suyu toplama kanalları planlanmıştır.
Drenaj kanalları tüm katı atık sahasını ve tesis ile binaları çevreleyecek şekilde planlanmıştır.
Depolama sahasına göre hesaplanacak olursa;
Q = A*C*I
A:yağmur suyunun toplandığı alan (ha) (beslenme havzası olarak 3 ha lik alanın ikiye
bölünmüş olduğundan hesaplamalarda alan ikiye bölünmüştür.)
Q=yağmur tekerrür süresine ve yağış süresine bağlı bulunan debi(tekerrür süresi=10 yıl, yağış
süresi 10 dk.alınırsa)
C :Toprak cinsi,topografya ve bitki örtüsüne bağlı akış katsayısı(0,8 alınmıştır)
I=140mm/sa
I=140/60= 2,33mm/dk
I(lt/sn/ha) = 166,7*2,33 =389lt/sn/ha
Q = A*C*I
= 1,5*0,8*389
=466,8 lt/sn
= 0,46 m3/sn
Su toplama hendeği trapez kesit olarak boyutlandırılacaktır. Yerinde grobeton dökülerek inşa
edilecektir.
Boyutlandırma Manning Formülü esas alınarak yapılacaktır.
Q=1/n*R(2/3) * J(1/2)*A
Q : m3/sn
n :pürüzlülük katsayısı
R :hidrolik yarıçap (m)
A : akış yönünde su kesit alanı(m2)
58
J=1/500m/m sahada en düşük eğim olacak şekilde inşa edilecektir.
A=(0,5+1,5)*(0,35/2)=0,35m2
R=Islak alan/ıslak çevre
=0,35/(0,5+2√2*0,5)
=0,18m
Qdolu =1/0,015*(0,18)2/3*0,0051/2*0,35
=0,52 m3/sn
Q/Qdolu=0,46/0,52
Bu değer bize tam dolu akış olmadığını ve seçilen kesitin uygun olduğunu göstermektedir.
59
Şekil 15. Çevre Drenaj Sistemi Planı (Sinop Belediyesi, 2005, Ekler)
III.8.10. PEYZAJ
Depolama sahası, işletme sırasında ve işletme sonrasında yapılacak peyzaj ile çevreyle
uyumlu bir şekle dönüştürülecektir. Son örtü tamamlandıktan sonra üstteki toprak tabakası
üstüne humus dökülmektedir. Bu seviyenin üzerine kökleri uzun olmayan bitkiler seçilerek
katı atık sahası üst yüzeyi bitkilendirilecektir. Katı atık sahası ömrünü tamamladığında son
örtü düzenlenerek yeşil bir görüntü oluşturulacaktır. (Sinop Belediyesi, 2005, 51)
III.9. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI’NIN PROJEYE YAKLAŞIMI
Katı Atık Bertaraf Tesisi Projesi yaptıracak Belediye Birliklerine, Çevre ve Orman Bakanlığı
tarafından, Avrupa Birliği Fonlarından “HİBE” şeklinde finans desteği sağlanmaktadır.
Belediye Birlikleri tarafından hazırlanacak olan proje kapsamında; Halihazır Harita, Jeolojik
Etüt, ÇED (Çevresel Etki Değerlendirmesi) Raporu ve Uygulama Projeleri için Çevre ve
Orman Bakanlığı tarafından Proje bedelleri hibe olarak verilmektedir.
Ayrıca, hazırlanan Projelerin Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından onaylanmasını müteakip
inşaat uygulama ihalesini yapan Belediye Birliklerine 1.000.000. YTL destek sağlanmakta ve
bu bedel Belediye Birliklerine hibe şeklinde verilmektedir.
IV. SONUÇ VE ÖNERİLER
I. Bölümde, yürürlükte bulunun mevzuat irdelenmiştir. İrdelenen yürürlükteki kanunlarda katı
atıkların; toplanması, taşınması ve bertarafı aşamalarında belediyelere çeşitli sorumluluklar
verilmiştir. Kanunlar doğrultusunda hazırlanan ve yürürlükte bulunan yönetmeliklerde de söz
konusu tesislerin hangi kriterlere göre yapılması konusunda teknik konuları kapsamaktadır.
Yönetmeliklerde belirlenen teknik konular da II. Bölümde ele alınmıştır. Bertaraf yöntemleri
incelenmiş olup, Türkiye’de üretilen katı atık kompozisyonu, yatırım ve işletme parametreleri
de dikkate alınarak en uygun yöntemin Düzenli Depolama Tesisi olduğu sonucuna
ulaşılmaktadır. II. Bölümde; Düzenli Depolama Tesisinin oluşturulmasında dikkat edilmesi
gereken teknik konular detaylandırılmıştır. Yer seçimi, depo taban geçirimsizlik sistemi,
sızıntı suyu ve depo gazlarının toplanması ile üst yüzey geçirimsizlik sisteminin hangi
yöntemle yapılacağı tarif edilmiştir. Yukarıda belirtilen yöntem ile inşa edilen ve işletme
kriterlerine uygun olarak kullanılan depolama alanlarından çevreye herhangi bir kirletici
