itiraz

øTøRAZ
øtiraz Edilen Yönetmelik:
Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ R.G. Tarihi:10.03.2005 R.G. SayÕsÕ:25751
Evde BakÕm Hizmetleri Sunumu HakkÕnda Yönetmelik
Prof. Dr. øsmail Tufan
øçindekiler
GøRøù ..................................................................................................................................................................... 3
GEREKÇELø øTøRAZ ......................................................................................................................................... 4
AMACI YANLIù BøR YÖNETMELøK ....................................................................................................................... 4
AMACA UYGUN OLMAYAN DENETøM ................................................................................................................. 4
KENDø KENDøNø DENETLEYEN SAöLIK KURULUùU ............................................................................................. 5
HEDEF GRUBUNU TANIMLAMAYI UNUTAN BøR YÖNETMELøK ............................................................................ 5
“HASTA” VE “BAKIMA MUHTAÇ” ARASINDAKø FARK ........................................................................................ 6
DøKKATE ALMASI GEREKENø DøKKATE ALMAYAN BøR YÖNETMELøK ................................................................ 8
BAKIM HøZMETLERøNøN TEMEL AMAÇLARINI DøKKATE ALMAYAN BøR YÖNETMELøK ....................................... 9
SAöLIKSIZ BøR YÖNETMELøK .............................................................................................................................. 9
DøöER ELEùTøRøLER .......................................................................................................................................... 10
BAKIM HøZMETLERøNDE KALøTE KONTROLÜ..................................................................................... 11
SONUÇ................................................................................................................................................................. 13
GERONTOLOJøNøN SORUMLULUöU ALTINDA OLMALI ....................................................................................... 13
BAKIMA MUHTAÇ YAùLILAR ÇOöALACAK ....................................................................................................... 14
2
Giriú
Bu rapor Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ tarafÕndan Resmi Gazete’de 10.03.2005 tarihinde yayÕnlanan
25751 sayÕlÕ Evde BakÕm Hizmetleri Sunumu HakkÕnda Yönetmelik’e gerekçeli itirazdÕr.
Bu yönetmelik bakÕma muhtaçlÕk problemini yanlÕú perspektiften algÕlamaktadÕr. Problemi
çok boyutlu de÷erlendirmek yerine, sadece bir sa÷lÕk sorununa dönüútürmektedir.
BakÕma muhtaçlÕ÷Õn öncelikle bir “yaúlÕlÕk sorunu” oldu÷u bilindi÷i halde yönetmeli÷in hiçbir
yerinde bununla ilgili bir ifade kullanÕlmamÕútÕr. BakÕma muhtaçlÕk probleminin yaúlÕlÕkla
olan iliúkilerini tümüyle gözden kaçÕrarak, aynÕ zamanda konuya yabancÕ oldu÷u intibaÕnÕ da
uyandÕrmaktadÕr.
Yönetmelikte bakÕma muhtaçlÕk “hastalÕk” olarak kabul edilirken hastalÕk kavramÕnÕ bile
tanÕmlamamÕútÕr. Uluslar arasÕ alanda kabul edilen bakÕma muhtaçlÕk tanÕmÕnÕ ise dikkate
almayarak tanÕmladÕ÷Õ amacÕna da ters düúmüútür.
BakÕma muhtaçlÕ÷Õn öncelikle yaúlÕlÕkta ortaya çÕkan ve sa÷lÕk sorununa indirgenemeyece÷i
uluslar arasÕ camiada kabul edildi÷i, ampirik verilerle bunun ispatlarÕ pek çok araútÕrma ile
ortaya konuldu÷u halde Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ bakÕma muhtaç fertlerin ihtiyaçlarÕnÕ karúÕlamasÕ
mümkün olmayan ilgili yönetmelikte bakÕm hizmetlerini yanlÕú algÕlamanÕn sonucunda “tÕbbi
hizmet” kabul ederek, bu hizmetlerde sorumlulu÷u hekimlere vermiútir. Bu yönüyle adeta
hekimlere “özel saha” açmaya çalÕútÕ÷Õ izlenimi vermektedir.
Ço÷unu yaúlÕlarÕn, özellikle yaúÕ 80 ve üzerindeki fertlerin meydana getirdi÷i bakÕma muhtaç
fertlerin sorunlarÕna çözüm olabilecek özellikten yoksunlu÷u ile dikkat çeken bu yönetmelikte
bakÕma muhtaç fertlerin ihtiyaçlarÕnÕn sadece bir kÕsmÕ göz önüne alÕnmÕú, ama asÕl önemli
kÕsmÕ göz ardÕ edilmiútir. HastalÕktan veya engellilikten dolayÕ bakÕma muhtaç hale gelen bir
ferdin tÕbbi hizmet ihtiyaçlarÕ göz önüne alÕnÕrken, bu insanlarÕn asÕl problemi olan günlük
yaúamlarÕnÕn üstesinden gelebilme olanaklarÕ tamamen ihmal edilmiútir.
BakÕma muhtaç yaúlÕlar dahil yaúlanma ve yaúlÕlÕ÷Õn her türlü konusuyla ilgilenen, yaúlÕ ve
yaúlanmakta olan fertlerin iyi koúullarda yaúlanmalarÕ için bilimsel ve uygulamalÕ çalÕúmalar
yapan Gerontoloji Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ tarafÕnda adeta yok kabul edilerek, bakanlÕ÷Õn adÕndan
hareket edilerek olsa gerek, bakÕma muhtaçlarÕ “hasta” kiúiler olarak görme alÕúkanlÕ÷Õna
dayanan bu yönetmeli÷e AÜ Gerontoloji Bölümü BaúkanÕ olarak itiraz ediyor, aúa÷Õda
gerekçeleri açÕklanacak olan sebeplerden ötürü yönetmeli÷in yürürlükten kaldÕrÕlÕp, bakÕm
hizmetlerinde sorumlulu÷un demografik geliúmeler de göz önüne alÕnarak “Gerontologlara”
verilmesini talep ediyorum.
3
Gerekçeli øtiraz
AmacÕ YanlÕú Bir Yönetmelik
Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ tarafÕndan Resmi Gazete’de 10.03.2005 tarihinde yayÕnlanan 25751 sayÕlÕ
“Evde BakÕm Hizmetleri Sunumu HakkÕnda Yönetmelik” amacÕnÕ úu úekilde açÕklamaktadÕr:
Madde 1 — Bu yönetmeli÷in amacÕ; fertlerin ve toplumun sa÷lÕ÷ÕnÕ korumak
maksadÕyla, evde bakÕm hizmeti veren sa÷lÕk kuruluúlarÕnÕn açÕlmasÕ,
çalÕúmasÕ ve denetlenmesi ile bunlarÕ iúleten kurum ve kuruluúlarÕn, özel
hukuk tüzel kiúilerinin ve gerçek kiúilerin uymasÕ gereken usul ve esaslarÕ
düzenlemektir.
BakÕm hizmetlerinin “bakÕma muhtaçlÕk probleminin” özellikleri dikkate alÕndÕ÷Õnda, amacÕ
ne fertlerin ne de toplumun sa÷lÕ÷ÕnÕ korumaya yönelik olarak kabul edilebilir. BakÕma
muhtaçlÕ÷Õ hastalÕk kabul eden hatalÕ algÕlayÕúÕn ortaya çÕkardÕ÷Õ yine hatalÕ düúünce bakÕma
muhtaçlÕ÷Õn adeta toplum sa÷lÕ÷ÕnÕ tehdit eden bir hastalÕk olarak kabul edilmesidir. BakÕma
muhtaçlÕk “bulaúÕcÕ” de÷ildir. Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ yönetmeli÷in ilk maddesinde yanlÕú bir yolda
ilerlenece÷i izlenimini ortaya koyan yönetmelik, kendi varlÕ÷ÕnÕn gerekçesini kendisi ortadan
kaldÕrmÕútÕr.
