Unutulmuş Bir Antropolog, Doç. Dr. Armağan Saatçioğlu

Unutulmuş Bir Antropolog
Doç. Dr. Armağan Saatçioğlu
(1944-1990)1
Yavuz Unat2
Ayla Sevim Erol3
Giriş
Türkiye Cumhuriyet’inin temelinde
hiç kuşkusuz bilimin yol göstericiliği yer
almaktadır. Cumhuriyet’imizin kurucusu
Atatürk'e göre, memleketin korunması için
alınacak en önemli önlem ve hatta bir
ülkenin özgür ve bağımsız olması için
gerekenler bilim ve irfandı. Cumhuriyet'in
ilanından sonra da Atatürk, bu düşüncesini
hızla uygulamaya geçirdi; 1933 yılında
üniversite reformuyla üniversitelerde yeni
Armağan Saatçioğlu
bir yapılanmaya gitti ve yurt dışından bilim insanları getirterek
özellikle İstanbul Üniversitesi'nde görev almalarını sağladı. Diğer
taraftan Türk bilim insanlarının yurt dışında yetişmelerine olanak
tanıdı.
1
Yardımlarından dolayı Ankara Üniversitesi Antropoloji Bölümü Doktora
öğrencisi Serpil Özdemir’e, Yüksek Lisans öğrencisi Tuğçe Şener’e ve
Eskişehir Anadolu Üniversitesi Tarih Bölümü lisans öğrencilerinden Derya
Kayaturan’a teşekkürler.
2
Kastamonu Üniversitesi, Felsefe Bölümü, Prof. Dr.
3
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Antropoloji Bölümü,
Prof. Dr.
1
Atatürk’ün amacı ve hedefi, kadınların da bu ülkenin
gelişmesinde ve ilerlemesinde rol almalarını sağlamak ve onları
Türkiye Cumhuriyeti’nin temel dayanakları arasına yerleştirmekti. Bu
amaçla Türkiye Cumhuriyeti’nde kadınlara ikincil değil, birincil
görevler verilmesini sağladı. Bu hedefle yola çıkan kadınlar Atatürk’ü
haksız
çıkarmadılar,
hem
Cumhuriyet’imizin,
hem
de
Cumhuriyet’imizin temel ilkelerinin kuruluşunda aktif rol oynadılar.
Bu bilim insanlarımız içerisinde dünya bilimine katkıda bulunanlar
yetişti.
Bu çalışmada ülkemizde antropoloji biliminin gelişmesine
katkıda
bulunan
bilim
insanlarımızdan
Doç.
Dr.
Armağan
Saatçioğlu’nun hayatı ve çalışmaları değerlendirilecek ve bilime
yaptığı katkılar serimlenmeye çalışılacaktır.
Türkiye’de Antropoloji
Atatürk'ün antropoloji bilimine özel bir
sempatisi vardı. Dünyaca ünlü iki fizik antropolog
Fransız H. V. Vallois ve İsveçli Marc Sauter
Atatürk’le tanışma fırsatı bulmuşlar ve Atatürk’e
büyük
hayranlık
topraklarda
duymuşlardı.
kurulmuş
ve
Atatürk
gelişmiş
bu
olan
uygarlıkların ve toplumların ve eski Anadolu
halklarına ait iskelet kalıntılarının gün ışığına
çıkarılması için arkeoloji ve antropolojiye özel
Şevket Aziz Kansu
önem veriyordu. Bu amaçla yerli ve yabancı bilim insanlarıyla iletişim
kurmuştu. Cumhuriyet’in ilanından iki yıl sonra 1925’te Atatürk’ün
talimatıyla Türk Antropoloji Enstitüsü (Türkiye Antropoloji Tetkikat
Merkezi) kurularak başkanlığına Ord. Prof. Şevket Aziz Kansu
2
getirildi. Bu Enstitü 1929 yılına kadar Haydarpaşa Tıp Fakültesi
bünyesinde faaliyetini sürdürdü. Bu kuruluş döneminde eski Anadolu
insan toplumlarına ait ilk antropolojik araştırmalar yapılmış, örneğin
Karaca Ahmet Mezarlığı'ndan çıkarılmış olan Osmanlı dönemine ait
kafatasları üzerinde gerçekleştirilen ilk kraniyolojik incelemeler Türk
Antropoloji Mecmuası'nda yayımlanmıştır.
