okul çağı çocuk beslenme önerileri

Transkript

ANKARA 2013
ISBN : 978 - 975 - 590 - 470 - 2
Bu yay n; T.C. Sa l k Bakanl Türkiye Halk Sa l Kurumu, Obezite, Diyabet ve Metabolik
Hastal klar Daire Ba kanl taraf ndan haz rlanm ve bast r lm t r.
Her türlü yay n hakk , Türkiye Halk Sa l
Kurumu aittir. Kaynak gösterilmeksizin al nt
yap lamaz. K smen dahi olsa al namaz, ço alt lamaz, yay nlanamaz. Al nt yap ld nda kaynak
gösterimi Okul Öncesi ve Okul Ça Çocuklara Yönelik Beslenme Önerileri ve Menü
Programlar Türkiye Halk Sa l
Kurumu Yay n No, Ankara ve Yay n Tarihi eklinde
olmal d r.
Ücretsizdir. Parayla sat lamaz.
2
ED TÖR
Prof. Dr. Nevin ANLIER
Gazi Üniversitesi Sa l k Bilimleri Fakültesi
Beslenme ve Diyetetik Bölümü Ba kan
YAZARLAR
Doç. Dr. Saniye B L C
Beslenme ve Diyetetik Bölümü Ö retim Üyesi
Doç. Dr. Eda KÖKSAL
Beslenme ve Diyetetik Bölümü Ö retim Üyesi
YAYIN KOM SYONU
Yrd. Doç. Dr. Hasan IRMAK
Dr. Mehmet Ali TORUNO LU
Doç. Dr. Nazan YARDIM
Dr. Kanuni KEKL K
THSK Tüketici ve Çal an Güvenli i Ba kan
Yard mc s
THSK Bula c Hastal klar Kontrol Programlar
Ba kan Yard mc s
THSK Obezite, Diyabet ve Metabolik Hastal klar
Daire Ba kan
THSK Toplum Sa l Hizmetleri Daire Ba kan
YAYIN KOORD NATÖRLER
Doç. Dr. Bekir KESK NKILIÇ
THSK Ba kan Yard mc s
Doç. Dr. Nazan YARDIM
Daire Ba kan
Uz. G da Müh. Cengiz KES C
Sa l k Bakanl
G da Müh. Ertu rul ÇEL KCAN
Daire Ba kanl
Daire Ba kanl
Dyt. Nermin ÇEL KAY (Redaksiyon)
Bakan Mü aviri
4
ÖNSÖZ
Sa l kl , yeterli ve dengeli beslenme herkes için, özellikle de çocuklar için gereklidir;
çünkü bu dönemde kazan lacak beslenme al kanl klar ya am boyu sürdürülmektedir.
Özellikle h zl büyüme ve geli me süreci olan çocukluk ve adölesan döneminde kazan lan
do ru beslenme al kanl klar bireylerin yeterli, dengeli ve sa l kl beslenmelerinin sa lanmas
aç s ndan da önem kazanmaktad r.
Çocuklar n ki ilik özellikleri okul öncesi ve okul ça lar n n ilk
belirlenmektedir. leriki hayatlar ndaki davran lar bu dönemlerdeki edindikleri al
dayanmaktad r. Bu sebeple okulda sa l kl beslenmeyi te vik edici uygulamalar ve
çocuklar m z ve gençlerimizin sa l kl ya am al kanl klar n kazanmalar nda
oynamaktad r.
y llar nda
kanl klara
faaliyetler
temel rol
Ça m zda okul öncesi ve okul ça çocuklar na yönelik toplu beslenme hizmetleri
incelendi inde, okul kantinlerinin ve ö rencilere sunulan yemekhane hizmetlerinin ö rencilerin
beslenmesinde önemli rol oynad
görülmektedir.
Çocuklar m z n ve gençlerimizin
beslenmelerine olumlu katk sa layacak toplu beslenme hizmetlerinin kaliteli, yeterli ve
dengeli beslenme ilkelerine uygun yürütülmesi son derece önemlidir.
29.09.2010 tarihli ve 27714 say l Resmi Gazete de Ba bakanl k Genelgesi olarak
yay mlanan Türkiye Sa l kl Beslenme ve Hareketli Hayat Program n n Okullarda Obezite ile
Mücadelede Yeterli ve Dengeli Beslenme ve Düzenli Fiziksel Aktivite Al kanl n n
Kazand r lmas ba l kapsam nda, Çocukluk ve adölesan döneminde yeterli ve dengeli
beslenmenin sa lanmas için temel besin gruplar nda yer alan besinlerin tüketiminin
özendirilmesine yönelik beslenme programlar n n yürütülmesi, beslenme hizmetlerinin
periyodik olarak denetlenmesinin sa lanmas aktivitesi yer almaktad r.
Bakanl m z ve ilgili bakanl klar i birli i ile yürütülen Beslenme Dostu Okullar
Program , Okul Sütü Program ve Okul Kantinlerinin Denetimi ve Uyulacak Hijyen
Kurallar Genelgesi ile okullarda sa l kl beslenme ve hareketli ya am konular nda
duyarl l n artt r lmas ve bu konuda yap lan iyi uygulamalar n desteklenmesi ile okul
sa l n n daha iyi düzeylere ç kar lmas hedeflenmektedir.
Ülkemizde yürütülen bu programlar n desteklenmesi çal malar kapsam nda, okullara
yemekhane hizmeti sunan kurumlar ve okul idarelerinin yararlanmas amac yla haz rlanan bu
kitapta eme i geçenlere te ekkür eder, sa l kl nesiller yeti tirilmesinde faydal olmas n
dilerim.
Doç. Dr. Turan BUZGAN
Türkiye Halk Sa l Kurum Ba kan
5
6
Ç NDEK LER
SAYFA NO
GR
OKUL ÖNCES ÇOCUKLARDA BESLENME
Okul Öncesi Çocuklar n Beslenme Davran lar
Okul Öncesi Çocuklarda Beslenme S kl ve Miktar
Okul Öncesi Çocu a yi Beslenme Al kanl klar Nas l Kazand r l r?
Okul Öncesi Dönem Çocuklarda Beslenme Sorunlar
OKUL ÇA I ÇOCUKLARINDA BESLENME
Okul Çocuklar nda Beslenme Sorunlar ve Al kanl klar
Çocuklar çin Beslenme Önerileri
Okul Beslenme Saatleri
OKUL ÖNCES VE OKUL ÇA I ÇOCUKLARIN GÜNLÜK ENERJ
VE BES N Ö ES GEREKS N MLER
9
10
12
13
14
16
16
18
20
21
OKUL ÖNCES VE OKUL ÇA I ÇOCUKLARINA YÖNEL K MENÜ
PLANLAMA
MENÜ PLANLAMAYI ETK LEYEN ETMENLER
OKUL ÖNCES VE OKUL ÇA I ÇOCUKLARINA YÖNEL K
MENÜ PLANLAMA LKELER
29
EK-1 LKÖ RET M OKULLARI Ç N HAFTALIK ÖRNEK
BESLENME ÇANTASI MENÜSÜ
33
EK-2 MENÜ MEMNUN YET ANKET
EK-3 GÜNDÜZ BAKIMEVLER NE YÖNEL K MEVS M NE GÖRE
ÖRNEK MENÜLER
Ek-4 TAM GÜN OKULLARA YÖNEL K MENÜ ÖRNEKLER
Ek-5 YATILI VE PANS YONLU OKULLARA YÖNEL K MENÜ
ÖRNEKLER
Ek-6 YEMEK GRUPLARINA A T YEMEK ADLARI
KAYNAKLAR
25
27
35
37
47
53
63
67
7
8
OKUL ÖNCES ÇOCUKLARDA BESLENME
Çocuklar n sa l kl yeti kin bireyler olabilmesi, anne karn ndan ba layarak sa l kl bir
ortamda büyümelerine ba l d r. Bir
1-3 ya oyun ça
be ya aras çocuklar kapsayan erken çocukluk dönemi;
ve 3-6 ya aras da okul öncesi dönem olarak ikiye ayr l r. Okul öncesi
dönemde çocu un dünyas , okul arkada lar , ö retmenler ve toplumdaki di er bireylerle
birlikte geni ler. Çevreden ald
uyar lar çocu un fiziksel, zihinsel ve ruhsal yönden büyümesinde
ve geli mesinde etkin rol oynar.
lk ya tan itibaren çocuk giderek ba ms zl k kazanmaya ba lar ve aile içinde çocuk
de i mekte olan bir bireydir. Bu geli me ve de i me döneminde çocu un yeme al kanl klar
da do rudan veya dolayl
olarak ailenin, özellikle de anne ve baban n beslenme
al kanl klar ndan etkilenir. Okul öncesi ça da çocuklar evde annelerini, babalar n , bak c lar n ,
di er büyüklerini, okulda ise ö retmenlerini taklit ederler. Anne, baba ve karde ler, okul öncesi
ça daki çocuklar için iyi birer modeldir. Yemek yeme al kanl klar aile sofras nda edinilir. Aile
sofras yeterli ve dengeli beslenme için iyi bir model olu tururken, ayn zamanda aile
bireylerinin bir araya geldi i mutlu bir ortam da olmal d r. Çünkü çocu un fiziksel, sosyal ve
duygusal geli imi birbiriyle s k s k ya ba l d r. Örne in beslenme çocu un sadece fiziksel
sa l
n de il duygusal sa l
n da etkiler. Do ru seçilmi yiyecekler, destekleyici bir çevre
içerisinde verilirse çocu un geli imine de katk sa lar. Üç-alt ya çocu un kemiklerinin,
di lerinin, kaslar n n, beyin ve sinir sisteminin, dola m ve di er organlar n n büyüyüp geli mesi
için hacim yönünden az, besin ö esi içeri i yüksek besinlere gereksinim vard r. Çünkü bu ça da
çocuklar geli im h z n n yüksek olmas na ba l olarak vücut fonksiyonlar n kontrol etmeyi,
di er insanlarla ili ki kurmay , sosyal davran lar ö renir ve ileriki ya lardaki davran lar n n ve
al kanl klar n n temellerini atar.
Okul öncesi dönemde çocu un beslenmesi kendisine sunulan besinlere ba l d r. Erken
Çocukluk döneminde yutmak için çocuklar daha çok dilleri yerine yanaklar n
kullan rlar. Çocuklarda çi neme hareketi bir ya nda
ba lar, sert ve lifli besinleri çi neme okul ça na do ru
iyice geli ir. 3-4 ya lar nda besinleri parmaklar yla
ka
n üzerine itmeye, çatal ile yiyecek almaya ve
bardak ile içmeye ba larlar. Çocu un fiziksel büyüme h z
kendi kendini besleme becerisindeki geli meye de yans r.
Bu ya grubu çocuklar yiyeceklerini kesmeye ve bütün
yiyecekleri düzgün yemeye yeterli kas kontrolüne sahip
9
de ildirler. Ancak 3 ya ndan itibaren çocuklar genellikle kendi kendilerine yemeklerini
yiyebilirler. Ancak çal malar, be
ya a kadar da çocuklar n kendi ba lar na yemek
yiyememelerinin normal kabul edilmesi gerekti ini göstermektedir. Çocuk 6 ya ndan sonra
hala kendisi yiyemiyorsa bu normal de ildir. Çocuklar 4 ya nda b çak kullanabilirler ancak
sert besinleri yard ms z kesemezler. Kesme i lemi 6 ya ndan sonra ba ar labilir ve çocuklar
ancak 7 ya nda yemekte yaln z b rak labilirler.
Okul öncesi çocuklar, her ne kadar yeni yiyecekleri denemek konusunda isteksiz iseler
de, yiyecekler hakk nda çok merakl ve ara t rmac d rlar ve aile sofras ndaki yemeklere
kat lmaktan ho lan rlar. Bu isteksizlik e er aileler yeni yiyecekler konusunda konu ur ve
onlar n bu yiyecekleri haz rlamalar na veya yeti tirmelerine olanak sa larsa ortadan kalkabilir.
Anne ve babalar n yemek yedirme için srarlar , ödüllendirme, ceza verme gibi tutumlar
çocu un yeme al kanl klar n olumsuz yönde etkiler. Okul öncesi çocuklardaki beslenme
hedefleri; normal büyüme ve geli imini, çe itli besinlerden tüketmesini ve ileriye yönelik
sa l kl beslenme al kanl klar edinmesini sa lamakt r.
Okul öncesi dönemde sa l kl beslenme al kanl
n n kazan lmas a a daki konular
bak m ndan temel olu turur:
Çocu un sa l kl büyüme ve geli mesini destekler.
Çocuklarda demir yetersizli inden kaynaklanan anemi, yetersiz beslenme, obezite ve
erken di çürümesi gibi sa l k sorunlar n önler.
Çocuklarda ya am boyu sa l
n korunmas na ve yeti kin dönem kronik hastal klar n
(kalp damar hastal klar , tip 2 diabetes mellitus, hipertansiyon, baz kanser türleri ve
osteoporoz gibi) olu um riskinin azalt lmas na yard mc olur.
Okul Öncesi Çocuklar n Beslenme Davran lar
Bu ya grubu çocuklar besinleri kar k olarak tüketmekten ho lanmazlar. Besinleri
kendine özgü tatlar na göre sunmak gerekir. Besini tan yabilecekleri ekilde gördüklerinde ve
besinler elleri ile yiyebilecekleri ekilde oldu unda daha çok severler. Okul öncesi dönem
çocu u besin seçicidir ve her besini i tahla yemez. Sevdikleri
oldukça s n rl d r. Aile çocu un sevmedi i yemekleri sofraya
koyarak onun görmesini ve ö renmesini sa lad
sürece, çocuk
ileri ya larda bu yemekleri severek yiyecektir. Tekrar tekrar ayn
yeme i gören çocuk genellikle bir süre sonra kendili inden
yeme i tatmak ister.