Fertlerin ve toplumun sa÷lÕ÷ÕnÕ korumak amacÕyla evde bakÕm hizmetlerini “sa÷lÕk
kuruluúlarÕna” devreden yönetmelik, bu kuruluúlarÕn açÕlmasÕ ve çalÕúmasÕ il ilgili bazÕ
maddeler içermekle birlikte bu kuruluúlarÕn denetlenmesi konusunda duyarsÕz davranmÕútÕr.
Böylece bakÕm hizmetlerinin düúük bir kalite düzeyinde kalmasÕna olanak yaratmakla
kalmayÕp, kendi kendini denetleyen bir bakÕm sistemi yaratma çabasÕ içersinde bakÕma
muhtaç fertlerin yaúamÕnÕ da tehlikeye sokan bir yönetmelik hazÕrlamÕútÕr. Kendi hizmet ve
ürün kalitesini kendisi denetleyip uygun olmayan hizmetlere yönelim varsa kendi kendine
ceza vermeleri mümkün olamayaca÷Õna göre sa÷lÕk kuruluúlarÕna bir “boú meydan”
bÕrakÕlarak sözde “UyulmasÕ gereken usul ve esaslar” (Madde 1) tümüyle delinmiútir.
Amaca Uygun Olmayan Denetim
Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ tarafÕndan Resmi Gazete’de 10.03.2005 tarihinde yayÕnlanan 25751 sayÕlÕ
“Evde BakÕm Hizmetleri Sunumu HakkÕnda Yönetmelik” denetimden úunu anlamaktadÕr:
“AçÕlma øzni” baúlÕ÷Õ altÕnda denetim sadece “sa÷lÕk kuruluúunun” yönetmelikte belirtilen
úartlarÕ yerine getirip getirmedi÷inin denetimi ile sÕnÕrlÕdÕr. Hizmetin denetimi “mesul hekim”
olarak hekime bÕrakÕlmaktadÕr.
Madde 10 — (…) Müdürlük tarafÕndan sa÷lÕk kuruluúunun kuruluú ve
faaliyetlerinin bu Yönetmeli÷e uygun olup olmadÕ÷ÕnÕn incelenmesi ve
denetlenmesi için en az bir hekim olmak üzere iki sa÷lÕk personeli ile ekip
oluúturulur ve bu ekip tarafÕndan sa÷lÕk kuruluúu yerinde incelenir.
Bu inceleme sonucunda uygun görülenlere Müdürlük tarafÕndan Ek-4’de yer
alan "uygunluk belgesi", Ek-5’de yer alan "mesul müdürlük belgesi"
düzenlenir. ølave olarak çalÕúanlarÕn her birine Ek-6’da yer alan "personel
çalÕúma belgesi"nden ikiúer nüsha düzenlenir. Düzenlenen bu belgeler ve
4
baúvuru dosyasÕnÕn bir örne÷i Müdürlükte saklanÕp di÷er nüshalarÕ sa÷lÕk
kuruluúu mesul müdürüne imza karúÕlÕ÷Õnda verilir.
Madde 29 — Sa÷lÕk kuruluúlarÕnÕn denetimi; Müdürlük tarafÕndan
oluúturulan bir hekim, bir hemúire olmak üzere en az iki sa÷lÕk personeli
tarafÕndan gerçekleútirilir. Ola÷an denetimler, úikayet, soruúturma ve
BakanlÕk merkez teúkilatÕnÕn veya Müdürlü÷ün talebi üzerine yapÕlacak
ola÷an dÕúÕ denetimler hariç olmak üzere, en az altÕ ayda bir yapÕlÕr.
Denetimlerde Ek-7'de yer alan Denetleme Formu kullanÕlÕr. Denetim ile ilgili
bulgular ve sonuçlar Müdürlü÷e ait teftiú ve denetim defterine yazÕlÕr.
Denetimlerde kullanÕlan “Denetleme Formu” denetimlerin içeri÷ini de göstermektedir. Bu
denetimler “sa÷lÕk kuruluúu” ve “personel” denetimi ile sÕnÕrlÕ olup evde bakÕm hizmetlerinim
denetimiyle alakalÕ de÷ildir. Tesis ve personel ile sÕnÕrlÕ tutulan bu denetim sistemi bakÕm
hizmetlerinden yararlanan bakÕma muhtaç fertlerin ihtiyaçlarÕnÕ göz önüne almamÕútÕr.
Evde bakÕm hizmeti sunacak olan sa÷lÕk kuruluúlarÕnÕn “úeklen” uygunlu÷u denetlenirken,
“hizmetlerin” uygunlu÷u denetlememektedir.
Kendi Kendini Denetleyen Sa÷lÕk Kuruluúu
Bir kuruluúun kendi kendini denetlemesi mantÕ÷a aykÕrÕdÕr. Yönetmelik yukarÕda belirtilen
“úekle uygunluk” denetimini Müdürlü÷e teslim ederken, hizmetlerin “niteliksel” denetimini
sa÷lÕlÕk kuruluúunun hekimlerine bÕrakmÕútÕr. Böylece görevin kötüye kullanÕlmasÕ açÕsÕndan
da uygun bir zemin hazÕrlamaktadÕr.
Hekim
Madde 12 — Sa÷lÕk kuruluúunda mesul müdür veya birim sorumlusu
haricinde en az iki hekim bulunur. Bu hekimlerden en az biri tam zamanlÕ
görev yapmak zorundadÕr.
Hekim;
(…)
Gece veya gündüz devamlÕ evde bakÕm hizmeti verilen hastalar, verilen
hizmetlerin niteli÷ini denetlemek amacÕyla hekim tarafÕndan en az haftada
bir kez ziyaret edilir ve denetim kayÕt altÕna alÕnÕr.
Madde 12’den de görüldü÷ü gibi hizmeti veren hizmeti denetlemekle de mükellef tutulmuú,
neredeyse çocuksu bir saflÕkla denetimin tarafsÕz bir gözle yapÕlaca÷Õndan hareket edilmiútir.
“Haftada en az bir kez” bakÕma muhtaç ferdi ziyarete gitmesi beklenen hekimin, gerçekten bu
sÕklÕkta ziyaret yapÕp yapmadÕ÷Õ bir yana, kendi çalÕútÕ÷Õ, muhtemelen sahibi oldu÷u sa÷lÕk
kuruluúunun personeli tarafÕndan sunulan hizmetlerin denetimini yaparken kendisini suçlu
duruma düúürebilecek olasÕ durumlarÕ “denetim kaydÕ” olarak kayda geçirece÷i inancÕ, Sa÷lÕk
BakanlÕ÷Õ’nÕn yönetmeli÷i hazÕrlarken, sa÷lÕk sektöründeki sorunlarÕ düúünememiú olabilece÷i
akla yatkÕn de÷ildir.
Hedef Grubunu TanÕmlamayÕ Unutan Bir Yönetmelik
Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ tarafÕndan hazÕrlanan yönetmeli÷in hiç olmazsa “hasta” dedi÷i ve ço÷u
yaúlÕlardan meydana gelen bakÕma muhtaçlarÕ dikkate alarak “hastalÕk” kavramÕnÕ tanÕmlamÕú
olmasÕ gerekirdi. Öte yandan evde bakÕm hizmeti verilmesi için hazÕrlanmÕú olan yönetmelik,
5
bakÕma muhtaçlÕ÷Õn tanÕmÕnÕ da yapmalÕydÕ. YapÕlmasÕ gereken tanÕmlarÕ yapmamakla
bakÕma muhtaç fertlerin ihtiyaçlarÕnÕ da gözden kaçÕran bir yönetmelik ortaya çÕkmÕútÕr.
