ELEKTRONİK YÖNETİŞİM

ELEKTRONİK YÖNETİŞİM
Murat YANIK
İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
İstanbul / TÜRKİYE
[email protected]
ÖZET
Gelişen yeni teknolojiler sosyal bilimlerde ve bu arada hukukta çok önemli gelişmelere
neden olmuşlardır. Özellikle elektronik teknolojisindeki gelişmeler demokrasi, devlet ve siyasal
partiler gibi değişik siyasal kurumların yapısında temel bazı değişikliklerin yapılmasını zorunlu
hale getirmiştir. Bu bağlamda gelişmiş teknoloji kullanılarak doğrudan demokrasinin hayal ve
ideal bir yöntem olmaktan çıkarılacağı ileri sürülmektedir. Elbette bütün bu gelişmeler ve iddialar
birçok siyasal kurum ve kavramın yeniden değerlendirilmesini gerektirmektedir.
Anahtar Kelimeler: E-demokrasi, e-devlet, e- parti
ELEKTRONIC GOVERNANCE
ABSTRACT
Current developing technologies has been providing new important developments in Law
and other social sciences. Especially developments in electronical technologies require some
changes in construction of some different political institutions such as democracy, state, and
political parties. It is claimed that by using new technologies direct democracy will be settled
down and won’t be a dream and imagination any more. Of course these developments and
opinions requires reassessments of so many political institutions and concepts.
Key Words: E-democracy, e-state, e-party
A. ELEKTRONİK DEMOKRASİ
Bugün için demokrasi sözcüğüyle anlatılmak istenen şey genellikle,
temsile dayanan demokrasidir.1 Ulaşılmak istenen ideal demokratik rejim alınan
bunca mesafeye rağmen hala bir ideal olmaya devam etmektedir.2 Aynı şekilde
uzun süredir konuşulmasına rağmen parti içi demokrasi de hala ulaşılamayan
bir hedeftir.
“Elektronik Demokrasi” terimi, henüz oluşum aşamasında olan bilgi
toplumu bünyesinde, siyasal sistemlerin modernleşmesi ve demokratikleşmesi
1
2
LİJPHART, Arend, Çağdaş Demokrasiler, Çev. Ergun Özbudun-Ersin Onulduran, Yetkin
Yayınları, Ankara 1986, s. 11.
Yayla’ya göre, “temsili demokrasi daha ziyade bir mecburiyettir. Çağdaş demokrasilerde sık sık dışa
vurulan doğrudan demokrasi özlemi de, gerçekleşmekten çok özlem olarak kalacak gibidir. Ayrıca
doğrudan demokrasi, sanılanın aksine, her zaman iyi ve her halükarda temsili demokrasiden daha
üstün sonuçları olan bir model değildir”. YAYLA, Atilla, Siyaset Teorisine Giriş, Siyasal Kitabevi,
Ankara 1998, s. 185.
Journal of Qafqaz University
Spring 2002, Number 9
151
Elektronik Yönetiåim
M. Yaník
üzerinde yapılan değerlendirmelerde sihirli bir ifade olarak gündemdeki yerini
her zaman korumaktadır.3
Bununla beraber günümüzde gelişen teknolojinin demokrasiye ne yönde
açılımlar getireceği oldukça tartışmalı bir konudur.4 Özellikle gelişen teknoloji
vasıtasıyla, siyasal sistem ve demokrasinin elektronik modernizasyonu
yapılarak, daha işler bir duruma getirilebileceği5 veya mevcut sistem
geliştirilmek yerine, yeniden bir yapılanmaya gidilerek, doğrudan demokrasinin
gerçekleştirilebileceği de ileri sürülmektedir.6
Elektronik ortamın gücünün farkına ilk varan yorumcalar bu olağanüstü
aracın tüm sınırları altüst edeceğini ve bunun da korkunu bir anarşi ortamı
oluşturacağını düşünüyorlardı. Elektronik gelişmeler her ne kadar sanal bir
dünya oluşturmayı başarmış olsalar da, bu dünyaya ilişkin ilk tahminlerin
gerçekleşmediğini söyleyebiliriz.7
Son zamanlarda elektronik ortama ilişkin hukuksal düzenlemeler gittikçe
artmakla beraber, sanal dünyanın birey ve toplum üzerindeki etkisine ve sanal
dünyanın kontrol altına alınmasına ilişkin sorunlar ve çözümleri hakkında,
bugün için kesin olarak bazı tahminlerde bulunmak olanaklı değildir.8
Gerçekten bilgi çağında artık doğrudan demokrasiyi yeniden düşünmenin
zamanı gelmiştir. Demokrasinin yakın çağlarda gündeme gelmesiyle temsili
sistem9 bir zorunluluk olarak görülmüştür.10 Ancak bugünün teknolojisinin bu
3
4
5
6
7
8
9
152
Bu tartışmaların büyük çoğunluğunun teknoloji temelli olduğu ve siyasal ve kültürel alanlarda yeni
teknolojilerle birlikte ortaya çıkan değişimler ile bunlara bağlı olan ve henüz çözümlenememiş
sorunların yeterince dikkate alınmadığı göze çarpmaktadır. Teknoloji yolu ile siyasal katılımın
bireyleri tam olarak nasıl etkileyeceği ve vatandaşların bu sürece nasıl katılacağı gibi sorular hala
belirsizliğini korumaktadır. KASTENHOLZ, Hans, “E-Democracy”, E-Society Kongresi,
Teknolojik Değerlendirmeler ve Sistem Analizi Enstitüsü(ITAS), 17-19 Ekim 2001, (Çevrimiçi)
Berlin, www.abgs.gov.tr, 16. 12. 2001.