Okul öncesi dönem çocuklar n, baz yiyecekleri sevmeleri ya da sevmemeleri ile
yiyecekleri tüketme miktarlar günlük olarak de i mektedir. Baz günler az, baz günler fazla
yemeleri bu ya grubunun özelliklerindendir. Bu dönem de çocuk ha lanm yumurtay bir gün
çok severek yerken, alt ay boyunca yemeyi reddedebilir. Bununla birlikte yemeklerini belirli
saatlerde vermek, ö ünler d nda abur cubur besinlerin, örne in bisküvi, çikolata, gofret gibi
besinlerin yenmesinin önlenmesiyle çocu un, düzenli bir beslenme program na al mas na
çal lmal d r. 1-5 ya aras çocuklar aileye veya çevreye duydu u tepkiyi yemek yememekle
dile getirmektedirler. Ancak çocuk normal büyüme ve geli me gösteriyorsa, çocu un beslenme
al kanl klar sorun yaratm yorsa, çocuk gereksinimi kadar yiyorsa zaman zaman ö ün atlamas
çok sorun yaratmaz. Hatta bu tür düzensizlikler birkaç gün sürse de çocukta önemli bir sa l k
sorununa neden olmaz. Seviyor diye ayn yeme i s k s k pi irmek, o besine kar
isteksizlik
olu turabilir, yiyecekleri kar t rmaktan ho lanmazlar. Bu ça da çocuk besin seçicisidir, her
besini i tahla yemez.
Okul öncesi ça daki çocuklar n i tahlar n n azalmas
ve besin tüketimindeki
düzensizlikler yemeklerin daha iyi haz rlanmas ve daha çekici servis edilmesiyle engellenebilir.
Ayr ca yiyeceklerin ne s cak ne de so uk olmamas gerekir. Çocu a yeni bir besin yedirilecekse;
bunun az al lm , ancak popüler besin olmas nda fayda vard r.
Çünkü çocuklar yeni bir besinin kokusu, görünü ü veya yumu ak,
sert, elastik vb. dokusu ile ilgilenirler. Besinin bu özelliklerine göre o
besini yer veya tamamen reddedebilirler. Örne in çocuk kuru bir
besini tüketmekte güçlük çekebilir. Ayr ca çocuklar ac l , tuzlu veya
ek i tatlar genellikle reddederler.
Okul öncesi çocuklar büyüdükçe daha az inatç ve talimatlar yerine getiren ki iler
olurlar ve tan mad klar ortamlarda daha küçük ya gruplar na oranla daha rahat yemek yerler.
Bu
dönem
çocuklar
yeni
yiyecekleri
denemek
konusunda
cesaretlendirilmeli
ve
desteklenmelidir. Esas amaç çocuklar n de i ik sa l kl yiyecekleri kabul etmesini sa lamak
olmal , tabaklar nda bulunan yiyecekleri yemelerini sa lamak olmamal d r. Küçük çocuklar n
besin tüketimi ailenin beslenme al kanl
ndan ayr dü ünülemez. Çocukluktaki ilk beslenme
deneyimlerinin yeti kinlik ya am ndaki beslenme modeli üzerinde önemli bir etkisi vard r. Bu
nedenle bu dönemde çocuk zorlanmadan de i ik yemek çe itlerine al t r lmal ve do ru besin
seçme al kanl
edinilmesine çal lmal d r. Çocu un bir tek besin türüne ba ml
kalmamas na dikkat edilmeli, besin çe itlili i sa lanmal d r.
Okul Öncesi Çocuklarda Beslenme S kl
Ya
Ve Miktar
ne olursa olsun çocuklar yeti kinlerle ayn besinlere gereksinim duyarlar. Sadece
gereksinim duyulan miktarlar daha azd r. Yeti kinler gibi onlarda besinlerden enerji sa larlar;
fakat enerji gereksinimleri vücut a rl klar yla orant l d r. Ayr ca her besin için çocuklar n
birçok seçene i vard r. Çocu a her bir besin grubundan kendi içinde birçok seçenek sunulabilir.
Örne in yo urt yemiyorsa ayn gruptan peynir veya süt gibi besinler verilebilir. E er de i ik
birbirinden farkl yararl besinler verilirse, çocuk bunlar n birço unu sevmeyi ö renecek ve
onlardan yararlanacakt r.
Okul öncesi çocuklar besin gruplar içinde en az sebzeleri severler. Bu nedenle sebzeleri
çocuklara sunarken pi irme ekli ve servisine özen gösterilmelidir. Ayr ca bu ya çocuklar
keskin tatlara ve kokulara çok hassast rlar. Bu nedenle, genellikle çi yenebilen salatal k,
domates, havuç gibi sebzeleri pi mi di er sebze yemeklerinden daha çok tercih ederler. Bu tür
sebzeler ince kesilip verilirse daha kolay ve severek tüketirler. S n rl da olsa yedi i birkaç çe it
sebze ve meyve, sebze ve meyve grubundan almas gereken besin ögelerini kar lamaya yeter.
Bu ya grubu çocuklar eti, büyük parçalar halinde
tüketemez. Bu nedenle etin yemeklerde genellikle k yma
eklinde kullan lmas önerilir. Büyük parça et yemekleri
verilecekse, iyi pi irilmi olmas na özen gösterilmeli ve bu
etler çocuklar için küçük parçalara bölünerek verilmelidir.
Çocuk büyük parça eti, kendisi keserek ancak 7-8
ya lar nda yiyebilir.
Oyun ça ndaki ve okul öncesi çocuklar n pek ço unun günlük beslenmeleri
düzensizdir. Bu düzensizlik bir ö ünde az besin al p daha sonraki ö ünde bunu kapatmak
eklindedir. Bazen yetersiz beslenilen bir günü, fazla beslenilen bir gün izleyebilir. Baz
çocuklar oldukça iyi beslendiklerinde ki bu genellikle kahvalt da olur, günde yaln zca bir iki
ö ün yemek yerler. Beslenme örüntülerindeki bu de i kenli e kar n toplam enerji al mlar ,
gereksinimleri kadar olabilir. Burada dikkat edilmesi gereken çocu un günlük gereksinmesinin
kar lanmas kadar olumlu ve düzenli beslenme al kanl klar n n kazand r lmas d r. Bunun için
ö ünlerin düzenli olmas ve ö ün atlamama çocukluk ça nda kazan lan bir beslenme
al kanl
olmal d r. Çocuklar n düzenli bir ekilde beslenmesi, yiyecek ve içecekleri her gün
ayn saatte almas daha yararl d r.
Küçük çocuklar günde be veya alt ö ün yemeye gereksinim duyarlar, çünkü mide
kapasiteleri s n rl d r. Yap lan bir çal mada 3-5 ya aras çocuklar n % 60' n n günde üçten
fazla, alt ya ndaki çocuklar n ise % 50'sinin günde be ö ün tükettikleri belirlenmi tir.
Günlük dört ö ünden az tüketen çocuklar n enerji, kalsiyum, protein, C vitamini ve demiri
yetersiz ald klar bildirilmi tir. Bu nedenle çocuklar n sabah, ö le ve ak am ana ö ünlerinde
yedikleri izlenmeli böylece ö ünlerde tüketti i besin miktar na bak larak ku luk, ikindi ve
yatarken meyve, süt, ayran veya peynir, ekmek gibi besinler verilebilmelidir. Ara ö ünlerde
ekerleme gibi di lere yap abilen yiyeceklerin tüketimleri çocuklarda erken ya
di
çürüklerinin olu mas na neden olabilir. Bu nedenle s n rland r lmal d r.
Art k bebek olmamalar na ra men küçük çocuklar henüz
yeti kinlerin porsiyon büyüklü ünde yemeye haz r de ildir.
Yeti kin porsiyonlar , çocuklar n kapasitesini a ar. Çocuklar n
mideleri bu derece büyük porsiyonlar alacak büyüklükte de ildir.
Okul öncesi çocuklar n porsiyonlar yeti kin porsiyonlar n n 1/4 ü
ile 1/3 ü aras nda olmal d r. Baz uzmanlar porsiyon büyüklü ünü
her ya için 1 yemek ka
yemek olarak tan mlamaktad r. Ancak
besin gruplar baz nda günlük önerilen miktarlara bakacak olursak;
Süt grubu
2 porsiyon
Et grubu
2 porsiyon
Sebze-meyve grubu
5 porsiyon
Ekmek ve tah l grubu
3-6 porsiyon olarak önerilmektedir.
Okul Öncesi Çocu a yi Beslenme Al kanl klar Nas l Kazand r l r?
Çocuklara tüketebilecekleri dü ünülenden az besin verilmelidir. Daha fazla
istemeleri onlara b rak lmal d r.
Çocuklara yemek yemenin bir gereksinim oldu u bu ya ta ö retilmelidir.
söyleyerek, dans ederek, televizyon seyrettirerek, pe inde yemek taba
ark
ile ko turarak
yemek yedirmek veya çocu a yemek yedirirken çok acele etmek veya oyalamak uygun
birer tutum de ildir.
Çocuklar n açl k belirtilerine kulak verilmelidir. Çocuk doydu unu söyledi inde ona
uyulmal d r. Çocuklar yaln zca açl klar n giderecek kadar yemeye gereksinim duyarlar.
Yemekle oynamaya ba lad klar
zaman
yeter
sinyali verilmeli ve yemekten
uzakla t r lmal d r. Çocuk yemek önüne konduktan sonra 20 dakika geçmesine kar n
yemiyorsa, yemek ortadan kald r lmal ya da çocu un masay terk etmesi sa lanmal d r.
Çocuklar n yemeklerini kendilerinin yiyebilmesi için olanak sa lanmal d r.
Çocu un kullanaca
ka k ve çatal çocu un eline ve a z na uygun olmal , oturu
yüksekli i masaya göre ayarlanmal d r. Çocu un yeme ini kendisinin yemesi
beklenmeli, yeti kin kadar becerikli olmas beklenmemeli, sab rl davran lmal d r.
Çocuk her seferinde taba ndakileri bitirmesi için zorlanmamal d r. Bu davran
çocu un a r yemesine veya yemekten nefret etmesine neden olabilir. Bu da ileride
i manl k ya da beslenme ile ilgili sorunlara yol açabilir.
Yemek saatlerinin çocu u mutlu yapan saatler olmas sa lanmal d r. Çocukla
konu ulmak istenen kimi hatalar için yemek saatleri d nda zamanlar seçilmelidir.
Disiplinin uyguland
, ö ütlerin verildi i ya da verilece i yer yemek masas
olmamal d r. Yemek masas nda ne eli ve mutlu bir atmosfer yarat lmal , çocu un
büyüklerle birlikte sofraya oturmas sa lanmal d r.
Çocuklar n besin kaynakl birçok hastal klara kar
yüksek risk alt nda olduklar
unutulmamal d r. mmün ve gastointestinal sistemleri tam anlam yla geli memi olan
bu ya grubu çocuklarda besin kaynakl hastal k riskinin azalt labilmesi için çocuklar n
ve ailelerin besin güvenli i kurallar n uygulamalar sa lanmal d r.
Okul Öncesi Dönem Çocuklarda Beslenme Davran lar ve Sorunlar
Besin seçme: En büyük etken yine aile bireylerinin besinlere kar
tutumudur. Çocuk
aile içinde bir otorite olarak gördü ü babadan, yak n hissederek her türlü zorlu unu çözen
anneden ve payla ma duygular yla birlikte k skançl kla yakla t
karde lerinden etkilenir.
Be enilerinde ve isteksiz davran lar nda onlar n davran biçimleri ön plândad r. Okul öncesi
y llar boyunca birçok çocuk a a daki davran lardan bir veya daha fazlas n gösterirler
Çocuklar özellikle meyve ve sebze gibi yeni yiyecekleri denemekte isteksiz olabilirler.
Okul öncesi çocu un bildi i yiyecekleri tercih etmesi ve yeni eyleri denemekten
korkmas normaldir.
Okul öncesi çocuklar bir süre için sadece belli baz çe it besinleri yiyebilir. Çocuklar
sevdi i veya herhangi 2 çe it besini seçip di er besinleri reddedebilir.
Çocuklar bazen sofrada oturur ancak yemek d nda herhangi bir ey ile ilgilenebilir.
Çocuklar belirli renk veya dokuda besinleri reddedebilir. Örne in k rm z ve ye il
renkli; çekirde i olan veya peltemsi yiyecekleri reddedebilir.
Ayn zamanda oyun, çocuk için çok çekici olaca ndan yemek yemeyi unutabilir. Bunu
yan nda çocuklar baz besinleri sevmezler, zorlamak o besine kar tiksinti, reddetme duygusu
olu turur. Bu durumda çocu un üzerine gidilmemeli, daha sonra tekrar yemesi denenmelidir.
E er her denemede çocuk o besini yemeyi reddediyorsa, di er yemeklerle birlikte garnitür olarak
yedirilmeye çal labilir. Besine ilgisizlik, sofra düzeninin olmamas , sofraya oturmamak, bir
ö ünde tek tür besin tüketmek çocuklarda ileriye dönük yemek seçme, azla yetinme ve
dengesiz yemek yeme ekline dönü ebilir. Bu sorunlar n çözümünde anne ve baba hatalar n n
öncelikle düzeltilmesi gerekmektedir. Çocuklar n ö ün saatleri düzenli olmal , ö ün aralar nda
çikolata, eker, kolal içecekler gibi besleyici niteli i olmayan besinlere al mamas na özen
gösterilmelidir.
i manl k: Okul öncesi çocuklar n beslenmeleri tamamen ba kalar na ba l oldu u için
bu ya grubunda görülen a r yemek yeme yani i manl k daha çok anne-baba ve bak c lar n
hatas d r.
i manl k (obezite) dünya genelinde çok ciddi oranlarda art
göstermektedir.
Günümüzde maalesef patlamaya haz r bir bomba olarak de erlendirilmektedir.
i manl k,
ihtiyac n üzerinde enerji al m sonucu ortaya ç kmaktad r. i manl k bir sa l k sorunudur ve
temeli çocukluktaki hatal beslenme ekline dayanmaktad r. Yeti kinlikte i man olan bireylerin
yakla k 1/3'ünün çocukluk ça nda i man oldu u görülmektedir.
eker, bisküvi, çikolata,
patates cipsleri, kolal içecekler, tatl lar yüksek enerji
verici yiyeceklerdir ve çocuklar taraf ndan sevilerek
tüketilmekte ve ailenin, çocu a bir ödülü olarak
sunulmaktad r. Oysa beslenme, ki inin kendi sa l
için
besinleri dengeli ve yeterli tüketmesidir. Çocu u sevme,
onu ödüllendirme besinlerle de il, onun sa l
n
korumakla olur. Çocu un yeterli ve dengeli beslenip
beslenmedi i, ancak büyümesinin izlenmesi ile saptan r.
tahs zl k:
tahs zl k çocu un besini almak istememesi veya besin seçme
davran lar yla görülen bir durumdur ve ailelerin en çok yak nd klar
hiçbir ey yemiyor
eklindeki sorundur. Genellikle doktorlar ve diyetisyenler bu sorunu çözmek için zaman
harcarlar. Ancak bu ya grubu çocuklar n ailelerine kar en önemli silah , besini reddetmesi ve
aileye herhangi bir nedenle duydu u tepkiyi yemek yememekle dile getirmesi eklindedir.
