Küçük Menderes Havzası Eylem Plan Raporu

Transkript

TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.)
Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası
Sayfa/Toplam Sayfa: 1 / 519
GüncelleĢtirme Sayısı: 01
ĠÇĠNDEKĠLER
KISALTMALAR ..................................................................................................................... 7
ġEKĠL LĠSTESĠ ...................................................................................................................... 9
TABLO LĠSTESĠ ...................................................................................................................15
YÖNETĠCĠ ÖZETĠ .................................................................................................................19
EXECUTIVE SUMMARY ......................................................................................................51
1. GĠRĠġ...............................................................................................................................79
1.1. Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim ....................................................80
1.2. Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları .............................................................................86
1.2.1. Veri Temini .........................................................................................................88
1.2.2. Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları ............................................................89
1.2.3. Arazi ÇalıĢmaları ................................................................................................94
1.2.4. Planlama ÇalıĢmaları .........................................................................................95
1.3. Küçük Menderes Havzası‘nda Önceden Yapılan ÇalıĢmalar ..................................97
2. PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI ......................................................................................99
3. HAVZA GENEL DURUMU .............................................................................................103
3.1. YerleĢim Yerleri ....................................................................................................103
3.2. Coğrafi Durum ......................................................................................................109
3.3. Meteorolojik Bilgiler...............................................................................................117
3.4. Arazi Kullanımı .....................................................................................................128
3.5. Tarım ve Hayvancılık ............................................................................................136
3.5.1. Tarım ...............................................................................................................136
3.5.2. Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı ............................................................................139
3.5.3. Hayvancılık ......................................................................................................141
3.6. Sanayi Durumu .....................................................................................................143
3.6.1. Organize Sanayi Bölgeleri ................................................................................147
3.6.2. Tekil Sanayi Tesisleri .......................................................................................154
3.7. Madencilik ............................................................................................................158
3.8. Korunan Alanlar ....................................................................................................160
3.9. Su Kaynakları .......................................................................................................165
3.9.1. Barajlar ............................................................................................................172
3.9.2. Akarsular ..........................................................................................................182
Baskı Ta
3.9.3. Yeraltı Suları ....................................................................................................183
3.10. Deniz DeĢarjları ....................................................................................................193
4. SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLAMA DURUMU ...........................................195
4.1. Türkiye Geneli ......................................................................................................195
4.1.1. Türkiye‘nin Su Potansiyeli ................................................................................195
4.1.2. Sektörel Su Kullanımları ...................................................................................198
4.1.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ...........................................200
4.1.4. Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi ......................................201
4.2. Küçük Menderes Havzası .....................................................................................211
4.2.1. Havza Su Potansiyeli .......................................................................................211
4.2.2. Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu .....................................................212
4.2.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ...........................................213
4.2.4. Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar ..........................................................................213
4.2.5. Havzada 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri .......................214
5. ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ .................................................................................223
5.1. Kentsel Atıksu Altyapısı ........................................................................................226
5.1.1. Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu .................................226
5.1.2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu ..............................................................231
5.2. Endüstriyel Atıksu Altyapısı ..................................................................................256
5.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu .........................................257
5.2.2. Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu ......................................................261
5.2.3. Oteller ve Tatil Sitelerinde Yer Alan Münferit Atıksu Arıtma Tesisleri ................269
5.3. Katı Atık Yönetimi Altyapısı ...................................................................................270
5.3.1. Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu .......................................................................270
5.3.2. Tıbbi Atık Bertaraf Durumu ...............................................................................278
5.3.3. Tehlikeli Atıklar .................................................................................................278
5.3.4. Moloz ...............................................................................................................279
5.3.5. Atık Pil ..............................................................................................................279
5.3.6. Ambalaj Atıkları ................................................................................................280
5.3.7. Arıtma Çamurları ..............................................................................................280
6. SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI ..............283
6.1. Su Kalitesi Sınıflamaları ........................................................................................283
6.1.1. Yöntem ............................................................................................................283
6.1.2. Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları ................................................................288
Baskı Ta
6.2. Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması ............................................................................297
6.2.1. Nüfus Tahminleri ..............................................................................................298
6.2.2. Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri ...................................................303
6.2.2.1. Kentsel Kirlilik Yükleri .........................................................................303
6.2.2.2. Endüstriyel Kirlilik Yükleri....................................................................311
6.2.2.3. Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri ..........................322
6.2.2.4. Noktasal Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi ......................................335
6.2.3. Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri ........................................................341
6.2.3.1. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri ......................342
6.2.3.2. Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri ......344
6.2.3.3. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri ..........347
6.2.3.4. Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik
Yükleri 350
6.2.3.5. Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri .............352
6.2.3.6. Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri............355
6.2.3.7. Yayılı Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi ...........................................357
6.2.4. Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi ...............................................................364
7. HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ ..................369
7.1. Baskı ve Etkiler .....................................................................................................369
7.2. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri .......................................................................381
7.3. Kısa Orta ve Uzun Vadede Yapılması Önerilenler ................................................401
7.3.1. Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi) ................................401
7.3.2. Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi) ................................404
7.3.3. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi) ...............................405
7.4. Genel Çözüm Önerileri .........................................................................................406
7.4.1. Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması ve Arıtılan Suların Yeniden Kullanımı
406
7.4.2. Katı Atıkların Düzensiz Depolama Alanları Rehabilitasyonundan Sonra Yapılması
Önerilen ÇalıĢmalar ...................................................................................................411
7.4.3. Zeytinyağı Üretim Tesislerinden Kaynaklanan Kirliliğin Kontrolü ......................416
7.4.4. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü ......................................................422
7.4.4.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi ....................................................................423
7.4.4.2. AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması ............................................427
7.4.4.3. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi .................428
7.4.5. Yeraltı Suyu Yönetimine ĠliĢkin Öneriler ...........................................................430
Baskı Ta
7.4.6. Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan Sorunlar ve Bu
Sorunların Giderimine Yönelik Öneriler ......................................................................433
7.4.7. Arıtma Çamurları Yönetimi ...............................................................................436
8. HAVZA KORUMA EYLEM PLANI ..................................................................................443
8.1. Havza Yönetimi ....................................................................................................443
8.1.1. Türkiye‘de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu Sorunlar .............443
8.1.2. AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi ........................................................448
8.1.2.1. Fransa‘da Havza Yönetimi ..................................................................448
8.1.2.2. Ġngiltere‘de Havza Yönetimi ................................................................455
8.1.2.3. Ġspanya‘da Havza Yönetimi ................................................................459
8.1.3. Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi ............................................464
8.2. Su Temini, Atıksu Toplama ve Arıtma ile Katı Atık Yönetimi ve Tarifeler ...............473
8.3. Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Planlamaları ............................................................479
8.4. Küçük Menderes Havzası Koruma Eylem Planı ....................................................489
8.4.1. Havza Koruma Eylem Planı Stratejisinin OluĢturulması....................................489
8.4.2. Kurum ve KuruluĢlar Arası Koordinasyonun Sağlanması .................................489
8.4.3. Atıksu Yönetimi ................................................................................................489
8.4.3.1. Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi ..........................................................489
8.4.3.2. Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi .......................................490
8.4.3.3. Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu .....................................490
8.4.3.4. Yağmur Suyu Altyapı Durumu ............................................................491
8.4.3.5. Kanalizasyona deĢarj edilen atıksuların yönetimi ................................491
8.4.3.6. Alıcı ortama deĢarj edilen atıksuların yönetimi ....................................491
8.4.4. Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi ..........................................................................492
8.4.4.1. Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları ....492
8.4.4.2. Katı Atık ĠĢleme, Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisleri ..........................493
8.4.4.3. Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu ..................493
8.4.4.4. Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları ...............................494
8.4.4.5. Tıbbi Atıkların Yönetimi Uygulamaları .................................................494
8.4.5. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü ......................................................494
8.4.5.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi ....................................................................494
8.4.5.2. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi .................496
8.4.6. Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları ............................498
8.4.6.1. Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları ......................................................499
Baskı Ta
8.4.6.2. Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları ..................................499
8.4.6.3. TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu ...........................500
8.4.7. Su Kaynakları Yönetimi ....................................................................................500
8.4.7.1. Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları .................................501
8.4.7.2. Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları ....................501
8.4.7.3. Akarsularda TaĢkın Risk Alanlarının Belirlenmesi ...............................501
8.4.7.4. Su kullanımı ile Ġlgili Havzanın Korunmasına ĠliĢkin Eğitim ve
Bilinçlendirme ÇalıĢmaları ................................................................................502
8.4.7.5. Havza ġartlarına Bağlı Olarak Baraj ve Gölet Projelerinin Ġrdelenmesi
502
8.4.7.6. Yukarı Havza ġartlarının ĠyileĢtirilmesi ................................................502
8.4.7.7. Nehir Havzası Su Kalitesi Ġzleme Sisteminin Kurulması ......................503
8.4.7.8. Havza Su Kalitesi Modelleme Sistemi.................................................504
8.4.7.9. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Uygulamaları ..........................505
8.4.7.10. Tarımsal Amaçlı Su Kullanımının Azaltılması ..................................505
8.4.7.11. Sulak Alan Yönetimi ........................................................................505
8.4.7.12. Kıyı Kanununa Ġstinaden Deniz, Göl, Akarsu, Baraj Kıyı Kenar
Çizgilerinin ve Koruma Haritalarının Belirlenmesi .............................................506
8.4.7.13. Atmosferik
TaĢınımın
Su
Kaynaklarına
Olan
Etkisinin
Değerlendirilmesi .............................................................................................506
8.4.8. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri...................................................................507
8.4.9. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması ......................................................507
8.4.9.1. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması ....................507
8.4.9.2. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması .................507
8.4.9.3. Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu
508
8.4.9.4. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Sürdürülebilirliğinin Sağlanması .......508
KAYNAKLAR ......................................................................................................................509
EKLER – CĠLT II
Baskı Ta
Baskı Ta
KISALTMALAR
ÇOB
: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı
TÜBĠTAK
: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu
AAT
: Atıksu Arıtma Tesisi
OSB
: Organize Sanayi Bölgesi
DSĠ
: Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü
DMĠ
: Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü
HSA/ÇĠB
: Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı Benzeri Bir Yapılanma
ĠÇDR
: Ġl Çevre Durum Raporları
TÜĠK
: Türkiye Ġstatistik Kurumu
ADNKS
: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
ĠBB
: Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi
DME
: Devlet Meteoroloji ĠĢleri ve Genel Müdürlüğü
DDD
: Derin Deniz DeĢarjı
MLSS
: Mixed Liquor Suspended Solids (Biyokütle konsantrasyonu)
EN
: EĢdeğer Nüfus
AKM
: Askıda katı madde
KOĠ
: Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı
BOĠ
: Biyolojik Oksijen Ġhtiyacı
TN
: Toplam Azot
TP
: Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı
ISIC
: International Standard Industrial Classification (Uluslararası Standart Sanayi
Sınıflaması)
GIS
: Geographic Information System (Coğrafi Bilgi Sistemleri)
SKKY
:Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
Baskı Ta
Baskı Ta
ġEKĠL LĠSTESĠ
ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası ..................................................................................85
ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler.......................................................87
ġekil 3. Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi ..................................................89
ġekil 4. Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması ..........................90
ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri .........................................................91
ġekil 6. Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi ...............92
ġekil 7. 11 Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri .........................................93
ġekil 8. 1:25.000 Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah Dolgular ................................93
ġekil 9. 1/100.000 Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog ..................................94
ġekil 10. ArcGIS Veri Modeli ................................................................................................96
ġekil 11. 11 Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı ..........................................................100
ġekil 12. Havzaların Nüfus Dağılımları ..............................................................................101
ġekil 13. Küçük Menderes Havzası Siyasi Haritası.............................................................104
ġekil 14.Küçük Menderes Havzası Alt Havzalar ve Akarsuları Haritası ..............................107
ġekil 15.Küçük Menderes Nehri Havzası Alt Havzaları .......................................................108
ġekil 16 Küçük Menderes Havzası Fiziki Haritası ...............................................................109
ġekil 17. Küçük Menderes Havzasının Akarsular Haritası ..................................................112
ġekil 18. Küçük Menderes Nehri Havzası Genel Coğrafik Yapı Haritası .............................115
ġekil 19. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda Yer Alan Önemli Toprak Guruplarının
Dağılımı ..............................................................................................................................116
ġekil 20. Küçük Menderes Havzası Aylık Ortalama Sıcaklık (1975-2009)...........................118
ġekil 21. Küçük Menderes Havzası Aylık Maksimum Sıcaklık (1975-2009) ........................119
ġekil 22. Küçük Menderes Havzası Aylık Minimum Sıcaklık (1975-2009) ...........................119
ġekil 23. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılımı (1971-2000) ............120
ġekil 24. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama BuharlaĢma Dağılımı (1971-2000) ......121
ġekil 25.Küçük Menderes Havzası‘ Aylık Toplam YağıĢ Ortalaması (1975-2009)...............122
ġekil 26. Küçük Menderes Havzası Maksimum YağıĢ Ortalaması (1975-2009) ..................122
ġekil 27. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Toplam YağıĢ Dağılımı (1971-2000) ...123
ġekil 28. Küçük Menderes Havzası Yıllık Günlük Maksimum YağıĢ Dağılımı (1971-2000) .123
ġekil 29. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Toplam Karla Kaplı Gün Sayısı (19712000) ..................................................................................................................................124
Baskı Ta
ġekil 30. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Bulutluluk (Kapalılık) Dağılımı (19712000) ..................................................................................................................................126
ġekil 31. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama BuharlaĢma, GüneĢlenme Süresi ve
BuharlaĢma (1975-2009) ....................................................................................................126
ġekil 32. Küçük Menderes Havzası Yıllık Toplam GüneĢ Radyasyonu Dağılımı (1971-2000)
...........................................................................................................................................127
ġekil 33. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımının Dağılımı ........................................128
ġekil 34. Arazi Kullanımının Alt Düzeyde Sınıflandırılması .................................................129
ġekil 35. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası Arazi Kullanım Haritası .................................132
ġekil 36.Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanım Haritası ................................................133
ġekil 37. Havzada Bulunan Ġzmir Ġlinin Arazi Sınıfları Dağılımı ...........................................134
ġekil 38. Küçük Menderes Havzası‘nda Kullanım ġekline Göre Tarım Arazisi Dağılımı......136
ġekil 39.Küçük Menderes Havzasındaki Ġlçelerde Gübre Kullanımları (ĠLEMOD, 2007) .....140
ġekil 40. Küçük Menderes Havzası Bitkisel, Hayvansal ve Su Ürünleri Üretiminin Dağılımı
...........................................................................................................................................142
ġekil 41. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Firma Sayısı ...................................................146
ġekil 42. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Ġstihdam Durumu ............................................146
ġekil 43. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Sanayinin Sektörel Dağılımı ............157
ġekil 44. Küçük Menderes Havzası Korunan Alanlar Haritası ............................................163
ġekil 45. Küçük Menderes Havzası Korunan Alanlar Haritası .............................................164
ġekil 46. Ġzmir Ġli mevcut içme suyu kaynakları ve 2009 yılındaki payları ............................165
ġekil 47. Küçük Menderes Havzası Yüzeysel ve Yeraltı Su Kaynakları .............................171
ġekil 48.Tahtalı Barajı Etrafında Yer Alan Koruma Alanları ................................................173
ġekil 49. Balçova Barajı......................................................................................................174
ġekil 50. Ürkmez Barajı ......................................................................................................174
ġekil 51. Alaçatı Barajı .......................................................................................................175
ġekil 52. Küçük Menderes Havzası Su Kaynakları Durumu (Mevcut ve Planlanan) ............177
ġekil 53.DSĠ Küçük Menderes Havzası Genel Vaziyet Planı (DSĠ, 2009-Kasım) ................178
ġekil 54. Beydağ Barajı ......................................................................................................179
ġekil 55. Küçük Menderes Havzası Ġçmesuyu Alt Havzaları ...............................................180
ġekil 56. Küçük Menderes Havzasında Mevcut, Planlanan Göletler ve Barajlar .................181
ġekil 57. Küçük Menderes Nehri Kolları .............................................................................182
ġekil 58. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Bulunan Yeraltı Suyu Sulama
Kooperatifleri ......................................................................................................................185
ġekil 59. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Yeraltı Suyu Seviye DeğiĢimleri ......185
Baskı Ta
ġekil 60. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Yıllara Göre Açılan Kuyu Sayısı ......187
ġekil 61. DSĠ ve Ġller Bankası Tarafından Açılan Kuyuların Ġlçelerde Dağılımı ....................188
ġekil 62. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde ġahıslar Tarafından Açılan Kuyularının
Genel Dağılımı ...................................................................................................................188
ġekil 63. Küçk Menderes Alt Havzası taĢkın Koruma ve Rusubat Kontrol Tesislerine Örnekler
...........................................................................................................................................190
ġekil 64. Ülkemiz Su Potansiyeli ........................................................................................195
ġekil 65. Ortalama Nehir Akımlarının Mekânsal Dağılımı ...................................................196
ġekil 66. Sektörel Su Kullanım Durumu ..............................................................................199
ġekil 67. ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı ........................................203
ġekil 68. Küçük Menderes Havzası Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu
Durumu ..............................................................................................................................212
ġekil 69. 2010, 2020, 2030 ve 2040 Yılları Toplam Su Rezervi Dağılımı ............................216
ġekil 70. Küçük Menderes Havzası Ġçin Su Rezervi (Arzı) ve Talebi Grafiği .......................219
ġekil 71. Küçük Menderes Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası ....................225
ġekil 72. Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ..................................226
ġekil 73.Küçük Menderes Nehri Alt Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ....................227
ġekil 74. Ġzmir Büyük Kanal Projesi Kolektör Hattı ..............................................................228
ġekil 75. Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu..................................231
ġekil 76.Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu...................................231
ġekil 77.Çiğli AAT Proses Akım ġeması.............................................................................235
ġekil 78. Güneybatı AAT Proses Akım ġeması ..................................................................238
ġekil 79. Havza AAT Proses Akım ġeması.........................................................................240
ġekil 80. Urla AAT Proses Akım ġeması ............................................................................243
ġekil 81. Ġzmir Ġleri Teknoloji Enstitüsü AAT Proses Akım ġeması ......................................245
ġekil 82.Gümüldür AAT Proses Akım ġeması ....................................................................246
ġekil 83. Karaburun AAT Proses Akım ġeması .................................................................250
ġekil 84. Kiraz AAT Ünitelerinin ġematik Gösterimi ............................................................251
ġekil 85. Torbalı AAT‘nin ġematik Gösterimi ......................................................................254
ġekil 86. Küçük Menderes Havzası Mevcut Katı Atık Düzenli/Düzensiz Depolama Sahaları
ve Birlikler...........................................................................................................................276
ġekil 87. Küçük Menderes Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası ―Durum‖
Haritası...............................................................................................................................277
ġekil 88. Küçük Menderes Havzası DSĠ Gözlem Ġstasyonları .............................................290
ġekil 89. Küçük Menderes Havzasında Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları ...291
Baskı Ta
ġekil 90. Küçük Menderes Havzasında A Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları .292
ġekil 91. Küçük Menderes Havzasında B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi
Sınıfları ...............................................................................................................................293
ġekil 92. Küçük Menderes Havzasında C Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları .294
ġekil 93. Kirlilik Kaynakları .................................................................................................297
ġekil 94. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi ...........................................................299
ġekil 95. Küçük Menderes Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları ............................................301
ġekil 96. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol ....................................................................306
ġekil 97. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi ..............................................................308
ġekil 98. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri .....................308
ġekil 99. Küçük Menderes Havzası‘nda KOĠ, TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi
(ton/yıl) ...............................................................................................................................310
ġekil 100. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Debi Dağılımı...........................318
ġekil 101. Küçük Menderes Havzası Havza Ġçinde Kalan Kirletici Yüklerin Yıllara Bağlı
Olarak DeğiĢimi ..................................................................................................................319
ġekil 102. Küçük Menderes Havzası ―Havza Ġçi‖ Kirlilik Yüklerinin Arıtılma Durumu (2010 Yılı)
...........................................................................................................................................320
ġekil 103. Küçük Menderes Havzası Endüstriyel Kirleticilerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin
Yıllara Göre Arıtılma Durumları ..........................................................................................321
ġekil 104. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Suyu Hesaplamalarında Esas TeĢkil Eden
Yönetim Birlikleri Haritası ...................................................................................................324
ġekil 105. Noktasal Ve Yayılı Kaynak Kirliliğine Dahil Olan Sızıntı Suyu Miktarlarının Yüzdelik
Dağılımları ..........................................................................................................................329
ġekil 106. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TN Yükü Dağılımı ........................335
ġekil 107. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TN Yükü DeğiĢimi ..................336
ġekil 108. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TP Yükü Dağılımı ........................336
ġekil 109. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TP Yükü DeğiĢimi ...................337
ġekil 110. Küçük Menderes Havzasında 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı.................338
ġekil 111. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi .................339
ġekil 112. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TN Yükü (ton/yıl) .343
ġekil 113. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TP Yükü (ton/yıl) .343
ġekil 114. Küçük Menderes Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü
(ton/yıl) ...............................................................................................................................346
ġekil 115. Küçük Menderes Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü
(ton/yıl) ...............................................................................................................................347
ġekil 116. Küçük Menderes Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TN
Yükü (ton/yıl) ......................................................................................................................349
Baskı Ta
ġekil 117. Küçük Menderes Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TP
Yükü (ton/yıl) ......................................................................................................................349
ġekil 118. Küçük Menderes Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan Yayılı TN Yükü (ton/yıl)
...........................................................................................................................................351
ġekil 119. Küçük Menderes Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl)354
ġekil 120. Küçük Menderes Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl)
...........................................................................................................................................354
ġekil 121. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl)
...........................................................................................................................................356
ġekil 122. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl)
...........................................................................................................................................356
ġekil 123. Küçük Menderes Havzası Yayılı TN Yükü (ton/yıl) ............................................357
ġekil 124. Küçük Menderes Havzasında Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) ....................358
ġekil 125. Küçük Menderes Havzası Ġller Bazında Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl,%) ......359
ġekil 126. Küçük Menderes Havzası Yayılı TP Yükü ..........................................................360
ġekil 127. Küçük Menderes Havzasında Toplam Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl) ............361
ġekil 128. Küçük Menderes Havzası Ġller Bazında Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl) ..........362
ġekil 129. Küçük Menderes Havzası Toplam Yayılı TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre
Dağılımı ..............................................................................................................................363
ġekil 130.Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TN, TP Yükleri Dağılımı .366
ġekil 131. Küçük Menderes Havzası Noktasal ve Yayılı TN Yükleri DeğiĢimi .....................367
ġekil 132. Küçük Menderes Havzası Noktasal ve Yayılı TP Yükleri DeğiĢimi .....................367
ġekil 133.1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda YerleĢim Alanlarındaki
DeğiĢikliklerin Dağılımı .......................................................................................................382
ġekil 134. 1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda Sera Alanlarındaki DeğiĢikliklerin
Dağılımı ..............................................................................................................................383
ġekil 135. 1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda Sanayi Alanlarındaki
DeğiĢikliklerin Dağılımı .......................................................................................................384
ġekil 136. Küçük Menderes Nehri Etrafında Yer Alan YerleĢim Yerleri ...............................386
ġekil 137. Küçük Menderes Nehri Etrafında Yer Alan Zeytinyağı Üretim Tesisleri ..............389
ġekil 138. Küçük Menderes Nehri‘nin Selçuk‘tan Denize Döküldüğü Bölge ........................395
ġekil 139. Atıksu Arıtımı ve Yeniden Kullanımı Ġçin Uygulanabilecek Yöntemler.................408
ġekil 140. Islah sonrası atık depolama tesisi üst örtü detayı ...............................................415
ġekil 141. Zeytinyağı Üretim Prosesleri (Azbar ve diğ., 2004) ............................................417
ġekil 142. AB Üyesi Akdeniz Ülkeleri‘nde Zeytinyağı Üretim Teknolojilerinin Durumu ........418
ġekil 143. Fransa‘da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması ......................................454
ġekil 144. Ġngiltere‘de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması .....................................457
Baskı Ta
ġekil 145. Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması .....462
ġekil 146. Ġspanya‘da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi ......................................463
ġekil 147. ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su ile ilgili diğer kurumlarla birlikte) ..........466
ġekil 148. Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması 468
ġekil 149. BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanması .........................................471
ġekil 150. Atık Yönetimi Ġle Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma ............................................476
ġekil 151. Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri ...........487
ġekil 152. Küçük Menderes Havzası‘nda planlanan AAT‘ler ...............................................488
Baskı Ta
TABLO LĠSTESĠ
Tablo 1. CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB‘dan Temin Edilen Veriler ......................................88
Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları ............................95
Tablo 3. Havzada Yer Alan Ġller ve Havza Ġçindeki Alanları ................................................103
Tablo 4. Havza Ġçerisindeki YerleĢim Yerleri ve 2009 Nüfusları ..........................................106
Tablo 5. Küçük Menderes Nehri Özellikleri .........................................................................110
Tablo 6. Küçük Menderes Havzasındaki Akarsular Ve Uzunlukları .....................................111
Tablo 7. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Göller ve Kapladıkları Alan ......................113
Tablo 8. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda Yer Alan Önemli Toprak Gurupları .........116
Tablo 9. Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Gözlem Ġstasyonları ................................117
Tablo 10. Küçük Menderes Havzası Aylık Ortalama Açık Yüzey BuharlaĢması (mm)
(DMĠ,1975-2009) ................................................................................................................120
Tablo 11. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımı ..........................................................128
Tablo 12. Arazi Kullanımının Ġkinci Düzeyde Değerlendirilmesi ..........................................129
Tablo 13. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları ............................................................................131
Tablo 14. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma ......................................................................132
Tablo 15. Küçük Menderes Havzası‘nda, Ġlçeler Bazında Tarım Arazisi Dağılımı ...............137
Tablo 16. Ġzmir Ġlinde 2009 Yılı Tarım Arazisi Sulama Durumu ...........................................138
Tablo 17. Ġzmir Ġlinde Devlet Sulaması Yapılan Alanların Dağılımı .....................................139
Tablo 18. Ġzmir Ġlinde Halk Sulaması Yapılan Alanların Dağılımı ........................................139
Tablo 19. Küçük Menderes Havzası Yıllık Zirai Ġlaç Kullanımı Ortalaması ..........................140
Tablo 20. Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Ġlçelere Göre Yapılan Hayvancılık
Faaliyetleri ..........................................................................................................................141
Tablo 21. Ġzmir Ġli Ġçin Genel Sanayi Durumu ......................................................................144
Tablo 22. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Firma Sayısı ve Ġstihdam Durumu .................145
Tablo 23. Ġzmir Ġlinde Küçük Menderes Havzası Sınırları Ġçine Giren OSB‘ler ....................147
Tablo 24. Ġzmir Buca Ege Giyim Sanayicileri Bilgileri ..........................................................148
Tablo 25. Ġzmir Tekeli OSB Bilgileri ....................................................................................149
Tablo 26. Ġzmir Pancar OSB Bilgileri...................................................................................150
Tablo 27. Tire OSB Bilgileri ................................................................................................151
Tablo 28. Ġzmir Tekeli OSB Bilgileri ....................................................................................152
Tablo 29. Küçük Menderes Havzasında Bulunan KSS‘ler ..................................................153
Tablo 30 Küçük Menderes Havzasında Bulunan Serbest Bölgeler .....................................154
Baskı Ta
Tablo 31. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri ................154
Tablo 32. Küçük Menderes Havzası‘nda Yer Alan Maden Rezervi .....................................158
Tablo 33. Küçük Menderes Havzası‘nda Bulunan Korunan Alanların Dağılımı ...................162
Tablo 34. Ġzmir Ġli Ġçme Suyu Kaynaklarında 2009 Yılında Üretilen Su Miktarı ....................166
Tablo 35. Küçük Menderes Havzası Ġçme Suyu Amaçlı Kullanılan Yüzeysel Ve Yeraltı Su
Kaynakları ..........................................................................................................................167
Tablo 36. Küçük Menderes Havzası‘ndaki Baraj ve Göletler..............................................172
Tablo 37. Havzada Yer Alan Ġçme Ve Kullanma Amaçlı Barajların Son Durumu.................175
Tablo 38. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Henüz TamamlanmamıĢ Baraj Ve Göletler
...........................................................................................................................................179
Tablo 39. Küçük Menderes Nehri Ortalama Akım Değerleri (Muslu ve diğ., 2005)..............182
Tablo 40.Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Yeraltı Suyu Rezervi ve Miktarı ..............183
Tablo 41. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde ĠĢletmede Olan Sulama Kooperatifleri
...........................................................................................................................................186
Tablo 42. Küçük Menderes Havzası Su Kalite Ġstasyonları .................................................189
Tablo 43. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda DSĠ II. Bölge Müdürlüğü
tarafındantarafından yapılan taĢkın koruma ve rusubat kontrolü iĢleri ................................191
Tablo 44. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Jeotermal Kaynaklar ..............................192
Tablo 45. Küçük Menderes Havzası‘nda Deniz DeĢarjı Yapılan Yerler ...............................193
Tablo 46. Türkiye‘de Nehir Havzası Karakteristikleri ...........................................................197
Tablo 47. Türkiye‘de Su Kullanımı Planlaması (Eroğlu, 2007) ............................................198
Tablo 48. Sucul Ekosistem ve Mesire Maksatlı Kulanım Ġçin Gerekli Akarsu Debileri
(Tennant, 1975) ..................................................................................................................204
Tablo 49. Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant yöntemine göre Sucul Ekosistem
Kalitesi Tablosu Önerisi ......................................................................................................208
Tablo 50. Havza Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu ..............................................211
Tablo 51. 2010-2040 Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi ..............213
Tablo 52. 2010-2040 Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri .....................213
Tablo 53. Küçük Menderes Havzası 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi .215
Tablo 54. Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları ..................................................................217
Tablo 55. Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri .................................................217
Tablo 56. Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri .............................................218
Tablo 57. Havzadaki Kırsal Ve Kentsel Nüfusun Su Ġhtiyacı Tahmini..................................218
Tablo 58. Kentsel Atıksuyunu Alıcı Ortama Veren YerleĢim Yerleri ....................................230
Tablo 59. Küçük Menderes Havzası Sınırları Ġçinde Mevcut Olan Atıksu Arıtma Tesisleri ..233
Tablo 60. Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu ................................................................257
Baskı Ta
Tablo 61. Küçük Menderes Havzasında Bulunan KSS‘ler (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2008)
...........................................................................................................................................258
Tablo 62. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Serbest Bölgeler (Ġzmir-ĠÇDR,2007) ......258
Tablo 63. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri (ĠzmirĠÇDR,2007) ........................................................................................................................258
Tablo 64. Küçük Menderes Havzası Belediye Katı Atık Birlikleri .........................................273
Tablo 65. SKKY TABLO 1‘e Göre Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri
...........................................................................................................................................286
Tablo 66. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri.............................................287
Tablo 67. Küçük Menderes Havzası DSĠ Ġstasyonlarında Ölçülen Minimum Ve Maksimum Su
Sıcaklıkları..........................................................................................................................295
Tablo 68. Nitrat Ölçüm Ġstasyonları.....................................................................................296
Tablo 69. Küçük Menderes Havzası Nüfus Tahminleri (2010-2040) ...................................302
Tablo 70. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri ...........................................................................304
Tablo 71. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri (SKKY Teknik Usuller Tebliği) .........................305
Tablo 72. Küçük Menderes Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri ....................309
Tablo 73. Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyonları ........................................................314
Tablo 74. Yıllar Bazında Kullanılan Arıtma Performansı Katsayıları....................................317
Tablo 75. 2010 Yılı Ġçin Havza Ġçinde Kalan ve Ege Denizinde DeĢarj Edilen Endüstriyel
Debiler Ve Kirletici Yükleri ..................................................................................................318
Tablo 76. Küçük Menderes Havzası Havza Ġçinde Kalan ve Ege Denizi‘ne DeĢarj Edilen
Kirletici Yüklerin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi ....................................................................319
Tablo 77. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Suyu Hesaplamalarında Esas TeĢkil Eden
Yönetim Birlikleri.................................................................................................................323
Tablo 78. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları ...............................................329
Tablo 79. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı...................................330
Tablo 80. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı ...............................331
Tablo 81. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları ...............................................332
Tablo 82. Hücre Alanları ve Ömürleri (1) ............................................................................332
Tablo 83. Hücre Alanları ve Ömürleri (2) ............................................................................333
Tablo 84. Küçük Menderes Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal
Kirletici Yükler ....................................................................................................................334
Tablo 85. Küçük Menderes Havzası Noktasal TN Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı ............335
Tablo 86. Küçük Menderes Havzası Noktasal TP Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı ............337
Tablo 87.Küçük Menderes Havzası Noktasal KOĠ Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı ............338
Tablo 88. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler ..................................................342
Baskı Ta
Tablo 89. Havzalaradaki Ortalama Azotlu ve Fosforlu Gübre Kullanımları ..........................346
Tablo 90. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları .......................348
Tablo 91. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TN Yükünün Dağılımı ..............358
Tablo 92. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TP Yükünün Dağılımı ..............361
Tablo 93. Noktasal Ve Yayılı Kirletici Yüklerin Havzada Yıllara Göre Dağılımı ...................365
Tablo 94. Ham Gri Su Ve Siyah Su Karakterizasyonu (Ortalama Değerler) ........................409
Tablo 95. Düzensiz depolama alanlarının tehlike potansiyelinin değerlendirilmesi için kontrol
listesi ..................................................................................................................................412
Tablo 96. Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri .......................426
Tablo 97. Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları .................................................................444
Tablo 98. AB Su Çerçeve Direktifi‘nin Uygulanması ...........................................................446
Tablo 99. Türkiye‘de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu ......................................................473
Tablo 100. Proses Tipi Seçim Kriterleri...............................................................................482
Tablo 101. Ġkincil veya Ġleri Artıma Olarak Planlanan AAT‘ler .............................................484
Tablo 102. Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan AAT‘ler ...............................................484
Tablo 103. Revizyon Yapılması Gereken AAT‘ler ...............................................................484
Tablo 104. Küçük Menderes Havzası AAT Toplam Maliyetleri ............................................485
Tablo 105. Küçük Menderes Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan
Maliyetleri ...........................................................................................................................486
Tablo 106. Kentsel yerleĢimler AAT iĢletmeye alma tarihleri ..............................................490
Baskı Ta
YÖNETĠCĠ ÖZETĠ
Hızlı nüfus artıĢına bağlı olarak artan su ihtiyacına karĢın, uygun kaynak varlığının azlığı ve
gün geçtikçe geliĢen sanayi ve tarımsal faaliyetlere paralel olarak ortaya çıkan aĢırı kullanım
ve kirlilik oluĢumu nedeniyle yaĢanan sorunlar, özellikle havza bazında su kaynakları
yönetiminin önemini bir kat daha arttırmıĢtır. 4856 Sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı TeĢkilât
ve Görevleri Hakkında Kanun‘un 9. maddesinde Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü‘ ne ―Su
kaynakları için koruma ve kullanma plânları yapmak, kıta içi su kaynakları ile toprak
kaynaklarının havza bazında bütüncül yönetimini sağlamak için gerekli çalışmaları yapmak‖
görevi verilmiĢtir. Ayrıca 2004 Tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanarak
yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği‘nin 5. maddesinde, ―Havza Koruma Eylem
Planları, DSİ Genel Müdürlüğü ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Çevre ve Orman
Bakanlığınca yapılır ve/veya yaptırılır.‖ ifadesi yer almaktadır.
