Yangın algılama ve alarm sistemleri

Yangın
algılama ve
alarm sistemleri
Kıbrıs EMO Seminer Notları
HAZIRLAYAN:
Özcan Uğurlu
Elektrik Mühendisi
[email protected]
21.02.2015
Bölüm-1
İhtiyaçların Belirlenmesi
Projelendirdiğiniz binada yangın algılama ve alarm sistemini tasarlamanın ilk adımı, söz
konusu binada erken yangın tespitine olan ihtiyacın değerlendirilmesi olmalıdır. Bu
bağlamda sırasıyla;
a) Binanın belirli kısımlarının ya da tamamının korunması,
b) Binada tesis edilecek sistemin tipi,
c) Yangın algılama ve alarm sisteminin binada tesis edilecek diğer
yangından korunma amaçlı sistemler ile etkileşimi
konularında sırasıyla karar verilmelidir.
Öncelikle binanın belirli kısımlarının ya da tamamının korunmasına ilişkin TS CEN/TS
54-14 Standardı hükümlerini ele alarak belirleyici unsurları ortaya koymak gerekir.
Binanın belirli kısımlarının ya da tamamının korunmasına ilişkin esaslar
TS CEN/TS 54-14 Standardında konu ile ilgili maddeler aşağıdaki gibidir.
5.3 Binanın korunması gereken bölümleri
5.3.1 Koruma kapsamı
Binanın korunacak bölümleri ve tesis edilecek sistem tipleri yetkili makam veya sigorta
şirketi gibi bir üçüncü tarafça belirlenebilir. Sistemin kapsamının üçüncü tarafça
belirtilmediği durumlarda veya daha kapsamlı bir sistemin kurulması istendiğinde her
alandaki riski değerlendirirken aşağıdaki hususların dikkate alınması gerekir:
a) Tutuşma ihtimali,
b) Yangının başlangıç odasının içinde yayılma ihtimali,
c) Yangının başlangıç odasının dışına yayılma ihtimali,
d) Yangının sonuçları (ölüm, yaralanma, mal kaybı ve çevre hasarı dâhil),
e) Diğer yangından korunma tedbirlerinin varlığı.
5.3.2 Kapsamın tarifi
Koruma kapsamı aşağıdaki gibi açıklanabilir:
a) Toplam koruma: Binanın bütün bölümlerinin korunması,
b) Bölme koruması: Bina içinde bir veya daha fazla sayıda yangın bölmesinin korunması,
c) Kaçış yolu koruması: Kaçış yolları yangın veya dumanla kapatılmadan önce bunların
kullanılabilmesini sağlamak üzere kaçış yollarının korunması,
d) Mahallî koruma: Bina içinde bulunan ve bir yangın bölmesinin tamamını oluşturması
gerekmeyen belli bir cihazın veya fonksiyonun (kaçış yolları hariç) korunması,
e) Teçhizat koruması: Belli bir cihazın veya teçhizatın korunması.
5.3.3 Toplam koruma
Toplam koruma sistemi, bu kılavuzun özel olarak muaf tuttuklarının dışında binanın
içindeki bütün hacimleri kapsayan bir otomatik yangın algılama sistemidir.
5.3.4 Bölme koruması
Bölme koruması sistemi binanın sadece belirli kısımlarını (genellikle en hassas alanları)
kapsayan bir otomatik yangın algılama sistemidir. Bir bölme koruması sisteminin sınırları,
yangın bölmesi sınırları olmalıdır. Bu sınırlar içindeki koruma toplam koruma sistemininki
ile aynı olmalıdır. Bir kısmi koruma sistemi kullanılacaksa, binanın korunacak kısımları
Madde 5,6’daki dokümantasyonda belirtilmelidir.
5.3.5 Kaçış yolu koruması
Sadece kaçış yollarını koruyan bir sistemin insanlara, kaçış yolları duman ve ısı ile
kapanmadan önce kaçmaları için zamanında yangın alarmı vermesi amaçlanır. Bu tip
sistemlerin yangının kaynağı olan odada bulunabilecek insanları koruması
beklenmemelidir. Bu sistem sadece yangınla doğrudan ilgili olmayanlara bilgi vermek
amacını taşır. Genel olarak, kaçış yollarına monte edilen duman dedektörlerinin
insanlara bu yollardan kaçmaları için zamanında yangın alarmı vermesi beklenir. Ancak,
kaçış yollarına bitişik odalardaki bazı yangın durumlarında dumanın yangından dar
açıklıklar vasıtasıyla (kapı çatlakları gibi)
kaçarken soğuduğu ve tavana monte edilmiş olan dedektörler çalışmadan önce baş
hizasında ve altında duman birikmesine sebep olduğu görülmüştür. Böyle bir soğuma
ihtimali varsa kaçış yollarının korunması için bitişik odalara yangın algılayıcıların monte
edilmesi gerekli olabilir.
5.3.6 Mahallî koruma
Mahallî koruma belirli fonksiyonları, özel cihazları ve yüksek riskli alanları korumak için
kullanılabilir. Mahallî koruma alanının tecrit edilmesi gerekmez, toplam koruma veya
bölme koruması içinde yer alabilir, fakat genel korumadan daha yüksek bir koruma
seviyesine sahip olabilir. Mahallî koruma kendi başına korunan alan içinde başlayan
yangınlara karşı iyi koruma sağlayabilir, fakat bu alanın dışında başlayan yangınlar için
koruma etkisi çok azdır veya hiç yoktur.
5.3.7 Teçhizat koruması
Teçhizat koruması belirli teçhizatın içinde başlayan yangınlara karşı koruma sağlar.
Teçhizat koruması sağlayan dedektörler çoğunlukla teçhizat mahfazasının içine
yerleştirilir ve böylece genel koruma amaçlı detektörlerden daha önce yangını
algılayabilir. Mahallî korumada olduğu gibi, teçhizat koruması kendi başına korunan alan
içinde başlayan yangınlara karşı iyi koruma sağlayabilir, fakat bu alanın dışında başlayan
yangınlar için koruma etkisi çok azdır veya hiç yoktur.
5.3.8 Korunması gerekmeyen alanlar
Özel şartlar yoksa bazı alanlar yangından korunma gerektirmeyecek kadar düşük yangın
riskine sahip alanlar olarak değerlendirilebilir (Madde A.5.3.8). A.5.3.8.Otomatik algılama
ile korunması gerekmeyen alanlar aşağıdakileri içerebilir:
a) Yanıcı malzeme veya çöp depolama amacıyla kullanılmamaları kaydıyla banyolar,
duşlar, yıkanma odaları, tuvaletler,
b) Döşemelerden, tavanlardan ve duvarlardan geçiş yerlerinde uygun şekilde yangına
karşı korunmuş olmaları veya yangın tecridine sahip olmaları kaydıyla ve acil durum
sistemlerine ait kabloları içermemeleri şartıyla (kablonun en az 30 dakika yangına
dayanması durumu hariç) kesit alanı 2 m2’den az olan düşey şaftlar ve düşey kablo
kanalları,
c) Çatısız yükleme sundurmaları,
d) Brüt hacmi 20 m3’ten az olan havalandırmasız, donmuş gıda depoları.
Boşlukların (döşeme altı ve tavan üstü boşluklar dâhil) aşağıdaki durumlarda bağımsız
dedektörlere sahip olması gerekir:
e) Boşluktaki yangının boşluk dışındaki dedektörler tarafından algılanmasından önce
yangının başladığı odadan dışarıya yangının veya dumanın yoğun şekilde yayılması
ihtimali olması,
f) Boşluktaki yangının algılanmasından önce acil durum sistemlerine ait kablolara hasar
verme ihtimalinin olması.
Aşağıdaki özelliklere sahip boşluklarda bağımsız dedektör olması gerekmez:
g) Yüksekliği 1 m’den az olan alanlar,
h) Uzunluğu 10 m’den az olan alanlar,
i) Genişliği 10 m’den az olan alanlar,
j) Diğer alanlardan yanmaz malzemelerle tamamen ayrılmış olan alanlar,
k) Herhangi bir 1 m2’lik kısmında 25 MJ yanıcı malzemeden fazla yangın yükü
yoğunluğuna sahip olmayan alanlar (Bunun için standardın Ek D tablosundaki değerler
ya da seçilen kabloların kataloglarındaki MJ/m cinsinden değerleri baz alınarak
hesaplama yapılır),
l) Acil durum sistemlerine ait kabloların geçmediği alanlar (kablonun en az 30 dakika
yangına dayanması durumu hariç).
Sonuç olarak yangın algılama ve alarm sistemi projelendirdiğiniz bina ile ilgili,
varsa ilgili makam, idare, kullanıcı vb. ile yangın danışmanı ve sigorta şirketinden
koruma kapsamını talep etmeniz gerekmektedir. Koruma kapsamı sizlere yazılı
olarak belirtilmediyse bu durumda risk değerlendirme bilgileri ışığında korunması
gerekmeyen alanlar hariç yangını erken tespit için tasarımınıza karar vermeniz
gerekmektedir. İlgili makam, idare, kullanıcı v.b. ile yangın danışmanı ve sigorta
şirketinden koruma kapsamı proje müellifine yazılı olarak iletilmemişse ve projenin
koruma kapsamında bir eksiklik olursa doğrudan proje müellifleri sorumlu tutulur.
Bölüm - 2
Binada Tesis Edilecek Sistemin Tipinin Belirlenmesi
Bu bölümde projelendirdiğiniz binada tesis edilecek yangın algılama ve alarm
sistemi tipinin belirlenmesi esasları ile diğer yangından korunma tedbirleriyle
etkileşimin sistem tipini belirlemedeki önemini ele alacağız. Bu anlamda
öncelikle sistem tipleri hakkında bilgileri ortaya koyacak olursak;
Bölgesel Bildirim Esaslı (Konvansiyonel) Sistemler
Bölgesel bildirim yöntemi ile çalışan yangın algılama ve uyarma sistemleri,
piyasada ve yazılı kaynaklarda genelde konvansiyonel sistemler olarak da
adlandırılmaktadır. Bu sistemlerin çalışma prensibi; birden fazla algılayıcının
(duman algılayıcısı, sıcaklık algılayıcısı v.b.) ve elle uyarı cihazlarının aynı kablo
hattı üzerinde ardışık olarak bağlanması ve hat sonunun elektriksel devre
olarak izlenmesi prensibi ile çalışırlar.
Algılayıcılar ya da elle uyarı cihazların her hangi birisinin alarm direnci
üzerinden devreyi tamamlaması prensibiyle bölgesel bildirim santralde
görüntülenir. Hangi algılayıcıdan bildirim geldiği ancak bölgeye gidilerek
gözle tespit edilebilir.
Bölgesel bildirim esaslı yangın algılama ve uyarma sistemleri yangın anında
yangın oluşan bölgeye erişimin kolay olduğu, bağımsız bölüm sayısı az olan
yapılarda (birkaç katlı binalar, depolar, küçük alışveriş merkezleri, eğlence ve
toplanma amaçlı kafe ve restoran tarzı küçük binalar v.b.) kullanımı uygun
olan ekonomik sistemlerdir.
Konvansiyonel sistemlerde her bölge için “Normal”, “Yangın”, “Hat Kopuk” ve
“Hat Kısa Devre” durumları santralde görüntülenir.
Noktasal Bildirim Esaslı (Adresli) Akıllı Sistemler
Noktasal bildirim prensibi ile çalışan yangın algılama ve uyarma sistemleri,
piyasada ve yazılı kaynaklarda genelde akıllı adresli sistemler olarak da
adlandırılmaktadır. Şekilde görüldüğü üzere bir kablo çevrimi üzerine
bağlanan
birden
fazla algılayıcı, elle uyarı
cihazı
ve
kontrol
cihazı
bulunmaktadır. Algılama, uyarı veya kontrol işlemini yapan cihazın adresi
noktasal olarak belirlenir.
Yapı inşaat alanı, yapı yüksekliği, kullanıcı sayısı gibi değerler büyüdükçe ve
mimari olarak yapılar karmaşık hale geldikçe, yapı içerisinde yaşayan
insanların tahliye edilmesi ve acil durumda asgari yaşam koşullarının
sağlanması şartlarını gerçekleştirmek amacıyla, mimari proje oluştuktan
hemen sonra, binanın acil durum riskleri analiz edilmeli, ihtiyaçlar belirlenmeli
ve acil durum senaryoları geliştirilmelidir. Risk analizi, ihtiyaçların belirlenmesi ve
acil durum senaryolarından sonra yangın alarm sistemi projelendirilmelidir. Bu
tarz yapılarda yangın algılama ve alarm sistemi, sadece yangını erken tespit
eden
bir
sistem
olmanın
ötesinde,
yangın
anında
diğer
yangın
ile
mücadelede kullanılan mekanik ve elektrik sistemler ile etkileşimi önemli hale
gelmektedir. Bu durumda sistemin tipinin kesinlikle noktasal bildirim esaslı
(adresli) ve akıllı olması gerekmektedir.
Yangın algılama ve alarm sistemi tipinin belirlenmesinde
diğer yangından korunma sistemlerinin varlığının etkisi
TS CEN/TS 54-14 Standardının 13. Maddesinde;
13 Diğer yangından korunma sistemlerinin çalıştırılması
13.1 Genel
Yangın algılama ve alarm sistemi aşağıdaki gibi diğer yangından korunma
sistemlerine başlatma sinyalleri göndermek için kullanılabilir:
a) Otomatik yangın söndürme sistemleri,
b) Duman boşlatma ve ısı boşaltma istemleri,
c) Yangın kapılarının açılmasını ve kapanmasını tetikleyen sistemler.
Diğer yangından korunma sistemlerinin çalışması veya arızalanması yangın
algılama sisteminin doğru çalışmasını veya başka sistemlere sinyal vermesini
tehlikeye atmamalıdır. Diğer sistemlere bağlantı için millî şartlar olabilir. Bu
kılavuzun tavsiyeleri söz konusu sistemlerin yangın algılama ve alarm sistemine
getireceği şartları kapsamaz. Bu şartlar aşağıdakileri içerebilir:
a) Tetikleme sinyallerinin kaza ile serbest bırakılması,
b) Gerekli ışıklı ve sesli göstergeler,
c) Dedektörlerin tipi, yerleşim yeri ve aralıkları,
d) Tecrit veya devre dışı bırakma şartları,
e) Bölgelere ayırma şartları.
Diğer
yangından
korunma
sistemlerinin
tavsiyelere ve kurallara uyulmalıdır.
olarak belirtilmiştir.
dokümantasyonunda
verilen
Ayrıca Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik 82. Maddesinde
de;
“Yangın hâlinde otomatik olarak gerekli kontrol fonksiyonlarını yerine getirecek
acil durum kontrol sisteminin;
a) Yangın sırasında kapanması gereken yangın kapılarını ve diğer açıklıkları
kapatma amaçlı cihazları normal hâlde açık durumda tutan elektromanyetik
kapı tutucu ve benzeri cihazlarının serbest bırakılması,
b) Merdiven yuvaları ve asansör kuyuları basınçlandırma cihazlarının devreye
sokulması,
c) Duman kontrol sistemlerinin işlemlerini yerine getirmesi,
ç) Acil durum aydınlatma kontrol işlemlerini gerçekleştirmesi,
d) Güvenlik ve benzeri sebeplerle kilitli tutulan kapıların ve turnikelerin açılması,
e) Asansörlerin yapılış özelliklerine bağlı olarak yangın esnasında kullanımının
engellenmesi veya tahliye amacıyla itfaiye veya eğitilmiş bina yangın
mücadele ekipleri tarafından kullanılmasının sağlanması,
f) Mahalli itfaiye ile elektrik işletmesine, belediyeye, polise veya jandarmaya,
kurum amirine, bina sahibine ve gerekli görülen diğer yerlere yangının
otomatik olarak haber verilmesi,
özellik ve fonksiyonlarına sahip olması lazımdır.
(2) Acil durum kontrol işlemleri, yangın alarm sisteminin donanım ve yazılım
bütünlüğü içerisinde bulunan kontrol birimleri ile gerçekleştirilir. Kontrol edilen
sistemin ve cihazlar ile ilişkisi bulunan güvenlik sistemlerinin, bina otomasyon
sistemleri gibi diğer sistemler tarafından yapılabilecek her türlü kontrol ve
kumanda işlemlerinin, yangın veya benzeri bir acil durumda yangın kontrol
panelinden
yapılacak
acil
durum
kontrol
işlemlerini
hiçbir
şekilde
engellememesi gerekir.” denilmektedir.
Sonuç olarak, sistem tipini belirlemeden önce projelendirdiğiniz binanın
ihtiyaçları, diğer yangından korunma sistemleri ve konfor sistemleri ile
etkileşimli çalışması ele alınmalıdır. Eğer projelendireceğiniz binanın tahliyesi
kolay ve yangın anında yangın alarm sisteminin diğer sistemleri yönetme
gereksinimi bulunmuyorsa, bu durumda ekonomik olması açısından bölgesel
bildirim esaslı (konvansiyonel) sistem projelendirebilirsiniz.
Projelendireceğiniz bina, yapı inşaat alanı, yüksekliği, bağımsız bölüm sayısı,
kullanıcı sayısı fazla, tahliye olanakları güç ve diğer sistemler ile etkileşimli
çalışması gerekiyorsa bu durumda mutlaka noktasal bildirim (adresli) esaslı
ve akıllı bir sistem projelendirmelisiniz.
Bölüm - 3
Algılayıcı tipleri ve projelendirilme esasları
Bu bölümde sizlere algılayıcı tipleri ve projelendirme esasları hakkında bilgileri
aktarmaya çalışacağız. Algılayıcı tipleri hakkında bilgilere geçmeden
öncelikle yangının etkileri ve algılayıcı seçiminde göz önünde bulundurulması
gereken hususlara değinecek olursak;
Yangının etkileri
Yanma sonucu duman, sıcaklık ve alev gibi temel etkiler oluşur. Yangın
algılaması için kullanılan dedektörlerde bu etkilerden birini ya da birkaçını
birlikte algılayan özelliklerde üretilmektedir.
Oluşan yangınlarda, mahalde bulunan yanıcı maddelerin özelliklerine bağlı
olarak yangının etkilerinin oluşum sırası değişkenlik gösterebilir. Örneğin; odun
ya da pamuk yangınında için için yanma olacağından öncelikle duman
oluşur, ısı artar ve en son alevlenme oluşurken, yanıcı bir sıvının yangınında
öncelikle ısı artışı ve alev oluştuktan sonra duman oluşumu gözlenir. Dolayısıyla
ortamda olası bir yangında yanabilecek maddelerin cinsleri ve yangın
durumunda
ortaya
çıkaracakları
etkilerinin
önceden
belirlenmesi
gerekmektedir. Bunun yanı sıra tavan yüksekliği, havalandırma sisteminin
etkileri, mahallerin ortam şartları ve yanlış alarm ihtimali gibi unsurları da göz
önünde bulundurarak yangını tespit edeceğimiz dedektör tipine karar
verebiliriz.
