örnek bölüm - kenancelik.com

BÖLÜM
TALEP
Bir ekonomide, tam kullanım, etkin kullanım ve ekonomik büyüme hedeflerine, piyasa ekonomisi diğer bir ifade ile fiyat mekanizmasıyla ulaşılmaktadır. Hangi
mallar, ne miktarda, kimler için, nerede ve ne zaman üretilecektir sorularının çözümü de
yine fiyat mekanizmasıyla verilir. Fiyat mekanizması ise talep ve arzdan oluşmaktadır.
Günümüz ekonomilerinde her şey arz ve talep meselesi haline gelmiştir. Fiyat mekanizmasında arz ve talep bir makasın iki kanadı gibidir. Makasın kanatlarından bir tanesi
olmadığında, nasıl bir şey kesilemeyecekse, makas görevini yapamayacaksa, benzer
şekilde arz ve talepten bir tanesi olmadığında fiyat mekanizması çalışmaz. Satılmak
istenen mal miktarı ile satın alınmak istenen mal miktarını birbirine eşitleyen fiyat bulunamaz. Bu yüzden talep ve arz kavramlarını öğrenmek gerekir. Kitapta önce talep,
sonra da arz konusu üzerinde durulacaktır.
1.Talep Tanımı
Piyasada firmalar ve hane halkı iki önemli aktördür. Firmalara satıcılar, hane
halkına ise alıcılar denilir. Alıcılar piyasanın talep yönünü oluşturur. Piyasadaki malları
alıcılar talep eder, satın alır ve tüketir.
İnsanların istekleri, arzuları, hayalleri vardır. Ve bunlar da sınırsızdır. Örneğin
ben bir özel uçak almak istiyorum diyorsam, bu benim için bir hayaldir. Çünkü o uçağı
alacak gelir düzeyine sahip değilim. Her öğrenci, bir spor dört çeker otomobil alıp okula onunla gelip gitmek, arkadaşlarını bindirmek isteyebilir. Genellikle de bu her öğrencinin hayalidir. Ancak, birçok öğrencinin bu otomobili satın alacak parası yoktur. O
76
MİKRO İKTİSADA GİRİŞ
öğrenciler için, spor dört çeker otomobil almak, ekonomik anlamda bir talep değildir.
Sadece bir arzudur, bir istektir, bir hayaldir. Ama ailesinin maddi durumu iyi olan bir
öğrenci, aynı otomobili satın almak isterse, onun bu isteği ekonomik anlamda bir taleptir. Bir satın alma arzusunun talep olarak kabul edilebilmesi için gerekli satın alma
gücüyle desteklenmesi gerekir.
Otomobil almak isteyen Ali, Kaya ve Cem isimli üç öğrenci düşünelim. Ali’nin
o otomobili satın alacak parası yok. Kaya ve Cem’in otomobil alacak kadar parası var.
Ali’nin otomobil isteği sadece bir arzu veya hayaldir. İktisatta dikkate alınmaz. Kaya ve
Cem’in isteği veya arzusu ise ekonomik bir talep olarak kabul edilir. Çünkü o malı satın
alabilecek güçleri vardır.
Bundan sonra ikinci aşamaya geçilir. Sadece satın alma isteği ve onu destekleyen satın alma gücü yetmez. Ellerinde yeterli satın alma gücü olsa bile eğer bunu fiilen
yapmıyorsa, istekler yine talep sayılmaz. Kaya bizzat gidip otomobili satın almışsa,
Kaya’nın isteği, ekonomik anlamda talep olarak tanımlanır. Cem otomobil istemesine
ve parası olmasına rağmen otomobili satın almıyorsa, onun isteği talep olarak tanımlanmaz.
Bu açıklayıcı örneklerden sonra talep tanımı yapılabilir. İki talep tanımı vardır.
Biri belirli bir fiyattan talep, diğeri de çizelge anlamında taleptir.
a)Belirli Bir Fiyattan Talep
Belirli bir piyasada, belirli bir anda, belirli bir fiyattan, satın alma gücüne sahip
olanlarca, fiilen satın alınmak istenen mal ya da hizmet miktarına belirli bir fiyattan
talep denir. Örneğin; Trabzon piyasasında kilosu 2 liradan, günlük olarak satın alınan 3
ton hamsi belirli bir fiyattan taleptir.
b)Çizelge Anlamında Talep
Belirli bir piyasada, belirli bir zaman aralığında, fiyat dışındaki faktörler değişmemek kaydıyla, bir mal ya da hizmetin çeşitli fiyatlarından satın alınmak istenen
miktarlarına çizelge anlamında talep denir. İktisatta çizelge anlamında talep dikkate
alınır. Aşağıdaki talep çizelgesi örnek olarak incelenebilir.
2.Talep Çizelgesi
Bir malın, örneğin bir kalemin, her fiyat düzeyine karşılık tüketicilerin satın
almak istedikleri miktarlar bir tablo şeklinde yazıldığında talep çizelgesi elde edilir.
Aşağıdaki çizelgede bir ailenin veya bir bireyin X malına olan bir yıllık talebi verilmiştir.
