Karagöz Kukla Tiyatrosu`nun Doğu Akdeniz`deki Son Temsilcisi ut

Yaşamdan Kesitler
Sema Erdoğan
Karagöz Kukla
Tiyatrosu'nun
Doğu Akdeniz'deki
Son Temsilcisi
A
ut Hazım
Kısakürek
n hediye olarak aldığı plastik tasvirinden
tanıdığı ama hiç izlemediği Karagöz Kukla Tiyatrosu,
olgunluk döneminde geçim kaynağı oldu.
Mahmut Hazım Kısakürek, bugün bu tiyatronun
Doğu Akdeniz Bölgesi'ndeki tek ustası.
139
B D NİSAN 2013
na tiyatro aşısını
yapan babasıydı.
İzlediği ilk tiyatro
oyunu Carlo Goldoni' nin Yalancı'
siydi.
"1966-67 yıllarıydı. Bırakın salonu, fuayede dahi ses çıkmazdı. insanlar en güzel giysileriyle gelirlerdi tiyatroya ve kırmızı halıdan geçilerek
girilirdi salona. "
S>k s>k Adana'ya gelen "İstanbul
Şehir Tiyatrosu" nu ve "Kenterler"i
izleyen bu ortaokul öğrencisi, müsamereler için oyunlar yazıyor ve oynuyordu. Tiyatronun bir tutkuya dönüşeceğinden habersiz bir arkadaşının
önerisi ile Dost Oyuncular Tiyatrosu'
na "Göç" adlı oyuna gitti ve oyunu
kuliste izledi. Sahneden önce kulisin
tozunu yuttu. Bilal İnci'nin eşi Perihan
Doygun ile de orada tanıştı ve önüne
geçti diye bir güzel azar da işitti.
Her gün tiyatrodaydı. Üçüncü gün
gişeye geçti ama hesapta açık verdi.
Uzun arayışlar sonunda tahta masanın
arasından çıktı kayıp
para.
"O para bulunmasaydı tiyatroyu bırakırdım."
İlk oyun ODTÜ
Tiyatro Festivali'nde
1969'da kulisinden girdiği tiyatroda
1970'de Gülten Akın'ın yazdığı Keloğlan oyununda figüra140
"Bu
oyunu Adana'da
oynad>n>z mı?
Oynarsan>z sizi
taşlarlar" diye
görüş belirtti.
tif bir rol aldı. Bu oyun ile ODTÜ Tiyatro Festivali' ne gittiler. Organizasyon komitesinde olan Deniz Gezmiş'
i de burada gördü. Aziz Nesin, Yaşar
Kemal, Ertuğrul Kürkçü gibi isimler
festivalin izleyicileri arasındaydı. Ertuğrul Kürkçü tarafından "Başka oyun
bulmadınız mı? Bir köfteye satın" cümlesiyle eleştirildiklerinde Yaşar Kemal
tarafından "Bizim orda köfte satılmaz,
ilişkin ekmek satılır" cümlesiyle savunuldular.
Aziz Nesin de "Bu oyunu Adana'
da oynadınız mı? Oynarsanız sizi taşlarlar" diye görüş belirtti.
Tiyatrolar arası koşuşturma
BD NİSAN 2013
Atölyesinde kendi kendine tasvir yapmayı öğrenmekle kalmadı yeni tasvirler
yarattı.
21 yıl sürecek tiyatro serüveninde
Dost Oyuncular Tiyatrosu'nda ilk karakter oyununu "Alo orası tımarhane
mi?" adlı oyunda oynadı. Ankara Sanat Tiyatrosu'nda ilk ve son oyunu
Palyaço Kral oldu. 12 Mart döneminde Çukurova Bölge Tiyatrosu'nda Yaşar Kemal'in politik oyunu Teneke'yi
oynarlarken tiyatro kurşunlandı, arkadaşları tutuklandı. Tek sezonda Keşanlı Ali Destanı, Teneke, Tuzak ve
Toros Canavarı'na perde açan tiyatro
da kapatıldı. Kendisi de 18 gün gözaltında kaldı ve her türlü işkenceyi görü.
Çalışmalarını İstanbul'da yürüten
Ankara Birlik Tiyatrosu'nda da iki yıl
çalıştı. Yaşar'ı oynadığı 'Yaşar ne
yaşar ne yaşamaz' oyununu dönemin
Deniz Kuvvetleri Komutanı Celal Eyiceoğlu da izledi ve kuliste birer kutu
çikolata ile tebrik etti. Ekipte Levent
Kırca da vardı.