Optik duman dedektörü
Optik duman dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-7
Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz optik duman dedektörünün
bu standarda sahip olması gerekir. Optik duman dedektörünün seçimi TS
CEN/TS 54-14 Standardının 6.4 ve 6.4.2 bölümünde yer alan şartlara göre
yapılır. Binada, TS CEN/TS 54-14 Standardının A.5.3.8 bölümünde belirtilen
korunması gerekmeyen alanlar hariç tüm kapalı alanlarda dedektör tesis edilir.
Optik duman dedektörlerinin yerleşimi ise TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.5,
6.5.2 ve A.6.4 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Yanlış alarmları
önlemek için TS CEN/TS 54-14 Standardının Ek B.2 maddesinde yer alan bilgiler
doğrultusunda seçim ve yerleşim yapılır.
Optik duman dedektörleri içerisinde sürekli olarak ışık yayan bir devre elemanı
vardır. Normal durumda üzerine ışık gelince çalışan duyar eleman bu ışınları
görmez. Dedektörün hücresine standardın belirttiği oranda duman girişi
olduğunda dumana çarparak yansıyan ışınlar duyar elemanı iletime geçirirler
ve bu prensiple duman algılaması gerçekleştirilir.
Odalar, koridorlar, salonlar, genel mekanlar gibi normalde tozlu ve kirli
olmayan, içerisinde ahşap ve tekstil türevi eşyaların bulunduğu ortamlarda
kullanılır. Günümüzde duman ile algılama yapılması gereken ve tavan
yüksekliği açısından erişimi kolay olan mekanlarda en çok tercih edilen
duman dedektörü tipidir.
Tablo A.’da yangın dedektörlerinin tavan yüksekliğine bağlı olarak izin verilen
koruma yarıçapları belirtilmiştir. Tablodan görüleceği üzere duman
dedektörleri için 11 metre tavan yüksekliğine kadar kullanımı uygun
görülmektedir. Ancak 6-7 metre yüksekliklerden sonra gerek ilk montaj ve
tesisat zorlukları, gerekse de sonrasında yapılacak bakım ve test zorlukları
oluşmaktadır.
Algılama yarıçapı 7,5 metre olarak, ölü alan kalmaksızın yerleşim yapıldığında
aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi iki dedektör arası mesafenin 10,6 metre,
dedektör ile duvar arası mesafenin ise 5,3 metre sınırları içerisinde kalacak
şekilde yerleşim yapılması gerekir.
İyonizasyon duman dedektörü
İyonizasyon duman dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-7
Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz iyonizasyon duman
dedektörünün bu standarda sahip olması gerekir. İyonizasyon duman
dedektörünün seçimi ve yerleşiminde optik duman dedektörü için belirtilen
esaslar geçerlidir.
İyonizasyon duman dedektörü içerisinde sürekli radyoaktif ışıma olan ve
duman girişine izin veren bir hücre bulunmaktadır. İçerisine giren dumanın
etkisi ile bu hücredeki referan akım ve gerilim değerlerinin değişimine bağlı
olarak duman algılamasına karar verilir.
Dumanın dışında iyonlaşan birçok etkiyide (deodorant, yemek kokuları v.b.)
algılama
riski
vardır.
temizlenememesi
ve
Bunun
yanı
sıra
süreç
içerisinde
kirlendiğinde
tam
kalibrasyonunun
anlamıyla
değişkenlik
göstermesinden ötürü çok fazla tercih edilmeyen bir duman algılayıcısıdır.
Işın tipi duman dedektörü
Işın tipi duman dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-7
Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz ışın tipi duman
dedektörünün bu standarda sahip olması gerekir. Işın tipi duman
dedektörünün seçimi TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.4 ve 6.4.2 bölümünde yer
alan şartlara göre yapılır. Işın tipi duman dedektörlerinin yerleşimi ise TS CEN/TS
54-14 Standardının 6.5, 6.5.2 ve A.6.4 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır.
Yanlış alarmları önlemek için TS CEN/TS 54-14 Standardının Ek B.2 maddesinde
yer alan bilgiler doğrultusunda seçim ve yerleşim yapılır.
Dedektör alıcı ve vericiden oluşur. Verici sürekli olarak alıcıya ışınlar gönderir.
Oluşan yangın dumanı bu ışınların alıcı tarafından alınma oranını standardın
tariflediği sınırlar içerinde düşürdüğünde yangın alarmına karar verilir. Işını
herhangi bir cisim (depolarda genellikle yük ve eşyalar) kestiğinde cihaz arıza
uyarısı verir.
Yüksek tavanlı mekanlarda (depo, hangar, atrium, bekleme salonları, spor
salonları v.b.) kullanımı uygundur.
Standarda göre alıcı ve verici arasındaki mesafe yani ışın mesafesi en fazla
100 metre olmakla birlikte, ışının her iki tarafında 7,5 metre kalacak şekilde
koruma alanı yaratılabilir.
Sıcaklık dedektörü
Sıcaklık dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-5
Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz sıcaklık dedektörünün bu
standarda sahip olması gerekir. Sıcaklık dedektörünün seçimi TS CEN/TS 54-14
Standardının 6.4 ve 6.4.2 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Sıcaklık
dedektörlerinin yerleşimi ise TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.5, 6.5.2 ve A.6.4
bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Yanlış alarmları önlemek için TS
CEN/TS 54-14 Standardının Ek B.3 maddesinde yer alan bilgiler doğrultusunda
seçim ve yerleşim yapılır.
Standarda göre ortam sıcaklığının 60 0C’yi geçmesi durumu eşik değer olarak
kabul edilir. Bunun yanı sıra sıcaklığın artışı bir dakika içerisinde 30 0C olursa bu
durumda yangın alarmı olarak kabul edilir. Aşağıdaki şekillerden görüleceği
üzere günümüzde gerek sabit sıcaklık değerinin 60 0C’yi geçmesi durumunu
gerekse de sıcaklığın artışının bir dakika içerisinde 30 0C olması durumunu
tespit eden kombine sıcaklık dedektörleri yaygın olarak kullanılmaktadır.
Duman dedektörü ile yangın algılaması yapmanın elverişli olmadığı, toz, buhar,
duman partikülleri gibi duman algılayıcılarının yanlış alarm verme riski olan
mekanlarda (mutfak, otopark, çamaşırhane, ütü odası, tozlu işletmeler v.b.)ve
ani sıcaklık artışının olma ihtimali olan mekanlarda kullanımı uygundur.
Algılama yarıçapı 5 metre olarak, ölü alan kalmaksızın yerleşim yapıldığında
aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi iki dedektör arası mesafenin 7,1 metre,
dedektör ile duvar arası mesafenin ise 3,55 metre sınırları içerisinde kalacak
şekilde yerleşim yapılması gerekir.
Duman ve sıcaklık dedektörü (multisensör dedektör)
Multisensör dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-5 ve TS EN
54-7
Standardında
belirtilmiştir.
Öncelikle
seçeceğimiz
multisensör
dedektörünün bu standarda sahip olması gerekir. Multisensör dedektörünün
seçimi TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.4 ve 6.4.2 bölümünde yer alan şartlara
göre yapılır. Multisensör dedektörlerinin yerleşimi ise TS CEN/TS 54-14
Standardının 6.5, 6.5.2 ve A.6.4 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Yanlış
alarmları önlemek için TS CEN/TS 54-14 Standardının Ek B.2, B3 ve B5
maddesinde yer alan bilgiler doğrultusunda seçim ve yerleşim yapılır.
Ortamda oluşacak bir yangında yanma ihtimali olan materyallerin çeşitlilik
gösterdiği ve yanma sonucu bu materyallere bağlı olarak duman ve sıcaklık
etkisinin sıralamasının değişkenlik gösterme olasılığı olan yerlerde kullanımı
uygun olur. Örneğin; endüstriyel tesisler, ahşap, kağıt, tekstil türevi malzemeler
ile akaryakıt benzeri maddelerin bulunduğu mahallerde kullanılması gerekir.
Alev dedektörü
Alev dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri TS EN 54-10
Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz alev dedektörünün bu
standarda sahip olması gerekir. Alev dedektörünün seçimi TS CEN/TS 54-14
Standardının 6.4 ve 6.4.2 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Alev
dedektörlerinin yerleşimi ise TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.5, 6.5.2 ve A.6.4
bölümünde yer alan şartlara göre yapılır. Yanlış alarmları önlemek için TS
CEN/TS 54-14 Standardının Ek B.4 maddesinde yer alan bilgiler doğrultusunda
seçim ve yerleşim yapılır.
Duman dedektörleri temiz yanan sıvılardan çıkan etkileri tespit edemez.
Yangının bu gibi malzemelerle sınırlı olması ve diğer malzemeleri içermemesi
bekleniyorsa bu alanda mutlaka alev dedektörleri kullanılmalıdır. Ancak alev
dedektörleri görme prensibi ile çalıştıklarından algılama yaptıkları ortamda
sıcaklık dedektörü de kullanılarak desteklenmelidirler.
Alev dedektörü akaryakıt ve yanıcı gaz yangınlarında 0,1 m2 boyutunda
yangını 10 saniye içerisinde aşağıda belirtilen tablodaki mesafelerde algılar.
Dolayısıyla projelendirme esnasında söz konusu olan yanıcı maddelere göre
algılama mesafesi ve şekline göre yerleşimleri yapılır. Bu konuda ilerleyen
yayınlarımızda patlayıcı ortamlara ilişkin bilgiler içerisinde daha detaylı
açıklamalar yapılacaktır.
Aktif hava örneklemeli duman dedektörü
Aktif hava örneklemeli duman dedektörlerinin özellikleri ve performans kriterleri
TS EN 54-20 Standardında belirtilmiştir. Öncelikle seçeceğimiz aktif hava
örneklemeli duman dedektörünün bu standarda sahip olması gerekir. Aktif
hava örneklemeli duman dedektörünün seçimi TS CEN/TS 54-14 Standardının
6.4.2 ve 14.2 bölümünde yer alan şartlara göre yapılır.
Şekilde görüldüğü üzere hava örnekleme ve analiz cihazı ile örneklemede
kullanılan boru ve ekipmanlarından oluşur.
Aktif hava örneklemeli duman dedektörü normale göre çok daha hızlı ve
gerçek tespit gereken yerlerde kullanılır. İlerleyen süreçlerde sizlere
aktaracağımız yayınlarda bu konuda daha detaylı bilgileri sizler ile
paylaşacağız.
Sonuç olarak, yangının erken tespiti için kullanacağımız dedektörleri
seçmeden önce her mahal için yangın riski oluşturan yanıcı maddeler
belirlenmeli ve bunların oluşturacağı yangın etkilerine (duman/sıcaklık/alev)
göre uygun dedektörler seçilmelidir.
Bölüm - 4
Yangın ihbar butonları ve uyarıcıların projelendirilme
esasları
Bu bölümde sizlere yangın ihbar butonları ve uyarıcıların projelendirme esasları
hakkında bilgileri aktarmaya çalışacağız.
Yangın ihbar butonları ve projelendirme esasları
Bir ortamda oluşan yangını eğer o ortamda insanlar var ise öncelikle onlar fark
ederler. Bu durumu en kısa sürede ihbar etmeleri için yangın ihbar butonları
yani elle uyarı cihazları tesis edilir ve yangın algılama ve uyarı sistemine
doğrudan irtibatlanır. Genelde karşılaştığımız projelerde ve uygulamalarda
yangın ihbar butonları ile uyarıcıların (sesli ve ışıklı uyarı cihazları yani sirenler ve
flaşörler) aynı noktada bulunduklarını gözlemekteyiz. Bu yayınımızda bu
cihazların yerleşimleri üzerine detaylı bilgileri sizler ile paylaşarak, projelendirme
ve uygulamaların daha doğru ve eksiksiz olmasına katkıda bulunmayı
hedefliyoruz.
TS CEN/TS 54-14 Standardının yangın ihbar butonları ile ilgili 6.4.5, 6.5.4 ve
A.6.4.4 maddeleri ile yine BS 5839-1:2013 Standardının yangın ihbar butonları
ile ilgili kısımlarını incelediğimizde;
 Yangın ihbar amaçlı butonlar TS EN 54-11 standardına uygun özellikte
olmalıdır.
 Yangın ihbar butonları diğer amaçlar için kullanılan butonlardan ayırt
edilir özellikte olmalıdır.
 Alarm butonları kaçış yolları üzerine, kaçış merdivenlerinin açılan bütün
kapılarına (iç ve dış) ve açık havaya açılan bütün çıkışlara konulmalıdır.
Özel tehlike arz eden yerlerin yakınına da konulabilir. Alarm butonlarının
yer seçiminde özürlü insanların hareket etmesi beklenen yerlere özel
dikkat sarf edilmesi gerekebilir. Alarm butonları açıkça görülebilmeli,
tanınabilmeli ve kolayca erişilebilir olmalıdır.
 Alarm butonları binanın her hangi bir noktasındaki bir insanın bu
butonlara ulaşmak için 30 m’den fazla yol gitmesini gerektirmeyecek
şekilde yerleştirilmelidir. Kullanıcıların hareket özürlü olması beklenen
tesislerde bu mesafe daha da azaltılmalıdır. Özel yangın tehlikelerinin
yakınına alarm butonları yerleştirilmelidir (Mutfak, kazan dairesi, yangın
tehlikesi öncelikli diğer yerler).
 Genel olarak alarm butonları döşeme seviyesinden 1,2 m ila 1,6 m
yükseğe takılmalıdır.
 Mimarı, mekanik ve elektrik bölgelendirmelere bağlı olarak her bölge
geçişinde yangın ihbar butonu olmalıdır ki; yangın senaryosuna bağlı
işlemler doğru olarak yönetilebilsin (Bu konuda ilerleyen haftalarda
ayrıca bilgilendirme yapılacaktır).
 Okul, çocuk yuvası ve hastane gibi binalarda yangın ihbar butonlarının
çarpa sonucu asılsız ihbarlar üretmemesi için koruyucu kapak tesis
edilmelidir.
 Denetimsiz yerlerde yangın ihbar butonlarının kötü amaçla kullanılması
söz konusu olan yerlerde doğrudan yangın alarm santrali ile
haberleşebilen acil durum telefonları ile sesli iletişim sağlanacak
çözümler üretilmelidir (Bu konuda ilerleyen haftalarda ayrıca
bilgilendirme yapılacaktır).
 BS 5839-1 Standardına göre yangın ihbar butonlarının yerleşimde
aşağıdaki önermeler yapılmıştır. Buna göre; doğrudan dışarıya açılan
kapıların olduğu bir butona erişim mesafesi en fazla 45 m olabilir.
Katlarda her hangi bir noktadan her hangi bir butona erişim mesafesi en
fazla 30 m olabilir. Binada özürlü insanların yaşaması söz konusu ise bir
butona erişim mesafesi en fazla 25 m olabilirken (montaj yüksekliği de
bu durumda kolay erişim için 1,2 m olmalıdır), yüksek tehlikeli yerlerde
(mutfak, kazan dairesi, patlayıcı maddelerin bulunduğu alanlar v.b.) bir
butona erişim mesafesi en fazla 16 metre olmalıdır.
 Yangın ihbar butonlarının bulunacağı ortamın koşulların toz ve nem gibi
etkenler söz konusu ise, açık alanlarda (depolama alanları iskeleler v.b.)
kullanılması söz konusu ise bu durumda hava şartlarına dayanıklı yangın
ihbar butonları tesis edilmelidir.
Yangın uyarıcıları (ışıklı ve sesli alarm cihazları) ve
projelendirme esasları
Yangın algılaması yapıldıktan sonra, genelde sesli ve ışıklı uyarıcılar ile alarm
verilerek binada bulunan insanların tahliyesinin yapılması sağlanır. Yangın
algılama ve uyarma sistemleri projelendirme sürecinde, algılama cihazları,
kontrol cihazları ve alarm verme cihazlarının projelendirilmesi aşamaları önem
arz etmektedir. Ülkemizde üretilen projelerin genelinde alarm verme amacıyla
kullanılan sesli ve ışıklı uyarı cihazlarının projelendirilmesi süreçlerinde eksiklikler
ve hatalar gözlenmektedir. Bu kısımda, ilgili yönetmelik ve standartlarda
belirtilmiş hükümlerinin açıklamaları ile alarm vermede kullanılan sesli ve ışıklı
uyarı cihazlarının projelendirilmesi hakkında açıklayıcı bilgiler derlenerek, bu
alanda proje, uygulama ve denetim hizmetleri üretenlere sunulması
hedeflenmiştir.
Yangın algılama ve uyarma sistemlerinde kullanılan alarm verme cihazlarının
projelendirilmesini, uygulamasını ve denetimini doğru yapabilmek için;
öncelikle bu konudaki standartların belirlediği esasları ortaya koyacak olursak;
TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.6. Maddesinde;
“6.6.1 Genel. Binada bulunan insanlara alarmın bildirilme usulü, yangın
alarmına reaksiyon stratejisi ile uyumlu olmalıdır. Bazı durumlarda yangın işlemi
önce binada gerekli tedbirlerin sorumluluğunu alacak eğitimli personele alarm
verilmesini gerektirebilir. Bu gibi durumlarda genel yangın alarmının derhal
verilmesi gerekmez, fakat genel alarmı vermek için bir kolaylık sağlanmalıdır.
Eğitimsiz personelin (halk) alması beklenen alarmlar en azından ses cihazlarıyla
verilmelidir. Bunlar, alarm cihazları veya insan sesi alarm sistemleri (anons
sistemleri gibi) olabilir. Bu sistem aynı anda birden fazla mikrofon, konuşma
modülü veya mesaj üretecinin yayınlanmasını engelleyecek şekilde
tasarımlanmalıdır. Ses sinyallerinin etkisiz olacağı yerlerde (fon gürültüsünün
yüksek olduğu yerler), binada bulunanların sağır olduğu veya kulak
koruyucusu kullanmalarının beklendiği yerlerde ses sinyallerine ilave olarak
görünür ve/veya dokunulur sinyaller kullanılmalıdır.
6.6.2 Ses sinyalleri. Ses seviyesi, yangın alarm sinyalinin ortam gürültüsünün
üzerinde derhal duyulmasını sağlamalıdır. Yangın alarmı amacıyla kullanılan
ses binanın her yerinde aynı olmalıdır. Alarm cihazlarının yerleşimi ile ilgili
kısıtlamalar, elde edilmesi gereken ses seviyeleri ve ses mesajlarının şekilleri,
Madde A.6.5.2’de verilmiştir.” denilmektedir. Madde A.6.5.2’de “a) Ses
seviyeleri. Yangın alarm sesinin asgari seviyesi 65 dB(A), veya 30 s’den uzun
süreyle olabilecek diğer gürültülerden 5dB(A) fazla, hangisi yüksekse, olmalıdır.