TALEP
77
Seçenek
A
B
C
D
E
F
G
H
K
L
M
N
P
R
S
X Malının
Fiyatı (TL)
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
X Malının
Talep Miktarı (Kg)
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Çizelge incelendiğinde, X malı fiyatları 5’er TL arttıkça, talep edilen X malı
miktarları 10’ar kilo azalmaktadır. Aslında böyle bir sabit oran yoktur. Öğretici amaçlarla, basitlik sağlamak için rakamlar düzenli olarak seçilmiştir.
3.Talep Kanunu
Yukarıdaki çizelgede X malı fiyatları arttıkça, talep edilen X malı miktarı azalmaktadır. Çizelgeye aşağıdan yukarı bakıldığında, tersi durum da doğrudur. Yani, X
malının fiyatı azaldıkça, talep edilen X malı miktarı artmaktadır. Malın fiyatı ile talep
edilen miktar arasında ters yönlü ilişki vardır. Ama bu ilişki sadece fiyat ile miktar
arasındaki bir ilişkidir. Oysa, bir malın talebini etkileyen başka faktörler de vardır.
Burada şimdilik o faktörlerin değişmediği kabul edilmektedir.
Diğer faktörler değişmezken mal veya hizmetin fiyatı ile talep edilen miktarı
arasındaki ters yönlü ilişkiye talep kanunu denir. Diğer bir ifade ile bir malın fiyatı
arttığında, talep miktarının azalması, fiyatı azaldığında ise talep miktarının artması
olayına talep kanunu denir.
4.Bireysel Talep Eğrisi
Yukarıdaki talep çizelgesindeki rakamlar bir diyagrama yerleştirildiğinde ortaya çıkacak eğri bireysel talep eğrisini verecektir. Bireysel talep eğrisini bulmak için,
önce bir diyagram çizilir. Diyagramın yatay eksenine talep edilen mal miktarları, dikey
78
MİKRO İKTİSADA GİRİŞ
eksenine de malın fiyatı konulur. İktisat biliminde, böyle yapılması herkes tarafından
kabul edilir. Yatay eksene fiyat, dikey eksene miktar yazılarak talep eğrisinin çizilmesi
yaygın bir durum değildir ve tavsiye edilmez.
Sonra sırasıyla, A seçeneğinden itibaren rakamlar diyagrama yerleştirilir. Örneğin, A seçeneğinde, yatay eksendeki 5 rakamı ile dikey eksendeki 150 rakamının
kesiştiği yere bir nokta konulur. Sırasıyla B, C, D, …. S seçenekleri de işaretlenir. Bu
işaretlenen noktalar birleştirildiğinde bireysel talep eğrisi elde edilmiş olur. Aslında,
talep çizelgesinde verilen rakamlar çok küçük olsaydı, işaretlenen noktalar kendiliğinden birleşecekti ve bir eğri görünümünde olacaktı. Talep eğrisi bu şekilde kendiliğinden
ortaya çıkar.
X Malının Fiyatı (TL)
Bireysel Talep Eğrisi
80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Bireysel Talep Eğrisi
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90 100 110 120 130 140 150 160
X Malı Talep Miktarları (Kg)
Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi talep eğrisi sol yukarıdan sağ aşağıya doğru
iner ve negatif eğimli bir eğridir. Eğrinin negatif eğimli olması talep kanununun bir
sonucudur. Çünkü bireyler, fiyatlar yükseldiğinde daha az, düştüğünde ise daha çok mal
veya hizmet talep ederler. Fiyatlardaki değişmenin talepte neden olacağı değişme, her
mal için aynı değildir. Bu yüzden talep eğrisinin eğimi maldan mala farklılık gösterir.
Şekilde, öğrenmeyi kolaylaştırmak için talep eğrisi doğru biçiminde çizilmiştir.
Aslında talep eğrisi orijine göre dış bükeydir.
TALEP
79
5.Piyasa Talep Eğrisi
Yukarıda bireysel talep eğrisi açıklanırken örnek bir birey veya aile ele alınmıştı. Bir bireye göre çizilen talep eğrisi de bireysel talep eğrisi idi. Aslında bir malın
alıcısı sadece tek bir birey veya aile değildir. İktisatta önemli olan bir mala olan toplam
taleptir. Buna bir malın piyasa talebi denir. Yani piyasa talebi, bir mala olan bireysel
taleplerin toplamıdır. Piyasa talebini bulabilmek için, bir X malına her fiyattan talepte
bulunan tüm tüketicilerin taleplerinin toplamı alınır. Aşağıda örnek bir talep çizelgesi
oluşturulmuştur. Örnek olarak, Ali, Cem, Kaya ve Asu gibi dört birey ele alınmıştır.
Diyelim ki örnek olarak ele aldığımız X malını piyasadan talep eden bu bireylerdir.
Önce her bireyin her fiyattan talep ettiği X malı miktarı tek tek bulunur. Sonra bunlar
her fiyat için toplanarak toplam piyasa talebi bulunur.
A
B
C
D
E
F
G
H
K
L
M
N
P
R
S
FİYAT
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
BİREYSEL TALEPLER
ALİ
CEM
KAYA
ASU
150
120
100
80
140
112
94
75
130
104
88
70
120
96
82
65
110
88
76
60
100
80
70
55
90
72
64
50
80
64
58
45
70
56
52
40
60
48
46
35
50
40
40
30
40
32
34
25
30
24
28
20
20
16
22
15
10
8
16
10
TOPLAM
PİYASA TALEBİ
450
421
392
363
334
305
276
247
218
189
160
131
102
73
44
Çizelgedeki rakamlar ile fiyatlar dikkate alınarak piyasa talebi diyagram üzerinde çizilir. Aşağıdaki diyagramda örnek alınan 4 bireyin bireysel talep eğrileri ayrı
ayrı çizilmiş, bunların toplamı olan piyasa talep eğrisi bulunmuştur.