Bu çerçevede, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Havza Koruma Eylem Planları
Hazırlanması çalıĢmaları baĢlatılmıĢ olup; ilk önce havzadaki su kalitesi, kirletici kaynaklar,
korunan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne alınarak ülkemiz coğrafyasındaki 25 adet
hidrolojik havza puanlandırılmıĢtır. Yapılan bu önceliklendirme doğrultusunda 4 havza için
koruma eylem planları tamamlanmıĢ olup, geri kalan 21 adet havzadan 11‘inin koruma eylem
planının hazırlanması iĢi ―Türkiye’ deki 11 Havzanın Havza Koruma Eylem Planları
Hazırlanması‖ isimli proje kapsamında 12 Ağustos 2009 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ile TÜBĠTAK BaĢkanlığı tarafından imzalanarak
baĢlatılmıĢtır.
Proje
özellikle
atıksu
arıtma tesis
planlamalarında
meydana
gelen
değiĢikliklerin tamamlanması ile 03.12.2010 tarihinde sonlandırılmıĢtır.
Havza Koruma Eylem Planları hazırlanması çalıĢmaları, Avrupa Birliği (AB) adaylık
sürecinde olan Türkiye için tüm AB su direktiflerinin çerçevesini oluĢturan ve 2000 yılında
yürürlüğe giren Su Çerçeve Direktifi‘nin gereklerinin yerine getirilmesine katkı sağlayacak;
direktifin gerekliliklerini içeren Nehir Havzası Yönetim Planlarının oluĢturulması ve
uygulanabilmesi sürecinin altlığını oluĢturacaktır.
Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına
göre, proje kapsamında yer alan yerleĢimlerin toplam nüfusu 37.453.292 ile Türkiye
nüfusunun % 52‘sine karĢılık gelmektedir (ġekil Y1). Proje kapsamında yer alan yerleĢim
Baskı Ta
yerlerinin alan bazında dağılımı yapıldığında ise toplam alan değeri ile Türkiye‘nin % 40‘ına
karĢılık gelmektedir (ġekil Y2).
PROJE BÖLGESĠ
TOPLAM NÜFUS
34.068.516;
48%
37.448.584;
52%
PROJE BÖLGESĠ
DIġI TOPLAM
NÜFUS
ġekil Y1. Proje Bölgesi Nüfusu
311.564;
40%
472.038;
60%
PROJE BÖLGESĠ
TOPLAM ALAN
PROJE BÖLGESĠ
DIġI TOPLAM ALAN
ġekil Y2. Proje Bölgesi Alanı
Proje kapsamında, aĢağıdaki 11 adet hidrolojik havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları‘nın hazırlanması iĢi
gerçekleĢtirilmiĢtir (ġekil Y3).
Küçük Menderes Havzası
Marmara Havzası
Susurluk Havzası
Kuzey Ege Havzası
Büyük Menderes Havzası
Burdur Havzası
Yeşilırmak Havzası
Kızılırmak Havzası
Konya Kapalı Havzası
Seyhan Havzası
Ceyhan Havzası
Baskı Ta
ġekil Y3.Proje Kapsamındaki Havzalar
Proje‘de öncelikle ilgili havzada oluĢan kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve
iyileĢtirilmesi için su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su
kalitesini dikkate alarak mevcut durum tespiti yapılmıĢtır. Daha sonra kısa, orta ve uzun
vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamalar
yapılmıĢ, yapılan tüm çalıĢmalar baĢta Çevre Orman Bakanlığı olmak üzere havzadaki
sorumlu kurum ve kuruluĢlarla paylaĢılmıĢtır.
Projenin genel çalıĢma planı çerçevesinde danıĢmanlık hizmeti için ―Biosfer DanıĢmanlık
Mühendislik ve Ticaret Ltd. ġti.‖ ‗den, proje kapsamındaki önemli iĢ paketlerinden biri olan
kentsel atıksu arıtma tesisi planlama ve fizibilite çalıĢmaları iĢi için ―Mimko Mühendislik
Ġmalat MüĢavirlik Koordinasyon ve Ticaret A.ġ‖ den hizmet alımı yapılmıĢtır. Proje
kapsamında gerçekleĢtirilen iĢ paketleri Ģunlardır:
1. Havzanın Genel Durumunun Tespiti
Bu iĢ paketi kapsamında havzanın konumu, coğrafi özellikleri, su kaynakları durumu,
meteorolojik bilgileri, tarım, hayvancılık ve sanayi durumu gibi havzayı tanımlayan bilgiler
derlenmiĢ ve bu bilgiler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) enstrümanları kullanılarak
haritalandırılmıĢtır.
Havzada Öne Çıkan Baskı-Etkiler ve Sıcak Noktalar
Bu bilgiler doğrultusunda havzada önemli ölçüde çevresel baskı oluĢturan faktörler Ģu Ģekilde
sıralanabilir; havzada yoğun olan tarım ve hayvancılık faaliyetleri, arıtılmadan deĢarj edilen
evsel ve endüstriyel atıksular, düzensiz depolama sahaları, baraj gölleri ve akarsuların
çevresinde görülen erozyon, jeotermal sulardan kaynaklanan kirlilik, su (yeraltı suyu)
sıkıntısı. Sözü edilen bu baskıların neticesinde Tahtalı Baraj Havzası, Küçük Menderes Nehri
Baskı Ta
Havzası,
Küçük Menderes Nehrinin kirliliğin yoğun olduğu Fetrek Çayı, havzadaki baraj
gölleri sıcak noktalar olarak tespit edilmiĢtir.
2. Su Kaynaklarının Tespiti ve Ġlgili Planlamaların Değerlendirilmesi
Havzadaki yüzeysel ve yeraltı su kaynakları potansiyeli ve kullanım amaçlarına göre mevcut
veriler ile su kaynaklarının tahsisi ve gelecekteki planlamaları belirtilmiĢ ve havzadaki su
ihtiyaçları dikkate alınarak arıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımı değerlendirilmiĢtir.
3. Çevresel Altyapı Tesislerinin Yerinde Görülmesi ve Değerlendirilmesi
Proje kapsamında toplam 1435 yerleĢim yerine gidilmiĢ, 192 adet evsel atıksu arıtma tesisi
(AAT), 1295 adet düzensiz katı atık depolama sahası, 29 adet düzenli katı atık depolama
sahası, 509 adet AAT‘si olan münferit tesisler,142 adet AAT olmayan sanayi tesisleri ve 70
adet OSB yerinde incelenmiĢtir.
Küçük Menderes Havzası saha çalıĢmalarında ise havza sınırları içerisinde yer alan ve proje
kapsamında saha çalıĢması yapılan(tüm belediyeler ve N>2000 olan köyler) 43 yerleĢim yeri
incelenmiĢtir. Bu kapsamda 14 adet evsel AAT, 37 adet katı atık düzensiz depolama sahası,
halihazırda faaliyette olan 2 adet düzenli katı atık depolama sahası, AAT‘si olan 39 adet
münferit tesis, 2 adet AAT olmayan sanayi tesisi ve 2 adet OSB yerinde incelenmiĢtir. Arazi
çalıĢması sırasında incelenen kentsel AAT‘ler ve OSB‘ler Tablo Y1 ve Y2‘de; yerinde tespit
edilip, koordinatları alınan çevresel altyapı mevcut durum haritası ġekil Y4‘de gösterilmiĢtir.
Baskı Ta
Tablo Y1. Küçük Menderes Havzası’nda yer alan AAT’ler
No
Tesis Adı
Ġlçe Adı
Kapasitesi
3
(m /gün)
ĠĢletmeye
Alınma Yılı
Arıtma
Yöntemi
Ġleri
Biyolojik
Ġleri
Biyolojik
Ġleri
Biyolojik
Doğal
Arıtma
DeĢarj Ortamı
Ġzmir Körfezi
1
Çiğli
Çiğli
605.000
2000
2
Güneybatı
Narlıdere
21.600
2001
3
Havza
Menderes
21.600
2004
4
Balıklıova
Urla
1.000
2008
5
Gümüldür
Menderes
960
2008
Aktif Çamur Tahtalı Deresi
6
ĠYTE
Urla
2.250
2008
Aktif Çamur Tatar Deresi
7
Selçuk
Selçuk
10.200
2008
8
Ürkmez
Seferihisar
2.000
2008
9
Urla
Urla
21.600
2009
10
Bayındır*
Bayındır
6.912
2009
11
AyrancılarYazıbaĢı*
Torbalı
6.912
2009
12
Torbalı*
Torbalı
21.600
2010
13
Kiraz
Kiraz
3.000
1998
14
Karaburun-Efes
Karaburun
1.500
-
15
KaraburunKuyucak
Karaburun
1.500
-
Doğal
Arıtma
Doğal
Arıtma
Ġleri
Biyolojik
Ġleri
Biyolojik
Ġleri
Biyolojik
Ġleri
Biyolojik
Ġzmir Körfezi
Küçük Menderes
Nehri
Küçük Menderes
Nehri
Ege Denizi
Küçük Menderes
Nehri
Çevlik Çayı
Çevlik Çayı
Küçük Menderes
Nehri
Küçük Menderes
Aktif Çamur
Nehri
Vidanjörle çekilip
katı atıkların
Aktif Çamur
toplandığı alana
deĢarj ediliyor
Vidanjörle çekilip
katı atıkların
Aktif Çamur
toplandığı alana
deĢarj ediliyor
*Bu tesisislerde atıksu arıtma tesisi son adımı olarak dezenfeksiyon ünitesi bulunmaktadır. Arıtılan atıksuyun
sulama suyu olarak kullanımı amaçlanmaktadır.
Tablo Y2. Küçük Menderes Havzası’nda yer alan OSB’ler
OSB Adı
Torbalı OSB
Buca (Ege Giyim)
(Aktif)
ĠTOB Tekeli
(Aktif)
Tire
(Aktif)
ÖdemiĢ (Hizmete
sunulma aĢamasında)
Pancar (Hizmete
sunulma aĢamasında)
Baskı Ta
Üretime Geçen Firma
Sayısı (adet)
Su Tüketimi
3
(m /gün)
-
AAT Durumu
DeĢarj Ġzni
Durumu
yok
yok
35
210
Tesislerde ön arıtma var.
Toplanan atıksular ĠZSU
kanalizasyonuna veriliyor
yok
41
700
AAT var
var
34
1200
AAT var
var
-
-
-
-
-
-
-
-
ġekil Y4. Küçük Menderes Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası
Baskı Ta
4. Su Kalitesinin ve Kirlilik Yüklerinin Belirlenmesi
Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ‘den temin edilen yüzeysel su kaynaklarına ait 2003-2009
yıllarını kapsayan ölçüm ve analiz verileri kullanılmıĢtır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği
(SKKY) Tablo 1’de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri
esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiĢtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu
durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli
parametrelerden olan KOĠ, BOĠ5, NH4-N, NO2-N ve NO3-N cinsinden su kalitesi sınıfları
(I,II,III,IV) tespit edilmiĢ ve CBS yardımı ile oluĢturulan haritalara iĢlenmiĢtir. Ayrıca, SKKY
Tablo 1‘de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I,II,III,IV)
belirlenmiĢ ve yine CBS ortamında haritalandırılmıĢtır (ġekil Y5-8).
Baskı Ta
ġekil Y5. Küçük Menderes Havzası Su Kalite Sınıfı (KOĠ, NH4-N, NO2-N ve NO3-N) Haritası
Baskı Ta
ġekil Y6. Küçük Menderes Havzası A Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları
Baskı Ta
ġekil Y7. Küçük Menderes Havzası B Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları
Baskı Ta
ġekil Y8. Küçük Menderes Havzası C Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları
Baskı Ta
Kirlilik Yüklerinin Belirlenmesi
Kentsel, endüstriyel, aktif veya terk edilmiĢ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık
depolama sahaları ve yayılı kirleticilerle ilgili kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır. Yayılı
kirleticilerden kaynaklanan kirlilik yükleri de havza bazında olmak üzere CBS ortamında
haritalandırılmıĢtır.
Kirlilik yüklerinin hesaplaması ile ilgili olarak; kentsel alanların 2020, 2030 ve 2040 yıllarına
ait 30 yıllık nüfus projeksiyonları yapılmıĢ ve bu projeksiyonlara bağlı olarak gelecekteki
kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır. Nüfus tahminleri yapılırken, yerleĢimlerin gelecek yıllardaki
nüfus değiĢimini olabildiğince gerçekçi bir Ģekilde tahmin etmek amaçlanmıĢtır. Proje
kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleĢimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar),
kentsel/kırsal, yazlık/kıĢlık ve eĢdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluĢturulmuĢtur. Bu
senaryolar içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiĢtir.
Kirlilik Yükleri ile ilgili çalıĢmalar neticesinde Küçük Menderes Havzası için elde edilen veriler
Ģu Ģekilde özetlenmektedir:
Noktasal Yüklerden Kaynaklanan Kirlilik
Kentsel Kirlilik:
Mevcut durumda Küçük Menderes Havzası sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında
incelenen (tüm belediyeler ve N>2000 olan köyler) 43 yerleĢim yerinin yerinin 19‘unda
kentsel atıksu arıtma tesisi hizmeti verilmektedir. Havza‘da atıksuları arıtılan kiĢi sayısı
3.223.781 ile havza kentsel nüfusunun %92 sine karĢılık gelmektedir. Buna göre havzada
2010 yılında üretilen toplam kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaĢan kısımları KOĠ için 9.856
ton/yıl, TN için 1.051 ton/yıl (toplam noktasal TN yükünün %82‘si) ve TP için 171 ton/yıl
(toplam noktasal TN yükünün % 80‘i)‘dır.
Endüstriyel Kirlilik:
Havzada oluĢan ve alıcı ortama deĢarj edilen endüstriyel atıksuların neredeyse tamamı
havza içinde kalmaktadır. Üretilen ve havzaya ulaĢan endüstriyel kirlilik yükleri KOĠ olarak
7.299 ton/yıl, TN olarak 234 ton/yıl (toplam noktasal TN yükünün %18‘i) TP olarak 42 ton/yıl
(toplam noktasal TN yükünün %20‘si) olarak hesaplanmıĢtır.
Baskı Ta
Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Noktasal Kirlilik:
Kirlilik oluĢumunda katı atık sızıntı sularının önemli bir payı bulunmaktadır. Havza sınırları
içerisinde bulunan katı atık bertaraf tesislerinde oluĢan sızıntı sularından kaynaklanan
yüklerin hesabında, bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz
depolama alanları kaynaklı kirlilik yükleri mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespit
edilmiĢtir.
Küçük Menderes Havzası‘nda 2010 yıl için katı atıklardan kaynaklanan noktasal sızıntı suyu
yükleri, KOĠ için 1.359, TN için 940, TP için ise 3.3 ton/yıl mertebesindedir. Yüklerin Katı Atık
Ana Planı‘na bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iĢletmeye alınmalarının
ardından ani artıĢ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için
1.711, TN için 412, TP için ise 5.7 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru
artıĢın azalarak devam etmesi beklenmektedir. Ancak düzenli depolama sahaları ile birlikte
sızıntı suyu artıma tesislerinin de devereye gireceği düĢünülerek, oluĢan kirliliğin havzaya
ulaĢmayacağı tahmini yapılmıĢtır.
ġekil Y9‘da Küçük Menderes Havzası‘nda oluĢan noktasal yüklerin dağılımı verilmektedir.
Bu dağılım kentsel ve endüstriyel kirlilik yükleri üzerinden verilmiĢtir. Mevcut ve gelecekte
kurulacak olan düzenli depolama tesislerinden ve rehabilite edilecek düzensiz depolama
sahalarından kaynaklanacak noktasal yüklerin kentsel AAT‘lerde giderileceği öngörüsü
yapılmıĢtır.
Noktasal TP Yükü
Noktasal TN Yükü
20%
18%
82%
Kentsel
Kentsel
Endüstriyel
Endüstriyel
80%
ġekil Y9. Küçük Menderes Havzasında Noktasal TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %)
Baskı Ta
Yayılı Yüklerden Kaynaklanan Kirlilik:
Yayılı kirlilik yükleri besi maddesi parametreleri olan azot (N) ve fosfor (P) bazında
hesaplanmıĢtır. Ġleride yapılacak planlama çalıĢmalarına temel teĢkil etmesi açısından 2010
yılı için hesaplanan besi maddesi yükleri 2020, 2030 ve 2040 yılları için tahmini ve alansal
dağılım olarak verilmiĢtir.
Yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiĢtiriciliğinden
kaynaklanmaktadır. Mevcut yayılı kirleticilerin dağılıma bakıldığında, TN yükü açısından
hayvansal atıklar 2.542 ton/yıl (toplam yayılı TN yükünün %35‘i) ile baĢı çekmekte, tarımsal
gübre yükü 2.237 ton/yıl (toplam yayılı TN yükünün %31‘i) ve arazi kullanımını 1.562 ton/yıl
(toplam yayılı TN yükünün %21‘i) ile arkasından gelmektedir. Foseptiklerden kaynaklanan
TN yükü 590 ton/yıl (toplam yayılı TN yükünün %8‘i) olarak hesaplanmıĢtır Atmosferik
taĢınım ve sızıntı suyu yükleri, TN yayılı yükleri açısından sadece 339 ton/yıl (toplam yayılı
TN yükünün %15‘i) kadar yük havzaya ulaĢmaktadır.
Yayılı yükler TP parametresi açısından incelendiğinde ise kirlilikteki en büyük payın 281
ton/yıl (toplam yayılı TP yükünün %49‘u) değeri ile hayvancılığa ait olduğu, ardından 163
ton/yıl (toplam yayılı TP yükünün %28‘i) tarımsal gübre kullanımının geldiği görülmektedir.
Bunların dıĢında foseptiklerden 83 ton/yıl (toplam yayılı TP yükünün %15‘i) ve arazi
kullanımından 45 ton/yıl (toplam yayılı TP yükünün %8‘i) değerinde TP yükünün havzaya
ulaĢtığı hesaplanmıĢtır.
Küçük Menderes havzasına ait TN ve TP yük dağılımları ġekil
Y10’da verilmektedir. bu dağılımın havzadaki ilçeler bazında dağılımı ġekil Y11 ve Y12‘de
hartia üzerinde verilmektedir.
Yayılı TP Yükü
Yayılı TN Yükü
1%
0%
8%
8%
Sızıntı Suyu
21%
15%
Sızıntı Suyu
Arazi Kullanım
Gübre
35%
28%
Gübre
Atmosferik Taşınım
31%
4%
Hayvancılık
49%
Foseptik
ġekil Y10. Küçük Menderes Havzasında Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %)
Baskı Ta
Arazi Kullanımı
Hayvancılık
Foseptik
ġekil Y11. Küçük Menderes Havzası TN Yükü Dağılım Haritası
Baskı Ta
ġekil Y12. Küçük Menderes Havzası TP Yükü Dağılım Haritası
Baskı Ta
Noktasal ve Yayılı Yüklerin Değerlendirilmesi
Havzadaki kentsel alanlardan, endüstriyel tesislerden ve katı atıklardan kaynaklanan
noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal
kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2010 yılı için
noktasal yüklerin oranı TN parametresi bazında %19, TP parametresi bazında %28 dir.
Noktasal TN yükleri 2010 yılında 1.285 ton/yıl iken, 2040 yılında 1.595 ton/yıl değerine
inmektedir. TP yükleri bu 30 yıllık bu zaman diliminde az bir artıĢla 213 ton/yıl dan 282 ton/yıl
değerine ulaĢmaktadır. Yayılı yüklerdeki değiĢime bakıldığında ise 2010 yılında 7.270 ton/yıl
olan yayılı TN yükü, 2040 yılında 4.713 ton/yıl seviyesine inmekte olup; %35 oranında bir
azalma söz konusudur. TP yükleri değeri de benzer Ģekilde 573 ton/yıl dan 311 ton/yıl
değerine inmektedir. Küçük Menderes Havzası‘ndaki toplam kirlilik yükleri genel özeti Tablo
Y3’ te verilmektedir.
Tablo Y3. Küçük Menderes Havzası’ndaki toplam kirlilik yükleri
YÜKLER (ton/yıl)
Toplam Azot (TN)
Yıllar
Noktasal
Toplam Fosfor (TP)
Yayılı
Toplam
Kentsel
Endüstriyel
2010
1051
234
7270
2020
1047
181
2030
1260
2040
1450
Noktasal
Yayılı Toplam
Kentsel
Endüstriyel
8555
171
42
573
786
5769
6997
189
36
409
634
163
5217
6640
217
32
356
605
145
4713
6308
254
28
311
593
5. Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Planlanması ve Fizibilite ÇalıĢmaları
Kentsel AAT planlama ve fizibilite çalıĢmaları, ―Havza Koruma Eylem Planlarının
Hazırlanması‖ Projesi‘nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iĢ adımı, proje kapsamındaki
tüm yerleĢim birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan
tesisler için fizibilite çalıĢmalarının yapılması, AAT‘lere atıksu taĢıyacak kolektör hatlarının
güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması gibi faaliyetleri
kapsamaktadır. Planlanan kentsel atıksu arıtma tesisleri özellikleri ile birlikte CBS ortamında
yerini almıĢtır.
Mevcut AAT‘lerin değerlendirilmesi aĢamasında; havzalarda gerçekleĢtirilen saha çalıĢmaları
kapsamında mevcut kentsel AAT‘ leri yerinde incelenmiĢ, ve yenileme veya kapasite artıĢı
Baskı Ta
ihtiyaçları tespit edilmiĢtir. Bu tespitler planlama çalıĢmalarına da yansıtılmıĢtır. Ayrıca,
planlama çalıĢmalarında oluĢturulan arıtma senaryolarında öngörülen esaslara göre,
çevresindeki yerleĢim birimlerinin atıksularını arıtması planlanan mevcut AAT‘ ler için gerekli
kapasite artıĢları ve buna bağlı maliyet değerlendirmeleri de planlama çalıĢmalarında yer
almaktadır. Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, Çevre ve
Orman Bakanlığı) AAT‘ler için yapılmıĢ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise, bunlar da
ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiĢ ve planlama çalıĢmalarında yer almıĢtır.
Bu kapsamda ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak, 3 farklı senaryo
için AAT planlamalarının alternatifleri üretilmiĢtir:
1. Alternatif:
Maksimum sayıda AAT ve minimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama
senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak
üzere tüm yerleĢim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıĢtır.
2. Alternatif:
Minimum sayıda AAT ve maksimum uzunluktakolektör hatlarının oluĢacağı planlama
senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç
olmak üzere havza içindeki yerleĢim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda
AAT‘de arıtılması planlanmıĢtır.
3. Alternatif:
Optimum sayıda AAT ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama
senaryosu hazırlanmıĢtır. Teknik olarak birleĢmeleri mümkün olmayanlar hariç olmak üzere
AAT‘ler, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe sınırları içerisinde ortak
olarak planlanmıĢtır.
Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler herhangi bir AAT‘den faydalanmayan yerleĢim
birimleri için planlanmıĢtır. Ayrıca, AAT‘ye bağlı olan ancak AAT‘de yenileme yapılması
gereken yerleĢim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıĢı yapılması geren yerleĢim
birimleri de çalıĢmalara dâhil edilmiĢtir. Herhangi bir AAT‘ye bağlı olan, atıksuları %90‘ın
üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleĢim
birimleri maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmalarına dâhil edilmemiĢtir. Planlanan AAT‘ler için
proses seçimi gerçekleĢtirilirken, söz konusu tesisten faydalanacak nüfus değeri esas
alınmıĢtır.
Baskı Ta
Planlanan AAT‘leri için proses seçimi gerçekleĢtirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz
önünde bulundurulmuĢtur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu
Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü
Yönetmelikleri‘nde belirlenen hususlar ıĢığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus
değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiĢtir.
Küçük Menderes Havzası Ġzmir metropolü ve etrafındaki küçük yerleĢim birimlerinden
oluĢmaktadır. Ġzmir ilinin genel itibariyle gerekli atıksu arıtma tesislerine sahip olması
nedeniyle sadece BüyükĢehir sınırları dıĢında kalan nispeten küçük yerleĢim birimleri için
yeni atıksu arıtma tesisleri planlanmıĢtır. Bu durumda Küçük Menderes Havzası‘nda farklı
olarak 3 Atıksu Arıtma Alternatifi oluĢturmak yerine 2 Alternatif oluĢturulmuĢtur.
Bu bağlamda tesise bağlı nüfus değerine göre proses seçimi Tablo Y4‘te verildiği gibi
yapılmıĢtır.
Maliyet Analizi ve Fizibilite ÇalıĢmaları
Maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmaları yukarıda açıklanmıĢ olan 2 arıtma senaryosunun her
biri için tekrarlanmıĢtır. Maliyet analiz çalıĢmalarında 2 alternatif senaryo arasında ekonomik
olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıĢtır.
Fizibilite çalıĢmaları öngörülen 2 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel AAT‘lerin her biri için
ilk yatırım maliyetleri, inĢaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon maliyetlerini içerecek
biçimde yıllık bazda hesaplanmıĢtır. Ayrıca AAT‘lerin ilk yatırım maliyetleri ve 30 yıllık toplam
iĢletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan toplam atıksu arıtma maliyetleri,
arıtılan atıksuyun m3‘ ü baĢına toplam iĢletme maliyetleri ile toplam atıksu arıtma maliyetleri
de hesaplanmıĢtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri için inĢaat maliyetleri ile terfi
merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde, bunların ilk yatırım ve iĢletme maliyetleri de dikkate
alınmıĢtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu
karĢılaĢtırmalı maliyet analizi çalıĢması yapılmıĢtır. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi
için, 2 alternatif için aynı yöntem ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde
bulundurulmuĢtur. ÇalıĢmalar kapsamında Küçük Menderes Havzası‘nda kurulması
planlanan AAT‘ler, arıtma teknolojilerine göre gruplandırılarak Tablo Y5, Tablo Y6 ve
yapılacak revizyonlar ise Tablo Y7 de verilmektedir.
Baskı Ta
Tablo Y4. Proses Seçim Kriterleri
Arıtma
Nüfus Aralığı
N<2000
2000<N<10000
YerleĢim Durumu
Proses Tipi*
Mertebesi Ön Arıtma* Çamur Arıtma
Ġçme Suyu Havzası
Paket Arıtma
Ġkincil
Hassas Alan
KI
Kurutma Yatakları
Doğal/Paket Arıtma Ġkincil
KI/Foseptik
Kurutma Yatakları
Diğer
KI+Foseptik Kurutma Yatakları
U.H. Aktif Çamur Ġkincil/ileri
KI+ĠI+YAKT Graviteli
Hassas Alan**
SistemiAktif Çamur Ġkincil
U.H.
KI+ĠI+YAKT Mekanik/Kurutma
Diğer**
U.H.
KI+ĠI+YAKT Yatakları
ĠçmeSuyu Havzası*** Sistemi
BNR
10000<N<50000
50000<N<10000
100000<N<250000
N>250000
* KI:Kaba Izgara
Ġleri
Ġleri
Hassas Alan***
BNR
Diğer
U.H. Aktif Çamur Ġkincil
Sistemi
BNR
Ġleri
Hassas Alan
BNR
Ġleri
Diğer
Sistemi
BNR
Ġleri
Hassas Alan
BNR
Ġleri
Diğer
BNR
Ġleri
BNR
Ġleri
Hassas Alan
BNR
Ġleri
Diğer
BNR
Ġleri
ĠI:Ġnce Izgara
UH: Uzun Havalandırmalı
YAKT: Yatay AkıĢlı Kum Tutucu
Yoğ.
+
Mekanik
KI+ĠI+YAKT
Mekanik
Grav.Yoğ.+ Mekanik
KI+ĠI+HKT
Mekanik
KI+ĠI+HKT
Mekanik
KI+ĠI+HKT
Çamur Çürütme +
Mekanik
HKT:Havalandırmalı Kum Tutucu
BNR: Biological Nutrient Removal (Karbon+besi maddesi giderimi)
** Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleĢim birimleri için
aktif çamur sistemi öngörülmüĢtür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını
tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına
çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıĢtır.
*** Nüfusu 10.000 ile 50.000 arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleĢim
birimleri için ileri arıtma yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüĢtür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde
aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi
iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur
sistemi planlanmıĢtır
Baskı Ta
Tablo Y5. Ġkincil veya Ġleri Artıma Olarak Planlanan AAT’ler
Ġl
AAT
1
AAT bağlı
yerleĢimler
Ġlçe
Ġzmir
ÇeĢme
ÇeĢme
Alaçatı
Proje Nüfusu
(N-2040)
Ġlk Yatırım
Maliyeti
(Euro)
AAT
Teknolojisi
30 yıllık ĠM
ġZD (Euro)
94.766
ileri arıtma
4.315.258
5.806.352
200.906
ileri arıtma
6.870.036
11.102.459
KuĢadası
2
Aydın
KuĢadası
Davutlar
Güzelçamlı
3
Ġzmir
Selçuk
Belevi
2.466
ikincil arıtma
240.736
318.671
4
Ġzmir
Karaburun
Mordoğan
3.410
ikincil arıtma
300.268
385.787
5
Ġzmir
Tire
Gökçen
2.708
ikincil arıtma
256.564
336.917
6
Ġzmir
Kiraz
Çayağzı
2.447
ikincil arıtma
239.424
321.646
7
Ġzmir
Kiraz
Karaburç
2.436
ikincil arıtma
238.741
320.964
8.037
ikincil arıtma
538.636
665.503
6.541
ikincil arıtma
692.864
601.589
6.555
ikincil arıtma
468.731
577.554
Ovakent
8
Ġzmir
ÖdemiĢ
Bademli
Konaklı
9
Ġzmir
Karaburun
10
Ġzmir
ÖdemiĢ
11
Ġzmir
Beydağ
Beydağ
6.600
ikincil arıtma
470.968
577.809
12
Ġzmir
Tire
Tire
64.542
ikincil arıtma
2.228.727
4.053.886
13
Ġzmir
Kiraz
Kiraz
9.853
ikincil arıtma
618.888
767.682
14
Ġzmir
Selçuk
Selçuk
80.365
ileri arıtma
3.830.993
4.893.070
1-R
Ġzmir
ÖdemiĢ
Gölcük
1.826
ikincil arıtma
196.134
280.586
Karaburun
Kaymakçı
Çaylı
Tablo Y6. Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan AAT’ler
AAT
Ġl
Ġlçe
Bağlı YerleĢimler
Proje Nüfusu
(N-2040)
AAT
Teknolojisi
Ġlk Yatırım
Maliyeti (Euro)
1-D
izmir
ÖdemiĢ
Kayaköy
1.392
doğal arıtma
97.440
2-D
izmir
ÖdemiĢ
Bozdağ
1.471
doğal arıtma
102.970
Tablo Y7. Revizyon Yapılması Gereken AAT’ler
AAT Adı
Ġl
Ġlçe
ÖdemiĢ
AAT
Ġzmir
ÖdemiĢ
Baskı Ta
Bağlı
YerleĢimler
Nüfus
(N-2010)
ÖdemiĢ
2.601
Birgi
79.419
Yapılacak
ĠĢlem
Yenilenme
Maliyeti
30 yıllık ĠM
ġZD (Euro)
AAT‘ye dahil
etme
83.450
5.500.843
Her iki alternatif için elde edilen toplam maliyetler Tablo Y8 de verilmiĢtir. Fizibilite çalıĢması
yapılan 2 farklı arıtma senaryosu içinde maliyet açısından en uygun olan Alternatif 1 olarak
belirlenmiĢtir. Bu senaryo kapsamında planlanan AAT‘ lerin tamamlanma ve iĢletmeye
alınma zamanları, Çevre Kanunu Geçici Madde 4 ve ilgili diğer yönetmeliklerde verilmiĢ olan
süreler göz önüne alınarak, belediye nüfuslarına göre 2010-2017 arasındaki yıllara kadar
olacaktır. Buna göre planlanan AAT‘lerin tamamlanma zamanları nüfusu 100.000‘den fazla
olan belediyeler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki belediyeler için 2012; 10.000-50.000
arasındaki belediyeler için 2014; 2.000-10.000 arasındaki belediyeler için 2017 yılıdır.
Tablo Y8. Küçük Menderes Havzası AAT Toplam Maliyetleri
Atıksu Arıtma Maliyetleri (€)
AAT Ġlk Yatırım Maliyeti
Senaryo
Aktif Çamur
Doğal Arıtma
Toplam ĠYM
ĠĢletme
Maliyeti (€)
Kolektör
Maliyeti
(€)
Toplam
Yatırım
Maliyeti (€)
Toplam
Maliyet (€)
I. Alternatif
17.877.827
488.600
18.366.427
26.187.818
0
18.366.427
44.554.245
II. Alternatif
17.527.687
363.160
17.890.847
25.998.179
668.171
18.559.018
44.557.197
Taslak raporda fizibilitesi yapılarak en uygun arıtma senaryosu olarak seçilen I. Alternatif,
havzada yapılan 2.paydaĢ toplantısında proje paydaĢı olan belediyeler ve ilgili diğer kurum
ve kuruluĢların görüĢüne sunulmuĢtur. Toplantı sonucunda istenen değiĢiklikler bu arıtma
senaryosu üzerinde yapılarak AAT planlamaları son halini almıĢtır. Bu nedenle nihai maliyet
taslak raporda hesaplanan maliyetlerden yüksek olmuĢtur. Nihai atıksu arıtma senaryosuna
ait toplam maliyetler Tablo Y9 da verilmiĢtir. Ġlk yatırım, 30 yıllıık iĢletme ve kolektör
maliyetlerini içerecek Ģiekilde hesaplanan toplma maliyet 61.003.781 Euro olarak
bulunmuĢtur. Bu maliyetin içerisinde Küçük Menderes Nehri alt havzasında yapılacak
yatırımlar 30.929.168 Euro‘yu kapsamaktadır.
Tablo Y9. Küçük Menderes Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri
Senaryo
Aktif
Çamur
Nihai
21.506.967
Doğal Arıtma Yenileme
200.410
83.450
Toplam ĠYM
ĠĢletme
Maliyeti (€)
Kolektör
Maliyeti
(€)
Toplam
Yatırım
Maliyeti (€)
Toplam
Maliyet (€)
21.790.827
36.511.318
2.701.635
24.492.462
61.003.781
Planlaması yapılan kentsel AAT‘lerin 2010-2017 yılları arasındaki nüfus aralıklarına göre ilk
yatırım maliyeti ile kümülatif ilk yatırım maliyetlerine ait grafikler ġekil Y13’te verilmektedir.