Alarmın uyuyan insanları uyandırması gerekiyorsa yatak başındaki asgari ses
seviyesi 75 dB(A) olmalıdır. Bu asgari ses seviyeleri alarm sesinin ulaşması
beklenen her noktada elde edilebilmelidir. Ses seviyesi insanların olması
beklenen yerlerde herhangi bir noktada 120 dB(A)’yı aşmamalıdır. Gerekirse
ses seviyeleri IEC 651, Tip 2’ye uygun, yavaş tepkili, “A” ağırlıklı bir cihazla
ölçülmelidir. b) Ses frekansı. Yangın alarm sesi binada normal olarak
bulunanların kolaylıkla işitebileceği bir frekans aralığında olmalıdır. Genel
olarak enerjilerinin önemli bölümü 500 Hz ile 2000 Hz aralığında olan sesler
çoğu insan tarafından işitilir.
c) Alarm cihazları. Kullanılacak yangın alarm cihazı sayısı tavsiye edilen ses
seviyesini sağlamak için yeterli olmalıdır. Tek bir ses cihazı ile istenen ses seviyesi
sağlansa bile binada en azından iki ses cihazı olmalıdır. Her yangın
bölmesinde en az bir ses cihazı olmalıdır. En yakın ses cihazından birden fazla
kapı ile ayrılmış olan bir odada ses seviyesinin yeterli olması beklenmez. Bazı
alanlarda aşırı yüksek ses seviyelerinin önlenmesi için az sayıda yüksek seviyeli
cihaz yerine çok sayıda daha düşük seviyeli ses cihazı tercih edilebilir. d) Ses
sürekliliği. Yangın alarm sesi sürekli olmalıdır. Özel durumlarda kesikli ses verme
veya frekans ve genlikte siren sesi şeklinde değişme kullanılabilir. Ancak bunun
için tesisin kullanıcılarının bu yangına karşı tepki stratejisi konusunda eğitilmiş
olması ve ziyaretçilerin yanlış anlamalarının önlenmiş olması gerekir.”
denilmektedir.
Normal bir insan kulağının işitme alt eşik seviyesi 10 dB(A)’dır. Yani 10 dB(A)
seviyesinin üstündeki sesleri işitmeye başlar ve130 dB(A)’ya kadar sesleri işitir
(Tablo 1).
Ağrı eşiği
Hava fişek
Pinömatik kırıcı
Kamyon
Otomobil
Telefon, gürültülü işyeri
Ofis ortamı
Kuş sesi (doğa), konuşma
Saat sesi, oturma odası
Yatak odası
İşitme alt eşiği
130 dB(A)
120 dB(A)
110 dB(A)
100 dB(A)
90 dB(A)
80 dB(A)
60-70 dB(A)
40-50 dB(A)
30 dB(A)
20 dB(A)
10 dB(A)
Tablo 1. İnsan kulağının işitme ses seviyeleri
Yangın algılama ve uyarma sistemlerinde kullanılacak alarm ses seviyesi EN
60849 standardında belirlenmiş olup, alarm verilen binanın her noktasında en
az 65 dB(A) seviyesinde olması istenir. TS CEN/TS 54-14 Standardının ilgili
bölümlerinde uyuyan insanların uyandırılması için yatak başında 75 dB(A) ses
seviyesinin olması istenir. Yangın algılama ve alarm sistemlerinde, sesli alarm
vermek amacıyla kullanılan sirenler 1 metredeki ölçülmüş ses değerleri
üzerinden anılırlar. Genelde 100 dB(A) ile 126 dB(A) aralığında değişik
seviyelerde üretilmektedirler. Sirene olan mesafe iki kat arttığında ses seviyesi
logaritmik olarak 6 dB(A) azalır (Tablo 2).
Mesafe
Ses seviyesi
100 dB(A)
106 dB(A)
110 dB(A)
120 dB(A)
126 dB(A)
1m
100 dB(A)
106 dB(A)
110 dB(A)
120 dB(A)
126 dB(A)
2m
94 dB(A)
100 dB(A)
104 dB(A)
114 dB(A)
120 dB(A)
4 m ( ˜50 m2 )
88 dB(A)
94 dB(A)
98 dB(A)
108 dB(A)
114 dB(A)
8 m ( ˜200 m2 )
82 dB(A)
88 dB(A)
92 dB(A)
102 dB(A)
108 dB(A)
16 m ( ˜800 m2 )
76 dB(A)
82 dB(A)
86 dB(A)
96 dB(A)
102 dB(A)
32 m ( ˜3200 m2 )
70 dB(A)
76 dB(A)
80 dB(A)
90 dB(A)
96 dB(A)
64 m ( ˜13000 m2 )
64 dB(A)
70 dB(A)
74 dB(A)
84 dB(A)
90 dB(A)
128 m ( ˜51000 m2 )
58 dB(A)
64 dB(A)
68 dB(A)
78 dB(A)
84 dB(A)
Tablo 2. Mesafeye bağlı ses seviyesi değişimi
Bu anlamda seçeceğimiz sirenin ses seviyesine bağlı olarak, bulunduğu
ortamda her noktada yaratacağı ses seviyesi hesaplanmalıdır. Örneğin 50m x
30m büyüklüğündeki bir alanda 120 dB(A) bir siren kullandığımızda 50.
Metrede yaklaşık 82 dB(A) ses seviyesi elde edebilecekken, aynı alanda 100
dB(A) ses gücünde bir siren ile aynı etkiyi yaratmak için 10 adet siren
kullanmak gerekir (Şekil 1).
Şekil 1. Aynı alanı 120 dB(A) bir siren yerine 100 dB(A) siren ile uyarma
Bu örnekte de görüleceği üzere 100 dB(A) bir siren ile yaklaşık 200 m2’lik bir
alanda en düşük 82 dB(A) ses seviyesi elde edilebilirken, 120 dB(A) bir siren
kullanıldığında 20.000 m2’lik bir alanda en düşük 82 dB(A) ses seviyesi elde
edilebilmektedir. Yani 20 dB(A)’lık bir fark, 100 kat daha fazla etkiye sebep
olmaktadır.
Otel odalarının olduğu bir koridorda siren yerleşimi ile ilgili bir örneği ele alacak
olursak; yatak başında 75 dB(A) ses seviyesinin olması istenmektedir. Otel
odalarının kapılarında ortalama 20 dB(A)’lık bir kayıp olduğu ön görülmektedir.
Bu anlamda oda kapısının koridora bakan yüzünde 95 dB(A)’lık bir ses seviyesi
yaratılması gerekmektedir. Otel koridorlarında 100 dB(A)’lık sirenler
kullanıldığında bu durumda sirenlerin oda kapılarına olan mesafesi 2 metreyi
geçmemelidir, 106 dB(A) ses seviyesinde sirenler kullanıldığında ise sirenlerin
oda kapılarına olan mesafesi 4 metreyi geçmemelidir sonucu çıkmaktadır. Bu
anlamda otel, yurt v.b. uyuyan insanların bulunduğu odalarda kendinden
sirenli duman algılayıcılar ya da siren soketli algılayıcılar tercih sebebi
olmaktadır.
Okul, iş merkezi, alış veriş merkezi gibi - uyuyan insanların olmadığı - binalarda
sesli alarm seviyesi olarak EN 60849 standardında belirtilmiş olan alt seviye 65
dB(A) elde edilmeye çalışılır. Buna göre örneğin bir alışveriş merkezinde 100
dB(A) seviyesinde bir siren ile yaklaşık 60 metrede 65 dB(A) ses seviyesi elde
edilebilir (Tablo 2’ye göre).
Yangın algılama ve uyarma sistemlerinde kullanılan, sesli alarm cihazları ile ilgili
teknik özellikler, deney metotları ve performans ölçütleri TS EN 54-3 Türk
Standardında belirtilmiştir. Dolayısıyla seçilecek sesli alarm cihazlarının bu
standarda uygunluğu esastır.
Ortam gürültüsünün yüksek olduğu alanlarda ve işitme engellilerin olduğu ya
da olma olasılığı olan yerlerde sesli uyarının beraberinde ışıklı uyarıda esastır.
EN 842 standardına göre görülebilir uyarılar yani ışıklı uyarıcıların ışık şiddeti
ortam ışık seviyesinden 10 kat daha parlak olmalıdır ki dikkat çeksin. Işıklı uyarı
cihazları mümkün olduğunca görülebilir yerlere tesis edilecek konumlara
projelendirilir.
Işıklı uyarı cihazlarının ışık şiddeti ve buna bağlı yaydıkları enerjiye göre fark
edilmeleri değişkenlik göstermektedir (Şekil 2). Örneğin 15 Joule değerinde ışıklı
bir uyarı cihazı aktif olduğunda cihaza doğru bakmayan bir kişi cihaza 7.5
metre mesafede ise uyarının farkına varabilmektedir. Aynı kişi eğer cihazın
doğrultusunda ise bu durumda ışıklı uyarıyı 30 metre mesafeden fark
edebilmektedir.
Şekil 2. Işıklı uyarı cihazların fark edilebilirlik ölçütleri (1. Alan: ışıklı uyarıcıya
bakmayan bir kişinin fark etme alanı, 2. Alan: Işıklı uyarıcı doğrultusunda olan
bir kişinin fark etme alanı)
Yangın algılama ve uyarma sistemlerinde kullanılan, ışıklı alarm cihazları ile ilgili
teknik özellikler, deney metotları ve performans ölçütleri TS EN 54-23 Türk
Standardında belirtilmiştir. Dolayısıyla seçilecek ışıklı alarm cihazlarının bu
standarda uygunluğu esastır.
Sesli ve ışıklı uyarı cihazlarının yukarıda açıkladığımız bilgiler ve ölçütler
doğrultusunda seçilmesinin dışında, bu cihazların kullanılacağı alanlardaki
nem ve toz ortamların durumlarına göre IP koruma sınıfı seçilir (Tablo 3).
Katı Cisimlere Karşı Koruma
Koruma Yok
50 mm’den daha büyük katı
maddelerin
girmesi
engellenmiştir
12,5 mm’den daha büyük katı
maddelerin
girmesi
engellenmiştir
IP
0
1
0
1
2
2
Sıvılara Karşı Koruma
Koruma Yok
Dikey
olarak
düşen
su
damlacıklarına karşı korunmuş
Düşey ile 15 ° açıya kadar
olan su damlalarına karşı
korunmuş
2,5 mm’den daha büyük katı 3
maddelerin
girmesi
engellenmiştir
1 mm’den daha büyük katı 4
maddelerin
girmesi
engellenmiştir
Toz
girmesi
engellenmiştir. 5
(Tehlikeli toz birikimi olmaz)
3
Toz Kesinlikle girmez
6
6
4
5
7
8
Düşey ile 60 ° açıya kadar
olan yağmur damlalarına
korunmuş
Herhangi bir doğrultudan
sıçrayan suya karşı korunmuş
Herhangi bir doğrultudan
püskürtülen
suya
karşı
korunmuş
Deniz
fırtınasındaki
su
kuvvetine
eşit
su
püskürtülmesine
karşı
korunmuş
15cm ile 1m arasındaki
derinlikte suya daldırılmada
girecek suya karşı korunmuş
Belirlenen koşullarda uzun süre
su altında su girmesine karşı
korunmuş
Tablo 3. IP koruma sınıfları
Yangın algılama ve uyarma sistemlerinin alarm verme işlemini gerçekleştiren
sesli ve ışıklı uyarı cihazlarının doğru projelendirilmesi için TS CEN/TS 54-14
Standardının ilgili maddeleri, EN 60849 Standardının ses seviyesi ölçütleri, EN
842 Standardının ışık şiddeti ölçütleri proje müelliflerince özümsenmeli ve bu
bilgiler ışığında hesaplamalar yapılarak projelendirme yapılmalıdır. Ayrıca TS
EN 54-3 ve TS EN 54-23 Standartlarına uygun cihazlar seçilerek, bu cihazların
kullanılacağı ortamlara göre sahip olmaları gereken IP koruma sınıfları
belirlenmelidir.
Bölüm - 5
İzleme ve kontrol amaçlı kullanılan cihazlar (kontak
izleme ve röle modülleri)
Bu bölümde Yangın alarm sistemi tarafından diğer sistemlerin izlenmesi ve
kontrolü amaçlı kullanılan cihazlar (kontak izleme ve röle modülleri) hakkında
bilgileri sizlere aktaracağız.
Yangın algılama ve alarm sistemlerinin temel bileşenleri
Birçok binada tesis edilmiş olan ve günümüzde tesis edilmekte olan yangın
alarm sistemlerinin temel bileşenlerini;
1.
Algılayıcılar (dedektörler),
2.
Elle uyarı cihazları (ihbar butonları),
3.
Uyarıcılar (Işıklı ve sesli uyarı cihazları),
4.
Santraller (Kontrol ve karar verici cihazlar)
olarak belirtebiliriz. Sadece bu bileşenlerden oluşan yangın algılama ve
uyarma sistemleri günümüzde de birçok binada tesis edilmektedir.
Yangın algılama ve uyarma sistemleri, yangının oluşma aşamasındaki duman,
ısı ve alev etkilerini erken tespit ederler ve gerekli uyarıları sesli ve ışıklı olarak
yaparlar. Bu uyarılarla binada bulunan insanların binayı erken tahliye etmesi
ve erken tespiti neticesinde yangına kolayca müdahale edilmesi ve
söndürülmesi hedeflenmektedir.
İnsanların yangın anında tahliyesinin kolay olduğu küçük diyebileceğimiz
yapılarda sadece algılama ve uyarma işlevleri yeterli görülmektedir. Yapılar,
enine ve boyuna büyüdükçe (çok katlı binalar, fabrikalar, insanların yoğun
olarak bulunduğu, hastaneler, oteller, okullar, alışveriş merkezleri, iş merkezleri,
metrolar v.b. yapılarda) yangın anında insanların tahliye edilmesi güçleşmekte
ve uzun sürede gerçekleşebilmektedir. Bunun yanında yangının el yordamı ile
kontrol altına alınması ve söndürülmesi mümkün olamamaktadır. Bu tarz
binalarda yangın felaketi karşısında insan yaşamının sürekliliğini sağlayacak
koşulların belirli süre ile sağlanması, kaçış yollarında ise sürekli olarak
sağlanması istenmektedir. Bunun yanında yangının otomatik olarak
söndürülmesi için gerekli mekanik ve kimyasal düzenekler tesis edilmektedir.
Kısacası yangın anında yaşam koşullarını kolaylaştırıcı önlemlerin ve yangın
söndürme önlemlerinin yangın algılama sisteminin kontrolü ve işlevi ile
yönetilmesi istenilmektedir.
Dolayısıyla, yangın ile mücadele amaçlı ve insan yaşamının sürekliliğini
sağlayıcı mekanik ve elektrik tesisatlarının yangın algılama ve uyarma sistemi
ile uyumu gündeme gelmekte ve bu uyumu sağlayacak kontrol ve izleme
cihazlarına gereksinim duyulmaktadır.
Yangın algılama ve alarm sistemlerinin, yangın anında
kontrol edilmesi gereken diğer sistemler ile uyumu
Yangın algılama ve alarm sistemi, Binaların Yangından Korunması Hakkında
Yönetmeliğin 82. Maddesinde yer alan acil durum kontrol fonksiyonlarını ve TS
CEN/TS 54-14 Standardının 13. ve 14.2 Maddelerinde yer alan diğer yangından
korunma sistemlerinin çalıştırılması esaslarını yerine getirecek özellikte
projelendirilmesi gerekmektedir. Buna göre bir binada tesis edilecek yangın
algılama ve alarm sistemi, aynı binada tesis edilecek ve yangın anında
aşağıda belirtilen diğer sistemlerle belirtilen uyum koşullarını kendi bütünselliği
içerisindeki donanım ve yazılım birimleri ile gerçekleştirecek yapıda olmalıdır.
Yangın anında asansörlerin kontrolü
Asansörlerin yangın ve deprem anında davranışları TS EN 81-73 standardında
belirtilmiştir. Buna göre; yangın anında, asansörler acil çıkış katına gidecek
(genelde zemin kat olarak belirlenmektedir), yangın acil çıkış katında ise bu
durumda asansörler alternatif çıkış katına gidecektir. Deprem anında ise
asansörler en yakın durakta duracaktır. Yangın algılama ve alarm sisteminin
asansör makine dairelerinden geçecek kablo çevrimleri üzerine bu işlevleri
yerine getirmek üzere röle modülleri tesis edilmesi gerekmektedir.
Yangın anında asansör kuyuları ve yangın merdiven boşlukları basınçlandırma
sistemlerinin kontrolü
Yangın anında, yangın algılama ve alarm sistemi asansör kuyuları ve yangın
merdiven boşlukları basınçlandırma sistemlerine gerekli çalışma komutlarını
üretecek röle modülleri projelendirilmelidir. Basınçlandırma sistemi kanal
girişlerinde motorlu damperler projelendirilmiş ise bu durumda öncelikle
damperlerin açılması ve damperin açıldı bilgisinin gelmesinden sonra
basınçlandırma fanına çalış bilgisini gönderecek izleme ve kontrol düzenekleri
projelendirilmelidir.
Yangın anında konfor havalandırma sisteminin ve duman egzost sisteminin
kontrolü
Yangın anında, yangın algılama ve alarm sistemi binanın konfor havalandırma
projesi kapsamındaki klima santrallerinin kontrolünü, motorlu duman
damperlerin kontrolünü ve izlenmesini, termik etkili duman damperlerin
izlenmesini sağlayacak gerekli donanımlar projelendirilmelidir. Bunun yanı sıra,
binanın duman egzoz havalandırma sistemi kapsamındaki, egzoz fanlarının
çalışmasının kontrolü ve katlardaki yangın damperlerinin izlenmesi ve kontrolü
için gerekli röle modülleri ve kontak izleme modülleri projelendirilmelidir. Ayrıca
kapalı otoparklarda tesis edilecek yangın algılama ve alarm sistemleri,
zehirleyici gaz algılaması, yangın algılaması (sıcaklık) ve bunlara bağlı olarak
havalandırma sisteminin (jet fanlar ve aksiyel fanların) kontrolü için kontak
izleme ve röle modülleri projelendirilmelidir. Duman damperlerin kontrolü ile
ilgili ilerleyen yayınlarımızda daha detaylı bilgiler sunulacaktır.