80
MİKRO İKTİSADA GİRİŞ
Toplam Talep veya Piyasa Talebi Eğrisi
ALİ
CEM
KAYA
ASU
TOPLAM
480
440
Toplam Talep
Eğrisi
400
360
X Malının Fiyatı (TL)
320
280
240
200
Bireysel Talep
Eğrileri
160
120
80
40
0
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
X Malının Talep Miktarları (Kg)
6.Talep Fonksiyonu
Buraya kadar yapılan açıklamalarda, talep edilen miktar ile fiyat arasındaki
ilişkiler üzerinde duruldu. Oysa, malın fiyatı dışında bir mala olan talep miktarını etkileyen bir çok faktör vardır. Talep miktarını etkileyen faktörler şöyle sıralanabilir:
•
•
•
•
•
•
•
X malının kendi fiyatı (Fx)
İkame malların fiyatı (Fi)
Tamamlayıcı malların fiyatı(Ft)
Tüketicinin gelir düzeyi (G)
Tüketicinin zevk ve tercihleri (Z)
Tüketicinin gelecek hakkındaki rasyonel beklentileri (RB)
Nüfus (N)
TALEP
81
Talep fonksiyonu, bir malın talep miktarını etkileyen faktörlerin sembollerle
gösterilip fonksiyon şeklinde yazılmasından ibarettir. Talep fonksiyonu, Ceteris Paribus
talep fonksiyonu, bireysel talep fonksiyonu ve piyasa talebi fonksiyonu olmak üzere üç
şekilde yazılır.
Talep kanununa göre, diğer faktörlerin değişmediği kabul edilirken talep fonksiyonu sadece malın kendi fiyatı ile talep miktarı arasındaki ilişkileri yansıtır. Buna
iktisat biliminde Ceteris Paribus denilir.
Ceteris Paribus Talep Fonksiyonu ((Mtx) = f(Fx)
Bir bireyin bir mala olan talebini etkileyen faktörler fonksiyonel olarak şöyle
yazılır:
Bireysel Talep Fonksiyonu (Mtx) = f(Fx, Fi, Ft, G, Z)
Bireysel talep fonksiyonuna, gelecek hakkındaki bekleyişler ile nüfus ilave
edilirse piyasa talep fonksiyonuna ulaşılır.
Piyasa Talebi Fonksiyonu ( Mtx) = f(Fx, Fi, Ft, G, Z, RB, N)
Her üç fonksiyondaki Mtx sembolü talep miktarını göstermektedir.
7.Talebi Etkileyen Fiyat Dışındaki Faktörler
Talebi etkileyen fiyat dışındaki faktörler, ikame mallarının fiyatı, tamamlayıcı
malların fiyatı, tüketicilerin geliri, tüketicilerin zevk ve tercihleri, tüketicilerin gelecek
hakkındaki rasyonel bekleyişleri ve nüfus idi. Her bir faktörün, talep edilen miktar ile
olan fonksiyonel ilişkilerinin bilinmesi gerekir. Bunlar aşağıda açıklanmıştır.
a)İkame Mallarının Fiyatı
Birbirinin yerine kullanılabilen mallara ikame malları denir. Örneğin, portakal
ile mandalina, dana eti ile tavuk eti, tereyağı ile margarin birbirinin yerine kullanılabilmektedir.
Tüketici, bir maldan talepte bulunurken o malın kendi fiyatının yanı sıra o malın yerine kullanılabilecek diğer malların fiyatlarını da dikkate alır. Örneğin, portakal
alacak bir tüketici mandalina fiyatlarına da bakarak kararını verir. Eğer mandalina fiyatları düşerse, portakal mandalinaya göre nispi olarak daha pahalı hale gelir. O zaman
tüketici portakal almaktansa, fiyatı düşen mandalinayı almayı tercih edecektir. Portakala
olan talebi azalacaktır. Demek ki ikame mallarının fiyatının düşmesi, bir mala olan
talebi azaltmaktadır. Tersine ikame mallarının fiyatının yükselmesi de bir mala olan
talebi artıracaktır.
82
MİKRO İKTİSADA GİRİŞ
Bu durum ikame mallarının fiyatı dışındaki faktörlerin değişmediği varsayımına dayanır. Yani sadece bir malın talebi ile ikame malının fiyatı arasındaki ilişkidir.
Ceteris Paribus olarak Mx = f (Fi) fonksiyon şeklinde gösterilebilir. Bir malın talep
miktarı ile ikame mallarının fiyatı arasında doğru yönlü veya pozitif ilişki vardır. İkame
mallarının fiyatı artarsa, talep artar; tersine ikame mallarının fiyatı azalırsa talep
azalır. Bu durumlarda geometrik olarak talep eğrisinin sağa veya sola kaymasına neden
olur ve aşağıda şekillerle açıklanmıştır.
b)Tamamlayıcı Malların Fiyatı
Birlikte kullanılabilen mallara tamamlayıcı mallar denir. Dolma kalem ile mürekkep, otomobil ile benzin, birbirinin tamamlayıcısı mallardır. Birinin fiyatındaki değişmeler diğerinin talebini etkiler. Örneğin, benzin fiyatlarının artması benzinli otomobillere olan talebi azaltır. Tersine, benzin fiyatlarının azalması, benzinli otomobillere
olan talebi artırır. Burada talebi etkileyen diğer faktörlerin değişmediği kabul edilmiştir.