Buna göre müstakil olarak planlanan AAT‘ lerin hizmet ettiği belediye nüfusu 100.00‘den
Baskı Ta
fazla ise AAT‘ nin iĢletmeye alma yılı 2010, 50.000-100.000 arasında ise 2012; 10.00050.000 arasında ise 2014; 10.000‘den az ise 2017 olarak alınmıĢtır. Birden fazla yerleĢimin
aynı AAT‘ ye bağlı olduğu durumlarda (ortak arıtma) , AAT‘nin hizmet ettiği nüfusa
bakılmaksızın. AAT‘ ye bağlı ve nüfusu en büyük olan yerleĢim yeri için mevzuatta öngörülen
süreye kadar tesisin iĢletmeye alınacağı kabul edilerek grafiklerde gösterilmiĢtir. Bununla
birlikte nüfusu 100.000 üzerinde olan yerleĢim yerleri için verilen süre dolduğundan eylem
planı takviminde söz konusu yerler için bu süre 2012 olarak öngörülmüĢtür. Küçük Menderes
Havzası‘nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıĢ ve iĢletmeye alınması için;
2010 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ilk yatırım maliyeti (ĠYM) 6.870.036 €, 2012 yılına
kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 10.458.428 €, 2017 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM
4.462.363 €‘dur. Küçük Menderes Havzası AAT planlamaları ġekil 14 te harita üzerinde
gösterilmiĢtir.
Baskı Ta
Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT İlk Yatırım Maliyetleri
12.000.000
50.000<N<100.000
İlk Yatırım Maliyeti (Euro)
10.000.000
8.000.000
6.000.000
10.458.428
N>100.000
6.870.036
N<10.000
4.000.000
4.462.363
2.000.000
10.000<N<50.000
0
0
2010*
2012
2014
2017
Yıllar
Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT
Kümülatif İlk Yatırım Maliyetleri
25.000.000
Proje Kapsamındaki
Tüm Yerleşim Yerleri
21.790.827
20.000.000
N>10.000
N>50.000
17.328.464
17.328.464
2012
2014
15.000.000
10.000.000
N>100.000
5.000.000
6.870.036
0
2010*
2017
Yıllar
*Nüfusu 100.000'den fazla olan yerleĢim yerlerinde, Çevre Kanunu Geçici Madde 4'e göre belirlenmiĢ olan AAT'ni
almak için aĢılmaması gereken süredir. Ancak bu süre dolduğundan iĢ takviminde 2012 yılı olarak öngörülmüĢtür.
ġekil Y13. Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri
Baskı Ta
iĢletmeye
ġekilY14. Küçük Menderes Havzası’nda planlanan AAT’ler
Baskı Ta
6. ÇalıĢmaların Coğrafi Bilgi Sistemine (CBS) Aktarılması
Proje kapsamında öngörülen çalıĢmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması
için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıĢ olup, proje kapsamında üretilen tüm veriler
CBS ortamında ÇOB sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıĢtır. Bilindiği gibi tüm
dünyada olduğu gibi ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaĢan CBS teknolojisi mekansal
anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı
Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniĢ alanlar
için
verilerin
toplanması,
toplanan
verilerin
değerlendirilmesi,
analiz
edilmesi
ve
sunulmasında CBS 'nin etkin bir Ģekilde kullanılması bir zorunluluk haline gelmiĢtir. Burada
unutulmaması gereken diğer bir husus, klasik yöntemlerle bir yıllık bir sürede Türkiye‘ nin
%52 nüfusuna hitap eden ve belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem
planlarının hazırlanmasının hem çok zor olacağı ve hem de doğruluk açısından aynı
hassasiyeti taĢımayacağıdır. Bu nedenle, CBS kullanımı bu projenin en önemli ve
vazgeçilemeyen bir aracı olmuĢtur.
Bütüncül bir yaklaĢımla CBS ile 11 havza için yapılan çalıĢmaların tamamlanmasında elde
edilen faydalar aĢağıda özetlenmiĢtir.
Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların
yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve
haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olmuĢtur.
Havzalar bazında toplanmıĢ tüm veriler, CBS ortamına aktarıldığı için zaman
içerisinde gerek yeni toplanmıĢ, süreç içerisinde toplanan veri ve gerekse mevcut
verilerin güncellenmesi daha kolay ve ucuz olmuĢtur.
Havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve
çözümünde oluĢturulan CBS önemli bir altlık olacaktır.
OluĢturulan CBS tabanı sayesinde, havzalar bazında zamanla artacak veri ve bilgi
yoğunluğu karĢısında verilerin daha hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edilmesine
olanak sağlanacaktır.
Projede her havza için ayrı ayrı veri katmanı oluĢturmak yerine 11 havza için tek
bir veri katmanı oluĢturma yoluna gidilmiĢtir. Böylelikle veri katmanı kalabalığı
önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iĢlemlerinin tek seferde 11 havza için
yapılabilmesi sağlanmıĢtır.
Baskı Ta
Havzalar bazında oluĢturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle
özellikle arazide yapılan çalıĢmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip
etmek mümkün olacaktır.
7. Havzalarda Yapılan PaydaĢ Toplantıları
Yukarıda bahsedilen proje çalıĢmaları sırasında projenin amaç ve kapsamının anlaĢılabilir
olması ve projede yapılan çalıĢma sonuçlarının proje tamamlandıktan sonra sürdürülebilir
olması açısından havza bazında açılıĢ ve paydaĢ toplantıları baĢlığı altında toplantılar
düzenlenmiĢtir. Bu toplantılar, baĢta Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel
Müdürlüğü BaĢkanlığı‘nda olmak üzere; Havza koordinatörü olan Ġl Çevre Orman
Müdürlükleri ile havzadaki diğer Çevre ve Orman Ġl Müdürlükleri, TÜBĠTAK MAM, proje
danıĢmanları ve hizmet alımı yapılan firmalar, havzada yer alan Belediyeler, Ġller Bankası, Ġl
Özel Ġdareleri, Tarım Ġl Müdürlükleri ve havzada yer alan Sivil Toplum KuruluĢlarının
katılımıyla gerçekleĢtirilmiĢtir. AçılıĢ toplantıları her bir havzadaki koordinatör ilde Ekim-Aralık
2009 tarihlerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Proje çalıĢmalarının ilerlemesi ve Havza bazında atıksu
arıtma tesisi planlamalarının tamamlanması sonucunda Mayıs-Temmuz 2010 tarihlerinde
yine 11 havzada paydaĢ toplantıları düzenlenmiĢtir. Küçük Menderes Havzası AçılıĢ
Toplantısı 05 Kasım 2009, 1. PaydaĢ toplantısı ise 10 Haziran 2010, 2. PaydaĢ toplantısı ise
21 Ekim 2010, 3. PaydaĢ Toplantısı ise 24 Aralık 2010 tarihinde Ġzmir ilinde
gerçekleĢtirilmiĢtir. PaydaĢlarla yapılan bu toplantılar neticesinde alınan geri bildirimler
değerlendirilmiĢ olup, özellikle planlamalara ve projenin diğer kısımlarına yansıtılmıĢtır.
8. Eylem Planlarının Hazırlanması
Proje kapsamında yapılan çalıĢmalar neticesinde havzadaki sorunlar ve çözüm önerilerine
yönelik ―Eylem Planları‖ hazırlanmıĢtır. Eylem planlarında yapılması gereken iĢlerin süresi ve
iĢi yapacak sorumlu kurum ve kuruluĢlarda belirtilmiĢtir. Proje faaliyetlerine iliĢkin iĢ programı
Havza Koruma Eylem Planı Takviminde detaylı olarak anlatılmıĢtır.
Küçük Menderes Havzası için önerilen eylemler kısa, orta ve uzun vadede yapılması
gerekenler Ģeklinde gruplandırılmıĢtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte
ilk 5 yıl (2011-2015) kısa vade, ikinci 5 yıl (2016-2020) orta vade ve sonraki 20 yıl (20212040) ise uzun vade olarak belirlenmiĢtir.
Baskı Ta
Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi)
Nüfusu 100.000 ve üzeri yerleĢim yerlerininin 2010 (2012), 50.000-100.000 arası
yerleĢim yerleri 2012 ve 50.000-10.000 olan tüm yerleĢim yerlerinde mevzuata uygun
olarak 2014 yılının 6. ayına kadar kentsel AAT lerin yapılması gerekmektedir.
YerleĢimlerin içme suyu havzalarında bulunmalarına veya hassas alan statüsü
kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon
gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır.
Tüm tekil endüstrilerin ve OSB‘lerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj
standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi
alınması vb.) yapmaları gerekmektedir.
Mevcut atıksu deĢarjları alıcı ortamlarının yeniden değerlendirilmesi ve gerekli olanlar
için ―en uygun alıcı ortam rehabilitasyon projelerinin‖ geliĢtirilmesi gerekmektedir.
Yeni atıksu deĢarjları için ―en uygun alıcı ortam‖ seçeneklerinin uygulanması
gerekmektedir.
2011 yılından itibaren özellikle büyükĢehir belediyelerinde ve diğer tüm belediyelerde
kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulması baĢlanmalı ve 2014 yılına kadar
tamamlanmıĢ olmalıdır.
DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve
ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak
yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun
üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal
kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmeli ve
alıcı ortam deĢarj standartları oluĢturulması 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede
tamamlanmalıdır.
Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin
nüfusuna bağlı olarak, 100.000 ve üzeri yerleĢim yerlerininin 2010 (2012), 50.000100.000 arası yerleĢim yerleri 2012 ve 50.000-10.000 olan tüm yerleĢim yerlerinde
mevzuata uygun olarak 2014 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli
depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu 50.000
in üzerinde olan tüm yerleĢim yerlerinde 2015 yılı baĢlangıcına kadar katı atık
düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonu tamamlanmalıdır.
Tehlikeli ve özel atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile sorumlu kurum ve
kuruluĢların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı sonuna kadar
Baskı Ta
tamamlanması öngörülmüĢtür.
Zeytinyağı üretimi yapan iĢletmelerde, zeytin karasuyundan kaynaklanan kirliliğin
önlenmesi için sektörel iĢbirliği toplantıları yapılmalı ve neticede belirlenecek olan
çözüm yöntemlerinin 2015 yılı sonuna kadar uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir.
Bunun yanında bu tür tesislerden kanalizasyona ve alıcı ortama yapılan tüm
kontrolsüz deĢarjların acilen önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması Ģarttır.
Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru olan taĢocakları
ve maden sahaları en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmelidir.
Havzada içme suyu temin edilen Tahtalı Barajı koruma bantları içerisinde evsel ve
endüstriyel atıksu alt yapı yönetiminin oluĢturulması; 2013 yılı sonuna kadar kadar
tarımsal ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğe önlem alınması üzerine
bir yönetim planı oluĢturulması gerekmektedir.
Tahtalı Barajı dıĢında havzada içme ve kullanma suyu amacıyla kullanılan Balçova,
Alaçatı Barajlarında ve Mordoğan Göleti‘nde özel hüküm belirleme ihtiyacının
belirlenmesi
çalıĢmalarının
2012
yılı
sonuna
kadar
tamamlanmıĢ
olması
gerekmektedir.
Havzanın en önemli akarsuyu olan Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan evsel ve
endüstriyel atıksuların alt yapısının tamamlanması; katı atıkların yönetiminin
tamamlanması gerekmektedir. Havzanın özellikle bı bölgesinde yoğunlaĢmıĢ olan
hayvzancılık ve tarım faaliyetlerinde fgerekli önlemlerin bu kısa vade içerisinde
alınmıĢ olması gerekmektedir.
Özellikle Küçük Menderes Nehri etrafında toplanan zeytinyağı üretim tesislerinin
sektörel iĢbirliği sağlayarak çözüm yöntemlerinin belirlenmesi ve uygulamaya
alınması gerekmektedir.
Havaznın en önemli proıblemlerinden biri olan yer altı suyu kullanımı ile bir önceki
bölümde detaylı olarak bahsi geçen tedbirlerin alınmıĢ olması gerekmektedir.
Havzada oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir
civarında yer alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim
yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle
küçük çercevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma,
eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar
yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının
büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekci rakamlara
Baskı Ta
ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle çayın kıyısında
yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin olumlu kullanılması
konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit satıĢları
kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya
halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım,
damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve
kullanması konusunda teĢvik edilmelidir.
Ġyi tarım uygulamaları (ürün deseni seçimi, modern sulama teknolojisinin kullanımı,
arazi topulaĢtırılması ve tarla içi geliĢtirme hizmetleri) için pilot bölge çalıĢmaları Kiraz
Ovası‘nda baĢlaması önerilmektedir. Bu çalıĢmaların kısa vade içinde baĢlayıp, uzun
vadede devam etmesi gerekmektedir.
2012 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi
önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve
iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer
alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli
tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli
iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan)
tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü
projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli
ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Bu çalıĢmalar için hayvancılığın çok yoğun
olarak yapıldığı ÖdemiĢin seçilmesi uygun bulunmuĢtur.
Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilecek olan
etüt ve projelendirme çalıĢmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması
gerekmektedir.
Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter
çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için
gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleĢtirilmiĢ olması gerektiği
düĢünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su
kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması, modelleme çalıĢmaları 2015
yılı sonuna kadar ve akarsu ıslah çalıĢmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar
tamamlanması planlanmıĢtır.
Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri tamamlanmalı, uluslararası
standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede
Baskı Ta
sağlanması gerekmektedir.
Kıyı Kanununa istinaden deniz, doğal ve suni göller ve akarsu kıyıları ile deniz ve
göllerin kıyılarını çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden
yararlanma imkan ve Ģartları 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede değerlendirilmelidir.
ArıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi
kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. Havzada
tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına göre, yağıĢ durumuna
göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine göre kullanım
amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu çalıĢmalar 2011
yılı itibariyle baĢlamalı ve kısa vadede 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır.
Tarımsal amaçlı su kullanımının azaltılması için su dağıtım sistemlerinin yapısal
yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı sulama sistemlerinin uygulanması, Su dağıtım
programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gereken
uygulamalardır.
Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi)
Küçük Menderes Havzası‘nda 2015-2020 yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık
sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir:
Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal
köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması
gerekmektedir. YerleĢimlerin içme suyu havzalarında bulunmalarına veya hassas
alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı
olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen
sürelerde yapmalıdır.
Havzada yer alan ve bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu 50.000‘in altında olan tüm
belediyelerde 2017 yılı baĢlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının
rehabilitasyonu tamamlanmalıdır.
Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı ve noktasal yüklerin
önlenmesi amacıyla yapılacak çalıĢmalar kısa vadede baĢlayıp orta ve uzun vadede
sürekliliği sağlanmalıdır.
2020 yılına kadar su üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli taĢkın önleme
yatırımlarının yapılması gerekmektedir.
Tehlikeli ve özel atıkların ve tıbbi atıkların denetimi hususunda ilgili mevzuatın
Baskı Ta
uygulanması çalıĢmalarının orta vadede devam etmesi gerekmektedir.
Erozyonla mücadele konusunda sistematik ve sürekli olarak yapılan çalıĢmalar orta
vadede devam edip 2040 yılına kadar sürecektir.
Yeraltı ve yüzeysel sularının akım ve kalitesinin izlenmesi, arıtılmıĢ atıksuların
yeniden kullanımı, tarımsal amaçlı su kullanımı azaltma çalıĢmaları izleme ve
denetimleri orta vadede devam etmesi gereken çalıĢmalardır.
Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi)
Küçük Menderes Havzası‘nda 2020-2040 yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede
yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir:
Eylem planı kapsamında gerçekleĢtirilecek tüm faaliyetler HSA/ÇĠB tarafından
devamlı surette izlenecek ve mevzuata uygunluğu denetlenecektir.
Baskı Ta
EXECUTIVE SUMMARY
Increasing water demand with an increasing population, problems related to scarcity of water
resources, overconsumption and pollution of water in parallel to developing industrial and
agricultural activities, increased the importance of water resources management on
watershed basis. On the 9th article of No:4856 Act on the Organization and Missions of
Ministry of Environment and Forestry, General Directory of Environment was nominated by
doing the necessary work in order to prepare plans for water protection and usage, and
providing an integrated watershed-based management of terrestrial water and soil resources.
Besides on the 5th article of Water Pollution Control Act published in 2004 in Official Gazette
with an issue number of 25687, it was stated that Water Protection Action Plans are made by
Ministry of Environment and Forestry by consulting with General Directorate of DSĠ (State
Water Works) and other related enterprizes.
Within this framework, work on preparation of Watershed Protection Action Plans was started
by the Ministry of Environment and Forestry of Turkish Republic. Initially, 25 hydrological
watersheds of our country were rated considering the water quality, pollutant sources,
protection areas and drinking water resources in the watershed. Based on this prioritization,
protection action plans were already completed for 4 watersheds. Preparation of protection
action plans for 11 of the remaining 21 watersheds were undertaken by TUBITAK Marmara
Research Center and the project with the title ―Preparation of Watershed Protection
Action Plans for 11 Watersheds in Turkey‖ was started after being signed by the Ministry
of Environment and Forestry-General Directorate of Environmental Management and
TUBITAK Governorship on August 12, 2009. The project was finalized on December 3, 2010
with the completion of amendments in planning of wastewater treatment facilities.
Watershed Protection Action Plans will contribute to Türkiye in the process of nomination for
European Union in order to comply with Water Framework Directive which came into force in
2000 and forms a basis for all EU water directives, and to form a basis for preparation and
application of River Basin Management Plans which will include the necessities of the
directive.
The total population of the residential areas within the scope of the Project is 37 453 292
according to the census of population by the year 2009 with respect to the address-based
registration system. This population refers to 52 % of the total population of Türkiye (Figure
Baskı Ta
Y1). The total area considered in the Project equals to 40 % of the total area in Türkiye
(Figure Y2).
Population of
Project Area
34.068.516
; 48%
37.448.584
; 52%
Total Population in
Non-Project Area
Figure Y1. Population of Project Area
311.564
40%
Project Area
;
472.038
60%
;
Non-Project Area
Figure Y2. Project Area
Within the scope of the Project, Watershed Protection Action Plans were prepared for the
following 11 hydrological watersheds based on 5th article of Water Pollution Control Act
(Figure Y3).
Küçük Menderes Basin
Marmara Basin
Susurluk Basin
Kuzey Ege (North Aegean) Basin
Büyük Menderes Basin
Burdur Basin
Yeşilırmak Basin
Kızılırmak Basin
Konya Closed Basin
Seyhan Basin
Ceyhan Basin
Baskı Ta
Figure Y3. Watersheds within the scope of the project
Within the Project, in order to prevent pollution and protection or rehabilitation of water
resources, present situation of the watershed was initially determined in terms of water
resources potential, point and non-point sources of pollution and water quality. Later, short,
medium and long term planning was made considering priorities, technological and
economical feasibility and sustainability. All those works were shared with the authorities in
the watershed, the Ministry of Environment and Forestry holding the first place.
Within the general work plan of the Project, consultancy service was undertaken by ―Biosfer
Consultancy Engineering and Trade Ltd. Corp.‖. One of the important work packages of the
Project consisting of municipal wastewater treatment plant planning and feasibility works was
undertaken by ―Mimko Engineering Manufacturing Consultancy Coordination and Trade
Corp.‖ through service procurement.
The work packages accomplished within the concept of the Project are as follows:
1. Determination of the General Situation of the Watershed
Within this work package, location, geographical characteristics, water resources,
meteorological characteristics, agricultural and industrial properties which define the
watershed were compiled and mapped through Geographical Information Systems tools.
Baskı Ta
Leading Environmental Pressures and Hot Spots in the Watershed
According to the obtained data, factors which lead to environmental pressure on the
watershed are; widespread agriculture and animal farming, untreated domestic and industrial
wastewaters, solid waste dumping sites, erosion around the dam lakes and rivers, pollution
caused by geothermal sources and groundwater depletion. As a result of these pressures
Tahtalı Dam Basin, Küçük Menderes River Basin, highly polluted Fetrek Creek and dam
lakes in the basin were determined as hot spots.
2. Determination of Water Resources and Evaluation of Related Planning
Present data on potential of surface and groundwater resources, their usage purposes, and
allowance of water resources and future planning were specified. Considering the water
requirement in the watershed, reuse of treated wastewater was evaluated.
3. On-Site Examination of Environmental Infrastructure
All municipalities regardless of the population, villages with N>2000, organized industrial
areas, other important pollution sources which discharge into receiving water resources,
working and abandoned solid waste disposal sites were visited and the present infrastructure
was investigated on-site. Within this scope, coordinates of the related places were recorded,
and the present situation of the municipal wastewater treatment plants, wastewater treatment
plants of individual industries and organized industrial areas which discharge into receiving
water bodies and which account for priority problems for the watershed were investigated.
Data obtained as a result of fieldwork were inserted into Excel tables and recorded under
GIS. Within the scope of Project, 1435 settlements were visited, 192 domestic wastewater
treatment plants (WWTPs), 1295 solid waste dumping areas, 29 sanitary landfills, 509
individual industrial plants with WWTP, 142 individual industrial plants without WWTPs, and
70 organized industrial areas were examined on-site.
During the field work for Küçük Menderes Basin, 43 settlements were visited, 14 domestic
wastewater treatment plants (WWTPs), 37 solid waste dumping sites, 2 sanitary landfills, 39
individual industrial plants with WWTPs, 2 individual industrial plants without WWTPs, and 2
organized industrial areas were examined on-site. The WWTPs and Organized Industrial
Areas in the basin are given in Table Y1 and Table Y2. The locations of environmental
infrastructural facilities examined during field work are illustrated in Figure Y4.
Baskı Ta
Table Y1. WWTPs in operation in Küçük Menderes Basin
No
WWTP
WWTP
Location
Year of Start
of Operation
Treatment
Technology
Capacity
3
(m /day)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Çiğli
Güneybatı
Havza
Balıklıova
Gümüldür
ĠYTE
Selçuk
Ürkmez
Urla
Bayındır*
Ayrancılar-YazıbaĢı*
Torbalı*
Kiraz
Çiğli
Narlıdere
Menderes
Urla
Menderes
Urla
Selçuk
Seferihisar
Urla
Bayındır
Torbalı
Torbalı
Kiraz
2000
2001
2004
2008
2008
2008
2008
2008
2009
2009
2009
2010
1998
Advanced
Advanced
Advanced
Natural
Secondary
Secondary
Natural
Natural
Advanced
Advanced
Advanced
Advanced
Secondary
605.000
21.600
21.600
1.000
960
2.250
10.200
2.000
21.600
6.912
6.912
21.600
3.000
14
Karaburun-Efes
Karaburun
-
Secondary
1.500
15
Karaburun- Kuyucak
Karaburun
-
Secondary
1.500
Discharge Media
Ġzmir Bay
Ġzmir Bay
K. Menderes River
Tahtalı River
Tatar River
K. Menderes River
Aegean Sea
K. Menderes River
Çevlik Creek
Çevlik Creek
K. Menderes River
K. Menderes River
WW Ġs taken with
vacuum track and
discharged to solid
waste dumping
sites
WW Ġs taken with
vacuum track and
discharged to solid
waste dumping
sites
*In these WWTPs, there is a disinfection unit as last step of treatment. It is planned to use treated waste water for
irrigation.
Tablo Y2. Organized Industrial Areas in Küçük Menderes Basin
OIA
Torbalı OIA
Number of
Firms Making
Production
Water
Consumption
3
(m /day)
-
Buca (Ege Giyim)
(active)
35
210
ĠTOB Tekeli (active)
Tire (active)
ÖdemiĢ (not active yet)
Pancar (not active yet)
41
34
-
700
1200
-
Baskı Ta
WWTP Status
Discharge
Permit
Absent
No
after pretreatment, waste
water is given to ĠZSU
discharge channel
Present
Present
-
No
No
No
-
Figure Y4. Environmental Infrastructure Map for Küçük Menderes Basin
Baskı Ta
4. Determination of Water Quality and Pollution Loads
For water quality classification, measurements and analysis of water resources between
2003-2009 obtained by DSĠ (State Hydraulic Works) were used. Surface water quality
classes were determined based on the quality classes criteria for terrestrial water resources
described in Table 1 of Water Pollution Control Act. As long as there was sufficient data, for
each DSĠ station, water quality classes (I,II,III,IV) were determined for COD, BOD5, NH4-N,
NO2-N and NO3-N which are important water quality parameters in terms of organic matter
and nitrogen pollution (Figure Y5-Y8). Water quality parameters were also determined with
respect to main parameter groups (A,B,C) described in the same table. All these data were
inserted into maps prepared by the use of GIS.
Baskı Ta
Figure Y5. Water Quality Map for Küçük Menderes Basin (KOĠ, NH4-N, NO2-N ve NO3-N)
Baskı Ta
Figure Y6. Water Quality for Küçük Menderes Basin based on group A (Physical-inorganic) parameters
Baskı Ta
Figure Y7. Water Quality for Küçük Menderes Basin based on group B (organic) parameters
Baskı Ta
Figure Y8. Water Quality for Küçük Menderes Basin based on group C (inorganic pollution) parameters
Baskı Ta
Pollution loads exerted by municipal and industrial wastewaters, working or abandoned solid
waste disposal sites and non-point sources were calculated. Pollutant loads from point and
non-point sources were mapped using GIS for each watershed.
Pollutant loads were calculated for 2020, 2030 and 2040 based on 30-years projections of
urban populations. The purpose of making population projections is estimating the future
population changes as realistic as possible. Within the scope of the Project, population
projection scenarios were developed for 30 years (until 2040) for the residential areas based
on urban/rural, summer/winter and equivalent populations. The scenario which best reflects
the characteristics of the watershed area was selected and used in load calculations
Results obtained for Küçük Menderes Basin as a result of pollutant load calculations is as
follows:
Pollution from Urban Wastewater:
In present, only 19 of 43 settlements (municipalities and villages with N>2000) treat their
domestic wastewaters in treatment plants in the Küçük Menderes Basin. 19 domestic
wastewater treatment plants in the watershed serve to 3 223 781 people which refer to 92 %
of watershed population. In 2010, the fractions of pollutant loads from urban wastewater
sources which were discharged to the watershed were 9 856 tons/year for COD, 1 051
tons/year for TN and 171 tons/year for TP.
Pollution from Industrial Wastewater:
Industrial wastewater produced in the watershed is discharged into receiving media with
almost a 100 % ratio into the watershed area. Industrial wastewater produced in the
watershed is discharged into receiving media with a range of 7 299 tons/year for COD, 234
tons/year, 234 tons/year (%18) for TN and 42 tons/year (%20) for TP.
Pollution from Leachates of Solid Wastes of Sanitary Landfills:
Solid waste leachates constitute an important portion in the formation of pollution. In the
calculation of pollutant loads originating from leachates of solid waste disposal sites in the
watershed, future pollution loads were realistically estimated taking the present situation as
basis.
Point-source pollutant loads from sanitary landfill leachates in Küçük Menderes Basin for the
year 2010 are at levels of 1359 tons/year for COD, 940 tons/year for TN and 3.3 tons/year for
Baskı Ta
TP.
These loads are expected to dramatically increase when the sanitary solid waste
landfills will be put into operation by the year 2016 according to the Solid Waste Master Plan.
Therefore, loads will be 1 711 tons/year for COD, 412 tons/year for TN and 5.7 ton/year for
TP in 2020. Later loads from sanitary landfill leachates are expected to slowly decrease
through 2040. However, when sanitary landfills are taken into operation, leachate treatment
plants will be simultaneously taken into operation. Hence less pollution will be reach the
watershed. Distribution of TN and TP loads from point sources in Küçük Menderes Basin is
shown in Figure Y9. It was assumed that leachates from sanitary landfills and rehabilitated
dumping sites will be treated in urban WWTPs.
Point TN Loads
18%
Point-TP Loads
20%
Urban
Urban
Industrial
82%
Industrial
80%
Figure Y9.Distribution of point TN and TP loads in Küçük Menderes Basin
Pollution from Non-Point Sources:
Non-point pollution loads were calculated based on the important nutrients nitrogen (N) and
phosphorus (P). In order to provide basis for future planning, nutrient loads calculated for
2010 and estimations for 2020, 2030 and 2040 were reported as area-based distributions.
Non-point nitrogen pollution dominantly results from agricultural activities and animal farming.
In the Küçük Menderes Basin, animal farming lead the sources of non-point pollutants in
terms of N with a ratio of 2 542 tons/year (35 %), followed by pollution caused by agricultural
fertilizer use with 2 237 tons/year (31 %), and land use (forest, grass field, meadow, surface
run-off from urban and rural settlements) with 1 562 tons/year (21 %). Atmospheric
deposition, landfill leachates and septic tanks contribute 930 tons/year (13 %) in total in
terms of TN.
Baskı Ta
An investigation of non-point loads in terms of TP show that the largest portion 281 tons/year
(49 %) belongs to animal farming followed by agricultural fertilizer use with 163 tons/year (28
%) and phosphorus from septic tanks and grass field, meadows and forests with 128
tons/year (23 %). Distribution of TN and TP loads from non-point sources in Küçük Menderes
Basin is shown in Figure Y10 and illustrated on the map in Figure Y11-Y12.
Non-Point TN Loads
1%
Non-Point TP Loads
0%
8%
Landfill Leachate
21%
15%
Landfill Leachate
8%
Land Use
35%
Land Use
28%
Agricultural
Activities
31%
Atmospheric
Deposition
49%
Agricultural
Activities
Animal Farming
Animal Farming
Septic Tanks
4%
Septic Tanks
Figure Y10.Distribution of non-point TN and TP loads in Küçük Menderes Basin
Baskı Ta
Figure Y11. Map showing distribution of TN loads in Küçük Menderes Basin
Baskı Ta
Figure Y12. Map showing distribution of TP loads in Küçük Menderes Basin
Baskı Ta
Comparison of Point and Non-point Pollution Loads:
A comparison of pollution loads from non-point sources with point sources from urban areas,
industrial facilities and solid wastes show that loads originating from point sources comprise
a smaller fraction in total loads as expected. For 2010, the fraction of point sources is 19 % in
terms of TN and 28 % in terms of TP. Total point-source nitrogen loads was calculated as 1
285 tons/year for 2010, and will increase to 1 595 tons/year in 2040. Total point-source
phosphorus loads will increase a little from 213 tons/year to 282 tons/year during this 30 year
time span. Despite those small changes in loads from point-sources, the amount of change is
much higher in the case of non-point sources. Total non-point source nitrogen load of 7 270
tons/year in 2010 will decrease to 4 713 tons/year in 2040 with about 35 % decrease.
Similarly, total phosphorus load will decrease from 573 tons/year to 311 tons/year. Summary
of total pollution load in Küçük Menderes Basin is shown in Table Y3.
Table Y3. Total Pollution Load in K üçük Menderes Watershed
Load (tons/year)
Total Nitrogen (TN)
Years
Point
Domestic
Industrial
Nonpoint
2010
1051
234
7270
2020
1047
181
2030
1260
2040
1450
Total Phosphorus (TP)
Point
Industrial
Nonpoint
Total
Domestic
8555
171
42
573
786
5769
6997
189
36
409
634
163
5217
6640
217
32
356
605
145
4713
6308
254
28
311
593
Total
5. Planning of Municipal Wastewater Treatment Plants and Feasibility Studies
Planning of municipal wastewater Treatment plants and feasibility studies is one of the most
important steps of the project ―Preparation of Watershed Protection Action Plans‖. This work
package involves planning of municipal wastewater treatment plants with several
alternatives, performing feasibility studies for the planned facilities, determination of the route
for wastewater collector lines and making cost analysis. Planned wastewater treatment
plants and their characteristics were placed into GIS.
During the fieldwork in the watersheds, present municipal WWTPs were investigated on-site
and requirements were determined for renewal or capacity increase. These were
incorporated into the planning. Additionally, according to the basis anticipated by the
treatment scenarios formed during the planning studies, capacity increases required for
Baskı Ta
present WWTPs in order to treat the wastewaters of the surrounding municipalities and cost
analysis related to these also take place in planning. Besides the present facilities, feasibility
or final WWTPs projects made by other enterprises (Municipalities, Provinces Bank, Ministry
of Environment and Forestry) were placed into planning after being discussed with the
related enterprises.
Three different scenarios were produced for WWTPs planning considering the economical
and topographical aspects:
Alternative 1:
Planning scenario was based on providing maximum wastewater treatment plant and
minimum collector line. Separate WWTPs were planned for all residential centers except
those technically mandatory to use a collective treatment system.
Alternative 2:
This scenario involved planning based on minimum WWTPs and maximum collector line. It
was planned to treat wastewaters with a minimum number of WWTPs as long as possible
except those technically impossible to make a collective treatment.
Alternative 3:
Planning scenario was prepared to obtain an optimum number of WWTPs and optimum
length of collector lines. Except the residential areas which are technically impossible to
make a collective treatment, WWTPs were planned separately or collectively.
WWTPs offered in treatment scenarios were planned for residential areas which do not
discharge into any present WWTPs. In addition, residential areas, the WWTPs of which
require renewals or capacity increases were also involved in planning studies. Residential
areas which discharge into a WWTPs and more than 90% of their wastewater being treated
in these WWTPs and WWTPs of which do not require a renewal were not involved in cost
analysis and feasibility studies.
Küçük Menderes Basin is composed of Ġzmir metropole and other small allocations around.
Province of Ġzmir has already WWTPs, as a result of this there is no need to have WWTPs
with the exception of small allocations. At this point just 2 alternatives were developed
instead of 3 in Küçük Menderes Basin.
Baskı Ta
In process selection for planned WWTPs, Turkish legislations were taken as basis. Criteria
for process selection (Table Y4) were determined based on the populations and considering
the requirements given in Municipal Wastewater Treatment Act-Vulnerable and Less
Vulnerable Areas Declaration and Water Pollution Control Act. It was considered if the facility
was located in a drinking water catchment basin or a vulnerable area. Hence, all the
treatment facilities for population above 2000 and located in a drinking water catchment area,
and those for population above 10000 and located in a vulnerable area were planned to be
able to remove nutrients (N.P).
Baskı Ta
Table Y4. Criteria for Process Selection
Population
Location
Drinking
N<2000
Process
Water Compact Treatment
Treatment
Level
Pretreatment* Sludge Treatment
Secondary
CS
Drying Beds
Basin
Vulnerable Area
Natural Treatment/ Compact
Secondary
CS/Septic
Drying Beds
Others
Treatment
Natural Treatment/ Compact
Secondary
tank
CS/Septic
Drying Beds
Treatment
Water Extended Aeration Activated Sludge
Sec./Adv.
tank
CS+FS+HFG
Drinking
Basin
Gravity thickener +
C
2000<N<10000
Mechanical/ Drying
Vulnerable Area**
Others
Extended Aeration Activated Sludge
Secondary
CS+FS+HFG
Secondary
C
CS+FS+HFG
Beds
C
Drinking
Water BNR (Carbon + Nutrient Removal)
Basin***
Advanced
Mechanical
Sistemi
10000<N<50000
Vulnerable Area
BNR (Carbon + Nutrient Removal)
Advanced
Others
Secondary
Drinking
CS+FS+HFG
C
Mechanical
Grav. Thick.+ Mech.