Yangın anında yangın bölme kapıları elektromanyetik tutucularının kontrolü
Uzun koridorlarda yangın anında dumanın bölgeler arası geçişini sınırlamak
amacıyla kapılar tesis edilmektedir. Yangın bölme kapıları normalde açık
kalabilecek gerekli elektromanyetik düzeneklere sahip olacak ve yangın
anında, yangın algılama ve alarm sistemi söz konusu elektromanyetik
düzeneklere gerekli çalışma gerilimini açma/kesme komutlarını üretecek
donanımlar (güç kaynakları ve röle modülleri) projelendirilmelidir.
Yangın anında acil durum anons sisteminin kontrolü
Binaların yangından korunması hakkında yönetmeliğin 81. Maddesi’nin 7.
Fıkrasında acil durum anons sisteminin tesis edilmesinin esasları belirtilmiş olup,
yangın algılama ve alarm sistemi, yangın anında acil durum anons sisteminin
kontrolünü sağlayacak gerekli donanım ve yazılım birimlerine sahip olması
istenmektedir. Acil durum anons sistemlerinin kontrolü ile ilgili ilerleyen
yayınlarımızda daha detaylı bilgiler sunulacaktır.
Yangın anında geçiş kontrol sistemlerinin kontrolü
Binalarda geçiş kontrol sistemlerinin projelendirilmesi durumunda, yangın
algılama ve alarm sistemi, yangın anında bu geçişlerin kontrolündeki kilitli
kapıların serbest hale gelmesi için gerekli donanımlar (röle modülleri)
projelendirilmelidir.
Yangın anında sulu yangın söndürme sistemlerinin kontrolü
Yangın algılama ve alarm sistemi, sulu yangın söndürme sisteminin akış
anahtarları konumları, hat kesme vanaları konumları, pompaların durum
bilgileri, su deposu düşük seviye bilgisi gibi alarm ve hata bilgilerini izleyecek
gerekli donanımlara (kontak izleme modülleri) sahip olacak şekilde
projelendirilmelidir.
Yangın anında gazlı yangın söndürme sistemlerinin kontrolü
Bilgi işlem odası, telekomünikasyon odası, elektrik dağıtım odası gibi yangının
su ile söndürülmesi istenilmeyen odalarda gazlı yangın söndürme sistemleri
projelendirilir. Yangın algılama ve alarm sistemi, gazlı yangın söndürme
sisteminin alarm ve arıza durumlarını izlemelidir. Bu gibi odacıklarda farklı tipte
yangını algılayan en az iki adet dedektör kullanılacak olup, farklı tipteki
dedektör bölgelerinden gelen uyarılara göre teyit, gecikme ve kontrollerini
yapabilen, söndürmeyi otomatik olarak başlatabilen, söndürmeyi elle
başlatma ve söndürmeyi elle durdurma düzeneklerine sahip özel tasarlanmış
santraller tesis edilir. Gazlı söndürme sistemlerinin algılama ve kontrolü ile ilgili
ilerleyen yayınlarımızda daha detaylı bilgiler sunulacaktır.
Yangın anında patlayıcı gaz dağıtım sistemlerinin kontrolü
Binada patlayıcı gaz ile çalışan sistemlerin bulunması durumunda (Merkezi ya
da bireysel doğal gaz ile çalışan ısınma sistemleri, mutfak kullanımları v.b.)
Yangın algılama ve alarm sistemi bünyesinde patlayıcı gaz sızıntısını
algılayacak gerekli dedektörler ve gerekli gaz kesme düzeneklerini kumanda
edecek donanımlar (röle modülleri)projelendirilir.
Yangın anında bina içi elektrik dağıtım sistemlerinin kontrolü
Yangın algılama ve alarm sistemi, yangın anında yangın oluşan bölgenin ya
da katın elektrik enerjisini ilgili elektrik panosundan kesmesi istenir. Bu
fonksiyonu yerine getirmek için bölgesel elektrik panolarının termik manyetik
şalterlerinin açtırma bobinlerini tetiklemek için röle modülleri projelendirilir.
Yangın anında acil durum yönlendirme sistemlerinin kontrolü
Binada adreslenebilir acil durum yönlendirme sistemi ya da kurum içi
bilgilendirme ve yönlendirme sistemi projelendirilmiş ise, yangın algılama ve
alarm sistemine, yangın anında yangın ile ilgili bilgi ve yönlendirmeleri bu
sistemler üzerinden gerçekleştirecek gerekli donanımlar (alarm matriks
çıkışları)dahil edilir. Gerek acil anons yönetiminde ve gerekse de acil durum
yönlendirmesinde kullanılan alarm matriks donanımları ile ilgili ilerleyen
bölümlerde detaylı bilgileri aktaracağız.
Bölüm - 6
Bölge denetim ve siren/flaşör kontrol amaçlı cihazlar ve
kullanım alanları (Gerilim çıkışlı ve kontrollü cihazlar)
Bu bölümde Akıllı Adresli Yangın Alarm Sistemi tarafından bölgesel esaslı
çalışan konvansiyonel sistemlerin kontrolü ve siren/flaşör cihazlarının
sürülmesinde kullanılan cihazlar ile (bölge denetim ve siren/flaşör kontrol
modülleri) bunların kullanım alanları hakkında bilgileri sizlere aktaracağız.
Bölge denetim ve siren/flaşör kontrol modülleri gerilim çıkışlı ve gerilim esası ile
kontrolü gerçekleştiren cihazlardır. Dolayısıyla bölge denetim ve siren/flaşör
kontrol modülleri hariçten beslemeye ihtiyaç duyarlar. Harici besleme
gerektiren yangın alarm cihazlarının çekilen akımları, kablo tipleri ve kesitleri ile
güç kaynağı hesaplamaları ve seçimleri ilerleyen yayınlarımızda işlenecektir.
Akıllı Adresli Yangın Alarm Sistemleri tarafından bölgesel
esaslı çalışan sistemlerin kontrolü
Akıllı adresli yangın alarm sistemi projelendirilen binaların içerisinde bir çok
algılayıcının bulunduğu görece büyük alanlarda konvansiyonel algılayıcılar
kullanılarak bu alanlar bölge denetim modülü ile çevrimlere dahil edilebilir. Bu
sayede adres sayısından tasarruf edildiği gibi kısmen ekonomiklik de sağlanmış
olur.
Diğer taraftan özellikle alış veriş merkezi, ticaret merkezi, otogar v.b. kiralık
alanların çok miktarda olduğu projelerde bu alanların içyapıları kiracıya göre
değişkenlik göstermektedir. Bu gibi projelerde ortak alanları akıllı adresli
algılayıcılar ile projelendirip, kiralık alanların algılayıcı, elle uyarı cihazları, sesli
ve ışıklı cihazlarını ise bölge denetim ve siren/flaşör kontrolü içeren modüller ile
çözmek en akılcı yaklaşım olmaktadır. Bu sayede uygulamada kiralık alanlar
için esneklik sağlandığı gibi, sistemin çevrim yapısı her tadilat ya da
değişkenlikte etkilenmemektedir.
Yangın senaryosuna bağlı olarak siren ve flaşörlerin bölgesel olarak sürülmesi
gereken durumlarda her bölgenin siren ve flaşörleri ayrı birer modül ile kontrol
edilmelidir. Senaryolarda “yangın alarm durumunda anons ile birlikte flaşörler
devreye girsin, anons bitiminde sirenler devrede olsun” gibi istekler yer
almaktadır. Bu gibi işlemlere olanak sağlamak için projelendirmede sirenleri
ayrı bir kontrol modülü ile flaşörleri ise ayrı bir kontrol modülü ile bölgesel olarak
sürmek ideal olmaktadır.
Bölüm - 7
Yangın algılama ve alarm sistemleri ile acil durum anons
sistemlerinin yönetimi
Bu bölümde seslendirme ve acil durum anons sistemleri kontrolü amaçlı
cihazları ve kullanım alanları hakkında bilgileri sizlere aktaracağız.
Yapı inşaat alanı, yüksekliği, kullanım amacı, kullanıcı sayısı, yatak sayısı gibi
ölçütler dikkate alındığında, bazı binalarda yangın alarm uyarısının binada
bulunan insanlara duyurulmasının sesli alarm ve anons sistemleri kanalı ile
yapılması gerekmektedir. Ancak bu durumda, yangın algılama sistemleri ile
sesli alarm ve anons sistemleri arasında bütünleşme sağlanması ve bunun için
gerekli donanımların belirlenmesi için bu yayınımızda, Binaların Yangından
Korunması Hakkında yönetmeliğin ve TS CEN/TS 54-14 Standardının konu
hakkındaki ilgili maddeleri incelenmiş, gerekli teknik açıklamalar oluşturularak,
projelendirme
ve
uygulama
aşamalarından
sorumlu
teknik
insanlarca
konunun özümsenmesi hedeflenmiştir.
Binalar mimari olarak karmaşık hale geldikçe ve bina içerisinde yaşayan insan
sayısı arttıkça, yangın anında insanların tahliye edilmesi güçleşmektedir. Bu
gibi binalarda, yangın algılandıktan sonra tahliye amaçlı siren sesi ile uyarı
yaparak, binada yaşayan tüm insanları kaçışa yönlendirmek, kaçış yollarında
trafiği ve paniği arttırmaktadır. Söz konusu binalarda yangın algılaması
yapıldıktan sonra, yangının oluştuğu bölge ve yakın bölgelere tahliye anonsu
yapan, diğer bölgelere ise bilgi amaçlı anons yapan, yangın alarm
sisteminden aldığı bilgilerle yönetilebilen acil durum anons sistemlerini tesis
etme ihtiyacı doğmuştur. Bu sayede öncelikli bölgelerde tahliye anonsu
yapılması, diğer bölgelerde ise ikinci bir anons ile paniğin yaşanmasına engel
olunması amaçlanmalıdır.
Binaların yangından korunması hakkında yönetmeliğin 81. Maddesi’nin 7.
Fıkrasında
“Aşağıda belirtilen yerlerde, otomatik olarak yayınlanan ses
mesajları ve yangın merkezinden mikrofonla yayınlanan canlı ses mesajları ile
binada yaşayanların tahliyesini veya bina içerisinde yer değiştirmelerini
sağlayacak şekilde anons sistemleri kurulması mecburidir:
a) Binadaki yatak sayısı 200’den fazla olan otel, motel ve yatakhanelerde,
b) Yapı inşaat alanı 5000 m2’den büyük olan veya toplam kullanıcı sayısı 1000
kişiyi aşan topluma açık binalarda, alışveriş merkezlerinde, süpermarketlerde,
endüstri tesislerinde ve benzeri binalarda,
c) Yüksekliği 51.50 m’yi geçen bütün binalarda.
(8) Sesli ve ışıklı uyarı cihazları, sadece yangın uyarı sistemi ve diğer acil durum
uyarıları için kullanılır. Anons sistemleri ise, yangın uyarı sistemi ve diğer acil
durum anonsları öncelik almak ve otomatik olarak diğer kullanım amaçlarını
devre dışı bırakmak şartıyla, genel anons ve fon müziği yayını gibi başka
amaçlar ile de kullanılabilir.” denilmektedir.
TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.6.1. Maddesinde;
“Binada bulunan insanlara alarmın bildirilme usulü, yangın alarmına reaksiyon
stratejisi ile uyumlu olmalıdır. Bazı durumlarda yangın işlemi önce binada
gerekli tedbirlerin sorumluluğunu alacak eğitimli personele alarm verilmesini
gerektirebilir. Bu gibi durumlarda genel yangın alarmının derhal verilmesi
gerekmez, fakat genel alarmı vermek için bir kolaylık sağlanmalıdır. Eğitimsiz
personelin (halk) alması beklenen alarmlar en azından ses cihazlarıyla
verilmelidir. Bunlar, alarm cihazları veya insan sesi alarm sistemleri (anons
sistemleri gibi) olabilir. Bu sistem aynı anda birden fazla mikrofon, konuşma
modülü veya mesaj üretecinin yayınlanmasını engelleyecek şekilde
tasarımlanmalıdır. Ses sinyallerinin etkisiz olacağı yerlerde (fon gürültüsünün
yüksek olduğu yerler), binada bulunanların sağır olduğu veya kulak
koruyucusu kullanmalarının beklendiği yerlerde ses sinyallerine ilave olarak
görünür ve/veya dokunulur sinyaller kullanılmalıdır.” denilmektedir.
Yönetmeliğin ve standardın acil durum anons sistemleri ile ilgili hükümlerinden
anlaşılacağı üzere, tahliyenin
güç olduğu binalarda yangın oluşması
durumunda, insanların tahliye edilmelerini ya da bina içerisinde güvenli
bölümlere geçişini sesli mesajlar ile yayın yapılarak sağlanması gerekmektedir.
Bu amaca hizmet etmek üzere, binada tesis edilen anons sistemine, sesli alarm
verecek gerekli donanımlar tesis edilmeli ve yangın alarm sistemi tarafından
sesli alarm ve anons sistemini kumanda edecek anons ve alarm matris
panelleri tesis edilmelidir (Şekil 1).
Şekil 1. Yangın algılama sistemi ile sesli alarm ve anons sistemi bütünleşmesi
Bu donanımlar sayesinde yangın alarm sistemi ile anons sistemi arasında
bütünleşme sağlanarak, anons sisteminin acil durumda kullanılabilen sesli
alarm ve anons sistemi olarak kullanılması sağlanmalıdır.
Akıllı adresli yangın alarm santralleri ile uyumlu olan alarm matris panelleri
sayesinde,
yangın alarm bilgisine bağlı sebep/sonuç senaryoları kurularak
olay anında istenilen çıkışlarının aktif olması sağlanabilir. Bu çıkışların sesli alarm
ve anons sistemini tetiklemesi ile acil durum anons ünitesine önceden kayıt
edilmiş değişik kombinasyonlarda mesajlar değişik bölgelere anons edilerek
binada bulunan insanların doğru bir şekilde bilgilendirilmesi ve yönlendirilmesi
gerçekleştirilebilmektedir.
Şekil 2. Akıllı adresli yangın alarm santralleri üzerinden anons yapılması
Ayrıca, eğitimli kişilerce akıllı adresli yangın alarm santralleri üzerindeki anons
mikrofonları kullanılarak, anons/alarm matris paneli kanalı ile doğrudan sesli
alarm ve anons sistemine canlı mesajlar anonsa dönüştürülebilmektedir. Başka
bir ifadeyle sebep/sonuç senaryolarının dışında da yetkili kişilerce akıllı adresli
yangın santralleri üzerinden de anonslar yapılabilmektedir (Şekil 2).
Şekil
3.
Anons
kontrol üniteleri
Eğitimli kişilerce akıllı adresli yangın alarm santralleri üzerindeki anons kontrol
üniteleri
sayesinde
canlı
anons
yapılacak
bölge
ya
da
bölgeler
seçilebilmektedir (Şekil 3).
SONUÇ
Günümüzde, insanların yoğun olarak bulunduğu, tahliyenin güç olduğu,
kullanıcı sayısı, özellikleri ve yapı inşaat alanı ve yüksekliği ölçütleri açısından,
binaların yangından korunması hakkında yönetmeliğin 81. Maddesi’nin 7.
Fıkrasında belirtilen ölçütlerin üzerinde olan çoğu binada, akıllı adresli yangın
algılama sistemleri ile sesli alarm ve anons sistemlerinin yönetimi ve kontrolü
tam olarak sağlanamamaktadır. Bu durumun engellenmesi adına proje ve
uygulama aşamalarında hizmet üreten tüm teknik elemanların ilgili yönetmelik
ve standart hükümleri hakkında bilgilendirilmesi ve akıllı adresli yangın
algılama sistemleri ile sesli alarm ve anons sistemlerinin bütünleştirilmesi
hakkında bilgilenmesi gerektiği ortadadır.
Bölüm - 8
Yangın anında konfor ve duman egzoz havalandırma
sistemlerinin yönetimi için kullanılan elektronik donanımlar
ve yönetim yazılımları
Bu bölümde yangın anında konfor ve duman egzoz havalandırma
sistemlerinin yönetimi için kullanılan elektronik donanımlar ve yönetim
yazılımları hakkında bilgileri sizlere aktaracağız.
Günümüzde hastaneler, yüksek yapılar, alış veriş merkezleri, kapalı otoparklar,
metro istasyonları gibi insanların yoğun olarak bulunduğu birçok bina
tasarlanmakta ve inşa edilmektedir. Bu binalarda gerek konfor havalandırması
ve gerekse de duman tahliyesi için kullanılan havalandırma sistemleri Makina
Mühendisliği meslek disiplinlerince projelendirilmekte ve tesis edilmektedir.
Ancak, bu mekanik tesisatların elektrik projelerinde kontrol, izleme ve
yönetimlerine ilişkin karşılık olması gereken elektrik/elektronik donanımlar ve
tesisatları çoğunlukla yer almamakta, olanları da yeter düzeyde ya da
standartlar ölçüsünde olmamaktadır. Bu durum beraberinde insanların yoğun
olarak bulunduğu bu binalarda ilişkilendirilmemiş mekanik ve elektrik
tesisatların oluşmasına, dolayısıyla büyük bir güvenlik açığını ve riskleri ortaya
koymaktadır. Bu yayınımızda konfor havalandırması ve duman tahliye
havalandırması hakkında bir elektrik mühendisinin mesleki sınırlarını aşmadan
sahip olması gereken bilgiler kısaca ortaya koyulduktan sonra, bu sistemlerin
kontrol ve otomasyonu ile ilgili yönetmelik ve standartlarda yer alan bilgilerin
derlenmesi ile çözümlere ilişkin bilgilerin ortaya konulması ve bu bilgiler ışığında
Elektrik Tesisat Projelerinde bundan sonraki aşamada önemli bir eksikliğin
giderilmesinde kaynak oluşturulması hedeflenmiştir.
Konfor ve duman tahliye havalandırma sistemlerinde kullanılan düzeneklere
ilişkin genel bilgiler
Elektrik Mühendislerinin tasarımlarında gerekli çözümleri üretebilmesi için,
öncelikle duman kontrol cihazlarını bilmesi ve bunların elektriksel çalışma
yapıları ile kontrol ve otomasyonu için gereksinimleri hakkında bilgi edinmesi
gerekir. Ayrıca yangın alarm sistemleri ile entegrasyonuna ilişkin gerekli
düzenekleri de projelendirmesi gerekmektedir.
Duman kontrolü dediğimizde aklımıza öncelikle konfor havalandırma
sisteminin fan, klima santrali ve damper gibi mekanik malzemelerinin dumanın
bina içinde yayılmasını kontrol etmek için önceden belirlenmiş konumları
alması ya da işlevleri yerine getirmesi aklımıza gelir. Duman egzoz sistemi
dediğimizde de oluşan yangın dumanının bina dışına atılması ve için ayrıca
tesis edilmiş yangına dayanıklı havalandırma kanalları, damperler ve fanlar
aklımıza gelir. Temelde amaç yangın oluşan bölgede, negatif basınç
oluşturmak, komşu bölgelerde pozitif basıncın sürekliliğini sağlamak ve yangın
oluşan bölgede oluşan dumanı diğer bölgelere yayılmadan bina dışına tahliye
etmektir (Şekil 1).