Antropoloji, 1930 yılından itibaren İstanbul Üniversitesi'nin
eğitim ve öğretim programlarında resmen yer aldı ve genç bilim
insanları bu alanda çalışmak üzere yurtdışına gönderildi. 1927 yılında
Ord. Prof. Dr. Şevket Aziz Kansu, Paris’e giderek Prof. Dr. George
Papillaut'nun yanında doktora çalışmalarına başladı ve Yeni
Kaledonyalıların alt çenelerini konu alan bir tez hazırladı. 1929
yılında da yurda döndü.
1933 yılında Türk Antropoloji Enstitüsü, Tıp Fakültesi
bünyesinden ayrılarak Atatürk'ün isteğiyle İstanbul Üniversitesi Fen
Fakültesi'ne taşındı. 1935 yılında Ankara'da Dil ve Tarih Coğrafya
Fakültesi kurulduğu zaman Kansu, tüm koleksiyon ve araştırma
ekibiyle Atatürk'ün önerisi üzerine Ankara'ya taşındı.
1934 yılında Ord. Prof. Dr. Muzaffer Süleyman Şenyürek de
Fizik antropoloji alanında çalışmak üzere Harvard Üniversitesi'ne
Prof. Dr. E. Hutton’ın yanına, 1935 yılında da Seniha Tunakan
Berlin'de Kaiser Wilhelm Institüts für Anthropologie'ye Prof. Dr.
Eugene Fischer'in yanına doktora yapmak üzere gönderildi. Tunakan,
dönüşünde Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde göreve başladı. 19361938 yılları arasında da Afet İnan bir araştırma için Cenevre (İsviçre)
Üniversitesi'ne Prof. Dr. Eugene Pittard'ın yanında çalışmak üzere
bizzat Atatürk'ün isteği üzerine gönderildi. Pittard da, tıpkı Vallois
3
gibi
Cumhuriyet'in
ilk
yıllarında
İstanbul'a gelip Atatürk ile sohbet etme
fırsatı
bulan
bilim
insanlarındandı
(Özbek, 1998, s. 105-107).
Antropoloji biliminin ülkemizde
gelişimini başlatan ve ihtisas alanları
doğrudan Antropoloji olan üç önemli
kişinin adı geçmektedir: Ord. Prof. Dr.
Şevket Aziz Kansu (1903-1983), Ord.
Nermin Erdentuğ
Prof. Dr. Muzaffer Şenyürek (19151961) ve Prof. Dr. Nermin Erdentuğ (1917-2000). Kansu yaptığı
çalışma ve araştırmalarla ülkemizde antropolojinin temelini atmış ve
antropoloji biliminin gelişmesinde temel rol oynamıştır. Şenyürek,
yaptığı araştırmaları, bilimsel yayınları ve çalışmalarıyla 1952 yılında
Antropoloji Bölümünde Paleoantropoloji Kürsüsü’nün (Anabilim
Dalı) kurulmasına öncülük etmiştir. Erdentuğ, Etnoloji ve Sosyal
antropoloji bilim insanlarının ülkemizde ilk temsilcisi olduğu gibi bu
konuda
birçok
eserler
vermiş
4
ve
yeni
bilim
insanlarının
Atatürk ve Afet İnan
Ertuğrul Yatında
1935
yetiştirilmesinde büyük katkılar sağlamıştır. Günümüzde bu bilim
insanlarının sayesinde, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya
Fakültesi, Hacettepe ve İstanbul Üniversiteleri Edebiyat Fakülteleri,
Hatay Mustafa Kemal, Sivas Cumhuriyet, Van Yüzüncü Yıl ve Özel
Yeditepe Üniversitelerinin Fen-Edebiyat Fakültelerinin antropoloji
bölümlerinde, antropoloji eğitimi ve bilimiyle ilgili çalışmalar
yapılmaktadır (Galip Akın, 2007).
Ankara Üniversitesi Antropoloji Bölümü
Ankara’da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde bir Antropoloji
enstitüsünün kurulmasına 1935 yılında karar verilmiş ve 1936 yılında
Antropoloji Enstitüsü adıyla eğitim ve öğretime başlanmıştır. Enstitü
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Ankara Üniversitesi’ni ziyareti
Rektör Şevket Aziz Kansu (1946-48) ve Nermin Erdentuğ
5
içerisinde yer alan Antropoloji Kürsüsü’nün başkanlığına ise Fransız
biyolog-antropolog Georges Papillault’un danışmanlığında doktora
yapan Kansu getirilmiştir. Bu yıldan itibaren Kansu başta olmak
üzere, Muine Atasayan, Afet İnan, İsmail Kılıç Kökten, Muzaffer
Şenyürek gibi araştırmacılar prehistorik arkeolojiye ilişkin yüzey
araştırmaları ve kazı çalışmaları başlatmışlardır. 1961 yılında
Antropoloji Kürsüsü’nde Fizik Antropoloji, Prehistorya ve Etnoloji
Kürsüleri
kurulmuştur.