Advanced
Basin
50000<N<100000
Vulnerable Area
Advanced
Others
Secondary
Advanced
Vulnerable Area
Advanced
Others
Advanced
Advanced
Drinking
100000<N<25000
0
Water
Mechanical
CS+FS+AGC
Mechanical
Basin
Drinking
N>250000
CS+FS+AGC
Basin
CS+FS+AGC
Vulnerable Area
Advanced
Others
Advanced
* CS:Coarse Screen
FS:Fine Screen
HFGC: Horizontal Flow Grit Chamber
Sludge Digestion +
Mechanical
AGC: Aerated Grit Chamber
** Activated sludge treatment was planned for populations between 2000 -10000 which are not in a drinking water Basin. However
natural treatment was planned if its project has been prepared or its construction has already started .
*** Activated sludge treatment plants included biological nutrient removal for populations between 10000- 50000 if they are in a
drinking water Basin or vulnerable area. However conventional activated sludge was planned if its project has been prepared or its
construction has already started
Baskı Ta
Cost Analysis and Feasibility Studies
Cost analysis and feasibility studies were performed for the three scenarios explained above.
In cost analysis, it was aimed to determine the economically most feasible option between
these two scenarios.
In feasibility studies, primary investment costs were calculated on yearly basis to involve
costs of construction, mechanical equipment, electricity and automation required for each of
the WWTPs determined by three different scenarios. In addition, total wastewater treatment
costs and treatment costs per m3 of wastewater were calculated to include both investment
costs and total operation costs required for 30 years. Besides, construction costs for each
collector line and whenever required investment and operation costs for pumping stations
were also considered. A relative cost analysis study was performed over total costs as a
result of a comparison of three different scenarios. In order to make a good comparison, the
same methodology and assumptions were used in the calculations of each alternative.
WWTPs planned for Küçük Menderes Basin are shown in Tables Y5 and Y6 depending on
their treatment technologies. Revisions need to be done is given in Table Y7.
Baskı Ta
Table Y5. Wastewater treatment plants planned Activated Sludge Systems (as Secondary or Advanced
Treatments Systems)
WWTPs
1
Residential Areas
Ġzmir
ÇeĢme
Settlements
which Benefit
from WWTP
ÇeĢme
Alaçatı
Project
Population
(N-2040)
Treatment
Level
30 year
operating
Costs (€)
Investment
Costs (€)
94.766
Advanced
Treatment
4.315.258
5.806.352
200.906
Advanced
Treatment
6.870.036
11.102.459
240.736
318.671
300.268
385.787
256.564
336.917
239.424
321.646
238.741
320.964
KuĢadası
2
Aydın
KuĢadası
Davutlar
Güzelçamlı
3
Ġzmir
Selçuk
Belevi
2.466
4
Ġzmir
Karaburun
Mordoğan
3.410
5
Ġzmir
Tire
Gökçen
2.708
6
Ġzmir
Kiraz
Çayağzı
2.447
7
Ġzmir
Kiraz
Karaburç
2.436
Secondary
Treatment
Secondary
Treatment
Secondary
Treatment
Secondary
Treatment
Secondary
Treatment
Ovakent
8
Ġzmir
ÖdemiĢ
Bademli
8.037
Secondary
Treatment
538.636
665.503
6.541
Secondary
Treatment
692.864
601.589
6.555
Secondary
Treatment
468.731
577.554
470.968
577.809
2.228.727
4.053.886
618.888
767.682
3.830.993
4.893.070
196.134
280.586
Konaklı
9
Ġzmir
Karaburun
10
Ġzmir
ÖdemiĢ
11
Ġzmir
Beydağ
Beydağ
6.600
12
Ġzmir
Tire
Tire
64.542
13
Ġzmir
Kiraz
Kiraz
9.853
14
Ġzmir
Selçuk
Selçuk
80.365
1-R
Ġzmir
ÖdemiĢ
Gölcük
1.826
Karaburun
Kaymakçı
Çaylı
Secondary
Treatment
Secondary
Treatment
Secondary
Treatment
Advanced
Treatment
Secondary
Treatment
Table Y6. Wastewater Treatment Plants planned as natural treatment systems
WWTPs
1-D
2-D
Residential Areas
izmir
izmir
ÖdemiĢ
ÖdemiĢ
Project
Population
(N-2040)
Treatment
Level
Investment
Costs (€)
Kayaköy
1.392
Natural
97.440
Bozdağ
1.471
Natural
102.970
Settlements which
Benefit from WWTP
Table Y7. WWTPs planned to be renewed in Küçük Menderes Basin
WWTP
ÖdemiĢ
WWTP
Baskı Ta
Residential Areas
Ġzmir
ÖdemiĢ
Settlements
which Benefit
from WWTP
Population
(N-2010)
ÖdemiĢ
2.601
Process to be Replacement
Taken
Cost
Inclusion to
the WWTPs
83.450
30 year
operating
Costs (€)
5.500.843
Total costs obtained for each of the two alternatives are shown in Table Y8. Alternative 1
was determined to be the most feasible option in terms of cost out of 2 different treatment
scenarios examined for feasibility. Considering the deadlines suggested in Municipal
Wastewater Treatment Act, termination of the WWTPs planned under this scenario will be
between 2010 and 2017. Accordingly, deadlines for termination of these WWTPs will be
2010 (2012 in the action plan) for a municipality population over 100000, 2012 for 50000100000, 2014 for 10000-50000, 2017 for 2000-10000 and 2017 for less than 2000.
Table Y8. WWTP total costs for Küçük Menderes Basin according to two different scenarios
Wastewater Treatment Costs (€)
Scenario
Alternative I
WWTP Investment Costs
Activated
Natural
Total
Sludge
Treatment
17.877.827 488.600
Alternative II 17.527.687 363.160
Operating
Costs
Collector
Costs
(€)
Total
Total Costs
Investment
(€)
Costs (€)
18.366.427 26.187.818 0
18.366.427 44.554.245
17.890.847 25.998.179 668.171
18.559.018 44.557.197
The first alternative which was determined to be the most feasible option in the draft report
was shared in the second and third meetings with the stakeholders in the watershed.
According to their responses, WWTPs plannigs were finalized. Hence, finalized costs were
higher than the ones in the draft report. Total costs finalized according to the selected
scenario are shown in Table Y9.
Table Y9. WWTP total costs for Küçük Menderes Basin according to the finalized scenario
Wastewater Treatment Costs (€)
Collector
Costs
Operating
Costs
(€)
Total
Investment
Costs (€)
37.395.761
779.464
24.184.738
WWTP Investment Costs
Natural
Activated
Sludge
Treatment
22.993.595
328.230
Renovation
83.450
Total
23.405.275
Total Costs
61.580.499
(€)
Based on the treatment scenario selected for Küçük Menderes Basin, the initial investment
costs will be 6.870.036 € for planned WWTPs with an equivalent population over 100 000,
10.458.428 € for WWTPs of 50 000-100 000 population, 4.462.363 € for population less then
10000. Figure Y13 shows the cumulative initial investment costs for WWTPs planned for
2012-2017.
The existing and planned WWTPs are illustrated on the map in Figure Y14.
Baskı Ta
According to the provisional 4th article of Environmental Law, deadline is 2010 for commencing operation of WWTPs of municipalities
with population above 100000. However, since this deadline has expired, termination of these WWTPs was foreseen as 2012 in the
action plan
Figure Y13. Initial investment costs of planned Municipal WWTPs in Küçük Menderes Basin
Baskı Ta
Figure Y14. Planned WWTPs in Küçük Menderes Basin
Baskı Ta
6. Transfer of Accomplishments into Geographical Information Systems (GIS)
In order to accomplish the planned work timely and properly during the project, GIS
technologies were effectively used. All data produced within the scope of the project were
prepared in the GIS environment to be integrated with the system of Ministry of Environment
and Forestry. As already known, the use of GIS has been increasingly prevalent in our
country as well as the whole world. GIS is advantageous in terms of providing a rapid
completion of projects and achieving fast and accurate planning activities. Particularly, for
very large areas, effective use of GIS has been obligatory for data acquisition,
implementation, analysis and presentation. It is very important to note that preparation of
watershed protection action plans comprising 52 % of total population of Türkiye would be
very difficult and imprecise using classical methods to obtain the determined aims.
Therefore, GIS has been the most important and indispensable technological tool of this
project.
With an integrated approach, benefits obtained by using GIS during accomplishment of
studies for 11 watersheds are summarized below.
Compared to classical systems, it has been easier and faster to make
calculations and inquiries, and to produce and map all information forming a
basis for activities such as planning.
Since all data collected on watershed basis was transferred into the GIS
environment, it has been much easier and cheaper either to update data or to
add new data.
GIS will be an important database for determination and solution of
environmental problems which could occur throughout the watershed.
GIS will provide a faster and accurate analysis of the data and information
expected to increase in time.
In spite of producing databases for each watershed, a unique database was
produced including 11 watersheds. Hence, number of databases were
reduced and it was provided to be able to make analysis and mapping in one
run for all 11 watersheds.
By updating GIS database in time, it will be possible to follow up the
contributions obtained by works on the field throughout the watershed.
Baskı Ta
7. Stakeholder Meetings
Additionally, during the project works mentioned above, opening and stakeholder meetings
were made for each watershed in order to make the objective and scope of the project
comprehensible and to obtain sustainability of the results of the works after the completion of
the project. These meetings were made with the participation of principally Environmental
Management General Directorate of Ministry of Environment and Forestry, all Provincial
Environment and Forestry Directorates in the watershed, TUBITAK-MRC, project
consultants, service providing firms, Municipalities in the watershed, State Hydraulic Works,
Provincial Bank, Special Provincial Administrations, Agriculture Provincial Directorates and
non-governmental organizations in the watershed area. Opening meetings were organized in
each watershed coordinator provinces between October-December 2009. With the
development of the project and completion of planning for wastewater treatment plants,
shareholder meetings were organized in 11 watersheds between May-July 2010. After the
completion of draft report, 2. stakeholder meetings were made in October 2010 and 3.
stakeholder meetings were made in December 2010.
Opening meeting was made on November 5, 2010; 1. stakeholder meeting was made on
June 10, 2010; 2. stakolder meeting was made on October 21, 2010 and 3. stakeholder
meeting was made on December 24, 2010 in Ġzmir for Küçük Menderes Basin. The feedback
obtained as a result of these meetings with shareholders were evaluated and reflected
particularly in planning as well as other sections of the project report.
8. Preparation of Action Plans
As a consequence of the works accomplished within the scope of the project, an ―Action
Plan‖ was prepared for problems in the watershed and suggestions for solution of them. In
the ―Action Plans‖, the responsible enterprises to accomplish the required works and duration
of the works were also specified.
Baskı Ta
Baskı Ta
1.
GĠRĠġ
Günümüzde su; insanların hayatı ve sağlığı ile ekosistemler için yaĢamsal bir öneme sahip
olması yanında, ülkelerin kalkınmasında temel bir ihtiyaçtır. Su kıtlığı giderek belirgin ve
yaygın bir sorun haline gelmekte; su kalitesi hemen her ülkede hızla bozulmaktadır. Bu
problem sosyal ve ekonomik açıdan zincirleme pek çok soruna da neden olmaktadır. Doğal
kaynaklarımızın korunarak kullanılması ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması açısından,
koruma-kullanma dengesinin ülkemizin sosyo-ekonomik Ģartlarına göre ayarlanması çok
önemlidir ve önemli olduğu kadar da zor bir görevdir. Tüm bu unsurlar da ancak sürdürülebilir
su yönetimi kapsamı içinde değerlendirilebilir.
Su kaynakları yönetimi açısından günümüzde geliĢen yaklaĢım, kaynak yönetiminin havza
bazında ve diğer doğal kaynaklarla ―entegre‖ biçimde gerçekleĢtirilmesidir. Enerji, tarım,
sağlık ve çevre gibi sosyoekonomik kalkınmanın baĢlıca sektörleri için itici güç olan su
kaynaklarının, çevreyle uyumlu ve entegre yönetimi, sürdürülebilir kalkınmanın temel
bileĢenlerinden biridir. Su kaynakların verimli kullanılabilmesi kadar, doğal yenilenme
sürecinin temel alınarak gelecek nesillerin ihtiyacının da dikkate alınması büyük önem
taĢımaktadır. Özellikle havza bazında koruma planları yapılırken tüm geliĢmelere ve
kullanımlara kontrollü bir Ģekilde yön verilmesi gerekmektedir
Entegre havza yönetiminin ana hedefi mevcut su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının
teĢvik edilmesi ve sağlanması, su ekosistemlerinin ve bunlara bağlı diğer ekosistemlerin
iyileĢtirilmesi ve tahribatının önlenmesidir. Sürdürülebilir havza yönetiminde;
Havzanın çevresel özelliklerinin tanımlanması,
Hâlihazır ve gelecekteki yararlı kullanımları için gerekli kalite ölçütlerinin saptanması,
Kirletici kaynakların tanımlanması, hâlihazır su kalitesinin yararlı kullanımlara göre
değerlendirilmesi,
Mevcut kirliliğin kontrolü için uygun strateji belirlenmesi,
en önemli unsurlardır (Tanık, 2007).
Farklı sektörlerin ve kaynak kullanıcılarının birarada düĢünüldüğü, tehdit ve olanakların uzun
vadeli değerlendirildiği bir alana yapılan müdahalenin yarattığı olumlu ve olumsuz etkilerin
izlendiği en uygun ölçek havzadır. Bu nedenle, doğal kaynakların yönetiminde havza ölçeği
esas alınmalıdır. ( Dawei ve Jingsheng, 2001).
Baskı Ta
Havzalarda sık rastlanan ve sürdürülebilir yönetime gereksinim olduğunu gösteren
problemler aĢağıda verilmektedir. Bunlar;
Ötrofikasyon,
Sularda kalıcı ve toksik maddelerin birikimi,
Yüzme alanlarında sağlıksız koĢullar ve
Biyolojik çeĢitliliğin azalması ve tehlikeye düĢmesi olarak sayılabilir.
Su kaynaklarının gelecek nesillere temiz ve sağlıklı Ģekilde ulaĢtırılması için suyun toprakcanlı-iklim iliĢkileri çerçevesinde, bütün ihtiyaçların dikkate alınması ve korunarak
kullanılması gerekmektedir. Teknolojinin ilerlemesi, su kaynaklarından azami faydanın
sağlanmasına aracı olmakla birlikte, bu ilerlemeye paralel olarak sanayileĢmenin ve
ĢehirleĢmenin de artması beraberinde özellikle 1980‘li yıllarda çevre kirliliği sorunları baĢ
göstermiĢ; bu sorunlardan en geniĢ çapta etkilenen doğal kaynaklar da su kaynakları
olmuĢtur. SanayileĢme çağı ile birlikte baĢlayan ve 20. yy ortalarında ivme kazanan endüstri
faaliyetlerindeki ve insan nüfusundaki artıĢlar bütün çevresel kalitenin bozulmasına sebebiyet
vermiĢtir. Özellikle evsel atıksu ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan organik madde ve
besin (azot, fosfor) tuzları girdileri, iç sularda doğal ekolojik özelliklerin çok aĢırı değiĢimi ve
yoğun plankton üretime kadar varan problemlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Suyun kalitesinin bozulması, kullanılabilir su kaynaklarını daha da sınırlı hale getirmeye
baĢlamıĢtır.
Su kaynaklarının yönetiminde, yukarıda sözü edilen kapsam ve ölçek değiĢiklikleri,
geliĢtirilmesi gereken çözümlerin de aynı kapsam ve boyutta ele alınmasını gerektirmektedir.
Esas itibariyle, yukarıda sözü edilen nedenlerle, bu yaklaĢımın en doğru çözüm olduğu kabul
edilmektedir.
1.1.
Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim
AB'nin su politikalarının değiĢimi uzunca bir süredir devam etmektedir. Literatürde üç büyük
dalga halinde incelenen AB Su Politikalarının geliĢimi 2000 yılında benimsenen "Su Çerçeve
Direktifi" (2000/60/EC) ile farklı bir boyut kazanmıĢtır. Avrupa Birliği'nin su politikasının
"anayasası" olarak kabul edilen Direktif önemli yenilikler içermesinin yanında Ģimdiye kadar
olan su politikalarının çerçevesini belirlemesi açısından da önem taĢımaktadır.
Avrupa Su Hukuku'nun geliĢimindeki birinci dalga 1975-80 arasında gerçekleĢmiĢ ve bu
süreçte "Çevresel Kalite Standartları" ve "Emisyon Limit Değerleri" tespit edilmiĢtir. 1980-
Baskı Ta
1995 yıllarını kapsayan ikinci dalgada ise, 1991 tarihli "Kentsel Atıkların Ele Alınması
Direktifi" ve "Nitratlar Direktifi", 1996'da benimsenen "Entegre Kirlenmenin Önlenmesinin
Kontrolü için Direktif" ve 1998'de benimsenen "Ġçme Suyu Direktifi" önemli geliĢmelerdir.
Üçüncü ve son dalga ise, 1995'ten günümüze kadar geçen süredir ve bu dönemde su
politikaları ile ilgili temel bir yeniden ele alıĢın gerektiği vurgulanmıĢtır. Ayrıca, yine 1995'ten
itibaren, birçok ve dağınık kanun yerine, daha bütünsel ve kapsamlı bir yasa öngörülmüĢtür.
Bu kapsamda Su Çerçeve Direktifi için hazırlıklar baĢlatılmıĢ ve 1995 ortasından 2000 yılına
kadar sürmüĢtür. 22 Kasım 2000'de Su Çerçeve Direktifi yürürlüğe girmiĢtir (Çiçek N,2009).
Su kirliliğinin giderek önemli boyutlara ulaĢması, ülkeleri bu konuda ciddi önlemler almaya
zorlamıĢ, bu da bu alanda pek çok mevzuatın oluĢması sonucunu doğurmuĢtur. Bu
kapsamda iyi su kalitesine ulaĢmayı hedefleyen Su Çerçeve Direktifi 2000 yılında Avrupa
Birliği tarafından kabul edilmiĢtir. Bütün su kaynaklarının korunması ve iyileĢtirilmesi için
havza bazında tutarlı bir yönetim çerçevesi çizen AB Su Çerçeve Direktifi‘nin nehir havzaları
üzerine kurulu sürdürülebilir su kaynakları yönetimi ilkesi halkın özellikle uygulayıcıların yerel
ölçekte her seviyede katılımını öngörmektedir.
Öncelikle havzayı tanımlamak gerekirse; havza bir akarsuyun kaynağıyla-sonlandığı yer
arasında kalan ve ona su veren tüm kolları kapsayan alandır. Yalnızca suyun değil, aynı
zamanda bütün doğal kaynakların örneğin ekosistemin, bütünleĢik ve sürdürülebilir olarak
kullanımını sağlayarak korunabilmesi için seçilebilecek en uygun birimdir.
Direktif su yönetimi açısından Nehir Havzası Bölgelerine (NHB'lere) dayanan ve tanımlanmıĢ
nehir havzası bölgeleri içindeki tüm yüzey suları ve yeraltısularının 2015‘e kadar ‗iyi su
durumu‘na ulaĢmasını gerektiren yeni bir perspektifi tanıtmakta, tüm su kütlelerine yönelik
çevresel ve ekolojik hedeflerin oluĢturulması yoluyla buna nasıl ulaĢılacağını açıklamaktadır.
Yüzey suları için ‗iyi durum‘, ‗iyi ekolojik durum‘ ve ‗iyi kimyasal durum‘ ile belirlenmektedir.
Ekolojik durum; hidromorfolojik, fiziko-kimyasal kalite unsurları ile desteklenen biyolojik kalite
unsurları ile belirlenmektedir. Referans noktası ya hiç insan etkisine maruz kalmamıĢ ya da
‗çok az‘ maruz kalmıĢ olan ‗bozulmamıĢ‘ koĢullar üzerinden tanımlanmaktadır. Ġyi yeraltısuyu
durumu ise yeraltı suyu kütlesinin hem miktar hem de kalite açısından en az ‗iyi‘ durumda
olması anlamına gelmektedir. Ayrıca, yeraltısuları için iyi durum gerekliliklerine ek olarak,
herhangi bir kirletici yoğunluğunda önemli ve sürekli artıĢ eğilimi belirlenmeli ve bu eğilim
önlemler programı yoluyla tersine döndürülmelidir. Tüm su kütleleri için iyi su durumu
hedefine mevzuatın yürürlüğe girdiği 2000 yılından itibaren 15 yıl içinde ulaĢılması
Baskı Ta
gerekmektedir. Yürürlüğe giriĢ tarihinden itibaren Üye Devletler SÇD‘yi baĢarıyla
uygulayabilmek için gerekli adımları atmaya baĢlamıĢlardır. Türkiye için iyi su durumu
hedefine hangi tarihte ulaĢılması gerektiği müzakerelerin bir parçasıdır.
SÇD'nin amaçları Ģu Ģekilde özetlenebilir: çok iyi duruma sahip olan su kütlelerinde ‗çok iyi
durum‘un korunması; suların mevcut durumundaki her türlü bozulmanın önlenmesi; ve tüm
sularda 2015‘e kadar en azından ‗iyi durum‘a ulaĢılmasıdır.
Direktifte bu amaç ve hedeflerin nehir havzası yönetim planında açıkça belirtileceği
bildirilmektedir; nehir havzası yönetim planı ayrıca bu hedeflere ulaĢılmasını güvence altına
almayı amaçlayan önlemler programını da içermelidir. Ġyi su durumuna; çevresel, ekonomik
ve sosyal etkenler dikkate alınarak ulaĢılacaktır. SÇD'nin uygulanması zorlayıcı olup sıkı bir
program dâhilinde birçok zorluğu ortaya çıkarmaktadır.
Bu hedeflere ulaĢmak için önlemler programını uygulamak üzere eĢgüdümlü ve bütüncül bir
yaklaĢımın temin edilmesi önem arz etmektedir. Su Çerçeve Direktifi, Kentsel Atık Su Arıtma
Direktifi ve Tehlikeli Maddeler Direktifi uyarınca, Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetim
Planı nihai taslağı, ilgili kurumlar ile birlikte hazırlanmıĢtır. Bu süreç Türkiye‘de Su Sektörü
için Kapasite GeliĢtirilmesi EĢleĢtirme Projesi‘nin bir bileĢenini oluĢturmuĢtır. Su Çerçeve
Direktifi; Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi, Tehlikeli Maddeler Direktifi ve diğer kardeĢ
direktifler, Yüzme Suları Direktifi, Nitrat Direktifi, Habitat ve KuĢ Direktifleri gibi ekolojik ve
kimyasal açıdan iyi su durumuna ulaĢmayı hedefleyen su ile ilgili direktifleri bütünleĢtiren bir
çerçeve
oluĢturmakta
ve
entegre
nehir
havzası
yönetiminin
genel
ilkelerini
sunmaktadır.(ÇOB, 2010)
Bu nedenle SÇD, daha önce yayımlanmıĢ olan ― Kentsel atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin
Direktif 91/271EEC(1991); Nitrat Direktifi(1991), Ġçme Suyu direktifi(1998), BütünleĢik
Kirlenme Önleme ve Kontrolü(IPPC) Direktifi(1996), Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi(1991) gibi
suyla ilgili tüm mevzuatı da kapsamaktadır.
Bu amaçla Avrupa Komisyonu (EC) tarafından ortak bir uygulama stratejisi oluĢturulmuĢtur.
Bu ortak uygulama stratejisi, direktifin uygulanması aĢamasında izlenmesi gereken yönteme
iliĢkin bilimsel ve teknik esasları ortaya koymaktadır. Ayrıca SÇD, üye ülkelerin, direktifle
ilgili uygulama planlarını 2009 yılına kadar oluĢturmalarını zorunlu kılmakta idi. SÇD'nin
önemli özelliklerinden biri de uygulamada ulaĢılması gereken aĢamalar için kesin tarihleri
tanımlamıĢ olmasıdır. Direktifin tanımladığı en önemli kilometre taĢları aĢağıda verilmektedir.
Baskı Ta
• Direktifin yürürlüğe girmesi, 2000.
• Ulusal mevzuata uyum, 2003.
•Nehir
havzalarının
ve
ilgili
otoritelerin
tanımlanması
2003.
• Nehir havzalarının karakterizasyonu: Kirletici kaynaklar ve ekonomik analiz,2004.
• Ġzleme ağlarının kurulması, 2006.
• Kamu ile iĢbirliği, 2006.
• Taslak nehir havza yönetim planlarının sunulması, 2008.
• Nehir havza yönetim planlarının tamamlanması (ölçüm programları dahil), 2009.
• Fiyatlandırma politikalarının oluĢturulması, 2010.
• ĠĢlevsel ölçüm programlarının gerçekleĢtirilmesi, 2012.
• Çevresel hedeflere eriĢim, 2015.
• Ġlk yönetim döngüsünün sonu, 2021.
• Ġkinci yönetim döngüsünün sonu, hedeflere ulaĢmak için nihai tarih, 2027.
SÇD'deki en önemli kavram ―Nehir Havzası Yönetimi‖ dir ve her bir nehir havzası için Nehir
Havzası Yönetim Planı (NHYP) oluĢturulması istenmektedir.
Aday ülkelerin katılım
sürecinde SÇD gerekliliklerini yerine getirmeleri gerekmektedir. Nehir havzasının özellikleri,
insan aktivitelerinin etkileri ve su kullanımının ekonomik analizi gibi çalıĢmaların yapılması,
bu direktiflerin öngördüğü hedeflerin yerine getirilmesi açısından önemlidir.
Nehir havzası yönetimi, aslında nehrin alt havzaları bazında uygulanması gereken çevresel
önlemleri içeren bir yaklaĢım metodudur. Önlemleri sıralayabilmek de havzaya iliĢkin tüm
geri plan bilgilerini detaylıca incelemekten ve irdelemekten geçer.
BütünleĢik havza yönetiminde, nehir havza yönetim planlarının (NHYP) yapılması esastır. Bu
planların yapımına dair herhangi bir reçete, yol veya yaklaĢım önermek günümüzün en çok
tartıĢılan konularından biridir. Su Çerçeve Direktifi‘ne (SÇD) göre, NHYP unsurları aĢağıda
sıralanmaktadır;
Nehir havzasının karakterizasyonu,
Ġnsan aktivitelerinin önemli baskı ve etkilerinin özeti,
Koruma alanlarının belirlenmesi ve haritalandırılması,
Baskı Ta
Ġzleme ağlarının haritası,
Çevresel hedefler listesi,
Ekonomik analiz,
Önlemler programı,
Detaylı önlemlerin listelenmesi ve özetlenmesi,
Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve konu ile ilgili danıĢılması, karĢılıklı fikir alıĢveriĢinin
ve bilgi paylaĢımının sonuçları da içerecek Ģekilde özetlenmesi,
Yetkili otoritelerin listesi,
Kamuoyundan arka plan bilgisi ve yorum edinmek için irtibat noktalarının ve izlenecek
prosedürlerin belirlenmesi (Tanık, 2007).
Kentsel Atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif, (1991); (Türkiye‘de 2006),
Nitrat Direktifi (1991); (Türkiye‘de 2004),
Ġçme Suyu Direktifi, (1998); (Türkiye‘de 2005- TS 266–2005)
BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü (IPPC) Direktifi (1996);
Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi (1991); (Türkiye‘de 2006).
21 Aralık 2009‘da, Brüksel‘de gerçekleĢtirilen ―Hükümetler arası Katılım Konferansı‖nda
―Çevre Faslı‖ müzakereleri resmen açılmıĢtır. Ġlgili sektörler arasında en önemli ve maliyeti
en fazla olan ―Su Kalitesi Sektörü‖ dür. AB‘ye giriĢ sürecinde ülkemizde özellikle son yıllarda
kurumsal altyapı kuvvetlendirilmiĢ ve yasal mevzuat geliĢtirilmiĢ olmakla birlikte, henüz
Ģemsiye niteliğinde görev yapabilecek bir ulusal ―Su Çerçeve Yönetmeliği‖ geliĢtirilmemiĢtir.
Bu kapsamda Türkiye için en önemli kapanıĢ kriterleri, SÇD yi kapsayacak Ģekilde bir
mevzuat düzenlemesidir. Diğeride Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim
Planlarına dönüĢtürülmesidir. Bakanlığa bağlı Çevre yönetimi Genel Müdürlüğü Su kalitesi
Sektörü açısından genel koordinasyon ve uygulamalardan sorumludur.
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, kapanıĢ kriterleri doğrultusunda Çevre Kanunu ve SKKY
kapsamında revizyon çalıĢmalarını devam ettirmekte olup, ayrıca
SÇD yi kapsayacak
Ģekilde Havza Koruma Yönetmeliği çalıĢmalarını devam ettirmektedir.(ÇOB, 2010). Bununla
birlikte, bu konudaki çalıĢmalara esas olacak ―Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Havzalarda
Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmalarına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Tebliği‖ 2009 yılının Haziran
ayında yayınlanmıĢtır. Akabinde içme suyu amaçlı kullanılan su kaynaklarının sürdürülebilir
yönetimi için özel hüküm belirleme çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır (Gürel ve diğ., 2010).
Bunun dıĢında yine Bakanlığın koordinasyonunda son yıllarda ülkemizde su kaynaklarının
Baskı Ta
havza bazlı yönetimine yönelik 25 Havzada çalıĢmalar hızlanmaktadır (ġekil 1.). Bu
bağlamda 11 havzada ―Havza Koruma Eylem Planları‖ TÜBĠTAK MAM tarafından yapılmıĢtır.
Söz konusu ―Havza Koruma Eylem Planları‖, Su Çerçeve Direktifi (SÇD)‘nin gereği olarak
hazırlanmıĢtır. Bu planların hazırlanması önemli bir baĢlangıç noktası olup, AB Çevre Faslı
açılıĢ sürecinde önem kazanmıĢtır (Sarıkaya ve Çiçek, 2010).
ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası
Türkiye‘deki duruma bakıldığında Avrupa Birliği adaylık sürecindeki ivme, bu kavramların
daha doğru ve hızlı bir Ģekilde gündeme alınmasına katkı sağlamıĢtır. Özellikle Çevre ve
Orman Bakanlığı bu süreçte etkin rolünü almıĢ olup, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
(ÇYGM) Su Kalitesi Sektöründe kendisine verilen görevler çerçevesinde Avrupa Birliği
standartlarını da dikkate alarak planlarını geliĢtirmektedir. Hazırlanan Havza Koruma Eylem
Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaĢımıyla paralel ruhta olup, Türkiye‘nin bu
süreçte elini güçlendiren dokümanlar olmuĢtur. Bu planların AB normlarına çevrilmesi güç
olmayacaktır. Türkiye uyumlaĢtırma sürecinde gösterdiği baĢarıyı uygulamaya da bu planlar
vasıtasıyla taĢıma olanağı yakalamıĢtır.
Baskı Ta
1.2.
Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaĢan Coğrafi Bilgi
Sistemleri (CBS), mekânsal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama
aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj
sağlamaktadır. Özellikle çok geniĢ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin
değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS'nin etkin bir Ģekilde kullanılması
hemen hemen bir gereklilik haline gelmiĢtir. Nitekim "Havza Koruma Eylem Planlarının
Hazırlanması" projesinde, öngörülen çalıĢmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde
tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıĢ olup proje kapsamında
üretilen tüm veriler CBS ortamında Bakanlık sistemi ile entegre edilecek Ģekilde
hazırlanmıĢtır. Bütüncül bir yaklaĢımla 11 havza için yapılan çalıĢmaların tamamlanması
sonucunda sağlanacak faydalar aĢağıda özetlenmiĢtir.
1. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların
yapılması, planlama vb faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve
haritalanması daha kolay ve hızlı olacaktır.
2. Havzalar bazında toplanmıĢ tüm veriler CBS ortamına aktarıldığı için gelecekte
sisteme yapılacak ilave ve güncellemeler daha kolay ve ucuz olacaktır.
3. OluĢturulan CBS, havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin
belirlenmesi ve çözümlenmesinde önemli bir altlık olacaktır.
4. OluĢturulan CBS‘nin yapısı, gelecekte karĢılaĢılacak ve zamanla giderek artacak
veri/bilgi yoğunluğunu sorunsuzca iĢleyebilecek,hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz
edebilecek Ģekilde tasarlanmıĢtır.
5. Projede her bir havza için ayrı ayrı veri katmanı oluĢturmak yerine 11 havza için
tek bir veri katmanı oluĢturulmuĢtur. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek,
sorgu, analiz ve haritalama iĢlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi
sağlanacaktır.
6. Havzalar bazında oluĢturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle
özellikle arazide yapılan çalıĢmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip
etmek mümkün olacaktır.
Yukarıda sayılan faydaları daha da arttırmak mümkündür. Burada unutulmaması gereken
nokta, klasik yöntemlerle yaklaĢık bir yıllık bir sürede Türkiye‘nin yarısından fazla bir
alanının belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının
Baskı Ta
hazırlanmasının güç olacağıdır. Bu nedenle CBS bu projenin en önemli ve
vazgeçilemeyen bir teknolojik aracı olmuĢtur. CBS'nin etkin olarak kullanıldığı proje
kapsamında yapılan çalıĢmalar ġekil 2 de verilen süreçlere uygun olarak 5 ana baĢlık
altında yürütülmüĢtür.
ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler
Projede gereken verilerin temin edilmesi çalıĢmanın ilk adımını oluĢturmuĢtur. Havza
sınırları bazında sayısal olarak temin edilen veriler daha sonra amaca uygun olarak
yeniden derlenmiĢ ve düzenlenmiĢtir. Üçüncü aĢamada arazi çalıĢmaları kapsamında
toplanan verilere uygun olarak bir veri modeli tasarlanmıĢ ve bilgiler modeldeki veritabanı
uygun Ģekilde entegre edilmiĢtir. Arazi çalıĢmaları kapsamında toplanan veriler derlenmiĢ
olan diğer veriler ile birlikte analiz edilerek yeni kurulacak AAT'lerin planlanması dördüncü
aĢamayı oluĢturmaktadır. Son aĢamada ise, proje kapsamında üretilen tüm verilerin
Bakanlık CBS genelgesine uygun olarak düzenlenmesi çalıĢmaları tamamlanmıĢtır.
Yukarıda özetlenen tüm çalıĢmaların detayları aĢağıda verilmiĢtir.
Baskı Ta
1.2.1. Veri Temini
CBS ortamında yapılacak çalıĢmalarda kullanılmak üzere projenin baĢlangıcından taslak
rapor teslim sürecine kadar geçen sürede Tablo 1 de özetlenen veriler sayısal olarak Çevre
ve Orman Bakanlığı‘ndan (ÇOB) her bir havza için ayrı ayrı temin edilmiĢtir.