Bu bağlamda bazı yazarlar, elektronik demokrasinin, Atina Demokrasisi ve Temsili Demokrasiden
sonra üçüncü dönüşüm noktası olduğunu iddia etmektedirler. GROSSMAN, K. Lawrence, The
Electronic Republic (Reshaping Democracy in the Information Age), Viking Penguen Books, New
York 1995, s. 46.; Ancak Akgül’e göre, dünyada şu andaki eğilim temsili demokrasiden katılımcı
demokrasiye geçmeye yöneliktir. Bu bağlamda doğrudan demokrasi için henüz teknik, ekonomik ve
kültürel altyapı yeterli değildir. AKGÜL, Mustafa, “İnternet Notları: İnternet, Demokrasi ve
Türkiye”, http://siyaset.bilkent.edu.tr/kamunet/oncesi/cbt-not3.html, 18. 12. 2001.
Bu yönde görüşler hakkında daha fazla bilgi için özellikle “Yeni Teknolojiler ve Demokrasi”
başlıklı dördüncü bölüme bkz. ŞAHİN, Haluk, Yeni İletişim Ortamı, Demokrasi ve Basın
Özgürlüğü, Basın Konseyi Bilimsel Araştırması, İstanbul 1991, s. 38-52.
VERGİN, Nur, “Yeni Siyaset ve Siyasi Partiler”, Türkiye Günlüğü, S. 27, 1994, s. 71.
İnternet rejiminin sınırlarını ayrıntılı olarak çizmeye çalışan topografik bir inceleme için bkz:
WALL, S. David, “İnternet Rejimi ve Düzenleme Sorunu”, Çev. Hasan Sınar, Adalet Yüksek
Okulu 20. Yıl Armağanı, İstanbul 2001, s. 201-216.
Örneğin 1996 yılında ABD’de kabul edilen İletişim Ahlakı Yasası (Communications Decency Act)
bu konuda yeni bir düzenlemedir. Bunun yanında Amerika’da elektronik güvenliği sağlamak için,
elektronik güvenlik hizmeti veren bilgisavaş (infowar) birimleri kurulmuştur. İbid., s. 214.
Eğer iyi işletilebilirse doğrudan demokrasi, insanlığı birbirinden ayıran en eski ve en derin
ayrımlardan birini, yönetenler - yönetilenler ayrımını ortadan kaldırabilir. BEEDHAM, Brian,
Yazarın The Economist Dergisinde yayınlanan demokrasi isimli makalesinin Türkçe özeti için bkz:
(Çevrimiçi) http://www.milliyet.com.tr/1997/01/01/entel/survey.html, 19. 12. 2001.; Aslında
insanoğlu uzun bir savaşım sonunda mutlakiyet yönetimlerinden elde ettiği siyasal özgürlüğünü bazı
zorunluluklardan dolayı temsilcilerine devretmiştir. Çağımızda teknoloji sayesinde elektronik
Journal of Qafqaz University
Spring 2002, Number 9
M. Yaník
Elektronik Yönetiåim
zorunluluğu veya gerekliliği ortadan kaldırması mümkündür.11 Holden’in de
belirttiği gibi demokrasi sözlüğündeki en sorunlu kavramlardan biri olan
temsil12, hiçbir şekilde özgürlükle bağdaşmaz; zira siyasal iradeyi başkasına
havale eder ve dolayısı ile onu yabancılaştırır. Bunun sonucunda da özgürlük ve
özerklik ortadan kalkar.13
Bunun için en başta temsil unsurunun gerekçelerinden sayılan kalabalık
insan topluluklarının siyasal katılım sorunu çözülmelidir. Temsil sistemi
mecburi bir yöntem olarak ileri sürülürken; doğrudan demokrasinin ancak çok
az nüfusa sahip küçük yerleşim birimlerinde uygulanabileceği söyleniyordu. Bu
temel engel bugünün teknolojisi ile aşılabilecek niteliktedir. Eskiden doğrudan
demokrasinin uygulandığı ülkelerde insanlar şehrin meydanında toplanıp siyasal
kararlar alıyorlardı. Çağımızda aynı eylem aynı içerikle fakat teknolojik
mekanlarda gerçekleşebilir.