Bir malın talebi ile onun tamamlayıcısı olan malın fiyatı arasındaki fonksiyonel
ilişki Ceteris Paribus olarak Mx = f (Ft) şeklinde yazılabilir. Tamamlayıcı malın fiyatı ile
talep miktarı arasında ters yönlü ilişki vardır. Tamamlayıcı malın fiyatı artarsa, bir
mala olan talep azalır; tersine, tamamlayıcı malın fiyatı düşerse, bir mala olan talep
artar. Geometrik olarak, tamamlayıcı malların fiyatındaki değişmeler, talep eğrisini sola
veya sağa kaydırır. Bu durumlar aşağıda açıklanmıştır.
c)Tüketicinin Gelirinde Değişme
Bir arzunun talep olabilmesi için satın alma gücüyle yani gelir ile desteklenmesi gerekir. Gelir arttığında tüketiciler daha fazla mal ve hizmet satın alabilir. Tersine
gelir düştüğünde de daha az mal ve hizmet satın alınabilir.
Genel durum bu şekildedir. Ancak, gelirdeki değişmenin tek bir malın talebine
nasıl etki edeceği malın özelliğine de bağlıdır. Mallar, normal mallar, lüks mallar ve
fakir mallar olmak üzere sınıflandırılabilir. Gelir değişmeleri ile talebi arasında doğru
yönlü ilişki olan mallara normal mallar denir. Tüketicinin geliri değiştiğinde, normal ve
lüks malların talebiyle gelir arasında doğru yönlü ilişki vardır. Gelir arttığında bu mallara talep artar, gelir azaldığında ise talep de azalır.
Gelir değişmeleri ile talebi arasında ters yönlü ilişki olan mallara fakir mallar
denir. Yani gelir arttığında fakir mallara olan talep azalır, gelir azaldığında fakir mallara
olan talep artar. Örneğin, 1980 model ikinci el kartal otomobil fakir maldır. Tüketicilerin geliri düştüğünde bu tür mallara talep artar. Gelir arttığında ise talep azalır çünkü
normal mal olan son model sıfır bir otomobile olan talep artar. Benzer şekilde Maltepe
sigarası ucuz olduğu için fakir bir maldır. Malboro ise normal bir maldır. Gelir düştüğünde Maltepe sigarasına talep artar, gelir yükseldiğinde ise talep azalır. Çünkü gelir
TALEP
83
yükseldiğinde, Malboro gibi sigaralar tercih edilir. Normal bir mal olan Malboroya olan
talep, gelir arttığında artar, gelir azaldığında ise azalır.
Yine Ceteris Paribus olarak gelir ile talep miktarı arasındaki fonksiyonel ilişkiyi Mx= f (G) şeklinde yazabiliriz. Normal mallarda, gelir ile bir malın talep miktarı
arasında doğru yönlü ilişki vardır. Gelir artarsa normal bir mala olan talep artar, gelir
azalırsa normal bir mala olan talep azalır. Fakir mallarda ise gelir ile bir fakir malın
talep miktarı arasında ters yönlü ilişki vardır. Gelir artarsa fakir bir mala olan talep
azalır, gelir azalırsa fakir bir mala olan talep artar. Ne kadar artacağı ise talebin gelir
esnekliğine bağlıdır ve sonraki konularda açıklanmıştır.
Geometrik olarak gelirdeki değişmeler, bir malın talep eğrisini sağa veya sola
kaydırır. Bu durumlar aşağıda açıklanmıştır.
d)Tüketicinin Zevk ve Tercihlerinde Değişme
Tüketicilerin bir mala olan talebi, zevk ve tercihlerine bağlıdır. Eğer bir tüketicinin zevkleri veya tercihleri bir mala uygunsa o malı satın alır. Moda, inanışlar, malların tüketicinin yaşamına etkileri zevk ve tercihleri belirler. Şalvarın moda olmadığı bir
piyasadaki tüketicilere bu malı satmak zordur. Düşük bel, bol kesim bir kot pantolon
moda olmuşsa, diğer pantolonlara talep azalır. Moda olan pantolona talep artar. Herhangi bir tüketim malının kanser yaptığı ispatlanırsa, hatta söylentisi bile çıkarsa, tüketicilerin tercihleri etkilenir ve o mala olan talep azalır. 2008 yılında 800 metreden daha
fazla yükseklikteki yerlerdeki kenelerin öldürücü virüs taşıması, yayla turizmine olan
talebi azaltmıştır.
Ceteris Paribus varsayımı altında bir malın talep miktarı ile tüketicinin zevk ve
tercihleri arasındaki ilişkiler fonksiyonel olarak Mx = f (Z) şeklinde yazılabilir. Buna
göre zevk ve tercihler ile talep edilen mal veya hizmet miktarı arasında doğru yönlü
ilişki vardır. Zevk ve tercihler bir malın lehine değişirse, o malın talep miktarı artar,
tersine zevk ve tercihler bir malın aleyhine değişirse, o malın talep miktarı azalır.
