Derginin PDF formatını okumak için tıklayın... - MAVİ-NOTA

Derginin PDF formatını okumak için tıklayın... - MAVİ-NOTA

•
MuziK VE SANAT DERGiSi • YIL: 2
•
ARALIK 19 9 4
35.000 TL.
SAYI
B U SAYlDA:
•
ali u~ an
•
e rtugrul bayraktar
•
la ruk y ene r
•
muf it se mi h bayl an
• f inasl Dzden ogl u •
•
hulya tar ean
•
rn nazmi ozalp
•
•
halil bedil yo nel ke n
mithat fen men
•
In.
•
•
•
ozer ciravoglu
gut ~imen
me hmet c ernil ugurl u
nev hiz e rcan
• ay han san
•
•
e rtug rul og uz '.ral
;a le sedet ullu
seta olgu n
14
Mavi Nota'dan - -- - - -- - - -- -- - - - ,
NiM ET KORAV iNCELEME - ARA$TIR MA Muz iK ODULU'NU
DENiz ERTAN, VGrAVDIN, CEM SOVDEMiR'i N GRUP 9 ALI$ MASI KA ZA NDI.
KUltO r Sana! alanmm 6n emli bir dail cla n muZigin iilkemizdeki konumunu ve gidi~in i nesner bcimde saglamak ve bu konudaki geryekle ri belgeleme k amac ryla
koydugumuz
"Ni MET
KO AAY
ARA$TIRMAINCEl EME MuziK OOUl U"nu Ankara'dan yansmaya
katilan DENiz ERTAN, ViGil AYDIN , CEM SOYDEMiR'in grup yah~maSI kazan ml~llr.
-GONOMOZ TORKlvE's INDEKI MUZiK TOR.
l ERINiN ULUSAL VE EVRENSEL 6U;O TlER ACI.
SINOAN DURUMU· konulu 6dOlun Ertugrul Bay raktar,
Ko ral Ca1!3.an, Necati Ged ikl l, Suna Ken, Er sin O nay,
Teoma n Onaldi, leyla Pamir, Mua mmer S un , Ali
Ucan , li ne n Usmanbas Far uk Yener'den oluean sectcner kurulu, finale kalan Sefa Olgu n'u n eresnrmesr yarunca grup cahemeeuu cdule deg er buldu . NIMET KORAY MUZiK GOOLU , MOzik Ansiklo ped isi v eymren tao
retmoen kilap olarak yaymlanacaktlt. GdOI terent 13
Haziran 1994 Pazartesi gOnu seet t r.oo'oe I rabzon'da
Ayasof ya Muzesi'nde yaprtrmstir. Odutde tam anla rmyla
acskhk politikasr lzfeyen derqiniz MAVI NOTA degerli jOrimizin oy daglhmlnl kendilerine mektupla bildirmi~li r .
bdOI toren i ile ilgili fotog ratlar , finale kalan, tesekkur
belges i ile OdOllendiri len diger yepn ve odUiu kazana n
Deniz Ertan'la ilgili soyle:;.iyi derg imiz saytalan aresmda
bulaca ksmrz .
Bu nedenl e derqirnize boyle bir eceue destek veren
Saym SEL MA KURDAK UL harumefendiye. sanatct ki·
:;.ilikleriyl ;- yensmermze katkrda buluna n degerli juri uyelerimizo:; ve gonde rdikleri lezlerle yafl~maml za katll an
tum yarr:;.macllara l e:;.ekkUr eder, saygl lar sunarrz.
Muzik Derginiz Mav i Nola. klsa bit gecikme dey·
resinin atdrndan ~ i md i tUm hlzly la siz degerli okurlann a
ula:;.maya ba:;.ladl. Bir derginin. hem de oZ\leriler sonucu
Ijlkarrlan bir muzik dergisinin ne yali:;.malar ve ugra:;.i1ar
so.nucu ylktlglnl :;.uphesiz takdir eders iniz. Yaym ya:;.amlmlzd a boyle klsa de\lreli gec ikmeJer belki bundan
sonra da olacaktl r. Ama ne olursa otsun muzik dunya ·
ml zda bit YlldlZ gib i parlamaya devam edeceg iz. Buna
inanln . Tabii ki sizlerin degerli desl egi sonucunda...
Dunyaca untU piyanistimiz, Devlet sanatcisl ldll S iret , Muslafa Nevzat flay Sanayii'nin 70. Kurulu:;. YII·
donumU elkinlikle ri yerye\l esinde yllctlgl Anadolu l urnesinin Trabzon duragmda, 6 Ekim gunu Trabzonlu
muzik seve rlerin gon lunu leth en;, K.T.U. Atalurk KiiltUr
Merkezi. Hasan Saka Salonu' nda gorkemli bir piya no
konseti veren i dil S iret. Chopin . Handel. Bhrams ve Mo·
zart'l n eser lerini seslend itdi. Konsere seyircin in ilgisi
olaganusliiydu. Sonradan ald lglmlz haberlere gore Idil
Bi ret , Anadolu l urnesinde enyok seyitciyi 1300 ki:;.i yle
Trabzon'da top lam l~ . Bu konse rden dolay l Mustala Nevzat lIay Sanay ii'ne te:;.ekkur ederi z.
Elv is Pres ley 'in sesinden (jnlenen \Ie bir zaman larlO
unutulmaz ~ark l sl "Ca n't Help Falling In Love Wit h
Yo u", Nat K ing Cole taratm dan yc rumtenrmsu. Iste bu
:;.arkl geyt igimiz ayla r iljinde Ingiltere plak listelerinde bir
trmna gibi esti. "Cover Ver sion " ctevtnm Iyice yogunla:;.t lgl gunu muzde eski serkrtenn bite r btrer ye niden elden geyirilerek, bir ccnemde ytlla r oncesinden kalma bir
serkmm yeniden "hit" clmasr ~ a:;' l rt lc l degildi belki
ama, zirvedeki yerini korum ar un, crtaya crkmaktan daha
gUy oldugu Ingiltere listele rinde haftalar boyu ·1- numaraya ac eta demir ermeer pek olagan bir ~ ey saYIImazdr dogrusu , lste bu c rnek iyinin daima lyl oldugunu
gost erir bir karut elsa gerek."
Ingiliz "reggea " toplulugu UB40 uzunc a bir sessizlik
donerninin atdmdan, tam da silinmeye basladrklan samhrken, "P romisee A nd Lies " adh bir alburnle muhtesem bir geri donu:;. yasadr. Kad rcla n bes beyaz, uy de
siyah muzisyenden clus an toplu lukta, A st ro (vokal),
James Bro wn (davul), Larl Falconer (bas). No rman
Hassa n (pe-k usycn ), A li Ca mpbell (vokal), B ria n T rlve rs (saksafo n), Robin Camp be ll (gitar) ve Michael
Virt ue (klavy eli ~a lg\lar) gorev yapryo r.
Sabah minik bir Moz art a:;'lsl yiyen yocugun okulda
daha bi3~a rlll oldugunu scyluycr erestnmecuer. Avus·
turyall Muzik dahisi nin notalan kadar, :;.uphes iz diger
kompozit6r1erin vepnle n da sintr slsteml uzerinde sakinlestirici elki yapryor. On dakika Mozart 'm piya no kin
Re Major K. 448 sonaum dinleyen 36 unive rsite ogrencisin e zeka tesf uyqulanrms. Bu ogrencile rin aldlg l not lar pop mtlz ik dinleyenlerin aldlg\ notlardan enaz sekiz
pua n l azla ol mu~ .
Muzigin, insan ve hayvanlar uzerindeki etkisi uzerine :;.imdiye degi n biryok a ra~tl rm a yaplld l, Hana Turk
Sanat Miiz igi dinlenen mekanlardaki bil kilerin daha saglIkh buyUdOkleri, Bac h konye rtolarmln Inek letden daha
faz la sut elde edebiime k iyin kullan lldlgl gorUldu.
Spor Diinyasmd a ~ a mpiyon yuzucu Salnikov'un
suda kulakllkl a dinledigi Mo zart'm muzigi sayesinde havuzdaki pertormanslOln artlg l biliniyor. Ama notalarm
insan uzerindeki etkisi sad ece klasik muzikle s mlrll deg il
ku~kusu z. Mic hae l J ac kso n ve Anto nell o Vendit i'nin
miiziklerinin yoCukJarl komadan y lkardlgl ise bilimin
saptamaslyla sabit.
Anca k Muzigin olumsuz yonde kullanildlgl da oluyor. Frank Sm atra, Ozzy Osbo rne ve baz l hevy- mef81
gruplarln m muzik lerinin tembel ogrencileri cezalan dlrmada kullam ldlgl da Vine bilimin saplamaslyla 8ylk ,
Bu arada bilim adamla rrnln uzerinde fi kir bi rligine vardlkla rl diger bir nokta da. ilkel ve tek rarlardan o lu~ an
muzigin beyni uyuma konumu na getirdigi ve karar
ve rme yeli sini aza lttlg l uzerine.
Gelece k sayll arda bUlu:;.ma k dilegiyle esenli kler,
mutluluklar..
MUIit Semih BAY LA N
Gene l Yaym Yonetmeni
2
Turklye'de Muzik Egitimcisi Yetistlren Yuksekoqretlrn
Kurumlanndaki Egitim Sisteminin ~ozumlenmesi
• Prof. Dr. Ali UCAN
GazJ Urlv9fSiteli
GoZi Egitim Fok(Jtesi
Mizik 86Unl.i Ba?:an
Muzik e!)itirncisi. 6rgUn rn(Jlik eQitiminin en "te mel ve
elkin" 6geSidlf ve bun a il~kin gOrevlerinin ustesin den g8Iebilme k ~in belli nitelikle re sahip olmak zcrundadn. Bu
zorunluluk Orgun bir "miizik egitimcil igi eg itimi"ni gerekli
kuar. Cunku. "muzik egitimciligi niteli klerj" hemangi bir
ortamda ge ~iguz el etkile!lilTierie d~il. belli ortamlarda
duzenli. planh V8 y6nlemli el ki re ~imlerle kazandmlabilir.
Bu da , ku~ku su z . belli oozeylerdeki belli birimlerde belli orl amlarda belli nilelikleri olan eleman lan;;a yUruttilu p IJY'
gulana n beni pr ogr amlarla ge«;ek le!ltirileb ilir.
Turk iye'de bunu n tam bilincine . argu n rnUzik e!)itiminin
kokleri daha genlers uzan makJa birlik1e, Cumh uriyel in ilk
Vlll nda vanlml ' ve mUzik 8{1ihmciliQi e{litimine 1924'1 e
b a~la n m " ltr. 0 yll Ankara'da alj 'l mr~ olan ortao Qretim duzeyindeki Musikl Muallim Mekt eb l'nden (Muzik Ogretmen
O kulu'ndan) 1937·38'da yuksekoQrel rm duzeyindek i Gazi
Terbiy e Ensl it ii sii Muzik ~ ubes i' n e ve 1960'larrn senlarrndan il ibaren onun birer benzer i olarak ~ EQitim EnsliI usu'nde aljl lan Muzik Boliimlerine, 1978-1979'daki dii zenlemelerte lisansa e,deOer ogrenim veren YOksek·
ogretmen Okullafl MOzik Bolumlerine 'Ie nihayet 198283'deki son dOzenlemelerle universil elere ba{l!anan, yeni
adlyta Egitim FakOlteleri Muzik Egitimi Bolumlerine gelinmi, t ir,
TOrkiye'de rnUzik egitimcisi 1982'den buyana Universitelere bagh Eg ilim Fakulteleri Muzik Egitimi Bolumlerinde yeti,lirilmektedir,
Egitim Fakulteleri Muzik Egilimi Bollimleri "asrl amaCI
muzik egitimcisi yel i,tirmek olan 'Ie bu amayla" "muzik eOil imi alman rnda lisans, yUksek lisans, doktora 'I e ona e,deger sanana yale rlik derecelerine yonelik akademik eOit im-oOrelim, ara,hrma, uygulama 'I e yay rn el kinliklerinde
bulunan; aynca, vine mUzik egilimi alanlOda ilgifj ki, i, kurum 'I e kurulu, lara uzman ya rdrmlnd a bulunan veya da·
nr,manlrk hizmel leri veren universile r birimlerdi" dive tao
nrmlanabilir.
Amay, i, lev, kapsam, konum 'I e duzey bakrmlOdan
boylece tanlmlanabilen Muzik E\7lrtimi BOIumlerindeki "egil im sisl emi-, "Onu olu, lu ran ogeleri, ogeler arasmdaki ili,kileri, sisl emin kurulu" orgutleni, 'Ie i,leyi, ilkelerini beIirleme"yi esas alan bir yakla'lmla yozumlen ebillr.
BOyte bir yakla, rmla yozumlendi\7linde, ilgilr yasa, yonel menlrk, (lnerge va alj rklaylc r karanara gore, Muzik EQitrmi Boh:imlerrndeki egrtim sisl emlOin: mUzrk egillmi anabilim ' anasan'al dallmda belirli -bile,ke program'lar uygulamak la binikl e son duzenlemelerte "ses egil rm" , "lj algr egrt rmi- 'Ie -rnUzrk kuramJan eg,lrmr anabihm' anasan'al daHaf rna ayrrlan, progra mlardakr mUzik, genel brlgi, genel egr-
timc itik bilgisi ve mUzik eQitimciliOi bilgisi alantan dengelice
kapsanan. yere!. bOlgesel. ulusalve uluslararasl mUziklere
Turkiye'nin ulusal ozunu yitirmeksizin ljaQda, kUt!ur ve uygarhk duzeyine er~eb~mesi iyin 6ngOrOIen hedel ler aytsmdan yakla,an ve bu yakla,lm Ijep;evesinde cccuuer.
gellljler va yel i,kinler iljin olu, lurulan egilm mjjziklerinde
geleneksel ve Ija!)da, Turk n-iJzikleri i\e uluslararasl rnjzikler arasmda gep;aklj i ve saQ'hklr denge ler kuran, OSS'yi
kazanan lar arasmdan belrrN bir taban puana dayah Onkayl! ve onu iz\eyen rnUzik yetenek srnaVI yo luyla uygun
nilelikti oOrenci alan ya da nilelikli aday oQrenciler yel i,tirilmesi lljin uygun g6rdiig u duzenlerrelen yapabilen, ders
secme ve kredi duzenini esas alan, ogrelim eiernem almada-yel i, l irmede-yUksehmede-al amada belirli dii zeylerde bilimse l ' san'atsal nilelikler akademik OIIjUtler arayao.
akademik cer eceu oQ'reli m etema ru saYISl yeterf ve oQ'rehm element eesma d u~ en hal1ahk ders yuku normal duzeyde olan, ogreli m elema nlann a aym ya da benzer i,i yepan 'San'alljr lar'a 'sanatlj l ogretim elema nlan'na venlen
6zl0k haklanm saglayan, programla rm gerektirdiOi her turIii le knik aralj -gerelj 'Ie lekniklerle donanrk alan, gorevi~lev alamna giren konularda bilimsel , san'alsal a ra ~­
trrma-geli,lirme etkinlikterine yeterince yer ve ren, Ij a gda~
Turk 'I e uluslararasl rnirzrk ya, amlartyla sOrekli e l ki le~en ,
gorev-i,lev alamna i li ~ kin ulusal 'Ie uluslararas, duzeylerdeki atl, USI, paralei 'Ie van sislemlerle duzenli ileti,im
ve etkile, imde bulunan, Turk miizik y a ~am lO lO k o~ u llarr ,
beklenl ileri 'Ie Ijagda, rnUzik eQil iminin gerekleriyle lularh
olarak kendi kendini surekli dOzell ip ge 1i~ l ir e n , SolOmun en
ust akademik derecede ki oQrel rm uyeleri arasrndan seljilip
ala nmr" alanrnda yelkin bir BolOm Ba,kanr tarahndan yonehilen 'Ie yonelim sOrecrnde bOlum ba~ ka n yard'mcrlan
ve AnabilimlA nasan'at Dallafl Kurullarr el kin rol alan, Bolum say's ' yeterli \Ie bunlan n yun dUleyine dagrhmr dengeli olan bir yap l, kurulu, 'Ie i ~l eyi ii iliinde olmasr gerekir.
Su doQruhuda 1ge2'den bu yana, baZllannda az bazllannda Ijok olmak uzere, adrm adrm onemli mesale!er
almlii olan Muzik EQ:II'mr BOIumlerlndeki EQilim sisl eminin,
gmiklje yogunlaiiarak geljllmekle olduQu · universil eleiime
sureci"nin buyuk Okr ude lamamlanmasrnm ongoruldugO
1990'h yllarrn ortalarrndan ~ ,ba'en , sadece kurumsal dOzenlemelerde degll, uygutamada da. yUkand a Ijizilmiii olan
l abloya IjOk daha uygun b,r gorunum k a z a n ml ~ olmasl
beklenmekl edlr.
Boyle bor gorunum k az a n m r ~ eQrl rm siSlefT\lne sahip
MUZ'k EQ:'I,mi Bolumlerlnin hem kendilerine, hem Turk mii~
z,k eglllrTllne ve hem de dunya mUZlk e\7llhrn binkirn ne
olan kalk ,lan , kUiikusuz, bugunkunden IjOk daha buyuk
boyullara ulaiia Caklir . _
3
«aglmizin ilgin~ Sir Muzik Adami
Siava (Misitislav Rostropovlc)
• Faruk YENER
Ylldl2 Saravr'nm Sere
K 6~ k(j'nde ki
sOsfu salonu dol-
duran mozfkeeverter samnm boyl e bir olaya kolay tar uk 01-
meveceklercn bir daha... lki eenetcr yer alrrustr dinleyenlerin kar!ilsmda: bi ri bugday lenli, koyu kahvere ngi
g6210, simsiyah sach. uzunca boylu kl rkbe~ ya~la rin da bir
kadm, digeri gene uzunca bor.1u, say l d6 kU!mO~ . gozlli klO
elli yestennd a bir adamd r... UnlO muzik9ileri bir Akdeniz
gezisi boyunca Renaissance adh gem ide ve ugranllan Iimanla nn Hginlj ko~elerinde yolculanna dinteten bir Frenstz
tunzm kurulunun davel lisiydi bu sanallj llar ve ikisi de 61eden bu yana mOzikseverlerin ilgisini derleyip dururlardt,
Kadm, Moskova'nln B or~oy Tiyal rosu ~a rk t9 1 larlndan Galina Viil'neskaya, erkek, e~i viyolonsek;i Misitislav Restropoviy'di.., Viyolonselyi piya noya geyli, nolaya hiy gerek
gormeden sopranoya estik ettt... Ve yaykovski'nin pek 90gum ul ca bilinmeyen sarkuannde n yirmiye yakm c mek
yansldl ~ale salonunda...
Istanbul muzikseverle rine unutulmaz bir aksam yail'atan bu iki sanatcrdan Rostropovi9 onemli bit goreve basladr ylllar once; Wash ington'daki Ulusal Senten! Orkeenes. yoneticiligine getirildi. Amerikalilar. pek yok
uzmana gore yag lmlZIn t\l bliy uk viyolonselcisini bir beska alandaki niteligiyle gorevlendirdiler, hem de gelecege
uyup Misilislav adln l klsal1 lp Siava yaparak ... Ilk konserinde Leonard Bernste in'ln kendisi iyin besteledigi Siava
adll senloni k uvertutl eriyle ba ~ l a yan sanalylnln 1930'Iarda
kurulan topluluga yeni bir yail'am verecegine inamlm lil'tt.
Siava'nin orkestra yoneticiliginde uzun bir geymi~i ve
tecril besi yoktu ama olaganuslu muzik yelenegi . pek az
goril len duyatllg l, her usl un muzik adaml gibi ~a~ l r1lc l bel·
legi bu i~in uSlesinden kolayca gelecegine inandltlCl ka·
mtlardlf ... Or kestra uyeler iyle e~i1 kOil'u llarda yahil'mayl
prensip edineFl sanatttl daha ilk gun onlardan kendisini
Slava adlyla ttaglrmalatl nl istemiil'. onlardan yuksek bir
kursiye 9lkm am l~ ve ~oy te de mi~ti : Siava bas lna "Baz l orkeslra yoneticileri orkestraya sanki sadece benim ittin ve
bencilliQimi tatmin ittin ttalacaksmlz der gibidirler. Hay lr,
orkestra uyeleri, yonet icilerinin bir l ann oldugunu kabul etmek zorunda deQilierdir. Ben, bizim en onemli lanr lmlZ
sayila n muzige hizmel ederim. Oyelere il'oyle derim slk
sl k: ·S iz ne benim ne de sizin i9in 9aliyo rsunuz. Once muzik,sonra Washington i9in,halk i9in 9ah~ly orsun u z . ·
Siava ashnda ununu yillar once yapml~. saygl nllQlnl
gene Yillar once kazanm, ~ bit sanat9ldlr. Japon yonetici
Seiji Ozava ~oyle der; onun itrin: ·Slava muzik yapmaz,
hisseder. Onun muziQi kendi gerttek karaktetidir. Ya~a­
mini yonet ir 0..." Leonard Bernstein'in ya rgis l il'oyle: "Sla·
va her konuda ozgurluk l utkusud ur. Bu lu lku nedeniyte
baz lkez biT yap illn bi9imini bile bo zmu~ gelir insana... Oirenlempsine bir sevgi va baQh hgm sonucu olduguna inan-
4
dlglm bu ozelligi. bu abartur yorum eQilimi ban dinleyicide
~ok etkisi uyencmr. Ama bu ondaki fantastik bir olu~u mu n
OrOnOdur." Jehudi Menuhin'e bakrhrsa ozgOr tempo anlaY l~ 1 "rubato" Siava'nm varclus nedenidir... $eyle diyor:
"Kuru metronomik ok;Olerle yeti nmez 0... Bir yayll 9al91 9a·
Ian sanat91 olarak mOz iksel tOmcenin ne demek oldugunu
pek yak yoneliciden dana iyi bilir."
Rostrcp ovie 1927 yl lmda Hazar Deniz! klylsmdaki
BakO kentinde doQmu~lu r. Anasl Sofia piyanisl, babes:
l eopold viyolenselciydi, ktzkatdes i Veronika da kemencr
ctacekn... Nitekim Vero nika Moskova Filarmoni Orkestrast
uyelerinde ndir. 8 6ylece Siava tam bir mOzik crtarmna dO~­
mu~ , den y a~ m da piyanoya cturrnus, sekiz yesrne gelince
de babasr ~oyle demisti ona: ' Sen viyolensel calaca ksm!"
Aile ~ ocuk larln daha iyi oQrenim yapabilmele ti arnacryta
1934 yumda Moskova'ya g6t;muil', ancak tek bir kuyuk
odada yasem zorunluQu doQmu~, baba 1940'da olmO~ ,
yokl uk bctcn aglrllQI ilg sere-ken cocuklar Moskova Konservatuanna g irebilmi~lerdit. Siava 0 Yillarda yasamak ve
ailesin i ya~atmak itrin gunde Ott dort saat marangoz l;l raQI
olarak ttah~ml~tlr... ~6yled e r 0 yil lar konusunda : "Bazan
hiy durmada n 48 seat cansudrm . Tann saydlgl m bazr ustalenn czelliklerini kendime tcplamaktr amac tm. Piyatigorski'nin tlnISI, Gasals'm dUil'unOnO ve k i~ i l i g i n i , Fournier'in
duygu ve guzellik g oru~OnO derleme kti tek istegim...•
1945'de iki buyOk Sovyel bestecisinin, Prokofiyet ve
batlya donOk oldugu savunulan yapllta n nedeniyle sUylanmalan uzerin e Siava onlann yanlis l olarak
l;l kar ortaya ... Dalla da cleye giderek hastaranan ~ost a ko·
vitr'i bulundugu Kurgan kentinde gormeye kalkar, kent hastanesin in ~o k yelers iz, l rajik durumundan oylesine etkilenir
ki Il'lllzi k~ile ri l oplaYlp beraberce iil'tti gibi l;ah~a ra k bir ek
binanm yap lmlnl saQlar. Bu strada Roslr opovitr otuz ya~­
larlndadl r, Prag ve B u da pe ~l e 'd e birincilik odulferi kazanml~, ulkesinde madalyalar al ml~, halk sanall;ls l olmu~t u r,
unu Batl mliz ik l;ev relerine y aYll m l~ bulunmaktadlr.
~ostakovitr'in
Siava e~i Galina'YI ilk kez Bol~oy'da ki bi r tems ilde gO,
rur, guzelligine hayran kallr. Beil' yl l soma ona Prag'da
rastlar, delice sever, evlenme onet ir... tki $a nat~1 imrenilecek bir l;it! ol m u ~t u L .. Moskova'da luks bir apartman daireleri, ken! yoresinde bliyuk, havuzlu dal;a denilen villalarl ,
luks otomobilleri, her tOrlu olanaklan vardl r... Klzlan O lga
ve Elena dogmu~, mutluluklarl ka t me rle n mj~l i r... Ancak
1960 yilla rmda yazar Sotjenitsin oiaYI ba~gost e rjr ... Onl0
yaza r basm taral mdan lutucu batl propagandaslnln bir
gereci gibi su~ la n mc a bir ara Siava'nm dayasma Slgl-nl r...
Soljenitsin'e 1970 Yllinda Nobel Edebiyat ArmaQanl verilmesi nedeniyre suttlamalar yinelenince muziktti bu tutumu attlk bir mektupla proleslo eder... Ancak ailece goz·
den du~mu~ le r di r. Radyo ve Televizyondan uz ak la ~l ltI l -
nus. dl~ tumeleroen yoksun kalmlilardlr. 1974'de Leonard
Bernstein Moskova'ya giden bir senate grubuna anlatrr du rumu, yardtrrcr olmatanru ister . Onlann ricast uzenne
Aoslropoviy'e ailece pasaport verilir.., Anca k 0 Soljenitsin
gibi surgun edilmernis. he r yll ulkesinin e\yilig ine ugraYlp
yeniden izin almasr z orunlu qu kc nmustvr .
Ailenin krztan gunumu zde New Yo rk'taki Julliard mu zi k
okulunda ogrenei... Galina Avrupa sahnelerinde krsa sure
cncesine kadar alkl*lan lyordu. Ailenin Paris, New York ve
Lausanne'de biter ken va r... Siava bir tek viyolonsel resitalinde n onbesbin dolar ahyor. Ulusal Orkes tradan ayllg l do kuzbin dolar... OlaganustU cehsme temposu onu yo ruyor
dogal ola rak .. Geyl igimiz YII bir konserde Dvorak'm vlyclonse! konyertosunu yorumtamak uzere geli p Boston
Senfoni orkesuasr onun de ye rini alrms , yapmn uzun orkestra g iri ~ i n d e uyuyakalrms . ycnetct Seiji Oz ava girii
i ~ ar el i n i verdiqinde birden uyanrrus ve ioyle demisti yon eticiye Siava : "O rkestra bu giri~i cyle guzel yaldl ki kendimden geymi~im ... Lutten yeptu bastan aim!"
Slava'nm d(i~kiinlugu yalglslna, sotrasma. kartsma.
dcstlanna ve vctkesma .. Dostla n arasmda en onernlile n
sur'gundeki ba zr vatancesten. yazar So ljenitsin, ozan
Brodski ve bale sanatcrs t Bansnikcv... Ashnda herkesle
dost Slav a... Herkese sardtp open , escn yapan bir insan ..
Orkes trayr yalli t lrlrk en yaptlgl benzetisier ve rdigi tigii tler in bazttanru dertedim:
'Guylu atl!lm" iyin kullantlan "sforza ndo" terimini ~oyle
yorumlarms uyele re: "Bu sfor zando'yu byle yapmahstruz ki
dinleyiciler arasmdan en az dort ya~1 1 kalp krizi geyirme Ii....
Brahms'm bir ye~ illemesinin provasmda: ·Arkada~lar
bu bctu mu surunere k yuruyen bille r gibi Yellm ...'
Bir viyoJonsel tigrencisine: "9 alarken ruhunu zun pence resini aym ...'
s elarn Veni VIla
$inasi OZDENOGLU
Sel arn yeni yua
Bitiyor eski y rl
Geciyor senele r
Ge ciyor hem nasrl...
Bltecek nasilsa
Geyli , ne layda
Sir damla
g bz ya~ l
Siraz kahkaha ...
Sir opucuk ve t
Brrak ip gitmede n
Sir sarkt gibi
Sonup bitmeden...
Qgrenci bir sure caldrk tan sonra: "Pencereleri actmrz
am a iye ri kirf hava gird i..."
vumusek yalli iyin : "Ipe k tw eietn bir kac nnm 11Slltlll
benzes in cahsu uz:"
y{j rijyu~une
Gee ka lma, bilecek
Keman grubuna : "Parqalanmrs elmah pasta gibi yal drmz . ~imdi totten be raber..."
Bitiyor iste
Aksan!l ya! l~ cin: "Biri lam, oburu sikan bir yilt ayakkabtvla yurur gibi calrnaca k bu bclu rn..."
Yudum yudum iQ
Yayh yalgllar grubuna: "Piste gum dive inen pil ota benzemeyin. Yavasca suzutun. suzu lun ve tekertekten piste
yavasca degdirin..."
Sesterin yog unluk yit iri~i "d lminuendo"yu ~oyl e l ammliy or orkeslraya Siava: "Du ygu lu olacak... Yoksa komiularm yakln lil uzerin e radyoyu klsar gibi degil..."
Bitirme bir iciste ..
Sitiyor deme, sev
Sir kezdir ha yat, sev
Piath deni len zillerin vuru~u iyin ogut: "Zille ri oyle vurun
ki herkes Washington'daki caml arl klf lldl sans ln...'
SO$ver aynal ara
Tremolo. yani I lt r e ~ i ml i yorum: "Takma di~1i bir aeuzenin tl klrtl ile karamela yemesi gibi olaca k..."
Aynalara ina!' sev
Lirik bir btilu m iyin: " Seni seviyorum dlye baglrmaym,
seni sev lyorum diVe tls ildaym .....
SO$ver kavg alara
"Subilo forte" birden yuksek sese yl kl~ iyin : "5ev ·
gilini zle ba~ba~asml z . Odaya birden kaflOlZ girdi .. I~ te
subilo torte , ' •
Kavgalara inat. sev!
5
- DIzI
KLAVS EN ESERLE RI
Bach'm Eserleri - 4
• Htilya TARCAN
ORG ESERLERI
Bach'tn enstr umanta! eserlerinin yansma yekm krsmini org ivin yazdrklan olu~lurur . Zira besteci hergeyden
once bit organistti. Son zaman larda yaprlan bazt eresnr malar Wo hlte mperie rtes Ktavi er'in 48 prelud ve fugunun
org ic; in dQ~jjn(jld(jgQ lddia srr uortaya etmqtrr .
1) Pre Iud ve fu g ler :
Bach org icin 60 prelQd (yahut toccata veya fanlazi de
otabilir) ve lu g yaz rrustrr.
Biraz preluc 118 l ug fikri (izerinde durahm. Bu ikili g rupla
serbest bit ocsunce ve l ormla yazl lm l~ prelud ve yuzde
yuz bilimsel bit cahsm a olan 10gie kafjl la~lyotuz. Bach bu
eserlennde Pac hel bel ve B uxteh ude'nin etkisinde katrr usur . Preludle r bir, iki veya [II; t emaya sahip , lUgler ise
Uy• dart, \leya bee-seen olabilir. Toccata'iarda ise genellikle
dinamik, canli ve sinirli bir rilm a nlaY I~ 1 egemendir. Iki unlU
cme k vereurrr
1) Re major toccata ve lug.
2) Do minorpas sacag lia ve IQg. Bu pas sacag -l ia'dan
obst inato bir tema uzerine 21 va ryasyon (~ e ~ itl e me) yap 11dl gm l. fUgun iki co nt re-s ujet'y e ( ka r~l·konu) sahip 01dugunu goruyoruz.
2) So naUar :
Org i~ in altl sonat mevcut. Bu sonatlar aynl zamanda
~ ift klavyeli klavsen uzerinde de ~a!lnabili r. O~ sesH bir l orma sahiptirler. Icralan j~ i n ust duzeyde bir virtuozile gerekir. Bach bu eserleri bir harika ~oc uk olan oglu Wilhelm
Friedemann i~i n yaz m l ~t l r .
3) Korall er :
Koral1erde Pachelbe l ve Buxtehude 'den ba~ka Scheidt,
Reinken ve Boehm'un etkiletin i goruyoruz. Ayinden once
Preliid (Vorspiel) olarak dii~ unulen bu eserlerde Bach ~e'
~ ifli formlarl k u lla n m l~t lr (dort-ses li koraller, konlrapunl ik
koraller, IUgle i<.oraller v.s ...) Korallerin saYlsl 150'yi buluyor. Bunlarln recueil'ler (gruplar) halinde t o p!an ml~ duo
rumda. Bazlla rml ta nlyali m: Orgelb uc nlein'da 46 koral
var. Leipzig'le 18 buyuk koral yazl!ml~ (~og u n lu g u trio bi~ imind e ) . Dogma'YI (dinsel inan~ ve kuraUar) muzikle anlatan 21 unlu koralden ba~ka . kanlatlarm transkr ipsiyonu
olan altl kora! var.
4) Kon qert o tran sk rip s iyo nla n :
Bach'm Weirmar'da halyan va Alman bestecilerine ail
(bu arada Vivaldl'ye) altl kon~ert oyu org i~in yeniden du ·
zenledigini biliyot uz. Bu aranjmanlarl yapmaktaki amaclnm ~u oldugu soylenebilir:
1) Organisl in virtuoziles ini artll rmak.
2) B a ~ka enstuman a all bir eseri org'a uyarlarken karIi l la~l lacak teknik g(i~liikleri yenm ek.
6
Bach dev rinin t um klavyeli enstrumanlanru (K lav sen,
kla vjkord , epmet , pla no-torte) kullanmrstrr. Bu arada en
~ok klavsen ~in yazdlgml biliyoruz. Ancak liunu da soylememi z gerekiyor. Bach pla nc -tc rt e'yi en sevdigi enstruman cla rak goruyordu . Kral II. Friedrich kendi kolleksjyonunu ya~1i bestecjye gosteri p hangi eostrcmenr
tercih attigini sorunca Bach pla nc-torte'yi se~militi. Bundan kl~ i likli sest olan, ex press io n (antattm gucu) imkanlan
buyuk , gunumuzde kultamlan pianonu n teknik kapasitesine
en yakm enstrumam te rcih ettigini anlayabiliriz.
Bugun, Bac h'm yukanda saydlglmlz enetrumanlara ail
eserleri piano uzennde yorumlamak murnkundur, Slit klavsen icin yazrlrrus eserleri vine de cck onemf bir yer i~gal
eder. Bach Weimar ve Cclthen'de bithassa klavsen i~i n yaz.mrsu (bir veya lkl klavyeli; pedalh, hatta pedals tz]. Ama,
yezdrktenmn ~ok az bir krsrmm bastmn. Dehe sonraki YIIlarda hem ya zt leknigini geli~tirdi, hem de bu ilk yazdlgl
esetleritekrar ele alarak duzeltmeler yapn. Hatta, Leipzig'te
bazr recu eil 'ler (grup eserler) uzerinde rsrarla durdu. yOnkO, bu eserlerin pedagojik dege r tasrmasrm bilhassa arzu
ediyordu. Pekcoqun u ogrencilerini egilebilmek i~jn yazdlgl
Kapnsle r. yedi Toccata (l uglU veya fugsuz ), sekiz Fantezi,
iki sesf Invent io n'lar, u~ sesli Sinfo nia'lar, se rbesl bir
stnoe yazdlgl Prefucter'tn Wmu Wo hltempe rie rtes Klav i·
er, Kromalik Fantazi v.s . gibi buyuk eserlerini hazrrlayrcr
mahiyettedir.
Wo hltemperiert es Kla v ier: 48 preliid ve fug. Birinci cilt
1722, i kinc! c ilt 1744'le bitti. Bach hayatlayken bastlma dtlar. Kromatik gam in her yanm tonu nda bir major ve bir minor yazll mlli ve p relud·fug'lerin qeleneksel olarak ~ifl klavye li bit enstruman i~ in besl elendikleri kabul edil ir. Son rnczikolo]i arasnrmalan sonuc u. org i~i n d ii ~iin ul m u ~ olduklan
iddiasl ortaya at llm l ~ ll f. Wo hltemperiert kelimesini ar,:lk·
layahm: Be~ 1i araliklar yapay b~ imde dogal koma farklarlndan afln dltl larak l am b e~ l i aralik!ar haline getirilirler.
Bunun sonucunda birdo diyez ve re bemol tek ve eli ses halini alit. Yani klavye ustUnde ayn l ~ek i lde baslhnca aynl ses
elde edilir. Halbuki. kemand a diyezler ve bemoller larkh basl~la rla elde edilir. Komalardan arlndlrarak akort elme klavye'de uygulanlr. Woh lt empe riertes Klavier isminin anIamI
boyle a~lklam r.
Bu eserde Prelud , daha onceleri yazllmlli Invert io n'lann ~ok gel i~t i r i lmili bir b i~ i mj olarak ortaya ~Ikar . Fugler'in okul lugunun kall kurallarlndan uzak. olaganustU bir
yarallcl hglnln urunu olduklarlnl, sUkunet. sevin~, ihliras,
aCI gibi ~e ~ itli ruh durumlannl anlatt lklarlnl gozlemliyoruz.
Birinci ciltleki Prelud-Fug'lerin yaz l stili daha dramatik ve
renklidir; ikinci cilll ekilerse daha ustaca. a ra ~ t l r maya yone\ikve daha buyuk bir fikirle ya z ll m l~ la rd l r.
Fran SIZ SUitler i: Altl adelti r. Populer danslardan meydana gelirler. Yaz l stili zarif ve ltalyan klavsencilerine va·
klndl r. Her suil bir Aliemand e'la bali lar.
Jng iliz Sui tle ri: Altl adetlir . Uvertur mahiyetinde yazll ml ~ bii yuk bir pre lOdiin ardi SIra saray danslafl ndan meydana gelirler. Yazl stili hemen hemen senfonik karakterdedir.
Part it a'lar: Alman suitleri de diyebiliriz. Bu sujtlerde
lorm sonata ~ ok yakmdlr. Partita'da en onemli bolum olan
ilk pa r~ada genellikle g ii~ l u. otkestra lu tt i'si karakterindeki
bir likirle. melodik ve sevimli. ikinci klavye uzerinde ~a ­
hnmak uzete d U~ [jn u l m(j !j ikinci l ikrin ka r~ 1 kar~ l ya gel·
diklerini goruyoruz. Birinci p ar~an ln ad t PrelUd, Uv ert ur,
Si nfon i a, Fant azi gibi d e ~ i~eb i l i r. A ll emande ve Courante
danslan, Scherzo karakterindedi r. Giguer'ler lse (son parr;:alar) hemen hemen c rkestral bir karaktere bOrOnOrier.
Go ldberg -var yasy onlarl; Aynltonalitede le ma ve ctuz
v aryasy ondan ol u~a n bu eser senfonik karakl erdedir ve r;:ok
r;:e ~it lili k gasle rjr, Eserin s ipari~ ed i l i~ i !"ldeki 0lduk9a gOlOn9
durumdan sez edelim. Bach'm buyOk o{Ilu Wilhelm Friedemann'm bir o ~ rencisi olan Joha nn Gottlieb Goldberg Kont
Kral vo n Keyserfing'in saraymda mOzisyen olarak cah~ Iyordu , Kont uykusuzluktan ~ikayet 9 iy d i ve yannca kendisini uyutab ilece k muzik parcalan 9ahnmaslnl iSliyordu.
Bach. Goldberg-varyasy onlan uyku geliren (!) bir eser 01rnalan ~ in yezdr.
Kon yerto lar: Lirik bir Ado gi o veya l argh ett o gorOnOmundeki ikinci bclumun c ncesi ve sonrasm daki ril mik
ternan ve A llegr o tempoda birinci ve U90ncu bolOmierden
meyda na gelen Kcncertc Italya'da dog:lu Bir sclist ve t utU nin k a r~ 1 k a r~ l ya gelmesi veya bir grup solistin orkestrayl a
beraber calmalan entemma gelen kc ncertcyu Bach benimsedi.
Once "sclis t ir;:in ya zilm l~ kcncenc' vu ele alahm Solisl
ir;:;n koreertc iki l ip clu r.
J) Tek beema (solo) enetrcmen ic; in.
2) Solo enstruman ve orkestra i9;n,
1) Bach tek basma enstruman ic;in ya zllml~ koncertcteroan a111S1n1 orga , keman iliin ya zlrml ~ 16 kencertcy u da klavsene uyguramr§ll r (l ranskrispiyon). Bu koncertcla r genellikle Vivaldi, Telemann gibi beslec ilerden
ahnrnadrr.
Orijinal, yani Bach'm tamamen Kendi yazd l~ 1 sui solist
i9in kongerto (rniO "halyan Konr;:ertosu"dur. Cok popul er
olan bu eser U9bolOmden meydana gelir. Duygulu bir Adag io olan ikind bolOmun ol'lCesive sonrasln da harekeUi, kes·
kin ril mli ve canll karalctere sahip iki hlzl! par9a vardlr (birind ve Or;:OncObo1Omler).
2) Tek klavsen ve orkesl ra i9in yedi konryertosu var. Bunlardan biri harir;: heps; Iranskripsiyondur.
Hemen hepsi de transkripiyon olan (ya ba~ ka besle cilerden ahnma, ya da Bach'm ba~ka sazlar Kj:in d u~O n Op sonra klavye adaple e1ti~i ) iki kavsen ve orkeslr a i9in U9 ade!. U9
klavsen ve orkeslr a Kj:i iki adet, dort klavsen ve orkestra ir;:in
bir adet konyert oyu biliyoruz (bu sonuncu Vivaldi'den almmad lr).
Bach bu l ranskripsiyonlarl yaparken ozellikle keman
konr;:ertolan nl klavsene adapte ederken orijinallondan bir
ton a~aglya inerdi. Devrinin klavsenlerinde en Ost ses ince
re olduguna gore boyle oyunlara ba~v urma k zorunda kald r~ 10 1 anlamak gOr;: de~ ir. Transkripsiyon yapar ken ~u mel odu kullandlg lnl gorOyoruz: Kernan partisini (solist kemanl ) klavsen istin sag eli, ob ligato klavsen partisini
klavsenistin sol eli r;:alar ve yayli sazlar grubu e~rik ederdi.
Al'lCak Bach bu lranskripsiyonlarl yapar ken mekanik bir;:imde partileri transfer elmekl en kaqmlr, transkripsiyon uze·
rinde defalarca ugra ~lr , sonunda ofJinal klavsen ve orkeslfa
iqin du ~ un u l m(j~ blr konr;:erto dOzeyine vaFlrdl. Bas partlleri
daima daha ze ng ln le ~ i r . orta partiler eklenirdi. Ashnda bir
transkripslyon olduklan nalde. l amamen orll,nal klavsen
konr;: ertosu iieklinde kaf ~ l m! z a r;: lkan en OnlOIki ornek unfO
re minor ve fa minor lek klavsen ve orkestra iqin konqertorardl L
B rand enb ur g KOOl;:ert o larl : AlII concerti grOSS I, Bach.