1981
yılında
ise
Fizik
Antropoloji,
Paleoantropoloji, Etnoloji ve Sosyal Antropoloji anabilim dallarından
oluşan bir bölüm oluşturulmuş ve Antropoloji Bölümü adı verilmiştir.
Daha sonra bu bölüm, Sosyal Antropoloji ve Etnoloji anabilim dalları
birleştirilerek
Sosyal
Antropoloji
ve
Etnoloji
Bölümü,
Paleoantropoloji ve Fizik antropoloji anabilim dalları birleşerek Fizik
ve Paleoantropoloji Bölümü şeklinde iki bölüme ayrılmıştır. 2003
yılında Antropoloji Bölümü için yeniden bir düzenleme yapılarak;
Sosyal Antropoloji, Fizik Antropoloji ve Paleoantropoloji Anabilim
Dallarından oluşan tek bir bölüme dönüştürülmüştür (Anadolu’nun 60
Yıllık Bilim ve Kültür Köprüsü, Ankara Üniversitesi, Tarihçe, 2006, s.
57-58; Süslü, 1986, s. 166-168).
6
Fizik antropoloji bölümü
1940
Doç. Dr. Armağan Saatçioğlu
Hayatı4
3 Temmuz 1944 yılında Konya’da doğan Saatçioğlu, 1955
yılında ilkokulu, 1958 yılında da ortaokulu bitirdi. Haziran 1961’de
İzmir Karşıyaka Lisesi’nden mezun olarak Dil ve Tarih-Coğrafya
Fakültesi Fizik Antropoloji Kürsüsü’nde lisans eğitimi görmeye
4
Saatçioğlu’nun özgeçmişine ilişkin bilgiler Ankara Üniversitesi, Dil ve
Tarih-Coğrafya Fakültesi Personel Dairesi arşivinden elde edilmiştir; burada
çalışmamız için gerekli ortamı sağlayan dekanlık personeline teşekkür ederiz.
7
başladı. 1965 yılında buradan mezun olan Saatçioğlu, 30 Kasım 1965
tarihinde bu kürsüde asistan olarak çalışmaya başladı.
1966 yılında doktora çalışmalarına başlayan Saatçioğlu bu
amaçla Ankara, İzmir, Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Zonguldak ve
İstanbul’da çalışmalarını yürüttü. 17 Ağustos 1966 tarihinde
Zonguldak’ta bir trafik kazası geçirdi ve 18 Ekim 1966 tarihine kadar
çalışmalarına ara verdi. 30 Kasım 1966 tarihinde asaleti onaylanan
Saatçioğlu, Temmuz 1967’de doktora çalışması için İstanbul’a gitti.
1970 yılında, Nisan ayında Türkiye'de Antropolojik Bazı
Karakterlerin
Sosyo
Ekonomik
Gruplar
Arasında
Gösterdiği
Değişimler Üzerine Biyometrik Bir İnceleme adlı doktora teziyle
doktor oldu ve Mayıs 1970’te doçentlik çalışmalarına başladı.
1971 yılı Haziran Amerika’da Pensilvanya Üniversitesi’nden bir
yıllık Fulbright bursu kazandı, ancak Oxford Üniversitesi, İnsan
Anatomisi Kürsüsü, Antropoloji Laboratuarı’ndan kendisine yapılan
çalışma teklifi nedeniyle Amerika yerine İngiltere’ye gitti. 1971
yılının
Ağustos-Temmuz
ayları
arasında
bu
laboratuarda
antropometrist olarak görev yaptı ve Oxford köylerine yönelik ortak
bir araştırmada çalıştı. Bu araştırmanın sonuçları “Psychometric,
Personality and Anthropometric Variation in A Group of Oxfordshire
Villages” adıyla Annals of Human Biology’de yayımlandı (Harrison
G.A., Gibson, J. B., Hiorns, R. W., Wiglwy, M., Hancock, C.,
Freeman, C.A., Küchemann, C.F., Macbeth, H.M., Saatcioğlu, A., ve
Carrivick, P.J, 1974).
1973 yılında doçentlik için çalışmalarına devam etti ve bu
amaçla Tıp Fakültesi Laboratuarı’nda çalıştı. 1972-73 yılları arasında
Hacettepe Üniversitesi İstatistik Bölümü’nden Uygulamalı İleri
8
İstatistik dersine devam etti. Haziran 1973 yılında da İngiliz Kültür
Derneği’nden İngilizce (Lower Cambridge) sertifikası aldı.