Asker olmak ideali
Babası, Türkiye 3. sü olarak kazandığı Kuleli Askeri Lisesi'ne göndermedi. Önce Erkek Lisesi'
ne sonra Ticaret Lisesi'
ne kayıt yaptırdı ama müdür ve öğretmenlerle yaşadığı sorunlar nedeniyle
her iki okuldan da sahte
imzalı dilekçelerle tasdiknamesini alıp ayrıldı.
Ankara Devlet Konservatuvarı'nı kazandı ama
burada da barınamadı.
1974 yılında askere gitti.
TRT'ye film olarak çekilecek "Yaşar
ne yaşar ne yaşamaz" oyunu için Birlik Tiyatrosu'nun, izin isteği Kıbrıs
Barış Harekatı başladığı için geri çevrildi.
Askerlik sonras> ve Almanya serüveni
Askerlik sonrasında Belediye Şehir
Tiyatrosu'nda oynadı, gazinolarda
sunuculuk yaptı. Dev-Genç üyesiydi.
Siyasi ortamın gerginliği içerisinde
ağzı burnu kanlar içerisinde dolaşırken bir karar aldı. Adana Emniyet
Müdürü Cevat Yurdakul'un öldürüldüğü gün Almanya'ya gitmek için
yola çıktı. Çok çeşitli işlerde çalıştı,
Almancasını geliştirdi. Tek Türk
olarak gittiği Gençlik Kültür Evi'nde
tanıştığı Türkiye'yi çok iyi bilen bir
Ankara Sanat
Tiyatrosu'nda ilk
ve son oyunu
al oldu.
141
B D NİSAN 2013
kadının önerisi ile Almanya'daki
Türklerin sorunlarını dile getiren bir
oyun yazdı ve sahneledi. Oyun, Almanya'da bir gettoda kaçak olarak
yaşarken polis baskınında çöp tenekesine saklanan ve "Çöpten gelip
çöpte ne işim var" sorgulamasını yapan bir T ü r k ' ü n h i k a y e s i y d i .
12 Eylül sonras>
Almanya'ya iltica talebi kabul edilmeyince yurda döndü. 12 Eylül sonrasiydi. Şehir Tiyatrosu kurulmuştu.
142
Nalınlar ın ardından FehimpaşJ
Konağı" oyununa hazırlanırken mü
'dürün odasına çağırıldı ve eline "140^
sayılı sıkı yönetim kanunu gereği işi
nize son verilmiştir" yazılı bir zar
tutuşturuldu.
Pazarlamacılık işine girdi, ila<
temsilciliği yaptı, Mersin'e yerleşti
Kapıdan pazarlama işine girdi, şirke
kurdu. Tekrar tiyatroya döndü ve Ada
na Şehir Tiyatrosu'nda üç dört oyund;
rol aldı.
Tiyatrodan Gölge Kukla
Tiyatrosu'na geçiş sürec
başhyor
Rus pazarlarında satılan kafaları ayrı
lan bebeklerin boğaz kısımlarına elbise yapıp okullarda kukla oynatmayı
başladı. Kültür Şenlikleri'nde kurduğı
koca sahnede kuklaların boyutlarını
büyüterek yaptığı kukla tiyatrosu bü
yük ilgi gördü. İstek üzerine kreşlerdi
Karagöz oynatmaya başladı.
BD NİSAN 2013
Kukla Festivali ve UNİMA
ile tanışma
Karagöz Bir Kukla oyunu
ve politik bir karakter
Kukla oynatıcılığmı doğru yapıp yapmadığını dahi bilmezken kültür müdürünün emrivakisi ile Kukla Festivali
içinde buldu kendini. UNİMA (Uluslararası Kukla Birliği) vardı işin içinde.
İlk gösterisini ustalardan kimse izlemedi. Karagöz Ustası Orhan Kurt'un,
bir başka karagözcüye "Bak burada
da senin gibi bir plastikçi var" şeklindeki seslenişine çok
bozuldu. "Sonra bana döndü,
oğlum
plastikten
olmaz.
Tasvirleri
deriden
yapacaksın, yanıma
gel" dedi. Bir tasvirin fiyatını sordum.
60 dolar. 10 tasvir
yapsam 600 dolar.
Ben kendimi geçindiremiyorum nasıl
gideyim yanına."
