1- İSKELET SİSTEMİ : İnsan vücudundaki kemiklerin, kıkırdakların

1- İSKELET SİSTEMİ :
İnsan vücudundaki kemiklerin, kıkırdakların ve eklemlerin birleşerek
oluşturduğu sisteme iskelet sistemi denir. İskelet sistemi kemik doku ve
kıkırdak dokudan oluşmuştur. İskelet sistemindeki kemik doku kemikleri ve
eklemleri oluşturur. Yetişkin insan iskeletinde 206, yeni doğmuş bebeklerde
ise 300 kemik bulunur.
a) Kemik Doku :
İnsanların ve omurgalı hayvanların iskelet sistemindeki kemikleri ve
eklemleri oluşturan dokuya kemik doku denir. Kemik doku, kemik hücreleri
(osteosit), kan damarları, sinirler ve hücrelerin arasını dolduran ara maddeden
(osein) oluşur.
Kemik dokudaki hücrelerin arasını dolduran ara madde protein ve madensel
tuzlardan (kalsiyum, magnezyum, fosfor) oluşur. Proteinler kemiklerin esnek
olmasını, madensel tuzlarda kemiklerin sert olmasını sağlarlar.
İnsanların yaşı ilerledikçe kemik dokudaki ara maddede biriken kalsiyum ve
fosfor gibi madensel tuzların miktarı artar, protein miktarı azalır. Bu nedenle
kemiklerin sertliği artar, esnekliği azalır, kemikler kolay kırılır fakat geç
iyileşir. Kemiklerdeki madensel tuz miktarının yaşlanmaya bağlı olarak
değişmesi sonucu kemik erimesi hastalığı da oluşabilir.
NOT :
1- Köpek balıklarının yetişkinlerinde iskelet sistemi kemikten değil
kıkırdaktan oluşur.
2- Besin maddeleri ile vücuda yeterli miktarda madensel tuz alınmazsa,
vücudun madensel tuz ihtiyacı kemiklerden karşılanır. Bu da kemik erimesine
yol açar.
İskelet Sisteminin (Kemiklerin) Görevleri :
1- Vücuda şekil verir.
2- Vücudun dik durmasını sağlar.
3- Kaslarla birlikte vücudun hareket etmesini sağlar.
4- İç organları dış etkilere karşı korur.
5- Kan hücrelerini (alyuvarlar, akyuvarlar, kan pulcukları) üretir.
6- Madensel tuzları (mineralleri) (kalsiyum, magnezyum ve fosfor gibi)
depolar.
7- Kasların ve organları vücutta tutunmasını sağlar (onlara tutunma yüzeyi
oluşturur).
b) İskelet Sistemindeki Kemik Çeşitleri :
İskelet sistemini oluşturan kemikler şekillerine göre; uzun kemikler, yassı
kemikler ve kısa kemikler olmak üzere üç çeşittir.
1- Uzun Kemikler :
Uzunluğu kalınlığından fazla olan silindir şeklindeki kemiklerdir. Kol ve
bacaklarda bulunan kemiklerin çoğu uzun kemiktir. İnsan vücudundaki en
uzun kemik uyluk kemiğidir.
Uzun kemiğin yapısında; eklem kıkırdağı, süngerimsi kemik doku, sert kemik
doku, kırmızı kemik iliği, sarı kemik iliği, kemik zarı, kan damarları ve
sinirler bulunur.
Kollardaki Uzun Kemikler : Bacaklardaki Uzun Kemikler :
• Pazı kemiği • Uyluk kemiği
• Dirsek kemiği • Kaval kemiği
• Ön kol kemiği • Baldır kemiği
• El tarak kemiği • Ayak tarak kemiği
• El parmak kemiği • Ayak parmak kemiği
2- Yassı Kemikler :
Uzunluğu ve genişliği fazla, kalınlığı az olan kemiklerdir.
Yassı kemiğin yapısında; eklem kıkırdağı, süngerimsi kemik doku, sert kemik
doku, kırmızı kemik iliği, kemik zarı, kan damarları ve sinirler bulunur. Yassı
kemikte sarı kemik iliği bulunmaz.