Ne hastalÕ÷Õn ne de bakÕma muhtaçlÕ÷Õn kriterleri belli de÷ildir. Yönetmelik bakÕma muhtaçlÕk
durumunun belirlenmesinde gereken objektif standart kriterlere hiç yer vermemiútir.
“KÕyafet”, “tabela”, “reklam” gibi konularÕ denetim mekanizmasÕ içine alÕrken (Bkz. Ek-7),
asÕl amaç, yani bakÕma muhtaç fertlere yönelik kaliteli ve ihtiyaçlara uygun “bakÕm hizmeti”
tümüyle gözden kaçÕrÕlmÕútÕr.
BakÕma muhtaçlÕk ve hastalÕk arasÕndaki temel farkÕ göz önüne almayÕp, bakÕma muhtaç
fertleri “hasta” (Bkz. yönetmeli÷in çeúitli yerlerinde bakÕma muhtaç kiúilere “hasta” denildi÷i
görülmektedir) kabul ederek, dünya standartlarÕndan uzak, hatta ça÷a yabancÕ bir anlayÕútan
türeyen bir yönetmelik yaratÕlmÕútÕr.
“Hasta” ve “BakÕma Muhtaç” ArasÕndaki Fark
Yönetmeli÷in tanÕmlamadÕ÷Õ fakat sürekli kullandÕ÷Õ “hasta” ve evde bakÕm hizmeti verilmek
istenilen “bakÕma muhtaç” kimdir? Yönetmeli÷in tanÕmlamadÕ÷Õ bu kavramlarÕn tanÕmÕ
yapÕlarak, bu yönetmeli÷in amaca uygun olmadÕ÷Õ gösterilecektir.
BakÕma muhtaçlÕk bir sa÷lÕk sorunu de÷ildir, öncelikle bir sosyal sorundur. Nitekim birçok
ülkenin yasalarÕnda da bu úekilde kabul edilmiútir. Örne÷in Almanya’nÕn XI. Sosyal Yasa
KitabÕ’nda (Sozialgesetzbuch XI, SGB XI) bakÕma muhtaç kiúiler uluslar arasÕ alanda da
kabul edilen úekliyle úöyle tanÕmlanmÕútÕr:
BAKIMA MUHTAÇ: “Bedensel, zihinsel ya da ruhsal hastalÕktan ya da
engellilikten ötürü günlük yaúamÕn akÕúÕnda alÕúÕla gelen veya düzenli
úekilde yerine getirilmesi gereken iúlerini yerine getirmede minimum altÕ ay
veya ömür boyu önemli ölçüde veya üst düzeyde yardÕma ihtiyaç duyan
kiúiler bakÕma muhtaçtÕr” (SGB XI Paragraf 14).
Bu tanÕma göre bakÕma muhtaçlÕk hastalÕktan veya engellilikten kaynaklanÕr, ama bir hastalÕk
veya engellilik de÷ildir. Çünkü her hastalÕk veya engellik bakÕm ihtiyacÕ yaratmaz. BakÕma
muhtaçlÕk “Günlük yaúamÕn akÕúÕnda (…) yardÕma ihtiyaç” duyulan bir durumdur.
YardÕmlarÕn sadece biri “tÕbbi” niteliktedir. Fakat tÕbbi yardÕmlarÕn amacÕ bakÕma muhtacÕ
tedavi emekten ziyade, tedavisi mümkün olmayan hastalÕ÷ÕnÕn veya engellili÷inin yarattÕ÷Õ
ba÷ÕmlÕlÕ÷Õ ortadan kaldÕrmak veya asgari bir düzeye indirmektir. DolayÕsÕyla bakÕma
muhtaçlÕk bir sa÷lÕk sorunu de÷ildir ve sa÷lÕk kuruluúlarÕnÕn bakÕm hizmetlerinde sorumlu
merci kabul edilmesi mümkün de÷ildir.
BakÕma muhtaçlÕ÷Õ hastalÕk kavramÕyla iliúkilendirdi÷i halde hastalÕk kavramÕnÕ tanÕmlamayÕ
da gerekli görmeyen Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ’nÕn bu ihmalkarlÕ÷Õndan do÷an eksiklik giderilerek
hastalÕk kavramÕ tanÕmlanacaktÕr:
HASTALIK: Hastada, sa÷lÕk eksili÷i söz konusudur. HastalÕk sübjektif bir
his ve objektif (tanÕ, teúhis) bir bedensel, zihinsel veya ruhsal arÕzadÕr. Bu
arÕzlardan birine veya birden fazlasÕna sahip olan kiúi hastadÕr (Pousset,
2002, S. 283)1.
1
Pousset, R. Altenpflege. Schlüsselbegriffe der Ausbildung und Praxis. Weinheim, Basel: Beltz, (2002).
6
HastalÕk temelinde “arÕza” kavramÕ yer alan bir terimdir ve “tamir” edilebilir bir soruna iúaret
etmektedir. “Tababet ve ùuabatÕ San’atlarÕnÕn TarzÕ øcrasÕna” dayanan, arÕzalÕ
fonksiyonlarÕn “tamiratÕna” yönelik sa÷lÕk faaliyetlerde ilk önce arÕzanÕn “teúhisi” ve ardÕndan
“tamiri”, yani “tedavisi” gelir.
Oysa bakÕma muhtaçlÕk, genellikle tamiri veya tedavisi mümkün olmayan bedensel, zihinsel
ve ruhsal arÕzalarÕn yarattÕ÷Õ bir sorundur. DolayÕsÕyla tÕbbi hizmetler ile probleme çözüm
ender hallerde mümkün olabilir. Sadece “geçici” bakÕma muhtaçlÕk durumu varsa, örne÷in
baca÷Õ kÕrÕlan bir adamÕn en az 6 ay evde veya kurumda bakÕlmasÕ icap ediyorsa, “tamiri”
mümkün bir sorunla karúÕ karúÕya oldu÷umuz kabul edilebilir.
Ama bu tedavi sürecini bir “sa÷lÕk hizmeti” düzeyine indirgemek yine de yanlÕútÕr. Bu
adamanÕn alÕúveriú, finansal iúler, banyo, tuvalet veya sakal tÕraúÕ ihtiyacÕnÕ gidermek bakÕma
muhtaçlÕ÷Õn yarattÕ÷Õ ba÷ÕmlÕlÕklarÕ ortadan kaldÕrmak demektir. Böylece bakÕma muhtaçlÕ÷a
yönelik çözümlerin veya faaliyetlerin temel amacÕ budur.
HastalÕk bedensel, zihinsel ve ruhsal fonksiyonlarÕn normalden sapmasÕ, bakÕma muhtaçlÕk ise
bunlarÕn yarattÕ÷Õ günlük yaúamÕn akÕúÕnda ortaya çÕkan sapmalardÕr. HastalÕk ve bakÕma
muhtaçlÕk, kaynaklarÕ aynÕ, ama birey açÕsÕndan sonuçlarÕ farklÕ olgulardÕr. DolayÕsÕyla
hastaya sunulan hizmetler ile bakÕma muhtaca sunulan hizmetlerin hedefleri farklÕdÕr.
Hastalara sa÷lÕk hizmetleri, bakÕma muhtaçlara bakÕm hizmetleri sunulur.