Calhe n'de ya~adl9 1 y,llarda prens Leopold'un Karlsbad
kapllca se hrfne yapt lgr dinlenme gezilerine stk slk i~ lira k
ede rdi. Bu gezilerden birinde Markgraf von Swedt'le ta nrstr
(Markgraf = bir g e ~ it OOlge valisi). Bu soylunun sipariiii azerine aln Br andenbu rg kc nc ertc eu'nu yazdr Von Schwedt
olunce varisleri kcncertctann (orijinal el yaz malann m) ucuz
bir fiyatla sanlmas ma karar verdiler. Bu sayede Brandenburg kcncertclan kaybolmaktan kurtuldular, D eQi~i k
soz qruplanyla ceunan bu renkli eserlerl ktseca inceleyelim:
1) Fa majo r ke neert c BWV 1046
Ender r;:ahnl r, !?u sazlar kulJant lm '~t l r; Vio lin o piccolo.
iki kcmc. ur;: obua. fagot; yay h sazlartopluluQu ve baa con ti nuo (r;: embalo).
2) Fa major kc ncertc BWV 1047
Tu n u (yayli sazfar toplulugu ve continuo): tremper. flut,
obua ve kemanda n mUleiiekkii solo kuartet.
3) So l maj o r kc nce r tc BWV 1048
Ozel bir sol isl gruba sahip deQil. Yayh saztar ve Cembalo co nt inuo'dan meydana gelen bir orkestrayla cehmr.
Keman, viola ve violonseller gruplar halinde eser boyunca
k ar~ l l l kh diyalog yapar .
4) So l majo r kon ce rt c BWV t 049
Tutt i olarak eaten dort-sesf yayh sazlar grubu ve klavsene, bir keman ve iki Btc c kt lc t e ccnt fnuc gorevini yapar.
5) Re majo r ke eeertc BWV 1050
Bach bu kc ncerto'da klavsenl yoQun bicrmde kullanrrusttr, Hatta bu eser "ilk piano konr;:ertosu' diye adlandmtu. f lau to t raverso (r;: apraz fIOl), keman ve klavsen
kendi aralarlnda co ncer1ino r;:alarlar, T utt i'de ise ikinci kemanyoktur,
6) Si bemol maj or ko nyert o BWV 1051
Iki viola da Bracci o (kolda lutularak 9alman viola) iki
viola da gamba (dizler araslnda lu lul an viola) ve violonsel,
co ntinu o eii li ~ i nde r;:alarlar.
GordliQunuz gibi Brandenburg konr;:ertolafl ashnda bir
ensl ruman grubu ve t utti (orkestra) Kj:in yaz l lml~ buy(rk sonatlard rr. Bilhassa be~ in c i konr;:ertonun (BWV 1050) ozel
bir Veri oldugunu l ekrar edelim. a u konqertoda klavsen birinci bolumde tek ba:?ma uzun bir kadan s r;:alar. Bu li kir
ilerde buyuk klasik ve romanl ,k konr;:ertolarda bol bol kullanllacaktl r.
Diger ensl rumanlar il;: in ese rler
Keman kon r;: ert o lan: Elimlzde iki adet solo-keman ve
orkestra i<;in konqerto var. Kla....sen ve orkestra ir;:in ya zil m l ~
konr;: ertolarm adedinin r;:oklugu kar§lsmda, solo keman ve
orkestra ir;:in sadece ur;: eserln gunumu ze gelmesi belki de
bu eserlerin kaybolduguna I~a r et ediyor. Yahul bazl mO·
zikologlarm dO ~ O ndOQ(j glbi orilinal keman ve orkestra ir;:in
yazl lml :? eserler, klavsene transkflpsiyonlan yap lldrktan
sonra ortadan k a fd lfl fm l ~ olabllirler. Tum bu sorularm kesin
bir cevabl yok. Ancai<. elimize geqen bu Or;: keman kon·
qertosunun Bach'm bu for mda yazd lklarmln ilfinde en iyilen
arasmda yer afdlk farml soylemek li\Zlm. Bu konr;: ertolar iJr;:
bolumludiJ r
1) La m ino r solo keman ve o rkestra il; in kon ye rto'nlJn blrlnci bolumiJ ndekl l orm anlayl:?1Ilerde Fno::demann ve Phllllh-Emrn.:.nuel 8 :lch'ln benimseyeceklerl sonaI' l (kl.'1Sl k sonal ,n onciJsu) hawla r.
2) Mi major ko nqert o Ise da c apo tormunda yazll .
m l~1lr , Bu anlay.p gore Ilk ve son boliJmler birbirleriyle
benzerllk gosterlr. Merkezdekl klSlm her Ikr bolumun bag'
7
tanusrm te ~ ki l eder.
Gerek mi major, gerek la minor koncert otann aglr krsrrnlannda (ikinci biil Omlerinde) ob sti nalo ve sade bir basm kemanm melodik ve ilfli solosuyla kon trast (zitli k) yap119m1goruyoruz.
Kernan v e klav sen ilj in so naUar: Saytlan aln adet olan
bu sonatlarda Bach ulj sesli bir form ku ll a n m l ~t lf (Tri o formu). Devrinde ljok yaygm olan solo keman ve ~il rel i bas lo rmumne ragbet elmeyen besteci sade takat dahice bi r bul u ~t a bashca melcdik lji zgiyi kemana. ikinci derecede ki
ternayr klavsenisfin sag eline ve Obligat o bas partisini klavsenistin sol enne vererek bir lj e~ it trio transkripsiyonu uyg u l a m l ~t l r.
Solo keman ilri n so nal ve partitalar: Bach solo keman
ilj in ulj sonat ve Ulj part il a ya z m l ~tl r. Gerek partita larda, gerek sonallarda 0 devre kadar eri~ilmemi~ bir polil onik yaz t
tek ni9i kU llanllm l~tl r. Nasr! tran skripsiyc nlarda dagii'iik aazlar ktevyeye uygulandlysa, klavyenin zengin poliloni k lmkanlan kemana a ktanJml~lt r. Elbelte ki lj ilt ses ve akcrlann,
olaganust u giriftlildeki yatay -sananmn egemen oldugu bu
part ita ve scn atlar ancak keman vtrt uc ztarrnm eline yakl~ I r. En gUlj saylalardan binrut eskil aden re minor chaco nne
(2. partite} tum super kemancrtarm boy ollju~tU kl eri bir ba~­
yaprtur. Re minor c haco nne'un Brahms taratmdan srrt sol
el ilfin. Busoni taral lndan g ii ste ri ~ li bir konser gaPlfasl bilj iminde iki el ;yin pianoya tra nskripsiyonlarl yap l l ml~tlr.
COl hen'deki devrin sonuna dogru y az llm l~ olan bu solo so·
nat va partilalarda ilerde kantat ve pass ion 'lardaki olaganustUustallgm kendini belirtmeye ba ~l ad l g m l goruruz.
Solo keman iyin sonatlarda esk; kilise sonalla nnm lo rm
an laY I~1 hakimchr. Vani olumler aglr-lj abuk-ag,r-lj abuk olarak dizilirler. Ikinci ljabuk bolumde l ug gorulur. Uljuncu bolUmse tum sonalln ilfinde ayn bir tonaliteye sahip yegane
bolamu te~ ki l eder .
Viol on sel iljin su itler: Aft.l adelli r. Klavsen ilj in y az l lml~
olan Ingiliz suill erine lorm baklml ndan benzerlik gosterirler.
Hepsi de birer p reJud'le ba~laya n bu suitler Allemande,
Cou rante, Saraba nde, iki Galante ries ve birer Gigu e iyerirler. Bu suill erin once vio la da ga mba ilfin d u~u n u ld u kleri
saylenir. Uzun sure u n ut u l mu~ olan bu ba~yaplllar 20. yuzyll da Pablo Casals taralm dan bulunarak yeniden lfaIinmaya ba~lanm l~ lardlf.
Viol a da gamba ve klav sen soa llan : Bunlar Ulj adeltir .
Calhen'de yazdlkla fl biliniyor. lira prens leonopld vio la da
gamba 'YI lfok seviyordu. Bu sonal lar genellikle dorder bo·
lumlUdClr.
Flut ve f ifteli bas il;i n so nallar: Bunlar ii lj adeltir.
Cathan'deki ilk Yillarda ya zl lml~ olduklafl tahmin ediliyor.
Devrinde ljok lul ulan bu lorma aslin da Bach old u k ~ a ilgisizdi. Aynl ~e k i lde keman ve \>ifre li bas iljin Ulf sonatmm
bulundugunu biliyoruz. Bu geleneksel form Bach'm olaganustU zenginlikle ki polilonlk ve arrtlOnik muzik diliyle bagd a~mlyo rd u .
FIUI ve klavsen il;in so natlar : O~ er balOmlU olan bu sonal larln yazl stili vio la da gamba lie klavsen sonatlarma
gore daha rnoderndir. O zelikle mi bernol sonalln · Siciliano·
bolum ii nde 0 devre kadar Bach'ln diger sonal larmda gorii lmeyen bir duygusal hk (Empl indsamkelt) hissedilir.
Orkestra ilf in ese rl er
Bach orkesl ra il;in dort suit yazml\>ll r. Bu siiiti erde nelesIi sazlar (!lii t. obua. fagol. trompet) kUlfUk yayh sazlar 10Pluluguy la diyalo{: palindedir. FranSlZ slilinde bir uvertOrden
sonra lje~illi danslafl n birbirlerini la kip ettikleri bu siiitierden
8
do major ve si minor olanlan Ccthen'de ya zl l ml~la rdl r. Ae
major cla n diger ikisinin tee 1727-1736 yilla rl arasmda bestalendikleri samhyor, Sol minor tonu nda bir 5. suit versa da,
bu eserin Bach'a ail olmadlgl kuvveUe tahmin ediliyor. 5i
mi no r sult'te IIUt ve yayh seater diyalogunu goruyoruz.
Halla bu eeltte Ilute oylesine guzel bir parti yazl lmt ~ ki, hemen hemen flut kcncertcsu dahi denebili r. 0 0 major smrte
iki obua ve l agol un kendi aralannda zaman zaman concert ino lfaldl klarlnl ve bir yayll sazlar grubu ile diyalog yapnkrenm goruyoruz Bu sebepten do major sUitin bir con certo grosso karalderini ta~ l d lg ln l seyleyebiliriz. Bi rin ci
re maj o r sUit'teki Air medit atif (dU~uncel i karakterde Air)
solo keman ilfin y apl1ml ~ transkripsiyon yuzunde n an kaza n ml ~t tr . l kinc i re majo r suit ee. Ulf grup enetrcmen - 1)
Ulf lrompel ve timballer, 2) ulj obua ve lago t. 3) yayhl;algl lar
- kullanl ldrgl bir sentcni koncertant kara kterini ya nsmr.
Pransrzca isim ve Franstz torn-tan igerme&ine ragmen
bu nesen ve parlak suitter tamamen Alman karakteri t;:; ~ !r
ve Alman Iclklorunun etkisin i yansmrla r.
Off rande mus ica le
Bach 174T de, Prusya krah II. Friedrich'in saraymda
klavsenist ctarek ljall~an oglu Kart Philipp Emmanuel'i ztyareI etrnek uzere Postdam'a gitti. Iyi bir ftutlfu olan kral ya~ 1l
bestec iye kendi bufusu olan bir temayr vererek bundan
klavsen uzerinde ulj sesli bir lugCl dogalj lamasml istedi.
Bested bu istegi kolayllk la verine getirince kral bu deta alII
sesli bir fUgu sip a ri~ ell i. Bach Leipzig'e doner donmez yaz·
maya b a ~lad l. Ve krala mu zi k bungusu olan Off rande
musi cal e gun 1~lgm a ka v u ~ t u .
Oflrande m usicale bir ric ercar e (lUg) ile ba~l ar . Bu
ric ercar e -Bach'ln an la YI~l na gore enstru manlallug- Ulj
seslidi r. Ortada tr io ' ormunda, iki lUg ihliva eden bir sonat
vardlr. Birincisi ric ercar e ile tri o araslnda b e ~ kanon, trio
ile ikinci ric ercar e aras lnda vine be~ kanon vardlr. Onulj
balumden meydana gelen Oflrande mus icale'ln birinci ve
sonuncu r icer care'leri klavye ilfin dCl ~iin u lm u~tUr. Altl sesli
olan ikinci r icerc are (lu g) Bach'm en onemli fUglerinden biridir. Bu iki buyuk l ugun d l~ mda kalan onbir diger par9anm
har ne kadar Bacil tarafmdan kesinlikle bel irtilmemi~se de
oda muzigi i9in v'l Zlldlg l iddia edil ir. Hall a t rio ve bir kanonun flul iljin du ~ u n ij ld u g u soylenir. Kanonlarln tumu geleneksel bilfimde ya zllml~la rdlr . O rtadaki Ir io lIut, keman ve
b as conti nuo ile 9allnabilir.
Kun st de r Fuge (fug Sanatl )
Bach'm son buyuk kompozisyon udur. Off ra nde music al'den sonra ya zl lml~l lt . Bach'm polilon it yazlsl nln bir
sentezi olan bu eser insan zekaSln 1n yarattlgl en buyuk
b a~yapl tlard an biri olarak kabul edilir. Aynl sujel' ye (ko·
nuya) sahip dort sesli ve aynt tona lil ede ondM fug g6ruyoruz. Bu fUgterin bazllar lnm sujel' si (konusu) renverse
(ljev rilmi\»tir. Fug yazma sanatrnm tUm imkanJaflntn kullanlldlgl (sade, <r ilt. 0910 lug ler) bu eserde, ayrlca dM kanon, iki piano-tort e iyin ya z l lml~ iki l ug va tamamlana·
mam.~ olan son buyuk fugu gorUrUZ. Bu son l ugun ikinci
co ntres ujet'si ( k a r~ 1 konusu) Bach'ln ismini semb olle~liren
dort seslen meydana gelir: B ': si bemol. A ': la. C ': do. H =
si bekar. Bach bu tuglefe Konltap unlctus adml verm i~t ir .
Kor oldugu ilfin damadl All nicole'e dikl e ettirerek eserini lamamlamaya lf a h ~l l g m l biliy oruz. Fug sanatl isminin Bach
taral mdan verdigi ~uph eli bir konudur. Klavye i9in du~ u nUld u gu biliniyorsa da. yayll sazlar kuarteti ta rahndan
;era edilmelerine daha slk rastlanl'- Bach'm olumu uzerine
son l ug lamamlan ama ml~tl r. •
BITTI
- otzt
Egitim - Kliltlir - Sanat
ve TRT lliskileri - 3
•
M. Naz mi OZAl P
TURKi YE RA DYO lA RININ T A R iH ~E Si VE
UlK EMiZOE MUSiKi HAREKETLERiNE ETKiSi
Ulkerrazde biliun bu ya rasrz S U r1~meler. hilybir i~ e ya tamayan krsrr dOnguler . her iki mUsiki tUruniJtemsu eden kimsereno birbirini baltalama ceberan bulun hlz, ue surup gi.
derken, Avrupa ulkelen ile Allanlik ct esinde ki bilim adarraan
rady o denen ilel l$irn aracrm buldular. Bu bul u$ ~o k k.sa surede butun dunyada gen i$ ya nk liar ya parak fuzh bir $ekild e
ya yg lnhk kazandl. Oysa [stan burda eski bir la rihi olay "t ekerrur- edrycrdu . y unku. her yenile$me hareketlennde bu
gibi olaylar nedense yinelenirdi. -Lille Devn'nde de arap .11tabe smdeki (z.) ha rfinin (0) mi. yoksa (Ze) mi okunaca{j l
meseles! ulema suutrrn ikiye bol mu ~l u . Bun un gibi Isl anb ul'da da 0 Yillarda dutumcok ciddiydi.
"Ses" denen l lzlksel en erpnm vas.t an veya vasu asrz eta.
rak bas ka bir yere uantebume li kri on dokuzuncu yuzYlhn ba~ m da dU~ lm u lmeye ba ~ l a nd l , 8 1,1 d u ~u nc ey i g e li~ l ir e rek ilk
a ra~ tlr maY I yapan ABO vatanda sr liz ik~ i SAVOR Y'dlr. 8 1,1
rr a li ~ ma la rd a n krsa sure som a Joseph HENR Y, Kendi bulusu cla n bir atetle yuksek trekansf I lt r e ~ i mleri n krsa mesate lerdeki el kilerini inceledl. Radyo leknigine yone lik ilk
gerlO eklO l ve b ili msellO a' l~may t ise Ingiliz bilgini Cla rk MA XWELL yapl l. Maxw ell'ln 1 ~ l k ve elektrik aklmlnln dalgalar
ha linde vol ald lg lnl bulmasl ufuklan biraz daha ge n i ~ le lt l.
Graham BELl. 10 Mart 1876 l arlhinde Bosl on'da ilk kez
sesi ilel meyi b a~a rd l . Boylece lelefonun bu l unu~ ..alimalarl
l amamlandl. y ak ge..meden Paris'l e 1879'da ~ e h ! r i~ i "Telekominlkasyon" ~ebe kes i hizmete girdi, Telel onun (jlkemize
g lr i~ l arlhi 1908 yill dlr.
M AXWELL'in .. a1t ~mal ann l lemel alan Alma n biJgini
Hei nr ic h HERTZ, bu dalgal arl · o silal o r" adlnl verdigi bir
cihazla havada n gond ermeyi sagladl Bundan som a b u l u~ ­
lar birbifln i izledi. Once FranSIZ Edouard BR ANL Y, Hertz'ln
adlnl alan dalg aJa r. de gerlendlrerek · co herer " ad lnl verdlgi bir alel le radyonun ash olan sisl emi buldu . Bu b u lu ~ 'ara
Oliver LODGE ile Rus bdgini PO PO V-un da katk llan 01mU~ lu( . Bu slralarda ED ISON, blr ba~ ka konu uzerinde ..all~ly o rdu . 1883'te elek.lrlk 3mpulleflnde lSlOma ve eleku lk aklml lie yayl lan eleklronlan ke~telml~l l. Bu ke ~" radyo lambalann ln lemehni olu ~tu rdu , "Frtll ve Anon an lbarel olan irk
radyo larrb asl 1904 y,hnda la mamlan dl.
Ra::lyonu n babasl say llan Ilalyan aSllh Gulielmo MAR ·
CONI. 1896'da Bo lo nya ~ h lln de bl.ka.. yuz mell e l:erlSlOe
ilk rady o yaymm l yapmaYI gefl; e k l e~ I , 'd l . Bu I ~l e radyo dal-
galartnln uzaktan annmasuu sag laya n ve B,anly'nin buldugu sistem i kullandl. Bran ly bu sistemi 1892'de bulmu stu.
Aynl yll it;inde b u l u ~u n u n palenl lni ald t. Arkasmd an daha
lJzun enrn (menzil) eice elme k i<fin elekl rik da lgalarml yeryuz une d,key cla rak lOek i lmi~ lJzun bir lei uzenn den u.elmeyi
du~(j ndu ve amer» buldu. Ancak, butun ..abasm a ragmen
b u lu ~ lJnu italya hukurrenne kabul enee meo. Dever edild l ~i
lngill ere'ye gide.ek gereken yald,m, creda n sagladl. 1897
ydlOln itkbahannda Sali sbury'de dort kllometre lik bir mesalede aym yaylOl tekrarledr, Bunun uzerin e 3 Haman 1898
tanhinde Branly'nIO S1sl emini kullanatak Wigh adas mda
Br ean Do w ile Lavem oc k aeasmdaki dokuz milltk mesafe·
den alic i ve venci 1I, ~ kis im s.11}lty,u ak Ma rs i ~ a re ll e ri qcn derd i. Hertz'm bulusundan ~o k ya.a rla nd lgl bu ..ausme la nr u tamamfadrktan soma ingtll ere'd en Il atya'ya dondu.
Yay .n mesates.m on sek,z kllom elf eye 1OI ka' lp Vine Ingill ere'ye geldi, Douver s ile Calais arasmda yaptl 91 de nemede ilk tetsiz le lg.all Branly 'ye ~e kli , Bunun arkasmdan
Fran sa ile Kor s ik a araslOdakl 175 ktlometted en ha berlesti
On iki ytlhk hrzh bir a r a ~l l rmi'l scnuc u bulusla r birbtrjn i izledr. Bu kez 190 1'de bin kilomel relik brr mesafede bulunan
okyanus oteslndeki ABD 'ne radyo yaYlnlarl nl u l a ~ l l rd l. Kanada'da yapl li'ln lOalt~m,l la r olumlu son ulf verdi, Am er ika 'ya
giderek ~ a lt ~ma l a r l yennde inceledi. Bundan U.. YII som a
1904'de Lee Dc FOREST "Telsi z Lamb asr" denen Ut; elek·
IfOllu lambayl b U lm u~ ve konuya p ek~ ok bilim adami Oin
emeg i g e~m i~I ir En hlzli geli~ mel e f 1912- 1920 Yillarl ara
Slnda oldu ve sur ekli radyo yayInIan 1902'den Il ibaren ba ~ ­
latl labildl,
Isvl..re hukumelln in onculugu nde bazl Avrupa devlel leri
1925 yil ,nda · Av r upa Rady o Yay lO Birlig i " ni kurdu. Bu biro
likl e he r ti lkeyi btr k '~ I , ulkeml ZI de · Tu rk Telsil·Telelo n "
~ irkel i l em sil edec ektl y ok gelfmeden 1928'de "Dunya
Yayln B i rl i g i ~ kuruldu. O fla ya 1O ,kan sorun rar aynl yll ilfinde
"Ro ma Ko nl e ra n s . ~ n da ele allOdl, Ne val ki. konl eransl a
ileri surulen l ,klrle.e ve onenle re her ulke aynen kahlmadl.
Sonu..la 1947 y llIOda Al lant ic Cil y' de uluslararaSI bir anla ~ ma sa glanab,ldr, Bu ge h~mel ere pa'Cllel ola.ak Turklye"de 25 Mart 1940 t311hlnde blr " Radyo Yon el mel ig i" haZlrland1. y ok kJs,Ilay ,cl hukum ler l a ~ l y a n bu yonel meligIO
leknlk ve malt hukumle fl uzennde durmu yOfl,lZ. Blr ornek
ola.ak ~u n u belH1ehm k.. 0 ytll"'l.da .adyo alan bi. lumse
PTT"ye 300 "' u ru ~ odeme k 10l undaydl.
Turktye Cumnunyell'nin kuruldugu yillarda Radyo denen
araclOIO b u tu n u ~ u n u n uzennden lOok bll zaman ger;-
ite l l~ lm
9
memisti. Zaten 1926 yrlmda butun dunyaoa 123 radyo istasyonu va rtn ve bunlann topl am gucu 116 KW idi. Hukumeumz boyle bir modern hebenesrre sistemini kurmaya
1925 yrlmda karar verdi. Ilk esemede Istanbul ve Ankara'da
5 KW'lik iki tels iz-teleton isl asyonu kurulacak, sisteme 7
KW'lik bir lamba kcnacak , radyo dijuzyonu i9in modUlasyo n
t ertibatl eklenecekti. 5 KW crkrsh bu kU9Uk postalar "Soc iete Ano ny m Turq ue De Telephonle So ns Fil s· adr v erilen Fransrz-Tutk sirketine ihale editdi. Istanb ul'daki istasyon
1926 ynmm sonbaha nnoa Ey up i\gesinin Osma niye sernti nde. bas il bir slOdyoda deneme yaymla rma basla dr. D6neminin 019ulerine gore bu istasyona Avrupa'nm en gur;:lu istasyon gozu ile bakrhyordu Daha insaat devam ederken
sirketin durumu gittikge bczularak Hlasm e~i gi ne geldi.
lstanbul'daki isl asyonun a9111~mdan iki sene sonra Ankara Rady o su 1928 yilmda hizmete girdi. Bu ikinci istasy on
Milli Savunma Bakanhqr'nm yakmmdaki Babaharman semtinde bulunan ~ Mu s ik i Muallim Mekt ebi " binesm deydr.
Kurucu sirketin mali sikm nsrm yakmd an izleyen T urkiye
11j Bankasr, Anadolu Aja nsr ve Philips sirket i ortaklasa bir
anonim ~i r k e t kurarak isme yaz l!1 hisse senet leri crkardrtar.
"Turk Tel si z-Tel efon A.$. " adnu alan bu 1jirket hukumete
basvurarak tes isin i ~ l el il m e s i n e talip oldular. Bu sureue 8
Eylul 1926 larih inde bu ~ irkell e on y llhk bir sozlesrne imzetenor. lstetrne PTT Genel Mudurlli gu adma yaptlaca ktr
lstanbuj'daki stuoyo 19 Nisan 192Tde ilan bile edileme den hizmete girdi. Once Eyup 'dan Biiy uk Postane'n in ust kal mdaki bir odaya la~mdl. S6 z le~men i n baz l madde leri 1929
Yllinda l e s h e d i l mi ~t i . Radyo idaresi 1932'de Beyog lu'nda
Ambassador adlndaki apartmanmda kendi mall olan slu dyosuna yerle1jl i. Ankara'dak i sludyo ise 90k yer deg i~lirdi.
Musiki Muallim Meklebi'nden Ankara Palas'm bodrum kal mda mutfagm yanmda ki bir odada, burada n da Sagllk Bakal1l lgl'nrn arkasmda bulunan evle rden bi rini kiraiayarak burada yaym yapll . Bundan sonra da iki kez yer deg i~ti rdi , Verici isl asyonu Ulus'ta Bankalar caddes inde bulunan postanenin alt kat lndaydl.
Ancak bu 9abalar pek ba ~a r il l oiamadl, Abone paralarl
toplanamlyor. kal;ak allcllar lesp it edilemiyordu. Ortakla rm
yardlmma ragmen i~le lme gunden gLine zarar edlyordu:
1936 yil mda slk lnt l son haddini buldu ve 1935'de sozle1jmenin suresi dolunca yenilenmedi . $i rkellasfiye edilerek
i ~ l e l me Y I devle! uzerme aldl. Yeni Ankara Radyosu ar;: lld lklan sonra. Istanbul Radyosu ~ oyle boyle yall1jtl ve Ankara Radyosu'ndan naklen yaymlar yapll ise de 3 1 Mayls
, 944 tarihinde kesin olarak kapatIldl,
Bu veric i sistemlerin ihliyaci k a r ~ l l a ma d l g l . modern ha·
berle1jme alanm daki g e li~ me l er e ayak uyduramadlgl gorulerek daha gUl;lu bir istasyonun kurulmas lna karar veli ldi.
gune go re dunyanm unlu firmalarlyla lemasa ge9i1dl. Bu·
gunku Ank ara Radyo su 'nun yap lml Mercon i Wirele as
Te legraph Co. l td . 1jirkeline verildi. Binasl, verici sistemler.
l eknik malzemeler de dahi! 1.735730 TL. harcanarak 22
Temmu z 1935'de deneme yaymlarma b a~ la dl, Kurulu1j
PH 'den once Munakalal Vekaleti'ne bagl lydl, ye~ il li dalgalardan yaym yapan yeni Ankara Radyosu'nun zamanIna
gore mukemmel sludyolarl ve son sistem c ihazlall vardl.
o
Ankara Rady osu'ndan yapllan yay lnlar ulkenln her tara·
fmdan ayn! kalil ede dinleneme diginden b61gesel radyolafln
kurulmasr geregi ol1aya 91ktl. Orta dalgadan yay In yap an
1jimdiki Istanbul Radyo5u 1949'da. jzm ir Radyosu da 1951
yilmda Kull ur Park'm iyindeki geyici binaSlnda hizme te a911·
10
or. Ikinci Dunya Savasr baslaymca radyo ile i1 eli~ i mi n cne rni
busbvtu n arttr. Kurulus 1939'da 383 7 saylll kanunla Basmvaym Genel Mudurlugu'ne bagll olarak cahsrnay a basted ..
1964 Yilina kadar adr gegen gene l mudurluge bagll kalan
Turkiye Racyclan. 2 Ocak 1964 ta rih ve 11596 sayrf Resmi
Gazete'de yaym lanan 359 sayrf vasa ile TRT'y e bagiandl.
Bu yasanm baz t maddeleri 1568 sayih vasa ile deg i~!i r ildi.
En sonunda 1.1.19841a rihli ve 2954 saYllt yen i yen; T AT yasast yu rurluge gird i.
Ilk [stanbul Radyosu oncele ri 20.30'da yayma baslardr
ama yaymlar duzenli olarak yapuemazdr. Scnra yeni bir duzenleme getirilerek t7-19.30 saatleri eraemoa 9all1jlr, bir
sure ara veri lir 20.30'da ikinci yaym seat! bester. bu durum
23 veya 23.30'a kadar surerdi. Son program "Salon Orkestrasr" idi. Bu orkest rada Popov ve Mesud Cemil g6rev alml1jllr. Oerken tam bu sn alatd a. 1932 y dlnda Turkiye Radycten'no e Turk Musiki si'nin yaymlanrnasr yasaklandr ve bu
yasak iki bucuk yl l kadar ecrda. Turk Musikisinin'kaderi vine
le rsine islemeye beslarrustr. e cnde iki kez verilen "Habe r
Bulteni"nin adt "Sozlu Gazete" idi. Bundan ba~ka hukuk ve
sagli kla ilgiti kcnusmaiar yapillr. egle nce prcqramfan yaym lamrdr. Geri kalan saatler rnuzbc yevmten ile dolduruluyordu .
Turkiye Hadyo tan'nm yaym esastan a1jagldaki ilkelere
gore be l ir l e nmi~ti: Once oevtetrn politi k vevm erect idL AYflca geneI. ozel kullUt ve egitim kurulustanna, k i~ is e l yeleneklerin tanItrlmasIna ya rdlmcl olaca kll. Vani ar;:l k1j:asl bu
modern aray Turk ulusunun kull ur duzeyin i r;: a g da~ duzeye
getirmek ir;:in hizmel ve rece kli.
TURK iv E RA DYOlARIN IN i $l EVI$ SiST EMi
1941 Yllinda Ankara Radyosu
bagli kadrolarla 9ali~ lyo rdu :
a~ag lda ki
idari b61umlere
1- A Burosu (Milli Musiki Kolu)
2- B Burosu (Batl Musikisi Kolu)
3· C Burosu (Haberle1jme. KDltUr, muame le, program, sicit ve yazli1jleri mudurlukleri)
4- Muzik Kutuphanesi
5- Oiskotek
Bugun oldugu gibi 0 gun de butun yaym saatlerinin buyu k bir b61umunu muzik yaym lafl olu1jtur urdu. Ornegi n, bu
sure 1940-1941 yil larl araslnda % 62 ile % 80 araslnda deg i~m i:;;t ir. Yetirli diskolek malzemesi. ozelli kle nitelikli plak 01madlg mdan yaymla rm t amamrna yak ln! canll idi, A~a gl ­
daki zaman blrimleri dikkate almlrsa, sanal karlarm ne kadar
yUklu bir l empo iyinde 9a l l~tl klarl kendiliginden an la~ lh r. A
ve B burolarl "Muzi k Yay mlart $e ll ;9;" 9a1.s1 altmda l oplanml~ tl ve ilk ~ellig ine Mesud Cem il ge tirilmi~ ! i. Mes ud
Cem il'in Istanbul'a nakli lu enne ~ef olan Cev del Kozano glu 1955 Yllma kadar bu gbrevi yurullu Muzikii saatlann
suresi 1944 ylhnda (l1 aftaldakika) olarak loplam 9050 dakikayd l:
Opera saali : 320
Senlon ik Muzilo; : 1290
Oda Muzigi : 180
Saz Sololarl . 200
Ses Solo larl : 60
Hall! Muzik ve Halk Muzigi . 2356
Dans Muzigi : 1763
Klasik Turk Muzigi : 220
Plak ve ymte n: 240
Halif Turk Muzigi : 2416
$ imd i biraz da Turkiye Radyolanndandaki {i1k)'lerden
sd z edelim
Ilk erkek spiker: Sa dullah Gazi Evrenos
Ilk kadm spiker : Eser Dirig. Emel Gazi mihal
Ilk radyo mud uru : Hayrettin Hayred en
Ilk erkek sclist : Mustafa Zeki C;::a~ l a r man
Ilk kadm solis t : Vedi a Rrza (Gi l )
Ilk trio : Piyanisl Mada m To skin
Ilk kadm saz sanatkan : Vecih e Dary al
Ilk erkek sanarkarfar : Mesud Cemil, Au~en Ka m
Irk sunucu : E ~rel $el lk
Ilk kcnusrnacr : Vasl i Hrza Zobu
Ankara Aadyosu'nun ilk spikeri: Ercum ent Behzat Lev
Ankara Radyosu'nun ilk kcnu smacisr : Reli k Ahmet Sevengil
Ilk FesuToplulugu : Kemencect Anastas
T URK MuslKisl s OLUMU (S SUR O SU):
o
ylllarda bu bclu m e "Turk Musikisi Kolu veya Milli
Musiki Kcru" deniyordu. Resmi aglzlar "Klaslk ve asil Turk
ses eanenom dU~kun piyasa ~ar k l lanndan ne Kada r ayn bir
musikimiz oldugunu g6steren ve her hafta iki del a venle n
klasik programlarl a yurdun ~inde ve d l~ md a buyuk ilgi
uya ndlran bir ·I e ~e k ku lu mu z du r· dive degerlendiriliyord u.
Bu b6lumd e g6revli san atkarl arln hepsi b a ~ l a n g l ~t a bulUn
pr ogramlard a yer ali r, ~o k sesli ko roda ~a ll~ an ball sanatkarlar da bu gruba kal llirdl. Eski ISl anbul Radyosu 'nun ilk
ytllarlf'lda "Daimi Sanatkarlar· adl altmda U.,: k i ~ il ik bir kadro
vardl. Bu U.,: k i~ i Mesud Cemil, Ru~e n Kam ve Veci he Darya l
idi. Diger 5anatkat lar d l~ piyasada isim y ap ml~ sanatkarlar
ara slndan se.,:ilitdi . 1938 Yllm da ~ im dik i Ankara Radyosu
.,: a lt ~maya b a ~ laY ln c a hem Istanbu l'daki t a n mm l ~ sanatkarlar, he m de C um hu rba~ka nll gl Fas ll Heyel i sanal karlart
davel edilerek .,: a lt~ tlfl l d l. Oaha som a bu sanatkarlar BaSin·
YaYln Genel Mudurlugu'nun istegi ile bir smav a.,: llarak elendi. B a ~a n lJ olan lar yeni kadrolara y erle ~t i ri rd i . Mesela bu sanatkarlarln saY1S1 1941 ylli nda on ikisi saz, yi rmi be ~ i ses 01ma k uzere oluz yed i k i~ iy d i. "Her gun yayma girenler" ve
· zaman zaman ya Ylna glrenler" olarak ikiye aytl l m l~1 1. BulUn muzi k yaYlnla rl j.,:inde Turk Musikisinin ya yIn oram "I" 25
idi. Bunun % 11'i klasik musi ki . % 14'u ise "haM" say tlan
Turk Musikisi'ne ay r l l m l ~1 1. Ba~ltc a Turk Musikis i programlarl ~un lard , :
,- Krasik Koro :
Bu koroyu eski lsl anbul Aadyosu'nd a Mesud Cemj l kur·
duo .,: alt~ll rd l ve ~e l li g l n i yaptl. Batll l anlamda .,:ok disiplinli
bir koro olm aSI i~ in .,:ok ~ali~lI m, ~ ve on b e~ gunde bir yaYln
y ap l l m l ~t l r . 1935'de n sonra koro (f al! ~ ma lar l ha!tada iki kez
yapl ldl ve gene llikle klaslk repe rtuvarm en se(fkin eser·
lerinm 'era edilmesme gayre l gosterildl. Mes ud Cemil1 95 1
yilmda Istanbul'a nakled,nce ~ e !l i Qe Ru ~ e n Kam getirildi.
2-lzahh Mu zik s een:
Oncelen "Ana Eserle r" adr altm da yaymlanan ve on bes
gunde bir yapuen bu pr ogram. sonradan Batt Musjkisi ile
de{j i ~me l i olarak yaprldr. Ba l l Musikisi'n i Cevat Memd uh
Alt ar, Turk Musikisi'ni Rusen Kam yone tirdi. Amacl her iki
musjki t urunu bCrtun yonleri ile tanumaktr. C;::ok basanh 01mus. bOyOkbir dinleyic i kitle sin i .,: ek mi~t ir ,
3-lncesazToplulug u;
Aadyolarda kadrcla sma olmadan onc e piya sa takimlarmdan yararlarulrmstrr. Klasi k fa Sl1 geleneginin bir de·
vamr idi ve Fahri Kopuz ytin etirdi. Onceler ! bir seer. daha
sonrelan kirk bes dakikahk sOrelerle haftada bee gun ya ymlamr , qelen eksel rasu icraClhgln m butun gereklari yerine
getitihrdi. GOnClmuzdaki fa sdlarm bu t cr icra ile bir ilgisi yokt ur. Bir.,:ok kcn ularda oldugu gibi bazr ozellikleri ve ineetiklen unutujmustur.
4- Ku me Fash:
yok kadrolu ve geleneksel ozellikleri olan kame f ashmn
Osmanlt Imparatorlugu i.,:inde ilgin.,: bir a§amasl vardrr.
Monodik yaprda ki mus ikimi zde yO ksek bir sea volOmO elde
etmek i~ in sanatk ar saylsr artmlrm s, lak at belirlj bir simro a
tutu lmustu r. Bu progra m da haftada bir kez yaym famrdr. Bu
yaym uz un yrlla r deva m etmtsur. y ogunl ukla Mesud Ce mi l,
bazan da Nur i Ham Po yr az ile Fahri Kc p uz yonenrdi.
5- Kadmlar Topju fuqu - Erk ekter Tcplulu gu :
Kadmlar tc plutuqunu Mes ud Cemil kurmus, ilk ~efli{ji ni
som a sues.yle Nu ri H alil Po yr az He Ru sen Kam
yon etmis tir. Amacr kadm ve erkek sestennt ayn ayn duyurmak ve musiki mize bir renk katrnaktr. Klasik koro ile Ias jl
meaikisi arasm da bir anlaYI ~la y6netilirdi. Bunla ra ek otarak
kU(fuk kc ro ve kan ~ l k l astllar (l asl· 1muhtelit) gibi b a ~ k a lopluluktar kurulmu~t u r.
y apm l ~ ,
6- Saz Eserler i :
Deg i ~ ik saz gruplan ire enstrOmant al musikim izin en guo
zel ornekle ri gelenek sel icra 6zellikleriyle ydlarca halklmlza
lanlt lImaya .,:a lt ~ i1dl . Bu .,:ok onemli konu son 15-20 seneden be ri gitti k~e ihm al ed ilm i ~ . sanki unutturulmaya .,:all~ l lml~ gibidi r. Bilindigi gibi her mus ikini n birotantizmi vardlr.
Bu otantizm bug un k a y bol m u ~t ur .
7· So lo Progr aml ar:
Yaf lm saallik pf ogramlar hal inde sunu lur, sozsuz ve
sozi Oeserle rim izin en dege tl iIeri se.,:ilirdi , Sonralarl iki veya
u~ seslen ~ar k l la r , beraber ve sola ~a r kl la r g,bi degl~l kli k l e r
ya p , l m l ~t lr .
8- KOireklteler :
y ok zengin melodrk yapl ya sah lp olan, halk musikimi zle
sanat mus ikimlZ aras lnda ye r alan bu tak lmla r hem soziO
hem de SOZ50Z boliJmler ihlrva eder. Eglence mus ikisine alt
ola n kOlfek.,:eleri daha (fOkmcesaz toplulugu icra ederdl. GOnum uzde lamamiyle unu l ulmu~ glb idlr.
9· Oyun Havala,. :
Oyun havslart genel likle p e ~ l e v ve saz semaiJerinin dl·
kalan saz eserl erl l urleridir. yalm ildl klaf! zaman ille
de oyu n oynanaca k deme k deglkhr , longa. sirto , saz eser·
leri, oyun havas l, l eybek vs, e~; erl e r olup buyuk blr repe r1u·
var olu~ tu ru r . BIr1ul hall! muzlk sayllabilir, Oyun havalaflmn
da belli btr kadrosu vard l: bun l.:vl aral lndan lera edllird.
~ md a
11
Turk Musikisi'nin her tllrlu toplu programlan Ankara Radyosu'nun 1 numaralJ stlldyosunda halk konse rleri halinde
dinl eyici on und e cantr olarak yaprhrdr.
TURK H Al K MOs i Kis l:
Bu kc nuda ilk derte me yahimalan Dar iHelh an doneminde yapl Jd l. Dlk emlz bolge beige taranarak elde edilen
bina yakm halk mu sikisi eseri yay lnlandl. Bun lara 0 yillarda
tllr ku degil "halk , ar kls l " deniyordu. An kara Devlet Ken s erv et uv an 1936 Yllind a egiti me bas fadrktan soma, folklor
arsivimn kurulmasma ruz ve rildi. Ida reciligin e Muz aff er Sans ezen gel irildi. Boylece ilk derlemele r Ham Bedtl Yonetken ve Muza tte r Sansc zen tara hn dan ya prldr. l;eiitli yoreJerden derlenen eser ler e rslve kaydedildi. Folklor mUsikisini
Turk halkm a duyurutmasma 1941 ylhnda bastandr, Mu zaller sensezen bu yilla rda "halk muz igi og ret meni" sttanyle ya li ~lrdl . "Bir Mar , Ogre niyo ruz" pro gr a m l na~pa ra lel
olarak on be s gunde bi r kez yap llan "Bi r Tur ku Og reniy er uz" p roq rermm vine Sa ns ozen yonet irdi. Topluluqun ad s
15 Eylii l 1942 1arihinde ' Y u rt ta n Ses ler Tep lulugu " oldu.
Isim beba st ee Vedat Ned im TOr'dUr. Suresi yanm saete
y lkartlld! ve 19.45 ile 20. 15 saa ttan aeasmda yay mlandl,
c ensrnerera 1944 ythna kadar bOt un sanat karla r katrhr.
cta ntizme cck cnem verihr, koroyu Mes ud Cemil idare ederdi. Halk Musikisi kolu 1944'te kadrcla st r ve sanatkarlan ayn idi; lIeh Mu zaller Sen s bz e n oldu. [lerik i senelerde " Vurt t an Sesle r Erk ekler To plul ug u, Yurtt an Ses ler Kadmlar
Top lul ugu , Halk Sazlarmdan Ezgi ler- admda degillik
programlar geliitirildi, Solo programlar yaprld., mahalli sanal karlara ye r verildi.
~OK SE S LI Mus iKi (BAli MuSiKi s i KOLU ):
Batl Mu sikisi'nin adl (B Solu mu) idi ve bOlUm balikant
Ulv j Cemal Erkin 'di. 1938 ylli nda lst anbul'da garev yapan
Cemal Re, id Rey Anka ra'ya davet edilmilis e de iki YII
soma geri Istanbul'a dondu. l;unku Ankara'da konservatuvann ogreli m uyeleri ile yabanc i sanatkarlardan
olUllmull onemli bir kaynak vardl. Ilk Yillarda Radyoevinde
kadrolu sanatkar olma dlglOdan hilj:bir elemanl yoktu. Orkesl ra uyeleri idari yonden kendi lIell erine bagJiydl Bu sanal karlar hem ogrel im uyesi hem de icrac i olara k Ankara
Radyosu'nda disiplinli ve egitim ilkelerinden hareket eden
kaliteli yayl nlar yapm 11i!ard lr. Ankara'da <ralilian tan lOmlli
yabanci sana tkarlardan da ya rar l an ll ml ~ llr . yokses li Muzik
yaylOlarlOlO % 19.5'ni klasik Muzik, % 51.5'ni hal il muzik,
% 4'unu askeri muzik, kalanlOl dig er l urler dolduruyordu.
