İş yerlerinde Stres ve yol açtığı meslek hastalıkları / İbrahim Akkurt

İş yerlerinde Stres ve yol
açtığı meslek hastalıkları /
İbrahim Akkurt
Uluslararası
Çalışma
Örgütü
(ILO)
2003’den
itibaren
işçi/çalışan sağlığı ve güvenliği günü olarak ilan etti.
28
Nisan’ı
Her yıl bu günde
önemli bir konuyu uluslararası toplumun gündemine getirmeye başladı.
için ana tema1 olarak iş yerlerinde stres’i gündeme aldı.
dünya
ILO 2016
Hazırladığı bildiride
iş yerlerinde stresin genel tanımlamasını da yapan ILO değişik ülkelerde ve
bölgelerde yapılan çalışmalarda işe bağlı stres ve neden olduğu hastalıkların
giderek arttığını bildirdi.
Örneğin Avrupa ülkelerinde en az 40 milyon
çalışanın iş yerindeki stres ve buna bağlı hastalıklarla mücadele ettiğini
vurgulandı.
Çalışanlar arasında işe gelememe nedenlerinin 5-6. sırasını stres
ve ilişkili hastalıkların oluşturduğu belirtilen bildiride, ABD’de 2012’de
çalışanların %12-16’sının değişik derecelerde stresin yol açtığı patolojilerden
etkilendiğinin saptandığı kaydedildi.
İş yerlerindeki stresin yol açtığı hastalıklar nelerdir, ölümcül müdür?
İş
yerlerinde artan stres yükünün yol açtığı hastalıklardan en belirgin olanları
aslında toplumda da en yaygın görülen hastalıklardır.
damar
hastalıkları,
kas-iskelet
sistemi
Bunların başında kalp-
hastalıkları,
tükenme
sendromları(Karoshi), depresyon ve anksiyete, bunların yol açtığı intiharlar ön
plana çıkmaktadır.
Bunlardaki artış kişilerde ciddi davranışsal değişikliklere
yol açmakta, sağlığı tüketici alışkanlık ve bağımlılıkların artışına yol
açmaktadır.
Bu davranışsal değişiklikler toplumda alkol tüketimi ve ilaç
bağımlılığının, sigara tüketiminin artmasına neden olmaktadır.
Bunların
sonucunda bir boş vermişlik oluşmakta, kişiler sağlıksız diyetlere yönelmekte,
yetersiz fiziksel aktiviteler ve uyku sorunları oluşmaktadır.
Bu da strese
bağlı hastalıkların daha da artışına yol açmaktadır.
Çalışma yaşamında iş ve yaşam arasındaki dengenin giderek bozulması, öbür
taraftan artan işsizlik nedeniyle işini kaybetme korkusu vb faktörlerin stresi
ve
bağlı
hastalıkları
edilmiştir.
arttırıcı
unsur
olduğu
da
ILO
tarafından
ifade
Stres yoğunluğundaki artışın üretkenliğin azalmasına dolayısıyla
ekonomiye yükün artışına absentteeism (işe gelmeme), presenteeism(hasta olduğu
halde işinin başında olma durumu)’e yol açtığı bunun da işe motivasyonda azalma,
sık
bölüm
değiştirme,
performansta
düşme
şeklinde
sosyal
yaşamdaki
olumsuzluklara yansıdığı vurgulanmıştır.
Peki, işe bağlı stres ve yol açtığı hastalıklar da birer meslek hastalığı
mıdır?
Bunlar ülkelerde tek tek ve uluslararası alanda tıbbi ve yasal kayıtlara
alınmakta mıdır? Yani sorunun gerçek somut verileri görülüp bunların önlenmesine
yönelik bir düşünce/eylem var mıdır?
Evet ILO 2010 yılında stres ve bağlı
hastalıkları da “meslek hastalıkları listeleri”ne dahil etmiştir.
Strese bağlı
hastalıklar mental ve davranışsal hastalıklar (post-travmatik stres hastalığı
vb: anksiyete-depresyon, nöroz, psiko neroz, insomniya, uyku hast., alkol
bağımlılığı ?) olarak tanımladı.
hastalıkları
listesine
aldığını,
Bu gibi hastalık ve durumları meslek
bu
doğrultuda
ülkelerin
yasal
meslek
hastalıkları “liste”lerinde gerekli değişiklikleri yapmalarını 194 sayılı
tavsiye kararı ile bildirdi.
Hatta gelecekte bu doğrultuda sorunların farklı
boyutlar alabileceği düşüncesiyle ülkelere bu doğrultuda çalışma yaşamında risk
değerlendirme, sağlığın gözetimi, meslek hastalıkları izlem programlarını gözden
geçirme önerilerinde de bulunduğunu deklare etti. Birçok ülkede de bu şekilde
konu son zamanlarda ciddi olarak ele alınmaktadır.
Örneğin Avrupa Birliği
ülkelerinde stres ve bağlı hastalıkların tüm işe bağlı hastalıkların 3-4.
sırasında bulunduğu son Eurostat istatistiklerine2 de yansımıştır. Stres ve bağlı
hastalıklar “teorik olarak” bizim istatistiklere de yansımaya başladı.
ülkemizde
TÜİK’in
Ocak
2014’de
yayınladığı
rapordan,
aynen:
Şu cümle
“ülkemizde
çalışanların %20’sinde –stres, depresyon veya anksiyete sorunlarına maruz
3
kaldığı belirlenmiştir” .
Burada akla gelen soru: bu teorik saptamaların pratiğe yansıyan yönü var mıdır?