Geometrik olarak zevk ve tercihlerdeki değişmeler bir malın talep eğrisini sağa
veya sola kaydırır. Bu durumlar aşağıdaki konularda açıklanmıştır.
e)Tüketicinin Gelecek Hakkındaki Rasyonel Bekleyişleri
Tüketicilerin gelecek hakkındaki rasyonel tahmin ve beklentileri malların fiyatlarıyla ilgilidir. Mevcut durum ve gelecekte olabilecek gelişmelere göre bir malın fiyatının artıp artmayacağına inanırlar. Kış aylarında kömür fiyatlarının artacağını tahmin
edenler, yaz aylarında fiyat henüz artmadan kömürünü satın alırlar. Demek ki gelecekte
fiyatların artacağı bekleniyorsa, bugünden bir mala olan talep artar. Tersine, gelecekte
fiyat değişmesi olmayacağı veya fiyat düşüşlerinin olacağı tahmin ediliyorsa, bugünkü
84
MİKRO İKTİSADA GİRİŞ
talep azalır. Yeni bilgisayarların piyasaya sürüleceği açıklanmışsa, bir model düşük
olanların fiyatlarının düşeceği beklenir. Bu bir geri model bilgisayarların talebi bugünden azalır. Çünkü fiyat düşsün ondan sonra alalım beklentisi başlayacaktır.
Gelecekte beklenen fiyat değişmeleri ile bir malın talep miktarı arasında doğru
yönlü ilişki vardır. Bir malın gelecekte fiyatının artacağı bekleniyorsa, bugün o mala
olan talep artar. Tersine fiyatların azalacağı bekleniyorsa, bugünden talep azalır.
Sadece fiyat değil, bir malın daha yeni ve kullanılışlı modelinin çıkması beklenirse de, bugünden mevcut mala olan talep azalır. Örneğin, görüntülü cep telefonlarının
çıkacağı ve artık onların kullanılacağı beklentisi, mevcut telefonlara olan talebi azaltır.
Geometrik olarak, gelecekle ilgili rasyonel bekleyişlerdeki değişmeler, bir malın talep eğrisini sağa veya sola kaydırır. Bu durumlar aşağıda açıklanmıştır.
f)Nüfus
Bir malı tüketenlerin sayısı artarsa, o malın piyasa talebi de artar. Örneğin, bir
piyasada 100 bin kişi varsa, yılda herkesin bir çift ayakkabı giydiği varsayımına göre
100 bin çift ayakkabı satılır. Eğer, doğum oranlarının artması, göç gelmesi gibi nedenlerle nüfus artarsa ve 150 bine çıkarsa, ayakkabı talep miktarı da 150 bin çifte çıkacaktır.
Demek ki nüfus artışı ile bir malın piyasa talep miktarı arasında doğru yönlü
bir ilişki vardır. Nüfus artarsa, piyasa talep miktarı artar; nüfus azalırsa piyasa talep
miktarı azalır.
Geometrik olarak, nüfus miktarının değişmesi talep eğrisini de sağa veya sola
kaydırır. Bu durumlar aşağıda açıklanmıştır.
8.Talep Miktarındaki Değişme
Talep edilen miktardaki değişme, talebi etkileyen malın kendi fiyatı dışındaki
faktörler sabitken, sadece malın kendi fiyatının değişmesi sonucu talep miktarının değişmesi olayıdır. Geometrik olarak da, aynı talep eğrisi üzerinde bir noktadan başka bir
noktaya geçilmesidir. Fiyat değişmesi sonucunda, talep kanununa göre, başka bir fiyattan başka bir miktar talep edilmesidir.
TALEP
85
X Malının Fiyatı (TL)
Talep Miktarındaki Değişme
80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Aynı talep eğrisi üzerindeki
değişmeler talep miktarındaki
değişmedir.
A
Fiyat
azaldı
Bireysel Talep Eğrisi
B
Miktar arttı
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90 100 110 120 130 140 150 160
X Malı Talep Miktarları (Kg)
Yukarıdaki şekilde mevcut talep eğrisi üzerinde, A noktasındaki fiyat-miktar
bileşiminden, B noktasındaki fiyat-miktar bileşimine geçilmesi talep miktarındaki değişme olarak adlandırılır. A noktasında, 50 TL’den 60 kg mal talep edilmekteydi. Fiyat
30 TL’ye düştüğü için, talep edilen miktar da 100 kg’ye çıkmıştır. Talep miktarındaki
bu artışın nedeni fiyatın düşmesidir. B noktasından A noktasına geçilmesi de yine talep
miktarındaki değişmedir.
9.Talepteki Değişme
Talep eğrisinin geometrik olarak yer değiştirmesine talepteki değişme denir.
Nedeni ise talep fonksiyonunda, talep edilen malın kendi fiyatı dışındaki faktörlerin
değişmesidir. Yani talebi etkileyen fiyat dışındaki faktörlerdir. Bir malın kendi fiyatındaki değişmeler ise talep eğrisinin yerinin değişmesine neden olmaz, aynı talep eğrisi
üzerinde harekete neden olur.
Talepteki değişme aynı fiyattan daha fazla veya daha az talep edilmesi demektir.