1975 yılında Fizik Antropoloji Kürsüsü’nün tek aktif üyesi olan
Saatçioğlu (Magnarella ve Türkdoğan, 1976, s. 268-269), 1975 yılında
doçentlik çalışması için Rize, Elazığ, Gaziantep, Adana, Ankara,
İstanbul ve İzmir’de araştırmalar yaptı. 30 Kasım 1977 tarihinde Abo
Genleri Yönünden Türkiye'nin Yeri ve Bu Ülkedeki Gensel Çeşitlilik
Üzerine Biyometrik Bir İnceleme adlı çalışmasıyla doçent unvanını
aldı. Doçentlik jürisinde Prof. Dr. Tahsin Özgüç (Başkan), Prof. Dr.
Firuzan Kınal, Prof. Dr. Fikret Ozansoy, Prof. Dr. Nephan Saran ve
Prof. Dr. Nermin Erdentuğ bulunmaktaydı. Doçentlik deneme dersi
olarak da “Soyağacı (Pedigri) Çözümlemeleri, İlgili Problemler ve
Çözümleri” konulu dersi verdi. Aralık 1977 yılında disk hernisi (omur
fıtığı) teşhisiyle istirahat aldı. Aynı hastalıktan dolayı Şubat 78’de de
rapor aldı.
23 Ocak 1978 yılında Prof. Dr. Nermin Erdentuğ, Prof. Dr.
Firuzan Kınal ve Prof. Dr. Sedat Veyis’ten oluşan bir jüriyle Eylemli
Doçent oldu. Aynı yılın Eylül ve Ekim aylarında Ankara ve İzmir’de
7-11 yaşları arasındaki Türk çocuklarında ideal standart antropometrik
ölçüleri üzerine çalışmalar yaptı. 1978-79 öğretim yılında Fırat
Üniversitesi’nde İnsan Irkları dersleri vermek üzere görevlendirildi.
28 Mayıs – 7 Haziran 1979 tarihleri arasında İtalya’da Urbino’da Nato
Advanced Study Institute tarafından düzenlenen Methodologies for
Analyzing Human Growth Study Development konulu seminere
katıldı.
Eylül 1979 yılında Türkiye’de İlkokul Çocukları İçin Gelişim
Standartları konulu profesörlük tezine başlayan Saatçioğlu, 19 Haziran
– 25 Eylül 1979 tarihleri arasında Deutscher Akademischer
9
Austauschdienst (DAAD) tarafından verilen bir bursu kazandı ve
Gelişim Standartlarını Belirlemede Kullanılan Yöntemler üzerine
Almanya’da araştırmalar yaptı. 1979-80 öğretim döneminde Fırat
Üniversitesi’nde İnsan Irkları dersleri vermek üzere görevlendirilen
Saatçioğlu, 1980-81 öğretim döneminde de 19 Mayıs Gençlik ve Spor
Akademisi’nde Antropometri dersi verdi.
1 Temmuz 1981’de “Canlı, İskelet ve Röntgen Filmleri
Üzerindeki Tüm Açıları Ölçen Alet” başlıklı çalışmasıyla Sağlık
Bilimleri dalında 1981 TÜBİTAK Teşvik Ödülü’nü aldı (Naymansoy,
2009, s. 180-182). 4 Ekim – 10 Ekim 1981 tarihleri arasında
Yunanistan’da yapılan Donauraum und Agais im Spatneolithikum und
der Bronzezeit – Archaologische und Antropologische Probleme
konulu XI. Internationalen Symposium über das Spatneolithiker und
die Bronzezeit adlı kongreye katıldı.
30 Eylül 1983 yılında istifa dilekçesini veren Saatçioğlu’nun
(Süslü, 1986, s. 489) istifası 10 Ekim 1983’te kabul edildi. 1990
yılında ise hayatını kaybeden Saatçioğlu, Society for the Study of
Human Biology (İngiltere), Human Biology Council (Amerika) ve
Kanseroloji ve Ekoloji Derneği (Türkiye) üyesiydi.
Yayınları
Kitaplar
1. ABO Genleri Yönünden Türkiye’nin Yeri ve Bu Ülkedeki
Gensel
Çeşitlilik
Üzerine
Biyometrik
Bir
İnceleme,
Ankara
Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, No: 282,
Ankara 1978.
2. Growth Standarts for 7 to 11-Year-Old Turkish Children,
Publication of the University of Kuopio, Kuopio, 1988.