Tablo 1. CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB‘dan Temin Edilen Veriler
NO
DOSYA ADI
FORMATI
1
arazi_kullanımı.shp
SHAPE
2
baraj_golet.shp
SHAPE
3
gol.shp
SHAPE
4
Havza_siniri.shp
SHAPE
5
hidroelektrik_santral.shp
SHAPE
6
il_merkez.shp
SHAPE
7
il_sinir.shp
SHAPE
8
ilce.shp
SHAPE
9
ilce_merk.shp
SHAPE
10
ozelcevrekoruma_alan.shp
SHAPE
11
sulanan_alan.shp
SHAPE
12
yagis.shp
SHAPE
13
Yerlesim_merkezi.shp
SHAPE
14
akarsu.shp
SHAPE
15
yukpaf
E00,DGN
16
Korunan Alanlar
SHAPE
17
pafta_25
SID
18
Pafta_100
SID
19
TURKIYE_100BIN
MDB
AÇIKLAMA
Tüm havzaları içeren 2000 ve 2006 yıllarına ait
CORINE arazi sınıflarını içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı baraj ve göletleri
içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı gölleri içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı havza sınırlarını
içermektedir.
Büyük Menderes, Ceyhan, Kızılırmak, Seyhan,
Susurluk ve YeĢilırmak havzaları için hidroelektrik
santralleri içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı il merkezlerini
içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı il sınırlarını içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe sınırlarını
içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe merkezlerini
içermektedir.
Büyük Menderes, Konya Kapalı ve Kuzey Ege
havzası için ÖÇK alanlarını içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı sulanan alanlara ait
bilgileri içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı ortalama yağıĢ ile ilgili
bilgileri içermektedir.
Her havza için ayrı ayrı yerleĢim merkezlerini
içermektedir.
Büyük Menderes havzası hariç olmak üzere
akarsulara ait bilgileri içermektedir.
Her havza için ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli sayısal
yükseklik paftalarını içermektedir.
Her havza için ayrı ayrı korunan alanlara ait bilgileri
içermektedir.
Her havza içi ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli raster
paftaları içermektedir.
Her havza için ayrı ayrı 1:100.000 ölçekli raster
paftaları içermektedir.
Tüm Türkiye için 1/100.000 ölçekli haritalardan
sayısallaĢtırılmıĢ detayları içeren veri setidir.
ÇOB‘dan alınan Hata! BaĢvuru kaynağı bulunamadı.‘deki verilerin haricinde Meteoroloji
Ģleri Genel Müdürlüğü‘nden resimler halinde (JPG formatında); buharlaĢma, güneĢ
Baskı Ta
radyasyonu, günlük maksimum yağıĢ, kapalılık, karla kaplı gün, ortalama sıcaklık ve
toplam yağıĢ haritaları daha sonra sayısallaĢtırılmak üzere temin edilmiĢtir.
1.2.2. Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları
Toplamda 11 havzada yapılacak olan çalıĢmanın en önemli aĢaması temin edilen verilerin
amaca uygun olarak yeniden derlenmesi ve düzenlenmesidir. Özellikle her havza için ayrı
ayrı olan veri setlerine aynı iĢlemi 11 kere tekrarlamak yerine tüm havzaları içerecek
Ģekilde tek veri setinin hazırlanması hem gereksiz tekrarlama hem de veri katmanı
sayısının artıĢına engel olacaktır. Diğer taraftan temin edilen verilerde topolojik hataların
giderilmesi ve yerleĢim merkezleri gibi önemli veri katmanlarının güncellenmesi, özellikle
planlamalar açısından daha doğru kararların alınmasında etkili olacaktır. AĢağıda veri
derleme ve düzenlemeye yönelik olarak yapılan çalıĢmalar detaylandırılmıĢtır.
Havzaların oluĢmasında önemli olan akarsu verisinde, hem topolojik hem de veritabanı
anlamında tespit edilen eksikliklerin giderilmesine yönelik bir çalıĢma yapılmıĢ ve her bir
havza için önemli olan akarsuları içeren yeni bir akarsu veri katmanı oluĢturulmuĢtur
(ġekil 3 – ġekil 4). Kuru dereleri de içeren yoğun akarsu verisinden yeni akarsu katmanı
oluĢturulurken akarsuyun büyüklüğünün yanında DSĠ'nin yaptığı su kalitesi ölçümleri en
önemli kıstaslardan birisi olmuĢtur.
ġekil 3. Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi
Baskı Ta
ġekil 4. Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması
Belediyelerin il, ilçe ve belde statülerinin yıllar içerisinde değiĢmesi nedeniyle güncelliğini
yitirmiĢ olan yerleĢim merkezleri verisi Türkiye Ġstatistik Kurumu‘ndan alınan 2009 yılı
adrese dayalı nüfus bilgileri kullanılarak güncellenmiĢtir. Daha sonra yerleĢim birimlerinin
haritadaki konumları belirlenerek güncel veri katmanı oluĢturulmuĢtur (ġekil 5).
Baskı Ta
ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri
Baskı Ta
Yeni yerleĢim merkezlerinin oluĢturulmasından sonra il ve ilçe sınırları bazında yapılacak
mekânsal sorgulama ve analizlerde doğru sonuçlara ulaĢmak için, yerleĢim merkezinin ait
olduğu ilçe bilgisine göre il ve ilçe sınırları yeniden düzenlenmiĢtir (ġekil 6).
ġekil 6. Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi
Veri derleme ve düzenleme çalıĢmaları kapsamında yapılan en önemli çalıĢmalardan biri de
11 havza için ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli sayısal yükseklik veri katmanlarının oluĢturulmasıdır.
Toplamda 2458 adet DGN ve E00 formatlarında bakanlıktan temin edilen sayısal eĢyükseklik
eğrileri ve kot noktaları her havza için ayrı ayrı birleĢtirilmiĢtir. Özellikle Marmara ve Susurluk
havzalarında bazı paftalarda ortaya çıkan kenar uyuĢmazlıkları ve hatalı girilmiĢ yükseklik
değerleri düzeltildikten sonra tüm havzalar için 10 m. çözünürlüklü sayısal yükseklik modeli
raster veri seti halinde hazırlanmıĢtır. OluĢturulan sayısal yükseklik modelleri küçültülmüĢ
resimler halinde ġekil 7 de verilmiĢtir.
Baskı Ta
ġekil 7. 11 Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri
11 havza için temin edilen 196 adet 1:100.000 ve 2.458 adet 1:25.000 ölçekli taranmıĢ raster
paftalar birleĢtirilerek raster katalog halinde veritabanına aktarılmıĢtır. Bu iĢlem sırasında
karĢılaĢılan en önemli sorun ġekil 8 de görüldüğü gibi yan yana açılan paftaların siyah kenar
dolgularının birbirleri üzerine gelmesi ve veri kaybına neden olmasıdır.
ġekil 8. 1:25.000 Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah
Dolgular
Baskı Ta
Bu amaçla pafta kenar çizgileri kullanılarak raster paftalar teker teker kırpılmıĢ ve siyah
dolgulardan arındırılmıĢ raster veri setleri oluĢturulmuĢtur. Daha sonra oluĢturulan tüm raster
veri setleri kullanılarak raster katalog üretilmiĢtir. Örnek olarak 1/100.000'lik raster
paftalardan oluĢan katalog ġekil 9 da verilmiĢtir.
ġekil 9. 1/100.000 Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog
Su kaynakları kalite sınıflandırması çalıĢmaları kapsamında, DSĠ Su Kalite Gözlem
Ġstasyonları ölçüm sonuçları CBS ortamına aktarılmıĢ, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY)
Tablo 1‘de verilen Kıta Ġçi Su Kaynakları Sınıfları‘nda yer alan kalite kriterleri esas alınarak
yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıflandırması yapılmıĢtır. ÇalıĢmada öncelikle gözlem
istasyonlarına ait konumsal hatalar düzeltilmiĢ, daha sonra belirlenen sınıflara göre yüzeysel
su kalitesi haritaları oluĢturulmuĢtur. Yapılan çalıĢmalar neticesinde elde edilen sonuçlar ve
CBS ortamında oluĢturulan haritalar Bölüm 6.1. de verilmektedir.
1.2.3. Arazi ÇalıĢmaları
Bir önceki baĢlıkta anlatılan çalıĢmalar mevcut verilerin CBS ortamında yeniden derlenmesi
ve güncellenmesine yönelikti. Bu baĢlık altında yapılan çalıĢmalar, araziden veri toplama,
yeni veri katmanlarının üretilmesi ve CBS ortamına entegrasyonunu içermektedir. Her havza
için oluĢturulan ekipler belirlenen yerleĢim yerlerini ziyaret ederek GPS desteği ile atıksu
arıtma tesisleri, katı atık bertaraf tesisleri ve deĢarj noktalarına iliĢkin bilgileri toplamıĢlardır.
Toplanan verilerin CBS ortamına entegrasyonu için öncelikle toplanan verilere uygun olarak
Baskı Ta
ArcGIS CBS yazılımı için ġekil 10 da verilen bir veri modeli tasarlanmıĢtır (EK I).
OluĢturulacak veri katmanlarını ve bu veri katmanlarının birbirleri ile olan iliĢkilerini gösteren
söz konusu veri modeline uygun olarak CBS ortamında Ģablon Geodatabase oluĢturulmuĢ ve
arazi çalıĢmasında toplanan veriler sisteme entegre edilmiĢtir. Bu kapsamda oluĢturulan ana
veri katmanları aĢağıda listelenmiĢtir.
1. YerleĢim Merkezleri
2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri
3. Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisleri
4. Katı Atık Bertaraf Tesisleri
5. DeĢarj Noktaları
1.2.4. Planlama ÇalıĢmaları
Temin edilen verilerin derlenmesi sonucunda oluĢturulan veri katmanları ile arazi
çalıĢmaları kapsamında üretilen veri katmanları birlikte değerlendirilerek üç farklı
senaryoya uygun olacak Ģekilde yeni kurulacak AAT'ler ile kolektörlerin yerleri belirlenmiĢ
ve üç ayrı veri seti halinde üretilerek CBS ortamına entegre edilmiĢtir. Her bir veri seti
içerisinde bulunan veri katmanları Tablo 2 de verilmiĢtir. Havza bazında yapılan AAT
planlama çalıĢmaları sonucunda ortaya çıkan en düĢük maliyetli senaryo için hazırlanmıĢ
olan harita EK–IX 'da verilmiĢtir.
Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları
VERİ SETİ
NO
SENARYO
ADI
1
2
AAT_bolge_1
Senaryo1
3
4
5
Senaryo2
6
Maksimum
AAT
Minimum
Kolektör
AAT_guzergah_1
AAT_yer_1
AAT_bolge_2
Maksimum
AAT_guzergah_2
5km Kolektör
ve AAT
AAT_yer_2
7
8
DOSYA ADI
AAT_bolge_3
Senaryo2
9
Baskı Ta
Maksimum
Kolektör
Minimum
AAT
AAT_guzergah_3
AAT_yer_3
AÇIKLAMA
Maksimum AAT Minimum Kolektör için
AAT Alanları
Boru Güzergâhları
AAT Noktaları
Maksimum 5km Kolektör için AAT Alanları
Maksimum 5km Kolektör için AAT Boru
Güzergâhları
Maksimum 5km Kolektör için AAT
Noktaları
Maksimum Kolektör Minimum AAT için
AAT Alanları
Boru Güzergâhları
AAT Noktaları
ġekil 10. ArcGIS Veri Modeli
Baskı Ta
1.3.
Küçük Menderes Havzası’nda Önceden Yapılan ÇalıĢmalar
Küçük Menderes Havzası‘nda su ve toprak kaynaklarının geliĢtirilmesine yönelik çalıĢmalar
1928 yılında baĢlamıĢtır. 1933 yılında ihalesi yapılan bölge projeleri Türkiye çapında bu
daldaki ilk projelerdir. Daha önceki projelerin realize edilmesini takiben bölgede Mahmutlar
bağlaması, taĢkın koruma kanalları ve dere ıslah çalıĢmaları yapılmıĢtır. Bu projelerin
tamamlanması 1951 yılına kadar sürmüĢtür. Daha önceki yıllarda bölgenin yörelerinde taĢkın
koruma yapıları projelendirilmiĢ ve inĢa edilmiĢtir. 1963 yılında DSĠ Genel Müdürlüğü, Küçük
Menderes Havzası ĠstikĢaf Raporu‘nu hazırlamıĢtır. Bu raporda su ve toprak kaynaklarının
geliĢtirilmesine yönelik bir planlama çalıĢması bulunmamakla birlikte su kullanımının verimini
arttırmaya yönelik bazı önerilerde bulunmaktadır. DSĠ 2.bölge Müdürlüğü 1980 yılında
çalıĢmaları havza bazında ele almıĢ, 2 yıllık araĢtırma sonuçlarını
yansıtan ―Küçük
Menderes Projesi Master Planı‖nı 1982 yılında yayınlamıĢtır. Bu rapor daha çok taĢkın
koruma ve sulama projeleri üzerine yoğunlaĢmıĢtır. 1994-1996 yılları arasında Japan
International Cooperattion Agency (JICA)
Küçük Menderes Havzası Master Planı‘nın
geliĢtirilmesi ve Beydağ Barajı Sulama Projesinin fizibilitesi üzerine bir çalıĢma yapılmıĢtır
(Nippon, 1996).
Küçük Menderes Havzası ve yakın çevresi birçok araĢtırmacı tarafından çeĢitli amaçlar
doğrultusunda çalıĢılmıĢ ise de hidrojeolojik etütler ile ilgili olarak DSĠ ve Ġller Bankası dıĢında
bir çalıĢma bulunmamaktadır. Ġller Bankası tarafından yapılan çalıĢmalar genellikle münferit
hidrojeolojik
etütler
Ģeklinde
olup,
belediye
olan
yerleĢim
birimlerinin
etrafında
yoğunlaĢmıĢtır. DSĠ tarafından yapılan çalıĢmalarda ilki 1957 yılında Kiraz-Tire-ÖdemiĢBayındır-Torbalı-Selçuk Ovalarında, ikincisi ise 1959 yılında Cumaovası ve Pancar Ovasında
ĠstikĢafı
kademede
hidrojeolojik
etüt
Ģeklinde
Asar
(1957,
1959)
tarafından
gerçekleĢtirilmiĢtir. Havzanın hidrojeolojik rezistivite etüdü 1967 yılında tamamlanmıĢtır (Gül,
1967). Havzanın detaylı ilk Hidrojeolojik Etüt Raporu DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından 1973
yılında tamamlanmıĢtır (DSĠ, 1973).
2000 yılında ODTÜ jeoloji Mühendisliği tarafından ―Revize Hidrojeolojik Etütler kapsamında
Küçük Menderes Havzası Yeraltı Sularının Ġncelenmesi ve Yönetimi‖ baĢlığı altında bir
çalıĢma yapılmıĢtır. 2002 yılında TÜBĠTAK Yer, Deniz ve Atmosfer Bilimleri AraĢtırma
Gurubu tarafından ―Küçük Menderes Yan Havzası ile Tahtalı Baraj Çevresinin Alan Kullanımı
ve Çevresel Kaynak Analizi‖ baĢlığı altında, kentsel geliĢmeler çerçevesinde flora, fauna,
toprak ve su gibi faktörlerin çevresel etkileĢim ortaya konmuĢtur (TÜBĠT, ÇAYDAG-19Y005).
Baskı Ta
Ülkemizin AB‘ne üyelik sürecince, AB Su Çerçeve Direktifi ve bunun Türkiye uygulaması
(MATRA) çalıĢmasında ülkemizde su yönetiminin yeniden yapılanması üzerine iç sular, sınır
aĢan sular, kıyı suları ve yeraltı sularını kapsaması, yüzey suları ve yeraltı sularının bütüncül
olarak korunması, nehir havzalarının entegre su yönetimi (sınır ötesi iĢbirliği), sucul
ekosistemin korunması ve geliĢtirilmesi, sürdürülebilir su kaynaklarının yönetimi ve
geliĢtirilmesi, ekonomik analizleri, maliyetin karĢılanması, fiyatlandırmayı, kirleten öder
prensibi ve paydaĢların yönetime katılım hususlarını kapsamaktadır. 2008 yılında ODTÜ
tarafından yapılan çalıĢmayı baz alacak Ģekilde Küçük Menderes Havzası Yeraltı Suyu
üzerine MATRA Projesi
―Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater
Management‖ adı altında gerçekleĢtirilmiĢtir. DSĠ‘nin yürüttüğü Hollanda ortaklığında yapılan
çalıĢmada, AB‘nin yeraltı sularıyla ilgili yönergeleri doğrultusunda, yeraltı sularının kirlilik
durumlarının belirlenmesi, korunması ve izlenmesi için Küçük Menderes Havzası pilot proje
olarak çalıĢılmıĢtır.
Küçük Menderes Havzası‘nda DSĠ tarafından su ve toprak kaynakları geliĢtirme
çalıĢmalarımaları aĢağıdaki Ģekilde özetlenmektedir.
•
1933 Küçük Menderes Nehri üzerinde Türkiye'nin en eski 2. regülatörü olan
Mahmutlar regülatörünün inĢası: Küçük Menderes taĢkın kanalının ve çok sayıda
drenaj kanalının açılması. Bataklık alanların kurutulması ve dere ıslah çalıĢmaları.
•
1963 Küçük Menderes ĠstikĢaf Raporu. (DSĠ): Su ve toprak kaynaklarının
geliĢtirilmesine yönelik öneriler. Alternatif 10 baraj.
•
1973 Küçük Menderes Havzası Hidrojeolojik Etüd Raporu (DSĠ) : Havzanın
yeraltısuyu potansiyelinin değerlendirilmesi.
•
1982 Küçük Menderes Havzası Master Plânı(DSĠ): 26500 ha sulama alanı,
11
baraj, 3 sel kapanı yeri etüdü, 4 baraj 3 sel kapanı önerisi.
•
1986 Küçük Menderes Beydağ Barajı Planlama Raporu (DSĠ) : 13.055 ha alanı
sulamak amacıyla baraj ve YAS kuyuları, kanaletli sulama ağı önerisi.
•
1996 Küçük Menderes Sulama Projesi(DSĠ+JICA) : 31.010 ha alanı sulamak
amacıyla 5 baraj ve YAS kuyuları, yüksek basınçlı borulu sulama ağı önerisi
•
Baskı Ta
2000 Küçük Menderes Havzası Yeraltısularının Ġncelenmesi ve Yönetimi (DSĠ-ODTÜ)
2.
PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI
Projenin amacı, havzadaki yüzey ve yeraltı sularının özelliklerinin ve kirlilik durumu ile
kentsel, endüstriyel, tarımsal, ekonomik vb. faaliyetlere bağlı olarak oluĢan baskı ve etkilerin
tespit edilmesi, havza bazında tespit edilen kirlilik kaynaklarının ve yüklerinin ayrıntılı olarak
incelenmesi, havzanın çevresel altyapı durumunun tespit edilmesi,, havzada meydana gelen
kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileĢtirilmesi için havzadaki tüm paydaĢların
katılımı ile kısa, orta ve uzun vadede alınacak tedbirlere yönelik çalıĢmaların ve
planlamaların yapılması amacıyla aĢağıdaki 11 havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları‘nın hazırlanmasıdır.
Marmara Havzası
Susurluk Havzası
Kuzey Ege Havzası
Büyük Menderes Havzası
Burdur Havzası
Yeşilırmak Havzası
Kızılırmak Havzası
Konya Kapalı Havzası
Seyhan Havzası
Ceyhan Havzası
Su Çerçeve Direktifi‘nin gereği olarak hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir
Havzası Yönetim Planları yaklaĢımıyla benzer niteliklere sahiptir. AB ile üyelik müzakereleri
sürecinde Türkiye‘nin elini güçlendirecek nitelikte olan bu dokümanların AB normlarına
çevrilmesi güç olmayacaktır. Ülkemizin AB mevzuatı ile uyumlaĢtırma sürecinde gösterdiği
baĢarı, bu planlar vasıtasıyla uygulamaya taĢınmıĢ olacaktır.
Proje kapsamında, Küçük Menderes Havzası‘nda havzada su kalitesini iyileĢtirmek amacıyla
su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesi dikkate
alınarak; öncelikle mevcut durum tespiti ve daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve
teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamaların hazırlanması iĢleri,
havzadaki tüm paydaĢların katılımı ile gerçekleĢtirilmeye çalıĢılmıĢtır.
Baskı Ta
Küçük Menderes Havzası Koruma Eylem Planı Taslak Raporu‘ndaki eksiklikler ve gerekli
görülen düzenlemeler, havzada yer alan tüm paydaĢ kurumların görüĢleri neticesinde
belirlenecek, değiĢiklikler yapıldıktan sonra Havza Koruma Eylem Planı Nihai Raporu
hazırlanmıĢ olacaktır.
Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sayım
sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan 11 havzadaki yerleĢim yerlerinin ilçeler bazında
toplam nüfusu 37.448.584 kiĢidir. Bu değer Türkiye nüfusunun % 52 sine karĢılık
gelmektedir. (ġekil 11)
34.068.516;
48%
37.448.584;
52%
PROJE BÖLGESİ TOPLAM NÜFUS
PROJE BÖLGESİ DIŞI TOPLAM NÜFUS
ġekil 11. 11 Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı
Proje kapsamında Koruma Eylem Planları Hazırlanacak olan 11 havza içerisinde en yüksek
nüfusa sahip olan havza 15.171.172 kiĢi ile Marmara Havzası iken; en düĢük nüfusa sahip
olan havza 211.119 kiĢinin yaĢadığı Burdur Havzası‘dır. Havzadaki tüm ilçelerin, havzaya
giren ve girmeyen bölümlerindeki kentsel ve kırsal nüfusların toplamı dikkate alındığında
Küçük Menderes Havzası’nın toplam nüfusu 3.146.976 kiĢidir. Bu sayı Türkiye nüfusunun
yaklaĢık %4,65‘ ine karĢılık gelmektedir. Proje kapsamındaki havzaların nüfus dağılımları
ġekil 12 de görülmektedir.
Küçük Menderes Havzası’nın toplam alanı; yapay alanlar, tarımsal alanlar, orman ve yarı
doğal alanlar, ıslak alanlar ve su yüzeyleri dâhil olmak üzere 702.931 ha. olup; havza
Baskı Ta
izdüĢümü alanının Türkiye izdüĢümü alanına oranı %0,9‘u kadardır. Nüfus ve alan bilgilerine
göre havza genelinin nüfus yoğunluğu 472 kiĢi/km2 olup; TÜĠK tarafından Türkiye geneli için
hesaplanan 94 kiĢi/km2 değerinden çok yüksek olduğu görülmektedir.
21%
MARMARA
KIZILIRMAK
KÜÇÜK MENDERES
SUSURLUK
KONYA
5%
48%
YEŞİLIRMAK
BÜYÜK MENDERES
5%
SEYHAN
CEYHAN
4%
4%
4%
3%
0%
1%
3%
2%
ġekil 12. Havzaların Nüfus Dağılımları
Baskı Ta
KUZEY EGE
BURDUR
PROJE BÖLGESİ DIŞI
Baskı Ta
3. HAVZA GENEL DURUMU
Küçük Menderes Havzası, Türkiye‘nin batısında Gediz ve Büyük Menderes Havzaları
arasında sularını Küçük Menderes Nehri ve diğer akarsularla Ege Denizi‘ne boĢaltan alanı
kapsamaktadır. Havza, 38o 41‘ 05‘‘ ve 37o 24‘08‘‘ kuzey enlemleri ile 28o24‘36‘‘ ve 26o11‘48‘‘
doğu boylamları arasında yer alır. Havza alanı yaklaĢık 702.931 ha olup, Türkiye‘nin
yüzölçümünün %0,9‘unu kapsamaktadır. Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) tarafından
gerçekleĢtirilen 2009 yılı adrese dayalı nüfus sayımı sonuçlarına göre Küçük Menderes
Havzası toplam nüfusu 3.322.468 kiĢidir.
Havza Ġzmir ilinin büyük bir kısmı ile Aydın ilinin KuĢadası ilçesini kapsar. Doğudan Karadağı,
Çulha ve Ayrık (Oyuk) Dağlarıyla; güneyden batıya doğru Beydağ, Kümeli Dağı, kuzeyden
batıya doğru ise Bozdağ, Çallıbadağı, Mahmut Dağı ve Kesme Dağları; batıda Ege Denizi ve
Ġzmir Körfezi ile çevrilidir.
Havzayı temsil eden akarsu, Küçük Menderes Nehri ve kollarıdır. Bu sisteme Uluçay,
Kocahavran, Çamlı, KeleĢ, AktaĢ Çayları gibi bazı akarsular girmektedir. Akarsuyun denize
döküldüğü yerde alüvyon-set gölleri olan Çakal ve Gebekirse Gölleri yer yer bataklıklar
halinde göze çarpar.
Toplam yağıĢ alanı 3.225 km2 olan Küçük Menderes Havzası‘nın uzunluğu 129 km‘dir. Yıllık
ortalama yağıĢ yüksekliği 622 mm; yıllık ortalama akıĢı ise 11,45 m3/s dir.
YerleĢim Yerleri
3.1.
Küçük Menderes Havzası‘nda Ġzmir, Aydın ve Manisa illeri yer almaktadır. Ġllerin havza
sınırları içerisinde kalan alanlarının büyüklükleri Tablo 3 te, illerin yüzölçümlerinin Havza
alanına göre dağılımı ise ġekil 13 te verilmektedir.
Tablo 3. Havzada Yer Alan Ġller ve Havza Ġçindeki Alanları
ĠLLER
TOPLAM ALAN
ĠLĠN HAVZA
ĠL ALANININ
HAVZANIN
(ha)
ĠÇĠNDEKĠ ALANI
HAVZAYA GĠREN
ĠLLERE GÖRE
(ha)
KISMI (%)
DAĞILIMI (%)
Ġzmir
1.197.300
668.858
56
95
Aydın
158.200
25.929
16
4
1.381.000
5.658
0,8
1
Manisa
Baskı Ta
ġekil 13. Küçük Menderes Havzası Siyasi Haritası
Kaynak: ÇOB, 2009; TUBĠTAK MAM CBS
Baskı Ta
Ġzmir
Batıda Ege Denizi ile çevrili olan Ġzmir ili, kuzeyde Balıkesir, doğuda Manisa, güneyde Aydın
illeri ile komĢudur. Ġzmir ilinin havzaya giren yüzölçümü su yüzeyleri çıkarıldığında 668.858
ha‘dır. 2009 yılı nüfus sayımına göre Ġlin havzaya giren nüfusu (tüm belediyeler ve nüfusu
2.000‘nin üzerinde olan köylerin toplamı) 3.069.695‘dir. Ġlin Çiğli, Aliağa, KemalpaĢa,
Bergama, Dikili, Kınık ve Menemen Ġlçeleri dıĢındaki tüm ilçeleri Küçük Menderes Havzası
sınırları içerisinde kalmaktadır. Ġlin toplam 28 ilçesinden 21‘i havza sınırları içerisinde yer
almaktadır.
Aydın
Aydın ili, doğudan Denizli, batıdan Ege Denizi, güneyden Muğla, kuzeyden Ġzmir ve Manisa
illeri ile çevrili bulunmaktadır. Ġlin havzaya giren alanı 25.969 ha olup, havzaya giren nüfusu
(tüm belediyeler ve nüfusu 2.000‘nin üzerinde olan köylerin toplamı) 77.101 kiĢidir. Merkez
ilçe dâhil olmak üzere 17 ilçesi mevcut olup; bu ilçelerden yalnızca KuĢadası ilçesi Küçük
Menderes Havzası sınırları içinde kalmaktadır.
Manisa
Manisa ili Türkiye‘nin batısında, Ege Bölgesi‘nde yer almaktadır. Ġl topraklarının büyük bir
bölümü Gediz Havzası içinde, kuzeybatı tarafındaki küçük bir bölümü ise Kuzey Ege
Havzası‘nın alt havzası olan Bakırçay Havzası içerisinde bulunmaktadır. Ġlin Küçük
Menderes Havzası‘na giren yüzölçümü 5.658 ha olup; havzanın %0,8‘lik kısmını
oluĢturmaktadır. Havzaya giren yerleĢim yerleri Salihli ilçesine bağlı Karaköy ve Turgutlu
ilçesine bağlı Kabaçınar, Örenköy ve Yunusdere köyleridir.
Küçük Menderes Havza sınırları içerisinde kalan belediyelerin 2009 yılı ADNKS sayım
sonuçları Tablo 4 te; Havzanın ÇOB tarafından oluĢturulmuĢ alt havza sınırları haritası ise
ġekil 14 te verilmiĢtir. ġekil 15 te 2000 yılında ODTÜ jeoloji Mühendisliği tarafından ―Revize
Hidrojeolojik Etütler kapsamında Küçük Menderes Havzası Yeraltı Sularının Ġncelenmesi ve
Yönetimi‖ baĢlığı altında yapılan çalıĢmada, Küçük Menderes Nehri etrafında belirlenmiĢ alt
havzalar verilmektedir.
Baskı Ta
Tablo 4. Havza Ġçerisindeki YerleĢim Yerleri ve 2009 Nüfusları
İL
Ġzmir
İLÇE
Bayındır
Bornova
ÇeĢme
Karaburun
KarĢıyaka
Kiraz
ÖdemiĢ
Seferihisar
Selçuk
Tire
Aydın
Torbalı
Urla
Beydağ
Buca
Konak
Menderes
Balçova
Gaziemir
Narlıdere
Güzelbahçe
Bayraklı
Karabağlar
KuĢadası
Kaynak: TUĠK, 2009
Baskı Ta
NO
BELEDİYE/KÖY
NÜFUS 2009
1
2
3
4
5
6
7
Bayındır
Zeytinova
Bornova
ÇeĢme
Alaçatı
Karaburun
Mordoğan
21.407
1.592
402.453
20.455
8.952
2.785
3.362
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
KarĢıyaka
Kiraz
ÖdemiĢ
Kayaköy
Gölcük
Bademli
Birgi
Kaymakçı
Çaylı
Ovakent
Konaklı
304.22
8.469
73.31
1.392
1.826
2.798
2.601
4.523
1.792
2.964
197
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
Seferihisar
Selçuk
Belevi
Tire
Gökçen
Torbalı
Urla
Beydağ
Buca
Konak
Menderes
Balçova
Gaziemir
Narlıdere
Güzelbahçe
Bayraklı
Karabağlar
KuĢadası
Davutlar
Güzelçamlı
25.308
27.801
2.268
509
2.569
113.211
43.386
571
412.639
411.112
538
77.915
121.255
65.714
2.299
306.427
448.846
61.648
953
5.923
ġekil 14.Küçük Menderes Havzası Alt Havzalar ve Akarsuları Haritası
Kaynak: ÇOB, TÜBĠTAK, MAM
Baskı Ta
ġekil 15.Küçük Menderes Nehri Havzası Alt Havzaları
Kaynak: ODTÜ, 2000
Baskı Ta
3.2.
Coğrafi Durum
Türkiye‘nin batısında, Ege Bölgesi‘nde yer alan Küçük Menderes Havzası‘nın yüzölçümü
toplam olarak 702.931 ha olup, su yüzeyleri çıkarıldığında yüzölçümü 668.858 ha‘dır. Havza
doğudan Karadağı, Çulha ve Ayrık Dağları ile güneyden batıya doğru Beydağ, Kümeli Dağı,
kuzeyden batıya doğru ise Bozdağ, Çallıba Dağı, Mahmut Dağı ve Kesme Dağları, batıda
Ege Denizi ve Ġzmir Körfezi ile çevrilidir. Kuzey ve doğudan Gediz Havzası, güneyden Büyük
Menderes Havzasıyla komĢudur.
Dağlar
Havzanın en yüksek dağı kuzeydeki 2.159 m ile Bozdağ‘dır. Bunu sırasıyla 1.603 m ile
Cevizli, 1.587 m ile Geyik, 1.553 m ile Çulha, 1.510 m ile Nif, 1.460 m ile Oyuk, 1.387 m ile
Mahmut ve 1705 m ile Yamanlar dağları izler. Batıya doğru bu yükseklikler sürekli olarak
değiĢmekte ÖdemiĢ-Tire yöresinde 100 m, Selçuk yöresinde ise 400-600 metreye kadar
düĢmektedir. Karaburun yarımadasında 1.218 m yükseklikteki Akdağ‘ın dıĢında kalan
doruklar 500-800 m arasındadır. ġekil 16 da havzanın fiziki haritası yer almaktadır.
ġekil 16 Küçük Menderes Havzası Fiziki Haritası
Baskı Ta
Ovalar
KomĢu Gediz ve Büyük Menderes Ovalarından daha küçük olan Küçük Menderes taĢkın
ovası, havzanın kuzeydoğu ucunda bulunan Kiraz Ovası, havzanın kuzeybatısında
Torbalı‘da bulunan Fetrek Ovası, Küçük Menderes Nehri‘nin Ege Denizi kenarındaki Selçuk
Ovası havzada yer alan ovalardır.
Akarsular
Küçük Menderes Havzası‘nın en önemli akarsuyu Küçük Menderes Nehri ve yan kolları olan
Fetrek Çayı, Uladı Deresi, Ilıca Deresi, Değirmen Dere, AktaĢ Deresi, Rahmanlar Deresi,
Pirinçci Deresi, Yuvalı Dere, Ceriközkaya Deresi, Eğridere, Birgi Çayı, Çevlik Çayı ve Keles
Çayı‘dır. Tablo 5 de havzanın adını da aldığı Küçük Menderes Nehri‘nin özellikleri
özetlenmektedir.
Tablo 5. Küçük Menderes Nehri Özellikleri
Drenaj alanı
Uzunluk
Ortalama debi
Ortalama su potansiyeli
Ortalama yağıĢ
3225 km2
129 km
11,45 m3/sa
361 hm3/yıl
622 mm/yıl
Küçük Menderes Nehri, Ege Denizi‘ne ulaĢıncaya dek yaklaĢık 129 km‘ lik yol kat eder.
Havzanın doğusunda Bozdağ (2.159 m), Karadağ (1.467 m) ve Gediktepeler‘den (1.241 m)
akan derelerden beslenen ve Kiraz ovasından (yaklaĢık 220 m) baĢlayan Küçük Menderes
Nehri, kuzey-güney yönünde aktıktan sonra Beydağ ilçesinden (170 m) itibaren doğu-batı
istikametinde ilerleyip, ÖdemiĢ Ovasını kat eder ve Torbalı‘nın doğusuna (20 m) kadar akar.
Buradan tekrar kuzey güney istikametinde Belevi Boğazı'ndan Selçuk Ovası‘na (5 m)
kavuĢur ve doğu-batı istikametinde aktıktan sonra Pamucak‘ta, Ege Denizi‘nde delta
oluĢturarak dökülür. Nehir kıĢın kabarır ve sağanak yağıĢlar olduğunda, özellikle delta alanı
üzerinde yatağından taĢarak, geçici bataklıklar oluĢturur. Yazın ise sular çok azalalır,
özellikle kendisini besleyen küçük kollar tamamen kurur.