Bunun d nda çocuklar yla a r ilgili ailelerde çocu un kendi besin seçimine engel olunmas ,
annenin a r srar ve disiplini, ailelerin çocu un günlük beslenmesinde tüketti i besinlerle
yetinmemesi ve çocu u ba kalar
ile k yaslamas
beslenmede önemli sorunlara yol
açabilmektedir. Ayr ca çocuklar n hastal k durumunda, zorla yedirmede, ö ün aralar nda enerji
yo unlu u fazla besin tüketimi gibi durumlarda da i tahs zl k olabilir. Anne ve babalar n bütün
bunlar göz önüne alarak çocuklar n n ya na göre vücut a rl
n ve boy uzunlu unu
izleyerek, büyümesini kontrol etmesi ve buna göre de erlendirme yapmas son derece
önemlidir.
OKUL ÇA I ÇOCUKLARDA BESLENME
Ça m zda bireyler ya amlar n n en önemli süreçlerini okulda geçirmektedir. Alt -on iki
ya grubunu kapsayan bu dönem bireyin hem fiziksel olarak büyüyüp geli ti i, zaman zaman
yo un psikolojik sorunlar ya ad
birikimlerini sa lad
, kimlik kazand
, hem de akademik ve mesleki
y llard r. Bu dönem; fizyolojik, psikolojik ve sosyal geli im ile büyüme
ve geli menin h zl oldu u, ya am boyu sürebilecek davran lar n büyük ölçüde olu tu u ve
bireylerin bilgi almaya ve al kanl k kazanmaya en elveri li olduklar
dönem olarak
dü ünülmektedir.
Okul ça ; 6-12 ya grubundaki çocuklar
kapsar. Okul ça nda yava , ancak sürekli olan
büyüme ve geli me ergenlik döneminde artar. En
h zl büyüme k zlarda 10-12, erkeklerde ise yakla k
11-14 ya nda ba lar. K zlarda vücut a rl
ve boy
uzunlu unda art menar tan (ilk adet kanamas ) bir
y l öncedir. Vücut a rl
ya na kadar devam eder. Boy uzunlu undaki art
ndaki art
yakla k 20
ise k zlarda 17 ya tan sonra genellikle
durur; fakat erkeklerde yava da olsa devam eder. Büyüme süreci önemli miktarda enerji ve
yeni dokular n yap m için daha fazla miktarda protein, mineral ve vitamin gerektirir. Enerji ve
besin ögelerinin yeterli ve dengeli kar lanabilmesi için bu ya grubu çocuklar n tüketmeleri
gereken besinlerin iyi kaliteli ve yeterli miktarlarda olmas önem ta r.
Okul Ça
Çocuklar nda Beslenme Sorunlar ve Al kanl klar
Yetersiz ve dengesiz beslenme dünyan n birçok ülkesinde oldu u gibi ülkemizde de
çocuklar n içinde bulunduklar sa l kl ortam n büyük ölçüde bozulmas na, buna ba l çe itli
sa l k sorunlar n n ortaya ç kmas na ve çocuk mortalite ve morbidite h zlar n n önemli ölçüde
etkilenmesine neden olmaktad r. Çocu un beslenmesinde amaç; normal, sa l kl büyüme ve
geli me ile olumlu beslenme al kanl
n n kazand r lmas n sa lamakt r. Ancak çocu un
toplum ya am na ilk kez bilinçli olarak girdi i okul ça
d nda tek ba na kalan çocukta yanl
dönemde, genellikle okulda ve okul
beslenme al kanl klar s kça görülmektedir. Çocu un
ne miktarda ve hangi tür besinlere ihtiyac oldu unu bilmemesi, düzensiz besin al m , yanl
besin seçimi, besinlerin haz rlanmas , pi irilmesi ve saklanmas ndaki hatal uygulamalar,
okullarda verilen ve yenilen besinlerin uygun olmay
beslenme sorunlar na neden olmaktad r.
Bu ça
çocuklarda görülen ba l ca beslenme sorunlar zay fl k veya
i manl k, anemi
(kans zl k), vitamin yetersizlikleri, iyot yetersizli i ve di çürükleridir. Bunlar n yan nda, bu
ça
çocuklar nda son y llarda görülen i manl
n art
ile metabolik sendrom riski de
ili kilendirilmektedir.
Bu sorunlar sonucu, çocuk hastal klara kar dirençsiz olur, s k hastalan r, hastal
a r
seyreder ve okula devams zl k nedeniyle okul ba ar s dü er. Çocuklar n okul ba ar s n
artt rmak, s n f tekrarlar n azaltarak, e itim ve ö retimin maliyetini dü ürmek ve gelecek
nesillerin daha güçlü ve sa l kl olmalar na temel haz rlamak için çocu un, ailelerin, okul
yönetimindeki ki ilerin ve ö retmenlerin sa l kl beslenme konusunda e itilmeleri son derece
önemlidir.
Çocuklarda beslenme çocu un ya na, cinsiyetine,
vücut a rl
Okul ça
na, fiziksel aktivitesine göre düzenlenmelidir.
çocuklar n beslenme al kanl klar n aile ve arkada
çevresi etkiler. Ayr ca reklamlar, okulda beslenme durumunun
denetlenmemesi, çocu u yanl
beslenme al kanl klar na
yöneltir. Bu nedenle çocu un yeterli ve dengeli beslenebilmesi
için çocu un, ailenin ve okul yönetimindeki ki ilerin ve
ö retmenlerin beslenme konusunda e itilmeleri önemlidir.
Çocu un yeterli ve dengeli beslenmesinin en önemli göstergesi büyüme ve geli mesidir.
Büyümenin yeterlili i çocuklarda ya na ve cinsiyetine göre olmas gereken vücut a rl
ve
boy uzunlu unun saptanmas ile anla l r.
Besinlerden günlük al nan enerji, protein, vitamin ve minerallerin vücutta en elveri li
olarak kullan labilmesi için dört besin grubunda yer alan besinlerin ö ünlere dengeli
da t lmas gerekir.
Okul çocuklar nda yap lan ara t rmalar çocuklar n büyük ço unlu unun kahvalt
etmeden okula gittiklerini göstermektedir. Çocuk zaman n ; oyun oynama ve çal ma
faaliyetlerine uygun ekilde ayarlamay ö renmelidir. Yeni bir günün ba lang c nda, bütün gece
geç kalan vücudun, çal ma gücüne kavu mas için sabah kahvalt s n n önemi büyüktür. Uzun
süren bir açl k sonucu kahvalt edilmedi inde ki i kendini güçsüz hisseder, ba
enerji olu mad
döner, yeterli
için zihinsel faaliyetler özellikle dikkat, çal ma ve ö renme yetene i azal r.
Okulda ba ar dü er. Kahvalt beyin fonksiyonlar için gerekli enerjiyi sa layarak ö renmeyi
olumlu yönde etkiler. Sa l kl beslenme için üç ö ün yemek önemlidir.
Çok farkl besinlerin tüketimi enerji sa laman n yan nda, çocuklar n ihtiyaç duyduklar
protein, karbonhidrat, ya , vitamin ve mineralleri de almalar n sa lar. Besin çe itlili inin
önemini farkl besin gruplar nda inceleyecek olursak;
1. Süt, peynir ve yo urt çocuklar n güçlü kemiklere, di lere ve kaslara sahip olmak için
gerekli olan protein, kalsiyum ve D vitaminini sa lar. Bu gruptan günde 2-3 porsiyon
tüketilmelidir.
2. Et, tavuk, bal k, yumurta, kurufasulye güçlü kaslar ve sa l kl kan için gerekli olan
protein, demir, B vitaminleri ve baz mineralleri
sa lar. Bu besinlerden günde imkanlar dahilinde 23 porsiyon tüketilmesi önerilmektedir.
3. Ekmek, tah l ve makarna B vitamini, demir,
mineral ve posa içerir. Bunlar ayr ca iyi bir
kompleks karbonhidrat kayna d rlar ve çocuklar n
aktiviteleri için gereken enerjiyi sa larlar. Bu grup
besinlerden
günde
6-9
porsiyon
tüketilmesi
önerilmektedir.
4. Sebzeler A vitamini, C vitamini, kompleks karbonhidratlar ve posa içerir. Ayr ca belirli
miktarlarda B vitaminleri, potasyum, kalsiyum ve di er mineralleri içerir. Günde 3-4
porsiyon tüketilmesi önerilmektedir.
5. Meyveler; çocuklar n cildi, göz ve di eti sa l
için gereken A ve C vitamini,
potasyum ve di er mineralleri içerir. Meyveler ayr ca karbonhidrat ve posa da içerir.
Çocuklar genellikle do al eker kayna
olan meyveleri severler. Günde 2-3 porsiyon
meyve yemeleri önerilmektedir.
Çocuklar çin Beslenme Önerileri
Birçok çocuk için en iyisi düzenli bir program ile beslenmesidir. Okul öncesi
dönemde oldu u gibi, düzenli beslenme ihtiyaçlar
yeti kinler kadar dayanamazlar. Yemekler düzenli olmad
devam eder. Çünkü açl a
nda çocuklar gün boyunca
daha fazla abur cubur yeme e iliminde olur ve yemek zaman daha az aç olurlar. Ayn
nedenle yemeklerin s kl kla atlanmas da iyi bir fikir de ildir. Ayr ca çocuklar güne iyi
bir ba lang ç yapabilmek için kahvalt ya ihtiyaç duyarlar.
Yemek zaman iyi bir aile zaman olmal d r. Çocuklara besleyici besinleri yemelerini
söylemekle, bunu göstermek ayn etkiye sahip de ildir. Çocuklar aileleriyle birlikte
yemek yediklerinde genellikle daha çe itli ve besleyici yemekler yerler. Ayn zamanda
sosyal davran
modelleri geli tirirler. Kahvalt , ö le veya ak am yemekleri çocuklara
olumlu yeme al kanl klar kazand rmada iyi birer f rsatt r.
Çocuklar n kendi besin seçimlerini yapmalar na izin verilmelidir. Çocuklara neyi,
ne kadar yiyeceklerine karar verme konusunda ans tan y n. Onlar n ki isel besin
tercihlerine ve damak zevklerine sayg gösterin. Onlara yemek istemedikleri yemekleri
kibarca reddetme f rsat verin. Çocuklara ana ve ara ö ünleri planlamaya kat lma f rsat
verin. Bu onlara besin seçmede nas l karar vermelerini ö reten bir yoldur. Çocuklar
planlanmas na ve haz rlanmas na kat ld klar besinleri daha çok severler. Onlar
zorlamadan yeni besinler denemeye te vik edin. Yeni besinleri denemek yeni hobileri
denemek gibidir. Bu onlar n bilgilerini, deneyimlerini ve yeteneklerini artt r r. Çocuklar
s k olarak tükettikleri besinleri daha çok severler. Çocuklar n za düzenli olarak meyve
ve sebze verirseniz ve kendiniz de yerseniz zamanla onlar seveceklerdir.
Ara ö ünler çocu un sa l kl beslenme plan n seçmesine katk da bulunurlar.
Dikkatli seçildiklerinde ara ö ünler çocu unuzun gün boyu almay ihmal etti i besin
gruplar n n yerini doldururlar. Büyüme ça nda ara ö ünlerde süt, ayran, meyve suyu,
peynirli ekmek vb. besinlerin tüketilmesi uygundur.
Çocuklar n bir ö ünde veya bir günde de il, birkaç gün içinde tükettiklerinin
toplam miktar önemlidir. Çocu unuz ara s ra belli birkaç besini tüketmiyor veya bir
ö ünde fazla bir ey yemiyorsa bunda endi e etmenizi gerektiren bir durum yoktur.
Ana ve ara ö ün zamanlar çocu unuzu s kmayacak ekilde oldu unda beslenme
al kanl klar da iyi yönde geli ir. Yemek zaman nda olu an stres, besin tüketimine
yans r. Yemek zaman nda tart ma ve ele tiri yapmadan ileti im kurmaya çal arak
güzel vakit geçirilmelidir.
Okul Beslenme Saatleri
Tüm gün ö retim yapan okullarda ö le yeme i genellikle tabldot olarak ö rencilere
okul yemekhanesinde verilmektedir. Bu ö ünde çocu a günlük ihtiyac n n üçte birini
kar layacak ekilde sunulan yemekler düzenlenmelidir. Bazen de çocuk evden, ö le ö ününde
yiyeceklerini getirmektedir. Aç kalan çocuk ise okul çevresinden besleyici de eri dü ük ve
sa l ks z yiyecek ve içeceklerle kar n doyurmakta, besinlerle geçen hastal k riski artmakta,
beslenmenin maliyeti artmakta ve dengesiz beslenme ile sonuçlanmaktad r.
Yar m gün hizmet veren okullarda genellikle 7-9 ya grubu çocuklara yönelik ara ö ün
olarak evden getirdikleri yiyeceklerle beslendikleri beslenme saati uygulamas yap lmaktad r.
Bu saatlerde Sa l k Bakanl
taraf ndan yay mlanm
lkö retim Okullar
çin Beslenme
Program na (Ek 1) uyulmas ve ö retmenler
ve yönetim taraf ndan bu uygulamalar n takip
edilmesi
önem
ta maktad r.
Okullarda
beslenme e itimi ve rehberli inin verilmesi,
okul yönetiminin konuya önem vermesi,
yemek
hizmeti
verilen
okullarda
sunumu
ve
kaliteli
yemek
süreklili inin
sa lanmas nda diyetisyenlerin görev almas , kantinlerde ilgili genelgeler çerçevesinde okul
yönetiminin yeterli ve dengeli beslenmeye yönelik yiyecek ve içeceklerin sat lmas n sa lamas
ve denetlemesi önemlidir.