Bireylerin sa÷lÕk durumunun tarifinde tÕbbi hastalÕk tanÕlarÕ Dünya Sa÷lÕk Organizasyonu
(WHO) tarafÕndan geliútirilen, kÕsa adÕ ICD (International Classification of Diseases) olan
uluslar arasÕ hastalÕk sÕnÕflandÕrma sitemi ile yapÕlmaktadÕr. Fakat sa÷lÕk durumunu, özellikle
yaúlÕlarda, bu sÕnÕflandÕrma sistemi ile uygun úekilde tanÕmlanmak mümkün de÷ildir. Dikkate
alÕnmasÕ gereken husus hastalÕklarÕn bireyin günlük yaúamdaki ba÷ÕmsÕzlÕ÷Õna yaptÕ÷Õ etkiler
ve kendi kendine yardÕmcÕ olabilecek potansiyelleridir (Oster & Schlierf 1998, S. 80)2. Sa÷lÕk
BakanlÕ÷Õ ilgili yönetmelikte bunu belirtmeyi ihmal etmiú, hasta olarak nitelendirdi÷i fertleri
hangi kriterlere göre bu úekilde tanÕmladÕ÷ÕnÕ ortaya koymamÕútÕr. DolayÕsÕyla “hasta” denilen
kiúilerin “kime göre” hasta olduklarÕ belli de÷ildir.
AmacÕnÕ“fertlerin ve toplumun sa÷lÕ÷ÕnÕ korumak” olarak gören bu yönetmelik ne fertlerin ne
de toplumun sa÷lÕ÷ÕnÕ koruyabilecek niteliktedir. TanÕmlamadÕ÷ÕnÕ korumaya kalkÕúan bir
yönetmeli÷in inandÕrÕcÕlÕ÷Õ da yoktur.
Yönetmelik amacÕndan sapmaktadÕr. “BakÕma muhtaçlÕk” ile “toplum sa÷lÕ÷Õ” arasÕnda
kurulan uygunsuz bakÕma muhtaç durumdaki kiúinin bundan kaynaklanan “ba÷ÕmlÕlÕ÷ÕnÕ”
toplum sa÷lÕ÷ÕnÕ tehdit eden bir risk olarak kabul edip, burada detaya girmeyece÷imiz “etik”
hatalar yapmakta ve etik hatalarÕn ortaya çÕkmasÕ için zemin yaratmaktadÕr. BakÕma muhtaç
hastalarÕn (!) toplumdan dÕúlanmasÕna yol açabilecek önyargÕlarÕn kalÕcÕ hale gelmesine yol
açan bu yönetmeli÷in kabul edilir yönleri, kabul edilemez yönlerinden çok daha azdÕr.
Yönetmelikte bol miktarda mantÕk hatalarÕ yapÕlmÕútÕr. “Kendi kendini denetleme modeli”
veya “bakÕma muhtaçlÕk toplum sa÷lÕ÷ÕnÕ tehdit eden risk” veya “hastanÕn sa÷lÕ÷ÕnÕ koruma”
gibi özetleyebilece÷imiz mantÕkla çeliúen düúünceleri nedeniyle gayri ciddi ve gayri bilimsel
bir yönetmelik olarak dikkat çekmektedir.
2
Oster, P. & Schlierf, G. Die gesundheitliche Situation aelterer Menschen (S. 77 – 86) A. Kruse (Ed.),
Psychosoziale Gerontologie, Band 1: Grundlagen. Göttingen, Bern, Toronto, Seattle: Hogrefe, (1998).
7
Örne÷in bakÕma muhtaçlÕk genellikle ömür boyu sürer. E÷er toplum sa÷lÕ÷ÕnÕ
tehdit etti÷i kabul edilirse, o zaman geri dönüútürülmesi imkansÕz olan
durumdan ötürü toplum sa÷lÕ÷Õ kalÕcÕ zarar görmüútür. DolayÕsÕyla ortadan
kaldÕrÕlmasÕ imkansÕz bir “hastalÕk” (!) olarak bakÕma muhtaçlÕktan do÷an
toplumsal sa÷lÕk sorunu tamiri imkansÕz bir sorun olarak kabul edilmesi
gerekir ki, bu yönetmeli÷in temel görüúündeki bu çeliúki hemen
anlaúÕlmaktadÕr.
Almanya’nÕn bakÕm hukuku ve hizmetleri alanÕnda tanÕnmÕú bilim adamÕ Thomas Klie úöyle
diyor: “BakÕma muhtaçlÕk hastalÕk veya engellilik de÷ildir, aksine hastalÕ÷Õn ya da engellili÷in
yarattÕ÷Õ özel bir ihtiyaç durumudur” (Klie 2006, S.290)3. Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ tarafÕndan evde
bakÕm hizmetleri için hazÕrlanan yönetmelikte bu “özel ihtiyaç durumu” hiçbir úekilde dile
gelmemektedir. Amaca uygun bir yönetmelik olmaktan uzak, mantÕksal hatalarla dolu, bakÕm
hizmetlerinde sorumlulu÷u yanlÕú mercie veren ve kalitesiz bakÕmlara zemin hazÕrlayan bir
yönetmelik olarak yürürlükte kalmasÕ, hem bakÕma muhtaç fertler hem de toplum açÕsÕndan
zararlÕdÕr.
Dikkate AlmasÕ Gerekeni Dikkate Almayan Bir Yönetmelik
BakÕma muhtaçlÕk günlük yaúam aktivitelerinin yerine getirilmesinde yaúanan bir sorundur.
ArdÕnda hastalÕk veya engellilik bulunan sorunlarÕn çözümünde bireye yardÕmcÕ olunmasÕnÕ
öngören bütün giriúimler “yardÕm ve bakÕm hizmetleri” baúlÕ÷Õ altÕnda toparlanÕr.
BunlarÕn arasÕnda “tÕbbi” nitelikli olanlar, sadece “sa÷lÕk hizmeti” olarak kabul edilir.
DolayÕsÕyla bakÕm hizmetlerinde hekimlerin rolü bakÕma muhtaç kiúilerin mevcut sa÷lÕ÷ÕnÕ
korumak veya hastalÕ÷Õ tedavi etmekle sÕnÕrlÕdÕr. Buna karúÕn hekimlerin rolü yönetmelikte
probleme uygun olmayan úekilde abartÕlarak bakÕm hizmetlerinden “sorumlu” meslek grubu
olarak kabul edilmektedir. Yönetmelik kendi amaç ve hedefinden ayrÕlarak, adeta bir meslek
grubunun yasal temcilili÷ine soyunmaktadÕr.
BakÕm hizmetlerinde kÕsa adÕ ADL olan “Günlük Yaúam Aktiviteleri” dikkate alÕnÕr. Bunlar
fertlerin bedensel bakÕmÕ, beslenmesi, ev idaresi ve hareket ihtiyaçlarÕ olmak üzere dört sÕnÕfa
ayrÕlmaktadÕr (Keller 2002)4. E÷er birinde veya birkaçÕnda yardÕma ihtiyaç varsa, o kiúi
bakÕma muhtaç olarak kabul edilir.
Günlük yaúam aktivitelerinde hekimsel bilgilere pek ihtiyaç yoktur. BakÕma muhtaç bir adamÕ
tuvalete götürmek, altÕnÕ temizlemek, banyosunu yaptÕrmak için tÕbbi bilgiden ziyade, bakÕma
muhtaç bireyin ba÷ÕmsÕzlÕ÷ÕnÕ arttÕracak tarzda sunulan hizmetlere ihtiyaç vardÕr. Hekimler ve
di÷er sa÷lÕk elemanlarÕ da zaten kendi görevlerinin bunlar olmadÕ÷ÕnÕ belirtmektedir. Her ne
kadar bakÕma muhtaç kiúilere günlük iúlerini yerine getirmede sa÷lÕk hizmetleriyle yardÕmcÕ
olabilseler de, bakÕm hizmeti konusunda bu meslek grubunun aktörleri kalifiyesizdir.
3
4
Klie, T. 2006
Keller, S. Pflege und Pflegeversicherung. München: Econ, (2002).