Yurttaşlar elektronik iletişim ağıyla kamusal konular ve politikalar
hakkında bilgi alabilir, elektronik ortamda biraraya gelerek kendilerini ve
toplumu ilgilendiren konuları özgürce tartışıp uzlaşmaya çalışabilir, yine bu
ortamda bütün seçimler için oylarını kullanabilir ve sürekli siyasal katılımda
bulunabilirler.
Demokratik katılımın elektronik sistemler aracılığı ile sağlanması,
günümüzde doğrudan demokrasinin önündeki zaman, mekan ve benzeri
engelleri ortadan kaldıracak ve demokratik katılımın maliyetini düşürecektir. Bu
nedenle alt gelir seviyesine sahip yurttaşların siyasal katılımı artacak ve paranın
siyaset üzerindeki etkisi ortadan kalkacaktır.14
Bu sistem borsalarda kullanılan bilgisayar sisteminden yararlanılarak da
uygulamaya konabilir. Yurttaşlar, tıpkı evlerindeki bilgisayardan borsadaki
10
11
12
13
14
demokrasi gerçekleştirilebilirse siyasal partiler ortadan kalkabilir. Çünkü elektronik demokrasi
sisteminde halka aracılık edecek bir temsilciye veya kuruma gerek kalmayacaktır. Bir dönem
demokrasiye hizmet etmiş olan siyasal partilerin 3. bin yılda fonksiyonlarını tamamlamış olduklarını
ve giderek gereksiz hale geleceklerini söyleyebiliriz. Dünyada ve ülkemizde son zamanlarda yapılan
seçimlerde katılımın düşük olmasını ve yapılan seçim anketlerinde kararsızların oranının oldukça
yüksek düzeyde olmasını sadece mevcut sisteme ve mevcut partilere bir tepki olarak anlamamak
gerekir.
Bu bağlamda, Lawrance kızgınlıkla şu soruyu sormaktadır; “beni kim temsil edebilir? Ben kendim!
Herhangi bir insanın beni temsil ettiğini düşünemem bile”. ARBLASTER, Anthony, Demokrasi,
Doruk Yayınları, Çev. Nilüfer Yılmaz, Ankara 1999, s. 122.
NAİSBİTT, John-ABURDENE, Patricia, Megatrends 2000, Avon Books, New York 1990, s. 175.
YAYLA, Siyaset, s. 185.
Rousseau’nun uyarmış olduğu gibi, “bir halk temsil edilmesine izin verir vermez özgürlüğünü
yitirir”. Aynı şekilde Robert Michels de temsil sisteminin mantıksal imkansızlığı üzerinde durarak,
“insanların iradesi, hatta tek bir insanın iradesi bile başkasına devredilebilir olmadığı için,
profesyonel liderliğin ilk ortaya çıkışı sonun başlangıcına işaret eder” demektedir. BARBER,
Benjamin, Güçlü Demokrasi, Çev. Mehmet Beşikçi, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 1995, s. 190.
Elektronik teknolojisi sayesinde milyonlarca insan mesafe ve mekan sorunu olmadan elektronik
ortamda toplanabilecekler, oy kullanabilecekler ve seçimlerin sonucu birkaç dakikada
açıklanabilecektir. AKBULUT, Olgun, “Doğrudan Demokrasi”, (Basılmamış Yüksek Lisans
Tezi), İstanbul 2001, s. 66.; Dünya üzerinde, Nova Scotia-Kanada, Oregon, Texas - ABD, v.b. pek
çok yerde telefon, mektup, e-posta ile çeşitli boyutlarda oylama, eğilim belirleme deneyleri
yapılmaktadır. AKGÜL, s. 1.
Journal of Qafqaz University
Spring 2002, Number 9
153
Elektronik Yönetiåim
M. Yaník
bilgilere ulaşıyor gibi kamusal konularda bilgi alacaklar, borsa uzmanlarının
görüşlerine başvurduğu gibi uygulanacak politika hakkında uzman görüşlerini
dinleyebilecek ve hisse senedi alıp satar gibi oyunu kullanabilecektir.15
Bu bilgiler ışığında elektronik demokrasiyi “ideal demokrasinin teknoloji
aracılığı ile gerçekleştirilmesi” olarak tanımlayabiliriz.