Buyuk Muzik Ustalarlnr Tanryalim, Marlilar, Uverturler,
Dansli y ay Saatl v.b. programlar vard l.
Kcnservatv van'nm li imd i\erde Mamak Belediye bin asr 01arak kulla mla n binadaki salonda, C u m h u r ba ~ ka n llg l
Flar mo ni Ork estr as t cater. cumartes i gunleri 15,30'dan
itibaren naklen yaymlaru r, b6ylece ydda 92-120 konser
ger<reklelltirilirdi. Prcq remm ta mnc r kcnusmerenm Ham
Bed ii Ye net ken ya pa rdr. Konserde solil olarak Mit hat
Penmen , Feth i Kopuz, A.B. Winkler ve diger konservatuvar uyeleri gorev atrrssnr.
3- Salo n Or kest ras r:
On sekiz ki ~ i1i k kadrosu cla n bu crkestra haftada dcrt
gun <ralardl. Ilk kuruldugu yrlla rd a ad l "Kut;uk Orkestta "
idi $etligini Neci p Afkm ile Enver Kapelman yaparrh. Bir
ve iki numar a!l otkestralar cla rak ikiye aynlmllill.
Celiitli c restrarenn uyeleri arasm da Hay rull ah Du yg u
klarnet ), Gilbert Bac k Je bazen P. Hindem ith (1. keman ),
net Alb ayrak (2. keman ), Waller Gerha rdt (viyola), Mes ud Cemi l (viyolonsel), Li ko Am er [keman]. Bela Bart o k'un ogrencilerinden Roji Saba (piya no) gibi sanatkarlar
ver cr.
I
4- Oda Mu zig i:
Iki keman ile bir piy anodan olullan bu orkast rarun Clyeleri Enver Kapelm an , Ed ip Sezer (viyolon sel) ve Walte r
Sc hlo singe r (piyan o) idi.
5- lk i Piyano Ko nse rleri :
Kooservatwar ogrel menlerinden Bed ia To mr is ile
Walter Sc hlo snger <ralardl.
6- Ci gan Orkest ras l:
Genellikle yaz mevsimlerinde ya li~a n bu orkesl ranlO
elem anlan araslOda Gota mma Po pof (lief), RiJ, t u Yeger
(keman ), Jan Sibert (piyano }, Kara vasi li (gitar), Mesud
Cemil (viyolonsel), Kazlm Uz (kontrbas) sayllabi lir.
7- Oze l Kon serler:
Fual T urka y , konserv atuvarln ogreli m uyeler inden Davi d Zi rki n, araSlf a Ankara'ya gelen kardeli' Jo seph Zirk in
ve ba~kalarl ozellikle 1944 yllinda olduk<ra yogun konser ler vermililerd ir.
8- Opera Saat i:
1942 Ylhndan ilibaren sabah yaymlarl oQleye kadar
uzalllmca u<r saatlik opera saatl balilat l!dl On be~ dakikaSI a<rlklamalara ayrll an opera saatln da Saadet Ikesu s
gorevalmllit lt.
9·
1- i zah h Mu zik Saat l:
Yukanda da be l irt li ~ i miZ gibi 15 gunde bir yapl hr, Ceval Memd uh Altar yone l irdi. PrOQram pazar gunleri yay Inlanlrdl .
2- Senfo ni Orkestrasl :
Su gorevi Anka ra Radyosu'nun k u ru l u ~unda n 1941 Ylil.
na kad ar Cu m h urb a ~k a nll g l Sentoni Ork estraSI ustlendi . Su lopluluktan ayrilan 50 k i ~ili k bir grup "Rad yo Sentoni O rke st rasl - nl kurdu. Zaten 60 k i~ iJik bir kadrosu vardl.
Pazartesi ve periembe gunleri <ra hlian orkestranln ilk lieti
Or. Ern est Praeto iru s ve Fer il Aln ar idi. Prael o ri us'un 16
Mart 1946 tarihinde 6lumu uzerine lie l l i~e Kar l Ebert gel)·
rildi. Ankara Radyosu'nun 1 numar ah sludyos unda " so n·
b ahar-kl ll ·ilk ba har ko ns erleri " adl alllnda guzel programlar yay,nlanmllillr Bazen bu konserleri. Ankara Dev let
~okse s l i
Koro:
Ilk kez 1945 YlhOin ~uba l aymda - kammerc her" ~ek­
linde kuruldu. Repertuv arl Bal l Musiki sinden adaple edilen eserlerle Turk beSl ecilerinin bu alanda yapm lli 01duk!an eserlerde n olullur du. Uzun Yillar dinleyicilerine
duzenli programlar sunmulitur.
10- Su arada Mes ud Cemil, l iko A mar ile Roji
Sabo'nun kurdugu Iriyoyu da sayabiliriz.
11- Dans O rkest ralan :
Caz ...e t ango orkestras l olarak ikiye aynlan bu 10plulugun on bir k i ~ i l i k kadrosu vardl. "Dans SaaW nda ise Sav im ve Sevi n<r r ev s kardeil iere pianist Siebe rt ei lik ederdi.
12
- -- - - --
12 - Banda Kon se rle ri :
o zamanlar C umh urba~ k a n hgl'nln eUi kiliilik bando or·
kestrasr vardr. $e fli§ini uzun zaman jh aan Kun~er yapmqnr. 1941 yrhnda eestanran ve on be ~ gunde bir sunuten ° Sir Mar t Og reniyoruz· admdaki programl Faik
Canselen Ile Veli Kanl k yonetirdi. Bliyuk studyoda halka
a~ lk konserler ve rmi~tir ,
EGiliM VE KULTUR PROGRAMLA RI
Radyo program lanmn balj langlljfa belli bir duzeni yok t u. C;ogunluk la gunliik cla tak yaprhr, iste{le gore de{Ii~ti rilebilird i. Bunun sakmcalan gorulduktre once haftahk,
soma mevsimlik programlar yeprldr. Daha sonra program
eurelert alii aya trlka rlldl. 194 1 yrhnda moztk yaymlannm
sii resi % 62.6 iken sozlu ve kii lliir yeymtannm sii resi %
35.9, radyo tiyat rosu "I. 1.5 oldu. 1945'te sozla yaymrenn
surest % 20'ye ind irilirken muzik yaymlarr % 80'e trlkartlldl.
C;e~itfi kojlann muhtevasma baktlacak olursa kallOr ve eQitim aQlrhkh bir yol izlendiQi, Ankara Radyosu'nun yiiksek
okur niteliginde bir kurulus gibi trall~tlQI g6rulOr. Yukanda
da berirtligimiz gibi oranlan % 20-35 .9 arasmda da deQisen bu programla rm serest bir yaym dcnemmde 5168 dakikayl butmusrur. A~a {l ldaki rakamlar kO~Oms enecek rakamlat""degildir:
Konferan s ve
k on u~ ma lar
: 2675 (dakika)
Habeoe r : 1864 (dakika)
Cccu klara ycnetik yaymla r : 180 (dakika)
Anonslar : 527 (dakik a)
Programlan n turleri de
~unla rd l:
Radyo Gazele si : paza r gOnleri haritr her gun saat
20.000'de (sunucu su: Nurellin Arlam )
Haftahk D I~ Politika lema!i: Her pe r~embe (Sunucusu
Ahmel $ QkrQEsmer)
Iktisat Saat l (15 gunde bir), pazar sohbetleri (tutum ve
baklm), Gunun Meseleleri (iki gunde bir), Posta Kutusu
( be ~ gunde bir), 15 gunde bir Sa{lhk Bakanli{l !'mn hazlrladl{11Sa{ll ik ve D e rl le ~ me Saati, her ak~am C;ifttri ve Ziraat Saati, 15 gunde bir sunulan Muhendislerimiz Konu~uyor (Makinay l tanly alim, sevelim), pazarlarl yayln tanan
Kimgil Ailesi, Ferud un Fazll TGlbenttri'nin hamladlgl Kahramanlar Getriyor Saali , vine aym ki~in i n hamlaYlp Adil
KO r~ad'ln sundu{lu Getr m i ~te Bugun say ilabilir. Bunlardan
ba~ ka Ansiklopedik Bilgiler (bOyOk l en ve sanat adamlarl,
getrmiljle Turk zevk i, ansikopedi saah, layd ah bilgiler), 15
gunde bir Av ve Spor Saatt, Cumarte si a k ~aml an $ iir ve
Nesir Saati Seve nler 8aa l i) olan Kilap Saatl, Temsil 8aal i,
Radyo C;ocuk Kulubiin un sundugu C;OCUil saah, cumartesi
gunleri hari~ hergun Evin 8 aali, 15 gunde bir kez yaymlanan Hukuk 5aat i gibi programlar va rdl.
Bunlann ~i n den "Aadyo C;ocuk Kulubu" 1941 y llmda
uygulamaya kondu ve ilk programl 12 $ ubat 1941 tarihinde
yaym landl. Y6neticisi Ay~e Abla (Neriman Hlzlr) idi. C;ocuk 5aalinin muzik bolumlerini1943'ten ilibaren Nedim 01yam yonelmi~t i . Her cumartes i oQleden soma 45 dakika
sure ile yaylOlanrrdr.
RAOYo TIYAT Ro SU:
Aadyo l iyal rosu Ilk ISlanbul Aadyosu'nda da kurulmu~ tu : ozel bir kadrosu yokt u. Genelli kle Istanbul $ ehir
Tiyalrosu oyuncularl ile diger liyatrolarm ta nm ml~ sanal"
karlarmdan yara rlanlllrd l. Ancak bu Ij a li ~ ma l a r la m anlaml
ile "radyofonik Temsiller- degildl. ASll p h ~ ma lar 1938'den
sonra Ankara Radyosu'nda ~ R a d yo Tem sil Koh... " adl al-
tmda baiilahldl, Ternsiller her cuma gunu aksarm cann
olarak yaytnlarurdt, Yeni Istanbul radyosu'nda 1949'da
b a ~ lalllm l ~t l r . Tems il yaymlan sef ee 0 yillarda Ekr em
A e ~it Rey idi.
Konu ile ilgili ilk ciddi tr a ll ~ ma l a r Devtet Tiyalrosu kurulurken 1941 Yllinda ele ahnarak 26.000 lirahk "Badyolonik Tiyatrosu" kadec su ihdas edildi. Haflada bir kez
yaymlanan temsillar sonra ikiye trlkartl1dl , Vine ayru yr!
~in de Turk l iyatro yaz arlanna bu arnac ~ in eserler sipari~
edildi. Yabanct dillerden adapte ecuen eserlere de yer verildi. Bu programa Ankara Devlet Kcnservetwen'mn tiyatro bolumu lie Istanbul $ehi r Tiyatrosu saoatkar tan cc k yardlmel cjnustu r. Bir yaYln d6neminde 214 tems il veren
radyo hyalrosuna avnlan zama n bulUn yaymtann % 1.5'i
kadatdt, GOnumuzOn 61trOIerine gore trok gOlOntr qelecek
ama, temsil eesme sanatkilrlara cdenen ucret 250·850
ku ru~ arasmda de{l i~ irdi.
Aadyofonik tiyatro eserleri ve skeeter itrin telif cc rett de
bu yillarda bir scrun clrnu stu. Dunya Yaym Birfigi'nin
1928'de duzenledi{li Ro ma Kc nte ren sr'nca ere atmarek
ban esaslara baglandl. Buna gore ister yerli. ister adeptasyon olsun yaym serest elli dakikayr getrmeyecek, tekrar
yaymla r ursa ilk ucreun yens: odenecekti. 1943 yrlmca sanatkarlar smrftadmlarak kadrolan belirlend.
BA SIL! YAYINLA A
Turkiye Radyolan bugunku durumuna gelmeden once,
dar olanaklar i~inde de{lerli yaylOlar yaparak TOrk 11.01·
'urOne hizmel elmi~t it Ilk ISla nbul Radyosu daha Turk Tel·
siz-Telelon $i rketi'ne bagliyken "Telsiz" adlndaki bir program dergisi ~ I kartlrd l , FranSlzca ve eski harflerle TOrktre
olarak her ay yaymlanan bu dergi, yaln1z programl bildirmekle kalmaz aktiialiteye, tr e~i tli ilanlara . teknik konu·
lara ye r ver ir, sanalkarlan ta Olllrdl.
Bunlann i~ind e en onemlisi BaslO-YaylO Genel Mudurfu{lu'nun bir y6netme likle belirledigi, 15 Aralik 1941 tarihinden iliba,en yaymlanan ~ R ad yo ~ dergisidir. C;ok ozentili ve zamanln 6ltrulerine gore iddiali bir ~e kil d e yaymla·
nan - radyo " zamanla onemli bir kultu, 'Ie sanat organl 01mu~ , doneminin kalburOsfO sanat ve edebiyal adamlan
pektrok yaz l yazm l~l ,r. K u ru l u ~ u n bir haber bOlteni, daha
dogrusu kullur ve magazin dergisiydi ama, gunumu z·
dekilerine pek benzemeye n, ag lrligl olan bir yaym or·
ganlydl. Her alanda her fOr lu bitgiyi, sanata yonelik haber·
leri 'Ie ansiklopedik bitgileri verirdi.
"Radyo " yay m ya~amln a son verdikten sonra -T ur kiye Aady olarr Pro gram Derg isi " adlOda utruncu bir dergi daha Ijl kartlldl. Radyo Kadar oJmasa da ~ imd lki TAr nin
yayln lad'{I1habef derglsine gore daha nilelikliydi.
Dis KOTEK y AL!$ MA LARI:
1954 yllma Kadar dlskotek tra li ~ ma la n nl n temeilni d l~
piyasadan temin editen. d l~ ulkelerden getil1iJe n, daha
soma radyo ~in de kaydedllen plaklar ol u~tu rmu~t u r Bu
sebeple disolek denince akla plak a r ~iv i gelirdi. Eski Isl anbul Aadyosu'nda ciddl blr tra li~ma yapllma m, ~ , Ankara
Radyosu atrllinca elde bulunanlarln bir bollimu Ankara'ya
geti rilmi ~ti . Asil diskolek trali ~ma la n burada ba~ la t ild l . On·
ceden kalanlar, yenl satm alinanlar kullanildl klan soma
a r ~ ive konulurdu. 1944 Ylllnda Philips $i rketi radyoevine
blr plak kay siSlemi hedlye ell i. Canh yaylnlar yap,lirken
gerekli gorulen programlar yay m esnaSlnda "Sl ud yo Pia9 1" adl ve nlen bu yallm saatJlk plaklara kayded,lirdl. Bu i ~ ·
I'
13
•
lem uzun yrllar devam etmis, buyuk bir plak birikimi 01rrwetur. Bu degerli kolleksfyon 1960 yllmln iYalkanllll gun·
lerinde tsbeeme gelen ekip terermcen. · yo k ye r tu tu yo r "
gerekyesi ile tahrip edilerek da glt lldl. Kalanlan TRT Muzik
Dairesi Ba~ kanl l g l arsivfnde bulunma ktadtr.
ANKA RA RA DYO SU Si R KON SERVATU VAR MIYDI?
Donemin idarec ileri ile eanatkar kadrosu keneu. 939an laYI~ta bit y aym yapabilme k i9in uzun ve sabrrh bir
y ali ~ ma dcneminden ge9ilmesinin bilincindeydiler. Oysa
bu <;:abaYI gerl;: ekle~t irebi le c e k dog ru durcst yei i§mi§ bit
ekip yoklu. Kvrulus yillannda programlar eski sanatkarla rle
idare edilirken yaymcrhkta baz r cn emli ilkelenn M aya kenma st gerekti. Bu ilkeler §unla rdl:
das
, . Halkm kQltUr dQzeyine ve estetik
seltmek ,
g oru~unu
yuk-
2- Olanaklar ol~usun de nitelikli yaymlar yapmak,
3- Tu rk~ eyi radyo rnikrofonlann dan en dogru §ekilde ve
hatastz olarak duyurmak,
4- Hangi alanda ofursa olsen, muzik yaymlanm acrklamah bir sekilde sunmak, degerli ome klen tarutarak halkin muzik zevkini geli~ t irme k .
5- Gerekli kadrcla n clusturarek en krse zamanda sanatkar yetistirm ek,
6- SUtun dOnyada olup biten leri Turk halkma duyur mak,
7- Yabanc i dillerden yay m yapa rak iil kemizi tanll mak
ve bilgi ah§veri§inde bulunmak.
Bu gtiru §lere paralel ola rak a~ t1an smavlarla sl ajyer sanatkar almdl. Ankara Devlet Konservaluvan a~ll a h ~o k zaman ge ~ me m i §ti ama, bu egitim kurulu§unda ~o k degerli
bir kadro olu§mu§tu. Diger yandan TOrk Musiki si'nin buyuk
ustalarl Ankara'ya getirtiferek tigretim kadrosu tarnamland!. Gtirevtilerin d l§mda bu!Un sanatkarlar tigleden once
konmu§ olan O~ saatlik derse dovam ~t mek zorundaydl. 0
yillarda her iki musiki'nin mensuplarl arasmda bir birini
ho§gti rme ve baltalama hareketleri pek yoktu. Stajyerlere
nota. bona, solfej, diksiyon, §arkl edebiyatl, musiki nazariyatl, §an, repertuvar dersleri verilerek ozenle yeli§ l irilmeye ~ah§i1dl. O~ yl lm son unda ba§anh olanlar kadrolara atand l ve yeniden stajy er ahndl.
yoksesli mii zik hareketlerine konservatuvann kadrosu
ile deneme sahnesi biiyiik hizmetlerde bulundu. Bu muzigin en gOzel ornekleri seslendirilerek dinleyicilere duyuruldu ve sevindiril meye tjal l§lIdl.
Zaman g~irilmeden radyo kiHiip hanesi kurularak zenginle§tirildL Ta nm ml~ k i~ i le r e ail nota kolleksiyonlan salm ahndl. Bir repertuvar kurulu o lu~l u rul a ra k aski eserler ashna uygun olarak yeniden yazild l. Hamparsum nol asl ile
yaz llml$ olan eserler Ball notasma ~evrild i . Ayrlca binanm
bodrum katmda bir matbaa kurularak ozenli bir ~ e ki lde
nol a bastlrildl. Her iki musi ki !Urunun unlu ustalarmm dold urm u ~ oldugu plaklar a r~ iv i~ i n satmallnd l. A~ l k lama h
ptogramlar duzenlenerek dlnleyic ilere tanlt lldl
Spikerlik radyo idaresinin en bnemli konusu olmu§tu r.
Dogal olarak ogune Kadar gundemde boyle bir kavram
yo ktu. Ilk Yillarda eski ISl anbul Aadyosu'nun spikerlerinden
ve l iyalr o sanalkarlarmdan yararlanrldl. Erc umenl Behzat
Lav ile Suat Taifer gibi l iyatro ustalan uzun yillar spikerlik
14
yaprmslardrr. y ok ciddi bir e?!itimden gegen spikeriere
Turkee'nln butun incelikteri tigretilir, hethangi bir te lafuz
yan li~ li gl yapan lar yaym dan bir sure uzaklasttnhrdr. S.rasr geldiginde belirtl igimiz gibi bu yaymcihk anlaYI§1cerceve etr ce genet kii ltur yaymlanna buyuk cnem verildi. Bircck konu dramatize edilerek yapacag l etki ve ~ekece{li ilgi
pekistirifirdi.
S ON U~ :
Anla§lImasl gutj yap-sal bit ozeJlikten kaynaklanan ulusal eski bir hasl ahglmlz vardn. En iyi niyetlerle, bOyGk
cebelerte kurup ge !i~ l irdigimi z bir sistemi, belli bir dQzeye
geldikten sc nre. rsrerrez duruma getirmek icrin akla gelen
gelmeyen vola basvuratak scnccte tstemez duruma gelir iriz. Sisl em ~oyle boyle tsrese ve su rekliligini saglasa bile
y ozla~a b ildigi Kadar yo zla ~ ml~ cfur . Radyo ve te'evlzyc n
yeymrennde son yJllat daki kalitesizfiqi ve duzey du~ Ok l Og iinG buna baglamak gerekiyor. Bu etker qerin ere rinde teke r leker durmakta sayrstz ya rar verdrr. Eskiden
belli arahklarla cto kntik yapthr, basvurulara 6nem verilir,
basans rzlrklann hesab r sorulurdu.
Bu acrdan ilk kez be~ yrlhk bir cebeoa n sonra nereden
nereye gelindiginin anlastlrnasr i9in 1943 yrlmda bir kamuoyu yo klamasr yaprjdr. Bu aresurme nm bir btilOmu ezet
clarak radyo dergisinde yaym l anm l~llt. Mektupla yaptlan
bu anketin scnucten lncelenecek olursa, Turk halkmm 0
yrllardaki kul!CJr dOzeyi ile gunumOzun kOll Or dOzeyi ara·
slndaki l ark insam hayrete dii ~u rii r . Ku§kusuz ki bu geli~me ileriye dogru ol ma ml ~l lr, TAT' nin son ylilarda yaptl?!1
kamuoyu yoklamasmm sonutjla tl ite bu eski ankeli n son l.l~ l a nnl ka r~ t la ~t l tma k gunOmuzun yti nelicilerinin aklina
ge lme m i ~t ir. Eger ak rllarma gelse idi derin du ~ u nme SlraSI
onlara gelirdi.
GOnQmuzde kullanllan TRT T O rk~ e 's i n i n , dilimizin inceliklerini yansltmaktan tjok uzak oldugunu· bu i~ ten anlayanlar zaten biliyor. TO r k~ e 'y e yaplla n mOdahaleler dilde
aksan dive bir ~ey blrak.madl. Spiker yel i§lirme eski duyarIIllkta yapllmamakla birlikte, bir o ~ii de spikerlik hal alannl
h o~ gormek gerekiyor. yunku, ogrenimleri esnaslnda anadillerini dogru dOrO st ogrenemeyen Kendi insanlatl mlz arasmdan sp. ~ i l iy orla r . Diksiyon hal alannl germezlikten gelsek bile, gerek k o n u~m a lar, gerekse sunulan eserlerin
sozleri en bayag l argolatla dolu. Yanli§ vurgula rna. hata ll
diksiyon. yerli yetsiz yaba nci kaynakh kelimeleri kullanma
furyasl bOliin hlzl ile devam ediyor, Bu durum gii ncef deyimi ile "ent el"lik sayl liyo r. Btrakmlz spikerleti sunucul ar,
program yaplmcllan, milletvek illeri ve bakanlar falso yaplyor. - $o k o ldu m, katizma, enteg re. subvansiyo n, sezo n
gibi yabanci kelimeler; ve ka let (vekil let ), kar (kar), kaat
(kagl l) , ikamel (ikame t) gibi dilimize yer le ~ mi~ arapt;a
sozcukler; "k if o ldu m abj " gibi argolar dinleyenleri, izleyenleri canmdan beZdiriyor, Hele vurgu olayl tOmO ite unulu ldu. Bu kavram Turkt;e sozcuklerin birinci hecesine t a~ l ­
narak dilimizi yp-n i ogrenen yabancila rm aksanlna benze·
l ildi.
Musiki alanmdaki olumsuz geli~mel eri n ba~lan g l~ tarihi de hayli eskidir. Yaymlar bOtun ciddiyeti jle devam
ederken i ~ e y av a ~ yava ~ po lilika k a tl ~ may a ba§ladl. Rad·
yo idaresine politik k i~ i l er i n basklSI g itt i k~ e artl l. 19531954 yil lna Kada r radyo saMlkarlati dl§ piyasada kesinIikle ~ a li ~ am a z , bir musiki kariye ri olmaYlp da piyasada tulu n m u~ olan sezde sanatkarlar radyo yaylnlarma kall lamazdl. Eger d l ~ ar l da t;ah~ma k. islerlerse radyo ile il i ~.
kilerini keserlerdi. Sunun bunun tanld lg! ban kimseler, yurur!ukteki i]keler tyignenerek mitrofona tyl kan lmak istendi:
tylkartld l da. Bu tetstz zorlamalar art .nca. bu gibi isteklere
biiy uk bir engel clust uran Cevdet Koza noqlu istifa etmek
zorunda kaldr. Bundan soma claylan cck hlzli geli!iti. Hilj: bir avmm yepumeoe n ac amr alan herkes radyoyu doldurdu ve kante gilli kge dU!itU. 27 Mayrs 1960 olaylannda n
sonra busbutun tylglrmdan ty lktl; gutylDkle surdurii len dersler kaldrnldr. Gunun idarecilerine g6re radyoevi bir okul degildi ki. derslere ne gerek vard., Gene de radyo tek
eglence ve ifeli!iim arecr olma ozelligini uzun ytlla r te kelinde luttu.
1964 yrlmda T ur ki ye Radyo v e Televi zy on Kurum u
kurulunca bu ozel1igini de elinden katy lrdl. Radyo yaymla n
kulaga hitabediyor. halkt bu yolda n kendine tyekiyordu. Habuki terevuycn ayr u zamanda goze de hitap ediyodu. Bir
egil im kurulusu olup olmadlgl bir tudu kesin bir sonuca
baglanamadlgmdan yaylnlar hrzla apg l ouzeve kaydmldl. Ytllardan beri buyiik eme kler harcanarak g e li~tiril me y e
9a h~ lla n loplum zevki gOzardl edi ldi. Degerli degersiz ne
varsa ekrana ve mikrofona getirildi TRT ekranlanrun gazino sahnelerinden bir fadu kalmadl y ogu mUsiki egitimi
al maml~ gencr heveskarlarln eserleri. sanat degeri olsun
olmasm sanki birer sanal eseriymi~ gibi halka dinletildi.
Yel kili kurullarm yaym lanmasmda sakmca gordGgG bandJar ust dGzey idareciler larahndan tekrar tekrar yaYlnland l.
Sorulunc a da "Halk boy le ist iyo r " denildi Halkm iSl ekleri
elbetle Verine gel irilirdi ama her isl enen de yaymlanamazd l. Nilek im " A rabes k"i de halk Israrla iSliyordu Buna denetleme lo;urulafl ~ i d de l l e ka r ~ 1 tylktl. Bu defa da arabes k
muzikle donahlml!i filmier oynatildl. Garip gelecek ama bir
kij ltur bakanl, $ipari ~ le besteletlig i bir " AC IS!Z Arabesk partyasm. kurul Oyelerine dinlelerek Oyelerin l ikrini sordu.
Sanki mOzik denince soyleyenlerin, dinleyenlerin hoplaylp
zlplamalan gerekiyordu. Ciddiyet ityinde dinlenen mGsiki
tu rlerinin bulundugu bilme zlikl en geliniyordu. Bu dG ~O n c e
ve isteklere k a r~r 9lklhnca, ne demekse "Ca nlm muzik
d ed ig iniz " k lr " k lr o lmah" kar§lhgl veriliyordu .
Su musiki a n ar~ i s i n i n temelinde ku ~ k u suz ba ~ka sebeple r de vardlf. Kaolmll ca en onemli el ken bu nedenlerden kay n akla nm l ~t l r Yuz elli yllda n beri hit; hlzlnl yitir meden suregeJen " A lat urka-A lafr anga- ta rll§masl bu sonutylan dogurmu!itu r denebilir. " Alafr anga" tyoksesli muzik
oldu ama, "a lat urca" bir kutyumseme sozcugu olarak hala
kullanl hyor. Burada saYlp dokmeye gerek yok. TGrk
MGsiki sine ya k'!itmlan ba~ ka sllatlar da var. Her iki taral m
birbirine amans!zca sald rrmasl, bir adlm one tylkma tyabalan, yaylO saall erini kar ~ lhkh klsltlamaya ty a li ~ ma !a rl b ir
klstr dongQ halini aldl. Su " sen-ben " kavgasl kimseye ya ·
ramadlgl gibi hitybir kaliba konamayan turlerin gel i~m e s i ne
ve yayg lnlik kazanmaslna ya rdlmcl oldu. Bo§ kalan piyasaYI bunlar tuta rak her iki mGsikiyi dinleyenlerin saYlsl gittiktye azaldl.
Ortaya surOlen yeni turlerin henuz adl konmam'!i l lr.
Uretilen bir tak lm isimlerle zaman getyip gidiyor. Turk
Pop'u. populer muzik. Turk halll muzigi gibi lurlerle tek sazla icra edllen gazino ~a rk lc l ligl l am bir kalga !ia i~ i n dedi r.
Her ulusun mGsik;isinde bir lonal sisternlO bulundugunu
kimse inkar edemez. Israrla dinleli lmek istenen bu rnusi·
ki ;l in tonalitesi ;se belli deg ildir. Yanll ln i verecek k;imseler
de pek ortada gorlin muyor. Once ty oksazh olarak tyalin an
eserlere ty oksesli deniJerek gulun" dururna du ~u ld(j ~o k ·
seslendirilen party alan sallar la mpere sisl eme gore "a ldl'
lar ama sohstler bunlan Turk Musiki lonahtesine gOre ok;u·
durer. Mesud Cemil'in ded i~i gibi sc nueta ortaya "Hilkat
Garib esi" gibi bir durum 91ktl. Bilgisayar bestecigili bu
ka!imeke!ii busbutun iljinden cikrlmaz dururre getirdi. Sesler d eto ne imi!i, saztada ayn hav ada imi!i, eserler birer
proz od i faci as I imi!i hity cnem i kalmadr. Sadece goriintu
on plana tylktl : mesele tyozuldu sarnldr. Hic az. u"ak. ni·
have nd , muhayyer kiirdi gibi makalar adr ceceo bestecilerin e/inde tyig nene Ifig nene eekrz oldu. Bunun bir araY I~ olmad lgml n, aksine tehlike li bir gidi~ olduqunun kimse
farkma varmacr. Bu alanda besanlr eserler ve e ra omeklen vere n sanatkar tanmmn varflglnl kimse inkar edeme z.
Nedense bu gibi eserlere ve bestecilerine yaym orqanlannda pek yer verilmiyor. Ozet televeycnlenn yaYln ozenikleri ve kalitesi hakkmda yorum yapmak l azladan bir caoa
olur. Ulkemizde bir zamanlar va r olup da ~ imdijerde pek
c nahkta qozukmeye n mGsiki politika smm sorumJulan ak11 01 besme toplamah bu ba!ilb ozukluga bir cek iduzen vetmelidir.
Yakln zamanlara kadar. dah a dogrusu TATkuruluncaya
kadar kultOr ve sanat kclla nmn oesme konunun uzmanlan
getirilirdi. Gerci 0 yrllarda radyo ne ise gunumuzun televizyonu aynl idi ama. sanat hele musiki bir kariyer i!iidlr. Bir
gii nlOk yayrn suresinde bile mGsikiye ayn lan zamanln kutyumsenmesi mumkiJ n degildlr. Bu zamam bir yayln donemine gore hesap larsak orlaya du ~i.mdunJc(j bir rakamlflkar
Bu kadar onemli bir konunun mGs iki ile uzaktan yaklndan
ili!ikisi olmayan kimselerce yonetilmesi i~l e boyle bir sonuty
dogurur. Kurumun itymden yani Ifekirdeklen yel i~ me , gaze·
tecilik okulunu bilirml';i olma. iyi musiki bilmeyi gerektirmel.
MGsiki yaylnlartnl fl sorum!ulugunu l a';i lyanlafl n u st un b ir
mGs ik i zev k ve bil g isine sahlp olm.., larl gereklr.
TRT bir devlet kurulu!iumudur. yoksa Slrl kar amaCtna
yonelik blr kurummudur bilrnmez. Son ylla rdaki yaym kalitesizliginin ba!ihca k;ayna klarmdan biri de reklam mese lesidir. Bugun TAT ekranla rl ve radyo m,krofon larl ozel ka·
nal!arla ya r .~ halindedir. Daha lazla reklam geliri elde elmek ityin ak;!a gelebilecek her yolun denendigi anla';i lliyor.
Ozel kanallar m TAT yay lnlarlnl oroek alarak yarl';imalan
gerekirken, TRT onlara Imrenerek bakma kta , yaym du·
zeyini hergun biraz daha a';iag lya ty ekmekledir Yukarlda
sozunu enigimiz kultur bakan ln ln yapml';i oldugu toplan·
Iida Devlel Konservatuvan og.ellm uyelerlnden Nuv il Koda l!l 'da vardl. Orada bulunanlar Ill nni soyledlkten soma
si ra Kod all l'ya geldi, Olu rdugu Verden sag elini uzatarak
yerden 25-3 0 sanl lmetre kadar yukafl kaldlrdl. Soma ba·
kana donerek. ". Say m ba kan d ed i. u lkemizde muz ik
seviy es i bud ur. - soma ehnl daha a~a~lya Indtrerek· siz
bu kad ar o lsu n di y o rs un u z ~ dedi . Bu k O n u ~ m..l l a r l be·
genmeyen bakan bir i~ bah':lnE:'sl lie topl.:lf1I IYI lerketti.
Bugun TRT'nin programl;OHlnl blr bulun olar" k ele alirsak ku!lIjre yonelik sayil l yaymm o!du~unu goruruz, Olanlar da ya ty ok erken saallerde veya gece yansmdan sonra
yaymlanmakla . kimsenin izlememes i iste nlyor glbl blr dur·
um orlaya ty lkmaktadlf. Be ~ kanaldan Y.1 Yln y,1panTRT
bunlard an birlni sanal ag,rhk;h b,r ';iekle sok;af'l'la Z m.? Ancak boyle yay lncl li k a n laY I ~ \ kull etli ve zordur. Bu i ~t e n
anlayanlafl bulup program y a pl , r rn.'l ~ zahmet h blf i';ilir. Ko·
lay ve ucuz programlar varken bunlarla ugra!imaya ne gerek var zal en bahanesl de haw "Halk boy le ist iyo r- .
Ashnda a ll m l ~ milyonun ~, ep s i boyle isl effilyor ne gam Ekrana tyl kan erkeklefln Apottan. bayanlarm Alrodlt olmasl
~a r1 ml !i g,bl anla';i llmaz blr uygulama daha var. Gunler ne·
ler getlrecek. daha ne yeOlhkler gorecegi z hep blrl,kle bek·
BiTTJ
leye!lm. •
15
Muzik Dersinde Kasetten Yararlanma
• Halil Bedii YO NETKEN
Muzik G6riJ~lerl, savn 12
sovto : 2 EylOI 1950
Kasel ve kasetceta r. son y dlarda 6nemli bir mazi k
egil im aracr durumuna qelmistir. Avrupa ve Amerika
ok ullarmda kasel , muzik dersind e gerek ogrelici ve
gerek eslelik ve mGzikal gereksinimler iyin onem ve
dikka! le kulamlmaktadrr.
Her lu rlQ ses, vo kal, lopiuluk, koro cesitleri, her
tOrlO <;aI91, ya lgl top tulu qu . c rkes tra . banda ce sitleri,
form bilgisi, sli l ve b esl eci leri Ian nma a macryta ya da
sadece muzik zevki ve rmek iltin her de rs kasel dinlemeye be titli bir sere aynlmektadrr.
Bir derste blr pla qm ya da bir kasetin nihayel struth bir krsrm dlntetnebthr. Mazik dinleme suresl. bir
dersle 8-10 dekikayr kapsayabilir, tez lesma pek qerek yoktur.
1947 Yumda Ortaoq retim Kurulu'ndan g ~ mi ~
olan "Music in Sc hools" adlt Ingiliz mOzik kitabmda. calqrsa l mOzik i<;in su eserler o ne r i l mi~t i r . Mo zik 6gretmenlerimize , ya da ogretmen adaytanrmz a
bu konuda bir fikir vermek amacryla bunlerm bir belumunu a ~aglda betirtiyoruz:
Keman icm: Becb'm Mi Major Gavotte'u ve Preludium'u; Kreisle r'in Viyana Kapnsi: Dvoqak'm Humoresk'i ve Bac b'm iki keman kc rcertcsu.
Viyola kin : Brabrns'm Minnelied'i.
Viyolonsel icin : Saint . Sea ns'in Le Cyg net Bossini'nin Wilhe lm Tell UvertOrO; Beethove n'in 5. Senfoni'sinin ikinci rnuvmam: Korsakov'un Annm Ucusu.
Kontrabas
i<;in:
Schubert'in
Bitmemis
Sen-
fonisi'nin ikinci muvmaru
Oda muzigi i9in: Haydn'm Emperor dOrtlUsu, sol
mator triosu; Mozatt'm Re MinOr DOrt lusO'nOn ikinci
muvmam ; Schubert'in Alabehk Piyanolu Besllstnin
Allegretto'su; Beethoven'in Sol Major DOrtl0s0;
Brahms'm Piyanclu Be ~l is i'ni n Scherzo'su; Caykovski'oin Andante Cantab ile'si; Haydn'ln Fa Major 0 6rtusO ve Sol Major D6rtlusO'nun Men uel ve Trio'su;
16
Debussy'nin Sol Minor Q6rtlusu.
OfIemeli (falgllardan flOt i<;:in: Grieg'in Peer
Gynt'unden Saba h; Bacb'm Rondo ve Badinerie'si;
Mozert'm flOt ve orkestra i<;in Andanle's i.
Piccolo flul lcin: Borodin'in Prens Igor operasmdan 17 numarah dan s.
Obua i<;:in: Grieg'in Peer Gyntuoden Sabah;
Borod in'in Prens 19or'undan 17 numarah dans; Dvorjak'm Yeni Dunya Senfonisi'nden aglr muvman.
lngiliz kornosu kln: Dvc rjek'm Yeni Dunya Senfonisi'nden ag lr bOlum; Bo rodin'in Prens 19or'unclan
17 nurnarah d ans.
Fagot '9in: Grieg'in Peer Gynt'Unden Sabah;
Vagner'in Siegfried'in Rhein Seteri.
Klarinet icin: Weber'in Oberon'u; Debussy'den
L'Apres - midi d'un Faune.
Klarinet ve obua i(fin : Schubert'in Bitmernis SenIoni'sind en ikinci bOlOm.
Obua, Ingiliz komosu , klarinet. flul ve piccolo cin :
Borodi n'in Prens lqc r'undan 17 nume rah da ns.
Tahta utlemef 98lgllar i<;:in: Sc hubert'in Bitmemi~
Senloni'sinin ikinci bOlu mO; Richard Strauss 'un Till
Eulenspieqel'i.
Komo icin : Debussy'oin L'Apres - midi d'un
Faune'u; Humperdick'in Hansel ite Gretel Uverturc.
Trompet icln: Wagne r'in Parsifal prelOdO: Vine
Wag nerin Fanlar ve Siegf ried'den Funeral Ma n ~.
Tuba i<;:in: Wagne r in Nurnbergli Usia $arklclla r
Uverturu: Siegfried'in Funurel Mar;>!.
Her (j e ~ il orkestre 9alglsl i9in: Ravel'in Bolero'eu.
Qalgllann seslerini ve renk ozeltiklerint tarutmak
amaclyla, OQretm en SlraSI geldi kge bu eserleri
6grencilerine kasellen dinletmelidir. •
srvas'tan Sir Ses
• Mit ha t FENMEN
Muzik G6~9f1. Soyr: J
savta. I Arallk 1949
Bundan birkec ay once. Slvas clm ento Fabrikasr
ustebe suanndan bit mazi ksever biz! ziyaret etti. Bu
erkadasm hikayesi ~y le :
Piyanoyu de lice seviyormus. Fabr ikada gOnclelik
islni bitirlr bitirm ez piyanoya koser, mOzikle be sbasa
tath saatler g&yi rirm i ~ . Fabrikanm bu ot e halli piyanosunda bOIDn yorgunlugunu qiderirmis. Sivas'a
ugrayan operet piyanistlerinin el hareketlerini uzakIan d ikkatle izfer. ertesi gOn onla n ta klit ederek piyano czerinde deneyimin i qelistirmeye ~ allil r ml~.
Arna bak rr us ki, saglam bit temet olmedrkca bek -
lenen sonucu elde elme k olanakll deqil. lsin ciddiye-
tini enta mrs. Para biriktirmis. 11k l atilini Ankara'da gecirmeyi ve biraz olsun bu isin bilimini 6grenmeyi tasarlanus .
Kendisiyle ilk tar usnqmuz zaman hikayesi burda
bitiyo rdu. Son aldlglmlz bir haber, bu hikayeyi guzel
bir bicirrd e te ma mla ma k tedrr
Aldlgr ogut ve cetrsma kurallan sayesinde pfyanoyu bir hayli iledetmts. Halkevinin caz topluluqurda
piyano calmas r icin kendisine basvurulduqu halde,
bu islegi yerme gelirmemi~ . yOnkO klasik mOzik ile
olan bagln! koparmak istemiyormus...
Sivas'h ustabasr mOzige susamrstarm bir sim gesidir. Onun temsil etl igi amat6rler grubu hilt kOcumsenmemefidir. Yurdun her kenl inde, her kasebasmda ve har te her koyunde bu muzik astklanna
rastlayabilirii . Bunlar mOzigi yalmz dinlemek degil,
elbirligiyle, yOrekleriyle, bedenleriyle onu canlendtrmak tutkusuyla (jalgl lann pesinde kosanlardu,
Radyo, muhakkak ki bir egili m erecrd.r. Ama bu
alandaki bUlun gel i ~mele re ragmen, cok eksik bir
erac. canlt mOzigin vilaminlerini adeta yok eden bir
aralt..·
Muzigi yaymak konusunda radyodan saqlanan
yarar, OzOlerek beurteum. bOlOn tahminlerin cok attmdedrr.
Frensizlar bunu antarmslar ve cnbir yrlonce. halkin canlr mazlkle il i ~ki sin i saglamak i(jin ~yl e bit
plan hazulamrstardi :
Ortesmda M lmesi olan bOyOk olo mobiller yapllacak. Olomobihn bOlmesine kOC;Ok bir kuyruklu piyano ye rle~li ri lece k ; arkaya oc; sanatC;1oturacak (me-
seta bir piyanist , bir kemancr ve bir de san sanal(jlsl)... $afar kendi g6revinden baska. piyanonun
akort ve saghklt tasmma isinden de sorumlu bulunacak.
Bu otorrobil Paris'ten yola cik arak. radyonun bulundugu ama canh muzik kaynagl olan konserlerden
habersiz kasabalara ugrayacak. Belediye salonunu
dolduran yuzlerce muziksevere (muzige susamrs
cla n bu insanlara) manevi qrdasnu dagJlacak.. .
Debussy, Ravel ve Paure'ler yetistirmis bir 01kenin bOyle bir careye basvurrrw s olmasr, qercek
muzik .egiliminin ancak cenh mOzikle elde edilebiteceqine inanrms olmasmdan ileri getir.