Örnek olarak aşağıdaki tablo verilmiştir. Tabloda talepteki %50’lik bir artış ve
%50’lik bir azalış ayrı ayrı sütunlarda verilmiştir. Örneğin A seçeneğinde fiyat 5 TL
iken talep edilen mal miktarı 150 kg idi. %50 talep artışı olduğunda aynı fiyattan talep
edilen mal miktarı 225 kg’ye çıkmıştır. Son sütunda ise %50 talepte azalış olduğunda
ise aynı fiyattan, talep edilen mal miktarı 100 kg’ye inmiştir. Geometrik olarak talep
eğrisinin nasıl kaydığını görmek için bu rakamları diyagram üzerinde işaretlemek gerekir.
86
MİKRO İKTİSADA GİRİŞ
A
B
C
D
E
F
G
H
K
L
M
N
P
R
S
FİYAT
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
MİKTAR (T0)
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
TALEPTE
%50 ARTIŞ (T1)
225,0
210,0
195,0
180,0
165,0
150,0
135,0
120,0
105,0
90,0
75,0
60,0
45,0
30,0
15,0
TALEPTE
%50 AZALIŞ
(T2)
100,0
93,3
86,7
80,0
73,3
66,7
60,0
53,3
46,7
40,0
33,3
26,7
20,0
13,3
6,7
Aşağıdaki diyagramda, talepteki değişmeler görülmektedir. Önce %50’lik talep
artışları diyagram üzerinde işaretlenerek T1 talep eğrisi bulunmuş, talepteki artış gösterilmiştir. Talep arttığı için talep eğrisi T0’dan T1’e yani sağ tarafa kaymıştır. Aynı fiyatlardan daha fazla mal talep edildiği görülmektedir. Örneğin fiyat 50 TL iken 60 kg olan
mal talebi, talep arttıktan sonra aynı fiyattan 90 kg’ye çıkmıştır.
Talep artmasının veya talep eğrisinin sağ tarafa kaymasının nedeni aşağıda
sayılanlardan birinin, birkaçının veya hepsinin birden belirtildiği yönde değişmesidir.
• İkame mallarının fiyatı artmıştır.
• Tamamlayıcı malların fiyatı düşmüştür.
• İncelediğimiz mal normal mal ise tüketicinin geliri artmıştır. İstisna
durum olan fakir bir mal inceleniyorsa, o zaman talep eğrisinin sağ
tarafa kayması için tüketicinin gelirinin azalması gerekir.
• Tüketicilerin zevk ve tercihleri talep edilmekte olan mal lehine değişmiştir.
• Tüketiciler gelecekte bu malın fiyatının artacağını tahmin etmişlerdir.
• Piyasada nüfus miktarı artmıştır.
TALEP
87
Talepteki Değişme
80
75
Talep artarsa,
talep eğrisi
sağ tarafa
kayar.
70
65
60
X Malının Fiyatı (TL)
55
50
45
40
35
30
25
20
Talep azalırsa,
talep eğrisi
sol tarafa
kayar.
15
10
5
T2
T0
T1
0
0
10 20
30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240
X Malı Talep Miktarları (Kg)
İkinci olarak %50 talep azalışları diyagram üzerine işaretlenerek T2 talep eğrisi
bulunmuş, talepteki azalış gösterilmiştir. Talep azaldığı için talep eğrisi T0’dan T2’ye
yani sol tarafa kaymıştır. Aynı fiyatlardan daha az talep edildiği görülmektedir. Örneğin
fiyat 50 lira iken 60 kilo olan mal talebi, talep azaldıktan sonra aynı fiyattan 40 kiloya
düşmüştür. Diğer fiyatlardan da benzer durumlar görülebilir.
Talep azalmasının veya talep eğrisinin sol tarafa kaymasının nedenleri şunlardır:
• İkame mallarının fiyatı düşmüştür.
• Tamamlayıcı malların fiyatı artmıştır.
• İncelediğimiz mal normal mal ise tüketicinin geliri azalmıştır. İstisna
durum olan bir fakir mal inceleniyorsa, o zaman talep eğrisinin sol tarafa kayması için tüketicinin gelirin artması gerekir.
• Tüketicilerin zevk ve tercihleri talep edilmekte olan mal aleyhine değişmiştir.
• Tüketiciler gelecekte bu malın fiyatının düşeceğini tahmin etmişlerdir.
• Piyasada nüfus miktarı azalmıştır.
88
MİKRO İKTİSADA GİRİŞ
5.BÖLÜM-SORULAR
A. Çoktan Seçmeli Sorular
1. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a) Bir satın alma arzusu, talep olarak
kabul edilebilmesi için satın alma
gücüyle desteklenmelidir.
b) İktisat biliminde çizelge anlamında
talep dikkate alınır.
c) Malın fiyatı ile talep edilen miktar
arasında ters yönlü ilişki vardır.
d) Bir malın fiyatı arttıkça talep edilen
miktar azalmaktadır.
e) Hiçbiri.