Bununla beraber belirtmeliyiz ki elektronik demokrasi diye adlandırdığımız bu sistemin uygulamada kendine göre sorunları ortaya çıkacaktır. Bunlar
daha çok teknolojik güvenlik ve uygulama zorluklarından kaynaklanacaktır. Bu
sistemin uygulanması için en azından her evde ulusal şebekeye bağlı bir iletişim
terminali veya belirli kamusal mekanlarda halkın serbest kullanımına sunulmuş
kamusal iletişim terminalleri bulunması zorunludur. Bunun yanında yurttaşların
elektronik bilgi ve kültürlerinin artırılması ve öngörülen sistemin işleyişi
hakkında yeterli eğitime sahip olması gerekmektedir.
Bu konuda önemli bir sorun da elektronik demokraside güvenliğin nasıl
sağlanacağıdır. Aslında bu sorun hukuksal olmaktan çok teknik bir sorundur.
Teknoloji konusunda en ileri düzeyde olan ülkeler ve kurumların bile elektronik
güvenliklerini tam olarak koruyamadığı bir ortamda, elektronik demokrasinin
sağlıklı bir şekilde işlemesi sorun olabilecektir.
Elektronik demokrasinin öngörülebilen temel sorunlarından biri de bu
sistemde tartışma düzlemini kimin oluşturacağı veya çözülmesi gereken soru ve
sorunların tanımının kim tarafından yapılacağıdır?
Elektronik demokrasi sistemi nedeniyle sosyal ilişkiler değişikliğe
uğrayarak atomist bir toplum yapısı oluşabilir. Partilerden ve diğer sosyal grup
ve ilişkilerden bağını kopararak doğrudan karar alıcılarla dikey iletişim bağına
girecek olan bireyler, mevcut yatay iletişim bağından kopabilecektir.
Ancak burada temel sorun doğrudan demokrasinin istenen bir şey olup
olmadığıdır. Zira modern teknolojik olanaklar olmadan önce de doğrudan
demokrasi mevcut uygulamadan daha yaygın olarak uygulanabilirdi.16 Elbette
bugün teknoloji çok daha ilerlemiştir; fakat televizyon veya telefon da doğrudan
demokrasinin uygulanmasını kolaylaştırabilirdi. Ama bunlardan çok fazla
yararlanma gereği duyulmamıştır. Bu da iktidar ve yetkiyi elinde oligarşik
egemenlerin doğrudan demokrasiyi istemedikleri ve bu yöndeki girişimleri
engellediklerini göstermektedir.
Fakat bütün bu zorluklar ve sorunlar, doğrudan demokrasiyi
gerçekleştirebilmek için aşılabilecek niteliktedir. Gerekli teknik ve hukuksal
düzenlemeler yapıldıktan sonra elektronik demokrasi gerçekleştirilebilecektir.
15
16
154
GROSSMAN, s. 24.
ARBLASTER, s. 126.; Örneğin evinde oturan yurttaşlar kamusal politika tartışmalarını
televizyondan izleyerek, telefonla tartışmaya aktif olarak katılabilir ve böylece doğrudan demokrasi
gerçekleştirilmeye çalışılabilirdi. AKBULUT, s. 65.; Chomsky’ye göre, erki ellerinde
bulunduranlar, demokrasiyi kendi erklerini meşrulaştırma ve halkı statik bir yapı içinde karar
süreçlerinin dışında tutmanın bir aracı olarak kullanmaktadırlar. TUNCAY, Suavi, Parti İçi
Demokrasi ve Türkiye, Gündoğan Yayınları, Ankara 1996, s. 48.
Journal of Qafqaz University
Spring 2002, Number 9
M. Yaník
Elektronik Yönetiåim
B. ELEKTRONİK DEVLET
Elbette günümüz teknolojisinden sadece siyasal sistem ve demokrasi
etkilenmeyecektir. Bunun yanında devlet de eğitimden adalete kadar hemen her
sahada “e-devlet” olmaya çalışacaktır.17
Elektronik devlet, “bütün kamu hizmetlerinin elektronik ortamda
sunulduğu devlet sistemi”dir. Bu sistem sayesinde yurttaşlar kamu
hizmetlerinden bürokrasi ve kırtasiyeciliğe takılmadan kolay ve ucuz bir şekilde
yararlanabileceklerdir.
Ülkemizde bu konuda yeni yeni gelişmeler olsa da bazı ülkelerde bu
sistemin bir süredir uygulanmaya başladığını söyleyebiliriz.18 Bununla beraber
bugüne kadar görülen elektronik devlet uygulamaları daha çok yerel düzeydedir.19
Henüz ulusal düzlemde tam olarak elektronik devlet uygulamasına geçilmemiştir.