Olkemizde de bu yolda tuzh adtmtenn atrlmasr
zamanr ge lmi ~t j r . Sivas'tan gelen ses, hepimizi savindirecek mulde dolu bir haberdir. •
M. Ozer CIRAVciUJ
Degersiz b ir yol
Bakam am
Annem blOrse
Anlam hi iY aci rnaz
Guzel degil bu yol
Benin diz in
Neden tersine g OIOyor
G aleri ler
Hikayesi ben im
Hep sustum
Konu ~ka n c a
Odam seni n
Olsa ydi bir anlarru
Derin gbzlerin
17
Genclerin Piyano Egitimine Bazt Yaklasunlar
• Yrd . Do~ . GOI c;:IMEN •
• G.O. Gazi £{;t. Fsk.
Muzik E{;itimi Bo/umu BI k. Yra .
Diger ~algtlann e{jiliminda oldugu gibi piyano egit im ine
de kClyuk ya~larda besternenrn gerekliligi ve teydate« bllinmektedir. Ancak, ulkemizde ozellikle muzik ogretmenligine yo nalen bircok ge ny• p iyano egitimini ergen lige
g~i~ d6neminde alabil me ktedir. Muz ik 6{l retme nli{li alan
dersle ri arasmda yer alan p iyano derslerinin og retiminde.
og rendlerin b ire yse r Iarkhhklanrun yamnd a, yai d cnem-
lerinden de kaynaklanan birtakrm ozellikler vardtr. A§aglda bu konuya ben yakla srmlar yaprlm aya yah§lhrken .
aym zamanda, muzik o gretme nli gi mesleqini sececek ga ncte re bilgi ve rme k, on larla piyano ogretim i ya pmakta olan
e gitimc ilerle de bu alan da ki ban soru nlan n yOl um leri bir
6kj:ude pay l a~l lmak iSlenmiiflir. Dlkemlzde Muzik Ogrel '
meni Yetistiren kurumlar aresmda en eski kurum clmasr
nedeniyle. muzik oQfel menliQine yc oelecek g e n~le re omek
kurum oJarak G.O. Gazi EQilim Fakultest Muzik EOitimi Bollimu s e~i l mi ifl i r .
Muzik Eg itimi B61umii ne Girif KOl' ulla fl
Gazi Univ ersitesi Gaz i Egil im Fakull esi Muzik Egitimi
BoJUmune OSS 1. esema smavmda baeanh creo. ~ ogu n ­
lukla onsekiz ya~ ve ustundek! ogrenciler yetenek smavryla ahn maktadntar. Yetenek smevtanna cas vv ren
ogrencilerin buyuk bir ~ o{lu nJugu OSS smavlann da le rcih
enikleri takalteferi kazanamayrp ~ansml denemek isleye nlerden. bir klsml ~evresind e yelene kfi olata k tan lnan
ya da muzigi ~ ok seven ve yele nekli oldu{luna inananIardan; ~ ok az bir klsml da muzik egil imini hedetleyerek.
bu nedenle on muzik egitimi ya da bir !jalgl egilimi almli
olan adaylardan olui maktadlf. Muzik Eg. Bolumune se~i1en ogrencileti n buyiik bir !jogunlugunun ilk-orta ve lise
ogrenimleri suresince ciddi bir muzik egilimi almadlklan
g6rlifmekled ir. Hi<;: muzik dersi almaml ~. okulunda ve <;:ev·
resinde muzik 6grelm eni bulunm ayan ve yaiamlnda hi<;:
piyano g 6tmemi~ olanlat da aZlmsanamayacak 6kj:i.idedir.
Bununla birtilcte. az sayIda da olsa, piyano <;:alarak gelen
ogrencilere ta stlanmaktadl t. Ancak bu lur 6grencilerin alml~ olduklart piyano egitiminin <;:ck dela islenil en nilel ikte
ve yelerl ikte oldugu s6ylenememektedir.
1993-1994 ogretim ylhn da G.E.F. Muzik Eg. Fak. 0<;:
Ana Bilim-Ana Sanal dahna aytllmll'll r.
1-yalgl Egitimi Ana Bilim-Ana Sanal Dalt
2- Ses Egitimi (!;'an) Ana Bihm-Ana Sanat Dah
3- Muzik Kuramlarl Egitimi Ana Bilim-Ana Sanal Oah
Piy ano Ogrencile rin in Genel Nit el ik ler i ve Ogt en me
Ola nakla tl
Yukandaki Ana Bilim-Ana Sanal Oallarma se<;:ilmii
ogrencilerin IUmu ilk ylldan ba~laya rak zorunlu olarak pi.
yano dersi almaktadl tlar. Piyano Oersi Ses E{lili mi ve Muzik Kuramlatl nda d6rt yd, yalgl Egilimi i<;:in u<;: yll , halt ada
bir saat bireysel ders olarak pla nlanml~ l l r.
18
Fiziksel geli~imlerinj tamarnlarrns olan ogrenciler, evrensel <;:algl ogretimi iyin geryekten cc k ileri seyuabuecek
bit vesta piyano ogrenmeye bas la maktadrrlar.
110 aliamalt bir yetene k smavmda titizlikle seeilmeterine
solakhk , parmak eklemle tinde a~lfI yurtw~aklik ya da sertlik, nr nakla nn parmak ucla rim ertrresl.
a~lfI terleme , ener ve parmaklar atasmda e~gCJdum saglayamama, el ve parmak larda a~lr1 titreme gibi piyano <;:almaYI olumsuz y6nde etkileyebilen ban sorunlarla kar~ I l a il lma lctad l r. y ogunlukla tasrace n gelerek bir bClyuk
kenl yasannsma ve orta ogreli mden soma universite
ogretimi ne uyum saglama, ozellikle bennrna ve beslenme
gibi sc runlanru henaz <;:ozumleyememii birinci sent piyano ba~ langl<;: ogrencisine bu <;:algl, !jok karmali lk ve $1rursrz olarak ccr enrrekteorr. y alglYI edinebilmenin hemen
hemen olanakslzhgl ve okuldaki piya nolardan yararlanma
suresinin slnirliligl (haftada 6-8 saat ) ogrencinin bilin<;: allinda beeanerm engelleyebilecek elmanle r oJarak belirmekte ve ilk piyano dersine bu kosullarda beska r~m c otakhk,
la nmakt adrr.
Genc;leri n Piyano Eg it im ine BaZI Yakla ' lm lar
Piyanoya b a ~la ng l<;:l a bulUn bu olumsuz yonlere karsm. 6Qrencinin dogui l an getirdigi ham mClziksel yetenegi
en onemli dayanaglmlzd lr. Og rencinin ya~l geregi edinmii oldugu genel bilgi ve yaiantl birikimi, l a ma ml a nml ~ algllama ve kavrama yelen egi. bir amaca -muzik egitimci li gi- yonelmiiligi ve gudii lenmeye hazlr olUliU; yocukluk
donemi piyan o egilimin de bulamadlglmiZ avantajlardl r.
Bireysel piyano 6greli mine bailangl ljla ilk derslerde,
ogrencinin bedensel ustOnlOk ve eksiklikleri. kavrama ve
algi lama yeleneg inin derecesi, muzik bilgisi duzeyi, yalarak gelmiise piyanodaki duzeyi belirlene rek. izlenecek 6{jrel im yonlemleri sapl anmalldlt. Bu yonlemle ri uygularken
olabildigince siirekl ilik, kiiiye gorelik. haw olui1uk, ve·
rimlilik, <;:evreden-evrene, bilinenden bilinmeyene gibi egitimin lemel ilkelerine yer verilmelidir.
Piyano Bal'langlC; Og ret iminin AmaC; larl !;,unla rd lt:
1. Piyanoyu sevdirmek ve piyano C;almaya gudulemek.
2. Temel davran 'ilatl (durui , olurui . lului j, birinci y lltn
gerekt irdigi tekn ik dav ranl~ l a fl kazandl rmak. (Parmaklann
ve ellerin e,gudumu, ba{j lmslzh{jl, her parmag l eiit kuvvetle <;:alabilmesi. legalO. sa{jlam bir IUlie)
3. Piyano o{jretimi yoluyla ogrencinin muziksel iiitme
ve mii zik be{lenisinin ge li~I ;tilmes in e katklda
bulunmak.
gel i~imin e
4. Disiplinli ve sistematik. zamanl en verimli ~ ek ilde
kullanarak, kendi kendini denell emeye d6nuk bir <;:sliima
all~ k a nll {j lna yo nlendirmek.
5. Edinilen teknik bilgiler vasltaslyla kendi duzey indeki
kUtruk rnlizik pa~a la flnl en iyi ~imde yorumlayabilme becerisini geliftirmek.
6. Piyano vesn eerste
dirmek.
~ok
yok. bu screee kattlan geny ~rencjnin ~abalarl ile mUmkOn olabilecekiir . •
sesli rnliziOi lanJtmak ve sev-
7. Piyano egitimi yoluyla muziOi OQrencinin
Kaynaklar
ya ~antlSl na
lu rmak.
GONAY Edip ve Ali UCAN . KEMAN 1,2,3,4.5. EOil im Enstil Oteri Muzik BOIOmo Mektupla YOksek OQrelim Merkezi.
Ankara, 1975.
8. Kifilik ge fi~ imine olumlu yOnde katklda butunmak ve
geni, bir gOrii, aylSI kazandlrmak.
PAMIR. LeyIa, c;AGDA9 PlYAN<) EGtTlMI. Beyaz Kbtk (MUzik SaraYI) Yaymlan, No: 2. Isl anbul.
Piyano ba,lang l~ oOretiminde yukan daki arnaylara
piyano eOitirncisi ilkOnce kendini ve piyanoyu OQrenciye sevdirmelidir. Piyanoya yeni ba~ layan
OOrenci OOretmenini hcgnut elmeye ~a h' lf ve umit verici
sozler bektet. Og retmen hataten dOze kirken sabl rh olmah,
Ogrencinin ki, ilik sahibi bir geny oldugunu her ogrencinin
Iarkh bir bedensel ve ruhsal yeprda bulundugunu unvtrnamah. ceearet kmc r elestiriler yapmamahdtr.
MORGAN, C.T., PS!KOlOJ1YE G IR1~, Hecenec e Oniversilesi Psikoloji B610mOvevmren. No:1, Ankara. 1991.
~ ir mek.
kendini mUzikle iladfl etmesine l emel
ol u ~­
ul a~bilmek ~n
Ogrencinin ya, 1ve beqen i duzeyi dikkate ahnarak metot kilaplar eecurre cir . Ba~ langl~ krtaplanrn n ~o­
gunlugunun k ~Ok eocuklar ~in yazlld191unutulmamahdtr.
Bu nedente tek bir metoda baQh kalmak verine, bi ~ ok kitaptan ogrencinin durumuna uygun bir OQretim materyali
ge li,tir ileb ~ i r.
Krsa sOrede piyano ~armaya gidebilmenin ilk kot ulu
kendi kendine ~ah,ma yonlemini n ogrenciye kazand lnlmasld lr. Ogrencinin mekanik. bitll1~ $ iZ bir ~ ali~ma
gelit ljrmesine izin vermemek il;in b a ,lang l~ta egzersiz kitaptanru izlememek. ~ r etilec ek l eknik davramt larl se~ilecek mOzikal parca tar il;erisinde ele almak daha doOru
bir yaklatlm olabilir. OQrencinin ver nen 6devleri kendi kendine hatah oIarak yali,lp gelmesi verine. 6devl8f derste
detilre edilerek, cumlelere aynlarak ve problem bO/Omier
sapla mp derate nasrl ~ozOl ecegi gO sler ~me lid ir .
Ba ,la ng ~ Ogretiminde · tempo ~ onemb bjr konudur. Ne
yazlk ki ~ oOu Ogrenci i~i n hlzh yalmak iyi ~alma kl a et anlamli dlr. Ogrenciden her davranl t lnl konlr ol edebilecegi
bir tempoda ~al ma s l iSle nmelidir; lak at bu da her ogrendnin psiko-motor sistemine gore fark li olacakl lr.
Kas 'Ie kemik gelitimini tamamlaml' ogrencide ·yumu.
, a khk - en onemli konudur. Ilk derslerden batlayarak
OOrencinin ps ikolojik otarak kendini rahat hissel mesi -0 zaman vLic ud u da gergi n o lmayacaktlr. saQlanmahdlr. Bileklerin ve kollann yumu t atllmasl iyin omuz hizasll1dan
kald lnlarak serbeslye once tu,e uzerinde gelitigOzel yerlere, zamanta hedeflenen yerlere 10m kol, el 'Ie parmaklarlO
dOt 0rii lmesine onem verilmelidir. Vine yel it kin 6grencide
el 'Ie parmak aralan yele rince esnek olmadlQI ~ i n bazl durumlarda bilek yuvarlama lie gereken yumutakhk saOlar'lmahd lr.
Piyano eQitimcisi s on u~a piyano tekniOini bir aray ola,ak kuDanarak OOrencisine saQlam ve elkiJI bir IUf eyle kendi duuyndeki parlfalan rnUZlkal bit anlay,, 1a ~a lab ilme ve
d inletebilme becerisini kazandlrmalldlr.
B6ylece ge~ le ri n piyano eQIMliinde lemel amaylar; onlann mozik zevklerinin, rnUzik becerllerlnll"l. moziksel oku·
rna 'Ie yazmalanm , yaral lcl lik ve yorum gUylerinln galit li rilmesi glbi rnUziksel kitiliklerinin gelit l lrllmesi yanmda:
mOzik OQrel menliQi mesleQlne gorevin gereklrrdiQi nitelikleri
kazanmlf olarak haZlrlanmalafl olrnaIJdll. Bu amaca ula·
t abilmek sadece piyano eQ'l imcisinin deQ,I. bf'lki ondan da
SCHELLING, E.
HAAKE, J.C. OXFORD p iANO COU RSE First Teacher's
Manual.
HAAKE, G.M. Oxford University Press, Cooper Square,
New York: 1932
MCCONATHY, O.
criMP >! GUI, 17-20 Yat Gruplarr Arasmdaki OQrencilerin
Ogrelimi ve Besan SaQlamadaki Yontemler . Basllmaml,
Asislanllk Tezi, Gazi Egitim Enslitusu MUzik B6tUrnU. Ankara: t 977.
ERCAN. Nevhiz, Muzik Ogrelmeni Yetitliren Kurumlarda
Piyano Egitimi, Orkestra Dergisi, Sayl 203. Tenvnu z 1990.
SOER. Rldvan, TOrkiye'de Muzik Ogretmeni Yf'littiren Kurumlarda Ogrelim . Doklora Ten, Ankara: 1980.
NEJAT ECZACIBA$I'NA SESLENi$
Mehrnet Cernil Ugurlu
Sevgi sana, sayglsana
Selam E c z a c l b a ~ l' n a
1 ~ lk
sactln Olkemize
Kalkl yapll n ak emegimize
Bir yuc e dagsm ba$1karh
B an ~ a Qaglrdln insa nlan
Emek verdin kOltOre, sanata , bilime
El sane oldun dllden dile
Nice halkla r, Olkeler
Seni bzleyecekler
D ij ~ O n d ij m varhgl yoklugu, dirimi 6IUmO
Sek sen yll susle din yeryuzO nu.
19
•
Piyano Egitiminde EtU.~ Ca h ~ m a l a n ve
Bazt EtUdlerin Ozellikleri
• Yrd . Doc. Nevhiz EACAN •
• Gazi Universi tesi Gazl Egitim Fakii ltesi
Muzik Eg itimi Bo fii mii
I;a lg l Efj i timi Anasanatl Dafl Ofjretim Uyesi
Piyanc etOdleri, t;e~illi ton. yeor. doku ve surelerdeki
e{litim amatyh rnU zik parcalandu. Piyanoya ba~langly duzeyinden ba~layarak ileri duzeyle re kadar programlJ olarak
teknik bece ri ka zandnmak ve 6{lrenc iy i genel ve ezet piyano uteratcrune hazula mak amacryla yazrlrms ctanlan yanmda , konser party asl niteliQi l a ~ l yan l a ri da va rdrr. Bu g6riiniimuyle piyano literatUrunun her dc nemi etccter 391smd an cldu kca zengind ir. Etiidler tekn ik beceri ile birlikte ,
desit re becerisi kazandnma. hili qelistirme ve muzik duygusunu artu rma gibi i~levleri alan b 61Qmler i iyeri r. E1Qd <;a1I ~ lr ke n ozetle belirlenen bu islevle n ve teknik aynmuan
uzennde l itizlikle ourrna mn teme l ku ral oldugu unu-
tulma maud« .
Elud ~ all $lrken Di kkal Eduecek Bashca Hu susl ar
1- Etudler lj:ali~i1masl istenen parmakl arla ve cc k dikkatli ~ali~l lma hdlr . Ogrenci ~ah~mak1a gu~IOk lj:ek1igi, zor
o~ule r ve pasajlan ayn ayn ~all~ma h ve daha soma bunten botcne bir le~tirme lidir.
2- Fazla ve areuksrz tekrar cok dela istenilen yeren
saglamayabilir. Ornegin: cz emv Opu s 365 Sch ool 0 1
Th e Vi rtua sa ogrene ive ban ahsurmalan 30 kez tekrar etmevi 6nermektedir. Bu la rt l~mav a alj: lk bir konudur. COnkO
laz la Vapllan ah~t lrma laf aneak dikkat liee Vapllivorsa perlo rmans l geli~t i rebil ir, dikkati zaVII bi r ogreneide ise l azla
tekrar aneak vetersi z bir pertormans ve zaman kaVbl gibi
olumsuz sonulj:lara neden olabilir. Zihin gueunO uzun sure
eanll t utabilmek ve ilgiVi surdurebilmek bilindigi gib i birevsel bir ozelliktir. Bu konudak i birevsel larkhliklar da g6zetilerek ogreneilere arahkslz tekrar verine . ara likh tekrar
onerilmeli, bu arallklar ogrenci i~i n 0 anlarda daha ilginlj:
olan elud pasajlan veVa ba~ka piVano par~a laflnln ~a lln­
maslna aVfl lmalldrr.
3- Ge nelde on kez lekrardan soma dikkati sOrdOrebilmek olduklja zordu r. SOnulj:la takilmadan ve elterine bak madan bir ehidO be~ kez Ijalabilen bir ogrenei bundan som a etUdun hlzml arttl rabi lir. Fak at etudu nu
hrztandrrd lgmda takl lma lar devam ediv orsa . tekrar ger ive
donup tak lldlQI bolUmleri a ~w ~ah~maV a devam edeeek
ve aneak bu sorunu Ijozdukte n soma hlziandirab ileeektir .
rak secnmes! ~o k onemlidir. Bu nedenle ogretm en etOd
seciminde dikkatli dav ranmall, ogrendsine ayt u teknik
konulan iljeren etudleri vermek yerine, onun gerek sinimine
uygun degi~i k tekni kler lceren etuder! se"mege ezen gostermelidir . Bcylece hep aym te rz lj: a lr~m alar yapa rak,
ogreneinin ilgi ve zaman kaybetmesi on la n mi ~ olur.
Ban Pi y ano Etu dleri ne Genel Sakl $
Pek cck muzik egitimc isi ve besteeisinin dO~uneeslne
gore ogrencil er ~arl Czerny'nin etudlerini lj:ah~mava 90k
erken baslayamezlar. Czern y etudler parmak lara hrz kazandurna acrsmdan iyi bi r okuldu r. Ornegin; Opus 740 geli1im i~ ogrenci ler iyin t uz kada r yoruma da onem verilerek
ya zl lm l~h r , Vine Opus 299 da da be nzer sekilde hua
cne m ve ril mi ~lir. Burada Crame r ve Ig naz Mosehel es'nin
etO dlerinden de krseca so z etmekte yarar gorulme ktedir.
Cr am e r'in etudleri daima ccpmer olmu~ ve hethangi bir
prob lem veretmerrus teonr. Bested mcmkan oldug u Kadar
kosmaktan ka "mml ~ ve nadi ren piyan onun ortamr asan
reqistirlerde etcerer ya zrtusnr. Moscheles'nin etccre rt ise
okul etudlerinden konse r eiudlerine d6nO~lurulmu~tOr.
Bund an soma ki basama kla Cpopin elu dler ver
ki bun lar 90k sevi lerek cetmen ve erud litereturunOn en iyileridir.
OnlO bested liszt'de egzersiz lor munda 12 etOd yazml~­
tl r. Piyano kariyeri yapan ogreneiler i" in liszt ve Cho pin
etlidleri konser materyalidir ve sistem atik bir ~a ll ~m a ge rektirir.
anr
Sonu" olarak piyano egitimi nde etOdler; 6Qreneinin pige l i~l irmede son
dereee 6nem ta~lvan 6grehm materyalleridir denebil ir. OiQer taral tan b i li~se l, devin i~se l ve duvu~sa l bovu tlarda pivano " a li~ma davranl~larlnln bullinle~ tirite re k kazandmlmasmda da oQreneinin etud t;:a ll ~ mas l gerekmekledir. Aneak: bu 9a h~ma nm birevsel ozellikler vanlnda . ogrencinin
piyano eQitimindeki klsa ve Ul un done mli amalj:larlna uVgun olmasl ve istenilen varan saglamasl, onun bireyse l
ozell iklerini gozeten ve konuVa planil ve bilin" li olarak Vakla~an 6gretim elema nlnm 9abalarl ile mumk un olab ilir. _
vano 9 a h~ma becer isi ve yorum gueunu
Kaynakfa
4· Ogrenei etud unde dogru tempolara u l a ~ m l ~ s a artlk
aVn, etOdO tekrar tekrar Ija h~mastna gerek voklur. Yalnlz
avda bir ve Va iki kez bu nlarl lekrarlamasl va rarh olabilir.
1- Philipp. H. li llie: · Piano Tecni que", Dover Publication , 1982.
5- Ca h ~i1aea iol. etOdlerin birev sel i h t iv a~l a ra uygun ola-
2· Pamir LeVla: ·Ca Q da ~ Piyano Egitimt , Bevaz K o~ k
(Muzik Sa raYI) Yavmlafl. No: 2.
20
Ulkemizde Daha Cok SozIO Muzik Turlerlnln
Yayg m la~ m l~ Olmasi ve Calgl Muzigin!.n
Yayg m l a~ m a ml ~ Olmasmda Calgllamanln Onemi
• Ayha n SARI ·
Dakuz Eylul Unive rsitesf
Guzel Sanatlar Boliimu Muzfk Okutmam
,\
Toplumumuza gOnOmuze deQin verilmeye ~ah~ llan mezik kOItOnJ ulusal cze davanmadlQI. toplumu birtestirme gOcOnden yoksun olduQundanolumJu bir sonuca ula~ama ml'
lars etki yapml , l lr. Ezgi, soz, ritm , ~a lg clar. yorum. goruntO
gibi Ogelerin Wmunu birden deQi, tirerek l opluma maletme k
mumkun deQildir. G e~mi ,'e kalan ylnar ball mil ziQi 981glla"nI eyle errooze ettirdi ki bu 9algllarla seslendinlen bir
esere gizli de olsa bizden deQilmi, gibi gozlerla baktlrnastna
neden oldu. Bunlardan mOziQimize uygun ctentanmn de{lerlendirilmesinin onemi dOQaldlf ki gozardl edilemez. Kendi 9algltarlmlzla 9alg iiamasl yaptlan ve seslendirile n bir
eserde muziQimize ozgOezgilar rahatca t;almabilecak, boy·
lece tcclumumuz mOzik yas arrunda yerelmi~ ezgilerin kerakterlerinin bczulmast veya kaybolmas r 6nlenebilecektir,
Amat; uygarliQI d e Q i~ljrmek deQil, yeni bir uygarlik yaralm ak
clrnahdrr.
Eskiden ve ganam az Tark mOziQinde bilindiQi azere basteleri n ne iljin (uc. teneur. kanun veya ses. kerre nce vb.)yazlldlQI ! r.clendirjlmesl gerek ip de t; e~itli yel ersizhkler yO zanden seslendirilemeyen birkalj eser d l~ l nda belirtilmemektedir. Bu da beraberinde trm da ~ a nc e sin in yokluQunu gatirmekte aynca bellibir ses smmnm d l~ma Ijlkdmamakta.
besteler sadeca azgi va soz dikkale alinarak yazllmaktadlr.
Toplumum uzda daha t;ok sozlu mOzikturlarinin yaygm olu~u , Ijalg. muziQinin yaygrn o l ma YI ~ l nd a t;alglla ma ve orkeslra lama bilincinin ye rle ~memi~ bulunmasl onemli bir elken<,;ir.
Uzun Yillar "karabafak" denilen yayll-ml zrapll vaya pek
eski olmayan eserlerde de goruldO{jO gibi aynt dilek Ozerinde ezgiye bir ba ~ka part in kar~ lt olarak eklenmesi, bazen
de bunlann hangi Ijalgllarca t;alinaca{jlnm belirtilmesi gibi
birljalgllama olaYlnm bt e sin e g et; e medi ~i miz gozlenir.
c;algl mO z i~ inin g elj ~eb i lmes l iljin t;alg.lara gereken
6nemin verilmesi ~a rn lf. c;algllanm lz ln yeterince ve derinlemesine incelenmediQi gozleniyor. Uygulama alanmdaki
karakler istik y apl SI ve olanaklan uzerinde olduklj a yuzeysel
du ru lm u~ . Tim betimlemelerinde bir·iki kelimeyla yet in il mj~ .
Ustelik bu bel imlemelerin aynlsln l birbirinden la rkh lja 191'
larla ilgili yazllarda gormek olas•. "C;:algl lar ln Ijalg. lama
alj '8 md an t an.tl m1" konusuna ise hit; d e{j in i lme mi ~.
Bir sorunun t;6z0lebilmesi ilji n bilindiQi gibi once ihtiyac m ortaya t;lkmas. gerekir. Sorun aynl zamanda yeterli
va ge rekli aQili m al m l~ , t;algls lnln tum olanak larlndan yararianmaslO l bilen t;alglcilarm az o l u ~ u n da n kay'
nak lan ma lA. ,, ~ :~. ~ urum boyle olunca da doQal olarak insan
sesi slnlrla rl d l~ l na t;lkllamamakta . Bunda !j alicI ve bestecilerimizin yanl slfa bu muzigi geni ~ kil lelere yayma olanagl
bulunan TA T'nin Ijalglsal aserlere ilgisinin azltgl buyOk
onem ta~ l f. Burada be stecilerimizle lj allc .larlm lzl n slkl bir
i~b irliQ;ne girmeleri geregi kat;lnllmazdlr, Bu i ~bi rli {jini yeter -
Ii (b ran~) mazik kOI!Orane sahip TAT yepurcuenmn yakmdan izlemeleri ve deQerlendirmeleri gereQi yadsmamayacak
bcyu ttadu.
Bugun TOrk muziQinde ortak bir ses belgesi -sekizli Iarklanyta- kullamlmakta , bu bolge d l~ lndak i seslerden yarerlamlmamaktadrr. B6ylece durmada n zenginliQinden soz ettiOimiz maziOimizin varolan de{ji ~i k ctenekran bilinlj li.
bilincsiz veya tasasuu bile duymadan deQerlendirilmemektedir.
C;:algl muziQi ecrsmc en 30-40 y.lllk geljrnilie g6z attlQ I"
rmzda ilgili konuda t; a h ~ ma la r yapa n birka<;: bestecimizin
seslendirilmeyen censrnetenm gorOy oruz HOseyin Sadatt in Arel, ihtiyaci daha 1930'Iarda duymuli ve arkadaslanyla bilindi{ji gib i bir "kement;e ba,lemesi " ol u~­
turarak eserler yaz llml~ ve seslendiril milili r. H.S. Arel' in
veratmeen sonra sozO edilen nedenlerden OIOru haurtenmamak uzere raflara k ald ltl lm l~ ancak Cafer A~m (IT O
TMOK) ve COneyd Or ha n (ITO TM OK)'un Ijabalanyla az
da eree alto kemence canland lnlabilmilitir. Aytl ca bu sanat ~ llar da armudi kement;ede lei saYISI d6rde Ijl ka tl lml ~,
leI boylan e ~ it le nm i ~ , teller t;elik tak ll.p klavye eklen m i ~t i r.
Yap.lan ge l i~me ler alj lk iken 'urn kayb." one sOrOlerek at;
tellici, d6rt telJici aytlmlan saregitmektedir. Bat, ye tle ~m i~
orkestrasma dOQru ilerlerken kar ~ lla~1I0 1 sorunlan t;ozme
araY I ~ la tinda t;algllatl nln tlnl larln da da bazl kaylpla r oldu.
(OrneQin keman ve OfIemeliter geli~ imi ) . Ama !jargl mOziQi
geli~ imi at;.slndan yararlarl daha bii y0k10,
BilindiQi uzere bugOne deQin l arkli kili ilerde deQiliik TOrk
mOziQi orkestra ~ek iller i kurulmasma kar~m bunlarln kagll
uzerinde kalmaktan ole ye gidemedikleri gozleniyor. Oncelikle kendi ¢algilaflmlzm tek ba~lOa veya d eQi~ik birkat; Ijalg. veya ayol t;algllardan birelime kumelerinin tlnllarl hakkmda daha ileri bir kullaf\lm at;.s lndan tecrubelere
dayanarak sonulj lar Ijl karma hylz ki ye r le ~ mi~ orkestraml zl
kurabilelim.
Neier yapll abilir? Turk muziQi eQitimi veren kurumlatl mlzda 6Qrencilere ulusal ozden yola t;.karak. ~a lg llama bilincinin yanlnda t;oksesli duyum ve t;ahm eQilimi nin uzun
vadede saQlam verilmesi gerektir ki t;oksesliliQe get;emey i~jmizin ana nedenlerinden birisi de budur. SOrekli l eksasli t;a h ~makla , sOrekli ~ ok sesli Ij a h ~mak bilindiQi Ozere
deQiliik sonut;lar gel irirler. Ayrtca bal l mOziQi flQilimi veren
kurumlarlmlzda l ul arh v e i~l e rli Qi olan bir Turk mii ziQi eQitimi
verilmesi yerinde olacakl lt. Vlrtiio zile gerekl iren bes!e ve
bunlarl sestendlrebilecek t;ahc, veya Ijailci gruplarl arasl
y a rl ~mala r ge li~mey i hlZlandlta caktl r.
C;algllatlmlz belli alia malar sonucu gii nii miize gelmilile rdir. Onlarm ileri duzeyde deQertendirilmeleri Ijalgl mO·
ziQimize, dolayls.yla muzik beQenimize yeni boyul lar kazandlracalct" . _
21
((agda~
KOgOn (coksesl! Duruma Gelmi~ MOzik) Evrimi
• Ertugrul Oguz FIR AT
C;oksesli lik a n l a Y I~ I , bugun arnk ba~ langl~ta ki SlkJ
kuralclllQlndan, 6zgurlGk dusancestnrn gel i~i mine kosut
clerek. tum otek i sanat dallart nda oldugunca; k i ~iljgin
belirlenmes inde ozgunlOgun (origina lile), surekli yenilesmeye yb neli~in baste galen kural oldugu geryeg ini
yadsmama z yaprmsur. Romanlik dcnem . yagda~ kO·
gOn evrim inde gittik y8 tuztanaca k bi9imde. yeni anlay ts.n aS11 ba:;;langl 9 ncktastru ctusturmaktedrr. KO·
gun, ezq i-tart r (rylhme), uyu m (harmonie) ve biyim
ogelerinin, Oebu ssy 'nin ba:;;lalhgl ; dengese rligin (tonalite) vs buna bagll uyumsa l dizgenin 6zgurle:;;lirilm esi
olgusuyla, gunumuze ayn deqerle r, erestrrmalann konusu olacak bicimde qetmes.mn kesin ba~langHr nc ktest ctmustu r. Oqeferdek! bu secxtnresme. s t ravtns kl 'nin temva ezgiden baglmslz ayn. eno e bir deger keze norrmastvte geli~ ! i. Ancak, kOgOn tom bge lerinin tumuyte yeni bir deger kaz anmesr, ozgun bir brresime
(sente z) utastmfmae r Svhonbe rq'in once denges erlik
dl~1 (atonal). daha sonra da dizisel (serielle) dizgeyi orteya atmasr. uygutamaslyla olm ustur. Schonberg'in
kOguntOm ses dizim ini (gramerini) deg i~tiren yonelis i
hemen egemen olamaor. Deng eserlik anlaytsr kokten
silmeyen , aneak yogullanml ~ sealer erasm ca gizli denge serligi bunyesmde sakh tutan bir kug anlay1il; Debus sy kaynagmdan esfnrenerek g eli~ip durma ktaydr.
Bunlar eskile rin bicim anlayrstm tGmden yadslmadl klan iyin " yen l kla sikcller " olarak Schonb erg'in ve Bartok , Szy ma nowski, Prok oliyev. Hin dem ith'in kGglerinin asll belirgin ozelligi; yO kl an
b !r ak tl m l ~ olan girdilik (conl rpoinl ) yonlemini yenid en
gGndeme getirmeleri, 1ek ezgiye uyan uyumsal yapl la~madan u zakla~ara k ezgi egemenlig ine son vermeleri
olmu~lur. Onlann ba~vurduk la rl yok yGzeyli (polifon) ,
gird ilikli (con trapun tal) yazl, Barok donemin yok yOzeyli
anlaylimdan, hem ezgiseUigin yOk a l a ca li ~ m l~ (chromali que) olmasl -yok da k l s a l m l ~- hem de uyumda kak l~ m a la n (disson ance) sakmc aslz kullanabilmeleri baklm mdan yok daha karmai lk ve her biri iyin d e g i ~ ik bulunuyordu. E. Var ese seslerin llnlsa l yenden degerlendirilmesini bngbren anlayl?1 ve gelene ksel yal.
gll ar Verine elekl ronsal araylar la kug yapmayl ama y '
tamaslyra kugun sln lrlarlnr gen i~te tmi~tir. Sch onberg'in egrenci leri Webe rn ve Berg , hem dengeser-
22
li kdl ~l , hem dizisel yentemle yezdrlar. Ogrelmenlerinden de, birbirlerinden de cok ayn , cc k bzgun seyter
sbyleyebildiler. Berg'in, Bartok ve Szyma nowski 'nin
kOglerindeki Yl glnla~m a belirtilar i gelecegi haanlayen
gizilgu y nileligindedirler.
1940-1960 vrlren erasmd e. dizise! ycntemtn 10m
dunya kugGnde, geny bagdarlar (compositeur) era smd a egemen oldugu dbnemdir. P. Boulez , dizisel
yc ntemi "butunc ul dizi Menteyrsma urasnrarak. dizinin
yalnrz yatay olarak degil, dikey olarak da ge rekirligini
uygutamaya sc kmuetur. Many elotonun (sesalma ey qrtlanmn } g eli~mesi sonucu 1948 yrltnda n sonra erektronsalkug once gelene ksel r;:a!gllardan eyn oJara k, sonra ontarta birlikte crarak da P. Henry ve P, s chatte r'ln
cehsmatenyre kugOn yeni ycnensterlnoe yer alml i ll r.
O. Messia en , hem dengeserlik entevtstyte dizi anlaY I~1n1 btrlestlren g eni~leli lmi~ dizi enlay.ermn, hem
kGgun tum bgelerlnin birbirinden eyn degerler olarak
ele allndlgl yok eksen f bir kugun uygulaYlclsl clmus tur. Y. Xenakls , dengese rlik anfayrsma bagll yclteem
oldugu gibi, dizisel enreyrsm da tukendigini gozlemleyerek, once otastnk hesaotanna dayah sesgalaksillerinden clueen bir kugun varalasabileceqini 1954'de
gOndeme getirdi.
Pcronyaf cncu bagdarlar: K. Penderecki , H. Gorec ki, K. Sero ckl , W. Kotonski 1960 yrhnda lop!uca
ses lekelerindef1l C?luian "Ylg msal KOg Mon oneOlugOnG
yaplJlar. Bu yon el i~ klsa sGrede l um dCrnyada elkinli k
gosle rdi.
Ancak 1980'lere dog ru, ylglnsal kug leknigini sGrekli
uygu!ama yolundan kopmala r b a ~fadl. Beli rgin bir ezgisellige k a r~1 Ylglnm ged dGzeye ilildigi "Yen i C o~­
kuculuk" aklml kendini gbsterir oldu.
BugGn artlk evre nsel kugde kesin bir okuleu an·
bulundugu sey!eneme z. Ya da kullanl lan yonl emler baklmlndan ya klnll klar , uzakll klar ne blyGdedir.
bunun lam bir aylklikla belirtilebi!eeegi yelerli surey
g e y m i ~ degild ir, Kesin olan nokla: DOn oldugu gibi, bugun de, yarln a ka!abilmek sava~lm l iyinde olan bagdarlarln tum teknik yenili klere ayl k, ozgunluk yanl basKin, yeni denge a ra YI ~ l a ri n m ard lndan olduklandl r. •
laYI~1n
Almanya'da Turk Muzigi ~all~malan
• c;eviren : Ja le Sedef UTLU
Tenmrms muzikolog Prof. Dr. KUr1 Reinhard, TUrk muzigini uzun zama ndan
ten
ara$"
tlrmakta ve rye$itli yay lmlarda bulunmaktadlf. Hafen TOrk Muzig i He ilgili 23 kitap, 1 plak. 19 kon-
ferans, 6 seminer ve 5 t;e$itli konusme yapan bi/gin; ben mOzik gevrelerinden ba$ka yurdumuzda temnmsmetaedtt. Dergi olarak Prof. Dr. Kurt Reinhard'm Turk muzigi hakkmdaki
verimli t;afl$malarmm bibliyografyas lnl a$ag lda yaylmlarken. mOzik cevrelerinin dikkatine suo
nenz.
A) Buch er (Kitap lar):
9) Kurt Reinhard: Trcmmeltanze eus der Sud-TurkeL
1) Kurt Reinha rd: Turklsche Musik (Turk Muzigi).
(Guney Anado lu d6 mbelek (da rb uka) ay un havalan.]
Veroffentlichungen des Museums !li r Volkerkunde.
Neu e Foige 4. Berlin 1962.
2) Ursula Reinhard: Vor seinen Hausern eine Weide
(Evle ri nin o nu sogut. Gu ney • An ado lu hal k t CirkCileri
g Ciftele ri).
Volksliedtexte aus der Sat-Turkei. Ver6flentl ichfungen
des Museums fur volkerkunde, Neue Foige 8. Berlin 1965.
3) Ursula und Kurt Reinhard: Auf der Fiede! mein...
vclkslieder von der cstt urkiscben Schwarzmeerkuste. Verotfentlichungen des Museums fUr Volkerkunde. Neue
Foige 14. Berlin 1968.
(Keme nyemln CistCinde, Dog u • Ka radeniz halk t urkCileri).
.4) Kurt und Ursula Reinhard: Turquie. l es Traditions
Musicales. Band 4. Paris 1969.
B) Aufsii tze (Makaleler):
51Kurt Reinhard: Zustand und Wandel der bauer tchen
Musik in der tur ktscben Provinz Adana.
(Ad ana bolgesinde koy muzig inin du rumu ve degi,mesi.)
Sociclo gus, Neue Folge, Berlin 1956.
6) Kurt Reinhard: Ty pes of T urkmenian Songs in
Tur key.
Journal of the Internat ional Folk Music Council XIII.
London 1961.
10) Kurt Reinhard: Zur Variantenbildung im furkischen
Volkslied, dargestlit an einer Hirtenweise.
Bi r eo ba n havasmda Turk halk t CirkCileri nd ekl degi,imleri n 1arifi. (2) Besseler·Fest schrift 1961.
11) Kurt Reinhard: Die Volksmusikpllege in der Turkei.
T urkiye'de ha lk muzlgin in bugCinkCi durumu.
(3 )
Mitle ilungen der Deutsch-Iurkischen Gesellschatl 44.
Bonn 1962.
12) Kurt Reinhard. Musik am Schwarzen Meer.
Karadeni z m Ci zlg i.
Jahrburch fUr musikalische vcrke- un Volke-Kunde 2.
Berlin 1966.
Mit Schallp latle (Kita ba ekli plak la).
13) Kurt Reinhard: Turkische Musik (TCi rk muzig i).
Die Musik in Geschichte und Gegen wart (Enzyklcpadie]. Kassel 1967.
14) Kurt Reinhard: Die gegenwartige Praxis des Epengesanges in der I urkei.
T ur kiye'deki hark hi kayeler in in bugunku metod u.
Journal of the International Folk Music Council IX. l ondon 1956.
Beitrage zur Kenntr as Sudosteuropas und des Nahen
Ostens. Grater und Munchener Balkanologische Studien
2. Munchen 1967.
7) Kurt Reinhard: Tanzlieder de r Turkmenen in der
SudturkeL
Kun stmusik
GCi ney' Anad o lu T urkmen oy un havaten.
15) Kurt Reinhard: Die O uellensifuation d er tUrkischen
Klasik Tur k m uzig i kaynakla rln m du rum u.
Kongressbeticht der Geselfschatt hi r Musiklorschung.
Harrburg 1956. Kassel 1957.
Gedanken zur Frage mundlicher und schnttlcher. Teadmon und zum Problem Improvisation-Komposltion.
8) Kurt Reinhard: Ein turktscner Tanzliedlyp und seine
ausserturkiscben Pareueren.
SozlCi ve ya zl h ge lenek ve emp roviza syo n p roblemi
uzerine Iikirler, ( 4 )
Bit Turk oy un haves : t arz. ve bu nun Tur kiye d l"
.ndaki m ukayeses i. (1)
Baessl ee-Arct nv. Neue Foige. Berlin 1960.
Festschntt W alt er Wiora, Kassel 1967.
16) Kurt Reinhard: Sfrukturanalyse einer Hymne des
furkischen Kcrnponisten Ilri (1640·1711).
23
Tu rk beetect sl ttrrnln b ir 8yin in in
(6)
struktur analizi.
Festschrift fur Walter Graf zum 65. Geburtstag. Wien
1969.
17) Kurt Reinhard: Das Net des ltrl und seine Ver·
slo ne n.
lt-l'nln Ne't'r ve degi, im lerl.
Fest sch rift FOr Mar ius Schneider zum 65. Geb ur1 stag.
Koln 1969.
18) Kurt Reinhard: Bemerkungen zu den
Volkssangern der TurkeL
A,lklar uzenne not lar.
a ~l k's ,
den
Festschrift Laurence Picken zum 60. Geburtstag. New
York 1959.
C) Bericht e (Aaporl ar):
19) Kurt Reinhard: Bericht Ober die 21. Gedenkfeier
der Tanzenden Derwiscne in der TUrkei.
21. Mevlana'YI An ma Tor eni Ilzenne b ir rap e r,
The World of Music. BerlinIKassel 1968.
D) Sammlu ngen (Derle meler)_
20) Kurt Reinhard: l irka 3.000 Tonbandaul nahmen tur·
kischer Volks- und Kunstmusik, aufgenommen auf Forachungsreisen in den Jahren 1955, 1956, 1963, 1964,
1966, 1967 und 1968. Die Bander belinden sich in der Musiketnologischen Abteilung des Museums fur Volkerkunde
Berlin.