8
BakÕm Hizmetlerinin Temel AmaçlarÕnÕ Dikkate Almayan Bir
Yönetmelik
BakÕma muhtaçlÕ÷Õn yarattÕ÷Õ özel ihtiyaç durumuna yönelik olarak sunulmasÕ gereken bakÕm
hizmetlerinin baúlÕca üç amacÕ vardÕr. Di÷er bütün amaçlar bunlardan türetilmektedir: BakÕma
ihtiyaç duyan ferdin ba÷ÕmsÕzlÕ÷ÕnÕ korumak, kendisinin öngördü÷ü ve belirledi÷i bir yaúam
sürdürmesini sa÷lamak (hekimin de÷il!) ve insan onurunu korumak (Klie, 2006, S. 286).
Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ tarafÕndan evde bakÕm hizmetleri için hazÕrlanan yönetmelikte “iyi bakÕm”
kavramÕyla tanÕmlanabilecek bakÕmlarda bulunmasÕ gereken baúlÕca özellikler göz ardÕ
edilmiútir.
Ça÷daú bir bakÕm hizmetinde olmasÕ gereken temel beklentilerden biri de bu yönetmelikte
hiçbir úekilde (dolaylÕ ya da dolaysÕz) dile getirilmemektedir: “øyi bir bakÕm kendini, aile
üyelerinin ve gönüllü vatandaúlarÕn ne ölçüde bakÕmlara entegre edildikleriyle gösterir –
kurumsal bakÕmlara da! Çünkü sadece bu úekilde bakÕm yasasÕnÕn sÕnÕrlarÕ, bakÕmÕn
kalitesinde fire verilmeden aúÕlabilir” (Klie, 2006, S.289). Aile fertleri ve gönüllü çalÕúanlar
evde ve kurumsal bakÕmlarda gerontolojik bakÕm hizmeti anlayÕúÕ içersinde daima yer
aldÕklarÕ halde, Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ’nÕn yönetmeli÷inde bunun tam tersi yapÕlarak aile fertleri ve
gönüllüler, bakÕmlarÕn dÕúÕnda pasif elemanlar olarak yer almaktadÕrlar.
Tablo 1: Günlük yaúam aktiviteleri (ADL).
Beden
Beslenme
Ev ødaresi
Hareket
Temizlenme
(örn. bezle silinme)
Besin maddelerinin rahat
çi÷nenecek ufak
lokmalara bölünmesi ve
AlÕúveriú
Yataktan kalkma ve
yatma
Yemek piúirme
Yedirilmesi
Ev temizli÷i
Duú
Giyinme ve soyunma
Banyo (küvette)
Yürüme
BulaúÕk yÕkama
Diú bakÕmÕ (örn.
fÕrçalama)
Ayakta durma
Yatak çarúaflarÕnÕ
de÷iútirme
Merdiven inip çÕkma
SaçlarÕ tarama
ÇamaúÕr yÕkama
Sakal tÕraúÕ
Evin dÕúÕna çÕkabilme ve
tekrar evin yolunu
bulabilme
Ba÷ÕrsaklarÕn
boúaltÕlmasÕ
ødrar torbasÕnÕn
boúaltÕlmasÕ
Sa÷lÕksÕz Bir Yönetmelik
Yönetmeli÷in neredeyse her maddesinde bakÕm hizmetlerinin sa÷lÕk hizmetlerine indirgendi÷i
görülebilir. DolayÕsÕyla bakÕma muhtaçlar da hasta fertler olarak tanÕmlanmaktadÕr veya bu
úekilde tanÕmlanmak zorunda kalÕnmaktadÕr. Yönetmelik kendi hatalÕ kavramlarÕnÕn kurbanÕ
olmaktadÕr ve kendisi “hastalÕklÕ” bir görünüm sunmaktadÕr.
Yönetmelik veya yönetmeli÷i hazÕrlayanlar, Madde 4d’de bakÕm hizmetlerinin tümünü
“hekimlerin önerileri do÷rultusunda” hazÕrlanmasÕnÕn mümkün olamayaca÷ÕnÕ ya bilmiyorlar
9
veya bilmezlikten geliyorlar. Evde bakÕm hizmetleri ile “rehabilitasyon” uygulamalarÕ
yapÕlabilece÷i ise “rehabilitasyon merkezlerinin” mevcudiyetini anlamsÕz kÕlÕyor ve madem ki
“evde” rehabilitasyon yapÕlabiliyor, o zaman büyük masraflarla açÕlan rehabilitasyon
merkezilerine niçin gerek var, sorusunu akla getiriyor.
BakÕm ve tedavi planÕ arasÕnda yapÕlan ayÕrÕm da tamamen sunidir. Tedavi planÕ (Madde 4h)
hastanÕn tÕbbi tedavisini üstlenen hekime bÕrakÕlÕrken, bakÕm planÕ “hekim dÕúÕ sa÷lÕk
personeli” kavramÕyla tanÕmlanan, tÕbbi e÷itim almÕú personele devrediliyor. Bu “hekimsa÷lÕk elemanÕ” arasÕndaki görev paylaúÕmÕ, bakÕm sektöründe sadece haksÕz bir rekabet
yaratmakla sÕnÕrlÕ de÷ildir, aksine bakÕm konusunda uzman olmayan, ,ço÷u yaúlÕlardan
meydana gelen bakÕma muhtaçlarÕn ruhsal ve sosyal ihtiyaçlarÕ konusunda hiçbir teorik ve
pratik bilgiye sahip olmayan sa÷lÕk konusunda kalifiyeli, ama bakÕm konusunda kalifiyesiz
personelle çalÕúmaya karar vermekten çok daha vahim sonuçlar ortaya çÕkacaktÕr.
Madde 4 —
…
d) Evde BakÕm Hizmeti: Hekimlerin önerileri do÷rultusunda hasta kiúilere,
aileleri ile yaúadÕklarÕ ortamda, sa÷lÕk ekibi tarafÕndan rehabilitasyon,
fizyoterapi, psikolojik tedavi de dahil tÕbbi ihtiyaçlarÕnÕ karúÕlayacak úekilde
sa÷lÕk ve bakÕm ile takip hizmetlerinin sunulmasÕnÕ,
e) Sa÷lÕk Kuruluúu: Evde bakÕm hizmeti sunmak üzere faaliyet gösteren
merkez ve birimi,
(…)
h) Tedavi PlanÕ: HastanÕn tÕbbi olarak tedavisini üstlenen hekim tarafÕndan
hazÕrlanan tedavi planÕnÕ,
Õ) BakÕm PlanÕ: Evde bakÕm merkezi/biriminde çalÕúan hekim dÕúÕ sa÷lÕk
personeli tarafÕndan hazÕrlanan ve evde bakÕm hekimi tarafÕndan onaylanan,
hastaya verilecek bakÕm içeri÷i ve sÕklÕ÷ÕnÕ detaylÕ anlatan yazÕlÕ planÕ
ifade eder.