Şekil 1. Yangın anında duman yönetimi
Örnekleyecek olursak; bir yangın bölmesinden yangın alarmı uyarısı
alındığında o bölgeyi besleyen klima santralinin durması, o bölgeye ait taze
hava giriş kanalı üzerindeki damperinin kapanması, kirli hava emiş kanalı
üzerindeki damperin kapanması (bu işlemler yangının duman etkisinin diğer
bölgelere akışını engellemek için yapılır) ve ardından o bölgedeki duman
egzoz kanalı üzerindeki damperin açılarak, duman egzoz fanına çalış komutu
verilmesi ve dumanın atımının sağlanması olarak özetlenebilir. Bütün bu
işlemler yangın alarm sistemi ile doğrudan bağlantılı çalışan duman kontrol
panelleri, röle modülleri ve kontak izleme modülleri ile yapılır.
Konumlandırmalar yapılır, izlenir ve konumları panelde gösterilir. Beraberinde
grafiksel olarak izlenip, anons ekipmanlarıyla duyurulabilir. Bu örnekten de
görüleceği üzere duman damperlerinin konumlandırılması, duman
kontrolünde en önemli işlem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda
öncelikle duman kontrol sistemlerinin genel yapısı ile bu sistemlerde yer alan,
fanlar, duman damperleri ve kontrolleri konusunda bilgileri biraz açmakta
fayda olacaktır.
Şekil 2. Yapılarda duman kontrolü ve kaçış merdiveni basınçlandırması
Standartlar duman kontrolü için iki tip sistem tanımlamaktadır. Bunlardan
birincisi mevcut havalandırma sisteminin yangın anında duman atımı içinde
kullanıldığı sistemler (tahsis edilmeyen sistemler), diğeri ise yangın anında
sadece duman kontrolü sağlamak amacıyla montajlanmış ekipmanlar
kullanılarak yapılan sistemlerdir (Tahsis edilen sistemler). Tahsis edilmeyen
sistemler diğer sistemlerle ortak öğeleri paylaşır (HVAC sistemleri gibi). Tahsis
edilmeyen sistem yangın tespit edildiğinde ekipmanın normal işleyişini duman
kontrol moduna değiştirilmesi esasında tasarlanır. Tahsis edilmeyen sistemlerin
kullanımı günümüzde daha yaygın olmakta olup, bunun tek nedeni maliyetin
düşürülmesidir. Doğal olarak bu durumda HVAC ekipmanlarının duman
kontrolünü sağlaması için ekipmanlarda yangına dayanım, sayı ve kapasite
itibariyle artışlar olmaktadır ki bu Makine Mühendisleri’nin tasarım alanına
girmektedir (Damper sayısı, tipi, fan motorunun servis faktörü, fanın sıcaklık
oranı, damper ve fan ünitelerinin yedek güç sistemlerinin belirlenmesi v.b.)
ancak, Elektrik Mühendislerinin de kontrol ve otomasyon açısından bilgi
edinmesi ve tasarımlarında müdahil olması gereken bir konudur.
Konfor havalandırma sistemlerinde kirli hava emiş kanallarının, buna bağlı
olarak kanal üzerindeki damperlerin ve emiş fanının duman atımında
kullanılması durumunda fanların en az iki seviyeli çalışması (konfor durumu ve
yangın durumu) ya da değişken hızlı (frekans konvertörü ile kontrol) olması söz
konusudur. Bu durumda ekipmanların seçimin Makina Mühendisleri tarafından
yapılmasının ardından Elektrik Mühendisleri’nce bu fanlara ilişkin her iki duruma
ilişkin güç devrelerinin tasarlanması (MCC panolar), ayrıca yangın anında
gerekli kontrollerinin yapılması için yangın alarm sisteminden alacağı
komutların (duman kontrol panelleri, röle modülleri ve kontak izleme modülleri)
projelerde belirtilmiş olması gerekmektedir.
Konfor ve duman tahliye havalandırma sistemlerinin kontrol ve izlenmesine
ilişkin yönetmelik ve standart belirlemeleri
Duman kontrol sistemlerinin kontrol ve izlemelerinin yangın algılama ve alarm
sistemleri tarafından yapılması “Binaların Yangından Korunması Hakkında
Yönetmelik” tarafından belirlenmiştir.
Yönetmelikte; MADDE 80- (1) Bir binada duman kontrol ve basınçlandırma
sistemleri kurulması hâlinde, bu sistemler ile ilgili arıza ve konum değiştirme
sinyalleri ayrı bir bölgesel izleme panelinde veya yangın kontrol panelinde ayrı
bölgesel durum ve arıza göstergeleri oluşturularak izlenir ve kontrol edilir.
Duman kontrol ve basınçlandırma sistemlerinin el ile kontrolleri ayrı bir kontrol
panelinden yapılabileceği gibi, yukarıda belirtilen izleme panelleri ile
birleştirilerek yangın alarm sistemi bünyesinde de gerçekleştirilebilir.
Acil durum kontrol sistemleri; MADDE 82- (1) Yangın hâlinde otomatik olarak
gerekli kontrol fonksiyonlarını yerine getirecek acil durum kontrol sisteminin;
a) Yangın sırasında kapanması gereken yangın kapılarını ve diğer açıklıkları
kapatma amaçlı cihazları normal hâlde açık durumda tutan elektromanyetik
kapı tutucu ve benzeri cihazlarının serbest bırakılması,
b) Merdiven yuvaları ve asansör kuyuları basınçlandırma cihazlarının devreye
sokulması,
c) Duman kontrol sistemlerinin işlemlerini yerine getirmesi,
ç) Acil durum aydınlatma kontrol işlemlerini gerçekleştirmesi,
d) Güvenlik ve benzeri sebeplerle kilitli tutulan kapıların ve turnikelerin açılması,
e) Asansörlerin yapılış özelliklerine bağlı olarak yangın esnasında kullanımının
engellenmesi veya tahliye amacıyla itfaiye veya eğitilmiş bina yangın
mücadele ekipleri tarafından kullanılmasının sağlanması,
f) Mahalli itfaiye ile elektrik işletmesine, belediyeye, polise veya jandarmaya,
kurum amirine, bina sahibine ve gerekli görülen diğer yerlere yangının
otomatik olarak haber verilmesi,
özellik ve fonksiyonlarına sahip olması lazımdır.
(2) Acil durum kontrol işlemleri, yangın alarm sisteminin donanım ve yazılım
bütünlüğü içerisinde bulunan kontrol birimleri ile gerçekleştirilir. Kontrol edilen
sistemin ve cihazlar ile ilişkisi bulunan güvenlik sistemlerinin, bina otomasyon
sistemleri gibi diğer sistemler tarafından yapılabilecek her türlü kontrol ve
kumanda işlemlerinin, yangın veya benzeri bir acil durumda yangın kontrol
panelinden yapılacak acil durum kontrol işlemlerini hiçbir şekilde
engellememesi gerekir.
hükümleri yer almaktadır. Yukarıdaki hükümlerden de anlaşılacağı üzere
duman kontrol, basınçlandırma, asansör kontrolü, kilitli kapıların açtırılması,
yangın kapılarının kapatılması v.b. işlemlerin yangın alarm sisteminin donanım
ve yazılım bütünlüğü içerisinde yapılması istenilmektedir.
Projelerde, şartnamelerde ve uygulamalarda söz konusu duman kontrol
cihazlarının gerekli izleme ve kontrollerinin bina otomasyon sistemi tarafından
yapılacağına dair belirlemeler yapılmaktadır. Yönetmeliğin ilgili hükümlerinden
görüleceği üzere bu istenmeyen bir durum olup, duman kontrolü ile ilgili
cihazların ayrı bir donanım ve yazılım ile kontrolü Şekil 2’deki gibi şart
koşulmuştur.
Şekil 3. Duman damperlerinin kontrolü ve grafiksel olarak izlenmesi
Duman damperlerinin kontrolüne ilişkin donanım ve yazılım çözümleri
Yangın damperleri çalışma gerilimi elektrik kesilmelerinden etkilenmemesi için
24V DC olmalıdır. Kurma güçleri yaklaşık 12W, tutma güçleri ise 3-4W’dır.
Damperden pozisyon bilgisi alınarak, duman damperi kontrol paneli üzerinde
Açık / Kapalı / Hata durumları görüntülenir. Konum anahtarının 5 derece
konumu “Kapalı”, 85 derece konumu ise “Açık” durumu göstermektedir.
Damperlerin “Kapalı” veya “Açık” durumu dışındaki tüm durumlarda,
kullanıcının belirleyebildiği zaman aşımı süresi sonunda hata mesajı verilir, hata
Led’i yanar.
Şekil 7. Duman kontrol paneli ile damper kontrolü örneklemesi
Sonuç olarak; insanların yoğun olarak bulunduğu bina uygulamalarının
tasarım aşamalarında Makina ve Elektrik Mühendisleri Duman Kontrol
Sistemleri ile ilgili tasarım ve projelendirme süreçlerinde ortak çalışma
yürüterek, Duman Kontrolü ile ilgili, mekanik, elektrik ve elektronik donanımlar
projelendirilerek, uygulamada gerekli yönetim yazılımları tamamlanması
sağlanmalıdır.
Bölüm - 9
Kablo tipi doğrusal sıcaklık algılama yöntemi ve kullanım
alanları
Bu bölümde kablo tipi doğrusal sıcaklık algılama yöntemi ve kullanım alanları
hakkında bilgileri sizlere aktaracağız.
Aşılması güç coğrafi engellerin tünel kullanılarak geçilmesi ulusal ve
uluslararası ulaşımda çok büyük avantajlar sağlamaktadır. Bunun yanı sıra
büyük şehirlerde toplu taşıma çok önemli olup, bu amaçlı raylı taşıma büyük
oranda yer altından yapılmaktadır. Ülkemizde, karayolu ve demiryolu
taşımacılığında yer altı geçitler ve tünel uygulamaları artmakta ve gelecekte
daha da artacağı öngörülmektedir. Bu uygulamalarda olası kazalar sonrası
veya çeşitli nedenlerle oluşacak duman ve zehirleyici gazların insan yaşamını
olumsuz etkileyecek düzeye gelmeden önce gerekli önlemlerin alınması
gereklidir.
Yangınların oluşmaması için alınacak tüm önlemler gereklidir ve eksiksiz olarak
yerine getirilmelidir. Ancak, bütün bunlara rağmen yangının oluşması
durumunda yangının etkilerinin en erken safhada tespit edilip, tünel
içerisindeki gerekli duman atım sistemlerinin yönetilmesi, ilgili ekiplerin
uyarılması, tünel içerisindeki insanların güvenli alanlara yönlendirilmesi
gerekmektedir. Bu amaçla tünelde yangının etkilerini en erken algılayacak,
yangın algılama, uyarma ve kontrol sistemlerinin doğru projelendirilmesi ve
uygulanması gerekmektedir.
TÜNEL YANGINLARININ ALGILANMASINDA KULLANILAN YÖNTEMLER
Tünellerde yangın algılama ve alarm sistemleri 1960’lı yıllardan bu yana
kullanılmasına rağmen özellikle Avrupa’da 1999 ile 2001 yılları arasında
yaşanan kazalar bu sistemlerin ne kadar önemli olduğunun daha çok
anlaşılmasına sebep olmuştur. Diğer taraftan klasik yangın algılama
cihazlarının tünellerde erken algılamanın yanı sıra asılsız uyarılar
verdiği/vereceği düşünülerek bu sistemlerin tesis edilmesi tereddüt konusu
olmuştur. Özellikle son yıllarda gelişen algılama teknolojileri ile tünellerde asılsız
alarm oranı düşük ve erken algılama yapabilen, aynı zamanda acil durum
yönetimi sağlayabilen sistemler üretilmekte ve tesis edilmektedir.
Tünellerde yangın algılaması için bakır boru ile yapılan doğrusal sıcaklık
algılama sistemi uzun bir süre için en önemli bir teknoloji olarak kullanılmıştır.
Son yıllarda bu sistemin dışında kablo tipi sıcaklık sensörü (içerisinde belirli
aralıklarla sensör bulunan algılama kablosu, nokta belirten tipte), fiber optik
sensör kablo, doğrusal kablo sensörler (nokta belirtmeyen tipte), kamera ile
duman algılaması (video analiz), hava örneklemeli duman dedektörleri ve
alev dedektörleri ile oluşan yangın algılama ve alarm sistemleri tasarlanmakta
ve uygulanmaktadır.
Tünel içinde yangının etkilerinin tespitinde kullanılan bu sistemlerin ya da
yöntemlerin karşılaştırması Tablo 1.’de yapılmıştır. Ayrıca Doğrusal Sıcaklık
Algılayıcı olarak kullanılan kabloların da farklı yakıt türlerinde oluşan yangınları
algılama süreleri ile ilgili karşılaştırması da Tablo 2.’de verilmiştir. Tabloları
yorumlayacak olursak yangının etkilerini hızlı tespit etmesi, yanlış alarm azlığı,
tespit aralığı açısından “Kablo tipi sıcaklık sensörü” (içerisinde belirli aralıklarla
sensör bulunan algılama kablosu) avantajlı durumdadır, bunun yanı sıra
montaj kolaylığı ve bakım gerektirmeyen özellikte olması da son zamanlarda
en çok tercih edilir tünel algılayıcısı olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer yandan
tipik araba yangının 10 m/s hava akımında 60 saniye içerisinde algılanması
istenir. Bu açıdan da bakıldığında “Kablo tipi sıcaklık sensörü” (içerisinde belirli
aralıklarla sensör bulunan algılama kablosu) erken tespit sağladığı için tercih
edilmektedir. Bunun yanı sıra özellikle demir yolu tünellerinde trenlerin geçişi
esnasında yüksek basınç ve etkili hava akımları oluşmaktadır. Bu gibi
durumlarda da “Kablo tipi sıcaklık sensörü” (içerisinde belirli aralıklarla sensör
bulunan algılama kablosu) etkilenmemekte, asılsız uyarılara sebep
olmamaktadır. Kablo tipi sıcaklık sensörü yanlış alarm riski çok düşük olduğu
için havalandırma, duman yönetim, acil durum anons sistemlerinin otomatik
olarak yönetiminde doğrudan kullanılabilir. Diğer duman algılayıcı sistemleri
sadece operatörlere bilgi verir ve onların teyidinden sonra elle gerekli
sistemlere yol verilir.
SİSTEM TİPİ
ALGILAYICI ORANSAL ALGILAMA TESPİT MAKSİMUMUM YANLIŞ
TİPİ
ARTIŞ
HIZI
ARALIĞI
MESAFE
ALARM
DSA-1. Kablo tipi sıcaklık
sensörü
Sıcaklık
Evet
Orta / Yüksek
2-10 m
2500 m
Düşük
DSA-2. Fiber optik kablo
Sıcaklık
Evet
Orta
1-2 m
8000 m
Düşük
DSA-3. Doğrusal kablo
sensör
Sıcaklık
Hayır
Düşük
250 m
250 m
Düşük
DSA-4. Bakır Boru
Sıcaklık
Evet
Orta
100 m
100 m
Düşük
Hava örneklemeli sistem
Duman
Evet
Yüksek
200 m
200 m
Orta
Video analiz
Duman / Alev
Yüksek
50-100 m
50-100 m
Yüksek
Alev dedektörü
Alev
Orta
25-50 m
25-50 m
Düşük
Tablo 1. Tünellerde yangın tespiti için kullanılan sistemlerin karşılaştırması
YAKIT
YANGIN
ALANI
DSA-1
BAKIR BORU
DSA-2
FİBER OPTİK
KABLO
DSA-3
KABLO TİPİ
SICAKLIK
SENSÖRÜ
PETROL
2 m2
28 s
42 s
13 s
PETROL
4 m2
19 s
30 s
11 s
DİZEL
2 m2
83 s
60 s
31 s
DİZEL
4 m2
30 s
48 s
17 s
N-HEPTAN
1 m2
165 s
98 s
46 s
N-HEPTAN
2 m2
37 s
68 s
18 s
N-HEPTAN
4 m2
25 s
61 s
13 s
DSA : Doğrusal Sıcaklık Algılayıcı
Tablo 2. Doğrusal Sıcaklık Algılayıcılarının Farklı Yakıt Yangınlarına Tepki Süreleri
DOĞRUSAL KABLO TİPİ SICAKLIK DEDEKTÖRÜ ÖZELLİKLERİ VE UYGULAMA
ÖRNEKLERİ
Doğrusal Kablo Tipi Sıcaklık Dedektörü özel olarak üretilen alev geciktirici ve
halogen free bir kablo içerisine belirli aralıklarla yerleştirilmiş sensörlerden
oluşmaktadır.
Sistem kontrol ve değerlendirme ünitesinden ve içerisinde sıcaklık sensörleri
olan sensör kablosundan oluşmaktadır. Sensör kablosu doğrudan veya
bağlantı kutusu üzerinden özel bağlantı kablosuyla bağlanabilir. Sensör
kablolarının sonlandırmaları için sonlandırma elemanı kullanılır.
Doğrusal Kablo Tipi Sıcaklık Dedektörü nem, duman, toz, titreşim, buzlanma,
aşındırma ve EMI’den (Elektro Manyetik Alan) etkilenmeyerek zor şartlar
altında çalışabilmektedir. Bu nedenle dedektör, tünellerde, ağır sanayilerde
(demir-çelik, kereste fabrikası gibi), kablo galerilerinde, otoparklarda, enerji
santrallarında, güneş pili uygulamalarında, iletim hatlarında, hava
limanlarında, gemilerde, soğuk hava depolarında vb. mekânlarda yangın
algılama sistemi kurulabilmesine olanak sağlar.
Doğrusal Kablo Tipi Sıcaklık Dedektörünün kontrol ünitesi akıllı adresli yangın
alarm santralleri ile RS-232 protokolü üzerinden Modbus haberleşmesi
yapmaktadır.
Sensör aralığı uygulamaya bağlıdır ve özgürce seçilebilir. Dallanmış kablo
kurulumu mümkündür. Sıcaklık sensörlerinin her bir sabit adresleri sensörün tam
fiziksel konumunu öğrenmeye olanak tanımaktadır.
Kablo içerisinde yer alan tüm doğrusal kablo tipi sıcaklık dedektörleri
santrallerde giriş cihazı olarak algılanmaktadır. Bu nedenle olay türü, bölge,
mahal ismi, sebep/sonuç senaryolarında kullanılabilme gibi tüm giriş cihazı
özellikleri doğrusal kablo tipi sıcaklık dedektörlerinde de tanımlanabilir.