Tablo 6 da Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan akarsular tür ve uzunluklarına göre
verilmiĢtir. Tabloda sıralanan dereler 1 km üzerinde uzunluğu olanlar olarak yer almıĢtır.
ġekil 17 de ise havzanın akarsuları ÇOB‘dan alınan alt havzalar üzerinde gösterilmiĢtir.
Baskı Ta
Tablo 6. Küçük Menderes Havzasındaki Akarsular Ve Uzunlukları
TÜRÜ
AKARSU ADI
UZUNLUĞU (m)
Küçük Menderes Nehri
Nehir
129.114
Çevlik Deresi
Çay
12.043
Deveçukuru Deresi
Çay
10.670
KeleĢ Çayı
Çay
11.557
Kemer Çayı
Çay
6.723
Kervan Çayı
Çay
4.197
Koca Çay
Çay
5.439
Manda Çayı
Çay
7.701
Rahmanlar Menderes Çayı
Çay
13.286
Tahtalı Çayı
Çay
12.749
Uladı Çayı
Çay
4.710
Fetrek (ViĢneli) Çayı
Çay
12.544
Yassı Çayı
Çay
11.945
Boğaz Deresi
Dere
16.602
Çay Deresi (Değirmen Dere)
Dere
10.771
Değirmen Deresi
Dere
10.261
DöĢeme Deresi
Dere
11.272
Gök Dere
Dere
22.932
Ilıca Deresi
Dere
14.231
Kızılkaya Deresi
Dere
10.306
Koca Dere
Dere
11.678
Fetrek (ViĢneli) Deresi
Dere
13.783
AktaĢ Deresi
Dere
8.943
Kaynak: ÇOB, TUBĠTAK MAM CBS
Baskı Ta
ġekil 17. Küçük Menderes Havzasının Akarsular Haritası
Baskı Ta
Göller
Havzada irili ufaklı göller bulunmaktadır. Bu göllerden baĢlıcaları, Bozdağın batısında Gölcük
Gölü, Yamanlar Dağı üzerinde tipik krater gölü olan Karagöl, Torbalı-Selçuk arasında sığ bir
göl olan Belevi Gölü ve Küçük Menderes Nehri‘nin getirdiği alüvyonlardan oluĢan Çakal
Boğaz Gölü, Barutçu ve Gebekirse Gölleridir. Ġzmir ve çevresi için rekreasyon ve dinlenme
alanı olarak kullanılan bu göllerden Gölcük, çevresindeki tarım arazilerinin sulanması
amacıyla da kullanılmaktadır. Toplam su kaynağı 2.564 hm3/yıl‘dır. Ayrıca, sulama ve
kullanma amacıyla oluĢturulmuĢ göletler bulunmaktadır. Bunlar Ataköy, Balabandere, Dokuz
Eylül, Mordoğan, Sandıdere ve UlamıĢ Göletleri‘dir. Tablo 7 de havzanın önemli gölleri ve
alanlarını gösterilmektedir.
Tablo 7. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Göller ve Kapladıkları Alan
GÖLÜN ADI
Belevi Gölü
Gölcük Gölü
2
ALAN (m )
140687
7206
Gebekirse Gölü
628958
Çağal Gölü
601075
Ġklim ve Bitki Örtüsü
Küçük Menderes Havzası‘nda, Akdeniz ikliminin tipik özellikleri görülür. Akdeniz ikliminde
yazlar sıcak ve kurak, kıĢlar ise ılık ve yağıĢlıdır. Yıllık toplam yağıĢın yaklaĢık yarısı kıĢın
düĢer. Kıyı kuĢağında, kar yağıĢı ve don olayları nadir olarak görülür. Yüksek kesimlerde
kıĢlar, karlı ve soğuk geçer. Havzada Akdeniz iklim özelliklerine bağlı olarak geliĢen bitki
örtüsü, yükseltinin düĢük olduğu kısımlarda bodur bitkiler, yüksek kısımlara doğru karıĢık
tipte ağaç toplulukları ve iğne yapraklı ormanlardan oluĢur.
Toprak Yapısı ve Jeolojik Durum
Küçük Menderes Havzası, Batı Anadolu‘da yer alan, uzun ekseni batı-doğu gidiĢli bir çöküntü
havzası niteliğindedir. Havzanın, paleotektonik ve neotektonik dönemler itibarıyla bölgesel
konumu Ģöyle özetlenebilir.
Paleotektonik açıdan Küçük Menderes Havzası; anatolidler olarak tanımlanan ve Türkiye‘nin
önemli tektonik birimlerinden biri olarak bilinen kaya topluluğu içinde yer alır. Bu kaya
topluluğunun alan içindeki en önemli üyelerinden biri Menderes masifidir. Menderes masifi,
Baskı Ta
yaklaĢık 40.000 km²‘lik bir alanda yüzeyleĢen metamorfik bir çekirdek temel ve bu temel
üzerinde geliĢen örtü birimlerinden oluĢur. Masif, kuzeyden Ġzmir-Ankara Kenet kuĢağı ile
güneyden ise Likya napları ile sınırlanır.
Neotektonik açıdan ise Küçük Menderes Havzası; ―Batı Anadolu Grabenleri‖ olarak
tanımlanan çöküntü havzalarından biridir. Küçük Menderes Havzası, kuzeyden SalihliTurgutlu-AlaĢehir arasında yer alan Gediz ve güneyden Bafa gölü- Aydın-Denizli arasında
yer alan Büyük Menderes çöküntüleri ile sınırlıdır.
Genel olarak, Küçük Menderes Havzası temeli oluĢturan Paleozoik yaĢlı menderes masifi
metamorfikleri, bunun üzerine diskordant olarak gelen üst Kretasenin fliĢ ve kalkerleri ile
bunlara uyumsuz olarak oturan Neojen istifleri ve Kuaterner yaĢlı çökellerden oluĢur.
Etüt bölgesinde, Hersinyen ve Alpin Orojenezine ait hareketler vardır. Paleozoik
formasyonlar, Hersinyen, Kretase ve Neojen formasyonları da Alpin Orojenezin muhtelif
fazlarındaki tesirler altında kalarak kıvrılmıĢ ve kırılmıĢlardır. Bölge son yapısını Pliosen
sonundaki hareketlerle (Vallakien Fazı) kazanmıĢtır.
Kretase tabakaları arasında görülen serpantinler, bu devir tabakaları oluĢurken meydana
gelen deniz dibi ultrabazik intrüzyonlar ile oluĢmuĢ, sonraki tektonik hareketlerle de bugünkü
yerlerini almıĢlardır. Riolit, riodasit ve andezitlerle bunların tüflerine ait volkanik formasyonlar
ise, Neojen‘e aittir.
Küçük Menderes Havzası‘nda, toprak yapısı incelendiğinde toprak tiplerini iki ana gruba
ayırmak mümkündür. Bunlardan ilki, alçak kısımlardaki azonal topraklar, ikincisi ise yüksek
kısımlardaki intrazonal ve zonal topraklardır. Zonal ve azonal topraklar arasındaki fark
sadece oluĢma mekanizmalarındaki farktan ve nispeten eski ve yeni olmalarından ileri
gelmez. Yükseklik farkı ve özellikle meyil, yetiĢtirilen ürünler, uygulanan ziraat sistemleri ve
verim açısından da, zonal ve azonal topraklar arasında önemli ayrılıklar mevcuttur.
Bölgenin geniĢ ve alçak ovalar ile yamaçlar arasında gözlenen coğrafi farkın sebeplerinden
biri de, ova ile yamaçlardaki toprakların farklı özellikler göstermesidir. Yamaçlarda özellikle
zonal topraklar, buna karĢılık düz ve derin aluvyal ovalarda azonal topraklar hâkimdir. Azonal
topraklar ziraat bakımından daha elveriĢli imkânlara sahiptir. ġekil 18 de Küçük Menderes
Nehri Alt Havzası‘nın genel coğrafik yapı haritası, ġekil 19 da toprak grupları dağılımı
verilmiĢtir. Bu harita 2008 yılında yapılan MATRA projesinden alınmıĢtır.
Baskı Ta
ġekil 18. Küçük Menderes Nehri Havzası Genel Coğrafik Yapı Haritası
Kaynak: ―MATRA, Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management‖ Projesi, 2008
Baskı Ta
ġekil 19. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda Yer Alan Önemli Toprak Guruplarının Dağılımı
Tablo 8. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda Yer Alan Önemli Toprak Gurupları
Sembol
O
D
CE
M
E
K
A
U
Toprak Yapısı
Organik Toprak
Kırmızı, Kestane Renkli Toprak
Kestane Renkli Toprak
Kahverengi Renkli Orman Toprağı
Kırmızı-Kahve Renkli Akdeniz Toprağı
Kollovial Toprak
Alüvyal Toprak
Kahverengi Renkli, Kireçsiz Toprak
Kapladığı Alan (%)
0,1
0,4
0,8
2,1
13,9
16,3
19,7
32
Baskı Ta
3.3.
Meteorolojik Bilgiler
Küçük Menderes Havzası‘nda, Akdeniz iklim özellikleri etkilidir. Akdeniz ikliminde; yazlar
sıcak ve kurak, kıĢlar ise ılık ve yağıĢlıdır. Yıllık toplam yağıĢın yaklaĢık yarısı kıĢın düĢer.
Kıyı kuĢağında, kar yağıĢı ve don olayları nadir olarak görülür. Yüksek kesimlerde kıĢlar,
karlı ve soğuk geçer. Kuraklık fazla değildir. Yarı nemli kuĢakta yer alan Küçük Menderes
Havzası sınırının doğusu ve güneydoğusunun toplam yağıĢ miktarı, bölgenin diğer
kısmından daha fazladır. Ġzmir‘in doğusunda Torbalı-Bayındır‘dan itibaren Küçük Menderes
Ovası‘nı içine alan bölümde toplam yağıĢ miktarı bölgenin diğer fazlalık gösterir. Havzanın
en az yağıĢ aldığı ay Ağustos ayı, en çok yağıĢ aldığı ay ise Aralık ayıdır.
Küçük Menderes Havzası ve çevresinde değiĢik özelliklerde çok sayıda meteoroloji
istasyonundan saatlik rasat yapan ―büyük klima‖ istasyonlarının verileri değerlendirmeye
alınmıĢtır. Tablo 9 da havzada mevcut olan meteoroloji istasyonlarının yerleri belirtilmiĢtir.
Tablo 9. Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Gözlem Ġstasyonları
Ġstasyon Adı
Ġstasyon No
Rakım (m)
Enlem
Boylam
Ġzmir (Merkez)
17220
25
38.26
27.10
ÇeĢme
17221
5
38.19
26.18
Bornova
17790
27
38.28
27.13
Seferihisar
17820
21
38.21
26.50
ÖdemiĢ
17822
118
38.14
27.58
Selçuk
17854
17
37.57
27.22
KuĢadası
17232
22
37.52
27.15
Kaynak: DMĠ
Sıcaklık
Sıcaklık, iklim elemanlarının en önemlisidir. Küçük Menderes Havzası‘nda yer alan
istasyonlardan alınan verilere göre hazırlanan ġekil 20 deki yıllık ortalama sıcaklık değerleri
incelendiğinde; yıllık ortalama sıcaklık değerlerinin 16,3°C civarındadır. Ortalama sıcaklıklar
bakımından hiçbir ayın ortalamasının 0°C altına düĢmediği görülür. Soğuk devreyi
karakterize eden sürede ortalama sıcaklıklar 8°C üzerindedir. Sıcak devreyi karakterize eden
yaz aylarında ise, ortalama sıcaklık 25°C üzerindedir. Sıcak aylar ise Temmuz ve
Ağustos‘tur.
Baskı Ta
ġekil 20 de görüldüğü gibi havzada bulunan istasyonlar arasında aylık ortalama sıcaklık
değerinin ÖdemiĢ Ġstasyonunda birkaç dereceyle daha düĢük olduğu görülmektedir. Bu
durum diğer istasyonlara nispeten denize daha uzak olmasıyla açıklanabilir. Diğer
istasyonlara bakıldığında, Ġzmir Merkez ve Bornova ile Selçuk ve KuĢadası istasyonları
birbirlerine daha yakın olup, benzer sıcaklık değerleri vermektedir. ġekil 21ve 22 de
havzadaki istasyonların aylık maksimum ve minimum sıcaklık ortalaması grafik halinde, ġekil
23 te harita üzerinde verilmektedir.
Ortalama Sıcaklık (1975-2009)
30
Sıcaklık ( C)
25
20
15
10
5
0
Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs
Hazir
an
Tem Ağust
Eylül
muz
os
Ekim
Kası
Aralık
m
Ġzmir
8,8
9,1
11,6
15,8
20,8
25,7
28
27,4
23,6
18,9
13,6
10,2
ÇeĢme
9,3
9,5
11,6
15
19,4
23,7
25,7
25,3
22,4
18,3
13,7
10,8
20,3
25,5
28
27,3
22,9
18
12,8
9,7
Bornova
8,1
8,4
10,9
15,1
Seferihisar
8,2
8,4
10,5
14,2
19
24
26,6
26,1
22,1
17,5
12,8
9,8
ÖdemiĢ
0,2
1,3
6,2
11,8
16,1
20,7
24,3
24,2
18,6
13,3
6,5
2,5
Selçuk
8
8,5
10,8
14,7
19,3
24,1
26,5
25,5
21,4
16,8
12,2
9,3
9,1
9,2
11,5
15,1
19,2
23,8
26,1
25,4
22
17,9
13,4
10,6
KuĢadası
ġekil 20. Küçük Menderes Havzası Aylık Ortalama Sıcaklık (1975-2009)
Baskı Ta
Maksimum Sıcaklık (1975-2009)
Sıcaklık ( C)
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Hazir Temm Ağust
Eylül
an
uz
os
Ocak ġubat
Mart
Nisan Mayıs
Ġzmir
12,5
13,2
16,4
20,9
26
31
33,3
32,8
29,2
24,2
18,1
13,8
ÇeĢme
13,4
13,6
16,1
19,9
24,3
28,9
30,7
30,7
28
23,5
18,5
14,8
Bornova
12,6
13,3
16,8
21,5
26,8
32
34,5
33,9
30
24,5
18,4
13,9
13
15,7
19,6
24,6
29,8
32,7
32,3
28,6
23,6
18
14
Seferihisar 12,6
Ekim Kasım Aralık
ÖdemiĢ
12,7
13,5
17
21,6
27,4
32,6
35,3
34,9
31,1
25,5
18,7
14
Selçuk
13,4
14,1
17,1
21,3
26,2
31,1
33,8
33,5
30,2
25,1
19,1
14,6
KuĢadası
13,6
13,9
16,6
20,1
24,2
28,8
31,2
30,6
27,7
23,6
18,6
14,9
ġekil 21. Küçük Menderes Havzası Aylık Maksimum Sıcaklık (1975-2009)
Minimum Sıcaklık (1975-2009)
Sıcaklık ( C)
25
20
15
10
5
0
Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs
Hazir
an
Tem Ağust
Eylül
muz
os
Ekim
Kası
Aralık
m
Ġzmir
5,9
5,9
7,7
11,4
15,6
20,2
22,7
22,5
18,7
14,8
10,3
7,5
ÇeĢme
5,9
6
7,4
10,4
14,2
18,4
21,1
20,8
17,5
13,8
10
7,5
Bornova
4,4
4,4
5,9
9,1
13,4
17,9
21,2
20,9
16,7
12,9
8,5
6,1
Seferihisar
4,5
4,6
6,1
9,1
12,9
17,3
20,4
20,2
16,4
12,7
8,6
6,2
ÖdemiĢ
2,4
2,6
4,4
7,9
11,5
15
17,3
16,8
13,1
9,5
5,6
3,8
Selçuk
3,7
3,9
5,4
8,7
12,2
15,9
18,1
17,6
14
10,7
7,1
5,2
KuĢadası
5,4
5,3
7,1
10,3
13,9
17,9
20,1
20
16,8
13,3
9,5
7,1
ġekil 22. Küçük Menderes Havzası Aylık Minimum Sıcaklık (1975-2009)
Baskı Ta
ġekil 23. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılımı (1971-2000)
BuharlaĢma
Tablo 10 da havzanın yıllık ortalama buharlaĢma değerleri, ġekil 24 te ise havzanın
buharlaĢma haritası yer almaktadır. Verilen değerlerden de görüldüğü gibi buharlaĢmanın en
yoğun olarak ölçüldüğü istasyonlar Ġzmir Merkez, Bornova ve ÖdemiĢtir.
Tablo 10. Küçük Menderes Havzası Aylık Ortalama Açık Yüzey BuharlaĢması (mm) (DMĠ,1975-2009)
Aylar
Ġstasyonlar
Ġzmir
1
2,4
2
1,5
3
12,2
4
118,5
5
179,5
6
242
7
282,6
8
246,1
9
175,9
10
109,9
11
12
57,5 24,5
ÇeĢme
5,4
3,3
15,8
83,5
141,5
195,2
218,5
202,7
144,2
98,1
52,1 19,3
Bornova
10,2
13
26,3
92,9
149
216,8
275,7
266,3
178,5
108,8
51,5 14,3
Seferihisar
5,2
107
173,6
243,2
290
297,6
182,6
111,3
49,3
5
ÖdemiĢ
7,3
95,2
171,8
274,3
318,2
276,9
184,2
99,5
23,4
4,9
5,5
95,3
145,1
204,1
239,3
201
146,6
86,5
41,6 11,5
Selçuk
1,5
KuĢadası
29,5
26,8
71,9
117,5
171,4
228,9
260,8
231,2
167
112,4
Ortalama
9,8
11,2
20,6
101,4
161,7
229,2
269,3
246,0
168,4
103,8
Baskı Ta
74
40,5
49,9 17,1
ġekil 24. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama BuharlaĢma Dağılımı (1971-2000)
YağıĢ
Küçük Menderes Havzası, Akdeniz yağıĢ rejimi özelliklerine sahiptir. Maksimum yağıĢ,
basınç Ģartlarının son derece kararsız olduğu kıĢ ortasına, minimumum da mevsimin sıcak
ve havanın son derece sabit olduğu yaz aylarına düĢer. Havzada yağıĢ özellikleri
incelendiğinde ise, yıllık yağıĢların 50 mm civarında olduğu ve bu yağıĢın kıĢ aylarında (kıĢ
aylarında 100 mm civarında) düĢtüğü görülür. Buna karĢılık yaz aylarında ise yağıĢ miktarı
yok denecek kadar azdır. Aralık, Ocak, ġubat, aylarında önemli miktarda yağıĢ alan
havzadaki yağıĢ miktarı, Haziran, Temmuz, Ağustos aylarında düĢer. Küçük Menderes
Havzası‘nda kar Ģeklindeki yağıĢlar ve karın yerde kalma süresi yok denecek kadar azdır.
ġekil 25 ve 26 da Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü‘nden alınan veriler, 1975-2009 yılları
arasında istasyonlar bazında aylara göre yıllık ortalama ve maksimum yağıĢ değerleri olarak
gösterilmiĢtir. ġekil 27 ve 28 de havzanın ortalama ve maksimum yağıĢ dağılımını gösterir
haritalar verilmektedir. ġekil 29 da havzada yıllık ortalama karlı gün sayısını veren harita yer
almaktadır.
Baskı Ta
Toplam YağıĢ Ortalaması (1975-2009)
YağıĢ (mm)
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Ocak ġubat Mart
Nisan Mayıs
Hazir
an
Tem
muz
Ağust
Eylül
os
Ekim
Kası
m
Aralık
Ġzmir
121,1
91,8
81,3
48,8
26,4
6,6
2,5
1,6
19,6
43,5
112,7 134,4
ÇeĢme
104,1
79,4
64,4
38,8
18
3,1
0,9
0,8
12,6
32,1
81,3
125,7
Bornova
9
3,2
1,6
16,1
37,3
95,8
109,2
106,4
78,1
69,9
49,5
30,6
Seferihisar 107,8
78,3
69,9
44,1
23
3
0,4
0,6
14,3
38,3
89,2
132,1
ÖdemiĢ
86,9
77,8
64,8
57,1
27
10,4
5,3
1,6
15,9
34,7
88
100,1
Selçuk
113,6
91,8
78
49,6
25
5,8
0,8
0,5
15,1
41,6
KuĢadası
105,8
84,5
72,1
44,6
20,9
5,2
0,4
0,2
18,6
37,9
109,8 132,4
103
116,9
ġekil 25.Küçük Menderes Havzası‘ Aylık Toplam YağıĢ Ortalaması (1975-2009)
Maksimum YağıĢ Ortalaması (1975-2009)
YağıĢ (mm)
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Ocak ġubat Mart
Ġzmir
Nisan Mayıs
Hazir
an
Tem
muz
Ağust
Eylül
os
34,9
Ekim
Kası
m
Aralık
145,3 134,1
108
78
92
70,3
83
51,1
30,9
35,3
28
ÇeĢme
88,4
81,3
61,8
66,5
48,7
55
13,5
18
Bornova
96,5
72,2
73,2
51,6
52,3
45
39,3
19,4
Seferihisar 93,3
43,7
67,5
49,5
177,1
16,9
5,8
10,4
175
ÖdemiĢ
76,7
50,7
26,7
28,9
32,7
12,9
72,8
77,2
94
95,2
89,7
96
116,6
92,7
89,4
65,6
62,5
74,5
65
112,9 119,5
78,1
61,3
Selçuk
83,4
56,6
67
59,5
39,4
33,5
17,6
7,5
65,9
174,1 110,2
75,4
KuĢadası
111,8
51,6
78,6
72,8
42,7
37,6
7,2
4,7
76,8
113,8
76,2
85,8
ġekil 26. Küçük Menderes Havzası Maksimum YağıĢ Ortalaması (1975-2009)
Baskı Ta
ġekil 27. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Toplam YağıĢ Dağılımı (1971-2000)
ġekil 28. Küçük Menderes Havzası Yıllık Günlük Maksimum YağıĢ Dağılımı (1971-2000)
Baskı Ta
ġekil 29. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Toplam Karla Kaplı Gün Sayısı (1971-2000)
ġekil 29 da görüldüğü gibi, Küçük Menderes Havzası‘nda kar Ģeklindeki yağıĢlar ve karın
yerde kalma süresi yok denecek kadar azdır. Havzadaki meteoroloji istasyonlarından alınan
verilere göre; Aralık‘tan ġubat ayına kadar karla örtülü günlere rastlanır, ortalama kar örtülü
günlerin sayısı 1 günü geçmemektedir.
Rüzgar
Küçük Menderes Havzası‘nda hâkim rüzgâr esiĢ yönleri incelendiğinde, rüzgâr yönlerinin
farklılığında rölyefin ve denizin etkisi hissedilir. Doğu-batı istikametinde Ege Denizi‘ne
uzanan Küçük Menderes oluğu topografya Ģartları bakımından sağladığı elveriĢli Ģartlar
dolayısıyla batıdan gelen siklonların doğuya hareketini kolaylaĢtıran doğal bir yoldur. Devlet
Meteoroloji Enstitüsü Genel Müdürlüğü‘nden Ġzmir-Merkez istasyonunda WNW yönlü,
ÇeĢme‘de SSW yönlü, Bornova‘da NE yönlü, Seferihisar‘da N yönlü, ÖdemiĢ‘te WSW yönlü,
Selçuk‘ta W yönlü, KuĢadası‘nda NNW yönlü rüzgârların yıllık esme sayıları yüksek çıkmıĢtır.
Havza genelinde kuzey sektörlü rüzgârlar hâkimdir. Ölçülen en yüksek rüzgâr hızı
Seferihisar‘da 3,5 m/s olarak tespit edilmiĢtir.
Baskı Ta
Kuzeyden esen rüzgârlar yazın havanın sıcaklığını düzenlemekte olup, bu rüzgârlar
Hazirandan sonra esmeye baĢladığından havanın nemini almaktadır. Güney rüzgârlarıysa
ilkbahar ve sonbaharda ve özellikle kıĢ mevsiminde yağmur ihtiyacını sağlar.
Alp Dağlarının kuzeyinden, Tuna Havzası‘ndan, Balkan Yarımadası‘nın kuzeyinden geçerek
Karadeniz‘in güney kıyıları ve Kafkasya‘nın güney etekleri boyunca uzanan hava akımları
Ege Denizi illerinde değiĢmez bir karakter gösteren ―etesiae‖ (eteziyen) rüzgârlarını oluĢturur.
Eteziyen rüzgârları, Nisan ayında etkisi göstermeye baĢlasa da Mayıs ayında etkisi daha
fazla hissedilip yağıĢın azaldığı Haziran, Temmuz, Ağustos aylarında etkisi en fazla düzeye
ulaĢarak Eylül ayında itibaren etkisi azalmaktadır. Soğuk enlemlerden sıcak enlemlere esen
etesien rüzgârları kuru rüzgarlardır; estikleri bölgede sema açık, hava sabit, buharlaĢma
Ģiddetlidir.
Bulutluluk
Küçük Menderes Havzası‘ndaki bulutluluk değerleri ġekil 30 da harita, ġekil 31 de grafik
üzerinde gösterilmiĢtir. Yıllık ortalama bulutluluk Ġzmir‘de 3,3; ÇeĢme‘de 3; Bornova‘da 3,1;
Seferihisar‘da 3.1; ÖdemiĢ‘te 3,3 Selçuk‘ta 2,9; KuĢadası‘nda 3; tür. En düĢük değere kıyıya
yakın Selçuk‘ta rastlanır. Aylık ortalama bulutluluğun en fazla olduğu Aralık ayında ÖdemiĢ‘te
5,3; Selçuk‘ta 4,9; KuĢadası 5; Seferihisar 5,3 tür. ġekil 30‘dan görüldüğü üzere havzanın
bulutlu olduğu gün sayısı genel olarak 3,3-3,6 gün arasında olup, bulutlanma havzanın
güneyine doğru azalmaktadır.
GüneĢlenme
Havzada yıllık ortalama güneĢlenme 7,6 sa/gün değerindedir. GüneĢlenmenin en yoğun
olduğu aylar Haziran-Temmuz ve Ağustos aylarıdır (ortalama 11,5 sa/gün), en az olduğu
dönem Aralık ve Ocak aylarıdır (ortalama 4 sa/gün).
ġekil 32‘de havzanın yıllık ortalama toplam güneĢ radyasyonunun dağılımı verilmektedir.
Havzadaki istasyonlar arasında güneĢlenme değeri karĢılaĢtırıldığında, Küçük Menderes
Nehri etrafındaki ilçelerin ve KuĢadası Bölgesi‘nin en yoğun güneĢ alan bölgeler olduğu
görülmektedir.
Baskı Ta
ġekil 30. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Bulutluluk (Kapalılık) Dağılımı (1971-2000)
Yıllık Ortalama BuharlaĢma & GüneĢlilik & Bulutluluk
1.000
100
10
1
Ġzmir
ÇeĢme
Bornova
Seferihis
ar
ÖdemiĢ
Selçuk
KuĢadası
121,1
98,3
116,9
146,5
145,6
107,1
127,7
GüneĢlilik (sa-da)
7,7
7,7
7,3
7,9
7,2
7,8
Bulutluluk
3,3
3,1
3,2
3,3
2,9
3,0
Ort. BuharlaĢma (mm)
3,1
ġekil 31. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama BuharlaĢma, GüneĢlenme Süresi ve BuharlaĢma
(1975-2009)
Baskı Ta
ġekil 32. Küçük Menderes Havzası Yıllık Toplam GüneĢ Radyasyonu Dağılımı (1971-2000)
Baskı Ta
Arazi Kullanımı
3.4.
Küçük Menderes Havzası, ülkemizin en verimli topraklarından bir bölümüne sahip olup, hem
ürün kalitesi hem de ürün verimi açısından tarımsal potansiyeli yüksektir. BaĢlıca tarım
ürünleri zeytin, pamuk, buğday, patates ve tütündür.
Havzadaki arazi kullanım dağılımı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan alınan verilere
dayanılarak ―CORINE‖ sınıflandırmasına göre belirlenmiĢtir. Buna göre havzadaki arazilerin
% 41‘ i tarımsal alan, % 52‘ si orman ve yarı doğal alan, %1‘ i su yüzeylerini ve % 6‘ si ise
diğer alanları içermektedir Havzadaki arazi kullanım durumu Tablo 11 de özetlenip, ġekil 33
te gafik üzerinde gösterilmiĢtir.
Tablo 11. Küçük Menderes
Havzası Arazi Kullanımı
Arazi Dağılımı
1%
Alan
Yapay Alanlar
6%
(ha)
Yapay Alanlar
38.230
Tarımsal Alanlar
290.06
Orman ve Yarı
Doğal Alanlar
366.99
Islak Alanlar
8.02
Su Yüzeyleri
6.04
TOPLAM
Tarımsal Alanlar
0,5
41%
Orman ve Yarı
Doğal Alanlar
Islak Alanlar
Su Yüzeyleri
702.9
Kaynak: ÇOB, 2009; TUBĠTAK
MAM CBS
ġekil 33. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımının Dağılımı
ġekil 33 te görüldüğü üzere orman ve yarı doğal alanların, diğer bir ifadeyle orman, maki
veya otsu bitki ve bitki örtüsü az ya da olmayan alanların arazi dağılımı daha çoktur.
Havzada tarımsal alanlar dağılımı da neredeyse orman ve yarı doğal alanlar olmak üzere
havzanın diğer yarısını kapsamaktadır. ġehir, ulaĢım, maden, boĢaltım sahaları veya yapay
tarımsal alan olmak üzere yapay alanlar havzada %6‘lık bir dilimi kapsamaktadır. Havzada
karasal bataklık ve denize yakın ıslak alan olmak üzere ıslak alanlar havzada çok az bir
alanda bulunmaktadır.
Baskı Ta
CORINE Yöntemi ile yapılan bu arazi sınıflandırması daha detaylandırılacak olursa, Tablo
12 de görüldüğü gibi havzadaki alanlar için arazi dağılımı değerlendirilebilmektedir. Arazi
kullanımının CORINE sınıflandırılmasına göre dağılımı ise ġekil 34 te verilmektedir.
Tablo 12. Arazi Kullanımının Ġkinci Düzeyde Değerlendirilmesi
Arazi Dağılımı
Arazi Kullanımı
Alan
(ha)
ġehir Yapısı
Yapay Alanlar
25.458
Endüstriyel, Ticari ve UlaĢım Alanları
7.611
Maden, BoĢaltım ve ĠnĢaat Sahaları
2.103
Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan
Tarımsal Alanlar
3.058
Ekilebilir Alanlar
114.768
Sürekli Ürünler
37.446
Meralar
Orman ve Yarı Doğal Alanlar
1.076
KarıĢık Tarım Alanları
136.778
Orman Alanları
144.500
Maki veya Otsu Bitki Alanları
201.014
Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar
Karasal Sulak Alanlar
Su Yüzeyleri
802
Karasal Sular
2.370
Deniz Suları
4.472
10%
Ekilebilir Alanlar
16%
Sürekli Ürünler
5%
Karışık Tarım
Alanları
29%
Orman Alanları
19%
Maki veya Otsu
Bitki Alanları
21%
Diğer
ġekil 34. Arazi Kullanımının Alt Düzeyde Sınıflandırılması
Baskı Ta
21.475
Arazi kullanımına ait sayısal haritalar, Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan elde edilen CORINE
Arazi Sınıflandırma Sistemi baz alınarak hazırlanmıĢtır. CORINE Sınıflandırma Sistemi,
Coordination of Information on the Environment (Çevresel Bilginin Koordinasyonu) Projesi
kapsamında oluĢturulmuĢtur ve 1990 yılından beri tüm AB Üye ülkelerinde kullanılan ortak
sınıflandırma sistemidir. Ülkemizde ise projenin uygulanmasına 1998 yılında Çevre ve
Orman Bakanlığı tarafından baĢlanmıĢ, 2006 yılı Landsat uydu görüntüleri kullanılarak
yapılan ilk çalıĢma 2008 yılı ortalarında tamamlanmıĢtır.
CORINE Sistemi dört temel amaca hizmet etmektedir:
• Avrupa Birliği'nin bütün üye devletleri için belirlenmiĢ öncelikli konulara göre
çevrenin durumu ile ilgili bilgilerin toplanması,
• Üye devletler içinde ya da uluslararası düzeyde, verilerin toplanması ve bilgilerin
uyumlu hale getirilmesi,
• Bilgilerin tutarlılığının ve verilerin uyumluluğunun sağlanması,
• Avrupa Çevre Ajansı kriterlerine göre ―Arazi Kullanım‖ haritalarının oluĢturulması.
Ayrıca CORINE Sistemi ile farklı düzeylerde (Uluslararası, Birlik, Ulusal ve Bölgesel) yapılan
çok sayıdaki çalıĢma ile toplanan çevresel bilgilerin yıllar itibarıyla değiĢiminin izlenmesi
sağlanmaktadır.
CORINE Arazi Örtüsü Sınıflandırma Sistemi, Avrupa Çevre Ajansı tarafından belirlenen üç
hiyerarĢik seviyeden oluĢmaktadır. Birinci seviyede;
Yapay Bölgeler,
Tarım Alanları,
Orman ve Yarı Doğal Alanlar,
Sulak Alanlar
Su Kütleleri
olmak üzere 5 ana grup, ikinci seviyede 15 ve üçüncü seviyede kullanılması zorunlu olan 44
alt sınıf mevcuttur. Üçüncü hiyerarĢik seviyede ilave ulusal sınıflar kullanılabileceği ancak
bunun Avrupa veri standardının bütünlüğü açısından üçüncü seviyeye ilave edilmesi
gerektiği CORINE Teknik Kılavuzunda belirtilmektedir. Bu kapsamda ülkemizdeki arazi
yapısının çeĢitliliğine bağlı olarak 44 sınıfa ilave olarak 12 sınıf daha eklenmiĢtir. CORINE
Baskı Ta
Arazi Örtüsü Sınıflandırması Tablo 13 te, bu sınıfa ilave olarak ülkemiz için hazırlanan ek
sınıflandırma Tablo 14 te gösterilmiĢtir.