Madde 9
e – “(…) sa÷lÕk personelinin (…) kamu kuruluúunda görev yapÕp
yapmadÕklarÕnÕ beyan eden dilekçeleri (…)
f – Sa÷lÕk kuruluúunda ve evde bakÕm hizmeti verecek personelin (…) asgari
araç-gereç ve cihazlarÕ
g – (…) tedavisi için gerekli olan malzeme ve tÕbbi cihazlarÕn (…)
Di÷er Eleútiriler
Yönetmeli÷in 4’üncü maddesinde bazÕ kavramlarÕn tanÕmÕ yapÕlmaktadÕr. Maddenin a, b ve c
úÕklarÕnda yer alan “bakanlÕk”, “genel müdürlük” ve “müdürlük” kavramlarÕ ile ilgili
açÕklamalar, yönetmeli÷e yönelik itiraz kapsamÕnda önemli görülmemiú, Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ ve
alt kollarÕ olan Genel Müdürlüklere, Müdürlüklere verilen sorumluluk ve görevlere itiraz
edilememektedir. Ancak bu itirazsÕzlÕk bu kurumlarÕn evde bakÕm hizmetleri ba÷lamÕnda
yerine getirmek zorunda olduklarÕ görevleri yerine getirebilecek özellikte olduklarÕna duyulan
bir inanca dayanmamaktadÕr. Sadece bu gerekçeli itirazÕn amaçlarÕ dÕúÕnda yer alan bir konu
olarak burada üzerinde durulmamaktadÕr. Buna karúÕn sa÷lÕk kuruluúlarÕnÕn öne çÕkarÕlarak
bakÕma muhtaçlÕk sorununun çözümde ilk ve tek yetkili kurumlara dönüútürülmesine itiraz
10
edilmektedir. Madde 4’ten a, b ve c (BakanlÕk ve kurumlarÕ ile ilgili) úÕklarÕ çÕkarÕlarak, bu
maddenin eleútirilen úÕklarÕ úunlardÕr:
Madde 4 — Bu Yönetmelikte geçen;
…
d) Evde BakÕm Hizmeti: Hekimlerin önerileri do÷rultusunda hasta kiúilere,
aileleri ile yaúadÕklarÕ ortamda, sa÷lÕk ekibi tarafÕndan rehabilitasyon,
fizyoterapi, psikolojik tedavi de dahil tÕbbi ihtiyaçlarÕnÕ karúÕlayacak úekilde
sa÷lÕk ve bakÕm ile takip hizmetlerinin sunulmasÕnÕ,
e) Sa÷lÕk Kuruluúu: Evde bakÕm hizmeti sunmak üzere faaliyet gösteren
merkez ve birimi,
f) Merkez: Özel hukuk tüzel kiúilerine veya gerçek kiúilere ait olup; sadece
evde bakÕm hizmeti sunmak üzere açÕlan ve faaliyet gösteren müstakil evde
bakÕm merkezini,
g) Birim: Evde bakÕm hizmeti vermek üzere hastane, tÕp merkezi, özel dal
merkezi, poliklinik gibi özel sa÷lÕk kuruluúlarÕ bünyesinde bulunan evde
bakÕm birimini,
h) Tedavi PlanÕ HastanÕn tÕbbi olarak tedavisini üstlenen hekim tarafÕndan
hazÕrlanan tedavi planÕnÕ,
Õ) BakÕm PlanÕ: Evde bakÕm merkezi/biriminde çalÕúan hekim dÕúÕ sa÷lÕk
personeli tarafÕndan hazÕrlanan ve evde bakÕm hekimi tarafÕndan onaylanan,
hastaya verilecek bakÕm içeri÷i ve sÕklÕ÷ÕnÕ detaylÕ anlatan yazÕlÕ planÕ
ifade eder.
BakÕm Hizmetlerinde Kalite Kontrolü
Evde bakÕm hizmetlerinin denetimini “sa÷lÕk kuruluúuna” bÕrakmak yerine evde ve kurumda
verilen bakÕm hizmetlerinin sÕkÕ bir denetim altÕnda tutulmalarÕ gerekmektedir. Sa÷lÕk
BakanlÕ÷Õ tarafÕndan hazÕrlanan bu yönetmelikte üstünkörü bir denetleme mekanizmasÕndan
söz edilmektedir. Kurumlar tarafÕndan yapÕlan denetimler “úekli” olup, hizmet kalitesine katkÕ
sa÷lamamaktadÕr. Özellikle yönetmelikte úunlarÕn belirtilmesi gerekirken hiçbiri üzerinde
durulmamÕútÕr: BakÕm hizmetlerinde kalite hedefleri, kalite politikalarÕ veya stratejileri, kalite
güvenlik mekanizmalarÕ ve kalite geliúimi stratejileri. Yönetmelik “tesis” konusuna takÕlÕp
kalÕrken, tesisteki hizmetlerin ihtiyaca cevap verip vermedi÷i soruna cevap aramamaktadÕr.
Madde 11 —
Mesul müdürün görevleri úunlardÕr:
(…)
b) alt yapÕ ve hizmet kalite standartlarÕnÕn korunmasÕ ve sürdürülmesini
sa÷lamak,
Madde 11’deki “alt yapÕ ve hizmet kalite standartlarÕ” belirtilmemiútir. “Sa÷lÕk kuruluúunun”
tesis olarak bazÕ özellikleri ile ilgili talepler modern bir bakÕm hizmet sisteminin kalitesinin
göstergeleri olarak kabul edilemezler.
11
Madde 15 — Merkezler betonarme binada veya ahúap ise müstakil bir
binada kurulur.
Madde 16 — Sa÷lÕk kuruluúlarÕnda, asgari olarak aúa÷Õdaki bölümlerin
bulunmasÕ zorunludur:
a) Baúvuru ve müúteri hizmetleri bölümü: En az 20 metrekare
b) Ça÷rÕ merkezi: (…) iletiúimi sa÷layacak telefon, faks, yazÕcÕ, internet
ba÷lantÕsÕ ve bilgisayarÕ bulunan mekan,
c) Muayene ve acil odasÕ: Asgari 8 metrekare (…) asgari tÕbbi malzemenin
ve donanÕmÕn bulundu÷u (…) oda
d) Malzeme odasÕ: (…) tÕbbi araç-gereç ve malzemelerin saklanabilece÷i ve
gerekli donanÕmÕn bulundu÷u bir mekan,
e) Soyunma-giyinme odasÕ: Personel için (…)
f) AtÕk toplama bölümü:
g) Arúiv bölümü:
Madde 17 — Sa÷lÕk kuruluúlarÕnda bulundurulmasÕ zorunlu asgari tÕbbi
cihaz, araç gereç ve ilaçlar ile evde bakÕm hizmeti veren personelin yanÕnda
bulunmasÕ gereken malzeme ve ilaçlar BakanlÕkça çÕkarÕlacak bir Genelge ile
düzenlenir.
TabelanÕn De÷eri, Hizmet Kalitesine Verilseydi Daha øyi Olurdu
Yönetmeli÷in amacÕndan saptÕ÷Õ, úekilci oldu÷unu ve temel úüphe yaratan mantÕk hatalarÕnÕn
algÕlanmasÕ için Madde 18 iyi bir örnek sunuyor. Burada sa÷lÕk kuruluúunun tabelasÕ ile ilgili
yerine getirilmesi beklenen koúullar ifade ediliyor.
Madde 18 — Sa÷lÕk kuruluúunun bütün oda ve birimlerine ait kapÕlarÕnda 5
cm. x 20 cm. boyutlarÕnda, oda veya birimin ne amaçla kullanÕldÕ÷ÕnÕ bildirir
tabela
Sa÷lÕk kuruluúunun dÕú tabelasÕnda sadece uygunluk belgesinde belirtilen
kuruluú ismi ve unvanÕ yazÕlÕr. Tabelalarda ve kullanÕlan basÕlÕ materyaldeki
isimlendirmede, "Özel" ibaresini takiben sa÷lÕk kuruluúunun ismi ve bu ismi
takiben ise bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak Müdürlükçe verilmiú
"Evde BakÕm Merkezi" unvanÕ yer alÕr.
Baúka bir tabela ile sa÷lÕk kuruluúunda hizmet verilen alanlarÕn ve çalÕúan
personelin isimleri, unvanlarÕ ve kuruluúun açÕk oldu÷u saatler gösterilebilir.
Hizmet alanlarÕ tabelada uygunluk belgesinde yer almasÕ úartÕ ile ve sadece
uygunluk belgesinde belirtilen úekli ile yer alabilir.