2. Talep kanunu neyi ifade eder?
a) Satın alma arzusunun satın alma
gücüyle desteklenmesidir.
b) Talep olabilmesi için fiilen satın alma
işleminin gerçekleşmesidir.
c) Mal veya hizmetin fiyatı ile talep
edilen miktarı arasındaki ters yönlü
ilişkidir.
d) Mal veya hizmetin fiyatı ile talep
edilen miktarı arasındaki pozitif yönlü
ilişkidir.
e) Hiçbiri
3. Aşağıdakilerden hangisi talep miktarını etkileyen faktörlerden değildir ?
a) Malın kendi fiyatı
b) Malın geçmişteki fiyatı
c) Nüfus
d) Tüketicinin gelecek hakkındaki
rasyonel beklentileri
e) Tüketicinin zevk ve tercihleri
4. Ceteris Paribus neyi ifade eder?
a) Talep fonksiyonunu
b) Malın fiyatı ile miktarı arasındaki
ilişkiyi.
c) Talep kanununu
d) Diğer şartların sabit kabul edildiğini
e) Hiçbiri
5. Bireysel talep fonksiyonunda aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
a) Nüfus
b) İkame malların fiyatı
c) Tüketicinin zevk ve tercihleri
d) Malın kendi fiyatı
e) Tüketicinin gelir düzeyi
6. Aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Bir malın talep miktarı ile ikame
mallarının fiyatı arasında ters yönlü
ilişki vardır.
b) İkame malın fiyatı artarsa geometrik
olarak talep eğrisi sola kayar.
c) Tüketici, bir malın kendi fiyatının
dışında ikame malların fiyatlarını da
dikkate alır.
d) İkame mallarının fiyatının düşmesi,
bir mala olan talebi arttırmaktadır.
e) Hiçbiri
7. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a) Tamamlayıcı malların fiyatındaki
artış, talep eğrisini sağa kaydırır.
b) Bir arzunun talep olabilmesi için satın
alma gücüyle yani gelir ile desteklenmesi gerekir.
c) Tamamlayıcı malın fiyatı artarsa, bir
mala olan talep azalır.
d) Normal ve lüks malların talebi ile gelir
arasında doğru yönlü ilişki vardır.
e) Hepsi
TALEP
89
8. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a) Zevk ve tercihler ile talep edilen mal
veya hizmet miktarı arasında doğru
yönlü ilişki vardır.
b) Zevk ve tercihler bir malın aleyhine
değişirse, o malın talep miktarı azalır.
c) Zevk ve tercihler yalnızca bireysel
talep fonksiyonunda bulunmaktadır.
d) Zevk ve tercihler bir malın lehine
değişirse talep eğrisi sağa doğru kayar.
e) Hiçbiri
11. Talep edilen miktardaki değişme ile
ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?
a) Sadece malın kendi fiyatının
değişmesi sonucu ortaya çıkar.
b) Talep edilen miktar artarsa talep eğrisi
sağa doğru kayar.
c) Malın kendi fiyatı dışındaki tüm faktörlerin sabit kaldığı varsayılır.
d) Aynı talep eğrisi üzerinde başka bir
noktaya geçilmesidir.
e) Hiçbiri
9. Rasyonel bekleyişlerle ilgili olarak
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Gelecekte fiyatların artacağı
bekleniyorsa, bugünden o mala olan
talep artar.
b) Gelecekte beklenen fiyat değişmeleri
ile bir malın talep miktarı arasında
doğru yönlü ilişki vardır.
c) Bireysel talebi değil piyasa talebini
etkileyen bir faktördür.
d) Gelecekle ilgili rasyonel bekleyişlerdeki değişmeler, bir malın talep eğrisini sağa veya sola kaydırır.
e) Hepsi
12. Talepteki değişme ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Talep eğrisinin geometrik olarak yer
değiştirmesidir.
b) Farklı bir fiyattan daha fazla veya
daha az mal talep edilmesi demektir.
c) Talep edilen malın kendi fiyatının
değişmesi sonucu oluşur.
d) Başka bir fiyattan başka bir miktar
talep edilmesidir.
e) Hepsi
10. Aşağıdakilerden hangisi nüfus ile
ilgili olarak doğru değildir?
a) Bir malı tüketenlerin sayısı artarsa, o
malın piyasa talebi de artar.
b) Nüfus artışı ile bir malın piyasa talep
miktarı arasında doğru yönlü bir ilişki
vardır.
c) Nüfus miktarının değişmesi piyasa
talep eğrisini sağa veya sola kaydırır.
d) Nüfus miktarının değişmesi bireysel
talep eğrisini sağa veya sola kaydırır.
e) Hiçbiri
13. Aşağıdakilerden hangisi bireysel
talep eğrisinin sağ tarafa kaymasının nedenlerinden olamaz?
a) Tamamlayıcı malların fiyatının
düşmesi
b) Tüketicilerin zevk ve tercihlerinin o
mal lehine değişmesi
c) İkame malların fiyatının artması
d) Piyasada nüfus miktarının artması
e) Hiçbiri
90
MİKRO İKTİSADA GİRİŞ
14. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a) Lüks bir mal için tüketici geliri ile
talep arasında doğru yönlü bir ilişki
vardır.
b) Fakir mal için tüketici geliri arttığında
talep azalmaktadır.
c) Normal bir mal için tüketici geliri
arttığında talep azalmaktadır.
d) Fakir bir mal için zevk ve tercihler ile
talep arasında doğru yönlü bir ilişki
vardır.
e) Hiçbiri
17. Aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Arz ve talepten bir tanesi olmadığında
fiyat mekanizması çalışmaz.
b) Günümüzde malların fiyatları devlet
tarafından belirlenir.
c) Sosyalist ekonomide, tam kullanım,
etkin kullanım ve ekonomik büyüme
hedeflerine, piyasa ekonomisi yani fiyat mekanizmasıyla ulaşılmaktadır
d) Malın fiyatının her gün değişmesi
talep kanunu gereğidir.
e) Hepsi.