• Kürek kemiği
• Kalça kemiği
• Kaburga kemiği
• Göğüs kemiği
• Kafatası kemikleri
3- Kısa Kemikler :
Uzunluğu, genişliği, kalınlığı birbirine yakın olan kemiklerdir.
Kısa kemiğin yapısında; eklem kıkırdağı, süngerimsi kemik doku, sert kemik
doku, kırmızı kemik iliği, kemik zarı, kan damarları ve sinirler bulunur. Kısa
kemikte sarı kemik iliği bulunmaz.
• El bilek kemiği
• Ayak bilek kemiği
• Omurgayı oluşturan omur kemikleri
Uzun Kemiğin Yapısı :
Uzun kemiğin yapısında; eklem kıkırdağı, süngerimsi kemik doku, sert kemik
doku, kırmızı kemik iliği, sarı kemik iliği, kemik zarı, kan damarları ve
sinirler bulunur.
1- Kemik Ucu (Kemik Başı) :
Uzun kemiğin iki ucundaki şişkin kısma kemik ucu (başı) denir.
2- Kemik Gövdesi :
Uzun kemikte iki kemik ucu arasında kalan uzun kısma kemik gövdesi denir.
3- Kemik Zarı (Periost) :
Kemiğin dış kısmında bulunan, kemiği dış etkilere karşı koruyan, kemiğin
beslenmesini, enine kalınlaşmasını ve kırılan, çatlayan kemiklerin
onarılmasını sağlayan kısma kemik zarı (periost) denir.
Kemik zarı görevini yerine getiremezse kemiklerin enine büyümesi
gerçekleşmez, kırılan kemikler iyileşemez, kemikler beslenemez ve buna
bağlı olarak kemik gelişiminde bozukluklar görülür.
4- Eklem Kıkırdağı :
Kemik başının uç kısmında bulunan, kemiklerin boyca uzamasını sağlayan,
eklem yerlerindeki kemiklerin uç uca değerek sürtünüp aşınmasını önleyen
yapıya eklem kıkırdağı denir. (Eklem kıkırdağı 2–5 mm kalınlığındadır. Kan
damarları ve sinir uçları kıkırdağa girmez. Kıkırdak, sinir ucu içermemesi
nedeni ile ağrıya duyarsızdır).
5- Süngerimsi Kemik Doku :
Kemik başının içini dolduran sünger şeklindeki yumuşak dokuya süngerimsi
kemik doku denir. Süngerimsi kemik doku, düzensiz boşlukların bulunduğu
gözenekli yapıya sahiptir. Süngerimsi kemik dokunun yapısında bulunan
boşluklar kemiğin dayanıklılığını azaltmaz, kemiğin esnekliğini arttırır.
Süngerimsi kemik doku görevini yerine getiremezse kırmızı kemik iliği
üretilemez.
6- Kırmızı Kemik İliği :
Süngerimsi kemik dokunun içinde bulunan ve alyuvarlar denilen kan
hücresini üreten kısma kırmızı kemik iliği denir.
Kırmızı kemik iliği görevini yerine getiremezse kan hücresi üretimi
gerçekleşmez.
7- Sarı Kemik İliği :
Kemik gövdesinin içini dolduran, yağ depolayan (dokudan oluşan),
akyuvarlar denilen kan hücresini üreten, içinde kan damarları ve sinirlerin
bulunduğu kısma sarı kemik iliği denir. (Kırmızı kemik iliğinin yetersiz
kaldığı durumlarda kan hücresi üretir).
Sarı kemik iliği görevini yerine getiremezse yağ depolanamaz ve kan hücresi
üretimi gerçekleşmez.
8- Sert (Sıkı) Kemik Doku
Kemiğin dış kısmında bulunan, madensel tuzlar ile sertlik kazanan ve
kemiğin sert olmasını sağlayan ve kemik zarının (hemen) alt kısmında
bulunan dokuya sert (sıkı) kemik doku denir. Sert kemik dokunun 2/3’ ü
madensel tuzlardan (minerallerden = Ca ve P), 1/3’ ü kemik hücrelerinden
oluşmuştur. (Sirke, kemiğin yapısındaki kalsiyumu uzaklaştırdığı için sirkede
bekletilen kemik yumuşar ve bükülebilir hale gelir).