Ancak yerel düzeyde edinilen elektronik devlet tecrübesi kolaylıkla ulusal
düzleme yansıtılabilecektir.
Başta Singapur olmak üzere İngiltere, ABD, Avrupa Birliği üye ülkeleri ve
çoğu Güney Asya ülkeleri e-devlet yapılanmasında büyük yol almışlar ve
önümüzdeki bir kaç yıl içinde tamamen e-devlet sistemine geçiş yapmayı
planlamaktadırlar.20
Sağlam ve güvenilir bir e-devletin oluşturulabilmesi için, sürekli gelişmeyi
esas alan katılımcı bir organizasyon ile hukuki altyapısı tamamlanmış, yazılım,
donanım ve bilgi standardı sağlanmış, ileri boyutta tek bir portal üzerinden bilgi
sunabilen bir yapılanma gerekmektedir.21
Bu sistem sayesinde isteyen herkesin dünyanın her yerinden "7 gün 24
saat" bilgiye ulaşımının sağlanması, "şeffaf devlet" anlayışını beraberinde
getirecek ve devlet-vatandaş ilişkilerini farklı bir düzeye taşıyarak "halk için var
olan devlet" kavramının güçlenmesini sağlayacaktır.22
17
18
19
20
21
22
Avrupa Komisyonu tarafından yapılan çalışmalarda elektronik devlet terimi beş kriter ile
açıklanmaktadır: “açıklık, katılım, sorumluluk/hesap verebilirlik, etkinlik, tutarlılık”. Bu
çalışmalarda, sıralanan bu kriterler, “iyi yönetimin ilkeleri” olarak tanımlanmış ve yerel, bölgesel,
ulusal, global gibi idarenin her kademesinde uygulanmasının gerektiği belirtilmiştir. MARCHI, B.
De, “E-Governance”, E-Society Kongresi, Teknolojik Değerlendirmeler ve Sistem Analizi
Enstitüsü (ITAS), (Çevrimiçi) 17-19 Ekim 2001, Berlin, www.abgs.gov.tr, 16. 12 2001.
Örneğin Kaliforniya’da kurulan “demokrasi ağı” ile halk, elektronik vasıtalarla siyasal katılımı
gerçekleştirmektedir. Yurttaşlar her türlü konuda bilgi alabilmekte ve sorunları elektronik toplantı
odalarında (electronic town meetings) tartışabilmektedir. Ayrıca Kaliforniya’da yönetim birimleri
yurttaşların taleplerine 24 saat içinde cevap vermek zorundadır. GROSSMAN, s. 213-214.
Amsterdam, Bologna, Berlin gibi dünyanın bir çok büyük kentinde yerel düzeyde elektronik
demokrasi uygulanmaya çalışılmaktadır. AKBULUT, s. 69.; Aynı şekilde T. C. Başbakanlık İdareyi
Geliştirme Başkanlığı da benzer bir çalışma içindedir. Bu konuda daha geniş bilgi için bkz:
BANGER, Gürol, “e-Türkiye”, (Çevrimiçi) www.bybs.gov.tr, 19. 12. 2001.
ÇETİN, Hüseyin, - AYDOĞAN, Okan, - ERTUĞRUL, Zerrin, “E-Türkiye Durum Analizi ve
Çözüm Önerileri, (Çevrimiçi) http:/ inet-tr.org.tr/inetconf7/eposter/aydogan.html, 28. 12 2001.
İbid.
ÖZALP, Selin, “Washington’daki Türk Girişimcilerden E-Devlet”, 19. 12. 2001, (Çevrimiçi)
http://turk.internet.com/haber/yazigoster.php3?yaziid=3279, 24. 12. 2001.; Elektronik ortamdaki insan
merkezli yapının devlete de sirayet edeceğini savunan Willis, vatandaş odaklı hizmetlerin e-devletin en
büyük özelliklerinden biri olduğunu belirterek, yeni yapılanmanın, tarihten gelen geleneksel yönetim
Journal of Qafqaz University
Spring 2002, Number 9
155
Elektronik Yönetiåim
M. Yaník
Elektronik devlet sistemi sayesinde yurttaşlar, devlete olan vergi borcunu
evinde oturarak elektronik ortamda ödeyecek, her hangi bir devlet kurumundan
alması gereken belgeyi elektronik ortamda alabilecek, kamuyla ilgili elde etmek
istediği bilgilere kolayca ulaşabilecektir. Böylece hantal devlet yapısı
küçültülecek ve etkinleştirilecektir.23 Dolayısı ile bugün mevcut olan kamu
kurumlarının bir kısmına gerek kalmayacaktır.