20
OKUL ÖNCES VE OKUL ÇA I ÇOCUKLARIN
GÜNLÜK ENERJ VE BES N Ö ES GEREKS N MLER
Okul öncesi ve okul ça
çocuklar n kendilerine özgü enerji ve besin ögesi gereksinimleri vard r.
Çocuklar enerjiyi besinlerden al rlar ve büyüme, fiziksel aktivite ve temel vücut fonksiyonlar (nefes
almak, kalp at m gibi) için kullan rlar. Çocu un günlük enerji gereksinimini birçok faktör etkiler
(büyüklü ü, fiziksel aktivitesi, büyüme durumu, sa l kl veya hasta olu u gibi). Ancak okul öncesi
çocuklar, bebek ve genç çocuklara göre daha yava büyürler ve geli imleri s ras nda k sa dikkat
süreleri, sadece birkaç besine ilgi ve düzenli yemek yemeye geçi te zorlan rlar. Bu nedenle bu ya
grubunda besin çe itlili inin sa lanmas yeterli enerji ve besin ögesi al m aç s ndan son derece
önemlidir. Okul öncesi ve okul ça
çocuklar için önerilen günlük enerji ve besin ö esi
gereksinimleri Tablo 1 de verilmi tir.
Tablo 1. Okul Öncesi Çocuklar çin Günlük Enerji ve Besin Ö esi Gereksinimleri
(Türkiye ye Özgü Beslenme Rehberi-2004)
Besin Ö eleri
Enerji (kkal)
Protein (g)
A vitamini (mcg)
C vitamini(mg)
D vitamini (mcg)
E vitamini (mg)
K vitamini (mcg)
Tiamin (mg)
Riboflavin (mg)
Niasin (mg)
B6 vitamin (mg)
Folik asit (mcg)
B12 vitamini (mcg)
Kalsiyum (mg)
Fosfor (mg)
Demir (mg)
Çinko (mg)
Magnezyum
yot (mcg)
1-3 Ya
4-6 Ya
7-9 Ya
1250
1650
1870
15-18.8
300
60
10
6
30
0.5
0.4
6
0.5
150
0.9
500
460
7
3
80
90
20-25.5
400
60
10
7
55
0.6
0.5
8
0.6
200
1.2
800
500
10
5
130
90
26-38.7
500
60
10
7
60
0.6
0.6
8
0.6
200
1.2
800
500
10
5
130
90
10-13 Ya
Erkek
Kz
2445
39-59.8
600
75
10
11
60
0.9
0.9
12
1.0
300
1.8
1300
1250
10
11
240
120
2200
39-45.5
600
75
10
11
60
0.9
0.9
12
1.0
400
1.8
1300
1250
10
11
240
120
Okul öncesi ve okul ça
çocuklar aç s ndan özellikle üzerinde durulmad gereken baz besin
ögeleri vard r. Bunlar proteinler, posa, A, D ve C vitaminleri ile kalsiyum, demir, çinko ve iyot
mineralleridir.
Protein
Çocuklar n protein gereksinimi yeni dokular n sentezi, vücut bile imindeki de i iklikleri ve
dokular n devaml l
n sa lamal d r. Önerilen protein gereksinimi et, süt, yumurta gibi
besinlerde bulunan iyi kalite proteinlerden sa lanmal d r. Çe itli besinleri tüketen ve yeterli enerji
alan bir çocuk yeterli de protein al r. Protein gereksinimi vücut a rl
ile ili kilidir (0.95 g/kg/gün
(2-3 ya )- 1.1g/kg/gün (4-5 ya )).
Posa
Günümüzde çocuklar yeterli posa tüketmemektedir. Önerilen miktar 1-3 ya için 19 g, 4-9 ya
için 25 g, 10-13 ya erkek çocuklar için 29 g ve 10-13 ya k z çocuklar için 26 g/gündür.
Çocuklar için en iyi posa kaynaklar ; tam tah llar, meyveler ve sebzelerdir. Posa; sindirim,
kab zl
n azalt lmas ve kalp sa l
n n korunmas bak m ndan önemlidir. Posa ayr ca
diyabetten korunmada, insülin cevab aç s ndan yarar sa layabilir. Baz besinler posan n süper
kaynaklar d r. Kuru fasulye, kepek, kurutulmu baz taze meyveler ve sebzeler ile çocuklar n
posa ihtiyac na belirgin bir destek yap labilir. Di er bitkisel besinler, tam tah llar, kuruyemi ler
ve ya l tohumlarda posa içerir.
A Vitamini
Hayvansal kaynakl besinler, yumurta sar s , süt, peynir, bal k ya
ve di er ya lar A
vitamininden zengin besinlerdir. A vitamini ya da eriyen bir vitamindir ve ya
emilim
bozuklu u veya çok yetersiz beslenen çocuklarda A vitamini yetersizli i görülür. A vitamini
yetersizli inde çocuklarda büyümede gerilik, görme bozukluklar , di lerde ekil bozukluklar
ortaya ç kabilmektedir. A vitamininin fazlas zararl d r.
D Vitamini
Ülkemiz güne ten zengin bir co rafyaya sahip olmas na ra men D vitamini yetersizli i gebe
kad nlar , bebekleri ve adolesan ça daki çocuklar etkileyen önemli bir sorun olmaya devam
etmektedir. Son y llarda kemik sa l
ve D vitamini destek programlar n n önemi yeniden
gündeme gelmi ve birçok ülkede bütün bebeklere günde 400 IU D vitamini sa lanmas önemli
bir sa l k hizmeti önceli i olarak kabul edilmi tir.
22
Yenido an döneminden itibaren D vitamini deste i önem kazanmaktad r. Bu durum, özellikle
riskli bölgelerde ya ayan bebeklerde verilmesi gereken D vitamini dozu ve ba lanma zaman n
da önemli k lmaktad r. Ülkemizde gebelikte D vitamini eksikli i önemli bir problemdir. Bu
nedenle, hayat n ilk haftas ndan itibaren beslenme tarz ne olursa olsun (Ticari mama ya da
anne sütü fark etmez), tüm bebeklere en az bir ya na kadar, tercihen 3 ya na kadar 400
ünite/gün D vitamini (günde 3 damla D vitamini) uygulanmas önerilmektedir. Bunun yan nda
D vitamini ya da eriyen bir vitamindir ve vücutta depo edilir. Bu nedenle bebek ve çocuklarda
D vitamininin önerilenden fazla ve gereksiz kullan m ndan da kaç n lmal d r.
Demir
Demir, çocuklar n büyüme ve geli imi için son derece önemli bir mineraldir. Demir, kanda
oksijen ta y c s olan hemoglobinin temel bile enidir. Çocuk büyüdükçe, kan hacmi ve buna
ba l olarak demir ihtiyac artar. Demir yetersizli i oksijen ta ma kapasitesinin azalmas na ve
ba
kl k ile büyüme ve geli menin etkilenmesine neden olur. Çocuklarda demir yetersizli i
sonucunda anemi görülmektedir. Okul öncesi çocuklar bebekliklerine göre demirden zengin
besinleri daha az tüketirler. Buna ek olarak, bu ya grubu çocuklar biyoyararl l
olan bitkisel kaynaklardaki demiri, hayvansal kaynaklardaki biyoyararl l
daha dü ük
yüksek olan
demirden daha fazla tüketirler. Bitkisel kaynaklardaki demirle birlikte C vitamini al m demirin
emilimini art rmaktad r. Bu nedenlerle demir içeri i yüksek olan k rm z et, yumurta, ye il
yaprakl sebzeler, kuru baklagiller, kuru yemi ler, kuru meyveler, pekmez gibi besinler okul
öncesi çocu un beslenmesinde özellikle C vitamini kaynaklar olan taze meyve ve sebzelerle
birlikte kullan lmal d r.
Kalsiyum
Kalsiyum kemik, di mineralizasyonu ve devaml l
için gerekli bir mineraldir. Bir çocu un
günlük kalsiyum gereksinimi, protein, fosfor ve D vitamini gibi besin ögelerinin al m düzeyi
yan nda çocu un büyüme h z na göre de belirlenir. Çocuklarda kalsiyum yetersizli i büyümede
gerili e ve ra itizme yol açmaktad r. leriki ya larda ise kemiklerde yumu aman n veya erimenin
önlenebilmesi için yeterli miktarda kalsiyumun al nmas gereklidir. Kalsiyumun temel kayna
süt ve ürünleri oldu undan, yeterli süt ve ürünleri tüketmek bu ya tan ba layarak herkes için
son derece önemlidir. Bunun yan nda f nd k, f st k, susam, ye il yaprakl sebzeler de kalsiyumun
iyi kayna d rlar.
Çinko
Çinko normal büyüme, cinsel geli im ve ba
kl k sistemi için elzem bir mineraldir. Et ve
bal k ürünleri çinko içeri i aç s ndan en iyi kaynaklard r. Ayr ca hayvansal besinlerdeki
çinkonun vücutta kullan labilirli i bitkisel besinlerden daha fazlad r. Çocuklar etleri ve
bal klar yeterli miktarda tüketmedi inde, günlük çinko al mlar yeterli olmamak ve büyüme
gerilikleri ile ba
kl k sistemi bozukluklar görülebilmektedir.
yot
yot yetersizli i hastal klar ( YH), birçok ülkenin sosyal ve ekonomik geli mesinde önem
ta yan ve dünyada görülen zihinsel gerilik vakalar n n tek ba na nedeni kabul edilen önemli
bir halk sa l
sorunudur. Yap lan bilimsel çal malara göre do umdan itibaren iyot
yetersizli i çocuklarda guatr, boy k sal
ve zeka testi puan nda 13.5 puanl k dü meye neden
olmakta, çocuklarda ö renme yetene inde azalma ve alg lama güçlü ü ve bunun sonuncu
olarak da okul ba ar s nda dü me gibi sorunlara yol açmaktad r.
kaynaklanan sorunlar n önlenmesi için iyotlu tuz kullan lmal d r.
24
yot yetersizli inden
OKUL ÖNCES VE OKUL ÇA I ÇOCUKLARINA
YÖNEL K MENÜ PLANLAMA
Günümüzde okul ça
çocuklar na yönelik verilen toplu beslenme hizmetleri
irdelendi inde, okul kantinlerinin ve son y llarda h zla artan hizmet özelle tirilmesi kapsam nda
d ar dan yemek hizmeti sat n alarak verilen yemekhane hizmetlerinin, ö rencilerin
beslenmesinde önemli rol oynad
görülmektedir. Özellikle tam gün hizmet veren kre ve
gündüz bak mevleri, ilkö retim okullar ile yat l ve pansiyonlu okullar (YPO) için ö rencilerin
beslenmelerine olumlu katk sa layacak toplu beslenme hizmetlerinin kaliteli, yeterli ve
dengeli beslenme ilkelerine uygun yürütülmesi son derece önemlidir.
Kre ve gündüz bak mevleri ile okullarda yürütülen toplu beslenme hizmeti birçok i lemi
kapsayan karma k bir süreçtir. Hizmetin her bir a amas , ayr bir önem ta r. Toplu beslenme
hizmetleri, birbirini izleyen ve oldukça geni kapsaml süreçlerin yönetim ve denetimini
gerektirir ( ekil1)
SERV S SONRASI
LEMLER
YÖNET M VE
ORGAN ZASYON
(insan kaynaklar yönetimi)
SERV S
MENÜ
ÜRET M
(haz rlama/pi irme)
H JYEN/HACCP S STEM
SATIN ALMA/KABUL
DEPOLAMA
ekil 1. Okullarda yürütülen toplu beslenme hizmet süreçleri
25
Menü planlama Toplu Beslenme sürecinde tüm aktivitelerin ba lang ç ve ilk kontrol
noktas n olu turur. Menü yönetim ve denetim süreci ile ba layan toplu beslenme hizmetleri;
menü zenginle tirme çal malar çerçevesinde standart tarife geli tirme, sat n alma, depolama,
haz rlama, pi irme, servis, servis sonras i lemler, tüm hizmet a amas nda besin güvenli inin
sa lanmas , stratejik yönetim anlay
çerçevesinde de organizasyonu ve yönetilmesini
kapsayan önemli ve teknik bir konudur. Böylesine karma k bir sistemin ba ar s ancak toplu
beslenme konular nda yeti mi
meslek sahibi yönetici ve çal anlardan olu an bir toplu
beslenme ekibi taraf ndan yürütülmesi ile mümkündür.
Menü; Toplu Beslenme Sistemlerinde servis edilen yemeklerin listesi olup, tüketici ile
kurulu lar n beslenme servisi örgütleri aras nda ileti imi sa layan önemli bir araçt r. Daha
ayr nt l bir tan mla; menü tüketicilerin gereksinim ve/veya talepleri do rultusunda, tasarlanan
yiyecek ve içeceklerin bir plan d r. Genellikle menü planlama ve geli tirme en az anla lan ve
en çok ihmal edilen bir konudur.
yi planlanm menüler a a da belirtilen
yararlar sa lar.
- Tüketicilerin fizyolojik, sosyal ve psikolojik gereksinimlerini kar lar.
- Toplu Beslenme çal anlar n n görev tan mlar ve i çizelgelerinin haz rlanmas nda yararl d r.
- Tüketicileri ve hizmeti verenleri motive eder.
- Sat n alma i lemine temel olu turur.
a e çizelgelerinin haz rlanmas , standart tarifelerin geli tirilmesine k tutar.
- Maliyet kontrolünü sa lar.
- Tüketicileri kaliteli beslenme konusunda e itir.
- Toplu Beslenme hizmetlerinin en ekonomik sürede,en az personel ve optimum araç-gereçle
yürütülmesini sa lar.
- Personel araç-gereç, fiziki ko ul gereksinimlerini belirler.
- Her a amada Hijyen/Haccp sisteminin uygulanmas n kolayla t r r.
- Hizmetin her a amas nda standartla may sa lar.
- Toplu Beslenme yönetimini ba ar l k lar.