Bir tabela için bu kadar söz etmek yerine, bakÕma muhtaçlÕ÷Õn kÕsa bir tanÕmÕ yapÕlmÕú
olsaydÕ, bu yönetmeli÷in Madde 1’de belirtilen amaçlarÕ baúka türlü olurdu.
12
Sonuç
Gerontolojinin Sorumlulu÷u AltÕnda OlmalÕ
YaúlÕlÕ÷Õn tipik sorunlarÕndan biri olan bakÕma muhtaçlÕk yaúa ba÷lÕ olarak artmaktadÕr (TÜøK
2002)5. BakÕma muhtaçlÕ÷Õ bir “yaúlÕlÕk problemi” olarak kabul etmek gerekir (Deutscher
Paritätischer Wohlfahrtsverband, 1986)6.
Birçok ülke bakÕma muhtaçlÕ÷Õ bu úekilde kabul etti÷i için yasalarÕna da bunu yansÕtmayÕ
ihmal etmemiútir. Örne÷in Almanya 2000 yÕlÕnda “YaúlÕ BakÕm YasasÕ”nÕ yürürlü÷e koydu
(Pousset, 2002, S. 283)7. Bununla bakÕma muhtaçlÕ÷Õn yaúlÕlÕkla iliúkisi ve yaúlÕlÕkta bakÕma
muhtaçlÕ÷Õn gerontolojik giriúimlerle üstesinden gelinebilecek sorun oldu÷u kabul edilmiútir.
Almanya’nÕn yanÕ sÕra, Avusturya, øsviçre, Japonya, Kanada, ABD gibi daha pek çok ülke
aynÕ görüúü benimseyen yasalar çÕkarmak suretiyle bakÕm hizmetlerine gerontolojik bakÕú
açÕsÕnÕ yerleútirmiútir.
BakÕma muhtaçlÕk sadece yaúlÕlarÕn bir sorunu olarak kabul edilemez. Bu yaúlÕlara genellikle
aile fertleri bakmaktadÕr (DZA, 2002)8. DolayÕsÕyla bakÕma muhtaç fertlerin ihtiyaçlarÕnÕn
karúÕlanmasÕnda sa÷lÕk kuruluúlarÕnÕn ve hekimlerin rolünü abartmamak, asÕl çözümlerde
büyük rolü oynayan aktörlerin (aile fertleri) katkÕlarÕ göz ardÕ edilmemelidir. Gerontoloji,
bakÕm hizmetlerinde aile fertlerinin daima dikkate alÕnmasÕ gerekti÷ini vurguladÕ÷Õ halde
Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ’nÕn yönetmeli÷i hazÕrlarken AÜ Gerontoloji Bölümünün görüúlerini dikkate
almamasÕ oldukça düúündürücüdür ve yönetmeli÷in amaçlarÕndan úüphe duyulmaktadÕr.
Gerontoloji yaúlÕlÕk ve bakÕma muhtaçlÕk arasÕndaki iliúkilerin artaca÷Õna dikkat çekmektedir.
Çünkü yaúam koúullarÕnda sa÷lanan iyileúmeler toplum sa÷lÕ÷ÕnÕ olumlu etkilemiú, bakÕma
muhtaçlÕk riski ileri yaúlara do÷ru kaymÕútÕr. BakÕma muhtaçlÕk “özellikle 80 yaúÕn ötesinde”
(Lettke, 2002)9 ortaya çÕkan bir problemdir. Bu da bizim tezimizi desteklemektedir: BakÕma
muhtaçlÕk probleminin çözümü ve bakÕm hizmetlerinin tasarÕmÕ ve denetimi, hekimlerden
alÕnÕp bu konuda uzman olan gerontologlara verilmelidir.
Yaúam koúullarÕnda meydana gelen iyileúmeler yaúam süresinin uzamasÕna yol açarken,
toplumsal yaúlanmanÕn yarattÕ÷Õ sorunlarÕn baúÕnda gelen bakÕma muhtaçlÕk öncelikle yaúlÕ
nüfusta rastlanÕlan bir sorundur. Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ bu “demografik” gerçe÷i unutmuú
görünmektedir. Bu yüzden Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ’na úunun anÕmsatÕlmasÕ yerinde olacaktÕr:
BakÕma muhtaç fertlerin %75’inin yaúÕ 65’in üzerindedir (Rückert, 1999)10.
Gerontolojin önemli konularÕndan biri olan bakÕma muhtaçlÕk, Gerontolojinin sorumlulu÷u
altÕnda çözüm aranmasÕ gereken bir araútÕrma ve uygulama alanÕdÕr. Gerontoloji, yaúlÕlÕkla
T.C. BaúbakanlÕk Türkiye østatistik Kurumu. Ankara, (2002).
Deutscher Paritätischer Wohlfahrtsverband, Landesverband Nordrhein-Westfalen e.V., Abteilung Altenhilfe.
ALTERnativen 1; Pflege durch Angehörige. Wuppertal: DPWV, (1986).
7
Pousset, R. Altenpflege. Schlüsselbegriffe der Ausbildung und Praxis. Weinheim, Basel: Beltz, (2002).
8
Deutsches Zentrum für Altersfragen, Vierter Bericht zur Lage der älteren Generation in der Bundesrepublik
Deutschland: Risiken, Lebensqualität und Versorgung Hochaltriger – unter besonderer Berücksichtigung
demenzieller Erkrankungen. Berlin, (2002).
9
Lettke, F. Pflegen wollen, sollen, müssen oder dürfen? Zur Ambivalenz von Generationenbeziehungen, (S.7195), A. Moetl-Klingebiel, H.-J. von Kondratowitz & C. Tesxh-Römer (Eds.), Lebensqualitaet im Alter.
Generationenbeziehungen und öffentliche Servicesysteme im sozialen Wandel. Opladen: Leske+Budrich, (2002).
10
Rückert, W. Von Mensch zu Mensch. Hilfe und Pflege im Alter, Funkkolleg Altern 2: Lebenslagen und
Lebenswelten, soziale Sicherung und Altenpolitik. Ed: A. Niederfranke, G. Naegele & E. Frahm. Westdeutscher
Verlag: Opladen, Wiesbaden, (1999). Pp: 399-434.
5
6
13
ilgili sorunlarÕn çözümünde sorumluluk üstlenirken, di÷er taraftan çözümlere di÷er bilimlerin
katÕlmasÕnÕ da desteklemektedir (Scheider 2000)11. Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ, yönetmeli÷i hazÕrlarken
en azÕndan bunu dikkate almasÕ gerekirken, adeta hekimlik mesle÷ini koruyucu úövalyesi gibi
bir tutum içersinde hareket etmekte ve bu tutumunu da bütün bilimsel ve normatif gerçekleri
görmezlikten gelerek, ço÷u yaúlÕlardan oluúan bakÕma muhtaç fertlerin hayatÕnÕ da riske
sokabilecek bir “bakÕm sektörünün” piyasada tutunmasÕnÕ sa÷lamaktadÕr.
BakÕma muhtaçlÕk ve bakÕma muhtaç fertlerin ihtiyaçlarÕ, ço÷u yaúlÕ olmasÕndan ötürü
gerontolojinin sorumlulu÷u altÕnda yürütülürken, tÕbbi faaliyetlerin yaúlÕlara uygunlu÷u da
önemli bir konudur. BunlarÕn genel sa÷lÕk hizmetlerinden farklÕ olmalarÕ gerekir. Bu yüzden
Gerontolojiye düúen görevlerden biri de sa÷lÕk alanÕndaki aktörlerin davranÕú ve tutumlarÕnda
de÷iúim yaratabilmektir. Özellikle bakÕma muhtaçlÕ÷Õn sa÷lÕk sorununa indirgenemeyece÷inin
hekimlere algÕlatÕlmasÕ úarttÕr. Gebert & Kneubühler’in (2003, S.45)12 deyimiyle yaúlÕlÕkta
kalÕcÕ hale gelen bakÕma muhtaçlÕ÷Õn gerontolojik açÕdan algÕlanmasÕnda yaúanan sorunlar,
yaúlÕlarÕn bakÕm ihtiyacÕnÕn gözden kaçmasÕna yol açmÕútÕr.