15. Aşağıdakilerden hangisi bireysel
talep eğrisinin sol tarafa kaymasının nedenlerinden sayılmaz?
a) Normal mal ise tüketicinin gelirinin
azalması
b) Tamamlayıcı malların fiyatının yükselmesi
c) İkame malların fiyatının düşmesi
d) Tüketicilerin zevk ve tercihlerinin
başka mal lehine değişmesi
e) Nüfusun azalması
18. Bir malın piyasa talep eğrisinin
sağa doğru kaymış olması aşağıdakilerden hangisinin bir sonucu olamaz?
a) İkame malların fiyatlarının artması
b) Tamamlayıcı malların fiyatlarının
azalması
c) Zevk ve tercihlerin o mal lehinde
değişmesi
d) Nüfusun artması
e) Gelecekte malın fiyatının düşeceğinin
beklenmesi
16. Aşağıdakilerden hangisi doğru
değildir?
a) Sadece satın alma isteği ve onu
destekleyen satın alma gücü talep
sayılabilmesi için yetmez.
b) Alıcılar piyasanın talep yönünü oluşturur.
c) İktisatta belirli bir fiyattan talep dikkate alınır.
d) İstanbul piyasasında tanesi 2 liradan,
günlük olarak satın alınan 100 adet
kalem belirli bir fiyattan taleptir.
e) Yeterli satın alma gücü olsa bile eğer
satın alma fiilen yapılmıyorsa, istekler
yine talep sayılmaz.
19. Aşağıdakilerden hangisi talep fonksiyonunda yer almaz?
a) İkame malların fiyatlarının
b) Zevk ve tercihler
c) Tamamlayıcı malların fiyatları
d) Üreticilerin gelir düzeyi
e) Malın kendi fiyatı
20. Bir malın talebini etkileyen malın
kendi fiyatı dışındaki diğer faktörlerin değişmesi sonucu hangisi gerçekleşir?
a) Talep edilen miktarda değişme
b) Talepde değişme
c) Piyasa fiyatında değişme
d) Zevk ve tercihlerde değişme
e) Arzda değişme
B.Boşluk Doldurma Soruları
1. Alıcılar piyasanın …………….. yönünü oluşturur
2. Bir satın alma arzusunun talep olarak kabul edilebilmesi için
………………………………… ile desteklenmesi gerekir.
3. Bireylerin ellerinde yeterli satın alma gücü olsa bile eğer bunu fiilen yapmıyorsa,
istekler yine ………………………. sayılmaz. .
4. İki talep tanımı vardır. Birincisi; ……………………………………… talep, diğeri
de ……………………………………….. taleptir.
5. Belirli bir piyasada, belirli bir anda, belirli bir fiyattan, satın alma gücüne sahip
olanlarca, fiilen satın alınmak istenen mal ya da hizmet miktarına
…………………………………… denir.
6. Belirli bir piyasada, belirli bir zamanda, fiyat dışındaki faktörler değişmemek kaydıyla, bir mal ya da hizmetin çeşitli fiyatlarından satın alınmak istenen miktarlarına
…………………………………… denir.
7. İktisatta ………………………………………… dikkate alınır
8. Bir malın, her fiyat düzeyine karşılık tüketicilerin satın almak istedikleri miktarlar
bir tablo şeklinde yazıldığında …………………………… elde edilir.
9. Malın fiyatı ile talep edilen miktar arasında ………….. yönlü ilişki vardır.
10. Diğer faktörler değişmezken mal veya hizmetin fiyatı ile talep edilen miktarı arasındaki ters yönlü ilişkiye ……………………………… denir.
11. Talep eğrisi ………………. eğimli bir eğridir. Bu,
…………………………….nun bir sonucudur.
12. ……………………………………, bir malın talep miktarını etkileyen faktörlerin
sembollerle gösterilip fonksiyon şeklinde yazılmasıdır.
13. Talep kanununa göre, diğer faktörlerin değişmediği kabul edilirken talep fonksiyonunun sadece malın kendi fiyatı ile talep miktarı arasındaki ilişkileri yansıtmasına
iktisat biliminde ……………………………….. denilir.
14. Bireysel talep fonksiyonuna, ……………………………………………………..
ile…………………. ilave edilirse piyasa talep fonksiyonuna ulaşılır.
15. Nüfus artışı ile bir malın piyasa talep miktarı arasında ………yönlü bir ilişki vardır.
16. Bir malın talep miktarı ile ikame mallarının fiyatı arasında ……………………ilişki
vardır.
17. Tamamlayıcı malın fiyatı ile talep miktarı arasında …………………… ilişki vardır.
92
MİKRO İKTİSADA GİRİŞ
18. …………….. …….. mallarda, gelir ile bir malın talep miktarı arasında doğru yönlü
ilişki vardır. ……………………mallarda ise gelir ile malın talep miktarı arasında
ters yönlü ilişki vardır.
19. Bir malın gelecekte fiyatının artacağı bekleniyorsa, bugün o mala olan talep ………
20. Talep eğrisinin geometrik olarak yer değiştirmesine …………………………. denir, aynı talep eğrisi üzerinde bir noktadan başka bir noktaya geçilmesine ise
…………………………………………… denir.