10
Makaleler
1. “Türk Kadınları ve Türk Erkeklerinin Boy Uzunlukları ile
Başlarının En Büyük Uzunluğu ve En Büyük Genişliği Arasındaki
Korelasyonun Biyometrik İzahı”, Antropoloji, Cilt 1, Sayı 3 (1963),
1964, s. 163-194.
2. “Olimpiyatlar ve Atletlerin Vücut Yapıları ile Spordaki
Başarıları Arasındaki Bağlantı”, Beden Terbiyesi ve Sporda Önemli
Konular, T.C. Başbakanlık Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü
Yayınları No. 151, Resimli Posta Matbaası, Ankara 1966.
3. “Psychometric, Personality and Anthropometric Variation in
A Group of Oxfordshire Villages”, Harrison G.A., Gibson, J. B.,
Hiorns, R. W., Wiglwy, M., Hancock, C., Freeman, C.A.,
Küchemann, C.F., Macbeth, H.M., Saatcioğlu, A. ve Carrivick, P.J.,
Annals of Human Biology, Volume 1, Issue 4, 1974, s. 365- 381.5
4. “Türkiye’de
Ekonomik
Gruplar
Antropolojik
Arasında
Bazı
Gösterdiği
Karakterlerin
Değişimler
SosyoÜzerinde
Biyometrik Bir İnceleme”, (Türkçe-İngilizce), Antropoloji, Sayı 7
(1972-1973), 1975, s. 165-199.
5. “Büyüme ve Beden Yapısı Üzerindeki Çalışmalar”, J.M.
Taner, T. Hiernaux ve S. Jarman’dan çeviri, Antropoloji, Sayı 8
(1973-1974), 1978, s. 93-131.
6. “An Analysis of the ABO Gene Frequencies in Turkey”,
Journal of Human Evolution, Volume 8, Issue 3, 1979, s. 367-373.6
5
6
25 kez atıf yapılmıştır.
1 kez atıf yapılmıştır.
11
7. “Instrument for Measuring the Angles on the Living Body,
on the Skeleton and on X-Rays”, Anthropologischer Anzeiger,
Volume 38, Issue 3, 1980, s. 220-223.
8. “Somatometrik Yöntemle İlgili Temel Bilgiler”, Fırat
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 1981, s. 27-36.
9. “Modifications of A New Instrument For Measuring Angles
On The Body, The Skeleton, And X-Rays”, Current Anthropology,
Volume 22, Issue 6, 1981, s. 699-700.7
10. “A Survey on the Racial Types of Anatolian Skeletal
Remains”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt 30, Sayı 1-2,
1982, s. 193-210.
Bilime Katkıları
ABO Genleri Yönünden Türkiye’nin Yeri ve Bu Ülkedeki Gensel
Çeşitlilik Üzerine Biyometrik Bir İnceleme (1978) adlı çalışmasında
Saatçioğlu neyi hedeflediğini şöyle açıklamaktadır: “Türkiye halkının
bugünkü gensel durumunun, hem tarihsel hem de biyometrik bir
yaklaşımla saptanması günümüz antropologları için kaçınılmaz bir
görevdi. Bu görevi yerine getirme ve giderek gelişmekte olan
“topluluk genetiği” bilimine ülkemiz açısından bir katkıda bulunma
amacı ile böyle bir araştırmaya giriştim.” (Saatçioğlu, 1978). Bu
çalışmasıyla Türkiye halkının gensel durumu tarihsel geçmiş de göz
önünde bulundurularak popülasyon genetiği açısından ABO (A, B ve
O grubu kan grupları) fenotip frekansları 7 coğrafik bölgeden 3881
birey üzerinde araştırmış ve ABO frekansları açısından Türkiye
halkının, diğer Türk ve Mongol topluluklarından çok uzak olduğunu,
7
1 kez atıf yapılmıştır.
12
büyük farklılık gösterdiğini ve Orta Avrupa grubu içinde yer aldığı
belirlemiştir. Ayrıca Selçuklular dönemine kadar ele geçirilen iskelet
kalıntılarının Türkomanlara benzemediği, Selçuklu ve Osmanlı dönem
iskeletlerinin büyük çoğunlukla Alpin ırkla temsil edildiği ve buradan
yola çıkarak Oğuzların Anadolu’ya geldiklerinde diğer Türk
gruplarından farklı ya da daha arı bir Türk budunu olduğunu
göstermiştir (Timur Gültekin ve Başak Koca, 2003, s. 20; Perçin,
Sezgin, Çolak ve Çınar, 1999, s. 31-38).