26
MENÜ PLANLAMAYI ETK LEYEN ETMENLER
Menü planlamay
etkileyen en önemli etkenler beslenme servisi örgütüne ve
tüketici/mü teriye ait etmenlerdir. Beslenme Servisi Örgütüne Ait Etmenler; beslenme
servisi örgütünün ekli ve amac , bütçesi, piyasa ko ullar , fiziksel imkânlar, araç-gereçler,
servis ekli ve personel durumu gibi faktörlerdir. Tüketici/Mü teriye Ait Etmenler ise menü
planlanan grubun besin gereksinimleri, beslenme al kanl klar ve yemek tercihleri gibi
etmenlerdir.
a. Beslenme Servisi Örgütüne Ait Etmenler
i. Beslenme Servisi Örgütünün ekli ve Amac
Ticari kurulu lar n amac , kar etmek, kamu kurulu lar n n amac ise eldeki olanaklarla en
uygun yemek servisini sa lamakt r. Bir okul menüsünde temel amaç, çocuklar n yeterli ve
dengeli beslenmesini sa lamakt r.
ii. Bütçe
Menüleri planlayan ki i yemek maliyetlerini göz önünde bulundurmak zorundad r. Ö ünler
aras nda
maliyeti
dü ük-orta-yüksek
olan
yemeklerin
dengeli
ekilde
da t lmas
gerekmektedir.
iii. Piyasa
klim, mevsim ve co rafik konum gibi etmenler yiyeceklerin, özellikle taze sebze ve
meyvelerin bulunabilmesini/sa lanabilmesini etkiler. Menü planlan rken yiyecek kalitesinin
yüksek, fiyat n n da dü ük oldu u aylar dikkate al narak yiyecek seçimi yap lmal d r. Genelde
ürünler mevsiminde yüksek kalitelide en dü ük fiyatlarda olurlar. Bu aç dan menüleri planlarken
mevsiminde bol bulunan yiyeceklerin listesinin ç kart lmas ve menüleri planlarken bu
listelerden yararlan lmas uygun olacakt r.
iv. Fiziksel Olanaklar ve Araç-Gereçler
Mutfak alan ve bölümleri, mutfakta kullan lan araç-gereçlerin say s , niteli i, depolama
ko ullar menü planlan rken yemek seçimini önemli derecede etkiler. Servis ekli
Kurulu un yap s na göre uygulanan servis ekli menülerde yer alacak yemeklerin seçimini ve
say s n belirler.
v. Personel
Beslenme servisi örgütünde çal an personelin say s ve niteli i önemlidir. Ço u yeme in
haz rlanmas , pi irilmesi ve servisi bilgi ve beceri ister. Bu nedenle menü planlayan ki i,
personelin kapasitesini menü planlarken göz önünde bulundurmal d r.
27
b. Tüketici/Mü teriye Ait Etmenler
i. Besin Gereksinmesi
Ki inin besin gereksinmesi ya , cinsiyet, fiziksel aktivite ve özel durumlara göre de i ir.
Özellikle kre
ve gündüz bak mevleri, yat l okullar, hastaneler vb. tüketicilerin besin
gereksinimlerinin büyük bir k sm n kar lad klar kurulu larda menüler bireylerin yeterli ve
dengeli beslenmesini sa layan yemekleri içermelidir.
ii. Beslenme Al kanl klar ve Yemek Tercihleri
Bireyin beslenme al kanl klar aile ve di er birçok etmen nedeniyle farkl l k gösterir
( ekil 2) Bireyin beslenme al kanl klar ve tercihleri pek çok faktöre ba l olarak de i mekle
beraber kurumlarda uygulanan ve planlanan menüler; öncelikle bireyin gereksinmesini
kar layabilmeli, menülerde çe itlilik ve uyum sa lanabilmeli, sübjektif kalitesi yüksek olmal ,
hijyenik kalitesi, besin de eri, korunumu ve çe itlili i sa lanabilir olmal , ayn zamanda
ekonomik de olmal d r.
BES N GEREKS N M
BESLENME SERV S
ÖRGÜTÜNÜN EKL
VE AMACI
Tüketici/Mü teri
BESLENME
ALI KANLIKLARI VE
YEMEK TERC HLER
MENÜ
PERSONEL
P YASA KO ULLARI
Beslenme Servisi Örgütü
BÜTÇE
SERV S EKL
F Z KSEL OLANAKLAR VE
ARAÇ-GEREÇLER
ekil 2: Menü Planlamay Etkileyen Etmenler
28
OKUL ÖNCES VE ÇA I ÇOCUKLARINA YÖNEL K
MENÜ PLANLAMA LKELER
Çocuklar n günlük beslenme ihtiyaçlar n n büyük bir k sm n kar lamak durumunda
olduklar gündüz ve bak mevleri ve tam gün hizmet veren okullarda verilen toplu beslenme
hizmetlerinin niteli i ve sunulacak menülerin içeri i büyük önem ta r. Çocuklara yönelik
sunulacak beslenme hizmetleri hem yeterli ve dengeli beslenmeyi te vik etme hem de küçük
ya lardan itibaren do ru beslenme al kanl klar n kazand rma aç s ndan son derece önemlidir.
Menü planlan rken, büyüme ve geli me sürecinin h zl ve devaml olmas nedeni ile
artan enerji ve besin ö eleri (özellikle hayvansal kaynakl protein, kalsiyum, demir gibi
mineraller, vitaminler) gereksinimleri de göz önünde bulunduruldu unda, gündüz ve
bak mevlerinde 2 ana ö ün (sabah kahvalt s ve ö le ö ünü) için 3/5 ini kar lar nitelikte
olmas önemlidir. Oyun ça ndaki ve okul öncesi çocuklar n pek ço unun günlük beslenmeleri
düzensizdir. Bu düzensizlik bir ö ünde az besin al p daha sonraki ö ünde bunu kapatmak
eklindedir. Ayr ca çocuklar n yemekler konusunda seçici olduklar
da göz önünde
bulunduruldu unda kre ve gündüz bak mevlerinde en az 1 ara ö ün (tercihen ikindi ö ünü)
ilavesinin yap lmas önerilmektedir. Yemek hizmeti sunan tam gün okullarda uygulanan
menülerde ise günlük gereksinimin 2/5 inin kar lanmas , tüm gün beslenme hizmeti veren
YPO larda uygulanan menülerin ise günlük gereksinimlerin tamam n kar lar nitelikte
olmas na özen gösterilmelidir.
Bilindi i üzere pek çok ülkede okul beslenme programlar uygulanmaktad r. Bu
çerçevede uygulanan menülerin enerji ve baz besin ö eleri bak m ndan gereksinimleri
belirlenmektedir. Amerika Tar m Örgütü (USDA- United States Department of Agriculture);
okul beslenme programlar nda uygulanan menülerin enerji ve besin ö eleri içeri ini Tablo 2 de
oldu u gibi belirlemi tir. Okullarda sunulan menülerin enerji ve temel besin ö elerinin 5
günlük ortalama de erleri tabloda yer alan de erlere ula mal d r.
29
Tablo 1: Okul Beslenme Programlar nda Uygulanan Menülerin Enerji ve Besin Ö eleri
çeri i
Enerji (kkal)
Toplam ya (%)
Doymu ya (%)
Protein (g)
Kalsiyum (mg)
Demir (mg)
A vitamini (RE)
C vitamini (mg)
Kolesterol (mg)
Sodyum (mg)
Posa (g)
Ö LE YEME
3-6
7-10
11-13 14 ve üzeri
ya
ya
ya
ya
558
667
783
846
<30
<30
<30
<30
<10
<10
<10
<10
7.3
9.3
15.0
16.7
267
267
400
400
3.3
4.5
4.5
3.3
158
233
300
300
14.6
15.0
16.7
19.2
<150 <150
<150
<150
<1200 <1200 <1200
<1200
1
4
4.5
6.5
3-6
Ya
419
<30
<10
5.5
200
2.5
119
11.0
<75
<600
1
KAHVALTI
7-10
11-13 14 ve üzeri
ya
ya
ya
500
588
625
<30
<30
<30
<10
<10
<10
7.0
11.25
12.5
200
300
300
2.5
3.4
3.4
175
225
225
11.25
12.5
14.4
<75
<75
<75
<600
<600
<600
4
4
5
*Enerji ve besin ö eleri hesaplamalar na ekmek dahil edilmemi tir. Menülerle birlikte verilecek ö ün ba na
ekmek miktarlar ya gruplar ve menü niteli ine göre: 3-6 ya ½-1 ince dilim 7-11 ya : 1-2 ince dilim, 12-14 ya
grubu: 2-3 ince dilim olarak planlanabilir.
Menüde yer alan yemekler, çocuklar cezbetmek için çekici hale getirilebilir ve nadiren
de olsa popüler tercihlere yer verilebilir (hamburger menüleri gibi). Hamburger menüleri; tam
tah l ekme i kullan larak, salata ilave edilerek ve içecek olarak ayran ya da taze s k lm meyve
sular ile sa l kl hale getirilebilir. Ya l patates cipsi yerine, f r nlanm
elma dilim patatesler
çocuklar için daha sa l kl lezzetler olacakt r. Bu ekilde ya içeri i dü ük, posa oran yeterli,
besin ö eleri aç s ndan dengeli ve sa l kl bir hamburger menü elde edilmi olur. Makarna ve
pilav çe itleri çocuklar için cazip ve besleyici hale getirilebilir. Menüde makarna çe itlerine yer
verirken; peynirli, sebzeli ve k ymal gibi kombine seçenekler sunulabilir. Hamur tatl lar
yerine, sütlü meyveli tatl lar menüde yer alabilecek olumlu seçeneklerdir. Özellikle kre ve
gündüz bak mevleri için ikindi ö ününde verilecek besinlerin seçimi de önemlidir. Bu ö ünde,
mini peynirli sandviçler, kek çe itleri (meyveli olanlar tercih edilmelidir), sütlü tatl lar, ö le
ö ününde verilen yeme in niteli i gönünde bulundurularak sütlü tatl lar tercih edilmelidir. Bu
ö ünde çocuklar taraf ndan ö retmenleri gözetiminde haz rlanacak meyve veya sebze
salatalar n n sunumu da özellikle meyve ve sebze tüketiminin özendirilmesi bak m ndan yararl
olacakt r.
Toplu beslenme hizmeti veren kurum/kurulu lar nda menüler, diyetisyenler taraf ndan
planlanmal d r. Menülerin denetlenmesi ve tüketiciler aç s ndan de erlendirilmesi rutin olarak
sa lanmal d r. Tüketicilere yönelik olarak geli tirilmi olan memnuniyet anketlerine örnek Ek
2 de yer verilmi tir. Art k oran fazla olan ve tüketilmedi i saptanan menü örüntüleri ise gerekli
düzeltmeler yap lmak üzere tekrar gözden geçirilmelidir. Özellikle ö rencilere menülerde yer
alan ve sevmedikleri saptanan yemeklerin/besinlerin, yeterli ve dengeli beslenmeleri aç s ndan
önemi ile ilgili gerekli e itim verilerek onlar n bilinçlendirilmesi sa lanmal ; Ö rencilere
sa l kl besin seçimi konusunda okul yönetimi olarak ö rencilere örnek olunmal d r. Kre ve
gündüz bak mevleri ile ilkö retim okullar na yönelik olarak planlanan menülerde dikkat
edilecek hususlar özetle a a da belirtilmi tir.
Gündüz ve bak mevlerinde üç kaptan olu an set-seçimsiz menülerin planlanmas
uygundur. Gündüz ve bak mevlerine yönelik 3 kap set- seçimsiz 2 ana ö ün (sabah
kahvalt s ve ö le yeme i) ve 1 ara ö ün (ikindi kahvalt s ) mevsimlere özgü planlanan
örnek menüler Ek 3 de verilmi tir.
Tam gün hizmet veren ve yemek hizmeti bulunan okullarda 3-4 kaptan olu an s n rl
say da seçmeli menülerin planlanmas uygundur. Tam gün okullara yönelik geli tirilen
menü örnekleri Ek 4 de verilmi tir. (Kaynak: Tam Gün Okullara Yönelik Geli tirilen Menü
Modelleri ve Örnek Ö le Yeme i Listeleri. T.C Sa l k Bakanl
, Ankara, www.beslenmesaglik.gov.tr)
YPO lar için set-seçimsiz 3-4 kaptan olu an 3 ö ün içeren menülerin planlanmas
esast r. Ek 5 de YPO lara yönelik 3 kaptan olu an set-seçimsiz 3 ö ün menü örnekleri
verilmi tir.
Yemek listeleri olu turulurken yemek
seçiminde öncelikle her üç kab n
birbiri ile besin de eri, renk, yap ,
k vam,
lezzet,
haz rlama,
pi irme
yöntemleri ve servis s lar bak m ndan
uyumu de erlendirilmelidir. Üç kaptan
olu an
set-seçimsiz
menüler
Menüler çin Yemek Seçiminde
- Besin de eri
- Renk
- Yap - ekil
- Ak kanl k-k vam
- Tad-lezzet
- Haz rlama-pi irme yöntemleri
- Yemeklerin s cakl yönünden çe itlilik
sa lanmal d r.
planlan rken yemek gruplar n n her birinden birer kap yeme in seçilmesine özen
gösterilmelidir. Yemek gruplar ve bu gruplara giren yemek isimleri, Ek 6 de
verilmi tir.
Kurumun diyetisyeni taraf ndan grubun enerji ve besin ö esi ihtiyaçlar göz önünde
bulundurularak
planlanacak
olan
menülerde,
menü
planlama
temel
ilkeleri
do rultusunda ayn ö ündeki menü örüntüsünde yer alan yemeklerde renk, k vam, ekil,
lezzet, tat, görünüm ve besin de eri yönünden çe itlilik sa lanmal d r.
Yemek seçiminde menü örüntüsü aç s ndan yemekler birbirini izleyen günler itibariyle
de çe itlilik göstermeli, s k tekrarlardan kaç n lmal d r.
Haftan n ayn günlerine, benzer örüntüdeki menülerin gelmemesine dikkat edilmelidir.
Planlanm
olan örnek menülerde yer alan yemekler yöresel özelliklere göre içerik
bak m ndan de i iklik gösterebilir.
Yemeklerin içeri inde bulunan besinlerin kullan m nda turfanda de il, mevsiminde
olan besinler tercih edilmelidir. Ancak mevsiminde bulunmayan besinlerin kullan m
durumda dondurulmu , konserve veya kurutulmu g dalar tercih edilebilir.