İnsan İskeletinin Bölümleri :
İnsan iskeleti; baş iskeleti, gövde iskeleti ve üyeler (kollar ve bacaklar)
iskeleti olmak üzere üç bölümden oluşur.
1- Baş İskeleti :
Vücutta beyin ve beyincik gibi kısımları koruyan, göz, kulak, burun gibi duyu
organlarının yerleştiği, genellikle yassı kemiklerden oluşan bölümdür.
Baş iskeletini oluşturan yassı kemikler birbirlerine oynamaz eklemlerle
bağlanmıştır. Sadece alt çene kemiğinde yarı oynar eklem bulunur.
Yeni doğan çocuklarda kafatasında bıngıldak (kıkırdaksı kemik) bulunur.
Bıngıldak daha sonra sertleşerek kemikleşir.
Baş iskeleti; kafatası ve yüz kemikleri olarak iki kısımdan oluşur.
2- Gövde İskeleti :
Gövde iskeleti omurga, göğüs kafesi, omuz kemeri ve kalça kemeri olarak
dört kısımdan oluşur.
Omurga :
Omurga, boyundan başlayıp kuyruk sokumuna kadar gider ve omur denilen
33 kısa kemikten oluşur. (Omurga, bel kemiği olarak bilinir). Omurganın
ortasında omurilik kanalı, omurilik kanalında da omurilik denilen sinirler
bulunur. (Üst üste dizilmiş omurların sürtünerek birbirini aşındırmaması için
kıkırdak yastıklar bulunur. Gelişimini tamamlamış bir insanda omurga S harfi
şeklinde kıvranabilen bir yapıdadır. Bu eğrilik omurgaya yaylanma yeteneği
ve dengede kolaylık sağlar).
Omurga, hem omuriliği korur, hem de iskelete arkadan destek verir.
Omurgayı oluşturan omur kemikleri birbirlerine yarı oynar eklemlerle
bağlanmıştır. Yalnızca sağrı ve kuyruk sokumu omurları arasında oynamaz
eklemler bulunur.
Omurga, beş bölümden oluşur. Bunlar; boyun, sırt, bel, sağrı ve kuyruk
sokumudur.
Göğüs Kafesi :
Göğüs kemiği (vücudun göğüs bölgesinde bulunan üst kısmı geniş aşağıya
doğru sivrilen yassı bir kemiktir ve üç kemiğin birleşmesinde oluşur), 12 çift
kaburga ve sırt omurlarından oluşur. Kaburga kemiklerinin 10 çifti önden
göğüs kemiğine, 12 çifti arkadan sırt omurlarına bağlanır. Öndeki iki çift
kaburga, göğüs kemiğine bağlı değildir. Bu iki çift kaburga göğüs kafesinin
(nefes alıp verme sırasında) hareketini sağlar. (Ön tarafta ilk yedi çift kaburga
kemiği göğüs kemiğine eklemlerle bağlanmıştır. 8, 9, 10. çift kaburga
kemikleri kıkırdak parçalarla önce birbirlerine sonrada 7’inci kaburga çiftine
bağlanarak göğüs kafesini oluşturur. Son iki kaburga kemiğinin ön uçları
serbesttir ve bunlara yüzücü kaburgalar denir).
Akciğerler ve kalp göğüs kafesinde bulunur ve göğüs kafesi hem bu organları
korur hem de soluk alıp vermede görevlidir.
Omuz Kemeri :
Kolların gövdeye bağlanmasını sağlayan kemiklerden oluşan kısma omuz
kemeri denir. Her kol için 1 kürek kemiği ve 1 köprücük kemiğinden oluşur.
Omuz kemeri ile pazı kemiği arasında omuz eklemi bulunur. Omuz eklemi
oynar eklemdir.