Growth Standarts for 7 to 11-Year-Old Turkish Children,
(Kuopio, 1988) adlı çalışması 7-11 yaş arasındaki çocukların büyüme
gelişimine ilişkindir. Büyüme ve gelişme alanında yapılan araştırmalar
ülkemizde çok yakın bir dönemde başlamıştır. Ayrıca yapılan
araştırmalarda bu alanda ulusal bir standart oluşturulamamıştır.
Türkiye’de standart oluşturma amaçlı olarak yapılan üç araştırma
bulunmaktadır. Bunlardan ilki “Türkiye 1974 Beslenme, Sağlık ve
Gıda Tüketimi Araştırması”dır. Ülkemiz çocuklarının boy ve ağırlık
değerlerini temel alan bu çalışma ile ilk ulusal büyüme standardı
oluşturulmuştur (Köksal, 1977). İkinci çalışma Saatçioğlu’nun farklı
coğrafik bölgelerdeki 7 ilde yapmış olduğu bu çalışmadır. Üçüncü
çalışma ise Duyar tarafından 21 antropometrik ölçü dikkate alınarak
yapılmıştır ve diğer araştırmalara göre daha kapsamlı bir çalışmadır
(Duyar, 1992; Bektaş, 2004, s. 26).
“Türk Kadınları ve Türk Erkeklerinin Boy Uzunlukları ile
Başlarının En Büyük Uzunluğu ve En Büyük Genişliği Arasındaki
Korelasyonun Biyometrik İzahı”: Saatçioğlu’nun bu çalışmasında ana
tezi, başın en büyük uzunluğu ve başın en büyük genişliği ile boy
arasında bir bağıntı olduğudur. Makalenin girişinden öğrendiğimize
göre kendisinin mezuniyet tezinin konusu da budur. Kullandığı veri
13
ise, İstatistik Umum Müdürlüğü’nün 59.728 kişi üzerinde yaptığı
Türkiye Antropometri Anketi’dir. Bu veriden hareketle Saatçioğlu,
dört önemli sonuca ulaşmıştır: 1) Türkiye’de genellikle boyları
ortalamanın altında olan kadın ve erkek sayısı, ortalamanın üzerinde
olan kadın ve erkek sayısından çoktur. 2) Türkiye’de kadın ve
erkeklerin boyları uzadıkça başlarının en büyük uzunluğu da artar.
Kadınlarda bu oran % 4,2, erkeklerde ise % 2,6’dır. 3) Türk erkekleri
üzerinde yapılan bir istatistiğin sonuçlarına göre boy uzunluğu ile
başın en büyük genişliği arasında doğru orantı vardır. 4) Türk
kadınlarının başlarının en büyük genişliği, boylarının uzunluğuna
bağlıdır. 5) Türkiye’de boy uzunluğu ile başın en büyük uzunluğu ve
başın
en
büyük
genişliği
arasındaki
bağıntı
kadınlarda
erkeklerinkinden daha kuvvetlidir. Makalenin sonunda ise şu önemli
bulgusunu vermektedir; genellikle Türk erkeklerinin boyları 1,37-1,92
metre, kadınlarının boyları ise 1,32-1,77 metre arasındadır; ortalama
erkek boyu 1,66, kadın boyu ise 1,53 metredir.
“Psychometric, Personality and Anthropometric Variation in A
Group of Oxfordshire Villages”: Oxford Üniversitesi’nde İnsan
Anatomisi Kürsüsü, Antropoloji Laboratuvarı’nda, aynı üniversitenin
Genetik Kürsüsü ve Cambridge Üniversitesi Biomatematik Kürsüsü
elemanlarıyla yapılmış ortak bir çalışmadır. Oxford’da bir grup
yerleşim yerinde psikometrik, kişilik ve antrometrik değişkenler
üzerine yapılmış bir çalışmanın sonuçlarını içerir.
14
“Türkiye’de
Antropolojik
Bazı
Karakterlerin Sosyo-Ekonomik Gruplar Arasında
Gösterdiği Değişimler Üzerinde Biyometrik Bir
İnceleme”: Doktora tezinin genişletilmişidir. Üç
antropometrik karakterin (boy, baş endisi ve
göğüs
çevresi)
Türkiye’de
sosyo-ekonomik
gruplar
arasında
ILSX ile bilek
değişim
gösterip
ölçümü
göstermediği
incelenmiştir.
Sosyo-ekonomik
gruplar
olarak da üniversite mezunları (I), kalifiye
işçiler (II) ve kalifiye olmayan işçiler (III)
seçilmiştir. Bulduğu sonuçlar şöyledir: 1)
Boy ortalamaları I’den III’e düzenli bir
şekilde küçülmektedir. 2) Göğüs çevresi
ortalamaları I – III arasındaki erkeklerde
eksilen, kadınlarda ise artan bir değişim
ILSX ile röntgen ölçümü
göstermektedir. 3) Baş endisi ortalamaları
erkeklerde I’den III’e doğru artmakta, kadınlarda ise artma ve eksilme
görülmemektedir.