Alternatifli yaz lan menülerde (ana yemekler için)
mevsiminde bulunmad
çe itlilik sa lanmas aç s ndan
halde yaz lm olan sebzeler için dondurulmu , konserve veya
kurutulmu olarak muhafaza edilenleri tercih edilebilir.
Mevcut menülerde herhangi bir nedenle yap lacak de i ikliklerde diyetisyen görü ünün
al nmas gereklidir.
Birinci kap yemekler bütçe ve kurulu un olanaklar dâhilinde ve yeterli ve dengeli
beslenme ilkeleri çerçevesinde büyük parça et yemekleri, küçük parça et yemekleri,
köfteler ve etli sebze yemekleri birbirini izleyen günlerde dengeli bir ekilde da t l r.
Menüler planlan rken özellikle çocuklar n kalsiyum ihtiyaçlar n n kar lanmas
bak m ndan her gün mutlaka bir kalsiyum kayna n n menülerde bulunmas na özen
gösterilmelidir.
Birinci kap yemeklerden büyük parça et yemeklerinin yerine genellikle çocuklar n daha
rahat tüketebilecekleri küçük parça et yemekleri ve köfteler tercih edilmeli, tatl lar n da
tercihen sütlü tatl lardan seçilmesine özen gösterilmelidir.
Okullarda yürütülen toplu beslenme hizmet
süreçlerinde menülerin planlanmas nda yeterli ve
dengeli beslenme ve temel menü planlama
ilkelerine mutlaka dikkat edilmelidir. Bunun yan
s ra planlanan menülerin uygulanmas nda, sat n
almadan pi irmeye ve servise kadar geçen tüm
süreçlerde özel hijyen kurallar na uyulmas na
azami özen gösterilmelidir. Konuyla ilgili olarak, Milli E itim Bakanl
na ba l örgün,
yayg n ve özel e itim ve ö retim kurumlar bünyesinde faaliyet gösteren yemekhane, kantin,
kafeterya, büfe, çay oca
gibi g da i letmelerinin özel hijyen artlar na, g da güvenilirli ine ve
resmî kontrolüne ili kin kurallar G da Tar m ve Hayvanc l k Bakanl
ve 28550 say l
Yönetmeli
R.G. de yay mlanan
nde belirlenmektedir.
nca 05 ubat 2013 tarih
Okul Kantinlerine Dair Özel Hijyen Kurallar
LKÖ RET M OKULLARI Ç N BESLENME PROGRAMI
Yar m Gün Okullar çin Beslenme Saati
PAZARTES
Börek veya Po aça
Ayran
Meyve(yandaki kutuda yer alan
Besinlerden bir tanesi)
SALI
Ha lanm yumurtal sandviç
5 adet zeytin
Meyve suyu
ÇAR AMBA
Peynirli tost veya sandviç
Ayran
Çi Sebze (yandaki kutuda yer alan
besinlerden bir tanesi)
PER EMBE
CUMA
Kek (tercihen meyveli)
Süt
Meyve(yandaki kutuda yer alan
1 kibrit kutusu peynir
5 adet zeytin
Ekmek
Süt
Çi Sebze (yandaki kutuda yer alan
Meyve (mevsimine göre)
1 küçük boy elma
1 orta boy portakal
1 büyük boy mandalina
1 salk m üzüm (15 iri tane)
5 adet erik vb.
Çi Sebze (mevsimine göre)
1 küçük boy domates
4 5 orta boy ye ilbiber
1 orta boy havuç
5 6 yaprak marul vb.
Meyve (mevsimine göre)
1 küçük boy elma
1 orta boy portakal
1 büyük boy mandalina
1 salk m üzüm (15 iri tane)
5 adet erik vb.
Çi Sebze (mevsimine göre)
1 küçük boy domates
4 5 orta boy ye il biber
1 orta boy havuç
5 6 yaprak marul vb.
Beslenme çantas her gün çok iyi bir ekilde y kanmal d r.
Beslenme çantas , beslenme örtüsü, peçete ve su her gün getirilmelidir.
Sebze ve meyveler çok iyi y kanmal , okula getirilecek ambalajl yiyecekelerin G da,
Tar m ve Hayvanc l k Bakanl ndan izinli olup olmad na ve son kullanma tarihine
dikkat edilmelidir.
Ö rencilerin besinleri tüketme durumlar izlenmelidir.
NOT: Velilerin ekonomik durumlar göz önünde tutularak kuru yemi (f nd k, ceviz vb.),
kuru meyve (üzüm,kays vb.) ilave edilebilir.
EK 2.
SONBAHAR AYLARINA YÖNEL K ÖRNEK YEMEK L STES
GÜNLER
PAZARTES
SABAH KAHVALTISI
Ka ar peynir, Bal, Zeytin,
Sö ü sebze, Süt
SALI
Ha lanm yumurta
Zeytin, Reçel,
Sö ü sebze, Ihlamur
ÇAR AMBA Ka arl tost, Zeytin, Sö ü
sebze, Süt
PER EMBE
CUMA
Ball krep, Beyaz peynir,
Zeytin, Sö ü sebze,
T. s k lm meyve suyu
Peynirli omlet, Zeytin
Sö ü sebze, Süt
PAZARTES
Beyaz peynir, Bal, Zeytin,
Sö ü sebze, Süt
SALI
Ka ar peyniri, Reçel, Zeytin,
Sö ü sebze, Bitki çay
ÇAR AMBA Ha lanm yumurta, Bal,
Zeytin, Sö ü sebze, Süt
PER EMBE
Beyaz peynir, Tahin pekmez,
CUMA
Menemen, Reçel, Zeytin,
Bitki çay
PAZARTES
Sö ü sebze, Süt
SALI
Ka arl tost, T.s k lm meyve
suyu, Sö ü sebze
ÇAR AMBA F r nda yumurtal ekmek,
Reçel, Zeytin, Sö ü sebze,
Süt
PER EMBE Ka ar peyniri, Tahin pekmez,
CUMA
Peynirli omlet, Bal, Zeytin,
Ö LE YEME
K ymal taze fasulye
ehriyeli pirinç pilav
Mevsim meyvesi
Tarhana çorbas
zmir köfte
Mevsim salata
K ymal mercimek
Cevizli eri te
Yo urt
Çoban kavurma
Havuç k zartma (yo urt ile)
ekerpare
F r nda tavuk baget
Soslu makarna
Mevsim salata
Kabak dolma (yo urt ile)
Peynirli tepsi böre i
Elma komposto
Orman kebap
Sade spagetti
Mevsim salata
Karn yar k
Yo urt
K rm z mercimek çorba
Tavuk sote
Krem okola
Kuru köfte (sö ü sebze)
Soslu makarna
Mevsim meyvesi
Etli türlü
Sigara böre i
Ayran
Ezogelin Çorba
Mantarl et sote
Tulumba tatl s
Etli nohut
Bulgur pilav
Mevsim salata
Piliç i (sö ü sebze ile)
Zeytinya l p rasa
Meyve
Patl can musakka
Cevizli eri te
Yo urt
K ND KAHVALTISI
Kek
Limonata
Kakaolu puding
Üzümlü kurabiye
Bitki çay
Kahvalt l k tah l
gevre i
(Süt ile)
Ka arl mini
sandviç
Meyve suyu
Susaml simit
Bitki çay
Piramit pasta
Süt
Peynirli börek
Limonata
Po aça
Meyve suyu
Mini pizza
Ayran
Peynirli gözleme
Bitki çay
Cevizli kurabiye
Süt
Açma
Meyve suyu
Muhallebi
K ymal po aça
Süt
SONBAHAR AYLARINA YÖNEL K ÖRNEK YEMEK L STES
GÜNLER
PAZARTES
SALI
ÇAR AMBA
PER EMBE
CUMA
PAZARTES
SALI
ÇAR AMBA
PER EMBE
CUMA
SABAH KAHVALTISI
Peynirli gözleme, Sö ü
sebze, Süt
Ö LE YEME
K ymal spanak (yo urt)
Soslu makarna
Meyve
Ha lanm yumurta, Reçel, Sebzeli tavuk
Mevsim salata
T.s k lm meyve suyu
Etli taze fasulye
Puf böre i
Ayran
Peynirli po aça, Reçel,
Yo urtlu yarma çorbas
Zeytin, Sö ü sebze, Bitki
F r n köfte
çay
ekerpare
Menemen, Zeytin, Sö ü
Kabak kalye
sebze, T.s k lm meyve
Bulgur pilav
suyu
Yo urt
Susaml simit, Beyaz
Kad nbudu köfte (sö ü
peynir, Zeytin, Sö ü
sebze)
Zeytinya l barbunya
sebze, Süt
Ke kül
Peynirli omlet, Bal, Zeytin, Yayla çorba
Patates oturtma
Sö ü sebze, T.s k lm
meyve suyu
Meyve
Beyaz peynir, Reçel, Zeytin, F r n baget (dilim patates)
Sö ü sebze, Süt
Soslu makarna
Mevsim salata
Ha lanm yumurta, tahin
K ymal kapuska
pekmez, Sö ü sebze, Bitki Kuskus pilav
çay
Yo urt
Ka arl sandviç, Zeytin,
Sö ü sebze, Süt
Bal k pane (sö ü sebze)
Tahin helva
K ND KAHVALTISI
Sütlaç
Susaml simit
Süt
Kek
Meyve suyu
Mini pizza
Ayran
Ka arl mini sandviç
Süt
Patatesli kol böre i
Limonata
Kahvalt l k tah l gevre i
(Süt ile)
Ekler pasta
Ihlamur
Süt
Açma
Ayran
*Kahvalt menüsü haftal k dönü ümlü olarak planlanm t r.
* Kahvalt da yer alan besinler çe it olarak minimum düzeyde belirtilmi olup imkânlar dâhilinde çe it say s artt r lmal d r.
*Reçel, bal ile birlikte arzuya göre tereya verilebilir.
*Sonbahar aylar için haftada 1 kez çorba, i ki haftada 1 kez kurubaklagil yeme i ve zeytinya l kullan lm t r.
KI AYLARINA YÖNEL K ÖRNEK YEMEK L STES
GÜNLER
PAZARTES
Ö LE YEME
K ymal karnabahar
Soslu makarna
Yo urt
SALI
Ha lanm yumurta,Zeytin, Eri teli ye il mercimek çorbas
Reçel,Sö ü sebze,
Rosto köfte (püreli)
Ihlamur
Mevsim salata
K ymal spanak kavurma
Sigara böre i
sebze, Süt
Ayran
PER EMBE Ball krep, Beyaz peynir,
Domates çorba
Çoban kavurma
A ure
CUMA
Bahçevan kebap
Sö ü sebze, Süt
Meyve
PAZARTES
Etli lahana sarma
Sö ü sebze, Süt
Eri te
Yo urt
SALI
Ka ar peyniri, Reçel,
Brokoli çorbas
Terbiyeli köfte
çay
Meyve
Etli kuru fasulye
Bulgur pilav
Cac k
PER EMBE Beyaz peynir, Tahin
Orman kebap
pekmez, Zeytin, Sö ü
Soslu makarna
sebze, Süt
Mevsim salata
CUMA
ehriye çorba
Bitki çay
Piliç zgara (sö ü sebze ile)
Çikolatal puding
PAZARTES
Salçal köfte
Sö ü sebze, Süt
Zeytinya l kereviz
Meyve
K ymal kapuska
SALI
Ka arl tost, T.s k lm
meyve suyu, Sö ü sebze
Soslu makarna
Yo urt
Reçel, Zeytin, Sö ü sebze, Çoban kavurma
Süt
Krem okola
PER EMBE Ka ar peyniri, Tahin
Mantarl tavuk sote
sebze, Süt
Mevsim salata
CUMA
Peynirli omlet, Bal, Zeytin, Kabak musakka
Puf böre i
Ayran
40
SABAH KAHVALTISI
Sö ü sebze, Süt
K ND KAHVALTISI
Kek
Limonata
Kakaolu puding
Üzümlü kurabiye
Bitki çay
Kahvalt l k tah l
gevre i
(Süt ile)
Meyve suyu
Susaml simit
Bitki çay
Piramit pasta
Süt
Peynirli börek
Limonata
Po aça
Meyve suyu
Mini pizza
Ayran
Peynirli gözleme
Bitki çay
Cevizli kurabiye
Süt
Açma
Meyve suyu
Muhallebi
K ymal po aça
Süt
KI AYLARINA YÖNEL K ÖRNEK YEMEK L STES
GÜNLER
PAZARTES
SALI
ÇAR AMBA
PER EMBE
CUMA
PAZARTES
SALI
ÇAR AMBA
PER EMBE
CUMA
SABAH KAHVALTISI
sebze, Süt
Ö LE YEME
Etli türlü
Peynirli makarna
Meyve
Ha lanm yumurta, Reçel, Tarhana çorba
Bal k pane(sö ü sebze
T.s k lm meyve suyu
ile)
Tahin helvas
K ymal ye il mercimek
Kuskus pilav
Yo urt
ehriye çorba
Piliç i (Sebze ha lama
çay
ile)
rmik tatl s
Terbiyeli köfte
Soslu spagetti
suyu
Mevsim salata
Yayla çorba
Susaml simit, Beyaz
Patates oturtma
sebze, Süt
Meyve
Peynirli omlet, Bal, Zeytin, F r nda sebzeli tavuk
baget
meyve suyu
Pirinç pilav
Mevsim salata
Beyaz peynir, Reçel, Zeytin, K ymal karnabahar
Sö ü sebze, Süt
Soslu makarna
Yo urt
pekmez, Sö ü sebze, Bitki Sulu köfte
çay
Çikolatal puding
Sö ü sebze, Süt
Sigara böre i
Ayva komposto
*K aylar için haftada 2 kez çorba, 1 kez kurubaklagil yeme i ve 2 haftada 1 kez zeytinya l yemek kullan lm t r.