Yönetsel etkinliğin ve kamu hizmetinin kalitesinin artırılmasına katkısının
yanında, elektronik devlet uygulamada, yasal düzenlemelerin yapılması, kişisel
bilgilerin korunması, güvenlik, elektronik imza altyapısı sağlanması, idari sürecin
yeniden örgütlenmesi ve evrensel hizmetlere erişim gibi önemli sorunlar ortaya
çıkarabilecektir.24
Ayrıca elektronik devlet uygulamasının; yönetimde şeffaflığı sağlayarak,
yönetim ve vatandaşlar arasında bilgi akışını hızlandırarak ve vatandaşların daha
etkin bir biçimde hükümet kurumlarını gözlemlemelerini sağlayarak kaçınılmaz
bir biçimde elektronik demokrasinin yolunu açacağı yönündeki inanış her zaman
gerçeği yansıtmamaktadır. Elektronik devlet uygulaması aynı zamanda,
demokratik olmayan rejim ve değerlerin de yüceltilmesi için kullanılabilecek bir
faktördür. Ulusal ve uluslararası alanda elektronik devletin gelişmesi ve
uygulanmasında gerekli çalışmalar, bu risk göz ardı edilmeden yapılmalıdır.25
Son olarak belirtmeliyiz ki dünyada gerek elektronik demokrasi gerekse
elektronik devlet konusunda çok önemli gelişmeler ve ilerlemeler olurken bu
konuda ülkemiz oldukça geri kalmış durumdadır.26 Bu durumun en temel
23
24
25
26
anlayışı yerine, ihtiyaçlara bağlı bir anlayışın devlet kurumlarında yaygınlaşacağını ileri sürmektedir.
Simon Willis’in TÜSİAD’ın düzenlediği “Bilişimde Uluslararası İşbirliği Forumu” Bilişim Zirvesi
kapsamında 7 Eylül 2001’de İstanbul’da e-devlet’in tartışıldığı forumdaki konuşması için bkz: (Çevrimiçi)
www.activefinans.com/activeline/sayi19/bilisim_e_devlet, 11. 12. 2001.
Ülkemizde bugünlerde devletin küçülmesi konusu güncelliğini korumaktadır. Bu konu özellikle
Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik krizden çıkabilmesi ve bütçe açıklarının kapanması açısından
önem taşımaktadır. Devlet küçülmeli; ama amacı doğru ortaya koyarak, buna uygun bir model
seçilmelidir. Zira son zamanlarda hükümetten gelen açıklamalarda amacın sadece tasarruf olduğu
anlaşılıyor. Bu doğrultuda emeklilik özendirilerek personel sayısının azaltılması, bazı ara birimlerin
kaldırılması, bazılarının birleştirilmesi gibi önlemlerin yürürlüğe konulacağı söylenmektedir. Bu önlemler
kısa bir süre içinde yararlı olabilir. Ama uzun bir süreçte amaca uygun sonuçlar doğurmayabilir. Aslında
amaç devletin daha etkin, verimli çalışan bir yapıya kavuşturulması olmalıdır. Böyle bir çalışma
başarılabilirse, devlet küçük, fakat çevik ve daha etkin bir yapıya kavuşabilir ve işlevlerini daha hızlı
yerine getirebilir, hizmetlerinde verimliliği sağlayabilir. Bu çalışma zor, uzun süreli ve köklü değişiklikler
isteyen bir süreçtir. ÜNEY, Tuncer, 28. 11. 2001, (Çevrimiçi) www.turk.internet.com/haber/yazi, 26. 12.
2001.; Türkiye’de e-devlet çalışmalarının beraberinde gelen sorunlar için bkz: ÇETİN, Hüseyin, AYDOĞAN, Okan, - ERTUĞRUL, Zerrin, “E-Türkiye Durum Analizi ve Çözüm Önerileri”, (Çevrimiçi)
http:/inet-tr.org.tr/inetconf7/eposter/aydogan.html, 28. 12. 2001.
AİCHHOLZER, Georg, “E-Government”, E-Society Kongresi, Teknolojik değerlendirmeler ve Sistem
Analizi Enstitüsü (ITAS), 17-19 Ekim 2001, (Çevrimiçi) Berlin, www.abgs.gov.tr, 16. 12. 2001.
İbid.