Ülkelerin kayda alınan meslek hastalıkları listelerinde stres ve bağlı
hastalıklar yer alıyor mu?
bilgileri var mıdır?
Stres ve bağlı hastalıklardan resmi ölüm kayıtları,
Tıbbi meslek hastalıkları tanı sistemi olan ülkelerde ve
bilimsel yayınlarda bu kısmen görülebiliyor.
Fakat çoğunda maalesef “meslek
hastalıkları liste sistemi”ne sıkıştırılmış meslek hastalıkları kayıt ve
bildirim sistemi olan bizim gibi ülkelerde bu konu oldukça trajikomik
durumdadır.
Örneğin ülkemizde ilk defa meslek hastalıkları resmi bildirim ve
kayıt sisteminin yapıldığı 1972’den beri (ki bizim kayıt sistemi maalesef hala
sigortacılık kolu kayıtlarıdır, önceleri SSK, şimdilerde SGK kayıtları) ben
meslek hastalıkları bildirimlerimizde tek bir stres ve bağlı hastalığı görmedim,
duymadım, bilmiyorum.
Bırakın strese bağlı hastalıkları, meslekle ilişkili tüm
hastalıklardan ölüm bizim son 2014 SGK istatistiklerinde “sıfırlandı” , yok.
Yani resmi kayıtlarımızda meslek hastalıklarından ölüm yok, çünkü böyle bir
algımız, düşüncemiz, sistemimiz yok.
değildir;
ülkelerin
Sağlık
Aslında bunu ortaya koyacak yer SGK da
Bakanlıklarıdır(SB).
SB’nın
son
ölüm
istatistiklerinde stresin de büyük etken olduğu kalp ve damar hastalıklarından
ölümler ülkemizde de tüm ölümlerin ilk
2 sırasını almaktadır.
Ancak bunların
kaçı işe bağlı, meslek hastalığı sınıflamasına girecek stres ve bunu yol açtığı
tükenmişlik sendromuna bağlı bilmiyoruz.
SGK’nın meslek hastalıkları ve ölüm
sayılarının birer sigortacılık verisi olduğu, gerçek yaşamla ilişkisi olmayan
sanal veriler olduğu artık apaçık ortadadır.
Son yıllarda İstanbul İşçi Sağlığı ve Güvenliği Meclisi (İSİG) adında bağımsız,
gönüllü bir organizasyonumuz var, iyi ki var.
İSİG meclisi iş kazaları diye
resmi literatürde geçen ölümleri haklı olarak iş cinayetleri olarak tanımlayarak
bunlardan saptanabilenleri “en az” tanımlamasıyla her ay topluma sunuyor.
Bu
konularda zerre kadar duyarlılığı olanlar için tokat gibi gelecek bu rakamlar
oldukça çarpıcıdır.
örtüşüyor.
4
İSİG’in son raporu işte ILO’nun bu yılki teması ile birebir
İş yerlerinde stresin neden olduğu, ilk vakanın 1969’da Japonya’da
tanı alması nedeniyle Karoshi hastalığı olarak isimlendirilen tükenmişlik
sendromu.
Fazla çalışma kişide dayanılmaz iş stresine yol açarak iş ortamında
ani kalp krizleri, beyin kanamaları, trombozlar ya da intiharlara yol
açmaktadır.
İSİG’in saptadığı verilere göre “ülkemizde son 40 ayda en az 392
can iş yerlerinde aniden –nedensiz ölmüştür”, yani işe bağlı stres ve bunun yol
açtığı olası Karoshi hastalığından olmuştur bu ölümler.
sunulan örnek olgu bir Anestezi doktorudur.
Raporun giriş kısmında
Bu ölümlerin hemen hepsinin de
ortak noktaları aşırı ve yoğun çalışma sonucu iş stresi, tükenmişlik sendromu ve
bunun
yol
açtığı
ani
ölümdür.
SGK’nın
2014’de
ülkemizde
işe
bağlı
hastalıklardan ölüm yok -sıfır- kaydına rağmen aynı yıl ülkemizde “en az” 121
kişinin iş yerlerinde bu nedenle öldüğünü bu rapordan görüyoruz.
Bu verilerdeki
ölümlerin nedenlerinin tam olarak ortaya konulacağı, giderek dramatikleşen
çalışma yaşamımızdaki sağlık ve güvenlik verilerindeki karanlık tablonun
aydınlanacağı günlerin uzak olmaması umuduyla stressiz bir çalışma yaşamı
dileklerim.
Prof. Dr. İbrahim AKKURT
İş ve Meslek Hastalıkları Uzmanı
1.World Day for Safety and Health at Work, 28 April 2016, Workplace stress: A
collective challenge ISBN: 978-92-2-130641-2 (print) 978-92-2-130642-9 (web
pdf) http://www.ilo.org/safework/events/safeday/lang–en/index.htm
2.Eurostat
–
http://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/5718905/KS-31-09-290-EN.PDF/88
eef9f7-c229-40de-b1cd-43126bc4a946
3.http://www.tuik.gov.tr/jsp/duyuru/upload/yayinrapor/2013_ISKAZALARI_VE_SAGL
IK_PROBLEMLERI_RAPORU.pdf
4.http://guvenlicalisma.org/index.php?option=com_content&view=article&id=174
06%3Aasiri-yogun-ve-fazla-calismak-sagliga-zararlidir-son-40-ayda-en-az-392isci-kalp-krizi-ya-da-beyin-kanamasi-gecirerek-yasamini-yitirdi-isigmeclisi&catid=58%3Agenel&Itemid=182