Şekil 1. Doğrusal kablo tipi sıcaklık dedektörleri uygulama örneği
Kablo içerisinde ard arda gelen sensörler gruplandırılarak doğrusal kablo tipi
dedektörler oluşturulur. Her bir dedektör için ayrı ayrı alarm eşik seviyesi, farksal
alarm eşik seviyesi ayarlanabilir. Dedektörler için alarm eşik seviyesinin ve
farksal alarm eşik seviyesinin ön alarm oranı ayarlanabilir. Kontrol ünitesinin
hangi aralıklarla ölçüm alacağı ve kaç ölçümde bir referans değerini otomatik
olarak değiştireceği ayarlanabilir.
Şekil 1. Doğrusal kablo tipi sıcaklık dedektörleri uygulama örneği
Günümüzde kablo tipi sıcaklık dedektörleri özellikle uzun mesafeli metro
tünellerinde, yangını erken tespit etmenin yanı sıra tünel içerisindeki sıcaklık
bilgisinin alınması ve buna göre gerekli havalandırma sistemlerinin
otomasyonu için veri sağlaması için de kullanılmaktadır. Yine metro
tünellerinde bir çok enerji kablosu ve haberleşme kablosu, tünel boyunca
taşınmaktadır. Kablo tipi sıcaklık dedektörleri, bu kablolarda oluşacak ısısal
değişimleri de tespit etmede kullanılmaktadır.
Karayolu tünelleri ile demiryolu tünelleri benzerlikler içerse de, demiryolu
tünellerinde özellikle trenin yavaşladığı anlarda oluşan ısının kablo tipi sıcaklık
dedektörleri tarafından algılanması söz konusu olabilir. Bu durumda yangın
alarm santralinde ya da kontrol ünitesinde sebep/sonuç ilişkileri birden fazla
sensörün ardışık algılaması üzerine kurulmalıdır ki asılsız alarmlar oluşmasın.
Özellikle demiryolu tünellerinde trenlerin hızlı geçişi esnasında yüksek basınç
oluştuğundan kablo tipi sıcaklık dedektörleri mekanik dayanımları oldukça
fazla olması nedeniyle uzun yıllar kullanılabilmektedir. Bunun yanı sıra gerek
enerji kabloları ve gerekse trenin yarattığı elektromanyetik alanlardan olumsuz
yönde etkilenmemesi de tercih sebebi olmaktadır.
Bölüm - 10
Hassas duman algılaması amacı ile kullanılan aktif hava
örneklemeli duman dedektörleri ve projelendirme esasları
Bu bölümde Hassas duman algılaması amacı ile kullanılan aktif hava
örneklemeli duman dedektörleri ve projelendirme esasları hakkında bilgileri
sizlere aktaracağız.
Yangın dumanının tespiti için kullanılan dedektörleri pasif ve aktif olanlar diye
ikiye
ayırmak
mümkündür.
Hatırlanacağı
üzere
“Algılayıcı
tipleri
ve
projelendirme esasları” konulu geçmiş yayınımızda pasif duman algılayıcılarını
yani dumanın algılama hücresine ya da aralığına kendiliğinden duman gelişini
bekleyen dedektörleri incelemiştik (Optik duman dedektörü, ışın tipi duman
dedektörü v.b.). Tespit süresinin çok kısa olması ve algılamanın çok hassas
olması istenilen durumlarda ortamdaki havanın örneklenerek, filtre edilmesi ve
sonrasında numune hava içerisindeki gerçek duman parçacıklarının miktarının
ölçülmesi esasına dayanan algılayıcılar “aktif hava örneklemeli duman
dedektörleri” olarak adlandırılmaktadır.
Aktif hava örneklemeli sistem, ana hatlarıyla hava emiş boruları, fan, filtre ve
lazer hücreden oluşmaktadır.
Cihazın 4 adet örnek alma borusu girişi ve bir adet hava çıkışı vardır. 4 adet
örnek alma boru hattının toplam uzunluğu en fazla 200 m olabilirken, tek boru
uzunluğu 100 m olabilir. Boru malzemesi olarak kırmızı ABS ve hava akışı
sürtünmesi az olan özel borular kullanılır.
Hava örnekleme borusu üzerindeki deliklerden fan yardımıyla çekilen hava, bir
filtreden geçirilir. Böylece yanlış alarma sebebiyet verebilecek toz vb.
cisimlerin, algılama hücresi içersine girmesine izin verilmez. Filtreden geçirilerek
gelen hava, algılama ünitesi içerisine alınır.
Algılama ünitesi, sadece lazer ışınının geçebilmesi için tasarlanan çok küçük
bir açıklığa sahip, aynı zamanda tamamen yansıtıcı ve odaklayıcı özellikli bir
yarım küreden, küre içinde sürekli ışınım yapan lazer ışın tabancasından ve ışık
sensöründen oluşmaktadır.
Tamamen yansıtıcı ve odaklayıcı özellikli yarım küre içinde sürekli ışınım yapan
lazer ışın tabancası ile içeri alınan havadaki duman partikülü varlığı kontrol
edilir. Eğer lazer ışını, duman partikülüne çarparsa yarım küre içerisinde dağılır.
Tam yansıtıcılı yarım küre, duman partikülüne çarparak dağılan lazer ışınını
odaklayarak yansıtır. Işık sensörü odaklanan lazer ışınını algılar ve bilgileri
işlemesi amacıyla merkezi mikroişlemciye gönderir.
Örneklenmiş hava, filtreden geçemeyen partiküller ve detektör kabininde
kontrolden geçen hava egsoz kanalından atılır.
Borulardaki ideal delik genişlikleri 3 ile 5 mm arasında olup bir boruda en fazla
25 delik olmalıdır. En son delikten detektöre gelen havanın geliş süresi en fazla
120 s olmalıdır. Eksoz çıkışı , algılama yapılan ortama verilmelidir. Uygulama
yapılmadan önce üreticiden alınan model programla
delik çapları
çıkartılmalı, hava akış hızları kontrol edilmelidir. Hava akış dinamiğinin
bozulmaması için en az sayıda dönüş yapılmalıdır.
Hava örnekleme boruları üzerindeki her bir delik bir duman detektörü olarak
kabul edilir ve ona göre boru yerleşimleri yapılır.
Uygulama Örnekleri
Sistem Odası Uygulaması
Yükseltilmiş Döşeme Altı Uygulamaları
Klima Santrali Uygulaması
Atrium Uygulaması
Depo Uygulaması
Asma Tavan Uygulaması
Havalandırma Kanalı Uygulaması
Pano İçi Algılama Uygulaması
Kabinet İçi Algılama Uygulaması
Kablo Kanalı ve Kablo Galerisi Uygulaması
Soğuk Hava Deposu Uygulaması
Uygulama örneklerini çoğaltmak mümkün olmakla birlikte;
Sistem Odaları, Hangar ve depo gibi yüksek yerler, Soğuk hava depoları, Trafo
odaları, Elektrik pano odaları, Arşiv odaları, Tozlu mahaller (çimento,boya
fab.), Müzeler gibi erken algılama yapılmak istenen yerlerde aktif hava
örneklemeli duman dedektörü ve sistemini kullanmak yangın dumanının
hassas ve erken algılaması için en doğru çözümdür.
Bölüm - 11
Patlayıcı ortamlarda yangın ve gaz algılama sistemlerinin
projelendirilmesi, malzeme seçimi ve uygulanması
Bu bölümde Patlayıcı ortamlarda yangın ve gaz algılama sistemlerinin
projelendirilmesi, malzeme seçimi ve uygulanması hakkında bilgileri sizlere
aktaracağız.
Elektrik Mühendisliği hizmeti verilen alanların teknolojik gelişmelere paralel
olarak hızla arttığı günümüzde, özellikle sanayide, elektrik enerjisinin yanı sıra,
LPG, LNG ve Doğal Gaz kullanımında da artışlar görülmektedir. Bu kadar çok
enerji kaynağı iç içe kullanılırken, normal çalışma veya arıza koşullarında
tehlikeli ortamlar oluşabilmektedir. Burada tehlikeden kasıt, Yanıcı ve Patlayıcı
Ortamlardır. Birçok çeşitliliği ve riskleri olan Patlayıcı Ortamlarda çalışırken
daha dikkatli olunması ve gelişmelerin daha dinamik bir şekilde takip edilmesi
bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu noktada, Patlayıcı Ortam oluşabilecek
işletmelerde çalışan, proje üreten, montajını yaptıran ve kontrol eden
mühendislere ışık tutması amacıyla, yönetmelikler, standartlar ve ürünler göz
önüne alınarak, Yangın ve Gaz Algılama Sistemleri hakkında genel bir bilgi
oluşturulmuştur.
Patlayıcı ortam tanımı ve tehlikeli saha sınıflandırması
Normal atmosfer şartları altında havanın gaz, buhar, buğu veya toz hâlindeki
yanıcı maddelerle yaptığı karışıma Patlayıcı Ortam, içinde cihazların yapılması,
kurulması ve kullanılması için özel tedbirlerin alınmasını gerektirecek
miktarlarda patlayıcı gaz veya toz ortamı bulunan veya bulunması beklenen
bölgeye de Tehlikeli Bölge denir.
Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerde patlayıcı ortam oluşmasını önlemek,
yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi
mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek esastır. Aşağıdaki
şekilde gösterilen Patlama Üçgenindeki üç unsurdan birini bu ortamdan uzak
tutmak yeterli olacaktır.
C: Ateşleme
C
A
A: Patlayıcı
B
B: Oksijen,
Şekil 1. Patlama Üçgeni
Yanıcı gaz, buhar veya tozun tehlikeli miktarlarda bulunabileceği alanlarda
patlama riskini azaltmak için koruyucu tedbirler alınmalıdır. Tehlikeli bölgelerde
kullanılan cihazların uygun şekilde seçilmesini ve kurulmasını sağlamak
amacıyla söz konusu tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması gerekmektedir. Tehlikeli
Bölgelerin Sınıflandırılması dünyada yaygın olarak iki farklı görüşe göre
yapılmaktadır. Birincisi Avrupa&IEC metoduna göre, ikincisi ise Kuzey Amerikan
metoduna göre yapılmaktadır. Fakat ülkemizde yurt dışı kaynaklı projelerden
dolayı her iki görüşün de kullanıldığı tesisler mevcuttur. Günümüzde ise TSE
tarafından Aralık 2005’te yayınlanan TS 3491 EN 60079–10 standardı geçerlidir.
Karşılaştırma açısından aşağıdaki tablo örnek olarak verilmiştir.
Avrupa & IEC
Sınıflandırması
Zone 0 ( Gaz )
Zone 20 ( Toz )
ZONE veya DIVISION
Tanımı
Patlayıcı ortam oluşması
sürekli veya uzun süreli
veya sıklıkla olan bölge
Kuzey Amerikan
Sınıflandırması
Class I Division 1 ( Gaz )
Class II Division 1 ( Toz )
Zone 1 ( Gaz )
Zone 21 ( Toz )
Patlayıcı ortam oluşması
bazen ve düzensiz olan
bölge
Class I Division 1 ( Gaz )
Class II Division 1 ( Toz )
Zone 2 ( Gaz )
Zone 22 ( Toz )
Patlayıcı ortam oluşması
beklenmeyen ve
yalnızca kısa bir için olan
bölge
Class I Division 2 ( Gaz )
Class II Division 2 ( Toz )
Class III Division 1 ( Lif )
Class III Division 2 ( Lif )
Tablo 1. Tehlikeli Bölge Sınıflandırması Karşılaştırma Tablosu
Tablo 1 ‘de her ne kadar bölgeler birbirine eşleşmiş görünse de Kuzey
Amerikan metodu Zone1’e göre sertifika almış bir cihazı Division1’de
kullandırtmaz. Avrupa Tehlikeli Bölgelere ZONE ismini vermiş, fakat TSE’nin ilgili
standardındaki tariflerinde KUŞAK kelimesi kullanılmıştır. Bu tarifleri TS 3491 EN
60079–10 standardına göre açarsak;
Kuşak 0
İçinde gaz, buhar veya buğu hâlinde yanıcı maddelerin havayla karışımından
meydana gelen patlayıcı gaz ortamının devamlı veya çok uzun süreli veya
sıklıkla bulunduğu bölgedir.
Kuşak 1
İçinde gaz, buhar veya buğu hâlinde yanıcı maddelerin havayla karışımından
meydana gelen patlayıcı gaz ortamının normal çalışmada ara sıra bulunduğu
bölgedir.
Kuşak 2
İçinde gaz, buhar veya buğu hâlinde yanıcı maddelerin havayla karışımından
meydana gelen patlayıcı gaz ortamının normal çalışmada ara sıra bulunması
ihtimalinin zayıf olduğu, eğer bulunursa sadece çok kısa süreyle devam ettiği
bölgedir.
Bu kuşak tarifleri Toz ortamlarda için de benzer ifadelerle tanımlanmış olup
Kuşak 20, Kuşak 21 ve Kuşak 22 olarak adlandırılmıştır. Bölge sınıflandırması
yanıcı malzemeler, prosesler ve teçhizat özellikleri hakkında bilgiye sahip olan
kişiler tarafından emniyet, elektrik, makina ve diğer mühendislik personeline
danışılarak yapılmalıdır. Bölge sınıflandırması; başlangıç proses ve
enstrümantasyon hat şemaları ile başlangıç yerleşim planları mevcut ve teyitli
iken ve tesisin ilk çalıştırılmasından önce yapılmalıdır. Tesisin ömrü boyunca
gözden geçirmeler yapılmalıdır.
Bölge sınıflandırma, patlayıcı gaz ortamlarının meydana gelebileceği yerlerde,
cihazların bu ortamda emniyetle kullanılabilmesini temin etmek üzere,
cihazların seçilmesini ve montajını kolaylaştırmak amacıyla, gaz gruplarını ve
sıcaklık sınıflarını dikkate alarak, ortamın analiz edilmesi ve sınıflandırılması
metodudur. Bu gaz grupları ve sıcaklık sınıfları aşağıdaki tablolarda
karşılaştırmalı olarak gösterilmiştir.
Tipik Gazlar
Avrupa & IEC Gaz
Grupları
Metan
I
Asetilen
IIC
Hidrojen
IIC
Etilen
IIB
Propan
IIA
Metal Tozu
Kömür Tozu
Tahıl Tozu
Tablo 2. Gaz Grupları Karşılaştırma Tablosu
Kuzey Amerikan Gaz
Grupları
A
B
C
D
E
F
G
Sıcaklık Sınıflandırması
Avrupa & IEC
Kuzey Amerikan
T1
T1
T2
T2
T2A
T2B
T2C
T2D
T3
T3
T3A
T3B
T3C
T4
T4
T4A
T5
T5
T6
T6
Maksimum Yüzey
Sıcaklığı
450° C
300° C
280° C
260° C
230° C
215° C
200° C
180° C
165° C
160° C
135° C
120° C
100° C
85° C
Tablo 3. Sıcaklık Sınıfları Karşılaştırma Tablosu
Yanıcı malzemelerin kullanıldığı çoğu pratik durumda, patlayıcı gaz ortamının
hiçbir zaman oluşmamasını garanti etmek çok zordur. Cihazların hiçbir zaman
ateşleme kaynağı oluşturmamasını sağlamak da zor olabilir. Bundan dolayı,
patlayıcı gaz ortamlarının oluşma ihtimali yüksek olan yerlerde ateşleme
kaynağı oluşturma ihtimali düşük olan cihazların kullanılmasına güvenilmelidir.
Bunun tersine, patlayıcı gaz ortamının oluşma ihtimalinin düşürüldüğü yerlerde,
daha az sıkı standartlara göre yapılmış cihazlar kullanılabilir. Tesisin veya tesis
tasarımının basit bir incelemesi ile tesisin hangi bölümlerinin üç kuşak tarifine
(Kuşak 0, 1 ve 2) eşitlenebileceğine karar verilmesi nadiren mümkün olabilir.
Bundan dolayı, daha detaylı bir yaklaşıma ihtiyaç vardır ve bu da patlayıcı
gaz ortamının temel oluşma ihtimalinin analizini içerir.
İlk adım, bunun meydana gelme ihtimalinin Kuşak 0, Kuşak 1 ve Kuşak 2
tariflerine göre değerlendirilmesidir. Boşalmanın sıklık ve süresi (dolayısıyla
derecesi), boşalma hızı, yoğunluk, hareket hızı, havalandırma ve kuşağın tipini
ve/veya yayılma sınırlarını etkileyen diğer faktörler belirlendikten sonra,
etraftaki bölgelerde patlayıcı gaz ortamının muhtemel varlığının tespit edilmesi
için sağlam bir temel elde edilmiş olur.
Bundan dolayı bu yaklaşım yanıcı malzeme ihtiva eden, dolayısıyla boşalma
kaynağı olabilen her proses cihazı için detaylı değerlendirme yapılmasını
gerektirir. Buna göre hangi koruma tipindeki cihazın hangi bölgede
kullanılabileceğini aşağıdaki karşılaştırmalı tablo izah etmektedir.
Avrupa
Zone 1 , 2
IEC
Zone 1 , 2
Alev
Sızdırmaz
Muhafaza;
Patlayıcı
atmosferi ateşleyebilen kısımlar, içindeki
patlama basıncına dayanan ve patlamanın
"Eexd"
"Eexd"
kendisini çevreleyen atmosfere yayılmasını IEC 60079- IEC 60079-
Amerika
Class 1
Division
1&2
-
engelleyen
muhafazanın
içine
1
yerleştirilmişlerdir.
Artırılmış Emniyet; Elektrik malzemelerinin Zone 1 , 2
içinde ve dışındaki elemanlarda, aşırı sıcaklık
ve kıvılcım oluşum olasılıklarına karşı, daha
"Eex e"
yüksek derecede emniyet tedbirleri alınır
IEC 600797
Kendinden
güvenlik;
Elektrikli
cihaz Zone 0 , 1
kendinden güvenlikli devreler içerir. Bu
,2
devreler sayesinde, tehlikeli sahaya giden
enerji kısıtlanır, böylelikle patlatıcı atmosferin
"Eex i"
ateşlenmesi engellenir.
IEC 6007911
Kapsülasyon;
Ateşlemeyi
yapabilecek Zone 1 , 2
parçalar, dış atmosfere karşı yeterince
mukavim bir reçine içine kapatılır, patlayıcı
"Eex m"
atmosfer kıvılcımla ve ısıyla bu kapalı IEC 60079kısımdan ateşlenemez.
18
Basınçlandırılmış
Cihazlar;
Cihazın Zone 1 , 2
bulunduğu ortama, dışarıdaki ortamdan
girişin olmamasını sağlamak, cihazı örten
"Eex p"
kısmın içinde, dışarıya göre daha basınçlı IEC 60079koruyucu bir gaz kullanılarak, dıştan içeriye
2
olacak atmosferik sızmalar önlemek.