K ND KAHVALTISI
Sütlaç
Susaml simit
Süt
Kek
Meyve suyu
Mini pizza
Ayran
Süt
Limonata
(Süt ile)
Ekler pasta
Ihlamur
Süt
Açma
Ayran
LKBAHAR AYLARINA YÖNEL K ÖRNEK YEMEK L STES
GÜNLER
PAZARTES
Ö LE YEME
Etli paz kavurma
F r n makarna
Mevsim meyvesi
SALI
Ha lanm yumurta,Zeytin, Çiftlik kebap
Reçel,Sö ü sebze,
Bulgur pilav
Ayran
Ihlamur
K ymal spanak (yo urtlu)
Puf böre i
sebze, Süt
Ayva komposto
Yayla çorba
PER EMBE Ball krep, Beyaz peynir,
Tepsi köfte
ekerpare
CUMA
K ymal karnabahar
Sö ü sebze, Süt
Soslu makarna
Yo urt
PAZARTES
Et sote
Sö ü sebze, Süt
Mevsim salata
SALI
Etli lahana sarma
Soslu makarna
Yo urt
çay
F r n köfte
Havuç k zartma(Yo urtlu)
Mevsim meyvesi
PER EMBE Beyaz peynir, Tahin
Etli kurufasulye
Bulgur pilav
sebze, Süt
Cac k
CUMA
ehriye çorba
Bitki çay
F r n baget (pilav ile)
Kazandibi
PAZARTES
Etli türlü
Sö ü sebze, Süt
Eri te
Yo urt
SALI
Macar gula
Mevsim salata
Etli p rasa
Reçel, Zeytin, Sö ü sebze, Sigara böre i
Süt
Ayran
Terbiyeli köfte
Soslu makarna
sebze, Süt
Mevsim meyvesi
CUMA
Peynirli omlet, Bal, Zeytin, F r nda bal k
Mevsim salata
Tahin helvas
42
SABAH KAHVALTISI
Sö ü sebze, Süt
K ND KAHVALTISI
Kek
Limonata
Kakaolu puding
Üzümlü kurabiye
Bitki çay
Kahvalt l k tah l
gevre i
(Süt ile)
Meyve suyu
Susaml simit
Bitki çay
Piramit pasta
Süt
Peynirli börek
Limonata
Po aça
Meyve suyu
Mini pizza
Ayran
Peynirli gözleme
Bitki çay
Cevizli kurabiye
Süt
Açma
Meyve suyu
Muhallebi
K ymal po aça
Süt
LKBAHAR AYLARINA YÖNEL K ÖRNEK YEMEK L STES
GÜNLER
PAZARTES
SALI
ÇAR AMBA
PER EMBE
CUMA
PAZARTES
SALI
ÇAR AMBA
PER EMBE
CUMA
SABAH KAHVALTISI
sebze, Süt
Ö LE YEME
K ymal patates
Portakal
Ha lanm yumurta, Reçel, Salçal köfte
Sade makarna
T.s k lm meyve suyu
Havuç salata
Cevizli eri te
Ayran
Domates çorba
Soslu tavuk zgara
çay
Kalburabast
K ymal semizotu(yo urt
ile)
Sigara böre i
suyu
K rm z erik komposto
Susaml simit, Beyaz
Izgara köfte (pilav ile)
Zeytinya l barbunya
sebze, Süt
Krem okola
Peynirli omlet, Bal, Zeytin, K ymal bezelye
Cevizli eri te
meyve suyu
Yo urt
Beyaz peynir, Reçel, Zeytin, Tas kebap
Sö ü sebze, Süt
Soslu makarna
Mevsim salatas
Kabak musakka
pekmez, Sö ü sebze, Bitki
Elma
çay
Sö ü sebze, Süt
Kad nbudu köfte (püreli)
Çoban salata
K ND KAHVALTISI
Sütlaç
Susaml simit
Süt
Kek
Meyve suyu
Mini pizza
Ayran
Süt
Limonata
(Süt ile)
Ekler pasta
Ihlamur
Süt
Açma
Ayran
* lkbahar aylar için haftada 1 kez çorba, 1 kez kurubaklagil yeme i ve 2 haftada 1 kez zeytinya l yemek kullan lm t r.
YAZ AYLARINA YÖNEL K ÖRNEK YEMEK L STES
GÜNLER
PAZARTES
SABAH KAHVALTISI
Sö ü sebze, Süt
SALI
Ha lanm yumurta,
Zeytin, Reçel, Sö ü sebze,
Ihlamur
sebze, Süt
PER EMBE
CUMA
PAZARTES
Sö ü sebze, Süt
Sö ü sebze, Süt
SALI
çay
PER EMBE
CUMA
Beyaz peynir, Tahin
sebze, Süt
Bitki çay
PAZARTES
Sö ü sebze, Süt
SALI
Reçel, Zeytin, Sö ü sebze,
Süt
sebze, Süt
CUMA
Peynirli omlet, Bal, Zeytin,
44
Ö LE YEME
Etli nohut
Bulgur pilav
Yo urt
Terbiyeli köfte
Soslu makarna
Çoban salata
Etli kabak dolma (yo urt ile)
Vi ne komposto
Dana ha lama
Zeytinya l taze fasulye
Tulumba tatl s
K ymal semizotu(yo urt ile)
Soslu spagetti
Çilek
F r n köfte
Havuç k zartma (yo urt ile)
Kay s
Karn yar k
Cac k
Mantarl tavuk sote
Sade makarna
Çoban salata
Etli bezelye
Cevizli eri te
Yo urt
Sulu köfte
Kazandibi
Kabak musakka
Soslu spagetti
Erik
Terbiyeli köfte
Zeytinya l barbunya
ekerpare
Etli biber dolma(yo urt ile)
Puf böre i
Vi ne komposto
Çoban kavurma
Havuç salata
Etli türlü (yaz)
Soslu makarna
Kiraz
K ND KAHVALTISI
Kek
Limonata
Kakaolu puding
Üzümlü kurabiye
Bitki çay
Kahvalt l k tah l
gevre i
(Süt ile)
Meyve suyu
Susaml simit
Bitki çay
Piramit pasta
Süt
Peynirli börek
Limonata
Po aça
Meyve suyu
Mini pizza
Ayran
Peynirli gözleme
Bitki çay
Cevizli kurabiye
Süt
Açma
Meyve suyu
Muhallebi
K ymal po aça
Süt
YAZ AYLARINA YÖNEL K ÖRNEK YEMEK L STES
GÜNLER
PAZARTES
SALI
ÇAR AMBA
PER EMBE
CUMA
PAZARTES
SALI
ÇAR AMBA
PER EMBE
CUMA
SABAH KAHVALTISI
sebze, Süt
Ö LE YEME
Piliç i
Bulgur pilav
Çoban salata
Ha lanm yumurta, Reçel, Etli taze fasulye
Milföy böre i
T.s k lm meyve suyu
Ayran
Yayla çorba
zmir köfte
Havuç salata
K ymal semizotu (yo urt
ile)
Soslu makarna
çay
Erik
Hasanpa a köfte
Zeytinya l bakla
suyu
Kalburabast
Susaml simit, Beyaz
Etli bamya
Cevizli eri te
sebze, Süt
Armut
Peynirli omlet, Bal, Zeytin, Et döner (sö ü ile)
meyve suyu
Ayran
Beyaz peynir, Reçel, Zeytin, Kabak dolam(yo urt ile)
Sö ü sebze, Süt
Sigara böre i
Vi ne komposto
pekmez, Sö ü sebze, Bitki Kuskus pilav
çay
Yo urt
Dalyan köfte
Sö ü sebze, Süt
Muhallebi
K ND KAHVALTISI
Sütlaç
Susaml simit
Süt
Kek
Meyve suyu
Mini pizza
Ayran
Süt
Limonata
(Süt ile)
Ekler pasta
Ihlamur
Süt
Açma
Ayran
*Yaz aylar için çorbalar iki haftada 1 kez, zeytinya l lar haftada 1 kez verilmi tir.
45
46
EK 4.
47
48
49
50
52
EK 5.
SONBAHAR MEVS M NE YÖNEL K MENÜ ÖRNE
Ö ÜN ADI
GÜNLER
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
54
Ö LE
Domates çorba
Kad nbudu köfte(dilim patates ile)
Kemal pa a tatl s
Etli kabak dolma (yo urt)
K ymal tala böre i
Ayva komposto
Rulo köfte
Zeytinya l barbunya
Yo urt
Etli kuru fasulye
Bulgur pilav
Ayran
ehriye çorba
Dana ha lama
Krem okela
Çoban kavurma
Soslu spagetti
Mevsim salata
Etli p rasa
F r n makarna
Meyve
Etli bezelye
Cac k
Etli biber dolma(yo urt)
K ymal tepsi böre i
Kuru üzüm ho af
Elbasan tava
Soslu spagetti
Meyve
Dana rosto
Sütlaç
Etli nohut
Bulgur pilav
Ayran
Yo urtlu yarma çorba
Et sote
ekerpare
K ymal spanak kavurma
Soslu spagetti
Yo urt
Ezogelin çorba
Saç kavurma
Kazandibi
Cac k
AK AM
K ymal karnabahar ograten
Soslu makarna
Meyve
F r n tavuk
ç pilav
Mevsim salata
Yayla çorba
Patates oturtma
Meyve
Mantarl et sote
Soslu makarna
Mevsim salata
Etli bamya
Eri te
Meyve
Patl can musakka
Yo urt
Ke kek çorbas
zmir köfte
Mevsim salata
Tavuk sote
Havuç k zartma(yo urt)
Meyve
Tarhana çorbas
Ankara tava
Mevsim salata
Karn yar k
Yo urt
K ymal karnabahar
F r n makarna
Meyve
Terbiyeli köfte
Soslu makarna
Mevsim salata
Kabak musakka
Eri te
Meyve
Tas kebap
Mevsim salata
Etli bamya
Ayva komposto
Salçal köfte
Zeytinya l barbunya
Meyve
SONBAHAR MEVS M NE YÖNEL K MENÜ ÖRNE
Ö ÜN ADI
GÜNLER
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Ö LE
Etli p rasa
Soslu makarna
Meyve
Ha lama tavuk
Mevsim salata
Yayla çorba
Patates oturtma
Meyve
Çiftlik kebap
Soslu makarna
Mevsim salata
Macar gulâ
Krem okela
Etli kabak dolma(yo urt)
Soslu spagetti
Meyve
Ezogelin çorba
zmir köfte
Muhallebi
K ymal spanak(yo urt)
K ymal tala böre i
Meyve
Tarhana çorba
Bal k tava
Tahin helvas
K ymal sebze ograten
Soslu spagetti
Meyve
Mantar çorba
Tas kebap
Mevsim salata
Patl can musakka
Bulgur pilav
Cac k
Elbasan tava
ekerpare
Kabak musakka
Ayran
AK AM
Domates çorba
ehriyeli güveç
Kalburabast
Etli yaprak sarma
Soslu spagetti
Yo urt
Izgara köfte (sö ü sebze ile)
Eri te
Ayran
K ymal karnabahar
Bulgur pilav
Meyve
Etli bezelye
Yo urt
Soslu f r n tavuk
ç pilav
Mevsim salata
Etli bamya
Bulgur pilav
Yo urt
Çoban kavurma
Soslu makarna
Mevsim salata
Etli nohut
Cac k
Rosto köfte (püreli)
Zeytinya l p rasa
Kemal pa a tatl s
K ymal karnabahar
F r n makarna
Ayva komposto
Sulu köfte
Havuç k zartma (yo urt)
Meyve
Etli taze fasulye
Soslu makarna
Meyve
Et sote
Eri te
Mevsim salata
55
KI MEVS M NE YÖNEL K MENÜ ÖRNE
Ö ÜN ADI
GÜNLER
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
56
Ö LE
ehriye çorba
F r n tavuk (p.pilav )
Mevsim Salata
Etli paz sarma
K ymal kol böre i
Ayran
Tarhana çorba
Ankara Tava
Mevsim Salata
Etli kuru fasulye
Bulgur pilav
Cac k
Yayla çorba
F r n patates
Meyve
ehriye çorba
Terbiyeli köfte
Mevsim salata
Peynirli Tepsi Böre i
Kuru üzüm ho af
Kuskus pilav
Yo urt
Bezelye unu çorba
zmir köfte
Tulumba tatl s
Etli Kabak Dolma (yo urt)
Soslu Makarna
Meyve
ehriye çorba
Bal k tava
Tahin helva
Etli paz kavurma
F r n makarna
Meyve
Ezogelin çorba
Dana ha lama
Kazandibi
Etli bamya
Cac k
Domates çorba
Çiftlik kebap
Meyve
Etli nohut
Bulgur pilav
Tur u
AK AM
Etli p rasa
Soslu makarna
Meyve
Rosto köfte (püre)
Vezirparma
Etli Bezelye
Soslu Makarna
Meyve
Domates çorba
Salçal köfte
Ke kül
Çoban kavurma
Ayran
Kabak kalye
F r n makarna
Meyve
Mantar çorba
Tas kebap
Kalburabast
Dü ün çorba
Tavuk zgara (dilim patates)
Mevsim salata
Patl can musakka
Bulgur pilav
Cac k
Kad nbudu Köfte (püre)
Mevsim Salata
Etli taze fasulye
Puf böre i
Ayva komposto
Yo urtlu yarma çorbas
Et sote
Mevsim salata
Soslu spagetti
Meyve
Tutmaç çorbas
F r n köfte
Mevsim salata
Etli kereviz
K ymal kol böre i
Ayran
Kremal sebze çorbas
zmir köfte
ekerpare
KI MEVS M NE YÖNEL K MENÜ ÖRNE
Ö ÜN ADI
GÜNLER
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Ö LE
Tarhana çorba
Mantarl tavuk sote
Mevsim salata
K ymal kapuska
Yo urt
Salçal köfte
Zeytinya l barbunya
Mevsim salata
Mantar çorba
Sebzeli et yahni
Krem okola
Etli taze fasulye
Soslu makarna
Meyve
Bulgur pilav
Cac k
Tarhana çorba
Ankara tava
Mevsim salata
K ymal karnabahar
Soslu makarna
Yo urt
Domates çorba
zmir köfte
Mevsim salata
Çoban kavurma
Zeytinya l p rasa
Kemalpa a tatl s
Etli bamya
Yo urt
Ke kek çorbas
Sulu köfte
Meyve
Yayla çorba
Tas kebap
Mevsim salata
Etli bezelye
Yo urt
AK AM
Kabak kalye
Soslu Spagetti
Meyve
Dana Rosto (sö ü sebze ile)
rmik Tatl s
Yayla çorba
F r n patates
Meyve
Etli bezelye
Cac k
Kuru köfte (dilim patates ile)
Mevsim salata
ehriye çorba
Orman kebap
Meyve
Etli kar k dolma (yo urt)
Peynirli puf böre i
K.kay s ho af
Romen çorba
Mantarl piliç sote
Supangle
Soslu spagetti
Meyve
Tutmaç çorbas
Patates oturtma
Meyve
Elbasan tava