"Karagöz bir kukla oyunudur, iki boyutludur ve şeffaftır. Gölge oyunu tek
boyutludur. Siyah beyazdır. Karagöz,
çocuk oyunu algısından çıkıp eski politik yapısına dönerse halk sahip çıkacaktır. Abdülaziz döneminden sonra
iktidarlar tarafından yok edilmiş ve
para karşılığı kendilerine bağlanmıştır.
Halk, söyleyemediğini söyleyenin
Dönüm
noktası Bursa
Festivali
Bursa'daki Kukla Festivali'nden Adana'ya deri ve gerekli diğer malzemelerle döndü ve ellerini yaralamak pahasına deneme yanılma yoluyla deriden tasvir yapmayı öğrendi. Aldığı
derinin kalan yarısı ise Adana depreminde farelere yem odu.
Ustaların takdirlerini kazanmaya
başladı, bir dükkandan sipariş dahi
aldı.
1994 yılında dört dörtlük bir Karagözcü oldu. UNİMA tarafından ödüllendirildi ve üyesi oldu.
^^K
Mı. WM
}
arkasında durur. Bugün bunu kitle iletişim araçları ile yapmak çok zor. Bir
işportacı gibi halkın içerisinde yer
alacak. "
Usta Karagözcü olmanın
kriterleri
O, kendi kendine Karagözcü oldu,
usta çırak ilişkisi ile yetişmedi ama
bir çırak bulup yetiştirdi.
"Güzel sesi olacak şarkı söyleyecek, güzel çizimi olacak, tasvir yapacak ve iyi oyun yazacak. Bunlar özelliklerin hepsini taşımayan usta kara143
B D NİSAN 2013
gözcü değildir.
"Karagözcü neden az?"
"Ben Karagöze başladığımda bir
elin parmakları kadardık. 1990-91 de
UNIMA Milli Merkezi' nin kurulması
ile çok şey değişti. Eski ustalar biraz
da bu işin gelirini paylaşmak istememişler. Ben çırağımı bir yılda yetiştirdim. "
300 çocuğun beynine Karagöz'ü kaz>mak
Gölge Kukla Tiyatrosu'nun geleceğe
taşınmasını istiyor. İlk gün 30 öğrencinin katıldığı atölye çalışmalarına 15
gün hiç kimse gelmese de yılmadan
tekrarladı bu çalışmayı. "Oyunu
izlettiğim 300 çocuktan bir Karagözcü
çıkacak diye umuyorum."
Gölge Kukla Oyununun geleceği!
"Ülkem nereye gidiyorsa bu sanat da
oraya gidiyor. Gelenek halkın bayramlık giysisidir ve bu geleneksel oyun
da teknolojiye yenik düşmek üzere.
Halkın duyarsızlığını hissediyorsanız
kurumlara güveneceksiniz. fiu anda
144
görev Kültür Bakanlığı'na düşüyor."
"42 yıldan bugüne
kalan?"
Geçirdiği menenjit
nedeni ile felç olan bedenini gösteriyor.
"Bana kalan bu"
Tedavi sonrası bir tekerlekli sandalye ya da bir
bastona bağımlı kalacağını çoktan kabullenmiş
durumda. Çalan her kapı
zili "icra memıırıı" korkusu olmuş. Beş çocuğu, beş torunu,
Unima'nın verdiği ustalık ödülü ve
yüzlerce teşekkür plaketi en büyük
manevi değerleri. En büyük hayali
ramazan ayında her gün 2 mahallede
büyüklere yönelik bedava gösteri yapmak, politik mesajlar vermek. Denememiş de değil. Prosedür ve maliyet
duvar olmuş önüne. Muhtarlar, izin
için emniyete göndermiş, emniyet bir
güvenlik şirketi ile anlaş demiş. Onlar
da 1000 lira istemiş. Bedava yapacak
bir de üstüne para verecek. İcra memurunun kâbusu ile yaşarken....
Kendisi bir Karagöz olsa
"Ağzımdan sadece Karagöz gibi küfür
çıkar. Halkım düşünmüyor, okumuyor. Kültürün kendine bir ihtiyaç olduğunu, bir sınıf farkındalığı yaratacağını, toplum önderliği yapacağını
düşünmüyor. Sokağa çıkın sorun herkes tiyatroyu çok severim der. En son
hangi oyunu izledin diye sorun bir
diziyi söyler.
Ağzımı açtırmasınlar." •
semaerdoğ[email protected]