Taylor Nelson Sofres tarafından 27 ülkede gerçekleştirilen e-devlet araştırmasına göre, Türkiye internet
üzerinden kamusal hizmetlerin kullanımında %3 ile Endonezya ve Rusya ile birlikte sonuncu sırada yer
alıyor. Araştırmaya alınan ülkeler genelinde yetişkin nüfusun % 26’sı İnternet üzerinden kamusal
hizmetlerden faydalanırken, Türkiye’de nüfusun % 3’ü bilgi almak veya kamusal hizmetlerden
yararlanmak amacıyla İnternet üzerinden devlete ait kamusal siteleri ziyaret etmektedir. (Çevrimiçi)
http://www.ntvmsnbc.com/news/117335.asp?cp1=1, 11. 11. 2001.; Bununla beraber Başbakanlık
Yönetim Bilişim Sistemi Merkezi (BYBS), e-devlet projesi kapsamında çalışmalara www.bybs.gov.tr
156
Journal of Qafqaz University
Spring 2002, Number 9
M. Yaník
Elektronik Yönetiåim
nedeni bilgisayar kullanımında ve internet erişiminde ucuzluğun ve yaygınlığın
sağlanamamasıdır. Ayrıca eğitim ve bilgi eksikliği de önemli bir faktördür.
C. ELEKTRONİK SİYASAL PARTİ
Demokrasinin en temel kurumlarından olan siyasi partiler, henüz çok yavaş
bir şekilde, belki de sadece prestij amaçlı olarak İnternet’te yer almaktadırlar ve
teknolojiyi kullanmaktadırlar. Yaptıkları sadece statik web sitelerinde güncelliği
çoktan kaybolmuş olan partilerine ait bazı bilgileri vermektir. Oysa demokrasi en
önemli bir kurumu siyasal partiler; çağımızın son teknolojisinden ve İnternet’ten
daha fazla yararlanmanın yollarını bulmalılardır.27
Siyasal Partiler Hukuku’ndaki yeni gelişmelerle beraber, demokrasi için
önerdiğimiz elektronik demokrasi teorisi, uluslararası partilerin kurulması ve parti
içi demokrasinin gerçekleştirilmesi için bir araç olarak kullanılabilecektir. Her
parti bütün çalışma ve kayıtlarını kendi içinde kuracağı merkezi bir bilgisayar
ağıyla üyelerine sunabilir ve parti içi seçimler ve alınacak kararlar yine bu
merkezi ağ sayesinde kolayca gerçekleştirilebilir. Böylece partilerin kaderine
hakim olan oligarşik eğilimler aşılabilecektir.
Bunun yanında siyasal partiler, interneti kullanarak üyelerle parti
yöneticileri arasında, parti merkezi ile taşra teşkilatları arasında hızlı bir iletişim
ağı kurabilirler. Bu sayede parti içi mobilizasyon daha rahat gerçekleşir.
Her ne kadar demokrasi düşüncesindeki yeni yaklaşımlar sonucunda
siyasal partilerin ortadan kalkacağını öngörenler varsa da, bu teori sosyolojik
doğal yasalara aykırıdır. Yaşayan bütün toplumlarda farklı fikirlerin ve grupların
örgütlenmesi sosyal bir realitedir. Bu nedenle demokrasinin yeni çağında partiler
bir kısım değişikliklere uğrasalar bile varlıklarını devam ettireceklerdir.
Elektronik ortamda gerçekleşecek demokrasinin partileri de elektronik
olacaktır. Bu durum günümüz Siyasal Partiler Hukuku’nda ve partilerin yapı ve
örgütlenmesinde büyük değişikliklere neden olacaktır. Bugün için partiler
elektronik ortamı sadece propaganda ve reklam amacıyla kullanmaktadırlar.
Ancak elektronik demokraside partiler yeniden yapılanarak kendilerini elektronik
ortama uyumlu hale getireceklerdir. Elbette bu uyum sürecinde başarısız olan
partilerin yerini yeni kurulan partiler alacaktır.
Belirtmek gerekir ki, elektronik partilerin parti içi demokrasiyi gerçekleştirme olanakları günümüz partilerine göre çok fazla olacaktır. Bununla beraber bu
yeni teknolojik olanaklar Hitler’den daha kötü diktatörlerin çıkması için de uygun
27
sitesinde başlamıştır. Bu site ile vatandaşlar, e-devlet projesinde hedeflendiği gibi devlet dairelerine
gitmeden istedikleri birçok bilgiye ulaşabiliyorlar. Bu sitede şu bölümler yer alıyor: Projeler, Hizmetler,
Yayınlar, Programlar, Diğer Kurumlar ana başlıkları altında, Bilgi Formları, Atama İşlemleri, Devlet
Teşkilatı Veritabanı, Kamu İnsan Kaynakları, Vatandaşlar İçin Rehber Sayfaları, Trafik Cezaları, Önemli
Telefonlar, Sakıncalı Siteler, Posta Kodları, Genelge Bilgi Sistemi, Ankara ve İstanbul Kent Rehberleri,
Kamuya Erişim, Ulusal Bilgi Sistemi Kitabı, Ulusal Bilgi Sistemi, Mal Bildirimi Programı, Personel Bilgi
Programı, Tapu Kadastro İşlem Rehberi, Kimlik Numarası Uygulaması ve Ulusal Program gibi alt linkler
bulunuyor.