Tablo 13. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları
Sınıf Kodu
Arazi Kullanımı
Sınıf
Kodu
Arazi Kullanımı
1
Yapay Bölgeler
3
Orman ve Yarı Doğal Alanlar
11
ġehir Yapısı
31
Orman
111
Sürekli ġehir Yapısı
311
GeniĢ Yapraklı Ormanlar
112
Kesikli ġehir Yapısı
312
Ġğne Yapraklı Ormanlar
12
Endüstri Ticaret ve UlaĢım Birimleri
313
KarıĢık Ormanlar
121
Endüstriyel veya Ticari Alanlar
32
Maki veya Otsu Bitkiler
122
Karayolları, Demiryolları ve ilgili alanlar
321
Doğal Çayırlıklar
123
Limanlar
322
Fundalıklar
124
Havaalanları
323
Sklerofil Bitki Örtüsü
13
Maden, BoĢaltım, ĠnĢaat Sahaları
324
131
Maden Çıkarım Sahaları
33
132
BoĢaltım Sahaları
331
Bitki DeğiĢim Alanları
Bitki Örtüsü az ya da Olmayan
Alanlar
Sahil,Kumsal,Kumluk
133
ĠnĢaat Sahaları
332
Çıplak Kayalıklar
14
Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan
333
Seyrek Bitki Alanları
141
YeĢil ġehir Alanları
334
YanmıĢ Alanlar
142
Spor ve Eğlence Alan
4
Sulak Alanlar
2
Tarımsal Alanlar
41
Karasal Bataklık
21
Ekilebilir Alanlar
411
Bataklıklar
211
Sulanmayan Ekilebilir Alanlar
412
Turbalıklar
212
Sürekli Sulanan Alanlar
42
Denize Yakın Islak Alanlar
213
Pirinç Tarlaları
421
Tuz Bataklığı
22
Sürekli Ürünler
422
Tuzlalar
221
Üzüm Bağları
423
Gel-git ile OluĢan Düzlükler
222
Meyve Bahçeleri
5
Su Yapıları
223
Zeytinlikler
51
Karasal Sular
23
Meralar
511
Su Yolları
231
Meralar
512
Su Kütleleri
24
52
Deniz Suları
242
Doğal Bitki Örtüsü ile Bulunan Tarım
Alanı.
521
Kıyı Lagünleri
522
Nehir Ağızları
523
Nehir ve Okyanus
243
Baskı Ta
Tablo 14. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma
Kod
1121
1122
2111
2112
2121
2122
2221
2222
2421
2422
3321
3322
Sınıf Adı
Kesikli ġehir Yapısı
Kesikli Kırsal Yapı
Sulanmayan Ekilebilir Alan
Sulanmayan Sera
Sulanan Alan
Sürekli Sulanan Ekilebilir Alan, sera
Sulanmayan Meyve Bahçesi
Sürekli Sulanan Meyve Bahçesi
Sulanmayan KarıĢık Tarım
Sürekli Sulanan KarıĢık tarım
Çıplak Kaya
Çok Yukarılarda Çıplak Kaya
ġekil 35 te MATRA Projesi kapsamında Küçük Menderes Alt Havzası‘nda yapılan arazi
kullanımı çalıĢması, ġekil 36 da TÜBĠTAK MAM CBS ekibi tarafından CORINE
sınıflandırmasına göre oluĢturulmuĢ olan havza arazi kullanım haritası verilmektedir. her iki
harita karĢılaĢtırıldığında aynı tip verilere ulaĢıldığı görülmektedir. ġekil 34 te verilen Arazi
Kullanımına ait harita EK III te büyütülmüĢ ölçekte verilmektedir
.
ġekil 35. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası Arazi Kullanım Haritası
Baskı Ta
ġekil 36.Küçük
Menderes Havzası Arazi Kullanım Haritası
Kaynak: TÜBĠTAK MAM
Baskı Ta
700.000
600.000
Alan (ha)
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
1.Sınıf
2.Sınıf
3.Sınıf
4.Sınıf
5.Sınıf
6.Sınıf
7.Sınıf
8.Sınıf
Arazi Sınıfları Dağılımı
ġekil 37. Havzada Bulunan Ġzmir Ġlinin Arazi Sınıfları Dağılımı
ġekil 37 de havzanın arazi sınıfı dağılımı verilmektedir. Havzada yer alan I. Sınıf araziler
toplam arazinin %10 ‗nu oluĢturmaktadır. I. Sınıf arazilerin, topografyaları hemen hemen düz,
su ve rüzgâr erozyonu zararı yok veya çok az, toprak derinliği fazla, drenajları ise iyi olan
arazilerdir. Tuzluluk, alkalilik ve taĢlılık gibi sorunları yoktur. Verimlilikleri iyi, su tutma
kapasitesi yüksektir. Kültür bitkileri yetiĢtirilmesinde olduğu kadar çayır, mera ve orman için
de güvenli olarak kullanılabilirler. Hepsi % 2‘den düĢük eğimlidir. Sulu, nadassız kuru tarım,
bağ-bahçe, zeytinlik, mera, orman-fundalık, yerleĢim alanı olarak kullanılmaktadır.
Havzada yer alan II. Sınıf araziler toplam arazilerin %8‘ni oluĢturmaktadır. Bu topraklar,
kültür bitkileri, çayır, mera ve orman için kullanılabilir. Hafif eğimli, orta derecede su ve rüzgâr
erozyonuna maruz, elveriĢsiz toprak yapısı ve iĢlenebilirliliğine sahiptir.
III. Sınıf araziler %7 olarak alan kaplamaktadır. Bu alanlar kültür bitkileri tarımına
alınabilecekleri gibi, çayır, mera ve orman arazisi olarak kullanabilirler. Orta derecede eğimli,
Ģiddetli su ve rüzgâr erozyonuna sahip, düĢük verimlilik, orta derecede tuzluluk özelliklerine
sahiptir. Bu araziler kuru tarım, sulu tarım, bağ-bahçe, zeytin, turunçgil, çayır-mera ve orman
funda kullanımlıdır.
Havzadaki %6‗lık kısmı oluĢturan, IV. Sınıf araziler çayır, mera ve orman için kullanılabileceği
gibi, gerekli önlemlerin alınmasıyla iklime adapte olmuĢ tarla veya bahçe bitkilerinden bazıları
Baskı Ta
içinde kullanılabilir. Dik eğimli, Ģiddetli su ve rüzgâr erozyonuna maruz, ürüne zarar veren sık
taĢkınların görüldüğü arazilerdir.
Havzada V. Sınıf arazi bulunmamaktadır. Bu tip araziler topografya yönünden hemen hemen
düz arazilerdir. Toprakları sık sel basması nedeniyle sürekli yaĢ, ya da çok taĢlı ve kayalıdır.
Sıkça taĢkınlara maruz kalan arazilerle, düz, düze yakın eğime sahip çok taĢlı veya orta
derecede kayalı araziler, suyu seven ot ve ağaçların yetiĢmesine uygun göllenme alanları bu
sınıfın içindedir. Tarla ve bahçe bitkilerinin yetiĢtirilmesine uygun olmayan bu arazilerde çayır
ıslahı yapmak veya uygun ağaç türler yetiĢtirerek bu arazilerden kazanç sağlamak
mümkündür.
Havzada %13 ile diğer arazi sınıflarına göre nispeten daha çok yer alan VI. Sınıf araziler,
çayır ve mera iyileĢtirmelerinin uygulanabildiği arazilerdir. Dik eğimli, ciddi erozyon
zararlarına maruz, taĢkınların yaĢandığı ancak çayır, mera ve orman için kullanılabilir
alanlardır.
Havzanın genel arazi sınıfını oluĢturan VII. Sınıf araziler %55‘lik alanda yer almaktadır. Bu tip
araziler çok dik eğimli, erozyon, tuzluluk gibi kültür bitkilerinin yetiĢtirilmesini engelleyen
sınırlandırmalara sahiptir. Çayır ve mera ıslahı için kullanılma olanağı oldukça sınırlı olan
arazilerdir. En yaygın kullanım Ģekli orman fundadır.
Havzada %1 ile diğer arazi sınıflarına göre çok az yer kaplayan VIII. Sınıf araziler, erozyon,
taĢlılık, kayalık, tuzluluk gibi çok Ģiddetli sınırlandırmalar nedeniyle ot, ağaç ve kültür
bitkilerinin yetiĢtirilmesine elveriĢli değildir. Çok aĢınmıĢ araziler, kumsallar, kayalıklar, ırmak
yatakları, maden iĢletmesi yapılan eski ocaklar bu sınıfa girer. Diğer arazi tiplerinden olan
sazlık bataklıklar, sahil kumulları, ırmak yatakları, çıplak kayalık alanlar, su yüzeyleri, yoğun
yerleĢim alanları bu sınıf içerisinde değerlendirilmiĢtir.
Baskı Ta
3.5.
Tarım ve Hayvancılık
3.5.1. Tarım
702.931 ha alana yayılan Küçük Menderes Havzası‘nda tarım yapılan topraklar 290.067 ha
olup, Havzanın yaklaĢık %41‘ni oluĢturmaktadır. Tarım alanlarının %52‘si sulu, %48‘i kuru
tarım alanıdır. Havzada yetiĢtirilen en önemli ürünler zeytin, pamuk, tütün, hububat, üzüm,
domates ve biberdir. ġekil 38 de Ġzmir Ġl Çevre Durum Raporu 2007‘den faydalanılarak,
kullanım Ģekline göre tarım arazisi dağılımı verilmektedir.
4%
3%
Tarla Alanı
Sebze Alanı
38%
31%
Bağ Alanı
Meyve Alanı
Zeytin Alanı
Tarıma Elverişli Boş Arazi
6%
4%
14%
Diğer
ġekil 38. Küçük Menderes Havzası‘nda Kullanım ġekline Göre Tarım Arazisi Dağılımı
ġekil 35‘ten görüldüğü gibi, havzadaki tarım arazileri tarla, sebze, bağ, meyve, zeytin alanları
olarak ayrılmaktadır. Bu dağılım içinde %4 olmak üzere tarıma elveriĢli boĢ alan olduğu
görülmektedir. ġekilde diğer baĢlığı altında süs bitkileri, narenciye, kavaklık ve nadas alanları
%3‘lük bir dağılım göstermektedir.
Toplam tarım alanı havzaya giren ilçeler bazında karĢılaĢtırıldığında, ÖdemiĢ ilçesinde
diğerlerine nispeten daha çok alan olduğu görülmektedir. Tire, Torbalı ve Bayındır gibi Küçük
Menderes Nehri etrafına toplanmıĢ diğer ilçeler ise ÖdemiĢ‘i takip etmektedir. Havzada
bulunan Balçova, Gaziemir, KarĢıyaka, Konak, Narlıdere gibi büyük ilçelerde ise tarım
alanının çok az olduğu görülmektedir. Tablo 15 te Küçük Menderes Havzası‘nda, ilçeler
bazında tarım arazisi dağılımı verilmektedir.
Baskı Ta
Tablo 15. Küçük Menderes Havzası‘nda, Ġlçeler Bazında Tarım Arazisi Dağılımı
Tarıma
Toplam
ElveriĢli
Tarım
BoĢ
Alanı (ha)
Arazi
Tarla
Alanı
Sebze
Alanı
Süs
Bitkileri
Alanı
Bağ
Alanı
Meyve
Alanı
Narenciye
Alanı
Zeytin
Alanı
Nadas
Alanı
Balçova
13
86,1
61,4
6,6
4,5
159
101
0
67,5
499,1
Bornova
150,9
73,5
0,4
336
193,1
0
919,5
125
1.145,40
2943,8
Buca
415
75,7
0
106,7
117,3
0
800
550
555,7
2620,4
Gaziemir
2,7
6
0
0
0
0
108
50
26
192,7
Güzelbahçe
76
73,1
22,1
77,8
4,6
107,5
350
50
636,5
1397,6
KarĢıyaka
20,7
14,2
0
0
5,7
3,5
95
0
266
405,1
Konak
38,4
19,1
0
343
19,5
0
46
20
77
563
Narlıdere
ĠLÇELER
1,9
33,3
5,8
1
7
185
56
0
28
318
Merkez
Toplam
981,6
405,3
97,3
874,1
353,2
455
2.476,00
795
3.514,10
9951,6
Bayındır
8.331,30
1.600,00
64,2
742
588,4
61
16.427,00
0
0
28213,9
Beydağ
1.825,00
219,7
0,2
2
2.132,50
0
980
0
200
5371,4
ÇeĢme
386
660,6
0,5
219,5
11,3
15,5
311
7
40
1651,4
256,3
187,3
149
58,7
17,5
105
3.065,00
100
0
3938,8
Kiraz
11.815,70
991,6
9
108
2.130,90
0
2.045,00
400
2.142,50
19732,7
Menderes
12.235,00
1.642,20
138,1
3.000,00
101,5
1.360,00
5.221,00
0
755
24452,8
ÖdemiĢ
16.636,00
7.179,70
30
351
4.041,50
17
6.090,00
100
350
35145,2
182,3
172,5
27,6
400,6
66,2
1.269,00
5.053,00
175
183
7529,2
Selçuk
1.358,50
486
40
375
2.327,00
864
7.773,00
1.399,50
548
15183
Tire
14.437,00
6.869,60
6,2
132,7
3.134,00
18
4.496,00
0
0
29128,5
Torbalı
14.265,70
5.717,60
48,7
1.235,50
910
33
7.043,50
0
895,5
30164,5
Urla
2.154,00
1.553,90
154,2
170
39,7
87
3.880,50
0
1.673,40
9717,7
TOPLAM
85.583,00
28.067,00
854,70
4.739,50
67.336,50
3.771,50
13.103,60
229.120,40
Karaburun
Seferihisar
8.540,20 16.205,40
Kaynak: Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü, 2008)
Havzada Küçük Menderes Nehri etrafındaki Bayındır, Beydağ, Kiraz, ÖdemiĢ, Selçuk, Tire
ve Torbalı ilçelerinde yapılan tarım faaliyetlerine bakıldığında, bu bölgede yapılan tarımın
Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Küçük Menderes Nehri etrafındaki bu
7 ilçede tarım arazisi dağılımı incelendiğinde; toplam tarım alanı % 49, tarla alanı % 22,
zeytin alanı % 12, sebze alanı % 9, meyve alanı % 4, tarıma elveriĢli boĢ arazi % 2, bağ ve
Baskı Ta
kavaklık alan % 1 oranında yer tutmaktadır. Küçük Menderes Havzası‘nda, meyve ve sebze
bahçeleriyle özellikle zeytinliklerin geniĢ yer tutması, bağ ve bahçe tarımının önemini
göstermektedir. Tablo 16 dan da anlaĢıldığı gibi, tarım alanlarının ilçelere göre dağılımı
sırasıyla ÖdemiĢ, Torbalı, Tire, Bayındır, Menderes ve diğerleri olarak takip etmektedir.
Havzanın Ġzmir ilinde yer alan ilçelerde taırm arazisi sulama durumu aĢağıdaki tablolarda
(Tablo16-18) verildiği gibidir. Bu veriler 2009 yılına ait olup, Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü‘nden
alınmıĢtır.
Tablo 16. Ġzmir Ġlinde 2009 Yılı Tarım Arazisi Sulama Durumu
Ġlçeler
Toplam Tarım Alanı
(da.)
Balçova
Bornova
Buca
Çiğli
Gaziemir
Güzelbahçe
KarĢıyaka
4.914,0
28.203,3
26.616,0
13.459,0
1.930,0
14.436,3
3.941,0
Sulanan Alan
(da.)
Sulanmayan Alan
(da.)
3.120,0
4.358,3
4.821,0
2.822,0
63,0
3.215,3
309,0
1.794,0
23.845,0
21.795,0
10.637,0
1.867,0
11.221,0
3.632,0
Konak
5.134,0
243,0
4.891,0
Narlıdere
3.035,0
2.159,0
876,0
Merkez Toplam
Aliağa
Bayındır
Bergama
101.745,1
21.187,1
80.558,0
119.742,0
282.126,4
419.774,0
19.798,0
103.830,4
226.054,0
99.944,0
178.296,0
193.720,0
Beydağ
ÇeĢme
Dikili
Foça
Karaburun
KemalpaĢa
Kınık
Kiraz
Menderes
Menemen
ÖdemiĢ
Seferihisar
Selçuk
Tire
Torbalı
49.295,0
16.684,0
119.857,1
46.319,0
39.213,0
230.625,0
92.598,0
171.088,5
235.255,0
204.220,5
347.267,0
75.083,3
151.830,0
274.959,9
301.714,3
16.190,0
7.849,0
78.211,1
16.904,0
3.703,0
131.747,0
66.274,0
53.170,5
95.812,8
196.680,5
250.567,0
19.997,3
57.997,9
163.837,9
196.310,8
33.105,0
8.835,0
41.646,0
29.415,0
35.510,0
98.878,0
26.324,0
117.918,0
139.442,2
7.540,0
96.700,0
55.086,0
93.832,1
111.122,0
105.403,5
Urla
Genel Toplam
97.140,0
30.402,0
66.738,0
3.376.536,9
1.756.524,1
1.620.012,8
Kaynak: Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü, 2009
Baskı Ta
Tablo 17. Ġzmir Ġlinde Devlet Sulaması Yapılan Alanların Dağılımı
DEVLET SULAMASI
KURUMU
DSĠ AKTĠF SULAMA ALANI
(Baraj + Yer üstü suyu sulamaları)
SULANAN ALAN (dekar)
423.710
Yer altı Suyu Sulamaları (YAS)
( DSĠ + Köy. Hizm.Koor.Müd) )
610.700
Köylere Hizmet Götürme Koordinasyon Müd.
(Gölet ve Yerüstü Suyu Sulamaları)
123.110
DEVLETÇE SULANAN TOPLAM ALAN
1.157.520
Tablo 18. Ġzmir Ġlinde Halk Sulaması Yapılan Alanların Dağılımı
HALK SULAMASI
367.680
TOPLAM SULANAN ALAN
1.525.200
DSĠ Etüd sonuçlarına göre Ġzmir ilinde sulanabilir araz 2.800.500 dekar olduğu bildirilmiĢtir.
3.5.2. Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı
Tarım Bakanlığı Bitki Koruma ġubesi Bitkisel Üretimde Kullanılan Kimyasalların Kayıt Altına
Alınması ve Ġzlenmesi Hakkında Yönetmelik çerçevesinde, Tarım Ġl Müdürlükleri Ġlaç birimi
tarafından tüm bayileri kontrol edilmektedir. Bayilik her türlü ruhsatlandırma ve kontrolleri
yapılmaktadır. Etken maddeleri bazında ( fungusit insektisit vb.) çalıĢmalar yürütülmektedir.
Bitki koruma ürünlerinin Reçeteli SatıĢ Usul ve Esasları hakkında yönetmelik 2009 yılında
yürürlüğe girmiĢ. Ġlaç ruhsatlandırmada ekolojik ilaçlar Bakanlığa müracat ile uygun
bulunduğu takdirde ruhsatlandırma gerçekleĢmektedir. Yine ithal ilaçların ilgili firma
müracaatı üzerine ilgili laboratuarlarda analizler yaptırılıp uygun çıkması durumunda yurda
giriĢi yapılmaktadır.
Üreticin hangi ürüne doğru ilacı kullanmasına yönelik Entegre ve Kontrollü Ürün Yönetimi
Projesi Ġle üreticinin hangi ürünleri kullandığına dair belgeler kaydedilmekte ve Bakanlıkça
denetlenmektedir. Küçük Menderes Havzası‘nda özellikle zeytincilik ağırlıklı olmakla birlikte
bütün bölgelerde tarımsal faaliyet söz konudur. ġekil 39 da ĠLEMOD‘dan alınan verilere göre
havzadaki ilçelerde gübre kullanımı verilmektedir. Kullanılan gübreler içinden Türkiye
Baskı Ta
genelinde toprak yapısına bağlı olarak, azotlu gübre kullanımı diğerlerinde daha yoğundur.
ġekilden de görüldüğü üzere ÖdemiĢ ilçesinde belirgin bir farkla gübre kullanımı daha çok
görülmektedir. Gübre kullanımı ilde yapılan tarıma bağlı olarak değiĢmektedir. Konak dıĢında
Ġzmir merkez ilçelerinde, gübre kullanılmadığı diğer bir ifadeyle tarım yapılmadığı
görülmektedir. Konak‘ta gübre kullanım değerlerinin bu kadar yüksek olma sebebi, gübre
satıĢ iĢlemlerinden kaynaklanmaktadır. Tutulan kayıtlar kullanıma göre değil satıĢa göre ele
alınmaktadır.
Havzada kullanılan zirai ilaçlarının toplam miktarı il bazında Tablo 19 da yer almaktadır. Bu
verilerin
ilçe
bazında
verilememiĢ
olması henüz güncel
ve
güvenilir
kaynaklara
ulaĢılamamasıyla ilgilidir. Temin edilen veriler, ya eksiktir ya da eskidir.
Gübre Kullanım Değerleri (2007)
Kullanılan Gübre Miktarı (ton)
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
Bayınd Berga Beyda ÇeĢm Karab
Mende Ödemi Seferi
KuĢad
Kiraz Konak
Selçuk Tire Torbalı Urla
ır
ma
ğ
e
urun
res
Ģ
hisar
ası
K2O
343
400
38
29
2
281
1248
408
1843
86
275
824
785
59
75
saf N
1121
2570
229
118
4
1531
4646
1749
6812
225
552
3258
3173
255
374
P2O5
162
517
29
25
1
353
875
465
1029
53
149
614
613
65
71
ġekil 39.Küçük Menderes Havzasındaki Ġlçelerde Gübre Kullanımları (ĠLEMOD, 2007)
Tablo 19 da il bazında kullanılan yıllık toplam zirai ilaç miktarı verilmektedir. Toplam olarak
ifade edilen zirai ilaçlar arasında insektisit, fungusit, herbisit, akarisit, rodentisit, ve
nemotositler yer almaktadır.
Tablo 19. Küçük Menderes Havzası Yıllık Zirai Ġlaç Kullanımı Ortalaması
İller
Aydın
Ġzmir
İlaç Kullanımı (ton/yıl)
686
1.889
Kaynak: Tarım Bakanlığı, 2009
Baskı Ta
3.5.3. Hayvancılık
Hayvancılık önemli bir gelir kaynağı olup tarım sektörü içinde, hayvancılıktan elde edilen gelir
payı, kalkınan ülkelerde %50‘nin üzerinde iken, ülkemizde bu oran %25-30 civarlarındadır.
Ülkemizde iklim, toprak, bitki çeĢitliliği yanında hayvan cinsleri de çeĢitli olmasına rağmen
tarımsal uğraĢı yanında hayvancılık, ikinci bir gelir kaynağı olabilmektedir.
Küçük Menderes Havzası‘nda hayvancılık, tarımın yanında bir diğer ekonomik faaliyet olarak
karĢımıza çıkar. Ancak sadece hayvancılıkla geçinenlerin oranı oldukça düĢüktür. Ayrıca,
mera ve otlakların nüfusun artıĢına paralel olarak daralması, hayvancılık yapılacak alanların
da giderek azalmasına neden olmuĢtur. Yüksek kesimlerdeki meraların varlığı, mera
hayvancılığının yapılmasına imkân verirken, ovalık alanda ise ahır hayvancılığının
geliĢmesini sağlamıĢtır.
Hayvancılık faaliyetlerini, küçükbaĢ hayvancılık, büyükbaĢ hayvancılık, kümes hayvancılığı,
ipekböcekçiliği, arıcılık olarak sınıflandırmak mümkündür. Ayrıca, havzada su ürünleri
yetiĢtiriliciliği de yapılmaktadır. Küçük Menderes Havzası‘nda yer alan ilçeler bazında
yetiĢtirilen hayvan sayıları 2008 yılı itibariyle hesaplanmıĢ olup, Tablo 20 de verilmektedir.
Tablo 20. Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Ġlçelere Göre Yapılan Hayvancılık Faaliyetleri
Ġlçe
Balçova
Bornova
Buca
Gaziemir
Güzelbahçe
KarĢıyaka
Konak
Narlıdere
Merkez
Bayındır
Beydağ
ÇeĢme
Karaburun
Kiraz
Menderes
ÖdemiĢ
Seferihisar
Selçuk
Tire
Torbalı
Urla
KuĢadası
Toplam
BüyükbaĢ
KüçükbaĢ
Kümes Hayvanı
300
1.252
2.985
514
1.427
1.016
167
93
8.811
35.085
15.250
1.801
545
36.777
10.556
90.276
5.668
4.130
58.694
25.497
3.887
1.472
306.203
1.056
10.958
4.793
2.298
9.408
5.567
6.029
128
44.996
16.685
7.627
4.030
20.140
29.576
20.800
46.620
18.530
6.070
28.000
15.275
17.532
3.435
319.553
161.300
261.000
2.500
6.000
1.200
432.000
754.000
10.180
756.515
100
489.245
1.566.360
2.795.100
449.000
1.113.550
517.500
14.931.000
1.586.800
47.999
25.881.349
Baskı Ta
Tablo 16 dan da görüldüğü üzere, havza içinde hayvancılık faaliyetleri yoğun olarak Küçük
Menderes Nehir etrafındaki ilçelerde yapılmaktadır. Nehri etrafındaki ilçelerde durum Ģu
Ģekilde özetlenebilir. Otlaklar, tarım için elveriĢli olmayan, sarp ve eğimli arazilerde, ovalık
alanda ise tarım dıĢı engebeli alanlar üzerinde bulunmaktadır. Özellikle, ÖdemiĢ‘te çayır
mera alanlarının geniĢ yer tutması nedeniyle hayvancılık önemini arttırmıĢtır. Hayvancılık
faaliyeti yapılan Ġlçelerde daha çok koyun ve sığır yetiĢtiriciliğinin olduğu tespit edilmiĢtir
(Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü, 2008). Ege Denizi ile çevrili olan havzada su ürünleri yetiĢtiriciliği
de yapılmaktadır. Kültür balıkçılığı tesis sayısı 78 adet deniz ve 7 adet iç-su olmak üzere
toplam 85 adet üretim tesisi bulunmaktadır. Bu iĢletmelerde taze soğutulmuĢ avcılık ürünleri,
ahtapot, sübye, kalamar, karides, ıstakoz, çipura, levrek, kara salyangozu, kurbağa, kerevit,
yılan balığı, orkinos, istiridye, kidonya, akivades, dondurulmuĢ ve iĢlenmiĢ çift kabuklu ve
yumuĢakçalar iĢlenmektedir. Üretilen orkinosun tamamı Japonya‘ya ihraç edilmektedir.
Alabalık iç piyasaya satılmaktadır. Çipura, levrek ve diğer su ürünlerinin %60‘ı iç piyasada
satılmakta, kalanı ise AB ülkelerine ihraç edilmektedir. ġekil 40 ta Küçük Menderes Havzası
bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretiminin dağılımı verilmektedir.
7%
Bitkisel Üretim
Toplamı
33%
Hayvansal Üretim
Toplamı
60%
Su Ürünleri Üretimi
Toplamı
ġekil 40. Küçük Menderes Havzası Bitkisel, Hayvansal ve Su Ürünleri Üretiminin Dağılımı
Havzada Barutçu ve Gebekirse Gölleri çevresi sazlıklarla kaplı olup bu göllerde balıkçılık
yapılmaktadır. Bu iki gölde 12 tür balık bulunmakla beraber 1500 ha‗lık delta göç sırasında
konaklayan küçük karabataklar sayesinde Önemli KuĢ Alanı Statüsüne sahiptir. Ayrıca,
ÖdemiĢ‘te yer alan Gölcük Gölü‘nde bir zamanlar çok çeĢitli balık avlanabilirken, günümüzde
çeĢit azalmıĢ ve balıkçılık önemini yitirmiĢtir. Havzada yapılan toplam üretim kıyaslanacak
olursa, yukarıdaki Ģekilden görüldüğü gibi bitkisel (tarım ürünleri) üretimin, hayvansal üretime
ve su ürünleri üretimine göre çok daha yoğun yapıldığı görülmektedir.
Baskı Ta
3.6.
Sanayi Durumu
Küçük Menderes Havzasının önemli bir kısmını oluĢturan Ġzmir ili, Ġstanbul ve Kocaeli ile
birlikte, ülkemizde sanayinin en fazla geliĢtiği üç ilden biridir. Sahip olunan hammadde
kaynakları, nitelikli iĢ gücü, ulaĢım olanakları, iç ve dıĢ piyasalara yakınlık sanayinin
geliĢmesinin itici gücü olmuĢtur. 1923 yılında Ġzmir‘de 60 civarında fabrika var iken aradan
geçen 87 yıllık süreç sonunda Ġzmir‘de, bugün yaklaĢık 300.000 esnaf, 70.000 ticari iĢletme
ve 6.500 sanayi tesisi bulunmaktadır (ĠÇDR-Ġzmir,2007).
Günümüzde
sanayi
yapılaĢması
―PınarbaĢı-IĢıkkent-KemalpaĢa‖,
―Çiğli-Aliağa‖
ve
―Karabağlar-Torbalı-Menderes‖ aksları olmak üzere, üç temel aks boyunca yerleĢmiĢ ve
geliĢme göstermiĢ olup, bu doğrultuda devam etmektedir. Bu üç temel aks içinde, planlı
geliĢmeye örnek teĢkil eden Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), Küçük Sanayi Siteleri (KSS)
ve serbest bölgeler yer almaktadır. Havzadaki sanayi alt yapısının planlı ve disiplinli
geliĢimine katkı sağlamak ve yön vermek amacıyla, 1966 yılından itibaren KSS ve OSB
kurulmasına önem ve öncelik verilmiĢtir.
Ġzmir Ġlindeki farklı tür ve ölçekteki sanayi yapılaĢması 6 ana grupta toparlanabilir,
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB),
Küçük Sanayi Siteleri (KSS),
Serbest Bölgeler,
Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi,
Bayındırlık ve Ġskân Ġl Müdürlüğü ve/veya belediye tarafından mevzii imar planı
gerçekleĢtirilen sanayi yatırımları.
OSB ve KSS‘lere ait bilgiler Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü‘nce kayıt altına alınmakta ve
güncel verilere ulaĢılabilesi mümkün olabilmektedir. Ancak Bayındır ve Ġskân Müdürlüğü ve
Belediyeler tarafından planlanan alanlar ve bu alanlarda faaliyet gösteren tesisler hakkında
ihtiyaç duyulan bilgilerin temininde sıkıntılar yaĢanmaktadır. Bu alanlara ait sağlıklı bir veri
tabanı bulunmamaktadır. Verileri tek bir merkezde toplamak, güncel verilere ulaĢmak ve
gerektiğinde istenilen amaca yönelik olarak kamuoyuna sunmak üzere, her türlü ölçekte
sanayi ile getirilecek plan kararlarında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve taĢra teĢkilatının yetkili
kılınması önem taĢımaktadır.
Baskı Ta
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‘ndan alınan 2008 yılı verilerine göre; OSB, KSS ve Teknoloji
GeliĢtirme Bölgesi ait bilgiler aĢağıdaki tablolarda özetlenmektedir. Tablo 21 Ġzmir ili için
genel sanayi durumunu; Tablo 22 Ġzmir ilinde sanayi kollarına göre firma sayısı ve istihdam
durumunu; ġekil 41, Ġzmir ilinde sanayi kollarına göre firma sayısı; ġekil 42 ise sanayi
kollarına göre istihdam sayısını belirtmektedir. Ġlgili tablo ve Ģekiller oluĢturulurken, Ġzmir ilinin
sanayi verilerinin havzayı karakterize edebileceği, ilin havzadaki payının %95 olduğu
gerçeğinden yola çıkılarak kabul edilmektedir. Ancak, Ġzmir ilinin tamamının havzaya
girmediği ve bu verilerin 2008 yılına ait olduğu göz önüne alınırsa, bu tabloların sadece bir
fikir verebileceği düĢünülmektedir.
Tablo 21. Ġzmir Ġli Ġçin Genel Sanayi Durumu
Türü
Özel Sektöre Ait Sanayi Tesisleri
Sayısı (adet)
5.779
Organize Sanayi Bölgeleri
9
Küçük Sanayi Siteleri
10
Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri
1
Serbest Bölgeler
1
Sanayi Odaları
1
Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2008
Havzanın büyük çoğunluğunu oluĢturan Ġzmir ilindeki sanayi kolları; tüketim malları üreten,
ara malı üreten ve yatırım malı üreten sanayiler olmak üzere ayrılabilmektedir. Tablo 18 de
görüldüğü üzere, imalat sanayi kollarında mevcut olan firma sayısı en çok gıda ve tekstil de
görülmektedir. Bu durum istihdam üzerinden değerlendirilecek olursa tekstil ve gıda
endüstrilerinin de belirgin farklı olduğu görülmektedir.
Baskı Ta
Tablo 22. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Firma Sayısı ve Ġstihdam Durumu
2008
TÜKETĠM MALI ÜRETEN
SANAYĠLER
ĠMALAT SANAYĠ KOLLARI
Firma (Adet)
Ġstihdam (KiĢi)
Gıda
854
31.398
Ġçki
37
1.642
Tütün Ürünleri
Tekstil
36
809
1.044
41.954
Giyim ve Kürk Ürünleri
Deri ve Deri Ürünleri
Diğer
TOPLAM
105
157
3.947
5.007
1.998
94.388
68
96
104
1.246
4.650
2.760
149
3.292
401
9.785
38
2
287
644
686
9.970
90
80
4.980
1.820
ARA MALI ÜRETEN SANAYĠLER
Ağaç ve Mantar Ürünleri
Kağıt ve Kağıt Ürünleri
Basım ve Yayım
Kimyasal Ürünler
Kimya
Gübre
Lastik ve Plastik Ürünler
Metalik Olmayan Mineral Ürünler
Cam
Çimento
Seramik, Kil, TaĢ ve Çimentodan Gereçler
Ana Metal
Demir Çelik
Demir DıĢı Metaller
Diğer
696
15.792
2.011
46.969
410
8.848
Makine Ġmalatı
347
5.605
Tarım Makineleri
14
304
Elektrikli Makineler
80
1.808
Elektronik
Motorlu Kara TaĢıtları
Diğer UlaĢım Araçları
Tıbbi, Hassas, Optik Aletler ve Saatler
67
1
2.360
2.240
40
646
Bisiklet Motosiklet ve diğerleri
5
748
168
626
1.770
5.779
4.814
23.417
50.992
192.349
YATIRIM MALI ÜRETEN SANAYĠLER
TOPLAM
Metal EĢya Ġmalat Sanayi
Makine ve Teçhizat
Mobilya
Diğer
TOPLAM
GENEL TOPLAM
Baskı Ta
Ġmalat Sanayi Kolları
Baskı Ta
Gıda
Ġçki
Tütün Ürünleri
Tekstil
Basım ve Yayım
Kimyasal Ürünler
Kimya
Gübre
Metalik Olmayan Mineral…
Cam
Çimento
Seramik, Kil, TaĢ ve…
Ana Metal
Demir Çelik
Makine ve Teçhizat
Makine Ġmalatı
Tarım Makineleri
Elektronik
Tıbbi,Hassas,Optik Aletler…
Bisiklet Motsiklet ve diğerleri
Mobilya
Diğer
0
0
Gıda
Ġçki
Tütün Ürünleri
Tekstil
Basım ve Yayım
Kimyasal Ürünler
Kimya
Gübre
Metalik Olmayan Mineral…
Cam
Çimento
Seramik, Kil, TaĢ ve…
Ana Metal
Demir Çelik
Makine ve Teçhizat
Makine Ġmalatı
Tarım Makineleri
Elektronik
Tıbbi,Hassas,Optik Aletler ve…
Bisiklet Motsiklet ve diğerleri
Mobilya
Diğer
Ġstihdam Durumu (kiĢi)
Firma Sayısı
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
ġekil 41. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Firma Sayısı
45.000
40.000
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
Ġmalat Sanayi Kolları
ġekil 42. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Ġstihdam Durumu
3.6.1. Organize Sanayi Bölgeleri
Proje kapsamında yürütülmüĢ olan saha çalıĢmalarında tespit edilmiĢ olan ve Sanayi ve
Ticaret bakanlığı OSB Üst KuruluĢu sayfasından derlenen 2010 yılı Mart ayı verilerine göre
Ġzmir ilinde 13 adet OSB ve 10 adet KSS bulunmaktadır. Havza içinde yer alan 6 adet OSB
ile ilgili genel bilgiler Tablo 23 te yer almaktadır.