1955, 1956, 1963, 1964, 1966, 1967 ve 1968 seneletinde yap rlan ereetu me sey ahatlerinde ba nda aimml' olan 3_000 kadar TOrk halk ve klasik m uzigi parealan.k Banttar Berlin Etnoloji MOzesi Muzik Etnolo jisi
kismmde b u funmakted rr,
21) Kurt und Ursula Reinhard: Photokopiesammlung
von Musik- rnanuskripten aus Bibliotheken in Istanbul,
Bursa, Konya und Ankara. Die Photokopien belinden sich
im euernaticn alen lnstnut tcr Vergleichende Musikstudien
und Dokumentation in Berlin.
leter.b ut, Bursa. Konya v e Ankara kutuphaneleri nde b ulu nan m uzige en el y azlsl eser ler inden y apllml'
olan h to kop i kolek siy onu . Fotok op iler " [nt e m etlcnales in,.l i1ut t ur Verg leichende Musi kst vdien und 00 k unmentat jc n " da bulun maktadlr.
22) x urt und Ursula Reinhard: Sammlung von Farbphotos nach mininaturen mit Musikszenen aus dem "Icpkap i Suay" Muzesi in Istanbul. Die Photos befinden sich
im lnterr:ationalen Institut fur Vergleichende Musikstudien
und Do~.u me nt at io n in Berlin.
Istanb ul Top kap i Saray l Muze si ndeki mi ny alu rlerd e bu l'lOan muzik sahnele ri nin rank !i l oto gr all arl
korek siy onu_ FOl ogral lar Berl in'dek! "Int ernationales
ins titut fii r ver gleio.: hend e Musikstudien und Dokument alion ' :1a b ul un maktadlr,
23) K u ~ ,l einhard: Klassische lUtkische Musik. Klangdokumentt: ; w Musikwissenschaft, herausgegeben von
der Musik et",nologischen Ableilung des Museums lOr Volketkunde B':: ' i:n. Nr. 2. Berlin 1969. (mil Begleinext).
Klasik T0rk mUzigi. Muzikoloji ses do kuman la rl
Berl in 'deki Etnoloji Muzesi Muz ik Etnolojisi klsml t.raflndan ne" cdilmi,tir (metin lie),
24
E) Sch alpl att en (Plaklar):
o Nr. Kurt Reinhard.Schafjplatte zu Schrift Nr. 12 (s.d.)
F) Vort rage (Konte rans lar):
Ore; Runcffunkvortrage "Eindrucke elne r musikalischen
Reise durch die T O rk e i~. Rias, Juli 1955.
~ Radyo konfer an sl: Tu rkiy e'd eki bir m urik sey.
hatini n Innbelen.
24) Vortrag von dar Berliner Gesellschaft fUr Anthropologie. Ethnologie und Urgeschichle: "rerkleche Bauernund Hirtenmusik.- 7.XI.1955.
Berl iner Gesell achaft fur Anthropo logie. Ethnol o gie
und Urgesschicht e kont erans : Tur k koylU ve ~oba n
muzigi.
25) Aundfunkvortrag. "Auf den Spuren Bela Bartok's in
der Turkel." SFB. 8.11.55.
Rad yo konter an su Tu rkiy e'de Bel a Bart ok' un
izind e.
26) l wei Vortrage im Orient-Institut FrankfurtlMain:
"aa oern- und Hintenmusik Sud-Anatoliens." 6. u. 7.1.56.
Frankfu rt'tak; Orient·l nstitut'unda konfer ans: Guney-A nadolu koylU ve ~ob an mUzlgl.
27) Vortrag vor der Urania Berlin: "I urkiscbe Bauemmusik". 27.1.56.
Berlin'deki Urania'da konferan s: Turk koy m uzig i.
28) Vortrag VOt der Deutsch - Turkischen e eseuscbett
Ankara "Erster Berichl uber meine zweite musikethnologische Studienreise in die TOr ke i.~ 23.4.56.
An kara'd aki Tur k-Alman Cemiyetinde konfe rans:
Tfirkiy e'de ik inci muzik el noloj is i e reenrme seyahatim
uzerlne bir incl ra pe r.
Nr. Vortrag auf dam Kongress des "international Folk
Music Council." ' Llediyp en turkmenischer Bauernmusik in
der Turkel." (zu Schrift Nr. 6). Hamburg 31.7.56.
"Inl ern ati on al Folk Musi c Cou ncil kongreslnde "
kon ferans: Tu rk iy e'd e Tur kmen koy m uzigi t arzl an.
29) Vortrag auf dem Kongress dar Gesellschaft fur Mu·
sildorschung "Die kcos ervauve Haltung turkmenischer
Tanzlieder." (zu Schrift Nr. 7). Hamburg 20.9.56.
- Ge sell sch aft fur Mu s i kf o rs chun g ~ kongresinde
konl erans. Tu rkmeo oyun hav elari nlO muh afazakar
du rum u. (7)
30) lwei Vortrage lm O rient-lnstitu t FrankturtlM ain: "lm
anatolischen
Suden,
ethnologische
und
musikwissenschaftliche Studienreise 1956." 14. u. 15.12.56.
Frankfurt'l akl Orient. ln stit ut'ta iki konferans: Guney Anadolu 'da etno!ojl ve mu zik olo ji ara,tlrma seyahaiL
o Nr. Voltrag auf der Tagung der Deutschen Gesellschatt fur Volkerkunde: -Ober den Stand der Volksmusikpllege in der S udtu rke i. ~ (zu Schrift 11). Berlin
30.10.57.
Deut sche Gesel lsc haft tur Volkerkunde kongresinde konleran s: GOney - Anadolu'da hatk m uzig inin
duru mu Ozerine .
31) Vortrag in der Amerika-Gedenk-Bibliothek: ~Tu r­
kische Musik, Folklore". 25.2.58.
Berl in Amerik a-Geden k· Bib liothek't e: TOrk Muzigi.
tol klor.
32) Rund1unkvortrag:
14. 11.58.
"Ivlusik
der
Turken".
SFB
Radyo kont eran sl : Turklerin muzigi .
33) Rundlunkvorlrag: ·Musikalische Begegnungen". in
der Turkel. Aias. 8.9.58.
Rady o ko nl era nsl: Turk iy e'de m uzik b ulu, mala n.
34) Vortrag vor der Akademisch-mu sikalischen Ver·
bindung: ~olksmu si k in der SUI·TUrkei." Berlin. 24.11.61.
Ber l in Akademisc h·musi kali sc he Verb indung ke nferans l: G uney " Anadolu ha lk muzig i.
35) Vortrag vor der Berliner Gesellschah lur Anthrcoclogie, Elhnologie und Urgesc hichte: "Ergebnisse einer
Forschungsreise in die Nordost·TurkeL" Berlin, 20.1.64.
Berl iner Gesell seh at1 fii r Ant hr opo lo g ie konfera nsl:
Ku zeydog u Anadolu BOlg esind e ara, l lTma sey ahati nin
net ic:e ler i.
36) Vortra9 vor der Deutschen Gesellschalt fur Musik
des o neote: "Die Musikshlder lasen in der NcrdcstTurkel." Oniversitat Harrburg. 12.5.64.
Hamburg Un ive rs il esi nde Deutsch e Gesell sch aft
f ur Musik des Or ie nt s ko nl eranSl: Kuzey-do gu A nadolu bOlgesi rKieki Liz lar'ln muz ik ta rn
37) Drei Rundlu nkvortrage im Orienl-Ins til ut Fran!durV
Main: "D ie Musik an der osllic hen SchwarzmeerkUsl e." 29 .
u.30.5.64.
Oogu Karaden lz k ryl smda muzi k.
38) Drei Rundl unkvortrage: "Musikalische Bilder aus
der l Urkei". Saarlandlscher Rundlunk 2. u. 16.6. scwie
7.7.64.
Ul; radyo ko nfer ans l: Turk iye'den muziksel ta b10 1ar .
o Nr. Vortrag au1 der lagung der Deutscben Geseuschan l iir Musik des Orients: "Die Oueuensituation der
turkischen KunSlmusik. (Wurde verence rt $ch rilt 15). Coburg, 25. 10.65.
Deut sch e Gese ll scha lt fUr Musik des Orie nts kongresinde konleran s : Kl asik Tu rk muzi gl kayn ak laflnm
du rumu .
o Nr. Vortrag auf der Balkanologenlagung: "Die gegenwart iQe Praxis des Epengesanges in der Turkel." Graz
(Osterreich) 12.5.66.
Turkiye'd ekl hal k hi kil yeleri l ii rkiil erini n bugu nku
l arZI.
Balkanologlar kongresi.
39) Zwei Vortrage im Orlentinstilul FrankfcVMain: "Aufstieg und Niedergang der tOrkischen Kunstmusik." 21. u.
22.10.66.
Frankfut1 O rie nl· ln ~l i tut' la iki konl e ran ~ : Klisik
Turk muz ig inin y ukse li, v e ge rilme ~i.
40) Universilal Wien: "Enl wicklung slinien der Turkschen Ku n ~ lrrlJ slk . 14.4.67.
Viya na On ive r~ite s i konleranSI: KLasi k Turk m uzig j.
n in gel i,im hatlan .
41) Vortrag aul dem Kongress des Internalionalen Inshlutes l ur verglelChende Muslkslud>en und Dokumenlahon: "Pl1ege und Forderung der Iracih onellen Musik
in dertU rkei." Berlin, 14.6.68.
Int ern at ion alea Insi it ul fur ve rg leic hende Mu sik s·
tudien und Doku mental ion kongr es inde kon fer ans:
T urkiye'de gelen eksel m uzigin muhafazasl ve 1ef viki.
42) Vortrag vet der Urania Berlin: "Singende, k1ingende
TUrkei." Berl in Urania ko nl erans l: Calan soy liy en Turkiy e_
G) Vo rle su ngen u nd Sem ina re (Onlver sitede kenl er an slar ve se minerle r):
F,eie Oniversilat Berlin:
43) Wmle rsemeste r 1955156: Obung zur turkischen
Muslk.
19S5J'S6 kl ' so mes t iri : Tur k muzig i semi ner i.
44) Winlersemesle r 1959/60: Vortesung "Musik der
Turb n".
1959160 kl ' so mes t ir i: Turk lerin muz ig l de rsL
45) Winler seme5ter 1963/64: Vorlesung und Obung
des 6sllich en Mlnelmeerraumes (insbesondere
der Turkei)."
~o lk rrIJsik
1963J64 kIf some stiri: Kon t eran s ve se mi ner: Oogu
- A kden iz sa has l halk muz igi (d aha ziy ade T ur·
krye'nin).
46) WintersemeSlet 196 4165: Vortesung ~KunlmtJsik islamischer lander (insbesonde re oer Turkel)."
1964/65 kl' some sliti: Kon l erans: i slam memIeket leri klisi k m uzigi (daha ziy ade Tur kiye'nin ).
47) scrrerersernesrer 1967: Obung "Oas Musikinslrumenlarium der orienlatischen Hochkulturen (insbesondere
der Turkei)."
1967 yaz so mes ti ri : Sem ine r: ~a r k y ii ksek kii lt ur u
m uzik alet le ri (d aha ziyade Tur k iye'n in).
48) Sc rrsnersemester 1968: Vorlesung "lur kische
Konsl musik".
1968 yaz so mes ti ri: Ko nl erans: Klasik Tu rk m uzigi.
H) Sonsl ige Bemuhun gen um die terkische Musik (lu rk
muziQi ilfin diQer l;ah~ma latl ) :
49) In dar von ihm von 1948 bis 1968 geleileten Musikethnologischen Abteilung des Museums l iir Volkerkunde Berlin hat Kurt Reinhard neben den von ihm gesammelten Tonband aul nahmen Wrkischen musik (Vgl.
ziller 19) weilares Arbeil smaterial zusammengetragen:
l onbandaufnahmen tOrkscher Musik andere, Sammel $cha llplenen, l iteratur Z Uf turkischen Musik, insbesondere
Wrkischsprachige Biicher, Zeil schritlen usw. sowie Nole n
(darunl er die gesaml e Klassikerausgabe) und Mu·
sikinsl rumenle .
1948'den 1968'e kadar ida re et mi, oldug u m Et·
no lo ji Muzesinin Muzi k Etnolo jisi kJ smlnda band a aiml ' oldug um Tu rk mu zigi y antnda d aha
c;altf ma
malzemeler in i ekle mi, b ulunmak'taylm: Ba,ka ara,11rmaeda rtn banda alm l' elduklafl Turk mu zigi , T ii rkc;e
pli kla r, Tu rk mii zigine ait en rle r, aync a Turk l;e kit aplar , mecmuatar. not alar (b unlar ar asm da Turk mus iki
kLa sik leri nin l amamll v e muzik aleller!.
50) Seil 1964 tellel Kutl Reinhard. assistiert von Ursula
Reinhard. dIe Turkel.Abl ellung des inl ernalio nalen rnsl lluls
fur vergleichende Muslkslud,en und Dokume nlahon Berlin.
Hier wurden a u ss~t den unlet ZIlt. 20 und 21 angel Uhnen
Sal11lTiungen
lolgende
Arbellsmale na'en
zu·
,U
2S
samrnengetrag en und zu offentlichen Benutzung bereitgeste llt:
d) Notalar.
e) Eski el yazmalar mlO mikrofilim ve foto kop ileri.
a) Eigene und fremd e Tonbandaufnahmen lurkischer
Volks- und Kunstmusik.
f ) Eski el y azmaSI k itap la rdaki muzi k sah nelerini
tasvir eden min yat ur lerin negatiflp.ri ve kopyalan.
b) Schallplanen turkisc her Kunstm usik (darunter die
Samml ung des Istanbuter Konserva tor iums).
g) Muzikcile ri n ve mu zik sah nelerinin vs. siyahbeyaz fotograf lan ve re nkli d iyalarl (s lig ht).
c) Bucher und Noten zur t urkisch en Volks- und Kuns tmusik (darunter die vo llstandige Klassikerausgabe).
h) Ce,itli seyahatlerde Tur kiy e'de ~eki l mi, o lan
mu zik sahnel eri ni n 16 mm siyah-beyaz ve Super 8
renk ti fil iml eri.
d) verschiedene x arteten zur Aufsch lli sselung torkische r musikalischer
c oeuen
e) Verschieden e Obersetzungen (im Manuskript) 8US
turkis ch er Musikliteratur.
f) Verschiedene Transkriptionen turkische r Schallcuelten (im Manuskript).
1964 senesi nden beri Ursula Reinhard'in eslstenhglnda Berlin'deki Int ern ati on ales lneut ut fur vergIeic hende Musi kstu d ien und Ookumentation'un Turkiye ke smrm id are et m ekteylm, Burada 20 ve 2 1 No.'da
beli rtilen kcl ekalyo nle rd an beska ,U ~a ll, ma malzeme1erini e k l emi ~ ve umum i f aydalanma ya hanr bu lundurmakta y lm:
8) Kend im in v e bas katanrnn ban d a alml' c ldu klan
Turk klasik ve halk muzigi.
b) T urk klasik muzik ptak fen (b unla r e ras md a [s tanbul Konservat uvarla n ko lek si yonu).
c ) Tu rk kliilsik ve ha'k muzigine ai t kitaplar ve notalar (bu arada "Tu rk mw,ik i klas ikleri nde n" in tamarm],
d ) Tu rk mu zi gi kav nakta nr un de, if resine mahsus
~e ,it l i kartot ekl er.
e) T urk mu zik e ser tonnt n
~ e ~itli
tercumeleri ,
f) Tu rk muz igin den t<e, itl i transkripsiyonlar.
5 1) Neben den unte r den liff. 49 und 50 aufgefuhrten
Sammlungen haben Kurt und Ursula Reinhard in ihrer pnvaten Bibliothek ve rsct-reoene. in einzelnen Bereichen
noch umlangre ichere KoUektionen angelegt. Oazu gehoren u.a.;
a) Tonbandaufnahmen.
b) Schallplanen.
clliteratUr in tUrkischer, deutscher u.a. Sprachen.
d) Noten (einschl. der Klassikerausgabe) .
e) Mikrol ilrne und Photokopien zu alten Manuskripten
(vgl. l iff. 20).
f) Negative und Abzuge von Miniaturen mit Musikszenen aus alten Manuskripten (vg l. l ift 21).
gl Negal ive und Vergrosserungen von Schwarz-weiss
Photos und Farb-Oias rT~t Musikern. Musikszenen usw.
h) Mehre re 16-mm-Sehwarz·weis s- und zahlreiche Super - a-Farb -Filma mit Musikszenen aus der TOrkei, von
verschiedenen Reisen.
49 ve 50 No.' la rda beli rt il en kole ksiyonlarln ya nlnda, Kurt ve Ur sul a Rei nh ard kend i k itaph gl nda ~e, itli
bil zl sa halarda dah a et rafh kolek siyonlar ekle nmi, lerdi r. Bu nl ar ar aslOd a , unla r d a va rdl r:
a) Pliilk bantl an.
b) Plak tar.
c) T u rk~ e, Al manc a ve di ger lisanlard a yazllml '
eserler.
26
52) Zum Studium der turkischen v cn s- und Kunstmusik. zur Herstellung von Tonban dauln ahmen, zur
Sammlung von Schallplalte n. Bcc hern . Noten und Musikinstrumenten , sowie fOr photographische und Iilmische
Aufnahmen wurden l olgende Reisen in die TOrkei durchgefuhrt :
Turk kliilsi k ve halk m uzi gi ar a,t lr malan , bant t eabiti, pliilkla r, k itaplar, nota lar ve muzik aletleri kclek siy o nu vs. buna benzer fotograf ve fil m ~ek imi ~ in
TO rk iye'd e
seya hatteri ya p ml' b ulu nmakt ay lm:
a) 1955 Februar bis Mia ($ubanan MaYIs'a kadar ):
Provinz (Ada na ili)_
'U
b) 1956 Februar bis Mai ($ uban an Mayl sa kadar):
Versehiedene sudhche Porvinzen (~e~ itli guney iIIed ).
c) 1963 Marl bis Juli (Marti an Temmuza kada r):
Verschiedene scccrcvmzen. Zentralanalolien, und vor ailem ostriches Sehwarzmeer Gebict (Ce,itli gun ey illeri,
Orta.Anadol u, a ynca Dog u Karade niz Bo lg es i).
d) 1964 August bis Oktob er; (Agu sl os'tan Ekime kedar). Ist anb ul, Ko nya , Ankara.
e) 1966 August bis Oktob er (Agus tos ta n Eki me kedar): Istanbul, Bursa .
I) 1967 Dezember (Aralt k) : Mevlevi-Gedenkfeier Ken ya (Kon ya'da Mevl iilna'YI An ma Tore nl].
g) 1966 Septemb er bis Dezember (Ey lOlden A rahga
kada r): Provinz Sivas, artvin. vor allem Provnz MU{lla (Sivas , Art vin , aynca Mugla iIIeri ).
53 In der von Kurt Reinhard geleiteten Musikethnol ogischen Able ilung des Musikwissenschaftlichen
Instituts der Freien Oniversitat Berlin wurde ein · SchwarzPunkt-Forschm" f ur die naehsten Jahre entwiekelt. Danach soli in Forseh ung und l ehre die Musik des Vorderen
Orients, spezieli dar Turkei in den Mitlelpunki gestelli
werden Eine Dokto rarbeit aus dem Gebiet der turkisehen
Musik wurde bereits beendel, eine andere ist in Arbeit.
idare elmekte o ldugum, Freie Uni ver sitat Berl in'i n
Muzuk ol oji Enst it usunu n Muzi k Ant o lo jisi kls m lnda
gelecek senele r i ~ in b it "Aglthk-Noktasi- Prog ram l " geli, t ir ilmi, bu lun makladlr. Buna gate, O rta-Do gu m Oziginin ara,tlnlmas lnda v e eg it im inde , Tur kiye'y e merkezi ro lu ve rilecektir. T Ork muzigi hakklOda doktora
tamamlanml' olup bi r d iged uzerinde de ~a h ,mak­
tadlr.
(1) Para /elleri.
(2) Yans llllmasl.
(3) ~a /I,mil/ar.
(4) Prarig; / uygu/ama.
(5) Gorii f /er / dilfiim:eler
(6) /laM.
( 7) Dill'r il nl "
Muzik Ogretimi ve Cagda~ Teknoloji*
• Ertugrul Bayrakt ar
YUZYlhml Zln ikinci ya f1 $lndaki hlZh teknolojik geli~me­
ler tum dUnyada
dUfunce nin
d~ifmes ine
ve
~e­
fil lenme sine neden olmuflur. Teknolojik gelif melerin h iZI
bir duzeye er ~ ~lj r. Bugun bulunan bir
buluf yarm eskimek1e. yerini daha gelifrfli1; bir bu lu~ brrakmaktadlf. Buna baQ" olarak. kitle iletifiminin de bUyiik
boyuUara ulaf maslyla gelifen t eknoloji. toplumlarl yeniden
bilj:imlemeye b8flam lfl lr.
d~ len emeyen
Hlzh l eknolojik ge 6t im he r alanda olduOu gibi sanal
eremm da YOOun bir ~;mde elkilemii lir.
Bu etkileme sonunda san a! anlay1 i 1nda ve estetik de Oerlerde onemli deQi, iklikler olmu,. hayatlmlza g i rm~tlr.
Teknolojinirl gel irdiQi yenilikler. kolayhk lat ve yuksek performa ns. bireyleri sanan dah a 6zgur yap llabilir hale ge firmi,. yeni yap'tlarm daha kolay crtaya trlkmas lna ve trok
~ abuk hayata galjmesine olan ak saQ laml~t l r.
Mark ezi sanatsa t ybnlendirmelerin d l ~ lnda, deQ i~e n
senet anlay" , ve estetik deQerle rie birlikte yeni sanal sal
uretiml er topluma daha trabu k u la ~maya ve IUkelilmeye
ba ~laml~ lardlr. Serbe st piya sa crtamm da ii retiten ve en
son takn olojik olana klardan da'yararlana n yeni sanat iireuenen, merke zi planlamaya va Slnlrh biilljey e sah ip kurumla r!, toplumu etkiteme y6nunden Ijo k geride blrakml, t lr.
Ge l i~en
lak nolojinin an trok elkil ediQi sanat daltarmdan
biri de rnUzik't ir. Bilgisayar l eknolojisine paralel olara k bir
gelime gosleten muzik dalinda besl eleme anmd an. seslendirmesine,
kayl l
edilme sine , basilmas lna, ~ o ­
Qaltllm asma kadar her basamak13 bu teknolojiden yararlanllmaktadlr. Gelene ksel uretim b~imle ri buyiik anl amda
deQ i ~meye ba ~l a ml~ ve deQi~mi'li r. Birljok unh:i muzisyen,
besteci bu sistemle rden yararlana rak Ijah,maktadlt.
Best ecilik slnlllan "Bll gisayar Oestekli" eQitim-oQrel im
yapmaya ba~laml~lardlr . Corrbo orkast radan senlo nik orkestraya. koy davulunda n tlmpaniye, komah seslerden
tafTllere seslere . kihse orglarln dan tulum'a. zurna'ya. solo
sesle n bUyuk koraya ve uza yln lanm" anmaslna kadar her
turtO ses ehmizin altmdadlr. Bu ge l i,mi~ aralj larln uze·
rindek i hallr seslerd'r. '(e ni sesler tirelme k istersemz ses
dalga latlyla oynayarak iSled'Q,n iz sesi gerljekle,tirmeniz
olana khd,r. IstediQiniz "tmi. nota biriml erini. nuanslan ve
be nzen rnUzik yaz lslOl kullanarak Ijo k kanal1 , kaylt yapabilit, beQenmediQiniz yerler i sil,p duzellebilir. sons uz cla rak
deneyip deQi,tirebilir$iniz. Birtr0k olana klarlOl burad a an -
IatamayacaO,m,z bu ar~lar herkesin alabileceQi bir fiyata
piyasada bulu nmaktadlr.
Geleneksel arenm ~imini n deQi~mes i , teknoloj inin
be irleyici olmasl k~ lm lmaz gOrunme ldedir. Bu durumda
muzik eQitim ve 6{lretiminin de buna para lel olarak de Q~mesi gerekmeldedir.
Anca k incelediQimizde gOrmekte yiz ki, yurdumuzdaki hiljbir rnU zik eQitimi kururrama
bu l eknoloji gi rmemi~tir . Muzik eQilimi kurumlafl bu deQiJimin dl Jlnda kal ml,lard,r.
Ame rikan Muzik OerneQI tarahndan yapllan bir erasnrma Amer ika'daki yOnetimi 3Ij, k olarak gestermektedir.
Yapllan arasnrma Joyledlr: "Getren yl l( 19B7) eenren 3.37
mi lyar dolarllk rnuzik aleHerin,n 1.35 milyar dolarl ,k bolurOO
elek1ronik aletlerden (Uljtebirinden Ijo k). bu nun 2.5 milyon
dolarhk bolumu klavye li Ija lglla rdan va 350.000 dolarllk
bolumu ise sintes ayztr'dan olu~ma kta d lr. l Yurdumu zda
da yayg lnllQI hrzta al1maktad'r. Bircok gazehmin pazarlama i itk etleri uygun taknlerle yeni Idavye li Ijal gllan pazarlamalctadlrlar. Tum dunyada ve yurd umuzda yeni bir
mUl ik anlay1i1na doQru hrzla yol aldlQlm 'z alj 'k.tlr. MuziQin
her alan mdaki miizik iireticilari bu deQ i ~me ye uygun
olarak yeniden yap l lan ml~l ardl r. Yeni l eknorojiyi ve endOstriyi dikkale almadan ya,amak. elk in olma k oldukya
giiljtii r.
Surakli hlzh gel iliim ve deQiiim. traQ,mlzln ozelliQidir.
ku<;uk om ek bile deQi~ iminin ne denh buyuk 01du ~un u gostermekted,r. Gelj kalmadan muzik. eQitimi bu
yen iliklerle don al ilma h. program lar bu dUJunce 1 ~1 ~, nda
desteklenmehdir.
Bjr k~
Muzik e ~ lhmi kurumlar,na henu z gameyen leknoloji ve
lek nol0I'OIn gellrd 'Q' yen ,hkIer. mUz,k o~ret menle ri", n sa·
yesinde ortaoQrelim kurumlar ,nda slOltlara yavai yavai
girmeye ba,lamIJlard lr. Hem pra l lk yaOl, hem de el kisi
yuksek olan yeni klavye ll <;a lg1lar mUz'k oQretmen leri taralinda n kullandmaktad,r. Ancak gozlediQimiz kadarlyla ell.·
sik ve yan ll~ olarak. Bu doQaldlf. trUnku el yordam lyla aidlklan <;alg"arr Ijozuml emekl edlrler. Burada sorulmasl gareken onemli bir soru vard ,r; "Muzik oQrel menleri neden
bu tur <;aIg,'ara yonelme ktedrler? Bu l ur ljalg,latin olanaklar,n,n yuksekl'QI rT'I? Muz,k oQrelmeOl olur ken oQrendlk.leri Ija lg"a rl yell:!rince ku llanama d,klan iljin rT'I? Va da
piyasan ln. toplumu n ba y onell~ 1 oldu Qundan ml?· Bu 0Ij
soruyu le ker l eket lnce leyelrm:
1. Muz'k l ek.nolojis'n,n gehJllfd.gi klavyeh <;algllarm ola-
27
naklan
~ok
yuksektir.
DeQif ik ses rengi ctanaklannm ~o k ctmesr. ritim ~ al­
gllariOl bunVesinde bulundurmas l, kolav ve zengin ef lik
Vapabilme olanaklart son zamanlarda "sequercerf (kaVI!
yapabilme ozellikleri) klavyelerin Uretilmesi.
Muzik OOrelmeni, bu olanaklarl kullanarak o~renci le rin
ilgisini daha ~a buk ~e keb ilme kte. de~i~ik Ozelliklen kullanarak dersi monotonluktan kurtarabilmektedir. Or neg n
bir ezgiyi 6nce fllit sesi rengiyle, sonra org. sonra elelaropiyano vb. seslerle OOrenciye sunabilir. AVn/ paryaVI once
bir eflikle sonra deOif ik tir otomatik e~ li kl e renklendirebilir.
lsreeee buna bir rilim ek leye bi ~ r. lsterse valOlzca bir piVano ya da klavsen sesiyle eflik vapabilir, ~a1abili r. Ya da
daha 6nceden hazlrlayarak kaVl1 e"i~i paryaVI suutta dinIetebilir. Gel~e n rnCrzik leknolojisi ~ okrenkJi bir rOOzik dersi
iliin zengin olanaklar sunrnaktadrr.
2. "Muzik OOrelmeni oIurken 60rendikleri ~alg l lafl yetenrce kullanamad lklan iI;:n mi?" Bu soru ydlardl r sorulan,
mezun edip de s,nll iara gOnderciQimiz OOrencilerimizden OOr-'menlerden gelen yoo)Jn ele~ir ile ri ve biztrn de ya kmdan izlediQimiz 6nemli bit sorunu kepsemaktadrr.
Muzik eQitilTlCilerinln hemen hemen turnO okulda
OOrendikleri ana yalgllanOi srmtta kullanmamaktadlr. Bunun ~ef il li nedenleri vard!r. YaVh ~a lgl eOili mi il;in surenin
klsa oluf u ve oOrencilerh gec i km i~ y afta (Iiseyi bitirdikten
sonra) 6Qrenime ba~ la ma lafl en on e~i etkendlr. Ogrel '
men okullan ve bu okulara ba{lli muzik seminerien de
kapahldlktan sonra 6Qrentm seviyesinin iyic:e du~tOQ u gOzIenmektedir. Bazl ~a lg,l aflO edinilme gu~luOu n u n olmasl
da (ornegin viVolensel) ayn bir sorundur.
Yeterince (belli bir be~en i duzeyinde) ~al mamay an yalgl)'la 6Qrencilerin kar ~ l s l nda etkin olunamayaca{ll ayllClIr.
Burada yayh ~ a lg .l a ra aQlrll k vermemizin nedeni , 60rencilerin ~oQ u nluQ u nun Vayli ~ alg l la r eQilimi V a pm l~ 01maSldlr.
3. "Toplumun ~ o k renkli klavyeli ~alg l la ra yonelmesinden mi?" Herkesin alip ~at may a ~ahftl Q I , yo·
cuklarlna ders aldlrmaVa uQraf tlQI bu ~Igllar . muzik OQret·
menine Veni bir la tebi de gelirmi' l ir. "Muzik oQretmeni bu
yalglVI 6Qrehr mi?" Muzik oQrel meni yok yonlu bir vanI
olan bu ~a l glla rla gelen la lep uzerine eQitim OQretim yap·
maldadlr. Tamamen arz·l alep sorunudur.
Cok belirleyici olmamakta birlikle bu lalep muzik OQret·
menini bu tur klavyelere dogru yOnlendirmektedir. Bir VOntiyle de sorun ekonomiktir.
Burda mUzik 6Qretmeninin sanalyl kimliginden de soz
elmeliViz.
Muzik OQretmeninin, egll imciliOinin yanl slra sanaly l
kimliQi ~ ok 6nemlidlr. Muzik dersi bir sana! dersidir. Muzik
oQrelmeni sanaly l kimliQiyle oQrencilerini el kilemeyi ba·
~arma k zorundadlr, ~u nk u blr anlamda smlll a var olu~unu n
nedeni budur.
Muzik sanall aylsmdan (ki bu Valnlzca mUzik sanall
iyinde kalmamah. dlQer sanallara da uzanmahdlr) becerisi
USI duzeyde olan ve kuUandlgl arat; ve gerec;rerle lark hhgl
28
olan rnUzik OQrel meni oQrencilerinin beQenisini, hayranhQ nl kazandl gl olt;ude sanal adlna baf anlidlr. elkindir ,
Vol gostericidir. Ozellikle mUzik eQitimi kueurrsenmn 01madlg l verreslm bOlgelerinde ornek ali nacak, sctulara yanil verecek. mUzik senan adma e ~ilik yapacak ki~id ir mezlk 6Qrel meni.
Muzik 6Qrelmeninin ~evresi nde el ki~ olabilmesinin
onemli bir yolu, bir ya cia bir kay ~algIYI yeterinc e iyi ~Ia­
bilmesine ve OOretebilmesine baglidlr. Bir yalgmm iyi kultamlrnasrrun el kinliOi ta rtlfdmaz durumdad lr. Muzik egitiminin en 6rlemli sorunlanndan biri burada duOumlerrnektedir. MQzik eOitimcisi harlQi ~lglYl hem kendi
mUzi k anlaYlfl nl vuksellm esi ~ Ismdan, hem de gelecekte OOrelebilme si ve kuUanabilmesi ~ lslOdan 6{lrenmelidir?
Daha once s6zunO ethQimiz le knolojik ge ~meyi de
gOz6nune aldlglmm ia yeni rnUzi k 6{lretmeni moden, teknolojinin olanaklan m USI dOzeyde kullanan, yaratlCl biIgilerden yararlanarak kendine 6lgu nileligi olan bir mUzik
6Qrelmeni modelittlr.
Bu modelin de temel ya lg's" tum dunyada ve yurdumuzda tjok ilgi goren klavyeli yalgll ardlr. Buna terre!
olarak da mUzik ogretmeninin 6QreneceOi temel yalgl, ana
~ a tgl piyano'dur. Oi{jer ~alg lla r a gOre ba ~lamasl ve geli ~ me si daha usl duzeydedir. SaM perdeli bir yalgl olmasl,
soll ej, teori vb. gibi derslere kal klsmln ust duzeyde oIu ~ u,
sanat mUziQini OOrenme ay,sl ndan yok Onemlidir. Bir de
dunyanln veni klavyeli yalgll ara verdiQi onem de gozonQnde l utulursa, piyano yOk avanlajh duruma g~­
mekled lr. Bugun oQrencilerin azm llQI "ana tyalgl" adl altmda d6rt VII piyano eQitimi gormektedirler. DiQer
6grenciler ise (ki ~oQ un lu k) ya rdllTlCl yalgl olarak piyano
6grenmekte, bu ise anlaYlf (yardllTlC/ yalgl) olarak ve i~ e­
rik aylslOdan istenilenin yOk altmda kalmaktadlr.
Bu veni klavyelerde e~lik probleminin yo zu~e nmesi
iliin iki VII okul ulan armoni dersinin dort Ylla ~ Ikarrlmas l va
bunun il;in de mutlak "Jazz" armonisinin okutulmasl ve galeneksel ve veni teknolojinin gelirdiQi olanaklaria yarall·
clli gm " e doQaylamanlO g eli~t i r il me s i, okulda oOrendifderi
sm.l larda Vuksek bir Vuzdede ogreten, yaiaVan ve ya~a­
tan bir mozik OQretmeni modeli ol u~l u rac a kt lr.
Boyle bir muzik oQretmeni slOlfla. sanal~1 - artist aytdan ba ~an ll ve el kiti yonuVle t;aQla beraber yafayan bir
OQretmen olacakt.r.
Burada yaOdaf l eknolojin,n yalmzca klavyeli ~a lgllar
bile ne kadar onemli de!)ifiklikler yapl tglm a~lk­
~a gOrmekteyiZ. Diger kalkllaflyl a birtikle dUiun ulduQOnde,
Vepyeni bir dunyayla karfl karflya olduQumuz ve bu deg i~me gecikmeden kulak vermek zo runlu lu~u muz aYlkt.r.
a~ ls l n da n
( 1) Macintosh Dunyasl, Deale 1989, Sayfa 13.
" 8 u y azl, Ertu9ruf Bay raletar'm "Orta6Qrelimde M uzik ~
relim ve So'un/a,, ~ baf1lQI alt"'da y~,Jan topfantly a sundu{)u bi/d,rid" . Turle E{)ltrm DerneQI~nin . ym ad'l yay mladl{)l lcItap lan almlllanf1ll$tlf. (Sayf a 16' -165)
NiMET KORAY MOzi KOOOLO 'NO KAZANA N
Deniz Ertan'la
•
Soyle ~e n
Soyle~i
: Milfit Semih BAYlAN
Deniz ERTAN
197 7 yJfmda Ingillerfl 'de do~u. Ankara Ata tUrk Anadolu Usesi ~ren­
cisiyken. Hacettep e Oniversitesi Anka ra Devle' Kons efVatuvan Klasik Gitar
8 6fi)m(Jnde yan za manll 6{;rend olarak ali I yll okudu ve J9 9 J y,/mda bu bOJim)(Jen mezun oldu.
1987 Yllmda gekoslovakya 'da Sreph an Rak'tn, 7990 ve 1997 Ylllallnda
Fransa 'da Jorge Cardoso. Javie r Hinojosa ve Fransisco Ortiz';" klasik girar
kurslartn a katlldl. J989 Yllmda Ortado~u Teknik Onivers itesi Y3banclDdler
E~itmenli~i bOflimiine girdi ve J 993 yllmda ~eref ~rencisi olara k. mezun okJu.
Halen, Ankara Sev da • Cenap And Miizik Valdl'nda ve OrriJdOfju Teknik
Oniversitesi Giizel SiJnatlar ve Miizik bOJiimiinde k.!asik giliJf Of/retmenlifJi yap lyor. Bunun yanmda, halen Ankara Oevtet KonsefVatuallnda misa/ir Of/rend oIarak Tiirk Miiz!{li Tarihi. Divan Miizlf/i TeM s,; Soffej. Armoni 1'8 Kontrpuan
derslerine kaMyor.
Atat ur k'un o laga nust ii. l;agda,. u lu sal ve evre nsel
go ru ,le o nerdigi ~ m u z i k ev rimi" . l ek-seslilik ve liok.
seslilik ko nula rmda ve l;e , itli muz ik tu rle rin de ner e-
le re u la , ml, llr?
GQnumUI Turkiye'sini 1920'li, 1930'l u ylltarla kar~lla~ll rdI Ql m lz da, bugun muzik tunennde eok daha buyuk bir ge~it li!l9in 01·
dUQunu
gori.iy oruz.
Daha
yok
" Gele nekee!" Turk muz iQi ve Klasik Bau
muziginin scz konusu olduQu 0 gunlerde, Atat urk -hapimtzm bildigi gib j· mu -
zik alanrnda da 9agda~'a,maY I be mmsemisti. O'nvn tutvrou. bugun
uzennce yersiz bir b ~ i mde Iaz taca du rufan "tekseslilik'l;okseshhk" tams rra smdan uzektr, t;un ku boy lesine larkh ve
kendme azgu iki MeriQln. hele b,r de ulusal ya da evrense l bcyutlara ne caoer
ula~ llab llchQlnin be lirlenmesinde bir oh;UI
olu~turmasl beueeeroee. Bu ncktada
asu ene rnh clan . hem ulusal hem de evrensel olabilmeYI ba~ara n ~aQda~ bir
mUl ik tiJrunun yarallimaslydl: bu muz lk
lutunde. Bau'nm klaslk ve ylrmiocl yUlyil
arrromlen, rnU zlk kur amlar l. Turk mu ZI~ 1
rnctrtlen, usluplafl ve makamlarl. hatta
ender de crsa moda l mUZlk ve ca z armontsiy le bil e k ar~ l la~ abd mekley iz i ~l e
tum bu uns urlar ve nitelikler. bu muzik turUmUzun daba
-eklekti kO, ~ a Qda~. ha"a evre nsel bir dUleye ulusale. bir
y a k la~lmla bitllkte ula~abi ld IQ,ni goslermekled ,r.
Ev rens el muzik anlaYlfma ve b i~ i m le r e na srI ge~ i.
lebil ir ?
De1llz Ertan a ( si!lgda} oaot belgeslfll Tr,w zon II Muze Muduru Ay;;; e Sewn verd,
29
sercnrennm ne kadar az saytda ve yeterse olduQu nu, (festival, konser, opera
ve bale) bilell erinin !j:ok krsa surelerce
tUkenmesi ve konserleri Ifogu kez ayakta
seyrediyo r olmalan ile a!j:lkt;a belli ediycrlar. Klasik Turk muzi?!i kc nserlerin de
de bir ar1 l ~ gozlenmekte: ancak bu konserlerde jere edilen muzigin ge!j: m i~ i ne
ne kadar bagh oldugu bir tems ma konusu. -H e r~eye- ra{j'men diyebiliriz ki,
son Yillarda Turkiye'deki muzik dinleyilerinde iz le ne n deg i ~im olumlu
yonde. Su deg i~im kaynagln l, toplum
i'Yinde ya~ayan bireylerin zevklerinden,
yai am tarztenn can ve yeni dUiunui bi!j:imlerinden ahy or: yani muzik dmleyicileri l amamen l oplumsal g el~ meler e
baOIl oIarak kiiilikierini orlaya koyuyor .
f
'.tr
\ .
Od ul s izin iein su rp riz ol d u mu ?
Nimet Koray Muzik OdUlu -ager iki a rkadailml bilemiyorum ama en azmdan
Y.iJ)if Aydm (solda) 6 dUl be lge sin j Va fi Yardm'IClsl Yusuf Z iy a Ince'den aldl. benim i.yin- geryekten slirpriz 0100, Konu
oldu k'Y a gen i~li, zarnamrrez klSlthydl ve
ya rl~maya go n de r mi ~ oldgumu z ya zrda ba zr eksikliklerin
Oncelik1e, "e vre ns e l muzik a n laY I ~lI ve bi'Yimler i - so·
oldugunu biliyorduk: yan i a ra~l l rmamlZ I Trabzon'a gon.
zunu tammlamak gerelc iyor. Ce ~ il l i oonya kulturlernide dode rirk en, ilfimiz 'Y okda rahat sayllmazd l.
gan t um muzik1erin bir noktada birle$ebildigi bir muzik an laY I ~ln lO ve bilj imlerinin oldugunu s6ylemek Ifok gUt;.
O nu mu zd eki y ,lIa rda kalllmay. p lanlad lg ln lz yaw,Ancak, "ev rense t duzeye" u l a~llg lm soyleyebilecegimiz
malar var m.?
muziklere baktlglmlzda -ki ben bu mUzigin sanat yonelim li
Turkiye' mOz ik ara~l lrma yen smeren ne yaztk ki yok
muzikler oldugu inancredayim.. aadece kendi muzik kul·
ender
otarak dUzenleniyor. Bu yuzden, kesin ol arak - ~ u ya
tUru ile sl nlrh kalmayan, d l ~ dunya ve kulturlere de acnada bu ya fl~ maya kall lacaC,m" dive bir~ey scyleyemiyobilen, hatta cralarda ara ~l l rma l a r yapan, ve sadece bu rum. umenm. Nenet Koray Muzik yanimasl gibi daha bir gOne degit, uzun get;mi ~ donup bakabilen ve bu miraslaki
~ ok muzik-arS!il lrma ya n!i'malarl olur da, Turkiye'deki son
bircck unsuru kullanabilen ve 10m bu unsunlan uyumlu bir
d erece bOi muzikoloji ata m buyur, yukselir, Su noktada ,
bi!j:imde birle~tireb i len bir miizik goruyorum. Ancak burada,
size. -Mavi Nol a" Muzik detg isine, 10m ~ aba latlnlz , misabesle cinin duygu1arlO!. du ~ u nc el eri ni , ama~Ja rlOl ve i~
l irperverliginiz ve de bu kadar deQerli bir juri ile b6ylesine
d~ ny a slm unul mamak gerekir. 'Y unku kabul el mek gerekir
ciddi bir yarl~ma duzen ledi!)iniz i<;:in l e ~ e kk ur etmek isl iyo·
kl burada sozunu ell il;lim t um bu l aktorler sanal eserlerinin
rum.
olu~ma slnda ve dogaslnda onemli rol oynar. Demek ki,
- ev ren sel muzik an ls y.:;, ve b i'Yimleri - , daha <;:ok bes-
,
~
.~~tS;~.l;'f~:r!~~~:--'~:":il>'r'
ve yeliil
)?!i or..
ltecinin
ama, kilfinde
i~ il ig in buyudii
e , goriiQu
ilerine,
ilgilerine.
onu el kileyen muzik Hir ve bilfimlerine ve
bestecinin yuks rlda sozunu ellig im un ..
surlan kendince uyum lu bir bi<;:imde bir-
I
le ~ hrmes i n e b a ~ h bi r~ ey .