Mevsim salata
Patl can musakka
Bulgur pilav
Cac k
Etli taze fasulye
Peynirli milföy börek
Elma komposto
Ezogelin çorba
Terbiyeli köfte
Tulumba tatl s
57
LKBAHAR MEVS M NE YÖNEL K MENÜ ÖRNE
Ö ÜN ADI
GÜNLER
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
58
Ö LE
Ezogelin çorba
Dana ha lama
Supangle
Etli türlü
Ayran
Etli kuru fasulye
Bulgur pilav
Cac k
Soslu f r n tavuk
ç pilav
Mevsim salata
Yayla çorba
F r n patates
Meyve
Orman kebap
Mevsim salata
K ymal Ispanak (yo urt)
Peynirli Puf Böre i
K.Kay s Ho af
Etli nohut
Yo urt
Romen çorba
Mantarl tavuk sote
Tel kaday f
Etli Biber Dolma (yo urt)
Peynirli Kol Böre i
Meyve
ehriye çorba
Bal k tava
Tahin helva
K ymal karnabahar
F r n makarna
Meyve
Çoban kavurma
Sebzeli pirinç pilav
Mevsim salata
Soslu Makarna
Kuru üzüm ho af
Ezogelin çorba
Dalyan köfte (püreli)
Tulumba tatl s
Patl can musakka
Bulgur pilav
Cac k
AK AM
Etli paz kavurma
F r n makarna
Meyve
Terbiyeli köfte
Mevsim salata
Domates çorba
Ka t kebap
Kalburabast
K ymal karnabahar
Soslu spagetti
Yo urt
Et yahni
Zeytinya l p rasa
Meyveli puding
Karnabahar ograten
Soslu makarna
Meyve
K rm z mercimekçorba
Kuru Köfte (sebze sö ü )
Sütlaç
Bahçevan kebap
Peynirli makarna
Meyve
Kabak musakka
Bulgur pilav
Cac k
Ek ili Köfte
Soslu Spagetti
Mevsim Salata
Etli bezelye
Domatesli pilav
Yo urt
Rosto köfte (sö ü sebze ile)
Zeytinya l bakla
Krem okela
Etli barbunya
Meyve
Tas Kebap
Cevizli Eri te
Yo urt
Etli lahana sarma
Soslu spagetti
Meyve
Tavuk ha lama
Peynirli makarna
Mevsim salata
LKBAHAR MEVS M NE YÖNEL K MENÜ ÖRNE
Ö ÜN ADI
GÜNLER
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Ö LE
Bezelye unu çorba
Püreli kebap
ekerpare
Kuskus pilav
Yo urt
Et sote
Zeytinya l p rasa
Ke kül
Soslu Spagetti
Elma Komposto
Tarhana çorba
Piliç topkap
Meyve
Etli taze fasulye
Peynirli kol böre i
Meyve
Etli nohut
Bulgur pilav
Ayran
zmir köfte
Meyve
Etli bezelye
Yo urt
ehriyeli güveç
Zeytinya l barbunya
Meyve
Mantarl et sote
Mevsim salata
Soslu Makarna
Meyve
Kad nbudu köfte (sö ü sebze ile)
Muhallebi
Etli taze fasulye
Yo urt
Ke kek çorba
F r n köfte
Mevsim Salata
AK AM
K ymal kabak dolma (yo urt)
Meyve
Terbiyeli köfte
Soslu makarna
Mevsim salata
Yayla çorba
F r n patates
Meyve
Dana Rosto
ehriyeli Pirinç Pilav
Mevsim Salata
K ymal karnabahar
Cevizli eri te
Yo urt
Tas kebap
Soslu makarna
Mevsim salata
Mantar çorba
Çoban kavurma
Supangle
Etli p rasa
F r n makarna
Kuru üzüm ho af
Dü ün çorba
Soslu f r n tavuk
ekerpare
Etli taze fasulye
Soslu spagetti
Ayran
Tutmaç çorba
Kuru köfte (e.dilim patates)
Kalburabast
Orman Kebap
Cevizli Eri te
Mevsim Salata
Etli lahana sarma
Peynirli makarna
Meyve
Et sote
Havuç k zartma(yo urt)
Meyve
Etli kabak dolma(yo urt)
K ymal tala böre i
Elma komposto
59
YAZ AYLARINA YÖNEL K MENÜ ÖRNE
Ö ÜN ADI
GÜNLER
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
60
Ö LE
Tavuk ha lama
Domatesli pirinç pilav
Mevsim salata
Sulu köfte
Krem okola
Etli taze fasulye
Meyve
Kremal mantar çorba
Dalyan köfte (püreli)
ekerpare
Etli bamya
Soslu makarna
Meyve
ehriye çorba
zmir köfte
F r n sütlaç
Etli kuru fasulye
Cac k
Yayla çorba
Dana rosto
Tel kaday f
Tavuk sote
ç pilav
Ayran
Karn yar k
Bulgur pilav
Yo urt
Et ha lama
Meyve
Çoban kavurma
Mevsim salata
Kad nbudu köfte(püreli)
Zeytinya l barbunya
Meyve
Etli taze fasulye
Pirinç pilav
Cac k
Sulu köfte
Ka arl makarna
Mevsim salata
Kabak musakka
Yo urt
AK AM
Etli türlü
Peynirli makarna
Meyve
Etli biber dolma (yo urt)
Kay s komposto
Tas kebap
Barbunya pilaki
Mevsim salata
Patl can oturtma
Bulgur pilav
Cac k
Bahç van kebap
Yo urt
K ymal semizotu
Eri te
Meyve
Patl can kebap
F r n makarna
Mevsim salata
Etli taze fasulye
Spagetti bolognose
Meyve
Etli kabak dolma (yo urt)
Tala böre i
Çilek kompostosu
Ezogelin çorba
Salçal köfte
Muhallebi
Etli nohut
Cac k
Etli yaz türlüsü
Soslu makarna
Yo urt
K ymal semizotu
Sigara böre i
Ayran
Tas kebap
Supangle
Etli biber dolma (yo urt)
Soslu makarna
Meyve
Tutmaç çorba
Mantarl et sote
Mevsim salata
YAZ AYLARINA YÖNEL K MENÜ ÖRNE
Ö ÜN ADI
GÜNLER
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Ö LE
Soslu f r n tavuk
.pirinç pilav
Ayran
Yayla çorba
F r n patates
Meyve
Etli kar k dolma (yo urt)
Peynirli makarna
Meyve
ehriye çorba
zmir köfte
Kazandibi
K ymal semizotu
Mercimekli gül böre i
Çilek komposto
Etli bezelye
Pirinç pilav
Cac k
Tas kebap
F r n makarna
Meyve
Elbasan tava
Vezirparma
Kad nbudu köfte (püre ile)
Zeytinya l barbunya
Meyve
Ezogelin çorba
Izgara tavuk (sebze ha lama ile)
Supangle
Terbiyeli köfte
Sebzeli pirinç pilav
Mevsim salata
Patl can musakka
Bulgur pilav
Ayran
Çoban kavurma
Kar k k zartma (yo urt)
Kalburabast
Yayla çorba
Etli taze fasulye
Meyve
AK AM
Patl can kebap
Soslu makarna
Meyve
Dalyan köfte (püre ile)
Tulumba tatl s
Etli kuru fasulye
Cac k
Kabak musakka
Spagetti bolognose
Yo urt
Çiftlik kebap
Soslu makarna
Meyve
Ke kek çorba
Izgara köfte (sö ü sebze ile)
Krem okela
Etli taze fasulye
Cevizli eri te
Yo urt
Etli bamya
Sigara böre i
Ayran
Karn yar k
Mevsim salata
Etli yaz türlü
Peynirli makarna
Meyve
Etli biber dolma(yo urt)
K rm z erik kompostosu
Tutmaç çorbas
Orman kebap
Meyve
Etli nohut
Eri te
Yo urt
Hasan pa a köfte
Mevsim salata
62
EK 6.
64
65
66
Kaynaklar
1. Acar Tek N, Y ld ran H, Akbulut G, Bilici S, Köksal E, Gezmen Karada M, Sanlier
N. Evaluation of dietary quality of adolescents using Healthy Eating Index. Nutrition
Research & Practice. 2011; 5(4): 322 328.
2. Anon, (1999) Beslenme I, Katk Pediatri Dergisi, 17:1: Ocak, ubat.
3. Baysal A. (2002) Beslenme, Hatibo lu Yay nlar , Ankara.
4. Ba M., Bilici S, Ersin Bayrak M. Tütüncüo lu C. Tam Gün Okullara Yönelik
Geli tirilen Menü Modelleri ve Örnek Ö le Yeme i Listeleri. Sa l k Bakanl ,
Ankara, 2010.
5. Ci erim N, Beyhan Y. Toplu Beslenme Sistemlerinde Menü Yönetim ve Denetimi.
Kök Yay nc l k, 1995.
6. Behrman RE, Kliegman RM, Arvin AM. Nelson Textbook of Pediatrics. 15. Ed.
Saunders, Philadelphia, 1996.
7. Beyazova U (1984) Ana ve lkokul Ça Çocuklarda Beslenme Sorunlar n n Nedenleri,
Okul-ça Çocuklar nda Beslenme, Roche Bilimsel Yay nlar Serisi, Ankara.
8. Duffy R L (2002). The American Dietetic Asso-ciation's Complete Food & Nutrition
Guide. John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey, USA.
9. Hamilton EMN, Whitney EN, Sizer FS. Child, Teen and Older Adult. Nutrition
Concepts and Controversies.West Publishing Company, New York. P.437-449, 1991.
10. Koksal E, Ayaz A, Kucukerdonmez O, Bilgili N. Nutritional status in school children:
Deficiencies in iron, folic acid and Vitamin B12, Scientific Research and Essays.
2011;6(21),4604-4610.
11. Koksal G, Gökmen H., (2000) Çocuk Hastal klar nda Beslenme Tedavisi, Hatibo lu
Yay nlar , I. Bask , Ankara.
12. Köksal E, Gezmen Karada M, Y ld ran H, Akbulut G, Acar Tek N, Bilici S, Sanlier
N. Dietary Glycemic Index, Glycemic Load and Anthropometric Measurements in
Adolescents. Türkiye Klinikleri T p Bilimleri Dergisi. 2011; 31(4): 960-968.
13. Kutluay Merdol T. Okul öncesi çocuklarda beslenme, TC Sa l k Bakanl
Temel
Sa l k Hizmetleri Genel Müdürlü ü, Beslenme Bilgi Serisi, Yay n No: 726, Ankara,
ubat 2008.
14. Kutluay Merdol, T., (1999) Beslenme E itimi Rehberi, Özgür Yay nlar , 125, stanbul
15. McLaren DS, Burman D, Belton NR, Williams AF. Textbook of Pediatric Nutrition.
Churchill Livingstone. Edinburgh, 1991.
16. Neyzi O, Ertu rul T. Pediatri. Nobel T p Kitapevi, stanbul, 1990.
17. Pekcan G, Köksal E. Sa l kl Beslenme: Risk Gruplar , Beslenme Sorunlar ve Çözüm
Yollar . MEB K z Teknik Ö retim Genel Müdürlü ü. Milli E itim Bas mevi. Ankara,
2004.
18. anl er, N., (1999) Ankara Köylerindeki 0-6 Ya Çocuklar n Beslenme Durumlar n n
ncelenmesi Üzerine Bir Ara t rma, Millî E itim Bakanl
Okul Öncesi E itimi
Genel Müdürlü ü ve Gazi Üniversitesi Meslekî E itim Fakültesi
Birli i ile Millî
E itim Bas m Evi, Ankara.
19. anl er, N., (2002) Do u tan Metabolizma Hastal klar , Anne ve Çocuk Beslenmesi,
Pegem A Yay nlar , Ankara.
20. anl er, N., (2003). Çocu un geli iminde beslenmenin önemi. Erken Çocuklukta
Geli im ve E itimde Yeni Yakla mlar, Morpa Kültür Yay nlar , stanbul.
21. Whitney, N. E., Rolfes, R.S., (2002) Undestanding Nutrition, Ninth Edition,
Wadsworth/Thomson Learning, USA.
22. Türkiye ye Özgü Beslenme Rehberi, Sa l k Bakanl Temel Sa l k Hizmetleri Genel
Müdürlü ü, Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Ankara, 2004
67
23. Karaa ao lu N. Okul Çocuklar n n Beslenmesi, T.C Sa l k Bakanl Temel Sa l k
Hizmetleri Genel Müdürlü ü Beslenme Ve Fiziksel Aktiviteler Daire Ba kanl
Beslenme Bilgi Serisi, Ankara, ubat 2008.
24. Williams, R.S., Worthington, S. B., (1992) Nutriton Throughout The Life Cycle,
Second Edition Mosby Year Book. USA.
25. WHO: Iodine Status Worldwide. In WHO Global Database on Iodine Deficiency.
Edited by: De Benoist B, Andersen M, Egli I, Takkouche B, Allen H. Geneva: World
Health Organization; 2004.
26. www.beslenmesaglik.gov.tr (eri im tarihi: 01.11.2011)
68

okul çağı çocuk beslenme önerileri

Transkript

Benzer belgeler

1 J Schulteam | Okul Ekibi | flpenodaeamemcKuu cocmae | Echipa

"BESLENME DOSTU OKUL" i~ AKI~I

Müdürlüğümüzün Konu İle İlgili Yazısı İçin TIklayınız

SML- Nakil

Yazı - ergani ilçe millî eğitim müdürlüğü

Müdürlüğümüzün konu ile ilgili 30/12/2015 tarih ve 13535048 sayılı

Dökümanı indirmek için tıklayın.

Tıklayınız - istanbul il millî eğitim müdürlüğü

2014 Sayıştay Denetim Bulguları (Tüm Teşkilata)