Bedensel, zihinsel veya ruhsal hastalÕklar veya engellilikler, fertleri bakÕma muhtaç hale
getirebilir. Fakat bakÕma muhtaçlÕk ne bir hastalÕk veya ne de engelliliktir. BunlarÕn yarattÕ÷Õ
sosyal, psikolojik, ekonomik sonuçlara “bakÕma muhtaçlÕk” denildi÷ini unutan veya bilmeyen
bir Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ, bizim mantÕ÷ÕmÕza yatmadÕ÷Õ için yönetmelikteki göze çarpan
mantÕksÕzlÕklarÕn ardÕnda belli bir mantÕ÷Õn yattÕ÷Õ görüúü a÷ÕrlÕk kazanmaktadÕr.
HastalÕ÷Õn veya engellili÷in yol açtÕ÷Õ ba÷ÕmlÕlÕk, fertlerin kendi yaúamÕ üzerindeki kontrolünü
kaybetmesi ile iliúkilidir. Bu kontrolsüzlü÷ün devam etmesine destek veren bir yönetmeli÷in
tarafÕmÕzdan kabul edilmesi mümkün de÷ildir. Problemin özüne inemeyen, çözümden uzak
kalan, aksine çözümsüzlü÷ü, kalitesizli÷i teúvik eden bu yönetmelik, Gerontolojinin bilileriyle
yeniden tasarlanmalÕdÕr.
BakÕma Muhtaç YaúlÕlar Ço÷alacak
BakÕma muhtaçlÕk, herhangi bir hastalÕk veya engellilik yüzünden bireyin günlük yaúamÕnÕ
idaresi için gereken bedensel ve ruhsal kaynaklarÕnÕn yetersiz hale gelmesinden ve bunun
do÷urdu÷u sonuçlardan ortaya çÕkmaktadÕr. BakÕma muhtaçlÕk kÕsmen geçici, kÕsmen kalÕcÕ
bir durumdur. Özellikle kronik hastalÕklar ve tedavisi mümkün olmayan engellilikler, bakÕma
muhtaçlÕ÷Õ kalÕcÕ kÕlan baúlÕca sebeplerdir. BakÕma muhtaçlÕk en çok yaúlÕlar arasÕnda görülen
bir sorundur. Yaúam süresinin uzamasÕna ba÷lÕ olarak yaúlÕlara yönelik bakÕm hizmetlerinin
önemi de artmaktadÕr. Türkiye’de yaúlÕlarÕn sayÕsÕ artacaktÕr. Bugün yaúÕ 60’Õn üzerinde 9,5
milyon kiúiden meydana gelen yaúlÕlarÕn sayÕsÕ on yÕl içersinde 20 milyona ulaúacaktÕr (Tufan
2010)13. Demografik yapÕda yaúlÕlar lehine meydana gelen bu de÷iúim bakÕma muhtaçlÕk
probleminin yarattÕ÷Õ ihtiyaçlarÕnÕn karúÕlanmasÕnÕ bekleyen yaúlÕlarÕn ço÷alaca÷Õ anlamÕna da
gelmektedir. Özellikle Alzheimer hastasÕ yaúlÕlarÕn sayÕsÕndan önümüzdeki on yÕl içersinde
artÕú beklenmelidir. Bugün 250.000 Alzheimer hastasÕ yaúlÕnÕn yaúadÕ÷Õ tahmin edilmektedir
11
Schneider, H.-D. Interdisziplinaere Perspektiven, (S. 21-26), H.-W. Wahl & C. Tesch-Römer (Eds.),
Angewandte Gerontologie in Schlüsselbegriffen. Stuttgart: Kohlhammer, (2000)
12
Gebert, A.J. & Kneubühler, H.-U. Qualitätsbeurteilung und Evaluation der Qualitätssicherung in
Pflegeheimen. Huber Verlag: Bern, Göttingen, Toronto, Seattle, (2003).
13
Tufan, ø. TÜøK’in farklÕ yÕllara ait rakamlarÕndan hareket edilerek model hesaplara dayanan bir öngörü,
(2010).
14
(Tufan 2007)14. Grafikte verilen rakamlardan hareket edilirse, 2020’de 500.000 civarÕnda
Alzheimer hastasÕ yaúlÕnÕn yaúadÕ÷Õ bir ülke olaca÷Õz.
Türkiye’de bugün tahminen 1.000.000 civarÕnda bakÕma muhtaç yaúlÕ yaúamaktadÕr (Tufan,
2010). Bu rakamÕn on yÕlda iki misli artabilece÷i dikkate alÕnmalÕ, bakÕma muhtaçlÕkla ilgili
giriúimlerde sorumluluk Gerontolojiye devredilmelidir. Yaúlanma ve yaúlÕlÕ÷Õ tarif eden,
açÕklayan, bunlara müdahale etme olanaklarÕnÕ ortaya koyan Gerontoloji, bakÕma muhtaçlÕk
probleminin çözümünde ilk adres, Gerontologlar ise problemin çözümü ve bakÕm hizmetleri
alanÕndaki uzmanlardÕr. Gerontolojinin bilgilerine dayanmayan bakÕm hizmetleriyle bu soruna
uygun çözümler geliútirmek, bakÕma muhtaçlara yardÕmcÕ olmak, ihtiyaçlarÕnÕ karúÕlamak
mümkün de÷ildir.
GERONTOLOJ: “YaúlanmanÕn ve yaúlÕlÕ÷Õn bedensel, psiúik, sosyal, tarihsel
ve kültürel yönlerini tarif etmek, açÕklamak ve modifikasyonu ile
ilgilenmektedir. Bunlara yaúlanma açÕsÕndan önemli olan ve yaúlÕlÕ÷Õ
yapÕlandÕran çevreler ve sosyal kurumlar da dâhildir” (Baltes & Baltes,
1992, S.8)15.
Bu tanÕmdan hareket edilirse, bakÕma muhtaçlÕk Gerontolojinin sadece tarif edip açÕklamak
istedi÷i bedensel, psiúik, sosyal ve kültürel boyutlarÕ bulunan bir olgu de÷ildir. AynÕ zamanda
yaúlÕlÕ÷Õn koúullarÕnda de÷iúim yaratamaya yönelik “gerontolojik müdahale” giriúimlerinden
biri olan bakÕm hizmetlerinin gerontolojinin sorumlulu÷u altÕnda gerontolojúk bakÕm
modelleri ile yürütülmelerinin mantÕklÕ oldu÷u da anlaúÕlmaktadÕr. Müdahalelerden bir kÕsmÕ
tÕbbi niteliklidir. BakÕma muhtaçlÕ÷a ra÷men ba÷ÕmsÕz gerontolojik giriúimlerle ba÷lantÕlÕdÕr.
Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ’nÕn yönetmeli÷i bunu gözden kaçÕrarak bakÕma muhtaçlara etkin úekilde
yardÕmcÕ olmanÕn olanaklarÕnÕ da yaratamamÕútÕr.
Tufan, ø. Birinci Türkiye YaúlÕlÕk Raporu. Antalya: GeroYay, (2007).
Baltes, P.B. & Baltes, M.M. Gerontologie: Begriff, Herausforderung und Brennpunkte (S.1-34), P.B. Baltes
& J. Mittelstrass (Eds.), Zukunft des Alterns und gesellschaftliche Entwicklung. Berlin: DE Gruyter, (1992).
14
15
15