'f
Tiirkiye'd eki muzik d inJey icls ini
nas,1 goruy or s unuz? Su konudaki
gozlemle riniz nelerd ir ?
Turkiye'deki mUzik dinleycileri, rnUzik
l urlerinin <;:8iitliliCine bagh olarak bOyuk
bir 'Ye~iUili k gOsleriyor. Orneg in, k"sal
kesimlerde ya~ayan k i~ i ler daha yok geteneksal mJziklerin el kisindeyken, ~e hi r ..
lere gelip yerteien halkm en <;:ok IOkelllgi
muzik, son y ll1arda hlzh bir degi~im
surecioe giren populer muzik. KUiku suz ~
bunda, ozel radyo ve lelevizyon kanallafl ndalci a rt l ~ ln y~ muzik sektorunun
biiy umesinin biiy uk rolu var. Sanal YOneIimli Klasik rnUzik dlnleyicileri ise konser
.•-..
I .~
.,
I _.
*
Cem Soydemir (solda) o<AJ1 be lge sini Vali Yard lm:ls l Sabri Ank an'd,an a ldl.
30
bit bakima . Muzik ee. soyut olmasma
kersrn. evreneeneerre v! en iyi bMrimde
ba~ a tab ilm i~ dilletden, ilel i~im sistemletinden bins idir. Dunya uzet indeki bil lii n
kult urlerce varolmas r
muzi{le ve rilen
onem i yele rince aljl kllyo r. Herta. yelruzca bir "deQer" olmasmdan ete. belirli topJumsal i ~ l ev le r ilje rdi{lini de gosleriyor.
ee.
Dii nya uzerinde
lje~it l i
diller ve !arkll
iletisirn bilji mleri bulunur. Yapllar ma, kuru lu ~ ozeUikletine ve biljimlerine ka r~m ,
birinin di{lerine gore ustunlu{lunden scz
etmek ne denli gUljse, mezik iljin boyle
bit kat~ l la ~tHm a yapmak da eym ollju de
y a n l,~ olur. Hele yen iliklete, kanhmta ra
alj .k bir -dil- olmas r, mUziQi daha da
onemli bit hale gel itir. lste boyle bit ortamda, kuttutlerin "lj oksesliliQinde", bir
t ekseslilikllj okseslilik ter nsmesmm yap II·
m ast ne den Ii anlamll cta caknr? Turkiye
t arihinde. bu tur tarnsmela ra Ijok teste
Yertsme mn diffe r finalisti olan Safa O/gun (solda). te~ekkur be/gesin;, F. E. F.
rasuanrmsnr. Ancak yntar sonunda. ge·
Muzik B6IumU Ba~kanl Sabri Yenelden aldl.
rek Turkiye'nin gerekse Dunya'nm gelmi!j oldu{lu nokta , bu tilr ta rtrsrnalann artrk geride bua krjrnest getekti{lini gosterdi. Buna kar sm,
belli belirsiz bahseni{limiZ bit ozelli{lin bu konuda kimi
COULU KAZAN AN TEZ'OEN
alj lklamalar gelirebilecegini dU!junuyoruz. Muzigin evrensel
bir dii oJdugunu scyle dik . Muzik temelde, " psi~ i k"
"Kulttirun 90ksesliligi E~iglnde Ezgisel
bit olgu gorii numundedir. Sozgelimi, bilmedigimiz bir kul9"p,"I~lar
tere girdi{limizde bu kulturun Ije~ ill i 6zelliklerinin ruhsal
durryamm etkne mesi kecmurnezo.r. Diger bir deyis le,
Muzik uzerine b a ~ l all)m l~ uzun yrllar euren bir tarHade etmeye Ij ali~tl gl m l z muzigin bu anlamdaki evnsma nm sonunda. oylesi ne ilginlj bit noktaya gelindi ki,
renselligidir. Ancak, konumuz geregi bas ka bir evrensellik
hangi y onu sec eceqirnize bir lOrlu karar veremiyoruz. Turboyutunun tammla nmasr qerekiycr.
kiye'nin zengin bir muzik gelj mi ~i va r, Vine de ynerce suren kimligimizin se ptenmeer ve B al l h la~ ma sureljle ri, muBunun ilj in dunyada yaygln llk kazanrrss hayal bilj imi
zik alanmda Ij e ~it li terusmerera yolalj a ge lmi~ . "Tek sesli"
~u veya bu ~eki l de "Bahll", ya da daha yerinde bir deyisle .
muzi{limizi, banhl asma adma Ije ~ it l i biljimlere sekmu suz
dunya ku!tutlerinin kcktenci etkilenmesi Ball yonelimli.
Dogulu yonu muzu dl~ laY l p , banh bit kimlik ge li ~t i rmey i deHer ne kadar kar~ l lJkli bir e l k ite~ im soz konusu olsa da.
nemis iz. Tam anlarr uyta dog ru olm asa da. kimi belirleyici
yayg ln olan tarz "Banu". Dunya uzennoe gundeme gelen
du~unu~ biljimlerine darnqas rm vu rmu~ bir gor u~ bu. Gerlj i
bu la rh" ma, bir anlamda muzi" i a" an,
bir anlaTmda da muzikle yansl~al~r ltll , ~- ­
bulan bir lartl~maydl. Hangi tarihsel donem kesit ahmrsa alinsm . ~u soru yaml · ..
lanmaya Ij ali~lld l : "Neredeydik ve nere·
ye gidecektik?", Aslinda, oyle ya da
boyle, insanlik l arihinin hemen hemen
her ku!turunde ve buWn zamanlarda . inI
sanlarm aklinl kurc a la m l ~ bir soru olmaIi bu . Ba~ ka turlli olmasl da pek bek- 1 ;'-1~
lenemezdi; belirsiz bir ye rden gelip, vine
belirsiz bit yere yonefip durduk dunya
larihinde. InsanJ lgln l emel ugr a~ 1 da.
sanki bu belirsizligi Ije~ itl i bilj imlerde anlamdlrmak oldu . Muzigi bu anfamlan·
dl rma ug ra~mdan uzak lul mak ise. 01·
dukqa guq olsa gerek. Halla biraz lied
gidip. muzigin insana ait l emel bir ozel ·
ligin, i l et i~ i m kurma ozefliginin en ileri duzeylerinden birisi oldugunu soylemek
pek de y a nli~ olmaz. I le t i ~ i m i n lemel yo·
nelimi ise, anlam yapilan kurmakt lr.
Yani. belirsiz ola n, belirli klIma ug la ~ldl r
Oefllz Ertan, gila" ile seslendirdigi melodilerle Ayasofya Muzes;'ni do/duran da-
r
J
•
1
..
vellilerin ruhunu fe/hen/.
31
,f
gibi. ljatlimalar kull OrOn "yo ksesliliQini"
olu mlu yond e el kileyebili r. Ancak, sagllkh bir iletigirn zemininin kurulma sr da zorunludur. Belki, TOrkiye'de veee nen belirsizliklerin nedenini bir tOr ortak bir dilin
k Ufu lamaY I~ m a baglamak mOmkOn olebilir. yaltimamlz ln ilerleye n bOlDmlerinde, ulusal ve evrensel 6lyiitlerin olu~­
turufrnast ve b OtOn l e ~lir il me s i sorunlanna de{jinece~ iz .·
Ce rn SOYD EMiR
196 7 yllmda Ankare'da dogdu. DJ1a
oQ'renimin i
Ankara
Narruk Kema l Orta ckelu'nda,
lise
6grenimini Ankara
Aruttepe Lisesi'nde
tarn amta tn. 1983 ylhnda Orta Do{l'u Tek 0001tore ninin ardmoan , dos(/arlm lz la Ayasofya M uzes i'nin onunde birlikle
nik Universitesi Mu·
hendislik Faku'tesi
evrenseHik anlay rsmm teme ! normlan bahh oldu{ju ilrin de.
Jeoloji Muhend isli{ji BolOmOne kayn oldu. 1986 yshnda bu
bunun muzikte yansrmatannm bulunmasr kacrmlmaz. Bu
bolOmden aynla rak O.D.T,O. Fen - Edebiyat FakOltesi 5 0syoloji B610mOne girdi. 199 1 yumoa bu b610mden mezun 01durumun kbkenleri uzerine yaptlac ak bir tarnsrn a. Ije~ itl i
yozOmleme dOzeylerini aljl{j a vurabilir. Ama iimdiki soduktan sonra 1991 - 92 6{jrelimyt hnda Ankara Oniversitasi
runumuz b u de{j il. yali ~maml z aylsmda yelmzce i U sap$ osyal Bilimler EnslilOsO'ne baglt bulunan ile t i~ i m Ana Bllim
Deh'n da yOksek bgrenimine basla dr. 1993 y lhnda lletisim
tamay r terre! ahycruz: "MOzi{jin dOnya Ozerindeki ev.
Ana Bilim Dalt'nm Iarkh bclumlere aynlrnasr sonuc u, "Radrensenes mes! ya da evrensel mOzik , bat t ncrrraenm iyerir."
yo, Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dah'na kay ll cldu, YukVine de bu nu. bir t Or l ek-boyul lulaimaya yonelme olarak
dO ~Onmememiz gerekir (en azmdan mOzik anlarmnda
sek lisans oQrenimine hale n te z asernasmda devam edly cr.
boyle). yOnkO bir dil veya lo plumsa l bir olgu clma nm ole1992 yrhnda, helen gorevini surdOrdOgO , Turkiye Anayasa
sin de , mOzik bir anlamda "kii isel". yani bir sanal ve kay'
Mahkemesi'nde materctm . le rcOman ctarak ~a1t ~ may a
na{jl da yataucihk. Bu nedenle, ' tcptu rre et bir akt cr " olsa
b a ~ lad l. Bu sOrelj icinde. Istanbul Oniversitesi Anayasa proda senatcmm klslsel ya-atsrm on planda. lst e bu asamada,
fesorle rinden Prof, Dr. Baklr yaglar onderliginde Anayasa
gel i~lirilmi~ ve gelii 'iri lecek kimi biyimler ya da sis te mter,
Mahkemesi bu nyesind e kurulacak olan Ara*t lrma Merkezi'n in haztrhk yall* malarlnda yer aldt. Aynca, TOBITAK
yarat lclOln kii isel anlamla ndnma yaprlanna ulasrnasuu
olanakli krlabilit. Farkmda olmada n, mOzi{jin baska bir
bOnyesinde yaytn lanan Bilim ve Teknik Dergisi iyin telifli
ozelli{jine de{jinmii olduk. Geryi bu. belki bOlun sanal bimakale ljev irileri yapmakta . 1989 - 90 o~ rel im y llmda ku·
Ijimreri halla bOIOn diller ilrin zorunlu bir ozellik; " A n la ~ l li r
rulan O.D.T.O, GOzel Sanatl ar ve MOzik BolOmO'nde ba ~­
klhnma k" ya da belirli anla m yapllarlyla 0J10i mek. Bu duo lamli oldu ~u kuramsal ve uygulamalt mOzik egili mini, halen
rumda, belirli 61ljOlierin belirli kural kOmelerinin gekendi ljabaJartyla surdOruyor. Ayrtca, muzik tarihi konfiili rilrnesi kalj lOllmazdlr. DolaYlslyla kLilt Orlerin "yoksesli"
usunda yaymlanmli bir makalesi bulunuyor.
oJ1amlOda, kimi normlarm temel almmasl ve yerel kimlikler
Vig it AYDIN
taraflndan iyse lle ~t i ril me s i bir anlamda zorunrudur da.
"yokseslilik", tanlml gere~i lje~i1l i li~i iyerir, ama kimi iy di197 1 yl hnda Erzincan'da dogdu.
namikler bulunur. Bazen kOtlOrlerin e'k i le~ imi yatl~ma'ara
1989 ylll nda Ankara Atal Ork Anadolu
da yol aljabilir.
Lisesi'nden mezun oldu. Bu okulda
oQ'renci iken, Hacene pe Oniversitasi
Nasll olursa olsun, her turlLi elk ilei im "yoksesliIik" adt·
Ankara Devle! KonselVat uvan'ntn
na ali lmii bir ad lm olaca ktlr. f ~te TLirkiye'de yap ilan tarKompozisyon bolOmunde ya rl • zaIIimalarlO bu lj izgide yell iden ele altnmasl bize daha anmanll <>grenci olarak girdi. Bu bo·
tamlt g6rii nuyor. K im l i ~ imiz i evrensel boyulla rda lanlm10mde alII yll okudukl an sonra 1992
lamayt iSledik be lki. ama mOzik ii zenne yap llan tartli malar
y llmda mezun oldu.
kimi ya nhi anlamalara neden oldu. Bal ililaima yolunda.
"do{Julu· yoniimuzO inceltmeyi denedik. Oysa, zalen "yokHalen OJ1a D09u Teknik Oniversilesi Makina MO·
sesli" bir ortamda bUlunuyorduk. Yaptlma sl gereken belki
hendisliQ'i B61umu son smtl ogrencisi.
de baltlt olmaya lj aliimakt an Ijo k. evrensel olyOll ere aljtk
Bunun yanmda, 6zel olarak soll ej, piyano ve armoni
o!mak ve bize kalan kulturel mirasl evrensel bir dilin iljdersleri ver iyor, C;:ok iyi derecede Ingilizce ve iyi de/ecede
dinamikleriy le bUlu nle~lirebHme k olmalryd l. Bunun yapti Franslzca biliyor. $u anda Ankara Devlel Konmaya lj ahillmad lgrnl soylemiyoruz, ama sanki TOrkiye'de
selValuva n'nda misal ir 6Q'renci olarak. afmoni. kontrpuan
bir kopukluk y a~a nd t sOrekli. Daha once de soylediQ'imiz
va kompozisyon lja 1t~ma !ar tn l sOrdO rOyor.
32
•
NIMET KORAY MuziK OOULU TE~EKKUR BElGESI
"GUNUMUZ TURKivE'siNDEKi MuziK TURLERiNiN
ULUSAL ve EVRENSEL QU;UTLER ACISINDAN
DURUMU"
• Seta OLGUN
Sela OLGUN,
1956 Gum(j~hane do~umlu. Uk. orta ve lise 6grenimi Trabzon'da, Yuksek
:>grenimimi ise Ankara Gazi Egitim EnslitOsu Muzik Egitimi B6lumu'nde . Lisans tarnamtamayi ise K.l .O. Falih Egilim Fakultesi Muzik Egitimi 86-
n mr rnoe yapn.
Millj Eg~im Bakanh!:ll bOnyesindeki "e~it lj okullarda Muzik Ogretmenligi
yapn. x .r .o. Falih Egitim Fak ultesi Muz ik Egitimi 8610mu'nOn a"llmaslyla birIikte. halen ·Ogrel im Gorevlisi" oldugu Muzik Egilimi Bolumu'nde gorev aldr.
Aneoet-x emen. Muzik B~im le ri , Calgl Bilgisi ve Egilim MOzi!')i, Toplu varma
de rslerini yOrOIUyor.
1992 Yllinda Adana y ukurova Universitas; Guzer Sa nalla r Markez i'nee
duzenlene n "Turkiye'deki Muzik Turlerinin Gelecegi" konulu senpozyuma eyru
adh bild iriyle vine 1993 yrhnda K.T.O. Falin Egit im Fakune sl Muzik Egitimi Bolumu'nce dozenlene n "I. Ulusal Muzik Egilimi Senpozyumu"n a, " <;a gda ~ Kernan E{litiminde Ge lenek sel TUrk MOZi{li Motil lerinden Yararlanma" konulu bildiriyle kat lldl.
ONs e z
rumcusu " olmustur.
Gli numuz Turkiye'sinde ki mli zik turtenn ulusal ve evrensel el~Ut l e t ecemcen durum de{l erlend irmesini yapmak kolay gib i gerlinli yorsa da, ashnda kapsarrn 90k genii olan bir konudur, i~in larihi, sosyal , kliltlirel... boyulla n
da va rdn.
Sana t, d l~ dunya sina kendi si ue ilgifi estenk duyg ular
bilgiler venr ve aradaki etkilesimi saglat . Bu etkilesim sa·
natO;IY' tekrar ha reke1e geo;irir, yeni urelimlerin in nedeni
olu r. Yeni uretjmler ise kend i <;aQlnl yanslttlg l gib i, toplum
ic;:in iler iye donuk isereuer venr.
Geleneksel kahptara bagh cla n toplumlarda gerlinen
"duygusal (geJe n e k~i ) serttanme". yeni t;agda~ degerlerin
clu sama masm da veya ge~ clus rnasmd aki en bnemli nedend ir. Tarih boyu nca turn dtin emlerde bu boyle olmu~ l u r.
Aristo kuramm da, sanat yaprtlanrun. ashnda bilgi edin meye yone lik olduQunu sc yler. y unk li izle rken, dinlerken
ahnan her ~ey ogrenme amachdrr. bgrenme de insan
beyninin en onemli aklivile lerinden biridir. Ogrenm e seasmda ulas rlan doyum, aym zamanda sanat eser ini alg llarken de duyulur. Sanatm her tUrunde ve seviye sinde.
sanal sal yogunluk karsrsmda uyanlan ogr enme gUdusu izleyici·dinleyiciye mutluluk venr.
Ancak, sanat ve leknolojinin ~ ok ileri duzeye vardlgl
glinu mli zde cn ernli olan , en son leknolojinin kli lturu'nu de
olustu rabilmek ve yaralabil me klir.
Toplumun <;a{l ln gel irdiCli hlZIl ve karrnasrk arna kollektu ya~ama bicirnine uyum u. 1eknolojiyi "satm alaeak" de·
gil, teknolojiye "sahip olmak"la, leknolojiye "sahip olmak"
da ancak 0 tekn olojiyi kutlanabilecek "ku1l urel garenek"le
mUmkUndUr.
"Sanal. l oplumsa l ger~e kl e r d e n kaynak lanan. bu ger·
<;ekleri yanslta n, ybn lendiren, l oplumlarm dengeti de·
g i~me sjne kalklda buluna n bir kuhQrel ag edlr. (1)
"Yi.inku sana: veoru kendine ozgO mantlgl olan ve ce duzeylerde orga nize olmus motitle nn io; yaptsalozethk lerine sah ip bir urundur. Ustelik sanat<;l da bize oyle kolay
~ az um yoll a" a~a n degil. i:?in nereden kalkm l:? , ner eye
ge lmi~ oldug >Jnu behrtmeyendlt. Sanat yaplll , ger~ekte n
bOyOkse. nesnelerin k a rma~ l k durumu ilyinde ya~ amdan
dah a iyi. daha inand lflCI. daha uygun anlamlar ~ Ikar mam l '
za yadllTlCl olabilir. (2) Daha iyi. inandlflci ve uygun an·
lamlar ise sanat,n estetigl it;:inde sakll anlamlardlr ki bu
nedenle de kavrayabi lmek ~in agrenme t;:abasl gerekir.
Sa nat loplumlarl yOntendi rdigi. bihn<;lendirdlgi. bi·
<;imlendi rdigi gibi bireyleri de yanlend lrir. bihnt;:lendnir ve bi·
tyimlendirir. Jnsanhk larlhi boyu nca her <;agda ve uy·
garlikla. yukardaki lanlma yonelik al g ilan ml ~ . ilj inde
bulundugu d6ne min sosy al. siy asal, bihmsel ve lekn olojlk
ge li~me l er ind en etk i le nm l ~ dolay,sly la <;agmm bir tUr · yo·
"Sanal ayn l zamanda blhmle de alJka lidlf: Bilim dogal
ve toplumsal olgulafln dayandl 91yasalarl. bulgulamaya ve
olay lafl a~l kJamaya <;a h~lfk e n . san al. bl<;imleri bul·
gulamaya tyall:? lr. C;unk u sanatta belli kuramlara ve model·
lere uyma zorun lulu9u yoktur... BlImKIe gerl;e kler. kavram·
lar araCll19t lie yoru m!anlrken. sanana yorumlama daha
A. SANAT
1. San at
~it li
33
cok duyu~lata ve sezgilere dayamr. Bllimde aranan ~ey
do{lruluktur. Bu nedenle bihmde duygula ra yer yoktur; bilim lamamen akllcl ve rnantrksal olmak zcr undadn. Oysa
sanal vecmnde get~ek kaoar gu zelli~e de yer vardr. PI
Bilim ve senet. ama~ la n aynr olmakla birlikte scnuct a.
Ia rkh y akla~lmlara sahipnrler arna birbirleriyle ~ ~e ve bitbirjenn i tamamlaylCld lrlar. Bilimsel a~lklamas l yapllabiten
her ses YIQ lnmln muzik eseri olarnamasr veya olmasl goi.
Sanatm bilimle olan i li~ kisin in bir d i~er tarahmda, sanatm 6{lretrmindeki -meledoloji" ol u~lu rur. Sanau 6{lrelmenin pedagojik noletasl melod'tur ki bu da kesin ispallar
sonucu ula ~ l lm l~ . tamrtu yapll rt1l~ ve sanaun estetiQi ile
bu lu ~luru lcp k u ra "a ~l ltl lml~ bir ili~kidir.
lnsanla cev rest arasm ca surekli bir dengenin varsoz edilemez ama senatm gueu ve msanm duyarhliQI ile d l~ dunyayl (~ evreyi ) . bir nc ktada ke s i~l i rebi­
hnz . bu nc kta da senann kendisi vardlt. lnsanm ve cevresinin de{l i ~ken ve gel~ ken yaptst, kes i ~meyi her zaman
daha ilerrye itli{j lnden senet. g~ rn~le oldugu gibi gelecekle de olacakhr.
h~ lnd an
Sanat insanla dunya araslnda "daha derin- bir i ~~kiyi
~ Iga vu,u r ve sana"n gOrevi tell. bir lanlmla ~ I klana ma z.
B ir~ ok deQi~ rk ihllyac l k ar~ lla mak zorundad lr. Sanatm
ba~ l a ng l ~laki gorevlerl ile ~ Imdiki gorevi aynld lr aneak. tarihsel su r~ iljindeki lopl umsal deQi~ i mle r kendi sanaIannI
yaralml ~ lard lr .
Sanal a her done'l'lde insan. aYni duyarllhkla ya kl a~ ml ~ ve bu ihtiy a~ h ~b ir zaman sO n memi ~li r. Insan gllr-
medigini. duymadl{lnl ve ya~ ma dl g nl . ba~ka b~ i mle r1e
(sanal yoluyla) hep ya~ama k istern ~tlr . Sanalln elk ileyici.
biiy uleyici gueu ise insanl kendine ~ e kmi~ . konuyu bile
bile anl lk l 'Yal ro sahneslnde oyun i Z lelmi~. en modern sahnelerde konser din !el mi ~t i T . t")
2. SanalCI. All cl .
SanalCI da elindeki getlieklere. kendi sanal l dogrul.
l usunda d l~ sal biljim veren. ya~ant lYI yakalaVlp lulan. onu
bellege. bellegi anlallma. g er~e kle r i de b~ime donu~tu ren
olaeaktlt .
Sananaki Varall cllig l, daha onceden k u rulmaml~ i li~k i­
kurab.lme. b6ylece veni bir du~unee
~ema s l iljinde. deneyimler. veni du~un cele r ve veni urunler
ortaVa koVabilme vetisi dive itade etmek mUmkundur. (5)
ler
ara slndakiili ~ k ile ri
Sanalc mm tUm ~ ab a sl . duVgularmm ak'ta t lmml se~ l ig i
dille (muzik, resim vb...) vaparken . 0 dilin eslel iQini ve Ie 11.niQini kendl duyarhlig l ve uretme gueuvle bir le~l ir ip "ali·
clya" ulai}ll tmak llr . Bu duv u~ sal duvarllllk sanatcr He sa·
nalCI olmaVnl bi rbirinden aVlrlt.
Sanalci eserlerini ba~ka d u~uncele r , ba~ ka bi 1i~le r.
yani insanlat iljin yaral lf . Onlara kendlini anlalmak ve onIan etkilemek ~i n va,allr. l61 Bunu vaparke n de en bUyUk
esin kayna ~ ln l ~inde bulundugu zaman ve onceki zaman·
lardaki degerlerle. geleceQe ili~kln sezgilerl o IU ~luru r.
Sanal ln ve onun uretlCl olan sanatcl nm k ar ~ l s l ndaki
u~ u nc u o¢e Ise. -al lCl" dl)'ebileceguTlI.z seV1rei, dlnlevici.
okur. vb ... d.r. Sanalcl eserini ~ inde bulundugu toplumun
kut!uret k o ~ ull arl nda hazlrlar ve ahc.Va sunar. Ancak bu'
rada onemli olan sanal m kend.sid,f. (Onun .,mdlr ki blr
VaPlt bebrt'hfken.once vapllm adl. soma (bestecisi. ICraCISI) ve en son "onsef salonu yazllir .)
Mozart blr pafpslnl melankoli olarak adlandlrdlglnda.
melankoli duvmam gerekll degl!dlr. H.,blr ~ey d~y -
34
mayab ilirim Va da kendimi vorgun yahut sa fS llm l~ bissederirn; ama bu durumlan mUZ i~e vuklemem kendim herhangi bi t~ ev hisedevim va da hissetrreyeyim, daha ~ok
pa r~aYI melank oli olara k tarunm (1). Sanat eseri senatcmm duVgu ve heyecanlanru dile getirme kle kalmaVlp,
aym zamanda bu duygulatl , seyirciye . dinlev icive de tasu.
Bu da varallt ya da se{lirciden ~ok . sanal esermi belirleyen bir ozetliktir. (8)
3. Sanal ," Al g llan masl .
Sanalcmm ufenigi esenerce duygulannl dile ge tirdigini anlamak kolavd lr. Ama senet eserinin aym ~eyi
nasu Vapllglnl anlamak zcrd ur. llfI Senatcr (irelmni ortaya ~ lka fl p izlevici·dinlevicrye u la~llrd lktan sonra, izleyici-dinleyicinirt algllama sl nastl clacaktrr? Algllama psikolojik elk ilerle mi yoksa seeaun eSleligi ile rn oIacaktlr?
Bir sanal esen etkilennden Olu ru duygu ve nevecaeta ilgili
olabjhr. Su saner eserinin izlevici-dinleyici diVebilecegimiz
~uncu Oge Liyelerinin uzerindeki ps ikoloik etkidir. Vani bit
sanal eserinin mulsuzlu k veric; oldugunu sOylemek. O'lU
gordugum. okudugu m
da duydugu m zaman mutsuz 01dugumu soyleme k demektir.{IOl
va
Fakat sanatm eslelik lteknik. guzellik. el kililik...) ta raImt kesinhkle gozardl elme mek gereki, . Eslel ik sanatcmm " sanal~ adma koyduQu "OIIeI6zenik-li r.
Sanana . algllama Vogunlu{j una ul a~mak. once sanal
Vap ltln ln estelik vonunu algllamak ve duVgu Vogu nluguna
u la~ makl a mumkun dut. Tersi du ~u nuldugu nde vani duVgu
vogunlu{luvla algl lanmava ~al.~ l l a n sanat Vaplll ",n bl rakll gl .el lU slg olacak. boVutsuz kalacak sanal ln mesajlna u l a~ l lamlvac akt lr .
Sanal kendisl)'te izlevici-dinley ici afasmda bir elAma bu el kile~ im ne kadat derin, dfamalik 6zelliQi ile de dUl undiJrueu ise 0 kadar anlamlldlr. Tek bOVUliu
anlal lm l l an l mla ml~ olmasl ise, sanal esefjn in eslel ik yonij "den ~ ok USI;»,lk va da kendi "ozel degeri- olabilir, sanal degef i ise 1artl lllabilir.
ki le ~ imdl f .
4. Sanat Eseri
Sanat bizi. insamn etkinlik dunVaslndan. esleli k eo~·
kunluk dunVasma la ~H , Eslelik eo~kunlu kla ise sanal, sanatel ve izleVici-dinleViei kendine ozgO bir la w ~indedi r .
Bu lavlt derin ve ozel anlaml olan bir lav udl r. Kendi
ilinde a ma~h ve anlamlidlf.
A~ ag l d a k i alint l bif sanal urUnunu. sanal klla n ilkelerdlf ve sanal m ilkelefidir.
t . Blr sanal urunu tasat lanarak urelilmi~ olmaslna
lam la sarlanarak u rel il mi~ ufunlerde vat olan
lanlm i~ lev i ozelhQmi a~a n , eslellk adl al1mda
lavabileceQimiz blf i~lev le vuklu olup. bu i~ lev sanal
nunde "birinci i ~\ ev" dir.
~In .
karkull opuru-
2. Sanal Utunleri
a)
Sanal~1
larafmdan Urehlen.
b) Tek b1revden buViJk Insan
nan blr velpaze ~ inde sunulan.
1 0p kJ lu~una
kadar uza-
c) Yarahlan uf unun ~ Inde bulundu gu alamn (Sanal
alanlnm) on g e~millnde n 0 li runun ureli idigi ana kadar
kan'ksana gelml~ ....e blf t oplumsal uzlalma ile kabul edll·
mi~ ~ k endl malzemesr lie ~ah~an.
d) Urel ildu) andan sonrakl surec;te kendisme vonehk
olarak olu lmu~ begeni .,erlkll ilglmn. lernel olarak ba~ka
blr .,efll;e . orneg n kiHhhga. rnaddi blr l aVdahhga. bir mal·
zeme olarak kullanllabilirlige vb. gibi d on u~meyip, yetmz ca
"gu zeltigi" kapsayan begeni ilje rikli kaldlgl ,
da alqrlam anm dii~ u n se l etkinlik halin e gelm esi demekt ir.
el Kendi alanm da ureti lm~, kend isinden onceki tum
urunterde u l a~l lm! ~ en son teknik dGzeyi uetande te~Id lg ma dair ipulj lann a sahip ve sozu edile n duzeyi asma
ozelligi (yeterl iliklozg unluk lgosleren,
Sanat sal bi(jimle rin bef bir begeni, inartlj. ccs ku ya da
k.sace "duyumsal bir haz vesuesr oldugu kO$uliar her
(jagda ve her yerde aym deQildir . (13)
I) Teme l kaygl sl,
ganizasyonu" clan ,
malzemelerin "guzeliik ilj in
or-
g) Son oerece "ozgur" bir ljah~ma sonunda Ci rel ilmi~
CirUnlerdir.
3. IKinci va rsaylmm 1~ l gtnda. seneun malzemeleriy le
turn crc ntenn sanal urunu olmadlgl
soyleneb ilir. Bu hir bi, lj ali~ma ile u relilm~ bir klsml este l ik!sanal sal nil elige sahip, bir klsrrN ise esleliklsanatsal n j..
teligi de ta~ lyan ne var ki asII ola rak baska turden nneIikleri il;inde bennduan, sanat urunu "olmayan" uriinlerdir.
ljall~ lIa rak uretilmi~
4. Sanal uJiinleri, ureticis iyle (sanatel) ele aldlgl konu
arasmda ku rdug u bag lantllardan bag lms lZ oldugu soy ·
lenebilec ek ban ba~ ka anlarrsan yCiklenirler. Bu tii keticinin
(urunu algllamaya . yorum lamaya , dinlemeye. yargl lamaya
vb . yone limi ) kendi bn eyset bilinc;lili{;ine bagh deger ler ile
saeat urUnCinun bilj imini olu ~l u ran malzeme lerin gondermele rde bu lunab ildigi degerler arasm daki il i~ k i ve degerler OI1 u~mes i b~iminde olu~ u r. sanal urunlerinin yeniden urel ilebilmelerini ve sCireklili{jini saglayan ozelligi buradan kaynaklanmakladlr. C;:unku bireysel bilin(jlilige bagh
dege rler surekli bir (je~i1!1li k ilje rmekled ir. (Ill
Bell'e gore; bir sanal eserinin olu ~ ma sl i(jin. bir biljim
ve renk dUY9\Jsuyla U(j boyutlu mekan bilgisinden ba~ka
bir ~eye ihliya(j yoktu r. Ya rat ilml~ ola n en etkin bilj imler u(j
boy ullu oldI.J klari iljin. bir(jok bUyuk san at eserinde boyullar
le mel ahnml~ ve kullanllm l$t lr. Bir koprCi vey a koniyi duz
birer om ek olarak gormek onlarm anlamlannl a ~alt,r.
Roma n Ingarden ise konuya daha pratik a(jldan yakve sanal eseri nin ozelhklerini ~o y le sl(alar:
l a ~l r
1. Sanat eseri, iZleyici nin emp ilirik (tecrubeye dayanan) deneyimler inin ya da onunla zihinsel ali$veri$inin
sonucunda olu$mu$ bir urun deg ildir . Bu nede nle sanal
eseri zevk ve eglence kalagorisine ail deg ildir.
2. Sanal eseri zevk ve eglence araci degildir . Bu nedenle de. ese r. zev k uyandlrm ak ve eglendi rmek "rln yazilmaz .
3. Eserin iZleyici-o kuyucu ·dinleyiei dl$lnda sail kendine
ozgu "sanalsal ozellikleri" vardl( .
4. On un va rhg l, yalnlz ve yaln lzca. bir ese r olabllme
sahip olmasmdandlr.
k o ~u lla fl na
5. Sanal ese ti bit kullur UrUnudur. Ancak kendine ozgu
ozelliklennden dolayl . dlQer kull urlerde far khllklar gosterir.
I'"
Sanal eseri ra stlanli lar sonuc u ortaya (jlkmaz. IIgili sanal dalinl n eSlel lk. lekn,k. duyu$ sal ozelliQiyle blrlikle. bllin(jli bir las at lm sonuc u Urel lhr.
Sanal eserine M ellk kaza nd,ran en lerneJ oge. olu ~ ·
IUrTlUndakl OZ·bi(jlmdlr. (oz'e i(jerlk de deneblhr). BI(jim. ilk
duyulan. Ilk gorunen. algilanand,r. Oz iS9 bi~imln ~ ,n dek i
ger(jek deQerdlf Blr ger~ ek dege r Iklnci ~eyle blrllkl e lao
mamlamr. anlam kazanlr. B,r sanal eserlnln nll ell91. bu Iil l
Ogenln anlam yogun luk larm m gucuyle O~ulur
Oz ve blljlm yoQunlugunun kallra nmasl Ise ancak "egl'
11m" sonunda u la~ lla n beUI bit bllgl ve b,rlklmle olur ki bu
4. TOPLUM ve SANAT (Folk Sanatr, Popular Sana t]
Krrsal kesimler anonim begeni 61(julleri olu$IUrurken
kenl sel kesimde de bireysel begeni 61(jutleri olu$ mu ~tu r.
Her iki ayn yaf3 Yl ~ b ~ imi cnlann saoatlanm da biljimlemi~, dOnyanln her yerinde aym 6zellikler gosl ermi$br.
"Ktr saJ ke sim ortaml iljinde ozel bir dinleyici ya da sey irci
ilj in degil, herkesin sanat yapma elkinligine katllmasmln,
baska bir dey i~ le , anonim bir etk inlik cla n 10110. seretmm
yemsua. kentlerde yen egitim gormu$, kille davra nl~1
gosleren kal abahga sunulan gOduk ya da yen sanatsal bir
el kinlik olan populer saner orta ya (jlkml~llr." ( 14 )
Folk sanan ail oldugu l oplumun tum gelenek. gOrenek, krsaca yasam bilj imini. kullOrel yaprsuu. hatta cografi
ve tarim konumunu yans lhr, kU$aktan ku$aga aktantarak
gelen, 0 loplumla ilgili bulun kullurel degerl erin butunudur,
gelene kseltik ozelligi gOSlenr.
Ozellikle hl zli ilel i$im (jaglOdan onc e, ilj e dOnu k 10plumsal yap llarln (klr, ket l oplumu ), bireyseliklen uzak, birlikle olu~lurduklafl ve yap l lkrarl. sanal(jllan da. bireyden
(jok halkln kend isi olan (bireysel urel imi az olan) 10110. sanaI l. en yalln en sade anlallm l arzlna sahiplir.
Kitleyle ih$kili san a!sal Mellkleki olg urarln ba gll bulundugu l oplumsal, ekonomik, kullurel kO$utlar, bu olg ularln l umunu folk sana l l ad' attlOda 10plamamla olan ak ve rir. Folk sanat! deyimi bir kavram olarak. kent, kasaba ve
key orlamlOda olu$lUrulan blljimsel, sey irlik, gorsel degerler le muzikol degerterin tumOnii kap sar. ( I S)
Klfsal kesimdek i ya$anll l opraga dayah oldugu ve yadevinimi stal ik ve agl r ordugu i(jin, 10110. san·
allndaki geli$melerde aglr olur. Surekli ya~anan leknolojik
harekel ve geli$meyle. toprag a ekilen hasalln ve (jift(jiligin
he r yil ayn l $ekilde lekrarlanmas,. ilgili 10plu mlard aki kCiIturel-san al sal geli~m e l e ri de elkileyecektir.
~an lll'lm
Folk sanallnln urel imi bir ki$iye de ait orabilir, ama ladeger lopl umsal dlr . dU$unce bireyin dU$uncesi 01·
makla birl ikle loplumun deg er yargilarll'lr ve ruhsal durum unu yan slllr.
~ ldlQI
Populer sanal m ozellig i ise, yan egilim gormu$ ve
kenlsel ortamda kille d av r anl ~ 1 la$lyan ya da l emsil elt igi
kalabahQa sanalsa l ya da sanal sal olmayan bir urun sunmakl lr. (16) Populer sanal kill enin veya kenl ortarnlnln yay glO ylgll'l sanal ldl L himuyle pa sif ve uretllenin d l ~lI'I d a berirgi n talepleri olmayan ahe. blf killenin soz konusu oldugiJ
popu ler sanalla. kendl i(jine donuk olan folk Sanalll'l in kar$Ismda. d l$a dOnuk. blfeysel urel lmlere yonehk y a y g l n h ~ t
olan ama yuksek sanal dege nnden (jok anllk begenilen
kar$lslnda elk ili olan ozelhkler vardor ve lop lumun 50S,
yololik a(jldan degerlendlf lleb llmesl i(jln Ipu(jlan veriL
Popule r sanalm dogma sll'lda ve yayg ln la~ ma S ln da
kenl 1n. dlnamlk ve k a r m a ~ ,k ya~ an h Sll'll n vUlgUlanm..151
populer sanal ln onemh karekl efl drr. Dlnam,k ve k .l rm.l ~ ,k
ya$anl l. popul er sanalla ya yanSllm a ya da lep iusel bi·
~ Imde olur. geJo~ me le r 1St" surallldir
B. TURKiYE'DE MUZIK
1. Ge leneksel MUZik
2. Populer MUZ IK
35
Turklye'de ki qelene kset rnUzigi. kulturun "pop- la~ ·
rnasrvla blrhkte popule r muziQe bagl amak gerekmekl edir.
Bu nec ente de gelenek sel muzik tam anlarmyla ~ag d a ~ ve
yayg ln boyut kazanmadlQI ve urustararas r ola madlgl ifyin
bug unku yerlni pcpuler muzig e oldugu glbi b lrakml~lf .
Ge lenel.sel muZIK va a rdmdan Turk populer muziginin (bugunun I.o ~ ullarmcta) tnr arada du~u n Ulrnes i gere kmektedlf.
ziQin "me ~ k" ozelhgidlr. Me~ k 'de gelen ek selmuziginliim ortak urunu eser lerin 0 anda betirlenip okunmasryla olu rdu ki
bu da g u~lu batrz alardaki ge n i ~ repertuarlarta mumk undu.
Bu yazlda gele nekse l mUzigin en te me t sorunla nna de ~ e zums u z lu klefln i n bir krsrru be l i rt il~hr . Degaldlr '" bulun scru ntann belin ilrnesi yaz lnln boyutunu
a s.an bn konud ur
YaZlslzlik sonucu, hahz adan akt enrrua ~retilen besle ler in zamanla ( k i~ ile rin hal ,zas,nda ka ldlgl kadanyla]
birk3lj versiyonunun ol u~ sl gelene ksel TUrk mUziginin
halen ya ~aml~ oldugu bir SlklOlldlr.
';;In ll",, ~.
1. GEL ENEKS EL Muzi K
1. Yaz lsl zhk ve Hal uaya Day al! Muzik
2, Gelene\)!! Bagl lhk
3, Sozfu. Maka msal ve Tell. Sesli Muzik
4, Toplu
~a rkl
Soyleme me Gelenegl
1. YazlSl zhk ve H al lzay a Oay ah Muzik
Ge leneksel Turk mu zIQ,nde yazl (nota) yoktu. Bestecilerin ~o{lunlugu be ste yaparken veya ogretlrken nola kullanmam l~ la rd r . Ha 'buki mUz iilolojik ara~ltrma larda donemin mUzigi hakkmda b,lgi ve recek olan eldeil.i belgeler
(nota lar) olmahydl.
N otaslzhk (belges'z" k). ~u an bekle nen muzikolojik ~ a·
yetenoce yapltamamasma nede n oluyo r. bilgl'
ler ~('~itli kaynaklardan (seyahal name. gune derg l!eri. la rihi ya Zllar, anllar glbl) elde ed,tebiliyor. Bu nedenle de ge leneksel Turk mUZlgi kaynaklarlna (notah) inllemyor.
h~ma lar m
Ge leneksel Turk moZiglnde nOla . Turklerin Islamiyel i
kabulunden bugune kadar ~e ~it l i nola yazllan ku lla n ilma ~ s a da hi(;birl uz un omurlu veya kalici o lamaml~t l r .
Farkll zamanlarda ku!:antlan notatar olmu ~s a da geleneksel muzlgl bugune l am anlamlyla ta~ lya maml~t ll. Ku l·
lanilan nolalar Kindi nolaSl, Ebc el nOlaSl, Kutb-I Nayi
$ eyh Osma n Dede nelaSl, Kanl emiroglu notasl . $eyh Abdulbaki Nas!r Dede notas l, HafTll arsun nolasl. Ali Ul ki bey
nOlaSI glbi. Ilk matbaan ln Istanbul'da nolaci Hac i Emi n
Elendi laral mdan 1876'da "batl nOlasr" ite no la basl mlnl n
ge r~ek le~me s i zaman ve onem bak lm lndan i lg i ~ li r.