parametre yayılmamaktadır.
III. Bölümde; yukarıda belirtilen kriterler doğrultusunda hazırlanan Sinop (Merkez), Gerze,
Erfelek Ortak Katı Atık Bertaraf Tesisi Projesi incelenmiştir. Bu projenin incelenmesinin
nedeni, Düzenli Depolama Tesisi inşa edilmeden önce proje kapsamında hangi konuların ele
alındığı, nüfus ve atık projeksiyonlarının hangi yöntemle yapıldığı, jeolojik etütlerin
depolama sahası yer seçimine ve mühendislik çalışmalarına etkileri, sahada oluşacak sızıntı
suyu ve depo gazlarının hacimlerini hesaplama yöntemleri, depolama ömrünü tamamlamış
sahaların kapatılması konularının hangi yöntemlerle gerçekleştirildiği ortaya koymaktır.
60
Katı Atık Bertaraf Tesisi yaptırmak isteyen belediyelerimizin öncelikle, ulaşım olanaklarını
irdeleyerek, belediye birliklerini kurmaları gerekmektedir.
Yer seçimi çalışmaları sırasında Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Raporu
hazırlanmaktadır. Rapor kapsamında; yerleşim birimleri, havaalanı, içme ve kullanma suyu
ile su toplama havzaları arasındaki ilişki, çevredeki yeraltı suyu hareketi, jeolojik, jeoteknik
ve hidrojeolojik yapı, tektonik yapı, kırık ve çatlaklı bölgeler, sel, çığ, heyelan ve erozyon
bölgeleri, çevredeki trafik ve ulaşım yollarının durumu, hakim rüzgar yönü, sulak alanlar,
taşıma mesafesi, sahanın toplam depolama kapasitesi, sahanın çevreden görünüşü gibi
faktörler dikkate alınmalıdır.
ÇED Olumlu Belgesi alan sahalar için Uygulama Projesi hazırlanır. Kurulan birlik kanalıyla
yukarıda sıralanan kriterler doğrultusunda hazırlattıracakları uygulama projelerinin Çevre ve
Orman Bakanlığından uygun görüş almaları gerekmektedir.
Çevre ve Orman Bakanlığının başlattığı AB Hibe programına paralel olarak,
Belediyelerimizin konuya duyarlı olmaları ile birlikte Türkiye genelinde Katı Atık Bertaraf
Tesisi Projesi seferberliği başlatılmıştır. Halen il merkez belediye birliklerinin yoğun olarak
çabalarına, yakın gelecekte ilçe belediye birliklerinin de katılmaları beklenmektedir. 10 yıllık
süreçte, Türkiye’de vahşi depolama yapan belediyenin kalmayacağı planlanmaktadır.
KAYNAKÇA
BAYINDIRLIK VE İSKAN BAKANLIĞI, (1996),
BAYINDIRLIK VE İSKAN BAKANLIĞI, Ankara.
Türkiye
Deprem
Haritası,
ÇEVRE BAKANLIĞI, (1996), Küçük ve Orta Ölçekli Belediyelerde Katı Atık Bertaraf
Sahaları, ÇEVRE BAKANLIĞI, Ankara.
ÇEVRE BAKANLIĞI, 2002, Düşük ve Yüksek Bütçeli Belediyeler İçin Katı Atık Depolama
Sahalarının Standart Olarak Planlanması ve Tasarımı, ÇEVRE BAKANLIĞI, Ankara.
DİE, (2000) Nüfus Sayımı Sonuçları, DİE, Ankara.
Ergun, O.N., Gökbulut, G. (1997) Sinop İl Merkezi Kentsel Katı Atıklarının Özelliklerinin
İncelenmesi ve Bertaraf Model Araştırması, Samsun.
İLLER BANKASI, (2002), Sinop, Erfelek, Gerze Ortak Katı Atık Tesisi Tatbikat Projesi
Raporu, İLLER BANKASI, Ankara.
İLLER BANKASI, (2004), Katı Atık Tesisleri Özel Şartnamesi, İLLER BANKASI, Ankara.
İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ, (1992), CH2M-ANTEL İstanbul Anakenti İçin
Hazırlanan Katı Atık Yönetim Etüdü Teknik Rapor No 2, İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR
BELEDİYESİ, İstanbul
İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ, İstaç A.Ş. www.istac.com.tr.
61
SİNOP BELEDİYESİ, (2005), Sinop, Erfelek, Gerze Ortak Katı Atık Tesisi Revize Projesi
Raporu, SİNOP BELEDİYESİ, Sinop.
62

katı atık yönetimi

Transkript

Benzer belgeler

Top-down ve barette Sonar fark

Uluslararası Katı Atık ve Geri Dönüşüm sektörünün en

RECYCLING SAYI 100 BASKI.indd

laboratuvarürünleri

Kentsel Katı Atıklardan Enerji Üretimi

Kararın devamı için tıklayınız.

ENVİ-CLEAN Sistemi - Cevremuhendisligi.org

Slayt 1 - REC Türkiye