Yağa Daldırma; Elektrikli cihazın tümü veya Zone 1 , 2
bir kısmı, koruyucu bir sıvının (yağ gibi) içine
batırılır. Bu yolla, yağın dışında ya da kabın
"Eex o"
tamamen dışında kalan bir ortam, yağın EN 50 015
içindeki cihaz tarafından oluşturulacak
kıvılcımdan etkilenmez.
Toz Doldurma; Elektrikli cihazı içinde tutan Zone 1 , 2
muhafaza, küçük parçacıklardan oluşan
malzemeyle tamamen doldurulur, cihazın
"Eex q"
çalışması sırasında oluşacak kıvılcımlar, EN 50017
dışarıdaki atmosferi ateşleyemez.
Kıvılcım
Çıkmaz;
Potansiyel
patlayıcı
Zone 2
atmosferi ateşleyebilecek yeterliğe sahip
olmayan elektriksel cihazlar (normal ve
"Eex n"
tanımlanmış normal olmayan koşullar IEC 60079altında)
15
Tablo 4. Cihaz Sınıfları Karşılaştırma Tablosu
1
UL 1203
Zone 1 , 2
-
"Eex e"
IEC 600797
Zone 1 , 2
"Eex i"
IEC 6007911
Class 1
Division
1&2
UL 913
Zone 1 , 2
"Eex m"
IEC 6007918
Zone 1 , 2
-
Class 1
Division
"Eex p"
1&2
IEC 600792
NFPA
496
Zone 1 , 2
Class 1
Division 2
"Eex o"
IEC 60079UL 698
6
Zone 1 , 2
"Eex q"
IEC 600795
Zone 2
"Eex n"
IEC 6007915
-
-
Patlayıcı ortamlardaki yangın ve gaz algılama sistemleri tesisatı
Elektrik tesisatının dikkatli tasarımlanması ile genellikle elektrikli cihazların
birçoğunun daha az tehlikeli olan veya tehlikeli olmayan alanlara konulması
mümkündür. Bir patlama meydana gelmesi için patlayıcı ortamın ve bir
tutuşturma kaynağının birlikte bulunması gerekir. Koruyucu tedbirler, elektrik
tesisatının bir tutuşturma kaynağı haline gelebilmesinin kabul edilebilecek
seviyeye indirilmesine yardım eder.
Kablo sistemleri ve yardımcı düzenleri, pratikte mümkün olduğunca mekanik
hasara, korozyona veya kimyasal etkilere ve ısı etkilerine maruz kalmaları
önlenecek konumlarda tesis edilmelidir. Bu yapının etkilenmesi önlenemiyorsa
boru içinde tesisat yapılması gibi koruyucu önlemler alınmalı veya uygun
kablolar seçilmelidir (örnek olarak mekanik hasar riskinin en aza indirilmesi,
zırhlı, ekranlı kablolar kullanılabilir).
“i” Tipi Koruma, Kendinden Güvenlikli
Kendinden güvenlikli devrelerin tesisinde temel olarak farklı bir tesisat yapılması
düşüncesi geçerlidir. Bütün diğer tesisat tiplerine kıyasla, tehlikeli çevrenin
tutuşturulamayacağı biçimde tasarımlanmış tesisat sistemine verilen elektrik
enerjisinin sınırlanmasına dikkat edilen yerlerde, kendinden güvenlikli devrenin
kısa devre olması veya topraklanması halleri oluşsa da, diğer elektrik
kaynaklarından enerji ile beslenmeye karşı korunmuş olmalıdır. Bu prensibin
sonucu olarak kendinden güvenlikli devrelerin tesis edilmesi kurallarının hedefi,
diğer devrelerden ayrılmanın sürdürülmesidir. Kuşak 1 ve 2 bölgelerinde
kendinden güvenlikli devrelerin tesisinde, kendinden güvenlikli cihazlar ve
bağlı cihazların kendinden güvenlikli bölümleri, en az IEC 60079-11’deki “ib”
kategorisine uygun olmalıdır. Kuşak 0’daki kendinden güvenlikli tesisatta,
kendinden güvenlikli cihazlar ve bağlı cihazlar IEC 60079-11’deki “ia”
kategorisine uygun olmalıdır. Kendinden güvenlikli olan ve kendinden güvenli
olmayan devreler arasında galvanik ayırma bulunan birleşik cihazlar tercih
edilir. Devre (bütün basit bileşenleri, basit elektrikli cihazları, kendinden
güvenlikli cihazları, birleşik cihazları ve ara bağlantı kablolarının izin verilen en
büyük elektriksel parametrelerini ihtiva eden) “ia” kategorisinde olmalıdır.
Kendinden güvenlikli bir devre üç elemandan oluşmaktadır:
1. Güç kaynağı, kendinden güvenlikliliği sağlayan cihaz ve/veya bariyer.
2. Kablo
3. Patlayıcı ortam içersinde bulunan alet, ölçü hücresi gibi.
Kendinden güvenlikli devre ispatına göre Uo<Ui, Io<Ii ve Po<Pi olmalıdır.
En büyük dış kapasitans (Co) ; Devredeki kapasitansın en büyük değeri.
En büyük dış endüktans (Lo) ; Devredeki endüktansın en büyük değeri.
En büyük giriş akımı (Ii) ; Kendinden güvenlikli devreler ile ilgili bağlantı
elemanlarına uygulanabilen en büyük akım
En büyük giriş gücü (Pi) ; Bir dış kaynağa bağlandığında bir cihaz içinde
harcanabilen devredeki en büyük giriş gücü.
En büyük giriş gerilimi (Ui) ; Kendinden güvenlikli devreler ile ilgili bağlantı
elemanlarına uygulanabilen en büyük gerilim
En büyük iç kapasitans (Ci) ; Cihazın bağlantı elemanları arasında görülen
cihazın toplam eş değer iç kapasitansı.
En büyük iç endüktans (Li) ; Cihazın bağlantı elemanları arasında görülen
cihazın toplam eş değer iç endüktansı.
En büyük çıkış akımı (Io) ; Cihazın bağlantı elemanlarından alınabilen
devredeki en büyük akım
En büyük çıkış gücü (Po) ; Cihazdan alınabilen devredeki en büyük elektrik
gücüdür.
En büyük çıkış gerilimi (Uo) ; Kendinden güvenlikli bir devredeki en büyük çıkış
gerilimi
Şekil 2. Kendinden Güvenlikli Devre örneği
Saha Ekipmanı
Ui
Ii
Pi
Ci
Li
Kablo
+ Cc
+ Lc
Birleşik Cihazlar
≥ Uo
≥ Io
≥ Po
≤ Co
≤ Lo
Tablo 4. Güvenlik Değerleri Karşılaştırma Tablosu ( ATEX )
“d” Tipi Koruma, Aleve Dayanıklı Muhafazalar
IEC 60079_1 ‘e uygun cihazların devresi daha sade ve basittir. Burada
patlayıcı atmosferi ateşleyebilecek kısımlar, içindeki patlama basıncına
dayanan ve patlamanın kendisini çevreleyen atmosfere yayılmasını
engelleyen muhafazanın içine yerleştirilmiş olduğundan cihazın kablo girişinde
kablo tipine uygun kablo rakorları kullanıldığında yeter şart sağlanmaktadır.
Kablonun dış etkenlerden korunması için ilave tedbirler alınabilir. Bunlar, zırhlı
kablo kullanmak ya da borulu tesisat olarak sıralanabilir. Borular tehlikeli bir
alana girdiği ve çıktığı ve mahfazanın uygun bir koruma derecesi sağladığı
(örneğin, IP54) mahfazalara komşu olduğu yerlerde durdurma kutuları ile
birlikte sağlanmalıdır. Boru, bütün dişli bağlantılarında tamamen sızdırmaz
olarak çekilmelidir.
Şekil 3. “d” Tipi Koruma ile Devre örneği
Patlayıcı ortamlardaki yangın ve gaz algılama cihazlarının
seçimindeki ölçütler
Tehlikeli alanlarda uygun elektriksel malzeme seçimi için aşağıdaki bilgiler
gerekir:
− Tehlikeli alanın sınıfı,
− İlgili gaz veya buharın sıcaklık sınıfı veya tutuşma sıcaklığı,
− Uygulanabilir olduğu yerde, elektriksel malzemenin grup veya alt grubuyla
ilgili gaz ve ya buhar sınıfı,
− Dış etkiler ve ortam sıcaklığı.
Bu bilgiler elde edildikten sonra tehlikeli bölgede kullanılacak cihazın
sağlaması gereken asgari koşullar ortaya çıkmış olacaktır. Cihazlara ait bu
bilgiler ise, cihazların etiketleri üzerindeki numaralandırma ve işaretler
yardımıyla gösterilmekte aynı zamanda cihazların katalog sayfalarında
belirtilmektedir.
Tablo 5. Cihaz Etiket Bilgileri
Şekil 4. Cihaz Etiket Örneği
Ülkemizde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından 27.10.2002 tarih ve 24919
sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan
Teçhizat ile İlgili Yönetmelik (94/9AT) Avrupa Birliği direktiflerini referans
almaktadır. Buna kısaca ATEX direktifi denmektedir. Bu direktiflerle gelişen
sertifikasyon da ATEX Sertifikası olarak adlandırılmakta. Bu yönetmelik gereği
ülkemizde Patlayıcı Ortamlarda kullanılacak ekipmanlarda ATEX sertifikası
olma zorunluluğu gelmiştir. Bu yüzden patlayıcı ortamlarda kullanılan
ekipmanların etiketinde ATEX ibaresi ve bu sertifikanın alındığı kuruluş ile
sertifika numarası da olmak zorundandır. Yukarıdaki etiket örneğinde
gösterilmiştir.
Patlayıcı ortamlarla ilişkisi olmayan fakat standartların istediği su, toz, nem,
dokunma gibi etkenlere karşı alınan önlemler için, “International Protection”
kelimesinden kısaltılmış, simgesi IP olan, IP Koruma Sınıfları da tehlikeli
ortamlarda kullanılan cihazlar için geçerlidir. IP işaretinden sonra gelen
rakamların anlamı aşağıdaki tabloda kısaca özetlenmiştir.
IP
0
1
2
3
4
5
Katı Cisimlere Karşı Koruma
Koruma Yok
50 mm’den daha büyük katı
maddelerin girmesi
engellenmiştir
12,5 mm’den daha büyük katı
maddelerin girmesi
engellenmiştir
2,5 mm’den daha büyük katı
maddelerin girmesi
engellenmiştir
1 mm’den daha büyük katı
maddelerin girmesi
engellenmiştir
Toz girmesi engellenmiştir.
(Tehlikeli toz birikimi olmaz)
6
0
1
Dikey olarak düşen su
damlacıklarına karşı korunmuş
2
Düşey ile 15 ° açıya kadar olan
su damlalarına karşı korunmuş
3
Düşey ile 60 ° açıya kadar olan
yağmur damlalarına korunmuş
4
Herhangi bir doğrultudan
sıçrayan suya karşı korunmuş
Herhangi bir doğrultudan
püskürtülen suya karşı korunmuş
Deniz fırtınasındaki su kuvvetine
eşit su püskürtülmesine karşı
korunmuş
15cm ile 1m arasındaki
derinlikte suya daldırılmada
girecek suya karşı korunmuş
Belirlenen koşullarda uzun süre
su altında su girmesine karşı
korunmuş
5
6
Toz Kesinlikle girmez
7
8
Tablo 6. IP Koruma Sınıfları
Sıvılara Karşı Koruma
Koruma Yok
Yangının duman, ısı ve alev gibi üç önemli etkisi ortaya çıkmaktadır. Patlayıcı
ortamlarda yangın olayı öncesi, yanma koşulları oluşmadan biriken gazların
algılanması ve bu aşamada ortamda gerekli önlemlerin alınması idealidir. Bu
anlamda gaz algılama ve uyarma sistemlerinin patlayıcı ortamlarda kullanılması
elzemdir. Patlayıcı ortamlarda oluşan yangınlarda yangının duman ve ısı
etkisinden önce alev etkisi algılanabilir. Özellikle aşağıda belirtilen
uygulamalarda alev dedektörleri ile yangın algılamanın ve gaz dedektörleri ile
biriken gazların algılama sistemleri uygulaması yapılması gereklidir;
- Akaryakıt tesisleri (rafineriler, benzin istasyonları, dolum tesisleri)
- Boru hatları pompa istasyonları
- Uçak ve helikopter hangarları
- Otomotiv boya kabinleri
- Madenler
- Arıtma tesisleri
- Gaz ulaşım ve dağıtım istasyonları
- Mühimmat üretim ve depolama alanları v.b. yüksek yanıcı malzeme ve
gazlar bulunan mekanlar
Bu ortamlarda yangını en erken şekilde algılamak için kullanılan alev detektörleri,
ortamdaki alevi algılar ve hızlı bir biçimde cevap verir. Alev dedektörlerinde
alevin mor ötesi (UV), kızıl ötesi (IR) ve mor ötesi/kızıl ötesi birlikte (UV/IR) gibi
etkilerini algılayan sensör yapıları olmakla birlikte, ortamdaki değişik dalga
boylarındaki ışık etkilerinin yanlışlıkla algılanması durumu ile karşılaşılabilmektedir.
Bu durumun yaşanmadığı IR3 alev dedektörlerinde, 3 adet IR sensör üç değişik
kızılötesi dalga boyunda karşılaştırma yaptığı için asılsız alarmlar engellenmiş olur.
Ani alev parlamalarında yaklaşık 2 ile 30 saniye içerisinde sinyal verirler. 4-20 mA
çıkışları olduğu gibi ve mahaldeki alev büyüklüğüne göre farklı iki sevide de
alarm ve hata bilgisi verebilirler.
Uygulama Örnekleri
Su kuyuları patlayıcı ve zehirleyici gaz algılaması ve merkezi isleme sistemine ilişkin
örnek çalışma
Kampüs fabrikalar doğalgaz kullanım noktaları algılama ve merkezi izleme
sistemi örnek uygulaması
Yangın algılama ve alarm sistemlerinde kullanılan kabloların
seçimi, kablo tesisatları ve hat koruması
Bu bölümde yangın algılama ve alarm sistemlerinde kullanılan kabloların seçimi,
kablo tesisatları ve hat koruması hakkında bilgileri sizlere aktaracağız.
Yangın algılama ve alarm sistemlerinde kullanılan kablolar ile ilgili standartları ve
Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik ilgili maddeleri konuya
büyük oranda açıklık getirmektedir.
Kablolar ile ilgili standart ve yönetmelik maddeleri
6.11 Kablolar ve ara bağlantılar
6.11.1 Kablo tipleri
Kablolar teçhizat imalatçısının veya tedarikçisinin belirttiği şartlara uygun
olmalıdır. Akım taşıma kapasitesine ve veri sinyallerinin zayıflamasına özel dikkat
sarf edilmelidir. Kablo tipleri ve bunların montajı ile ilgili millî dokümanlardaki
tavsiyelere uyulmalıdır.
6.11.2 Yangına karşı koruma
Mümkün olan yerlerde kablolar yangın riski düşük olan alanlardan geçirilmelidir.
Kabloların başka yerlerden geçirilmesi gerekiyorsa ve bu kablolarda meydana
gelebilecek arızalar aşağıdakileri engelleyebiliyorsa ya yangına karşı dayanıklı
kablolar kullanılmalı veya kablolar yangına karşı korunmalıdır:
a) Bir algılama sinyalinin kontrol ve gösterge teçhizatı tarafından alınması,
b) Alarm cihazlarının çalışması,
c) Yangın algılama sisteminden gelen sinyallerin yangından korunma teçhizatının
kontrolü tarafından alınması,
d) Yangın algılama sisteminden gelen sinyallerin yangın alarmı yönlendirme
teçhizatı tarafından alınması.
Madde A.6.11.2’de kabloların yangına karşı korunması ile ilgili tavsiyeler
verilmiştir.
6.11.3 Mekanik hasara karşı koruma
Kablolar yeterli şekilde korunmalıdır. Kablolar uygun korumaya sahip yerlere
(kablo tepsileri, demetleme, kablo kanalları gibi) monte edilmelidir. Alternatif
olarak kablo bulunduğu yere uygun dayanıklılığa sahip olmalı veya ilave
mekanik takviye yapılmalıdır.
Not - Çevrim durumunda bağlı devrelerin kullanılması hâlinde tek bir olayın her iki
tarafa da hasar vermesinin (örneğin bir taşıtın çarpma ile her iki kabloya hasar
vermesi gibi) etkileri dikkate alınmalıdır. Bu gibi hasarlara karşı zayıflık varsa ya
mekanik takviye yapılmalı veya aynı anda hasar görmeyecek şekilde çevrimin
kenarları birbirinden uzaklaştırılmalıdır.
6.12 Elektromanyetik girişime karşı koruma
Hasarı ve yanlış alarmları önlemek için teçhizat (kablolar dâhil) yüksek seviyede
(cihazın deneyden geçirildiği seviyelerden yüksek) elektromanyetik girişim
olabilecek yerlere yerleştirilmemelidir. Bunun sağlanamaması hâlinde, yeterli
elektromanyetik koruma sağlanmalıdır.
A.6.1.2 Arıza etkileri
A.6.1.2.1 Arıza etkilerinin sınırlandırılması
Sistem, herhangi bir münferit devrede olabilecek tek bir kablo arızası aşağıdaki
fonksiyonlardan birden fazlasının doğru çalışmasına engel olmayacak şekilde
tasarımlanmalıdır.
a) Otomatik yangın algılama,
b) Alarm butonlarının çalışması,
c) Sesli yangın alarmının verilmesi,
d) Giriş-çıkış cihazları ile sinyal alış-verişi,
e) Yardımcı cihazların çalıştırılması (Madde 6.10).
Birden fazla fonksiyonu bir kabin içinde entegre eden sistemlerde (birleşik
algılayıcı ve sesli alarm cihazları gibi) tek bir kablo arızasının etkilerinin bu
maddede açıklandığı şekilde sınırlandırılmasını sağlamak üzere izolasyon cihazları
kullanılmalıdır. Devre tasarımı, tek bir kısa devre veya açık devre kablo arızası
durumunda aşağıdakilerin olması sağlanacak şekilde olmalıdır:
f) 32 adetten fazla cihazın çalışamaz duruma gelmemesi,
g) Arızadan dolayı çalışamaz duruma gelen bütün cihazların aynı bölgede
olması,
h) Arızadan dolayı çalışamaz duruma gelen bütün cihazların aynı fonksiyonu
yapması.
Sistem, herhangi bir münferit devrede olabilecek tek bir kablo arızası
aşağıdakileri önlemeyecek şekilde olmalıdır.
i) Tek bir algılama bölgesi için izin verilenden daha büyük bir alanda yangın
sinyalinin başlatılması,
j) Tek bir algılama bölgesi için izin verilenden daha büyük bir alanda sesli yangın
alarmının verilmesi,
k) Bina içindeki bütün yangın alarmlarının çalıştırılması (en az bir sesli alarm çalışır
durumda kalmalıdır).