Uzun yi llar boyunca nolam n ilgi gorme rnesi acaba bir
ant aYI~la n da ml kay nakl<lnl yordu? C rnegm; Dr. Suphi
yazabi hyordu "IV. Sultan Mural' dan sonr a ya~a ·
ml~ olan musikicilerlm izden evve la Nayl Os man Dede ve
Kanlemiroglu birer Edvar kllablyla nota ic a d el mi ~ t e rsed e
klskanljlik yen i m'::lZIk mal umal ve ese r!erml vermemek ve
ihma l ves aireden dola yl musikicilerin hemen ekseriyeti, bu
nolan m iSllmaline iltlla ! etmerT'll~ ler ve ~o k mikla rda eseri n
kayb olma sma sebep o:Tlu ~ la rdl r.( lTI
Ezgi
~ oyle
Ancak gelene ksel muz,kle yazl yerlne, bilg llefln. bes·
lelerin ogr eli lmesi . akla fl lmasl "hal lza" gueuy!e ger·
~ e kl e~ryordu . Hahz ada saklamak, icrayi ve akl afl ml ha f lzadan yapma k, muzig ln gelenegln e ozgu b,r karakler lola ·
bul edilebillr. Cun ku geleneksel Turk mUZlglnin bestede ve
icradak i "ozgu r" karakteri, yazlll, be lit le n ml~ kurallardan
~ ok g u~ lu hatlzay la ancak mumkundur
Usta d olmanrn yolu da iyi blr hal lza ve hafl zadaki en
reper1 uat oluyordu. "Raul Yekla BeY'In aktardlgl blf
rivayele gore 1700'10 Yillalln ba ~md a Edlrne kapl'daki e er·
rahi tekkeslne zakilbasl l aym edllen ve Kanbur Hal lZ dlye
bilinen brr zak,rln 3 ,00 0'den hula ilahiyi ezbere bilmemeSI"
(181ganpseniy ordu
ge n i~
YaZlsl zli gm b r
36
ba~ ka
onemlt yam da. gelene ksel miJ·
Di nsel muzigin yapildlgl tankatlatdaki ogrenimin "hll z
etmeye" dayalt oldu~ u da du~unu1Ur se, hatrzamn muzigin
d l~ln da da zaten va r oldug u ve geleneke l muzikle bu an Iamda paralellik gbslerdigini gOrUnJz .
Gele nek sel Turk mJ zig lnde yaz lya 9~ Q!!ljilmenin bir
nede ni de ljo{lu be stenio, du ~ u nce yoluyla p lanlanml~. yaZ llm. ~ de~ i1 de, icra etrrek affiaClyla yaZ llml ~ olmasIYdl.
Van bir i1ahi, itahi o~u gu ifyin brr mUzik ese ridlr.
Bug un bile ya ztslzhgl n ot u~tu rdu gu a h~ kan llQlO sonucu. eserin nas I! seslendlfil ece¢ine ili~ ki n aYfl ntll. bilgiler
verilme z. Bu da gel enek sel Turk mOzigi icrasmm, iera ~­
killerinin daha staodart hale gel memesinin nede nidir.
2. Gelen ege Baghhk
"Getenekset; uzun bir zama n ifylnde toplum tar ahnd an
biriktirile'ek o lu~tlJru 'an k u~akla n l(u~ aga aklafllarak ya ~ al.la n, loplumun OyelerlOi sagla m bir sag la birbirine bagtayan. k ok le ~mi~ manevi kullur ogeleridir. Toplumlan ayrrdedici ozellik la~ lr , kalic llik ve de gi~im yeleneg i gOslerir.
Gelen ek. toplum un ozel nrteligidir, ozgunlugu dur. (191
Gelene ksel Turk muzigi ise bu anlamda "gelenege
bagli lik" yonunde da v ra n l~ go ste rmi ~ vey a uzun sure<;ler
iljinde ku~u k deg i~ lmt er gOsle rm i~ti r. Gele ne k~iligi ol u ~t u·
ran el kenler ise loplumun y a~ay' ~ l arzlOlO son ucu ortaya
~ I kan kunurel ve sosyal yaplslOdan kaynaklanmakladlr.
Bizlm gib i topraga dayah larlm topluml aflnda ya ~ a ya n
insa nlarda zaman, gelec ege Oogru akan blf vol degil. ge<;mi~e giden bir yot glbidlr, Orell m ise d6nmei{le olan bir
daire gibi her yl l be lirli zama nlarda geleneksel birbi<rimde
yinele Oir. Muzikle de benzer; olellikler gorulli r. Orne gin:
sonat lormu nda da yinelenen bOlumler vardlr , lakallaflm
toplumlarmda mil zik yapma nlO esas . yineleme ilkesine
dayaOlr; aym ezgi donen bir claire gib i ~e~ itli sozlerle. li <r
kez , be ~ kez bazen on kez yinelen ir. (20)
Toplumsal ge h~me ler ke ndi kullu re! gele nekterini de
blrlikle yaral lrlar. E~ r bu kullu rel gelenekler "<r a gda ~ boyUllar da" olu~muyorsa . nede nini "gelenege bagli hk"ta ve
toplumsal geli~me n ln agl r ilerlemesinde aramak gerekir.
C rnegm : gunumuzde en ku~ u k eglti m birimi otan ana okul ·
Ian veya k re ~Ier de bile "l olkler" ekipleri o l u ~t uru lup , halk
dan slafl 6grehliyorsa nedeni gel eneg e ba gillikt ir. Ylllar
6ncesinin loplums al ya ~ aY I ~l m yeni ku~ aklara ogretmek.
sevd irmek, dogal olarak ulusal bilincin o lu ~ma s l n da el kilidi r. Fakal bugunku topl umsal i li~k ile r lmiz i 0 ha lk danslan:ruzdaki glb l m surduruyoru z? Zaman i/finde deg i~en
b tr~ ey olma ml ~ mld ,r?
"Gelenekler, l(rtlen,n psikolejik geli ~imle ri ve eri~ l le n
yeni sente zlenn ~Ik ,~ noktalarlnl a/flkla yarak. If agd a ~ sa·
nat duzeylerl lie ihkileri ol1aya koyan le mel yap i ta~ land.r.
Bu ternel yap i ogeleri, ancak ~ agda~ duzey!ere e fl~­
medekl sezgdeflft"lm g~ lend lren bir Vol g6slerlCidlr" a l)
Ge lenegl korumanin esprlsl de budur. Her geieneg ln,
l(endiSlnde n btr sonlakrOl yaralma zorunlulugu vard lr ki bu
da kOlu koru ne, deg l ~ mez bllf lmde bir baghllk la deg il, onu
koruyarak. onu esa s alarall., surekli senlezleme kle olur.
"TOrk kOltur deviniminin ana ger~i . tepfurnurnuzun din·
amik karakte rine uymay an her IOriO yoz ve tutucu ogeyi
te rkederek. tar ihsel sO r~, eo{jrali konum ve i1i~k ileri yonOnden var olan de{jj~ i mler sOraci iljinde, ez kaynakla·
nndan gelen Kendi du~ O oce tamor, l am bir batrh anlamda
iljine yerle~tireceQi yeni bir senten, h er~yden Once Kendi
topturnJza kazand lracak yolla n bulmak olma lidlr.~ l22l
"GeleneQe baQhhk"la -t;a{)dalihk"dak i ayn mlO 90rUlmeyili i ve 9OrUlemey i~inin loplum$al, siyasal nedenleri
vard rr ve bunda urusallalima sOrecinin -benye gore- g~
baslamasr belki de en biiyOk el kendir. Belki de Cumhuriyetle birfikte "yonelenler- ve -aydlnlar" taratmdan bali latrtan (hem de CUmhuriyel oncesine gore bOyOk bir f uzta
balilafllan ) "bat .latma~ t;abalarl. toprumla yonetim kademesi araslOdaki kopuktuQa, neden clurken, ~g elen e k elden
gidiyor" diyerek. geleneQe da ha slk l santmmanm nedeni
de oIrnJlitur.
-Urel ken dOfUoce evrirrine girmemi, bir toplum.m sanai l da doQduO'u i1kel noktada yok olmaya mahkum de·
mektlr. Hark sanattanm lopra{jln kendisi kabut edersek, bireyin yaptl {jl senet, bu lopraQIO Ozerine kurduQu insanhk
yapllldir. Bu yap rt 0 leprak uzerindedir. ama yirminci yOlyll insamnlO eri~l iO i en son tekn oloji ire donanmlli bir gok.
delendir" I23l
GeleneOe baQh kalmak onu lutuculatt lrmak giderek
yozlalit lrmak demekt ir. Oysa dOnya mUzikleri, bu arada
IOrk mUziQi de ineelendiQinde gereneQin hil;bir zaman yerinde kalmad lQl, -donemler'in" bir sonrakine ozgur yaratma olana{j l verdi{ji de bir geriW ektir.Ozerinde durulmasl gereken ise TOrk mGzi{jinde bu sOrecin yav a~ ilileaigi ve
korku larlO yani yozl a~mamn olduQudur.
Muzik la rihjnde doQunun. batldan daha once gelimeler
saQladlQI. orneQin: ~ballda XVI. yU ZYIlda Domen ico Mazzachi tarahndan ilk kez kullanllan, piano. 'orle 'Ie tnl itaretteri, Farabi 'Ie Ibn-i Sina'nln t;aQda~1 ~ ira zh KudbOQj in
l araf lndan daha 0 t;aQda kullanl ld lQI~ bilinmektedir .(24)
Ama ballnlO donemler boyunca okuliat t lrd lQI, kuru ms a l1a ~l lra ra k birbirinden onemli ayn mlan olan formlan
gelit l irdiQi (bihm ve lekn olojiyi de onune kalarakj gOnCimOzde mOziQin anlal lm olanaklarlm maksimum oranda
gen i~ lell iQi , gut;IendirdiQi ve hall a muzikte sanalsal 'Ie leknolojik imkanlan zorladlQI gerl;ektir.
Tum bunlar, bilimsel 'Ie leknolojik deQ I~ imle r le. insan
de Qi~j m le r in ve "yeni geleneklerin" kurduklan ' saQlam birllkleliQin" sonucudur.
du~unces indek i
3. So zlli Mak am sal 'Ie Tek Sesli Muzi k
Geleneksel Turk MUl iginin ana karakterinj. rnakamsa lhQ I ve sozlu rnU zlge aQlrhk verme si olu ~ l u fur . Calg l mUz i~i ise pek yokl ur. Calgl1an n muziQi vard!r. Aynca
t;algllar, sozlu muZ i~e ay,n eZQiyle e~ l ik gorevlni yaparlar.
Bu ayO! zamanda Geleneksel Turk MUl lQ,ndekj anlallmm
(iladenln) soz jle birllkle - Tek sesliliQe- yuklenmeslnin do·
Qal sonucudut.
Oini ve din dl, 1 ,iirin bu Kadar it;il;e olduQu Turk mozIQ.nde. soz dalma behrleyici olup, sozlu mUzik. l ormlan
ge li~ ir ken (Ozellik.!e lek sesh muzikle anlat,m zenglnligine.
makamsal yapl ve g~ k. ,len ve usul ~e~ Jl hlig l ile u la~ l labill r)
t;algl mUZ II)i bu ge ll ~me lenn d '~ lnda k aJml~ t lr .
"Camilere baQl1 muesseselerde yaln.z a capella rnJsikisi vard l. Yani ~ z OQrelll medigi glbi . d, nd l~ 1 rnJslkisi de
yoktur . Yalmz eami rnJ$ll(isi bQre!llir" as)
~1g 1
mUzlQ:.ne Onemi on aya koyan. Tanbun <A mi!
Bey, enstOrumanlalis olarak TOrk muziQjnin enstrii man'a
yap llabilecel')ini, Turk mUZiQinin bOyle bir yem oldugunu
ortaya koymu ~l ur.(26)
lera enaemde seze e~ likte kalan ve sozun ezgisini t;aIan t;algl ancak, yap lSlOm gere{j i bazr seelerrerer yapab i~YOf . I;alg ,larln karakterleri birbirlerinden l arkh oldul')u ilrin
de kendine has bit e~l ik geleneQi ortaya t;lk ryor. "Bir rmzraph saz. bir netesn sea. bir yayll saz tark.lYI aynl anda izlemak zorunda. 0 zaman enstrOman ba~ ka t eyler yaptyor. Bir ta krm scsiemeier ya da varyasyonlar. s cust bir nol aya uzamrken enslrUmanl ceten da bir k~ uk notaya
daha vuruycr . Bu durumda enstrumam t;alan. c;aldl{J1 parifaya kiiljuk suslemeler katarken, 0 bOlOrriJbesteliyor, onu
giize llefl iriyor.~ (27)
Ancak bu ~lik. Turk mUzigi geleneQinin bir ozeUiQi gibi
goruniiy orsa ee. uzerinde du,unOlup yazllmadlQI (t ek
veya ayn ~algl l ar ~ in ...) hem t;ahClnln keylina-mahareline
blfakl l ml~. hem de ileride doQabilecek metodoloji gereQini
ve sorununu gozardl ediyordu, nitekim. t;algl muziQinin
pek olmaY I~ln ln nedenini de burada aramak yerinde olur.
Avrupa t;algl veya .,alg llar mUziQi karlilslnda Turk rOOziQinde t;algt veya t;alg lLar mUziQinin aynl gefilirneyi gosletmemesi, Turk muziQinin duraklama sl , gerilemesi hafla
bugUnku olumsuz duruma d~mesjnin nedenidir de denilebilir.
COnku sozlu muzlkde zalen soz dUliCinceyi anLal ryordu. ses (ezgi) ise onu lamamlayan ona destek bjr
unsurdu. Oneml i olan ise; sesler yoluyla anlallm veya
sesler yoh./yla somul un anlatll dlQI gibi, soyul un anlal llmasld lr.
SozJu, makamsal va l ek sesli "Klasik TOrk Musikisinjn"
dahi beslek arlan, mevzulan m (iyls bir ~e kilde dO~unmu$ .
p la n lam l ~ ve h isselmi~lerd i r ki. tell. sesli eserleri. her tOrlO
deslek yardlmlndan muslaQni olan bedii huviyetleriyle.
dirndik ayakta durabilirlet . Q81
Tek sesli ve sozlu mUzlk yap isl it;inde. Turk MuziQindeki makam va usullar yaprslmn t;0k iWe$itlilik gostermemesi. ~ i i rinde dayal maslyla ol u~ a n bir zotunluluk 01dugunu. Vllmaz Oztuna 'mn. Mustala I;avu~' un bir
~ a rk, sl mn ~ e sl et ik" l a h l i li n de n de anlamak mumkun;
Indlm ya rln bah~esine: ayvahk, narhk:
Sir elimde dolu bade, bir elim yagilk,
Beni yardan aYlfanlar. bulmaslO saQhk..
Kaldlt
$i~ eyi.
doldur badeyi.
Gul gOQsunun uslOne. lak
me ne k~ eyi
Bu b e ~ mlsrali (muhammes) liarklmn makaml U$~a k
'Ie usulu Aksakl lr. Mevzu. garamidir (derin bj, a ~ka ail).
Una k makamlnm set;ilmeslnden, i ~le ne n a~k ln ciddiyel i,
sarn rnltgl. dennhlll')l 'Ie it;llhgi anla$llIy or. 1. Misra:
San'alkar, vaktiy le sevg,hsj ile bulu$lul')u yere gidlyor. Sev·
g,lisini hatlrlamak 'Ie a~k ln m partak gunlerini yad elmek.
ihl iyacmdad,r. 2. Misra : San'atkar. batwrenin meyve aQat; ·
Lart 'Ie t;'!Weklefl arasm da bagda$ kurmu~ Irjmekledlf... Fa·
kal ir;l lkce seV9ibsini ve a$kmln parlak gunlefln i maZlnin
dekoru ~I nde 'Ie her kadehin Zlhni tahflk eden les iriyle
daha faz la hatmndan 9~ lrmekledlr. 3. Mis ra: Sanalkar"1
Canan'dan aYlfanm "aQyar- olduQu ol'laya t; lkml~l lf.
Teessurunun btr anda hal lzaslnl tulu$IUfmaslyla san'atkar, sevgd'$,ni ayoranlara beddua ader. 4·5, Misralar:
San'alk ar kendlSlne hllmet eden sakl'ye (sakty) M ap
eder. Kadehini asLa bo~ b.ral(mam aslnl. Iljerek unutmas l'
37
na yardtm etrnesini scyle r. Nihayel saki'nin gOzelligi nazaeI dikkatini cebeder. ~ imdiye kadar akh 0 kadar beske kimsedeydi ki, san'etkar, kersrsr ndaki dilbere bcs nazarlarla
b ak m l ~ I I , Artlk -ergavan renkh ~arap- te'sinni g 6s1e rmi~ .
rzd uap rrev zuu unutulrnustur. Unululmu~lu r l;OnkO kahrerre mrrsz. gul gogusl(i sakiye, mor renkli menekseyt munasip gorfir , Son rmsra bir samimiyet, cavet ve te~ekkur
Hade eder. HOseyni Meyan'm yar'i dade eden HOseyni perdes i, l;evresideki perdelerm I~ nd e, etes parl;asl halinde
kalmt ~l l r, Aynllk mevhumu. H u seyn ~nin Eve yoluyla mu·
hayye re yukselmesi ~ e klind e parlak ve net olarak g6ste ri l mi ~tir . Nakaralta evvela pek l;ok Neva'oa tsrar edilmesi, il;kinin sevgiliden uza kla~mayt unutturumak nzere
oldugunu ihla r ettiQi gibi, Nim Hicaz de Nlkriz makamma
g ~ i l me s i , hatrzamn karl~lkh gml ve sevgil iyi hanrdan l;lkarmak il;in hall zaya cebredildigini antatrnakta, Rast perdesinden b a~ layan l; lklCI dizi sanatkann. ge ~ e kt e n ne~e
kazanmli olduguna bizi ikna etmek Ozere bulunmaktaysada Nevadan b a ~l a nlp, Unak'a g~ilme k Ozere i ni ~l e ki Itrik dade saeatkann sak.iyi yalru z cenao'rm bir an unutup
ucneerm hatrtletmek il;in davet ettigini g6stermektedir. (29)
Bested nin dikkal e almasl gereken oncelikle ~ijr in varsa kahbl, ~ iiri n butOnundeki, dizelerindeki veya sozcOklerindeki du~O nc e le r ve bu dU ~uncel er e uygun makam
ve g~ k ilerle , kullanacagt usuldur,
OrneQin -K utb' l Nayi- denen ~eyh Osman Dede'nin
(1652·1730) buyuk bir dini eserler bestekan . neyvirtOozu
ve musiki bilginidir...) Segah miraciyye'si. bugun Turk Musikisinde ellmizde bulunan eserlerinin en bOyOgu ve en
uzunudur. "Bahr" denen be ~ buyuk klsma bOlO n m O ~t u r; 30
makami klSlmla binleree g~ kjy i muhl evidir. Eserini bugun
elimizde butunan gOltesi 122 beyittir. {JO)
G6rUluyor ki geleneksel mOzigin aS11 bOyu bOlOmunO
s6zlu rniJzi klir,qalgl rniJziQi ikinei plandadlr.
o l u~lu r an
4- To p lu $ arkl Soy leme me Geleneg i
Orta Asya'dan gelen Ol an gelenegi, ardmdan Anadolu'da bugun bile devam eden A~ l k gelenegi le k ba~ma
qalma·s6yleme biqiminde kok sal ml ~ ll r. A~ lk . toplulu k
onunde qalar soyler. dlge rleri dinlerler. Bu aynl zamanda
toplumsal y a~aY l i m bir i eklindedlr. Osmanlldan gOnOmOze kadar ki yai aYI~ biqimi iqerisinde, isl er halk muzigi, isler kent muziQi olsun, leksesli yaygln ie kliyle de,
' Ostadln' qallp soylemesiyle g uq l en mi~li r .
Turk muzigindeki a*,k gelenegin in ya da hal lzaya da·
yall geleneksel iera b~ imin i", 1ek sesli olmaSI ve lek k i~ i
tarallnd an ierasl do¢al k a r ~ il a n ma li d l r . Dini kurumlarda
yap ilan muzik1e de boyle olmui tur. Aneak dini taassubun.
birhkte mUZlk yapmada eng~lle 'iici otdugunu belirtmek
gerekir. ' TarIm 10plum lztrlnda, ornegin Turkiye'de bir kad.om bir erkekle muzik yapmas l aYlp sayrll r. yunku muzik
10plumsal bir olaydl r ve k.adml" bu Hi r otaylarda veri yoktur. Boyle lopl umlarda kad,nln ahlakllsl. 10plumsal olaylara kall lip kai limamasl lie olquhJr . Oysa ki be ~li ve oklav
arahklardan ol u~ an basil buqok seshligin dogmasl ilfin er·
kek ve kad lnlann ayOl ezglyl birl,kte soylemeleri y el e r ll d l r .~
P'I
"KadlO erkek I h~ k 'l etln l n sert 'Ie kes.n olarak yasak ·
landlQr loplumlarda bu ,ki cinsin bir araya gelerek k. a tl ~ lk
korolar olu~tu rmas l qok zordur. Bunun sonucunda da ~ok­
sesli muzlk yapma 0lal1a9,01n (Aynl zamal1da blrlikle muzik yapma j. kadln·e rkek lIi~ kile rin in serbesl ve yu mu ~ a k 01dugu toplumlara gore daha al olmaslqok dogaldlT." (32,
38
2. TURKl vE'DE POPOlER MUZiK
PopUle r mUzik kaynaQlnl mensub u bulundugu ulkenin
geleneksel muziQinden alan, ~ I kl ~ gerekqeleri 0 ulkenin
toplumsar ya~aY li ve ili ~ kile r yaprsmdan kaynaklanan, gen i~ halk kitleleri taral mdan benimsenen ve diger Ulke kUl·
turlerinden el kilenmeye en aqlk cran muziktir,
TOrkiye'de popUler muzik iki kolda ctustu ve yayglOlaill. Birisi ban kuhOr elk ile~imi sonucu ortaya qlkan
populer muzik, diQeri de do{lu kOhOr et kile~ imiyle ortaya
qlkan pcourer mOzik1ir. Vaygm anlaY I~la, Turkiye'de pop
muzik diVe akla gelen, Tu r k~ e sozlu bat. pop mOzi{jidir.
Ball kahplan il;inde T Ork~e sozlerte yazllmli olen pop mO·
zik veya makamsa l melodiler kuflarularak bir krstm elektronik qalgilar ve geleneksel ~alg rlarla yaprlan pop mUzik,
TOrkiye'deki popUler mu zi~ i tam ctarak ir;ine almaz.
Anlam baklrrundan herkes terenncen sevnen. revacta
ctan: avema mahsus. halka ail; berkesce a n la~ l lab i l ir olan
populer sozcO~ O. yukandaki aniama uygun her mUzi{li
kapaarrnil;ine almahdlt.(3)
Buna gore kiUelerin bOyuk qo{lunl ugunun yayglO 0101rak dinledigi "arabesk" muzigi de populer mOzik il;inde de·
{jerlendirmek gerekir. Atabe sk muzik ise gununiiz Turk
loplu munun yayg ln yt{jln mUZigKlir. Etkilenme alanlan 01du!<9a gen i~ olan populer rnUzik il;indeki arabesk., Turk.
do{ju mUl ikleri ve bal l muzikleri elkis indedir. K6kunu geleneksel TOrk mOz i~i nde n alan (Turk halk ve sanal muzigi) arabesk rnUzik il;in geryek Turk pop m02:iQi nttelemesi lazla abarll h olmasa gerek . Sadece, il;inde Turk
muzigi .motilleri bulunan. TOrklje sozlerle soylenilen mOzik
de populer muzik de{jildir. Do~a ldlf ki burada kesin bir
yarg ldan soz etmek kolay gOrunmemektedir. 0 zaman
Turkqe sOl lerte soylenipte Turk mOziQinin makamsal el ·
kilerini l a ~ l ya n halil muziQi, "arabesk"ten ayrl tutmamak
gerekir. Isler Turklje sozlerle besle lenen major-minor ezgileri, iSler geleneksel Turk muziginden doQu-ball etkisiyle
oru~tu ru lan muzikler (arabesk) olsun. isterse makamsal
ozellik gosteren halif muzikler olsun hepsi, populer muziktir aneak kitlelerin lar kh kulturel katmanlarlOa hitap
eder.
Populer muzik iyinde degerlendirilen arabesk muzik
(biraz daha iddiali bir ~e k ilde Turk pop mu zi~i de denebilir) gerqeklen Turk loplumu ilji nde kabul gorup yayglO
i ekide dinleniyor ve ailci buluyorsa, acaba bu gunun "geleneksel TOrk muzigi" "arabesk" midir? sorusu sormak
gerekiyor. Bundan 70 yll soma 1994 Turkiye'sinin geleneksel muziQi nedi r? sorusuna sanlrlm hakklOda birqok
yazl, kilap yazllan. ilkel, yoz, a~ kultUr urunu dive nitelenen "arabesk muzik" veya 0 donemcfe -popUler" olan aneak doQu-batl elk isiyle yazl lmli bir tak lm - a raY I ~ l a r m " de·
nend igi bir mUZlk var cev abl verileeekli r,
Do~a l olan bir ulkenin halk mUl iQinin. popOler ve sana1
muziginin, 0 ulkenin ge 'en eks el- k(j~(j rel dokusundan kaynakianmasl veya esinlenmeSldlr. Turkiye'deki populer muzikle esin kayna Qlnl . gelenek.sel Turk muziginden alml~ ­
tl r. Blr ba~ ka ~ey de (ozellikle arabeskin hlzla gelii t iQi
1970'Ierden soma ) Turk. toplu munun ya~aYI ~ ie klinin de·
Qiimesi, Oncek.i ya ~ aY I~ ~ek1i deQ I~inee . ortaya l;fkan $OSyo· kUttUrel yap ldakl de ~l ~ikb k.le rdl r. Buna baQh olarak muzikl e de deg i~ imle r i n olmasl ka91nllmazdl. Vani artlk
l oplum gurbet turkuletlOde, lmece lur ku1ennde. l oren turilulennde, kina l urkulerlnde oIdugu gibi yapmazken bu
b o~ l u ~u veya gunun l oplumsal degiiimieri sonueu onaya
qlkan problemlen dlle gelilecek (killelerin sozu sesi ola·
r
•
bilecek], zaman zama n ewtecek. zaman zaman isyan
edecek. zaman za man boy un e1)ecek za rnan zaman onlarm ' prctest osu" olabilecek bir muzik gerekecekti. 0 da atabesk muzik , yan i Turk pcp uler mUzigi ctmustur.
Olkemizdeki pcp uler mOzik (~lkl~l ve i ~ lev i ~ Islndan)
ball pop tarih ine baklld lQlnda . hemen hemen aym trl kl~
nede nlerine baQlidlr. "GOnOrrnzde Qzelli kle bau utketerinde yaygln olan ·roc~ ve · pop· muzik adlarryla temnan po pUler muzik 10tO Blues'dan kaynaklannustn , 19SO'ii YIIlarda ortaya trlktl Olndan bu yana , klasik ve halk mUziQi
gelenek ve etkiler ini benimsemi,. kunanml' ve ge·
I~lirmi,ti r. Mazik l arih inin en yaygm, verimli ve karll mQzik
tUrii oIarak bOyOk bit sanayinin hammaddesini olu,·
turmu, tut .
Bit yapilln popiile r cleresrm amactayan mQzik ana91rll91 olmayan ve eoerreeorreyen muzik turle riyle
aym akib eti payla1W. Rock muzjQinin bagta gelen sanatcrtan bu g eli~ki gergevesinde ba~arth olmu ~la rdl r_ (34)
laYI~I ,
Turkiye'de 1960'11 yrllardan sonra 91kan ve y ayglnl a~ a n
pop (aranjma n), ball pop tnUZi{Jinden aktarrnadrr. Batt dilleri ile yazrl"", , arkltara "Turkge sez" yazma ,eklinde sunulmut tur . Turk pop rnU zi{Jinin ise oncelikle anlam va ~ lev
bak lmlOdan "atabe sk1e anlam kazanml ~trr. Ge leneksel
Turk Muzi{Jinden 0lduk9a l a yda lanm,~ (arabesk) bOlOn ayd in kesiminin tepk ilerine ragmen duraklama ha"a gerileme
yatayan "halk- ve -sanar" muziginin yerini de almltl lr.
GELENEKSEl MUZie lN (Kl ASIK TURK MOL ) POPULER OLM ASI
Osmanli'da 1800'lu yillara kadar merkez ; durumdaki
bliy Crk kentlerde. (Istanbul, Izmir, Selim ik..) muzik yapl lan
ve kenl halkrnln mQzik ihtiyaClO1 gideren yerler lekkeler,
mevlevihanelerd i. ISl anburda. saraya yakm ~ev re le r "Kiasik Turk MOzigi" dinleyebiliyOflardl. Anadolu'da ise ozan ve
a,lk geleneg inin olu~lu l d ugu, ye rlettirdigi. anonim karakter; olan halk mQzigi vard!.
Tanzimal' la ba~ l ayan bal l kOIlOrOyle elki le~me, 1800'10
Yillar va sonraslOda iyica hlz kazandr.
Balrnm nitelikli formlarr saraya girerken daha basit begeni dOzeylerine yonelik Kanlo gibi aktarma tormlar da,
kenl halkl iyinde yayglnra~ryo rdu . Kanlolar. ozellikle guncel konulu igerikleri, klvrak ve COfkulu dan51ara olanak
veren hlzll va akici rilmleri, dramatik anlatl m bity imleriyfe
halkln bOyOk ilgisini tyekmektey di. Gertyekte buniar m dinleyiei kitle5ini daha 'Yok Ermeni, Rum gibi azrnhklar olUfturmaktayd l. Ilk zamanla tda kanlolarla daha yok yabanCl lar ilgilenirken zamanla bunlar TUl kler arasrnda da
yaygrnlatmaya bafladl. Hana bu ilgi yalmz Islanbul halklyla da slOlrh kalmad l. Anadolu'nun deg ifik yerlerinde de
ilgiyle karf llandl. (35)
Kanloya ilginin bu kadat yogun olmaSlnm neden i neydi?
Kenl ya,ayl'lnm kanl oyu benimseme sinin gizli ve aty lk
nedenleri vardr. Geleneksel halk muziglnde "aradlglnl" bulamayan kenl halkl, artlk 90k agdall ara~a ve tar sya sozcu k ve la mlamalardan olu,an "Klasik MOzige- de yabanclla,ml,ll . Bu arada k ~ Ok eglence merkeZlerinin de
-yen;- egtence muzigi aramas l da kanloya olan ilgryi art lm ken. donemm dekohe grysllen ~ I nde ki hanlm kanlOCU
da loplumun bir la k,m durtO lefine mi hilabe diyordu?
Sahnede dans ederek soylenen ozel ~r k l la r. onceliri
GOlJu Agop Tiyal rOSunda programl yef'llend"me k ir;:in eklenen blr eglence b.ylmiydl. Sonralan ise sanal deQeri lao
'Imayan euaden bit e!)lence prcq rarm haline geldi: Sehzadebasr Tiyatro'lanna l u l 0al~lla r tarahndan geli rildi. Kadm mahremiyeti i~inde bulunan bir krsrm Islanburlunun
iftahml ka~llamak ~ in kuaanrldr. Manokyan Tiyal rc sv'n un dlflnda kalan butun tiyalrolarda kadm oyuncular
kanloya 91ktl. Bu oyu ncular ktsa etekli, bir ol9ude kclla n
ve gogus leri ay lk, yaldlzh fista nlar giye rlerrli. Huseyin
Cahit YALCIN 1899'da bir kantoyu ~yle an lalrTll,tl~
Perde araSlnl 9a191 sesleri (.•.) birinci ylng lragm sesi
~ itaince birden bire kesilirdi. Sabus jzlenrnaya bestayen
gogusler ince bir nele s allr; e kemerer . l ester duzehilir. bry lklar burulu r (...) ve sahnedek i kadm (...) gerdamnl gogsunu, belini ileri uzatarak, tereddctte yalvam gibi cenamyor, (...) kesik sester le yava, yava, yurQyordu. (361 (Gunumuzdeki ~arkl klipleri de, ayru sekuc e haz ulanmrycr
~? I
Ve herhalde tum ~ves iyfe : -ah ~tt l pil i mini mini, mis
kokuyor l aze te ni, gel birazcrk keuesehm, va llahi soldurmam seni, yang lr vat ya ngln var. ben yanlyorum yet i~in a dosUar tututuyorum- diyordu.
11k zamanlar ozellikle halya'dan aktarma olan kantalar
zamanla Turk muzi{li motilleriy le conantarak Turktye soz
giydirilmit ve btiy lece yerlethrilmi,lir. Om eQin, Sadettin
KAYNAK, Y. ASlm ERSOY, Refik FERSAN gibi besteciIerimiz de kanlO be Sl e lemi~le r di . Nitekim kent ku!turQndeki
ilk -ozgun" omekler bOylece ortaya 9l kml~ oluyordu P7>Geleneksel Muzi k'd e "pop - la, ma.
Gelenek sel Turk muzigi Dede Elendi de birtikte katl
kuralla rdan slyrrlmaya b a , lam l ~, Haci Arif'in gel irdigi " ~ ar­
kt- lormuyla atylkli k kazanan bu esneklik ~evk i Beyle sOrmUflur. Saadelti n Kaynak ise bu yolda en buyuk ~ Igm
ayandlr. Geleneksel kurallarm dltrna ~Ikan Saadeltin
Kaynak 'i Gencebay'larm. Tayi un'larm oncOsO gormek pek
yanhf olmaz.
Saadell in Kaynak (1895-196 1) ku~ u k ya~larda muzi!}e
henOZ on ya ~lartndayke n aldlgl din ag lrllkh
muzik dersteriyle itahi okumayl og r e n mi ~l i r. Bu fek ilde
dini muzikle lanl,an Saadettin Kaynak kendi doneminin
en onemli hallzlann araslna girmi, tir. I. Dunya Sava~1 51-ra51nda dogu cephesine gonderilir. Orada kaldlgl dort yll
boyunca hark muzigi konusunda incelemele r yapar ve
Arap muzigi ile lanl~lr . Jsla nbu)'a dondOkten sanra da
klsa aralikl arla tam do" kez Avtupa'ya giderek ball muzigi
9atr~l r . BOtUn bunlarln sonucunda kar,lml za gelenek5el
Turk muzigini ~ok iyi bilen. dlni muzik le ha~lr ne~ jr, halk
muziginden anlayan. Arap ve Ball Muzigi ile la m ~ lk ll g l
olan bir Saadellin Kaynak y lkar.
ba~ laml~ .
Bir kez varolan kurallarrn dl~ ln a ~I kab i lme k . her·
once. onlara setyenek olabilecek ba~ka bir taklm
kurallarla l anl~ ml~ olmay, gerekti rir. Saadellin Kaynak'la
bu se~e n ek ler olduQu bu biflk lmln de elki siyle geleneksel
Turk Muzigini zemin olarak kullanlp . kendince bit bile~ime
varmaya 9al l f ml ~ll r Bu lUI blr yorehm Slrasmda da toplumdaki deQI,melen ve halkm begeni duzeyini hiy akhndan Ii,karmad lg l anlaf "makl ad,r. Sanal y a~ a ml nrn ellid6rduncu ylldo nurnO nedemyle kendisiyle yapllan bir
soyle~ ide -Ben halkln nabzma gore nagrne yapmak ve
bunu her Slnll halka beQend,rmek istiyorum" demektedll.
Ger'Yekten de beslel erlne egemen olan degi, ik elki ler.
(dogu. bal l, geleneksel. din•. halk mUzigl) geleneksel mUzige oranla olduk'Ya esnekhk. serbeSIl ka zanml~ olan yorum ve sunum bir;:imi. sozlerdeki "Ienllk. duygusal hk hemen hemen her kesimden insanln onlan begeniyle dln~e yde n
39
lemesine ve anlamasm a olana k verrnekteydi.
(38 )
Saad ettin Kaynak hiyb ir zaman iyi musl ki ogrenememekle beraber, islida t sahib iydi (..,) Bazt TOrk, bilhassa 85 Mls lr film inin mosrkist icin. her fi lme 10· 20 parya
ola rak adaptas yon yepn. Bu pa rcala roa Kaynak'm katkis l
az oldu. yogu, Mrsrr melod ilerinin biraz deg i~ti rilmesin d en
ibaretttr. Bu suretle, gunumuzde busbutcn dejene re olan
'J0k kohl bir y lglr ay llml ~ oldu. (...) Ticari i!i~k il er ini saglam
tutan. aktlh bir adarndr. lyi par a kazand, ve yukse k musiki
cevrerrszoe olmasa bile , halk arasmoa 'J0k an vepn ve se vildi. (3!'>
Yaptlg l muzikte iyi t icari il i ~k i l e r iyinde clm asr, cc k para
kazan masr ve halk aresmda On yapab ilmesi , sevilmesi,
aslm da pop ular "popufe r olabilme" sinden kaynaklanmryor
muydu ?
Kaynak, gereginden Iazta aranagme li, usul ve makam
geyk ili. geleneksel formlardan uzak kalan bir lOr "film mezigi besteciliqi'nin tutem esini gelirmi~ t ir . Beste sipari~ ­
lerinin bir bclum unde "A rebesk" 10rO ba~!a m l ~ t lr. (40)
1950'li yrllara gelindiginde siyasal d e gi~ i ml er topl umun
sosyal-killturel ve ekonomik yapts uu etkitedi. y ok partili
dcnerre gey i ~ le tasrada sivrilen iktidar lemsilcilerinin buyuk kente gOyleri ve kentt e soz sahibi olmalanyla kent ya~am lna yeni kulturler girmeye bas tadr. Tasraumn buy Ok
kenle go<;Onde etken e ~ o n omikti . Ya ekonomik durumu iyi
oldugu iyin gidiyo rdu ya da yen i yeni ekonomik olanaklara
k a v u ~ m a k i'Jin, Ama begeni dOzeylerinde herhangi bir deg i ~me , yO kselme ge rg ekle~m iyo rdu . Zengin olan kes im
kendini sosyeteden say lyor. onlar gibi giyiniyo r, onlar gibi
eglenmeye r,:all~ lyordu . Diger katmanlarda, bulu nduklarl
konumda kent kOIWrOne adapte olmay a <;ali~lyo rdu .
Varli kll kesim ge li ~ l i rd igi kent kOIWru i<;inde. a ra YI~lar
i<;ine girmek dutumundaydl. Ga zinolara gitmek. eglenme k.
dans etmek, !iar kr sor1eyen)eri dmlemek iSl iyordu ve bu
hakkl, ekonom ik gucOnden dolayl sosye!eden <;ok kendinde gorOyordu. Ama eglenceye gidecekleri ye r, ileri duzeyde egitim gormu~ ve ileri bir begeni duzeyi olu~ tu rmu~
sosyetenin gideceg i yerler olmazdl . Kendilerine gore
eglence yerle ri aq!ldl ve yine kendilerine has eglence anl aY I ~ lar l ve eglenee muzik leri olutu. Zeki Muren' le birlikte
yeni bir "Gazino anlaYI~ 1" dogdu . Ahlarla. vahlarla, kahkahalarla. h l y~m lk l ar la . ~ ii r le rl e susled igi ~ ark lla rln l soylerken, giysileriyle, d a v r a n l ~ la tl y l a Saadetlin Kaynak'tan
aldlg l mirasl adela devraliyor, gazino sahnelerin in d l~lna
91kan unuyle 10plumun gonlunde tahl kuruyord u.
Elit l abak anlO qallp soyledigi gelene kse l muzigi topluma indlren ve hlzla p o pO l e tle ~t ir m e y e ba~ layan Zeki
Muren ol mu ~t u r. Ancak bu gi di ~ Zeki Muren'de de durmaml~t rr elbette, Dah<:, soma da l\z ndllerlnl TOrk Sanat
Muzigi sanatc llatl olar,.k 18Man ~(lmselerle klasik kurallardan u za kla~ma. esne k le ~ me ve muzikte ki gelene ksel
ozun gitmesi olayl hl zla surer . (41)
Zeki MOren'in ba~l<l lll gl " ~ a r k ,cill k tavrl"nr Bulenl Ersoy daha soma gell ~ ! lrere k sur dO rmu ~tO r,
Halk Muzig inin "Pop "
la~masl
1950 yrllarl nda ya ~ <l n maya b a~ la yan siyas al deg i ~ ikl ik l e r halk kull urOnOde etkiled i. Yeni ekonomi k a raY I~ ­
lar i9in kente gelen insanla r ken! kulturuyle, Kendi gelenek sel kOltOrleri arasmd a bir ' ara kultOr o lu~!u r dul a r . Kendi geleneklerini kenne ya~alamadllar ama kente de tam
uyum sagl aya madllar. tki lark ll kiiltOr zaman zaman (farpiCI bi9imde bul u ~lU , <;OnkQ begeniler ve begeni duzey leri
M
40
farkhyd l. Kentteki semt ler aras mda dolmu~ ~ ofo r!ug O ya ·
pan koy kcke nh gencin, minibusunu, koyundeki " g e n i~
pence reli" odastru kentten gelen (koyund eki odasryla dogal olara k uyum saglamayan) duvar sOsleriyle suslernesi
gibi, aracmm "duvarlann" da aym an\aYI~ la scsle rres! kulturel uyumsuzlugun geli~k ile rid ir.
Sezen Tansug . Her kes i<;in Senat'ta, Izmir kent! ve
f uar icin yaptlg l sosy olojik tncetemeoe va rdlgl yargl kc nuyu 9arpici bi9imde sergilemekledir. "Bu fuar olgusunun
en l ipik gostergelerinden biri, u9arl bir Izmir delikanhsmm
f uar su resince eyaqma giydigi ayakkabrsmm yuksek saydam topuklan iyine yerlestirilmis k09uk ampu flerdir. Pilli
kaba- dayr yere basnkca lopugundaki l!ilk ya nar, kaldlrdlk9a 1~l k scner. Oysa kentin kvlhanbe yi gelenegi ne
bile ters ousen cakaou bu" (42)
Kentteki kOy kckenli insanlar Kendi "ar a kOlturlerini'
rnotlaka olusturaca kfartn ve oyle oldu. "A rabesk" dedigimiz ve ashnda zernar umrzca kente ve koye alabildiginee hak im olan populer mO zik yerlestt.
Kentles rneyie birfikte olusan toplumsal yepr Kendi rnczigini olustu rurken, devle t kOltur pohtikas r da ban temel
yenhsla r ve yanilg llar i<;i ndeydi.