GÜNAL, Burak, “Siyasi Partilerin İnternetleşmesi”, (Çevrimiçi) http://inet-tr.org.tr/inetconf5 /bildiri,
17. 11. 2001.
Journal of Qafqaz University
Spring 2002, Number 9
157
Elektronik Yönetiåim
M. Yaník
bir ortamdır. Zira Microsoft örneğinde görüldüğü gibi, yaşadığımız bilgi çağında,
teknolojiyi ve bilgiyi tekeline alacak bir kurum tüm dengeleri alt üst edebilecektir.
Bütün bu nedenlerden dolayı eğer gerçekten çoğulcu doğrudan demokrasi
gerçekleştirilmek isteniyorsa, bir an önce bunun alt yapısı hazırlanmalı, yeni
teknolojik ortam demokratik kontrol altına alınmalı ve gereken hukuksal
düzenlemeler yapılmalıdır.
KAYNAKÇA
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
AICHHOLZER, Georg: “E-Government”, E-Society Kongresi, Teknolojik Değerlendirmeler ve Sistem Analizi Enstitüsü (ITAS), 17-19 Ekim 2001, (Çevrimiçi) Berlin,
www.abgs.gov.tr, 16. 12. 2001.
AKBULUT, Olgun: “Doğrudan Demokrasi”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul
2001.
AKGÜL, Mustafa: “İnternet Notları: İnternet, Demokrasi ve Türkiye”,
http://siyaset.bilkent.edu.tr/kamunet/oncesi/cbt-not3.html, 18. 12. 2001.
ARBLASTER, Anthony: Demokrasi, Doruk Yayınları, Çev. Nilüfer Yılmaz, Ankara 1999.
BANGER, Gürol: “e-Türkiye”, (Çevrimiçi) www.bybs.gov.tr, 19.12.2001,s.1-10.
BARBER, Benjamin: Güçlü Demokrasi, Çev. Mehmet Beşikçi, Ayrıntı Yayınları, İstanbul
1995.
ÇETİN, Hüseyin – Okan, AYDOĞAN, - Zerrin ERTUĞRUL: “E-Türkiye Durum Analizi
ve Çözüm Önerileri, (Çevrimiçi) http:/ inet-tr.org.tr/inetconf7/eposter/aydogan.html, 28.
12. 2001.
GROSSMAN, Lawrence: The Electronic Republic (Reshaping Democracy in the
İnformation Age), Viking Penguen Books, New York 1995.
GÜNAL, Burak: “Siyasi Partilerin İnternetleşmesi”,(Çevrimiçi) http://inet-tr.org.tr/
inetconf5/bildiri, 17 11 2001.
KASTENHOLZ, Hans: “E-Democracy”, E-Society Kongresi, Teknolojik değerlendirmeler
ve Sistem Analizi Enstitüsü(ITAS), 17-19 Ekim 2001, (Çevrimiçi) Berlin, www.abgs.gov.tr,
16. 12. 2001.
LIJPHART, Arend: Çağdaş Demokrasiler, Çev. Ergun Özbudun-Ersin Onulduran, Yetkin
Yayınları, Ankara 1986.
MARCHI, B. De: “E-Governance”, E-Society Kongresi, Teknolojik değerlendirmeler ve
Sistem Analizi Enstitüsü (ITAS), (Çevrimiçi) 17-19 Ekim 2001, Berlin, www.abgs.gov.tr,
16. 12 2001.
NAISBITT, John-ABURDENE, Patricia: Megatrends 2000, Avon Books, New York 1990.
ÖZALP, Selin: “Washington’daki Türk Girişimcilerden E-Devlet”, 19. 12. 2001,
(Çevrimiçi) http://turk.internet.com/haber/yazigoster.php3?yaziid=3279, 24. 12. 2001.
ŞAHİN, Haluk: Yeni İletişim Ortamı, Demokrasi ve Basın Özgürlüğü, Basın Konseyi
Bilimsel Araştırması, İstanbul 1991.
TUNCAY, Suavi: Parti İçi Demokrasi ve Türkiye, Gündoğan Yayınları, Ankara 1996.
WALL, S. David: “İnternet Rejimi ve Düzenleme Sorunu”, Çev. Hasan Sınar, Adalet
Yüksek Okulu 20. Yıl Armağanı, İstanbul 2001, s. 201-216.
VERGİN, Nur: “Yeni Siyaset ve Siyasi Partiler”, Türkiye Günlüğü, S. 27, 1994, s. 70-74.
− YAYLA, Atilla: Siyaset Teorisine Giriş, Siyasal Kitapevi, Ankara 1998.
158
Journal of Qafqaz University
Spring 2002, Number 9