Sistem, herhangi bir münferit devredeki iki arıza 10000 m2’den büyük bir döşeme
alanı üzerinde veya 5’ten fazla yangın bölmesinde bulunan, hangisi daha küçük
ise, dedektörlerin, alarm butonlarının veya alarm cihazlarının çalışmasını
engellemeyecek şekilde olmalıdır. Yangın algılama sisteminin yardımcı cihazları
çalışmaya başlatmak için kullanıldığı yerlerde, kablo arızaları ile ilgili ilave
kısıtlamalar olabilir. Bu kısıtlamaların yangın algılama sisteminin tasarımı üzerinde
önemli etkileri olabilir. Bu kısıtlamalar (örneğin tek bir kablo arızasının birden fazla
yangından korunma bölgesinde çalışmayı engellememesi) yardımcı teçhizatın
montaj şartları içinde belirtilmelidir. Bu gibi şartlar Madde 5.2’de belirtilen
görüşmelerde ele alınmalı ve yangın algılama ve alarm sisteminin tasarımında
takip edilmelidir.
Not 1 - Tek bir devrede iki arızanın tek bir işlemle iki veya daha fazla arızanın
meydana gelmesi durumunu kapsadığı kabul edilmelidir.
Not 2 - Bazı yüksek riskli binalarda yukarıda belirtilen alanların fazla büyük olduğu
düşünülebilir.
Madde 5.2’deki danışmalarda ilave kısıtlamalara karar verilebilir. Bunların da
Madde 5.6’da açıklanan dokümantasyona dâhil edilmesi gerekir.
A.7.3.3 Kablo güzergahı
Bir yangın alarm sisteminin bileşenlerini birbirine bağlayan kablolar sistemin
önemli bir parçasını oluşturur ve bunlara müdahale olmaması şarttır. Bu
müdahale iki ana kaynaktan gelebilir:
a) Çoğunlukla diğer sistemlerin kabloları üzerinde çalışırken kablonun kötü
kullanılması, ayırılması veya başka şekilde elle müdahale edilmesi,
b) Çoğunlukla yüksek geçici rejim güçleri veya sinyalleri taşıyan diğer kabloların
yakınlığından dolayı elektrik girişimi. Bu gibi müdahaleleri azaltmak için yangın
alarm kabloları diğer sistemlerin kablolarından ayrılmalıdır.
Ayırma, aşağıdaki metotların biri veya birkaçı ile yapılabilir:
c) Yangın alarm kablolarının bu iş için özel olarak ayrılmış kondüvilerin, kanalların,
demetlerin veya hendeklerin içine tesis edilmesi:
1) EN 13501-1’in A1, A2 veya B şartlarını karşılayan mekanik olarak sağlam, sert
ve sürekli bölme duvarları ile diğer kablolardan ayırma,
2) Diğer sistemlerin kablolarından yeterli uzaklığa (genellikle en az 0,3 m)
yerleştirme,
3) Elektrik ekranlı kablolar kullanma.
Yangın alarm kabloları aşağıdakilerden birine uygun olmalıdır:
d) Fonksiyonlarını ve ayrı tutulma sebeplerini belirtecek şekilde 2 m’yi aşmayan
aralıklarla işaretlenmeli veya etiketlenmeli,
e) Kablo kılıfı veya dış örtüsü ayırıcı bir renkle (kırmızı gibi) renklendirilmeli,
f) Yangın alarm devreleri için ayrılmış olan ve bunu gösteren işaretlere sahip
kablo kanallarına, demetlere veya kanallara yerleştirilmelidir. Yangın alarm
kablolarının ayrılmış kablo kanallarına, demetlere veya kanallara yerleştirilmesi
hâlinde bunların kapakları kapatıldığında kablolar tamamen örtülmüş olmalı ve
bütün kapaklar sabitlenmelidir. Yangın alarm devrelerinin ara bağlantılarında
çok damarlı kabloların, esnek kabloların veya esnek kordonların kullanılması
hâlinde damarlardan hiç biri yangın alarmı dışındaki devrelere bağlanmamalıdır.
Çok düşük gerilimden yüksek güç taşıyan kablolar diğer yangın alarm
kablolarından ayrılmalıdır. Özellikle, şebeke besleme kablosu çok düşük gerilim
güç veya sinyali taşıyan kablolarla aynı kablo girişinden geçirilmemelidir. Yangın
alarm güç kaynağı kablolarının izolasyon koruyucu cihazının (Madde 6.8.2)
besleme tarafında ayrılmasına gerek yoktur. Ülkemizde halojenden arındırılmış ve
yangına dayanıklı kabloların yoğun olarak kullanımı sürecine baktığımızda; 2002
yılında “Binaların yangından korunması hakkında yönetmelik” maddelerinde
halojenden arındırılmış kabloların ve bazı durumlarda da yangına karşı dayanıklı
kabloların kullanımının hükme bağlanması ile gündeme gelmiştir. 2007 yılı Haziran
ayında “Bayındırlık ve İskan Bakanlığı yapı işleri inşaat, makine ve elektrik tesisatı
genel teknik şartnamesi”’de kabloların hangi mahallerde yangına dayanıklı ve
halojenden arındırılmış olacağına değinilmiştir;
“Bölüm 2.16. İnsanların yoğun bulunduğu, paniğin yaşanabileceği tüm yapılar ve
yüksek katlı binalar, hastaneler, tiyatrolar, okullar, sinemalar gibi toplu eğitici ve
eğlendirici mekânlar, alışveriş merkezleri, bilgi işlem merkezleri, tüneller, maden
ocakları, fabrikalar ve bunun gibi yapı ve yerlerde, alev almaz, yangına dayanıklı
ve gerekli dielektrik özelliğini sağlayan halojensiz kablo kanalları, boruları ve
bağlantı elemanları kullanılacaktır.”
Adı geçen şartnamenin zayıf akım bölümünde ise;
“Bu sistemlerin (bölüm 2.16 ikinci paragrafta) belirtilen mahallerde kullanılması
durumunda kabloların halojensiz özellikli olması gereklidir. Zayıf akım acil durum
devrelerinde devre bütünlüğü Binaların Yangın’dan Korunması Hakkında
Yönetmeliğin 83. maddesine uygun olacaktır. “ denilmektedir.
Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’te kablolar ile ilgili;
“MADDE 83- (1) Bir yangın sırasında çalışır durumda kalması gereken;
a) Yangın kontrol panellerinden, sesli ve ışıklı uyarı cihazlarına, sesli tahliye sistemi
amplifikatör ve hoparlörlerine ve acil durum kontrol cihazlarına giden sinyal ve
besleme kablolarının,
b) İtfaiye ve yangın mücadele ekiplerine haber vermek için kullanılan kabloların
bina içerisinde kalan kısımlarının,
c) Ana yangın kontrol paneli ile tali yangın kontrol panelleri ve tekrarlayıcı
panellerin birbirleri arasındaki haberleşme ve besleme kablolarının,
ç) Bütün yangın kontrol panellerine ve tekrarlayıcı panellere enerji sağlayan
besleme kablolarının, yangına karşı en az 60 dakika dayanabilecek özellikte
olması şarttır.
(2) Yangına karşı dayanıklı olması gereken kabloların, ilgili standartlara uygun
olarak deneye tabi tutulmuş ve sertifikalı olması gerekir.
(3) Bir yangının algılanmasından sonra uzun süre çalışır durumda kalması gerekli
olmayan yangın uyarı butonlarında, algılayıcılarda ve yangın kontrol panelleri
arasındaki kablolarda ve enerjisi kesildiğinde tehlikeli bir durum oluşmayan
elektromanyetik kapı tutuculara ve benzeri cihazlara giden kablolarda yangına
dayanıklılık özelliği aranmayabilir.
(4) Yangın alarm sistemi kablolarının, sistemin sağlıklı ve güvenilir çalışmasını
sağlayacak şekilde yangın algılama, kontrol ve uyarı ekipmanı üreticilerinin
spesifikasyonlarına uygun tipte olması ve elektriksel gürültü ve benzeri etkilerden
korunacak şekilde, diğer sistemlerden ve enerji taşıyan kablolardan ayrılarak tesis
edilmesi gerekir.
(5) Sağlık hizmeti amaçlı binalarda, 100’den fazla kişinin bulunduğu konaklama
amaçlı binalarda ve kullanıcı sayısı 1000’i geçen toplanma amaçlı binalarda her
türlü besleme ve dağıtım kabloları ve kablo muhafazalarında kullanılan
malzemelerin halojenden arındırılmış ve yangına maruz kaldığında herhangi bir
zehirli gaz üretmeyen özellikte olması gerekir.”
denilmektedir.
Mevzuat içerisinde yer alan “halojenden arındırılmış”, “alev iletmeyen”, “yangına
dayanıklı” gibi bazı kavramları da açıklayacak olursak;
Kablolarda daha çok PVC esaslı izolasyon malzemeleri kullanılmaktadır (PVC:
Polivinklorid). PVC içerikli yapı malzemelerin yanması neticesinde ortaya çıkan
karbon monoksit (CO) ve hidroklorik gaz ortaya çıkar. Hidroklorik gaz su ile
birleştiğinde oluşan hidroklorik asit ortama ve insan yaşamına zarar vermektedir.
Bu sebeple can güvenliği açısından elektrik tesisatlarında kullanılan kablolar
aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır.
 Alev geciktirici özellikte olmalı, yangın kaynağının ortadan kalkması
durumunda kablo kendi kendine sönmelidir (alev iletmeme özelliği).
 Yanan kablo insan sağlığına zararlı gazlar üretmemelidir (Halojenden
arındırılma özelliği).
 Olası bir yangında belirli bir süre çalışması gereken sistemleri besleyen,
kontrol ve haberleşmesini sağalayan kablolar yangına karşı en az 60
dakika süre ile dayanıklı olmalıdır (Yangına dayanıklılık özelliği).
 Oluşan kablo yangınında duman yoğunluğu düşük seviyede olmalıdır.
Yangın mahalinin boşaltılması ve söndürme çalışmaları açısından önemlidir
(Düşük duman yoğunluğu).
Genel olarak yangına dayanıklı olarak adlandırdığımız kablolar ile ilgili bazı
kısaltmaları açacak olursak; Kablolara uygulanan bazı dayanıklılık testleri ile bir
takım adlandırmalar yapılmaktadır. Yalıtılmış tek iletken ya da demetlenmiş teller
veya kablolarda düşey alev yayılımı deneyi, Yanan kabloların duman
yoğunluğunun ölçülmesi deneyi, Halojen asit gazı tespiti deneyi, Yalıtım
dayanıklılığı testi, Mekanik şoklu akım sürekliliği deneyi gibi, test ve deneyler ile;
FR (Fire Resistant): Yangına dayanıklı
HF (Halogen Free): Halojenden arındırılmış
LSFH (Halogen Free, Flame Retardant): Halojenden arındırılmış, alev geciktirici
LSZH (Low Smoke, Zero Halogen): Düşük duman, sıfır halojen
LSHF (Low Smoke, Halogen Free):Düşük duman , halojenden arındırılmış
LSOH-FR (Low Smoke, Zero Halogen- Flame Retardant): Düşük duman, sıfır
halojen, Alev geciktirici.
LSFRZH (Low Smoke, Fire Retardant, Zero Halogen): Düşük duman, yangın
geciktirici, sıfır halogen.
FRNC (Flame Retardant, Non Corrosive): Alev geciktirici, korosif etki yaratmayan
HFFR (Halogen Free, Flame Retardant): Halojenden arındırılmış, alev geciktirici
FRZH (Fire Redardant, Zero Halogen): Yangın geciktirici, sıfır halogen
LSFRZH (Low Smoke, Fire Redardant, Zero Halogen): Düşük duman, yangın
geciktirici, sıfır halogen, sınıflandırmaları yapılmaktadır.
Yangın alarm sistemlerinde kullanılan kabloların seçimi için özet tablo
ÖNERİLEN KABLO ÖZELLİKLERİ
KABLO HATTI AÇIKLAMASI
HALOJENDEN
ARINDIRILMIŞ
Algılama ve izleme amaçlı çevrim (loop) kablosu
(İçerisinde dedektörler, yangın ihbar butonları, kontak
izleme modülleri ve bölge denetim modülleri bulunan
kablo çevrimi)
Algılama, izleme, uyarma, anahtarlama ve kontrol amaçlı
çevrim (loop) kablosu
(İçerisinde dedektörler, yangın ihbar butonları, sirenler,
kontak izleme modülleri, bölge denetim modülleri, röle
modülleri, siren kontrol modülleri, damper kontrol
modülleri bulunan kablo çevrimi)
Doğrudan yangın alarm santrali ya da siren kontrol
modülü ile irtibatlı siren/flaşör kablosu
Harici 24 VDC besleme gereksinimi olan cihazlar (bölge
YANGINA
DAYANIKLI
X
ALEV
GECİKTİRİCİ
ÖRNEK KABLO ETİKETİ
X (*)
1x2x0.8mm+0.8mm
1x2x1,5mm+0.8mm
J-H(St)H
X
X
X (*)
1x2x0.8mm+0.8mm
1x2x1,5mm+0.8mm
J-H(St)H FE180 PH90
X
X
X (*)
2x1,5 mm2 LIH(St)H FE180
PH90
X
X
X (*)
2x1,5 mm2 LIH(St)H FE180
PH90
Birden fazla yangın alarm santrali olan binalarda
santraller arası, santral ile tekrarlayıcı santraller arası ve
Gate Way Kontrol Üniteleri arası haberleşme kablosu
X
X
X (*)
CAT-6 UTP LSZH FE180
Duman damperleri ile damper kontrol paneli arası
besleme ve kontak izleme amaçlı kablo
X
X
X (*)
4x1,5 mm2
6x1,5 mm2
LIH(St)H FE180 PH90
X (*)
2x1,5 mm2 LIH(St)H
X (*)
CAT-6 UTP LSZH FE180
denetim modülü, ışın tipi duman dedektörü, siren kontrol
modülü, gaz dedektörü v.b.) ile yedek güç kaynakları arası
besleme kablosu
Manyetik kapı tutucu ile röle modülü arası besleme
kablosu
Acil durum telefonu / İtfaiyeci telefonu ile santral arası
haberleşme kablosu
X
X
X
* Kablo hattının düşey kablo bacası içerisinden tesis edilen kısmı
Yangın alarm sistemleri kablo çevrimlerinin kısa devre tehlikesine karşı
korunması hakkında yönetmelik ve standart hükümleri
Yangın alarm sistemleri kablo çevrimlerinin kısa devre tehlikesine karşı arıza
etkilerinin sınırlandırılması için gerekli donanımların kullanılmasının hangi
durumlarda gerekli olduğuna dair sektörde ve karar vericiler de kaynağa dayalı
olmayan birçok düşünce ve görüş yer almaktadır.
Konu ile ilgili olarak “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik”’in
“MADDE 74- (1) Yangın uyarı sistemi; yangın algılama, alarm verme, kontrol ve
haberleşme fonksiyonlarını ihtiva eden komple bir sistemdir. Yangın algılama
sisteminin ve parçalarının TS EN 54’e uygun olarak üretilmesi, tasarlanması, tesis
edilmesi ve işletilmesi şarttır.
(2) Yangın uyarı sistemini oluşturan bütün kabloların ve uzak kontrol ve denetim
merkezlerine iletişim maksadıyla kullanılan bütün hatların; kopukluk, kısa devre ve
toprak kaçağı gibi arızalara karşı sürekli olarak denetim altında tutulması gerekir.
(3) Yangın uyarı sisteminin herhangi bir sebeple devre dışı kalması hâlinde, tekrar
çalışır duruma getirilinceye kadar korumasız kalan bölgelerde ilave güvenlik
personeli ile denetim yapılır ve gerekli tedbir alınır.” ifadesi yer almaktadır.
Yönetmeliğin atıfta bulunduğu TS CEN/TS 54-14 “Yangın Algılama ve Yangın
Alarm Sistemleri -Bölüm14: Planlama, Tasarım, Montaj, İşletmeye Alma, Kullanım
ve Bakım Standardı” standardının A.6.1.2.1 Maddesinde; “Arıza etkilerinin
sınırlandırılması. Sistem, herhangi bir münferit devrede olabilecek tek
bir kablo arızası aşağıdaki fonksiyonlardan birden fazlasının doğru çalışmasına
engel olmayacak şekilde tasarımlanmalıdır.
a) Otomatik yangın algılama,
b) Alarm butonlarının çalışması,
c) Sesli yangın alarmının verilmesi,
d) Giriş-çıkış cihazları ile sinyal alış-verişi,
e) Yardımcı cihazların çalıştırılması
Birden fazla fonksiyonu bir kabin içinde entegre eden sistemlerde (birleşik
algılayıcı ve sesli alarm cihazları gibi) tek bir kablo arızasının etkilerinin bu
maddede açıklandığı şekilde sınırlandırılmasını sağlamak üzere kabin içinde
izolasyon cihazları kullanılmalıdır. Devre tasarımı, tek bir kısa devre veya açık
devre kablo arızası durumunda aşağıdakilerin olması sağlanacak şekilde
olmalıdır:
f) 32 adetten fazla cihazın çalışamaz duruma gelmemesi,
g) Arızadan dolayı çalışamaz duruma gelen bütün cihazların aynı bölgede
olması,
h) Arızadan dolayı çalışamaz duruma gelen bütün cihazların aynı fonksiyonu
yapması. Sistem, herhangi bir münferit devrede olabilecek tek bir kablo arızası
aşağıdakileri önlemeyecek şekilde olmalıdır.
i) Tek bir algılama bölgesi için izin verilenden daha büyük bir alanda yangın
sinyalinin başlatılması,
j) Tek bir algılama bölgesi için izin verilenden daha büyük bir alanda sesli yangın
alarmının verilmesi,
k) Bina içindeki bütün yangın alarmlarının çalıştırılması (en az bir sesli alarm çalışır
durumda kalmalıdır). Sistem, herhangi bir münferit devredeki iki arıza 10000
m2’den büyük bir döşeme alanı üzerinde veya 5’ten fazla yangın bölmesinde
bulunan, hangisi daha küçük ise, dedektörlerin, alarm butonlarının veya alarm
cihazlarının çalışmasını
almaktadır.
engellemeyecek
şekilde
olmalıdır.”
ifadeleri
yer
Bu bilgilerden hareketle yangın alarm sistemlerinin kablo çevrimlerinin kısa devre
tehlikesine karşı arıza etkilerinin korunması en fazla 32 adreste bir, her bölge
geçişinde ve her kat geçişinde yapılması yeterli olup, her uç birimde yapılması
zorunluluk değildir.