Batt ulkele ri ukrstan. her tOrlO folklor Orunlerini ondokuzuncu yuz yllda toplan maya basfarmslar degerlen dirmelerini bihm kurallarlna gore yap tlrml~ la r , gerekl i sonU91ara u la ~ml ~lardlr. TO rkiye bu konuyu Cumhuriyel'in
ku r u l u~undan soma ele alm l ~tl r. 1932 yJllnda Halkevle rinin ortaya <; lkl~ 1 ile de tolklor derlemelerine daha da hlz
v e ri l mi ~t i r. Ne var ki. Turkiye'de balun folklor denemeleti
Ankara Devlet Konse rvatuatJ fol klor a r~ivi i9in yapllan ve
,93Tden 1952 Yilina kadar surdOrOlen Muzafle r Sansozen ba~kan hg l ndak i derleme gezilerinin dl ~lnd a, Turk
folkloru Ozerindeki .. alt~malar, uzun ylllar gene llikle bu ko·
nuya ilgi duya n hevesli ve amalor ki ~ilerce yapI 1ml!i, bu
yOzden de bilime dayah met odlu .. al l~mal ara g ir i l emem i ~ ,
bilimse l yay mlar y ap lla m a ml~tlt . (4J)
Daha once de. Turkiye'ye gelen OnlO Macar bested
Bela Barto k (2 Kaslm 1936) Istanb ul Konserval uannl n
Halk Muzigi Ar!iivi'nde yaptlgl yal l ~malarda burada ki kol\eksiyonu 90k ilgin<; ama daglmk bulur, Bilimsel 9ah~ma
geregine dikkati geker. GOney Anadolu ge<:ilerind en sonra
bir rapor hamlar ve Milli Egitim Bakan llgl'na sunar. Bu raporda bilimsel a r a~t lrmalarm rahatli kla yaprlmas lnl 5aglayaca k olanaklarm ya ratldlg l bir folklor enstitusO kurulmaslnln geregini vurgulayan bested. boyle bir enstiWnun kurulmaslyla ilgili bOlUn ayrmlilati rapo runda titizlikle belirtir, (441
Benzeri onerileri de 1935- 1937 y illatl arasmda TOrkiye'ye gele n Poal Hindem ilh' in y ap m l ~ sa da 0 da devlet
kOItOr politikas lnca pek dikkale a linmaml~tl r.
Geleneksel halk mOZigi devletin radyolarmda, usta 91rak ili!ik iSi i9inde yeti!imi!i. "s anatclla rlO~ elinde uzun sO re
kaldl. Kadrolu halk mOzigi olan sanatella r i~letinin ehliy di.
ler ama muzikoloj ik <;allma yapm aktan ve gunun mOzigini
uretebi lmekten yo ksundul ar.
Halk mOz igini bugOne t a ~l y a m ay a n 9abala rda birr de
MuzaHer Satlsozen'in ge r<; e k le ~t i rmi~ oldugu "Yurtlan
Sesler" uygulamasldlr. Gyle ki Sarls6zen'le birli kte hare·
kell i. co~ ku ve rici halk ezgileri birden bire butun co~·
kusunu yil irmi!i, otan! iklerinden s lyrl lml~ ne oldugu belirsiz birer par<;a haline g e l mi ~ l e r d i r. Dolayls lyla da TUrk
halkmrn Kendi oz mOzigl kendisine bile soylenemez 01-
•
•
rnust ur.
(4S)
Halk muzi~ i "otonterrnln 'tctuc u" bir gelenekcilikle bu
mGz igi baskr altmda tutmalan -ki ar1lk toplumun kiilt urel
yeprs r ya!jaYI!j1 degi!jiyo rdu-. 0 muzikls halku u birbirin-
de n
u zak la!jtJrm t~l l.
Oyle ki, kultur deger leri icinde en dinam ik yaptya sejup
clan muz ik, (jagm degi!jmelde clan , sc syal, kGItUrel. l eknolojik yaprs r dogrultusunda uyum goste rmesi gerekirken
gosterememi!jl ir. lylce yaygl nla!jan kitle ilet i!jim arecren
sayesi nde. gunu mOz insam diger dunya m Ozikleri ndek i bir
takrm bOyOk geli!jmeleri da ha yakmdan izlemi!j bunu kend i
geleneks el mOziginde de gOrmek i Sl e mj~ 90rememi~lir. Ar·
nk crueen l oplumsal y esama bilinci ve devrams !jekli (bir·
likte. bir arada uyu mlu ya~a ma). cck sesli veseme biljimini
day atuken , kendisine uygun muzi~i bulam arms kendince
rnczuce "yeni arayrstara" yc nelrnistir.
Izin verirken "korkmaYln" dedi, "~ imd iy e dek bir operada
soylenenl eri kimse entemernrsnr" ... Arabesk dive annan
mUzigin radyo m'krctcnianna. televizvcn antenlerme ulamasmm engetlenmes i "niteliksi z mOzik" clusu nean ml
yoksa "sdzlerjnden olOrO mu" diye bir ec ru da geye rlidir.
'''
Acaba TRT eenecr kunnlan korktuklan ~ in mi "erebesk" veya "pcpuler mOzik"e geyil vermiyorlardl? Yoksa
bilmedikleri ba~ka ~ey le rde mi vardl? Ya da cevlet rnUzik
pcnlkeemm bir aymazl rnrydt? GiinurnOzde ku~O rel kazane: t eart kezercm onunde gormeyen eeer TYler kaprlenru sonuna dek aljml~ lardlr erebesk rnUzi~e.
Ister ~an s lzlJ k la Isle r y an h ~li k l a olsun "arabesk" olarak
adla ndmtan bu muzik, halk ereemde yasamaktadrr. Ozu
sozu ile do~u Ieleeteseri yansrtmakla birlikta, ashnda geleneksel Turk Sanat M Ozi~i ve gele nekse l Turk Hark MOzigi ile 182S'dan beri gittikye artan dozda Turk toplumu na
g i rmi~ olan, ancak asII son yillardaki "Halil MOzik" araciligryia daha gen i ~ halk kitlele rine ineb ilmi~ olan bal l rnez i~ i n i n bir sentezidit.(49J
Kents g~ up, orada ye rfesen koylO hatktrmz kendi
zevk ve kUfturel de~e rler i n i de birlikte get ir d i ~ i nden buyuk
kentlerdeki seckin ku ~ Or hayatmm yanreua. koy!l) kUlt urnne dayah , Iarkh yeni bir kOl tOrol1aml daha olu~ mu ~tu t.
lste bu yeni ol1am musiki lolklorunu da etkilernekte gecikm emi~ , sonucta teknoloji alanmda ki g e l i ~ melerjn etkisi
ve kille ileti~im araylaflm n da bOyOk katk,slyla yerer de~e rle rd e n evren sel de~e r[e re do~ ru hlzli bir d e~i ~i m sureci
devarm cracakn ve ona benHer ikisi de "geleneksel tek sesli muzik" tarzlndadlr ancak , "yeni kOlturun"
mOz igi zaman zaman basit "yok sesli denemele re de yer
b a ~ l a m J~t l r.
vermi ~tir .
Geleneksel forklor de~ erl etin i yaratan ol1amln koyden
kente kaymaslyla , kenlte ba~ka senl ezlere dayall yen l bir
halk musikisi ortaya yl kmaya ba~ la m l ~h r. Bunu ozellikle
buyuk kentlerin belirli kesimlerinde somut olarak ya~amak
mOmkOndOr. (~)
Bu "ye ni kO~O r" gelene{j in devaml otacaktl ve ona benzeyecekti. Nitekim de byle olmu~tu r.
"Yeni kO ~Or"O n mOzi{ji de Geleneksel TOrk mOzi{ji gibi
tek sesli, (yer yer yok sesli denemeler de 'Jar) sozlu mOzik
geleneQine dayah koro hali nde soylenmeyen. yazls l 01mayan , kulaktan kula ga aktanlan, yalglla rm soze e~likte
kaldlgl, ayrl ca yalgl mOzigine onem vermeye n bit mOzik
olacaktl ki bu da, Turk dogu az' da olsa batl muzigi "senlezi"yle u re !il mi~, populer muzik ya da "arabesk" rnUziktir.
Arabesk mOzikte besteden yok sozun onemi aglr lik kazanmakta dolaYlslyla sozOn verdigi mesaj, toplum ya ~ a n­
l lsmln , asllnda lalp.plerinin dile gelmesly di.
0 , bir ye niden yorumlama dlr, bir y enilemedir. Bu yargl .
biyim yo nOnden olduQu kad ar Iyerik yonunden de geyerlidir. Nasll ki bu mOzik TOrk Sanat MuziQinden, Turk
Halk MOziginden, Arap MOziginden vs. turlerden degi~ik
oranlarda alinan ogelerin birbirine eklenmeslyle biyimlenmi~tir, aynl ~ekilde onun Iyerigi de Vine ye~il li muzikal il;:eriklerin etkisinde ol u~ mu~tu r. Halla arabesk muzik
iyerik yonunden yo k daha eskilere giden bir gelenegin, tasavvul l elselesinin ve divan edebiyalln ln etkilerini de ta~ l­
maktadlr. (.1)
Toplumun 1970'li Yll1ardan sonra bu muZiQ'i kendi sesr
olarak gorme si (y a ~ a nt l s l n l n da dogal gereg i olarak) dogaldl. Kend isinin ilad esini orada buluyordu. mesaj iletmek
istedigi yerlere prolestosunu yaplyordu. liginy olan bir~e y
ise devl e!in radyo televizyonunun arbe sk1e n yok daha kotO
orneklere yer verdi Qi halde "ilkel" veya · yoz· Muzik gerekyesiyle Arabe sk mu ziQe yer vermeme siydi,
Muzik kimseyi k ork u lmam l~tt r . Ama soz, her zaman
Richa rd Strauss, Stefan Zweig'in bir yaplIInda n esinle nefe k bir opera besteledi. Hitl er izin verdi.
k orkutm u~tur .
Bu yeni
k O ~ ur, gelene ~in
zeyeceku. Nitekim de oyle
olmu~t u r.
M
TUrkiye'de Ball MOzigi Etkisiyle
Gel i~en
PopOler Muzik
I"J
Kayna gl yaban ci olmakla birlikte tango (Turkye SOzlu),
Turk halkmln sanat mOZiQi lUrlerinin a kl ~ l nd a yaygln olarak ye r alan ilk popUler muzik tOru olarak dU~Onulebil i r.
{SI).•• Radyo alieilar ln ln y ayg m la~ tl~t lokal vesa lonlatln
revayla oldug u 0 donemle rde, halkin guncel rnUzik gereksinimini kar~l la yaea k orkestralarda birbiri ardlndan kurUlmaya ba ~lad l. Zehra Eren, Celal lnce, Secaatl in TameIi ve Fehmi Ege orkest rasl, onemli popUler sanalyllatl
oldu. 1950'li yillardan SO'1t Yillara geljerken dunyada hlzl a
yayllmaya ba~ laya n pop muzik. Olkemizde de etkisini gos termeye ba ~! adl. Once orijinal dilde soytemeye ba~ laya n
baz l ~a r k lcilar, giderek ilginin al1maslyla TOrkye sozle rle
~arkl soylemeye yoneldiler. F"ecri Ebicio{jlu ve Sezen
Cumhur Onal, sevilen yabanci parljalara Turklje sozler
yazan ilk ~a rkl sozu yazarlarlmlz oldu... 0 donemler de
pop mU z i~jni n gunum uzdeki etkinliQine oranla, yok daha
oneml i yeri yard!. Profesyonel $ arkici ve topluluklatln yanmda amator okul orkestralatl hana mahalle topluluklan nln ye ~i lli sinema salonlannd a verdikleri konser heyecan yarall rdl. Zaman zaman kap i ve camlarln klttldlQI
olurdu.
Gill iklje artan pop muz ik ~a rk lc llafl ve toplu luklatl arasmda larkh olma yapalart gOndeme gelince, uretilen muziklarda de yeni a ray t ~ l ar ba~ lad .. Bunlann i"inde en yok
dikkati yekenler. yabanc l muzikleri blrak,p yerli bestelere
yonelenenlerdl. Bir de Turk l olklorunden yararlanarak Vine
ozgun parya lar ureten kim! ~a rkle l va lopluluklar, digerleri
arastnda sivrilmeye b a ~ l am t ~ lard l (...) 1970'lere y ak la~lr­
ken guneal mOzik eskiye oranla dana "ok ilgi duyulan bir
tOr haline geldl (...) Tam bu Slrada bUtun dunyayl kaslp
kavuran BEAT LES EFSAN ESI de tum nlzty la devam
ediyo rdu, Canlanmaya ba~ layan plak enduslrisi, ozeltikle
45'tik alan mda Avrupa'ya yeti~mey e yalt~l liy ordu . Plak
piyasamtz. Beatles olaYIOI zaman geyirmeden Turk dinleyicisine ula~ l trmada sozO edihr bir b a ~ a fl elde elmi~t i.
41
Hemen her yeni paryasl Ingiltete'de bir numaray a y lkan
Beatles'in ple'dan, hetteemda Turk genylerine uta~ab i liyord u . Bu olgu yabanel pop muziQe ilgiyi giderek ko·
ruklerken, klVllc:lmlar halindeki yem pop dunya rnrzdan ani
bir alev gibi yu kselan MODERN FOLK Oc;lOSO'nun sesi
duyuldu (...) Beytece ggleneksel halk mUZIQinden yarerlanan ~a rk lC l ve l opiulukiar giderek artmaya ba~lad l.
1970' arin ortalarma doQru tse yeni bir eken kandini
gOsl erdi. Buns krsaca "Eurovision MCrziQi" diyebiliriz. Bu
oluiflar arasl !larkl yarl!1masl iyin bestelenen eserlerin
~ oQu ban taklidi olmasl nedeniyle hemen bem en birbirin e
~ok benzeye n ce rceter i eklindeydi. Bu akrm gunurrilz de
de suriiyor. Ancak y ine de OZdemir ErdoQan, Bani ManyO, Ersen, OoOan Canku. Timut Se~u k gibi sayllan 01duk~a SlOlrh bir sanat<;l gurubu belirli bit ~ i zgiye ulaiabilen ozgun yec ntenm urelmeyi sCrrdii rduler. 1980 yllmdan itibare n ozellikJe ISl anbufda sayuan olduk<;a kabank
amator ~izgide toplululdar kendini gOstermeye ba!fladl.
AQlrli kta Rock tCIrunde denemeler e g iri~n bu gruplar •.•
bait taklidirKlen 6teye geyeme diler.
bumCIndeki ... Vazgeyemem, eeu pe rcenm Gipsy Kings'e
ait oIduQu.., Yani sozun klS8S1"bu i ~i n pin· olan Tarkan'm
albumOnun yan sl Yunan. Arap ve Ispanyo bestecilerinin
eserlerind en olu!luyordu. (Sol )
Bahd aki Pop '. Oyku nen. "Tu rk Pop "un un Eutovision Yenilg isi.
DeQetlandirmenin halk jurisi ta ratmdan yap.IdIQl uluslararasl Eurovision yan~matarlOl n h~birinde "Turk Pcp' u
ba!lan saQlayamadl. Bu ulu sla raeasr yatl~madaki ba ~an­
slzflQa balk ;uriler;nin pol itik. duygu sal davrand lQI gerek~elen mazeret gosterildi. Turkiye'yi temsil eden ~ark llatl n
faz la oy toplayamaylp iyl bir derece elde edememes i "ulusal onur" sorunu haline getirildi.
Ashnda ba~an s rz olmada bu ve benzeri yorumlarln
hit;birinin ~emliQi yoktu. SOfun temelden. ball ve Turk
pop anlaY I ~lndan geliyo rdu.
Batl'dak i hlzh sanayile~me ve y eni ya~aY I~ ~imi pcpii ler mUzi{li on aya Ylkanp. gei !lli nrken. TUrkiye'de hlzll
kenlle~me n in SOfIuc:u deQi, en ya:;am ~irTi populer muziQi c rtaya ~ Ikarm lit lr.
Bu arada 10 Ylldan tazta birlikte ~a li!lmalarlm ozgun
bestelerle surduren Mazhar-Fual-Ozkan fJl;lusiL _ gunluk
hayal lrnlzda vat olan ~ eiit li cne m ve beklentilerden yola
ylkarak espirilerle dolu !larkl sozleri urelli... Utuslararasl
pop tarZlna en fazta yaklaian grup olarak niteleyebileceQimiz u~lu yah!lmalannl ayn l yonde sUrdurdu. (SZ)
Clkl!l 3<;lslndan (sosyal·kuhurel-teknolojik ve ekonomik) her iki taratta da l oplum ya~nlls ll'ldaki deQii iklik~ r
neden gOSl erilebilir. ltiinku ya!lanfl deQiilnce onun Ost
yap. kurulTKJnun da beni hl zlarda degi~mesi gerekecektir.
Oyle de oIlTKJ!ltur.
1990'11 yl ilara geline 'Qinde ozel radyo ve TV kanallatl nln a~ ll mas ry la birlikte popule r rnUzikte (pop muzik) bir
pal larna ya!landl , "Tu rk Pop Muzi{li· yll hk 55 milyon sall !l
l oplaml olan muzik endustris inin, belki de yan slna yakl n
bir bolUrnOnu kapsayac<lk takamlara ulai ll. Kay lOi lmaz
olarak bu durum "Turk Popunun" gazele. tetevizyon kanallarl ve tadyolarda "yer IHna" yuzdesini de artlrd l. CS3l
Aneak her iki "Pop" anlayl!ll . "sa nayile ~me· ve "kentIe!lme:nin olu~ u mu sl taSlnda ki. b i l in~l i veya b i li~ atlmdaki veya baSllrllmlf duygularlOi. isteklerini. bai kaldlrl lat inI. prOleslolarlOl dile gel irmi!ltir, ~a rk l la rda soylenenler
aslmda bizzal toplulTKJn kendi arzularld lr, Buna son dO.
nemdeki biiyuk medya kuru lu~ tan ve mCIziQinin enduslri si
de diinyaOln her yerinde olduQu gibi Turkiye'de de dpstek
vermi!ll ir.
Geny ·sanatyllar" medy a'nm da katklslyla klsa sutede
un kazaOlyor. kendi urettikleri veya yabanel !larkllara yaz dlktarl TUrk<;e s6zlerle £oylediklen ~ ark lla r geny ku:;ak laral lndan hemen ilgi gorii p banimseniyordu.
"Takarleme" karakleri ta!ll yan bu ~ark l larln sozlen iljerik bakl rnlndan birbirine yaklO va genallikle "ozdeyii " lerden ahnma, bir ylrplda sloganla!labilecek tUrdendir. Bestelerdeki muzik cumleleri klsa, ses SlOlfI rS analy l"mn ses
SlOln dU!luniilerek olsa gerek) olduklta dardlr. ;;arkila rda
bit e{llence merkezindeki eQlenen katabahQln cOi kusu ya
da topluca aQlt dansa gelterkenki "huzun" al mosler i ya!laI llIr.
Sezen Aksu'nun ~ a rk l larl n da olduQu gibi kimi sa·
natltJlatln yapt,klan ~a h ima lar da ise geteneksel Tii rk mii·
zi{linin makamsal tarzma uygun vaya yak In denemelere
rasl lanabilir.
Ancak 1950· 1960·larda Aranjmanla ba!llayan bu akun,
sonra gene aranimana ml donu-
ya~ad lQl inii ~I k lflarda n
~ iiyordu?
"Muzik Piyasasl"nm en ~ok sala n kasellenne baklldlQrnda bunu anlamak mumkii n.
bel-Etcan. Eller Havaya (Yunaneal , Hakan Peker, KOfkular Ba!lucumda (Yunanca ), Aylin l icaneli. Sil Ba!ltan
(Yunanca), Seden Gurel, bum bum (Yunancal, Volkan Konak. Hey Gidi Karadeniz (Yunanca )... Oya-Bora, Miskin
(Cezayir), Sibel Tiiz un. ;;amata (Cezayirl . Ajda Pekkan.
Sanl Bana (Mezdeke-Arapya), levern Yuksel. Tuana (Is·
panyolca)..• Ve yine son dOnem isimlerinin en onemisi
olan ve pop mUziQinin dalu haline gelen Tarkan'ln al-
42
1935'te Missisipi'de doQan, 1956'da ylka rdlQI Heartbreak Hotel adll k,rkbeitik plagly la atl. ay iljinde sekiz milyon satan. i lgin~ sesli, gitar ~ a ll p ,arkl soyleyen, yakli lkh
bir kamyon !iOlOrii alan Etvis Presley le, ta!lrada in!laat
amelesi olan, biiyuk kente gelip , ince ve geni!l ses sln .rlyla yan ik l urkii ler okuy up "koyl ii"yO de · kent lj"yi de aya·
{la kaldlran Ibrahim Tatl lses aras lnda bir fark yoklur .
Elvis Presley elsa nesi ozunde, genltliQin tum ba, katdlfl eQilirnve gu~ te ri ni saltan·yuvarian potil ikaslyla edilginle, l irmeye hizmet eden, ilteriklen yoksun ~a rkl lara yaslamrken cinselliklen medel ulTlan b o~ bir gaz lenekesidir.
Ancak her~ eye karilO Elvis olgusu bir histeri biyimini alarak varliQlnl sii rdurmekledir. Konserlerde kendilerini par~a lay a n ge ~ klzlar, ona dokunabilmek iyin birbirle rini ~i Q­
nemeyi g6ze alan hayranlar. planll ve gijd OmiO biljimde
olu~ may a bai layan Etvis enduslr isi ~i n iist yapl olma dutUlTKJndadlrlar.(551
DiQer ya ndan 1960' 1Yillardaki John l ennon'un Beat·
les l oplulu{lunun dUnyayl sarsan onemi neydi?
Dunyaya meyda na okumak! Hem de kimin dUnyasm a? Parababalarmln. pohtikacllarm, ~ o k uluslu i ir.
kellerin egemen olduklan bir dunyaya meydan okumak...
Hem de neyle? Ne topla ne tUfekle ne dolarta ne siler linle!... Dunya "sava~· dlyordu, .....ut . klr, OldUr". ·yok el~
diyordu. bunlar sevgi a ~k. elini ver bana, ban, diyordu.
Dunya ve "biiyukler· Vielna m lfirkellne batt lkya bal lyor,
bunlar genyliQe·Siz harikaSlnlZ" diyordu.(S6)
Gerlti l oplumsal
me s a~at
fark llyd, ama Tiirkiye'deki
populer muzigin (arabes k)
etmek mumkUndur.
~i n
de benzer nedenlerden soz
y unku 20. yuzyl bn son geyregi kGlturun t nzta ' Pop'
donemdir ve bu d6nemde berseyin tUketildigi gibi
kultur tii ketiminin de gergeklei mesi gerekeeekti. Tuketim
i1rin Wkelici gerekirdi, toplums al y lglnlarda zaten bir tuketici Ylglnlanydl.
la~tl g l
Aslinda hede! olan tuketici y.g ma "Populer" ad. altmda
seviyeli, seviyesi z herijey tica ri kazatMt ugruna ijl fl nga ed ilince, toplumlardaki yozluk , ilkellik tartrsma tanmn baijlarnasma neden olundu .
E{Jer Geleneksel Turk MUziQindeki btiyuk ecrrezlar 90zulebilmiij ve lo plum yai adlQr teknolojik geli:;imlere uygun
kiiltu rel yapllar ve kulturel yaplya bagll olarak esl elik begeni cl9ulleri geliitirilebilseydi bu geliikiler de yeeenmeyacakn.
SOOtH;; iki ayn 90ruijle (Goru\I sahiplerinin kimlikleri ve
degerlendirmeleri ilgi gekicidir.)
Garp rTlJsikisi yalmz kulaQa hitap eder. Bizimki ruha hitap ecer. Biz de sanalkar kendinden de bifi eyter katar
be steyi ~ a la tke n . Garp musikisind e buna imkan yok, c numcze ne kcyartarsa onu ~ ala rs r nr z. Sakrp carersrne. Mes ere bizde ince saz veenr. Garpta yok bu ineelik; gurutlulUdur, rehatstz edicidir orada musiki. Aman iju konser bitse
bir dersiniz... Aynl temanrn varvesycntanm carer durur
boyuna . Usandrm sili. Bizim rTlJsikide bir cesn i bir tezzet
vardlr oysa. (57)
Secj:kin 150 kiiinin huzurunda veri'e n dinlei ide Papa.
sanate tlan ayakta dakikalarea alklijladl.
•... Bu akpm icra enigini z guzel mUzikten duydugum
zevki size itade elme k istiyorum. Sadeee mUzikten etkilenmedim. Ayflea metinde n, Yunus Emre'nin derin dinsel
iiirinden de yok duygulandlm. Stlnce dunyadaki tUm kultur
ve dinlerde mislikler, aYni ana temarar uzerinde dik·
kal lerini yogunlaillrmaktadrrla r. Tann'nm varhgl ve yakm·
hgl, Tannn m tii m halkrar aras lnda mevcu! olmaslnl is·
ted igi evrensel sevgi, insanm Tanrr'ya inanc., Tanrrnm
61u m ge r~eg i ni bir umil olgusuna ~ev ire n gii cu, Tannnm
bir insanl ve yuceliginin g6sle rgesi olan dua... S6ylece
tUm inanylardaki inanlar araslnda dogal bir diyalog mev·
cUltur, Su ak~am k i muZiginil in bize buyuk bir armagan ve
Hlrisliyanlar ve Muslumanlar iyin de Tanrl'ya yakla~ma­
mrzda payla:;tl glmlz hususlan hatlr lalma j lrsat, ba h~eden
bir an olm u:;l ur. Sizi muzik ya~an t l n l z yo luyla bu duygularr
yaymaya te:;vik ediyo rum. (58)
(4 Eylu! 199 1 gecesi 20.00'de Ankara Devlet Opera ve
Salesi Orkeslra ve Korosu, Hikmel !;) im~e k y6netiminde
Vatikan'da ~ C a s' e ! Gardollo Papaltk SaraYI Avlusunda" A.
Adnan Saygun'un ' Yunus Emre" oral oryosunu seslendirdi.
Su dinleti Yunus Emre'nin dogumunun 75 0. yrllm kUllama
amacryla UNESCO'nun ilan elti gi "Uluslararasr Yunus
Emre YII,· ~e fyeves i nde Qer~ e k le:;' ir ild i. l
OlpNOTl AR
(f'Dof Dr. /t)ra/llm A RMAGAIV Sana,," Dogas,
WI
Ofa)'/09 '9' S!. MaY's 1982 530
(2' 5~;:ef TANSU(; Hef ites If'n
KIl.olpiar Yay /1982
~I Anlfl
O zyapi s/. Sanal
5112
(3)
Dof Dr
Itxahlm A RMAGA N Sana""
Oo9;)SI W'
O:y"." s, $ana'
OIay,09,9'S1 Mi:ly,s 1982 5 30
(4' Em sl F'Sl;h., San a flfl Gi1'i1ks.g, OZgVf Yay &rifle 8J Sanal'"
G(l{l!''''
(51 l ondiJV Ina San 501fl0)t ... E9<"'" Mavi De/.vJk Derg'S1
A U F B F YaYln'.:m No 151 An itOJla 1965 520
(6' l ondav. fnt;j San . sanal Vi1 cWIim Mavl De, inlik DergisJ.
A .OFB,F. Yaym/an IVO. 15 f An /i.a,a 1985. 5 ,20
(7) Pro!, Dr. Ihsan TURG UT. Sanal Fe/se !esi , fZmir 199'. 5 . 113
(8) Prof Dr. Ih san TURGUT. $anal Fe /selesi Izmir 1991. 5 .121
(9) Prof, Dr. Ih,an TVRGUT. 5anal Fe/Hlesi. fzmir 1991. 5 .125
(1 0) Pro!. Dr. Ihsan TURGU T. 5anal Fel,etesi. Izmir 1991. 5 . 126
( 11) Ismail Lotli Erol. Din Jeyid f';in Not/at. Bar, Klasik Miizigi. Anka,a, Ekim 199 1. OdakOfse r. 5 .13014
( 12) Roman Ingarden. Prof Dr, Ihsan TVRGU T. Sana /m Fe/setesi.
Izmir 199 1. 5 121
( 13)~zer TAN5U(j Herkes Jpn SanaI. AIM KiIapIar. Kawn 1982.
$ 20
( 14)Ayrn Ki lap . $ .20
( 15) Aym Ki Iap, 520
(16) Aym Ki lap . 5 .57
( 17) Cern &ha,. TurkAAu, ikisinde Denemfller. 5 . 12-13
(18)~ ~,.5. 135
( 19) Ef1lJ!)tu1 SA YRAKTA R, GelfKJeilselmuZ1lo:tenmiZ ve (:ok seslitlc
p}lpnaian $ Turhan T.H IrA 'de ,;elilJi gOrUllM. KUltCir Bakanl,gl
14 14. KiJlu . Es. f 79. TUrk TarihKurumu Ba~. 5 ,95
(20 ) Dr. Ylldlray ERDEIVER, 90Il
mOztkle Endi} stTilepne ataSlndaki i.~ /<JIer. 5 Tuman TH M ge1Jff GOIllJlef.
(21) Prot, c.ngiz TAlV y Miiz/l( Top4Jm Ellfjle pm;. 5 . Turtlan
THM 'de Ysll1- G6rlJ11M KiJltlJf Ba k f414JKiiItiit E, . J 79 TTK
Bas 5 ,95
(22) Prot ClKIfliZ TANr;;. MUZIII Toplum E'kile~. 5 ,J.47
(231 CenglZ TANy , Besieaten1l'llZ1e SoyIe~ . M";yel Sanal Dergisi.
yenI(Jlzi. 69t'l M'iIfl1963 5 ,31
(24) Ytldrray ERDENER Haik WritUlfKi Iccxoif... fOIc ses . hale ge l-
$11"
...ImeJi rrtJdir?
$ Tuma n T.H.""- 'cHI felitJi gOnJ~er, KVltUt BakarJh91 14f4 KjjJliJr
esetlerll1 79, 5 .131
(25' Yllmaz OZTUNA TlJtk Muslklsi Tekntk I'ft Tam. fstanbvl
1987.k 5 ,66
(261Mullu TORUIV Gos leri. Mayts l985 $ ay'.54$.57
(2 7} MutJu TORUN Gos /eri M aY'S 1985. 5ay/54 5 .57
(28) Yllmaz OZTU NA TUrk MUSJlu , i TeJt:nik .,e Ta,ihi. Istanbul
1987.535
(29) Yllma zOZTUNA Turit MUSlklSt Teknik V" Tanhi. Is lanbtJ# 1987
(30) Y,lmazOZTUNA TuritMvSlkisi Teitnilcve TarIN. 5 .89
(3 1' Dr Ylldlr ay EROE NER yoit 5ed Muzik,.. Endus', ilepne Aras mdakj lli~itilfl'. 5 , Tuthan , 5 .98
(32) Or, Ylldlr ay EROENER Kulh; , ve M i.lZlk 5273
(33) Ingiltzl;e pop I,e haM klasik vl!'ya popUier muz ik iton seri an ·
lammda d,r.
(34) Muzlit Ansiit lopedl, i C,1I 4 s.1039
(35) Nazll" GUNG OR A' abe sk 81gi Yay. Bllgi Oiz . 67 Mart 1980
$A7
(36 ) Muzik An siklopedi si Cil/ 3 . 5 .693
(37) Nazlte GU NGO R Arabesk. FJllgl Yayl Bi lgi OiZ. 6 7 M art 19BO
5 48
(38} NaZI/e GUNGOR Aynt Kitap 5 57· 58
(39) Yllmaz OZ r UNA Bvyvk Ttir k Mu slkisIA n , . /, 5. 435-436
(40J M vzlk An sik/op edlsi C,lr 3 5 702
(4 1) Nazlre GU NGOR Arabesk algI Yayl8,19' {)iz 67 560-6 I
(4215eO'erTANSU(; HeI kes /fin s.:lfliJr Allm itlfapla' 1982. 5 6 1
(43) Veysel A R5 E VEIV M,II, FOlitlot Ens /llusu iJzetine A nka ra Ff
larmonl Temm uO' 1971 it 5 I
(44) Flltz A H A SLO GoS/e" De'g' st Ka Stm 1$18 1. 5 aY',12 530
(451 Ert;JJrrI(IfIl BERKER Turk Mu slitisi G"slefl Dergrsl M.3rJ 1982
SaY' 16 560
(46) Prof Dr. Hecati GED /KU 'Turk Halk Mu Sl'itlsinde Yen! 8K OtuflJnI$ ixeci m,?
5 , TURHA IV Tur. Ha lk Mu sJc,slflde ge1 Gotu11er Kii/t iir Bau nl,g,
1414 1KUlIrJtEHrlfKi 179 5339
(47, Nalll"GUNGO R AymK't;)p 5 151
(48JItllJZ,k An sJc/op«1t st CdtI 5 8-1
(4 9JPr()l Dr ""ca"GEDIKlI Aym YJU/ AymKl1ap 5 119
( !XJ) Bu bo',tm . Muz,it An"it loped l CtJI 4 ·Tu, luye 'de Pop.
S 104 3'1Ii'I'l di/rlenn"1'It
(51) Y~mm 'Tu,itlyftdli'- 8,] r, Mub(1' Etklsiyle Gelt1en Populer MuZl'· An s,itlopf1d,sl CIt 4 ' TlJfit,ye oe Pop· 5 l CU3kln oIu~ ·
fu'uVnu 1Wr
(53) Cengoz 5 EMERCIOGLU "TIJ/it Popu mu Ortdn.l ,. TV 7 Gl.I'I
43
D9'9'51, 1 9~ubaf '994, y ,I. t Sayl. 19
(54) Ceng'z SEMERCIOGLU. Aynl DQrW.
(55) BUflJk EL DEM fuel Eli. Rock Tarlhi GU! Malbaasl.ls lanbul
' 985, 5. 65
(26}Mullu TORUN , Gdsleri , Mayls 1985, 5ayl : 54 , 557
(2 7}Mullu TORUN , O6sleri. Mal' S 1985, 5ayl: 54,5,57
(28) YlimlU OZTUNA. Tlifk Mu sikisi. Tekflik ve Taflhi. fslanbul
1987. $ ,35
(56) M,mYfl' SanaI DMgisi Y~ DIZ;_
16. 1SOcak 19B1. 5 .•
(29) YI/maz OZTUNA TUtk Musikisi. Tekflik Vfi Ta rmi. Istanbul
(5 7) Ekfem Karadeniz ~ok 5eslwk I Tek 5 9Slllik, Gosl~ Oergisi. At a llk 1980 5 53
(58 ) Tu~ruI GOgu}' _ YVO\,I S Em rfl Or afol)'osu Paparun Huzurunda
M a v; CNrinllk Y1l3 , Sayl IS. Aguslo, Eyf lJl, 1991
KAYNA KLA R
( 1) Dof ex. Ibr ahim ARMA GAN Sanatm e>ogasl ve Ozyap' SI, Sanal
OIayl Derg,Jj. May ,s 1982, Sayta 30
(2)Sezf1f TA NSuG Her kesifon unal Alln Kitaplar Yay. 1982. s. 172
(3) £>of- Or. Ibrahim ARMAGAN Sana! DogaSI ve Qzyap'Sl. Sallal
OIaYI ~rrJislkMay's 1982 s 30
(4) Emsl Fischef, Sa'liltm G9'eklilJj)i Oz giJf Yay . &rind 81. Sana/In
(3 1) Dr. Y,ld,ray ERDENER, 90k Sesli Mjjzikle EndlJslrilepne Aras mriaki flil kiler. 5 . Tur!la n 5 .9 8
(32) Dr. YIJd,ray ERDENE R KilIliJr vtt MuZik. 5 273
(33) fngiliZCfi Pop iSfi Ha'" Kla sik "ya Pop(Jkd Muzik Konseri anlam mdadlr,
(:J4)M lizikAn sik/opedl si en 4 . S.1039
(35) Naziffi G UNGOR A rabesk BiJgi Yay. ~gi Oil 67 Mart 1980.
GOt'e~_
(37) NaztllJ GUNGOR. Arabesk BiigiYay I a lgi Oil . 67 Mart 1980.
San $dnal ~ E~fim Mol"" OemiII [)e,gisi
A U.F.B.F. Yay"'.,,- No, '51 . Ankara 1985. S 20
(6) LOftdav . Inci SIn. Sanal woe E~bn1 Molvi Oemik [)ergi,i.
(5) LOf)(/;Jv. Ind
A. U.F B F. Yay",ta n. No. l S I. Anka ra 1985. $,20
(7) Pfof. Dr. lh san TURGUT. Sanat f~'fifflJi, IzmiT 1991. s , I 13
(8) Pt of. Dr. fh~n TURGUT. 5 _tffll'flfflJi. luniT 1991. '. '21
(9) Prof. Dr, 'h~1I TURGU T. Sanat ff!ls efeSi (zmiT 199 1. s. 125
( 10J Prot Or. 'h un TURGUT. 5arJat fetH 1e,i.'zrnir 1991, s 126
{ I I} (smail Liltfi EROL DirJIvyW:i Ififl NotJar . & tl KJasik AAuz;gi. Ankara . Ek im 199 1 Oc1ak OISflt 5 , 13- 14
( 12J Roman l"9iNderJ Pro'. Dr. /It$a n TURGU T. San atm fe/sefe si
Izmir 199 1. ' . 121
( J3) 5 ,U fl r TA N500 Hetkes IpIt Sanal AJfJfI Ktt~ Ka s,m 1982
5 20
(: 4) Aym Klfap . S 20
( 15} AyruKltap.52O
( 16) AymKJt;Jp . 5 5 7
(l 1) cem BEHAR, TUrkMusikismde Denemeler. 5 12· 13
( I B) Gem BEHAR, Ayfll Ki tap. 5 f35
( f9) Ertugru l SA YRA K TA R. GfJ/fInllkslll M(jzik /tJrirniZV9 90k 5eslillk
r;a lllmaJafl. 5 lurhan T.H M , 'de f.litli Gorullf1r Kiilfiir &ka1ll lgl .
1414, K(jffij r. E, f79. Tl.Kk TI~rih Kururrru Bas lmevi, 5 ,95.
(20) Dr. YI/dlfay ERDENER , 90k 5es/i Muz lkle End ustrilelm e A r·
asmda lUIlil kil.,. 5 Turhan, T.H 101 ~e1Jtli GOriiller.
(2 1) Prof. Cengiz TAN~. Muzik Top/urn Elkilflprni 5 . Turha1l
T.H .M.'de ~1 GOr. Kuttiir Bak 1414/Kiilliir Es. 179 TTK Ba , . 595
(22 ) Prof. Ceflgiz TAN~. MUZik Toplum Elkilel im / 5 .347
(23) Ceflglz TAN~, Bestedlerimizle Soy/eli, Milliyel 5ana l Derglsi.
Yefli Oizi. 6911 M san 1983 531
(2 4) Ylldlfay ERDENER, Hal k Tiir kulerl KOlO Ifin ~ok Ses/; Hale
Ge t/rllmell mid"? S. Turhan T.H M. 'de ~elilli GdrUller Kill/ilr Bakan llgl1414 KO/liir Eser;1179. 5 13 1
(25) y ,lmaz OZTUNA. Tilr k Musikisi Teknik ve Tarihi Istanbul 1987.
$66
1987
(30) YI/ma: OZTUNA Tilrlc Musikisi Telmik ve TariN 5 ,89
547
(36) M iiZ'" AnSlic/opf1dl$J. on 3 . 5693
5 .48
(38} Naziffi GUNOOR A ra t>f1,k&1gI Yay. /BiIgt OIz. 61. 5 .57·58
(39) YlimazOZTUNA ~k TUrk Mu sikisiAn'.I. 5 .d 5-436
(40 ) Wzl/{ An slldop.osi. Ci11 3. S .702
(41)Nszlf.G ONOOR.A rabe slr&1gi Yay l&lglDiz. 67.5.60..t H
(42} & zfJf TANSU~. Herlt.~1I1fin $MIatllln KitapIar. 1982.5.61
(43J Vey,., ARSEVEN,. MIt. FoIJdcxEn sl1li lsu Qzerine A nkara Fj.
larrnorn. TfItI'lmUl 1971. S I
(44) Fitz Ali LASLO. ao,teri CJe,pfsi. IY Slm 198 1. Sayre 12. 5 . 30
(45) Ereumenf BERKER TUrk
G"" eri [)e rgi';, Mart ' 982,
say,. 16 s 6()
(46) Ptof Dr. Necali GED/KLf Turk Hal k Musiki sinde Yeni Bit au
11ImSLir.a mi? 5. Turtlan Tixk HaJkMu, ili islndtl y fil GiW1Ier Ku~
tor Ba kafl llg i . 14 141 1(rj/frjr EUJrferi 17'9. 5.339
(47} NazIIe GU NG6r. Aym Kl tap. S.15 1
(48) MuZIk A1IStk lop e<1l si en I . 5 84
(49) Prof, Dr. NfIC8/i G EOfKLI. " ym Yatl Aym Kitap. 5 . 179
(SO) BtJbOAim, MUZik AnsikJopedi Cil t.4 TLirkiyfl'dlJ PopS. 10431E1n
Mu,.,,;
derlen mi~ !It .
(5 1' Ilk Pop(jlrlr Wz ik WrQ clarak K8Ilto dU1UfliJIlJI. Bkz. Nazife
GUNG OR A rabe sk EMgiYay- 8JlgiDiz. 67. Mart 1990. 5. 48
(52) Yatlll'" ' Tilr ki",,'de Ba' , M iizi{}i El ki, iylfJ Geli~ PopijhK M i,izik · MUZik Ansi klOf*ilsi. Cil t 4 , ·Tiirk iyfi 'de Pop·. 5 .1043·ten clv1lutulmu l tur
(53) Cf11If1iz SEMER CIOOLU, ·TUrk popu mv Dediniz?· TV 7 Gun
Derg; si 19~ubat 1994. YI!.1 5ayt ,19
(54) CengiZ SEMERCfOOLU. Aym [)erg; .
(55) Bura k ELDEM luel Eli ROCk Tar/hi Gu/ M a tbaa" . fstanbul.
1985, 5. 65
(56) Mllliyet sana t Derg i$J. Yeni Olzi , 16, 15 Dca k 1981 . SA
(57) Ekrem KARA DENIZ. 90k Seslilik Gosteri Derg isi. Aral'k 1980.
5,53,
(58) Tugrul G06 0~. Yunvs Emre Ora loryosu Papan", Huzuronda
Malli Der inllk . YI13 SaY' ,15Ag usfos EyfIJ/1991 .
•
MAVI NOTA
Muzik ve Sanat Dergisl
Ko~ ullarl
: Yllhk : 400.000 TL
: 6 Ayhk: 200.000 TL
VUr1dl$l Abone :SO DM.
V az l~ma Adresi : P. K. 205 - 61004 - TRABZON
Eden
: 35.000 TL (KDV dahil)
Telefax
: (462) 224 26 30
Abone
..,',. Izmir Temsilcisi
I Jstanbul Temsilcisl : Osma n Razl AKSU
",:1
Tel.: (2 1 ~) 288 16 80
: Melih GULER
OIZGI; EFOR Maaa OstO YaYlnclllk & OrganiZasyon
T.L: (462)326 U 26 Fa.: (462) 322 2996· m ASZON
Sahibi
Genel YaYln Yonelmeni
Vazl l ~le ri Vonelmeni
Kapak • ~ Duzenleme
Dizgi
Sanal Da n l ~ ma n la rl
:
:
:
:
:
:
Sevi lay BA YlAN
M. Semih BA YLAN
Hulya OZMEN
M. ReJat SOMERK AN
Ismail FANDAKU
Ahmet OZER
Gl1ndogdu SANIMER
Abo ne eder inin. Mullt Sem ih BAY LAN adma 731986
nolu pos la~eki henblOa yatlrlkhktan so nr a. der gi
ad resine bi lgi veril mesi rica olunur.
Gondefilen OfOnktrin daktilo ~fi yazllmasl rica oIoour.
Oronktr yaymlan$ln. yaytmlanmaSln 9"ri verilmez.
e h lm V.ri: KEMA L OFSET MATBAACILIK
TfIl: (462)321 ~ 71 ·32140 24 I TRABZON