Kalça Kemeri :
Bacakların gövdeye bağlanmasını sağlayan kemiklerden oluşan kısma kalça
kemeri denir. Kalça kemeri, iki tane kalça kemiği ile bir tane sağrı
kemiğinden oluşur. (Her kalça kemiği leğen, oturga ve çatı kemiklerinin
birleşmesiyle oluşmuştur).
Kalça kemeri ile uyluk kemiği arasında kalça eklemi bulunur. Kalça eklemi
oynar eklemdir.
3- Üyeler (Kollar ve Bacaklar) İskeleti :
Kol ve bacak kemiklerinden oluşur.
b) Kıkırdak Doku :
Bulunduğu yere şekil veren, desteklik ve esneklik sağlayan dokuya kıkırdak
doku denir. (Burun ve kulağa şekil veren kıkırdak dokudur). Kıkırdak doku
omurgalı (kemikli = iskelet sistemine sahip) hayvanların tamamında bulunur.
İnsanların iskelet sistemini oluşturan kemikler, yavru anne karnında iken yani
embriyo döneminde iken kıkırdaktan yapılmıştır. Yavru doğduktan sonra
kıkırdaklar sertleşerek kemikleri oluştururlar. Yetişkin insanların burun,
kulak, soluk borusu, yemek borusu, kaburgaların ve eklem yerlerindeki
kemiklerin uç kısımlarındaki kıkırdaklar ise kemikleşmemiştir.
Köpek balığının erişkinlerinde iskelet sistemi kemikten değil kıkırdaktan
oluşmuştur.
Kıkırdak Dokunun Görevleri :
1- Eklem yerlerindeki kemiklerin birbirine sürtünüp aşınmasını önler.
2- Yemek ve soluk borusunun duvarlarının birbirine yapışarak kapanmasını
önler.
3- Eklem yerlerindeki kemiklerin hareketini kolaylaştırır.
4- Uzun kemiklerde kemiğin büyümesini sağlar ve boyca uzamaya yardımcı
olur.
5- Bulunduğu yere şekil verir.
c)Eklemler:
İki ya da daha fazla kemiğin birbirine bağlandığı yere eklem denir. Eklemler,
kemiklerin hareket etmesini ve birbirlerine bağlanmasını sağlarlar. Eklem
yerlerindeki kemikler birbirlerin kuvvetli eklem bağı ile bağlanmışlardır.
Eklemler, bulundukları yere ve hareketlerine göre oynar, yarı oynar ve
oynamaz eklemler olarak üç çeşittir.
1- Oynar (Hareketli) Eklemler :
Her yönde rahatça hareket edebilen eklemlerdir. Oynar eklemler vücudun
hareketini sağlarlar. Oynar eklemlerde, kemikler arasında boşluk bulunur ve
bu boşluk eklem sıvısı ile doludur. Eklem sıvısı ile kemiklerin uç
kısımlarındaki kıkırdak kemiklerin kolay hareket etmesini sağlar ve
kemiklerin birbirine sürtünüp aşınmasını önler.
• Omuz eklemli
• Kalça eklemi
• Kol ve bacaklardaki eklemler
2- Yarı Oynar Eklemler :
Çok az hareket edebilen, hareketleri sınırlı olan eklemlerdir. Yarı oynar
eklemi oluşturan iki kemik arasında sadece kıkırdak bulunur, eklem sıvısı ve
kemikler arasında boşluk bulunmaz. (Bu eklemlerdeki kemikler, kıkırdakların
esnekliği oranında hareket edebilirler).
• Alt çene kemiğini bağlayan eklem
• Omurgadaki omur kemiklerini bağlayan eklemler
3- Oynamaz (Hareketsiz) Eklemler :
Kemiklerin birbirine sıkıca kaynamasıyla oluşan ve hiç hareket etmeyen
eklemlerdir. Oynamaz eklemi oluşturan kemikler arasında hiç boşluk
bulunmaz.
• Kafatası kemiklerini bağlayan eklemler
• Kuyruk sokumu ve sağrı omurlarını bağlayan eklemler