“A Survey on the Racial Types of
Anatolian Skeletal Remains (Anadolu
İskelet Kalıntılarının Soy Tipleri Üzerine
Bir
İnceleme)”:
Saatçioğlu
bu
çalışmasında, Anadolu iskelet serileri
üzerinde genel bir sentez çalışma ile
ırkları
analiz
etmiş
ve
ILSX ile iskelet ölçümü
Prehistorik
dönemlerden Neolitik döneme kadar Karain, Kanal, İncili Mağara,
15
Beldibi ve Belbaşı prehistorik alanlarından ele geçirilen buluntuları
derlemiştir. Neolitik dönemden Friglere kadar 27 yerleşim alanından
elde edilen iskeletlerin, Frig döneminden de günümüze kadar 14
yerleşim alanından 1980’li yıllara kadar elde edilen iskeletlerin ırksal
analizleri üzerinde çalışmıştır (Gültekin ve Koca, 2003, s. 11).
“Instrument for Measuring the Angles on the Living Body, on
the Skeleton and on X-Rays” ve “Modifications of A New Instrument
For Measuring Angles On The Body, The Skeleton, And X-Rays” adlı
makaleleri, canlı vücutlarda, iskeletlerde ve röntgen filmlerinde açıları
ölçmeye yarayan ve kendi buluşu olan yeni bir aletin kullanılışı
üzerine kaleme alınmıştır. Saatçioğlu Canlı, İskelet ve Röntgen
Filmleri Üzerindeki Tüm Açıları Ölçen Bir Alet (ILSX) olarak
adlandırdığı bu alet ile 1981 yılında TÜBİTAK Teşvik Ödülü
kazanmıştır.
Doç. Dr. Armağan Saatçioğlu’nun Bilimsel Kişiliği
“Türkiye’de Antropolojik Bazı Karakterlerin Sosyo-Ekonomik
Gruplar Arasında Gösterdiği Değişimler Üzerinde Biyometrik Bir
İnceleme” adlı makalesinin son paragrafında Saatçioğlu şöyle yazar:
“Bütün inceleme süresince, amaçla beni bu amaca götürecek yöntem
arasında en olumlu köprüyü kurma çabası içinde bulundum. Temel
hareket noktam şu idi: İrdelemek istediğim varsayımları kapsayan,
amaca yönelen, eldeki sınırlı araştırma kaynaklarından azamî
yararlanmayı mümkün kılan, sonuçlardaki yanılgı payını en küçük
tutacak şekilde bir araştırma modelini bulmak ve uygulamak.
Çalışmanın başında özetlenen model bu araştırma taktiğinin sonucu
olarak ortaya çıkmıştır. Modelin bana teorinin çeşitli yönlerini
16
irdeleme olanaklarını verdiğini sanıyorum. Sonunda, Türkiye’de
bireylerin bazı antropometrik ölçülerinin, bağlı bulundukları sosyoekonomik gruplara göre değiştiği yargısına ulaştım.” (Saatçioğlu,
1975, s. 173).
Bu cümle onun bilimsel kişiliği hakkında çok önemli ayrıntılar
içermektedir. Veriler yardımıyla bir model oluşturmak, oluşturulan bu
modelle kuramı sınamak. Tüm bu süreç bir bilim insanının çalışma
yöntemidir.
Diğer
çalışmaları
da
bu
açıdan
incelendiğinde
Saatçioğlu’nun tüm çalışmalarında bu süreci yoğun bir şekilde
uyguladığını görebiliriz. Bu bağlamda, Saatçioğlu, Kansu, Tunakan ve
Erdentuğ gibi Türkiye’de bu alanı kuran bilim insanlarıyla çalışmış ve
Türkiye’de bilimsel olarak bu alanın kurulması, benimsenmesi ve
yerleşmesinde büyük katkıları olmuştur. Doç. Dr. Saatçioğlu istifa
etmeden önce, Evrimin Genetik Temelleri, Somatoloji, Genetik,
Antropometri gibi dersler vermekteydi ve Fizik Antropoloji alanında
en son yetiştirdiği ve akademisyen olan kişi, şu anda Gaziantep
Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümünde öğretim
üyesi olarak görevini sürdürmekte olan Prof. Dr. İzzet Duyar’dır.
Kaynakça
Akın. Galip. (2007). 84 Yılda antropoloji. Cumhuriyet ve Bilim
Sempozyumu’nda sunulan bildiri. (3–5 Mayıs 2007). Ankara DTCF.
Anadolu’nun 60 yıllık bilim ve kültür köprüsü. ankara
üniversitesi. tarihçe. (2006). Yayına Hazırlayanlar: Necdet Adabağ.
H. Gazi Topdemir. Bekir Koç ve Hakan Kaderoğlu. Ankara.
Bektaş, Yener. (2004). Ankara’da yaşayan. üst sosyoekonomik
düzeye mensup 10-17 yaş grubu çocuk ve gençlerin antropometrik
17
açıdan değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü
Antropoloji
(Fizik
Antropoloji)
Anabilim
Dalı.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
Duyar, İzzet. (1992). 12-17 Yaşlarındaki Türk çocuklarının
büyüme
standartları.
Hacettepe
Üniversitesi
Sosyal
Bilimler
Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
Dündar, Can. (1999). “Şu kan meselesi…”. Sabah Gazetesi.
06.10.1999.
Erdentuğ, Aygen. (1985). “Ankara üniversitesi dil ve tarihcoğrafya
fakültesi
antropoloji
bibliyografyası
(1935-1983)”.
Antropoloji. 12. (1980-1985). Ankara.
Gültekin, Timur ve Başak Koca. (2003). “Cumhuriyet
döneminden günümüze ülkemizde gerçekleştirilen ırk çalışmaları”.
Antropoloji Dergisi. 14.
Harrison G.A., Gibson, J. B., Hiorns, R. W., Wiglwy, M.,
Hancock, C., Freeman, C.A., Küchemann, C.F., Macbeth, H.M.,
Saatcioğlu, A. ve Carrivick, P.J.. (1974). “Psychometric, personality
and anthropometric variation in a group of oxfordshire villages”.
Annals of Human Biology. 1 (4). s. 365- 381.
İnan, Afet. (1979). “Türkiye tarihi ve antropolojisi üzerine”.
Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi. 7 (1). s. 203-235.
J. Magnarella, Paul ve Orhan Türkdoğan. (1976). “The
development of Turkish social anthropology”. Current Anthropolgy.
17 (2). s. 263-274.
Köksal, O.. (1977). Türkiye’de beslenme. türkiye 1974 beslenme
sağlık ve gıda tüketimi araştırması. Ankara.
18
Naymansoy, Günseli. (2009). Türkiye’de bilim kadınları ve
bilimin gelişimine katkıları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü.
Felsefe
Bölümü.
Bilim
Tarihi
Anabilim
Dalı.
Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
Özbek, Metin. (1998). “Cumhuriyetle başlayan antropoloji”.
H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi Cumhuriyetin 75. Yılı Özel Sayısı.
Ankara. s. 105-107.
Perçin, E. Ferda, İlhan Sezgin, Ahmet Çolak ve Ziynet Çınar.
(1999). “Türk populasyonunda esteraz d ve abo polimorfizmi”. Tr. J.
of Biology. 23.
Saatçioğlu, Armağan. (1964). “Türk kadınları ve Türk
erkeklerinin boy uzunlukları ile başlarının en büyük uzunluğu ve en
büyük
genişliği
arasındaki
korelasyonun
biyometrik
izahı”.
Antropoloji. 1 (3). (1963). s. 163-194.
Saatçioğlu, Armağan. (1975). “Türkiye’de antropolojik bazı
karakterlerin sosyo-ekonomik gruplar arasında gösterdiği değişimler
üzerinde biyometrik bir inceleme”. (Türkçe-İngilizce). Antropoloji. 7
(1972-1973). s. 165-199.
Saatçioğlu,
Armağan.
(1978).
ABO
genleri
yönünden
Türkiye’nin yeri ve bu ülkedeki gensel çeşitlilik üzerine biyometrik bir
inceleme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih. Coğrafya Fakültesi
Yayınları. No: 282. Ankara.
Saatçioğlu, Armağan. (1980). “Instrument for measuring the
angles on the living body, on the skeleton and on x-rays”.
Anthropologischer Anzeiger. 38 (3). s. 220-223.
19
Saatçioğlu, Armağan. (1981). “Modifications of a new
instrument for measuring angles on the body, the skeleton and x-rays”.
Current Anthropology. 22 (6). s. 699-700.
Saatçioğlu, Armağan. (1982). “A survey on the racial types of
anatolian skeletal remains”. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi. 30 (12). s. 193-210.
Süslü, Azmi. (1986). Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin 50
yıllık tarihi. Ankara.
20