Tablo 23. Ġzmir Ġlinde Küçük Menderes Havzası Sınırları Ġçine Giren OSB‘ler
OSB ADI
Buca
Ege
Giyim
ĠTOB
Tekeli
OSB
ÖdemiĢ
OSB
Pancar
OSB
Tire OSB
Torbalı
OSB
Faaliyete BaĢladığı Yıl
2002
2002
2006
1999
1993
2004
Alanı (ha)
50
251
100
95
410
65
Parsel Sayısı
138
372
50
73
232
50
138
331
0
64
112
39
35
41
0
0
34
0
0
41
0
0
19
11
11
74
0
0
19
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
138
373
0
0
232
47
125
0
0
112
138
331
16
64
112
1.600
13.000
804
40.000
0
5.000
0
7.000
1000
25.000
Parsel
Sayısı
Tesis
sayısı
Parsel
Sayısı
ĠnĢaat
Safhasında
Tesis
sayısı
Parsel
Sayısı
Proje
Safhasında
Tesis
sayısı
Parsel
Sayısı
TOPLAM
Tesis
sayısı
Tahsis edilen Toplam
Sanayi Parsel Sayısı
Mevcut
Ġstihdam
Kapasitesi
Toplam
Üretime
Geçen
Ġmar
ÇalıĢmaları
Devam
Etmektedir
Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSB Üst KuruluĢu, 2010- Mart ayı verileri
Havza sınırları içindeki OSB‘lerin durumu özetlenecek olursa, havza içinde toplam 6 adet
OSB yer alıp, bunlardan 4‘ünde üretime geçilmiĢtir. YaklaĢık 971 ha büyüklüğe sahip 6 adet
OSB toplam 915 parsel olup, bu parsellerin 684‘ü tahsis edilmiĢtir. Tahsis edilen parsellerde
106 tesis üretime geçmiĢ, 3.404 kiĢiye istihdam sağlanmıĢtır.
Baskı Ta
Buca Ege Giyim OSB
Buca Ege Giyim OSB 2002 yılında kurulmuĢtur. Üretimde ağırlıklı olarak yer alan sektör
tekstil ve yan sanayidir. Toplam sanayi parsel sayısı 138 olup, tamamı tahsis edilmiĢtir.
Üretimde olan 35 adet firma vardır, 11 adet firma inĢaat halindedir, kapalı olan 1 adet firma
vardır.
OSB‘de bulunan mevcut tesislerinden kaynaklanan su tüketimi 210 m3/gün‘dür. OSB‘de su
dağıtım Ģebekesi inĢaatı tamamlanmıĢ, kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebekesi inĢaatı %75
oranında tamamlanmıĢtır. OSB‘de henüz AAT yoktur, atıksular belediye kanalizasyonuna
deĢarj edilmektedir. OSB‘de bulunan 35 firmadan 34‘nün ön arıtma tesisi vardır. Tesislerde
oluĢan atık evsel atık niteliğindedir. Atıklar için OSB yönetimi ve belediye protokolü
tarafından atık yönetimi uygulanmaktadır, belediye tarafından toplanan atıklar Harmandalı
Düzenli Depolama Alanına götürülmektedir. Tablo 24 te Ġzmir Buca Ege Giyim Sanayicileri
bilgileri yer almaktadır.
Tablo 24. Ġzmir Buca Ege Giyim Sanayicileri Bilgileri
OSB
OSB'nin Adı
Bilgiler
Ġzmir Buca Ege Giyim Sanayicileri
OSB'nin Kurulu Olduğu Ġl
ĠZMĠR
OSB'nin Büyüklüğü (ha)
50
TAKS (%)
55
KAKS (%)
2
Toplam Sanayi Parsel Sayısı
138
Tahsis Edilen Sanayi Parsel Sayısı
138
Tahsis Edilecek Sanayi Parsel Sayısı
0
Üretimde Firma Sayısı
35
ĠnĢaat Halindeki Firma Sayısı
11
Kapalı Firma Sayısı
1
OSB‘de ÇalıĢan KiĢi Sayısı
1.600
2
Toplam Sanayi Alanı (m )
272.000
2
Tahsis Edilen Sanayi Alanı (m )
272.000
2
Tahsis Edilecek Sanayi Alanı (m )
0
2
ĠnĢaatı Tamamlanan Sanayi Alanı (m )
2
57.000
En DüĢük Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m )
100
2
300
En Yüksek Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m )
Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSB Üst KuruluĢu, 2010 Mart
Baskı Ta
ĠTOB Tekeli OSB
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‘ndan alınan 2010-Mart ayı OSB verilerine göre Menderes‘te
kurulmuĢ olan ĠTOB Tekeli OSB‘de yer alan sektörlerin dağılımı aĢağıdaki Ģekildedir;
Birinci ağırlıklı sektör: gıda
Ġkinci ağırlıklı sektör: inĢaat
Üçüncü ağırlıklı sektör: demir çelik
Dördüncü ağırlıklı sektör: yapı malzemeleri
BeĢinci ağırlıklı sektör: kimya
ĠTOB‘de üretimde olan firma sayısı 41 olup, inĢaat halinde olan firma sayısı 74 adettir, kapalı
olan firma yoktur. OSB‘de çalıĢan kiĢi sayısı 804‘tür. Tesiste 2010 yılı verilerine göre su
dağıtım Ģebekesi, kanalizasyon ve yağmur suyu toplama kanalı inĢaatı tamamlanmıĢtır.
Mevcut tesis sayısına göre kullanılan su miktarı günde 700 m3‘tür. OSB‘de 2000 m3/gün
kapasiteli AAT bulunmaktadır. OSB AAT‘nin deĢarj izni vardır. Sanayi tesislerinden 3
tanesinde kendilerine ait ön arıtma tesisi bulunmaktadır. Katı atık için henüz yönetim planı
oluĢturulmamıĢtır. Tablo 25 te Ġzmir Tekeli OSB bilgileri yer almaktadır.
Tablo 25. Ġzmir Tekeli OSB Bilgileri
OSB
OSB'nin Adı
Bilgiler
Ġzmir ĠTOB
Ġzmir
OSB'nin Büyüklüğü(ha)
251
TAKS (%)
50
KAKS (%)
1
372
331
41
41
74
0
804
2
Toplam Sanayi Alanı(m )
1.353.552
2
Tahsis Edilen Sanayi Alanı(m )
1.236.531
2
Tahsis Edilecek Sanayi Alanı(m )
117.021
2
82,20
2
82,20
Baskı Ta
ÖdemiĢ OSB
ÖdemiĢ OSB‘de henüz parsellenmiĢ bir arazi bulunmamaktadır.
Pancar OSB
Pancar OSB‘de henüz üretime geçmiĢ firma bulunmamakla beraber tahsis edilmiĢ
parsellerdeki sektörel dağılım aĢağıdaki gibidir. Pancar OSB ile ilgili veriler Tablo 26 da yer
almaktadır
Birinci ağırlıklı sektör: ağaç ve mamulleri sanayi
Ġkinci ağırlıklı sektör: tekstil
Üçüncü ağırlıklı sektör: soğutma-ısıtma klima sanayi
Dördüncü ağırlıklı sektör: gıda
BeĢinci ağırlıklı sektör: otomotiv yan sanayi
Tablo 26. Ġzmir Pancar OSB Bilgileri
OSB
OSB'nin Adı
TAKS (%)
KAKS (%)
2
2
2
2
2
2
Bilgiler
Ġzmir Pancar
Ġzmir
95
55
70
73
64
9
0
0
0
0
575.231
508.940
59.968
0
0
0
Baskı Ta
Tire OSB
Tire
OSB
1993
yılında
kurulmuĢtur.
OSB‘deki
ağırlıklı
sektörler
aĢağıdaki
gibi
sıralanmaktadır. OSB‘de toplam 232 paresel olup, bunlardan 112‘si tahsis edilmiĢtir.
Üretimde olan 34 adet firma vardır, 19 adet inĢaat halindedir, 2‘si kapalıdır. OSB‘de toplam
1000 kiĢi çalıĢmaktadır. OSB‘de su temini için yeraltı kuyuları ve belediye sondajları
kullanılmaktadır, su dağıtım Ģebekesi, kanalizasyon ve yağmur suyu toplama kanalı inĢaatı
%75 oranında tamamlanmıĢtır. OSB‘de günlük su tüketimi yaklaĢık olarak 1208 m 3‘tür,
oluĢan atıksuyu arıtmak üzere 1000 m3/gün kapasitesi olan AAT mevcuttur. OSB‘de bulunan
tesislerden sadece birinin ön arıtması vardır.
Arıtılan su alıcı ortama verilmektedir, tesisin
deĢarj izin belgesi vardır.
Birinci ağırlıklı sektör: gıda
Ġkinci ağırlıklı sektör: tütün
Üçüncü ağırlıklı sektör: tekstil
Dördüncü ağırlıklı sektör: kâğıt
BeĢinci ağırlıklı sektör: zeytinyağı
Tablo 27 de Tire OSB ile ilgili bilgiler verilmektedir.
Tablo 27. Tire OSB Bilgileri
OSB
OSB'nin Adı
TAKS (%)
KAKS (%)
2
2
2
2
2
2
Bilgiler
Tire
Ġzmir
410
50
50
232
112
120
34
19
2
1.000
2.782.808
1.732.247
474.157
697.000
77
77
Baskı Ta
Torbalı OSB
2003 yılında kurulma faaliyetine baĢlayan Torbalı OSB‘nin imar çalıĢmaları devam
etmektedir. OSB‘nin TParsel sayısı 50 olup, bu parsellerin 39 adeti tahsis edilmiĢtir. Ancak
üretime geçen firma henüz yoktur.
Parsel tahsisi yapılan sektörlerdeki dağılım özetle
aĢağıdaki Ģekildedir;
Birinci ağırlıklı sektör: inĢaat ve ısıtma-soğutma klima
Ġkinci ağırlıklı sektör: özel ve seri makine
Üçüncü ağırlıklı sektör: tekstil
Dördüncü ağırlıklı sektör: tıbbi ve tarımsal ilaçlama sanayi
BeĢinci ağırlıklı sektör: plastik
Tablo 28 de Ġzmir Tekeli OSB bilgileri verilmektedir.
Tablo 28. Ġzmir Tekeli OSB Bilgileri
OSB
Bilgiler
OSB'nin Adı
Ġzmir Torbalı
Ġzmir
65
TAKS (%)
55
KAKS (%)
70
50
39
11
0
0
0
2
2
378.221
2
305.000
2
73.221
2
2
0
25
2
30
Baskı Ta
Küçük Sanayi Siteleri
Havzada Sanayi ve Ticaret Bakanlığının kredi desteği ile hizmete sunulan toplam 10 adet
KSS‘de inĢa halinde olan toplam 1.230 iĢyeri halen boĢ olup, hizmete sunulan KSS‘ler ile
40.396 kiĢiye istihdam sağlanmıĢtır. Tablo 29 da Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan
KSS‘ler ile ilgili bilgiler verilmektedir.
Tablo 29. Küçük Menderes Havzasında Bulunan KSS‘ler
KSS Adı
Faaliyete
BaĢladığı
Yıl
Toplam
Alanı
2
(m )
Toplam
ĠĢyeri
Sayısı
Dolu
ĠĢyeri
Sayısı
BoĢ ĠĢyeri
Sayısı
Doluluk
Oranı
Mevcut
Ġstihdam
Bornova KSS
1987
360.000
500
485
15
97,00
5.300
Ayakkabıcılar KSS
1996
360.000
1944
1600
344
82,30
8.500
Merkez Ağaç ĠĢleri
1988
300.000
391
343
48
87,72
1.263
Merkez Dökümcüler
2002
60.231
106
93
13
87,74
640
Merkez 1.Sanayi
Sitesi
1968
160.000
1200
830
370
69,17
8.700
Merkez 2 Oto
1980
175.000
1007
955
52
94,84
3.500
Merkez 3 Oto
1990
109.000
509
497
12
97,64
3.050
ÖdemiĢ
1985
72.000
1200
1000
200
83,33
3.200
Tire KSS
2002
264.436
200
86
114
43,00
243
2.266.667
7.729
6.499
1.230
834
40.396
TOPLAM
Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı,2008
Serbest Bölgeler
Havza içinde kalan, Ġzmir-Gaziemir‘de kurulmuĢ olan Ege Serbest Bölgesi, dünyada özel
sektörün kurduğu ilk serbest bölgedir. Ayrıca, Türkiye‘nin ilk üretim serbest bölgesi olması
açısından önemlidir. Ege Serbest Bölgesi yurt içinde en az %50 ihracata yönelik Ģirketler,
yurt dıĢında ise çok uluslu ve orta büyüklükteki Ģirketler müĢteri profilini oluĢturmaktır.
Elektronik ve optik aletler, gıda, iĢleme ve paketleme, makine, motor yedek parça, deri ve
boya ticareti hizmetleri bölgede ağırlıklı olan faaliyet kollarıdır. Bölgede AAT bulunmaktadır.
Tablo 30 da Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan Serbest Bölgeler hakkında bilgi
verilmektedir.
Baskı Ta
Tablo 30 Küçük Menderes Havzasında Bulunan Serbest Bölgeler
Adı
Ege Serbest Bölgesi
Faaliyete
BaĢladığı yıl
Toplam
Alanı (ha)
Dolu ĠĢyeri
Sayısı
Doluluk
Oranı %
1990
220
368
100
Kaynak: Ġzmir ĠÇDR, 2007
Ġzmir Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi, Ġzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü‘nün Urla Kampus alanı
içerisinde bulunan 218,4 ha‘lık alanda kurulmuĢtur. Ġzmir Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi‘nde
toplam 1800 m2 kapalı alanda 24 Ģirketin faaliyet gösterebileceği AR-GE binasının temeli 18
Ocak 2008 tarihinde atılmıĢtır. Tablo 31 de Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan Teknoloji
GeliĢtirme Bölgeleri bilgileri yer almaktadır.
Tablo 31. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri
Faaliyete
BaĢladığı Yıl
Toplam
Alanı
(ha)
Ġzmir Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi
2008
218,4
Ek Alanı
2008
6,4
Adı
Dolu ĠĢyeri
Sayısı
Doluluk
Oranı (%)
Alt-üst yapı çalıĢmaları
devam etmektedir.
66
100
Kaynak: Ġzmir ĠÇDR, 2007
3.6.2. Tekil Sanayi Tesisleri
Yoğun sanayinin olduğu Küçük Menderes Havzası‘nda, münferit sanayilere ait veriler Ġl
Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nden alınmıĢtır. Bu tesislerden yüksek kirletici yüke sahip
olanlar, atıksu miktarı fazla olanlar ve alıcı ortama deĢarj edenler saha çalıĢmalarında
esnasında ziyaret edilmiĢlerdir. Ancak toplu halde verilen bu verilerin sürekli değiĢimi
karĢısında en güncel halleri olmadığı dikkate alınmalıdır.
Torbalı
Havza için oldukça önemli olan Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢkelerde genellikle
tarım ürünlerine dayalı gıda sanayisinin geliĢmiĢ olduğu gözlenmektedir. Ġlçeler arasında en
avantajlı durumda olan Torbalı ilçesinde, sanayi faaliyetlerinin yoğunluk kazandığı
görülmektedir. Sanayi faaliyetlerinde önde giden Torbalı, Ġzmir- Aydın yolu üzerinde kurulmuĢ
Baskı Ta
olması, demiryolu bağlantısı, Adnan Menderes Havalimanı ve Ġzmir Limanına yakınlığı gibi
avantajlara sahiptir. Pazar olanakları bakımından geniĢ bir pazarlama olanağına sahiptir.
Torbalı ilçesi ulaĢım ve pazarlama olanakları dıĢında özellikle gıda sanayisinin hammaddesi
olan tarım ürünlerine de sahiptir.
YetiĢtirilen pamuk, tütün, zeytin gibi çeĢitli tarım ürünleri dokuma, sigara ve yağ endüstrisinin
kurulması ve geliĢmesini teĢvik etmektedir. Tahıl, meyve ve sebze üretimi gıda sanayisi için
yeni olanaklar yaratacak düzeydedir. Ayrıca hammadde gereksinimi yakın ilçe, kasaba ve
köylerden de temin edilmekte, böylece hammadde sorunu da yaĢanmamaktadır.
1950‘li yıllarda faaliyete geçen çırçır fabrikalarını tuğla-kiremit fabrikaları, tarım makineleri
üretim tesisleri, un fabrikaları, deri fabrikaları, süt iĢleme tesisleri ve son on yılda sayıları
hızla artan modern fabrikalar izlemiĢtir. Birçoğu Opel, Marlboro, Camel örneklerinde olduğu
gibi büyük fabrikalardır. Fabrika sayısıyla birlikte sanayi kolu çeĢidi de artmıĢtır. Son yıllarda
ahır hayvancılığının geliĢmesine paralel olarak süt iĢleme kuruluĢlarının sayısı da artmıĢtır.
Ayrıca, küçük çapta üretim yapan mandıralar da vardır. Torbalı Organize Sanayi Bölgesi;
bölgedeki istihdamı arttırmak, ihracatı geliĢtirmek, ekonomiyi canlandırmak ve çarpık
sanayileĢmeyi engellemek amacıyla üretime geçmiĢtir.
ÖdemiĢ
ÖdemiĢ‘te, havzanın genelinde olduğu gibi tarıma dayalı sanayinin geliĢtiği görülmektedir.
Küçük çaplı da olsa tekstil, iĢ makineleri, zirai aletler, ayakkabı, gıda, süt, nebati yağ imalatı
yapıldığı ancak yeterli düzeyde olmadığı söylenebilir. Ġzmir Ġl Çevre Orman Müdürlüğü‘nden
alınan 2010 yılı verilerine göre ilçede 15 adet süt ve süt ürünleri iĢleme tesisi, 28 adet
zeytinyağı iĢletmesi, 3 adet mezbaha ve 28 adet diğer sektörler olmak üzere 74 adet iĢletme
faaliyet göstermektedir. ÖdemiĢ Organize Sanayi Bölgesi Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‘nın
1994 yılı yatırım programında yer almıĢ ve 1995‘te yer seçimi yapılmıĢtır.
Tire
Havza içerisinde değiĢik sektörde faaliyet gösteren fabrikaların çoğunluğu Torbalı, ÖdemiĢ
ve Tire aksında yoğunlaĢmıĢtır. Tire‘de en büyük sanayi kuruluĢu Tire Kutsan Oluklu
Mukavva, Kutu ve Kâğıt fabrikasıdır. Ġlçede konserve, süt ürünleri, orman ürünleri üretimi
yapan firmalar bulunmaktadır. Ayrıca ilçede çırçır fabrikası ile zeytinyağı fabrikası
bulunmaktadır. Tire‘de sanayi faaliyetleri, Tire Organize Sanayi bölgesinde; tekstil, gıda,
Baskı Ta
kâğıt, makine sanayisi, ağırlıklıdır. Ayrıca, zeytinin iĢlendiği yaklaĢık 22 adet zeytinyağı
fabrikası bulunmakta ise de; bunlar mevsimlik olarak çalıĢmaktadır.
Bayındır
Bayındır‘ın sanayi sektörünün de tarıma dayalı olarak geliĢtiği görülür. Küçük çaplı sanayi
iĢletmeleri zeytin ve pamuk iĢlemek üzere kurulmuĢtur. Tarıma dayalı sanayinin geliĢmesi
için her türlü hammadde vardır. Ancak sanayiye dönük altyapı yetersizliği, Ġzmir-Bayındır
yolunun Torbalı-Bayındır arasının dar ve virajlı olması, sanayinin geliĢimini engelleyen
faktörlerdir. Elde edilen verilerin en güncel halleri olmadığı, verilen firma sayılarının değiĢmiĢ
olabileceği dikkate alınarak, ilçede çırçır fabrikası, mevsimlik çalıĢan zeytin yağhaneleri,
mandıra, tekstil fabrikası mevcuttur. Bayındır‘da, otomobil ve tarım araçlarının çok olması,
küçük sanayinin geliĢmesini sağlamıĢtır. Ayrıca, Bayındır‘da kurulması düĢünülen Organize
Sanayi Bölgesi için çalıĢmalar devam etmektedir.
Beydağ
Beydağ, henüz sanayi geliĢiminin baĢlarında bulunmaktadır. Beydağ‘da, mandıra, süt
toplama merkezi, un değirmeni bulunmaktadır. Ġlçede üretilen zincir ve çivinin % 20‘sine
yakını ihraç edilmektedir.
Kiraz
Kiraz‘da, ekonominin tarım ve hayvancılığa yönelik olduğu, sanayi sektörünün geliĢme
göstermediği görülür. Sanayinin geliĢebilmesi için ulaĢım olanaklarının arttırılması gereklidir.
Küçük
Menderes
Nehri
etrafındaki
yerleĢkelerde
sanayi
sektörlerinin
dağılımına
baktığımızda; Küçük Menderes Havzası‘nda ekonominin tarıma dayalı olduğu ve geliĢen
sanayinin tarım ürünleri iĢlemeye yönelik olarak gıda sektöründe yoğunluk kazandığı görülür.
(Muslu ve diğ., 2005)
ġekil 43 te Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçelerdeki sanayinin sektöre göre dağılımı
verilmektedir. Bu dağılım tesislerden kaynaklanan atıksuların arıtıldıktan sonra ve
arıtılmadan alıcı ortama verilmeleri açısından önemlidir.
Baskı Ta
0% 0% 2%
0%
Tekstil ve Giyim
Gıda
Zeytinyağı
Makine ve Yedek Parça
Yapı Malzemesi
29%
Kağıt
Dericilik
kimyasal Ürünler
69%
Ağaç ve Ağaç Ürünleri
Maden
Metal Sanayi
Mandıra
Bitki iĢleme
ġekil 43. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Sanayinin Sektörel Dağılımı
Baskı Ta
3.7.
Madencilik
Küçük Menderes Havzası‘nda maden varlığı yoğun olarak Küçük Menderes Nehri etrafındaki
yerleĢkelerde toplanmıĢtır. Ayrıca Urla, Karaburun, Gümüldür, Bornova ve Selçuk ilçelerinde
de madenler bulunmaktadır. Mevcut madenler altın, antimuan, bakır, kurĢun, çinko, cıva,
demir, grafit, kalsit, kum çakıl, manganez, mermer, titanyum olarak sıralanmaktadır. Havza
içerisinde var olan madenler ve madenlerle ilgili bilgiler Tablo 32 de yer almaktadır.
Tablo 32. Küçük Menderes Havzası‘nda Yer Alan Maden Rezervi
MADEN VARLIĞI
MADENĠN ADI
YERĠ
TENÖR BĠLGĠSĠ
REZERV BĠLGĠSĠ
Rezerv:GeçmiĢ yıllarda
iĢletilmiĢtir.
Rezerv: 154.783 görünür,
202.461 muhtemel, 330.789
mümkün rezerv.
1.048.580 muhtemel,
1.717.508 mümkün rezerv.
Rezerv: 96.000 ton muhtemel
rezerv. GeçmiĢ yıllarda
iĢletilmiĢtir.
Rezerv:50.000 ton
görünür+muhtemel rezerv.
Rezerv: 1.635.606 ton toplam
rezerv. Yatak geçmiĢ yıllarda
iĢletilmiĢtir.
Rezerv: 3.000 ton mümkün
GeçmiĢ yıllarda 300 ton üretim
yapılmıĢtır.
Tire-Beylerderesi Sahası
Tenör: 36.6 gr/ton olan Au
KarĢıyaka-ArapdağAltıntepe Sahası
Tenör: 3.38 gr/ton Au, 42.8
gr/ton Ag
KarĢıyaka-ArapdağÇilektepe Sahası
Tenör: 1.3 gr/ton Au
ÖdemiĢ-Küre Sahası
Tenör: 1.1 – 8.0 gr/ton Au, 1-3
gr/ton Ag
ÖdemiĢ-Emirli Sahası
Tenör: 4.37 gr/ton Au
ANTIMUAN (Sb)
ÖdemiĢ-Emirli, Çaylı
sahaları
Tenör: % 2-10 Sb
ASBEST (Asb)
Urla-Yağcılar-Zongurludere
Sahası
Tenör: % 10 asbest, lif
uzunlukları 2-8 mm
Bayındır-Sarıyurt Sahası
Tenör: % 0.1 Cu, % 7 Pb, % 7.5
Zn
Rezerv: 3.453.272 ton
görünür.
Tenör: % 3.92 Pb, % 9.5 Zn (90
gr/ton Ag değeri bilinmektedir)
Rezerv: GeçmiĢ yıllarda
4.837 ton tüvenan cevher
üretilmiĢtir. Yatakta bugün
2.600.000 ton tüvenan,
135.000 ton mümkün rezerv
vardır.
Tenör: % 0.2-0.3 arasında Hg
Rezerv: 370.000 ton görünür,
380.000 ton muhtemel,
1.000.000 ton mümkün.
Yataklar geçmiĢ yıllarda
iĢletilmiĢtir.
ÖdemiĢ-Kaymakcı,
Çamlıca, Halıköy Sahaları
Tenör: % 0.25 Hg
görünür, 250.000 ton mümkün.
Yatak geçmiĢ yıllarda
iĢletilmiĢtir.
Torbalı-Helvacı Sahası
Tenör: % 0.2 Hg
Rezerv: 42.120 ton muhtemel
ALTIN (Au)
BAKIR-KURġUNÇINKO
(Cu-Pb-Zn )
Gümüldür-GümüĢsu
Sahası
Karaburun-Küçükbahçe,
Kalecik Köyleri
CIVA (Hg)
Baskı Ta
MADEN VARLIĞI
MADENĠN ADI
ÇIMENTO
HAMMADDELERI
(Çmh )
YERĠ
Bornova Sahası
TENÖR BĠLGĠSĠ
Tenör:
REZERV BĠLGĠSĠ
Rezerv:39.000.000 ton
muhtemel kireçtaĢı, 3.800.000
ton muhtemel kil
DEMIR (Fe)
Torbalı-Hortuna Sahası
Tenör: % 45 Fe2O3
DOLOMIT (Dol)
ÇeĢme–Alaçatı, Çiftlikköy
Sahası
Tenör: % 20 MgO
Tire-BaĢköy
Tenör: 6.5
görünür+muhtemel rezerv, %
22 Fe2O3 tenörlü 500.000 ton
görünür+muhtemel. Çimento
hammaddesi olarak yataktan
üretim yapılmaktadır.
Impüriteler nedeniyle demirçelik sanayinde
kullanılmamaktadır.
Rezerv:403.500.000 ton
görünür, 4.500.000 ton
muhtemel,
Rezerv: 70.000 görünür
Tire-Habibler
Tenör: 4.5
Tire-ÇeĢmedere
Tenör: 6
60000 muhtemel
Tire-Karamersin
Tenör: 6
Tire Sahası
Tenör: % 93-96 CaCO3
KarĢıyaka-Örnek KöyüKoca Dere
Kalite: Stabilize malzeme
Kiraz-Suludere Köyü
Kalite: Orta kalitelidir
Rezerv: 200.000m3 muhtemel
Seferhisar-Sığıcalı Köyü
Kalite: ĠnĢaat ve karayolu
malzemesi
Rezerv: 500000 m3
muhtemel.
Merkez-Bulgurca,
Karaburun-Balıkova
zuhurları
Tenör: % 38-64 MnO2
Rezerv: Zuhur
GRAFIT (Grf)
KALSIT (Cc)
KUM-ÇAKIL
(Kçm)
MANGANEZ (Mn)
Tire-Ayaklıkırı Sahası
Tire-Göllüce Sahası
Torbalı-Tulum Sahası
MERMER (Mr)
TITANYUM (Ti)
Kalite: orta kaliteli, koyu gri ve
dumanlı beyaz renkli
Kalite: orta kalite, iri kristalli, gri,
Kalite: orta kaliteli, iri kristalli,
Rezerv: 945.000 ton
Selçuk-Belevi (Intepe)
Sahası
Kalite: orta kaliteli, gri dumanlı
ve beyaz renkli
Selçuk-Belevi Sahası
Kalite: orta kaliteli, gri dumanlı,
beyaz renkli
Rezerv: GeçmiĢ yıllarda
iĢletilmiĢ antik bir ocaktır.
Izmir-Urla Sahası
Kalite: orta kaliteli
Rezerv: ĠĢletilmektedir
ÖdemiĢ-Kayabağ,
Bebekler, Yeniköy Sahaları
Tenör: % 1.1-1.6 TiO2
muhtemel
Bayındır-Yakapınar,
Falaka, Burgaz Sahaları
Tenör : % 0.6-1.0 TiO2
Rezerv: Bilinmiyor.
Tire-DerebaĢı Sahası
Tenör: % 1 TiO2
Rezerv: Bilinmiyor.
Selçuk-Pamucak Sahası
Kalite: % 0.5 TiO2
Rezerv: Bilinmiyor.
Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2009)
Baskı Ta
Rezerv: 10.000.000 m3
Muhtemel
Rezerv:600.000m3
muhtemel.Yatak
iĢletilmektedir.
3.8.
Korunan Alanlar
Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası
Küçük Menderes Nehri‘nin denize ulaĢtığı bölgede bulunan Gebekirse Gölü, Selçuk ilçesi,
Zeytinköy Mevkiinde bulunmaktadır. 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu çerçevesinde
13.09.2006 tarihili ve 2006/10966 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla 839,2 ha olarak Gebekirse
Gölü Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası olarak ilan edilmiĢtir. Gebekirse Gölü‘nde 2002 yılında
balık ölümleri tespit edilmiĢtir. Bu durumun tarımsal faaliyetlerden ve Küçük Menderes
Nehri‘nin getirdiği kirlilik yükünden kaynaklandığı düĢünülmüĢtür.
Bayındır-Ovacık Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası, Bayındır ilçesi, Ovacık, Hisarlık, Kızıloba
ve Sarıyurt köylerini kapsamaktadır. 1982 yılında 8.062 ha olarak karacaların doğal yaĢam
alanı olduğu için ilan edilmiĢtir. 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu çerçevesinde 13.09.2006
tarihili ve 2006/10966 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla 5785,0 ha olarak Bayındır Ovacık
Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası olarak ilan edilmiĢtir.
Tabiat Parkı
Küçük Menderes Havzası sınırları içinde kalan Meryemana Tabiat Parkı 363 ha olup, Ġzmir ili
Selçuk ilçesinde yer almaktadır. Ġzmir il Merkezine uzaklığı 2 km‘dir. Eosen devrinde
meydana gelmiĢ olan püskürük kayalar ana kayayı oluĢturmuĢtur. Saha sınırları içerisinde
Ortaburun, Kapılıdağ, Dede Tepeleri mevcuttur. Alan iki vadiden oluĢmaktadır. Kızılçam,
sandal, kermes meĢesi, yabani zeytin, funda, orman sarmaĢığı, keçiboynuzu, sığırkuyruğu
alanın florasını oluĢturmaktadır. Kurt, çakal, Ģahin, karatavuk, baykuĢ alanda bulunan fauna
türleridir. Sahanın tamamı ormanlık alandan oluĢmaktadır. Meryemana ve çevresinin taĢıdığı
doğal ve kültürel kaynak değerleri ile rekreasyon potansiyeli nedeniyle Tabiat Parkı olarak
ilan edilmiĢtir.
Havzada bulunan Örnekköy Tabiat Parkı, Ġzmir ili, KarĢıyaka ilçesi sınırlarında yer
almaktadır. Parkın yüzölçümü 199 ha‘ dır. Arazi 3. zamanda oluĢmuĢtur. AĢağıgöldağı
Tepesi mevcuttur. Kızılçam, okaliptus, fıstık, çamı, menengiç, zakkum, adaçayı alanın önemli
florasını oluĢturmaktadır. Kurt, çakal, Ģahin, karatavuk, tahtalı güvercin de alanda bulunan
belirgin fauna türleridir.
Baskı Ta
Milli Parklar
Küçük Menderes Havzası‘nda Aydın ili, KuĢadası ve Söke ilçeleri içerisinde yer alan Dilek
Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı 27.675 ha olup, 1966 yılında milli park ilan
edilmiĢtir. Yarımadanın hemen güneyinde bulunan Büyük Menderes Deltası, morfolojik
geliĢimin hızlı olduğu ağız kısmında, bu geliĢim sürecinin ürünü olan birçok lagün ve
bataklıkları bünyesinde barındıran uluslararası niteliklerde olan bir sulak alan karakterindedir.
Tatlı ve tuzlu suyun birbirine karıĢtığı bu lagüner sistem, bünyesinde zengin bir biyolojik
çeĢitliliği barındırmaktadır. Bu zengin ekosistemde 209 kuĢ türü görülmektedir. Bölge aynı
zamanda nesli tehlike altında olan Tepeli Pelikan'ın en önemli kuluçkaya yatma alanlarından
biridir. Bunun yanı sıra yine dünya çapında nesli tehlike altında olan Cüce Karabatak da
burada barınmaktadır.
Milli Parkın özellikle kuzey kesimi, Akdeniz Bölgesi‘nde ender görülen potansiyelde bitki
örtüsüne sahiptir. Özellikle defne ve kestane bitki kuĢakları ile Akdeniz maki florasının hemen
bütün bitki türleri yarımadada en canlı ve sağlıklı örnekleriyle yer almaktadır. Milli Park,
Kuzey Anadolu ormanlık yörelerine has kestanenin en güneye indiği, ülkemizde birkaç yerde
bulunan kartopunun ve Finike ardıcının küçük bir topluluk meydana getirdiği, pırnal meĢesi
ve dallı servilerin yetiĢtiği tek yerdir. Milli Park, nesli tükenmeye yüz tutmuĢ bitki ve hayvan
türlerinin yaĢadığı son noktadır. Ayrıca Akdeniz ülkelerinde korunan türler arasında bulunan
Akdeniz Foku ve deniz kaplumbağaları milli parkın kıyılarında yaĢama ve üreme olanağı
bulmuĢtur.
Sulak alanlar
Gebekirse Gölü, Selçuk ilçesi, Zeytinköy Mevkiinde 2006 yılında Küçük Menderes Deltası
içerisinde yer alarak, Ramsar SözleĢmesine de dâhil edilmek üzere teklifi yapılmıĢtır. 839 ha‘
lık alan içerisinde yer almaktadır. Ġçerisinde 50 kadar kuĢ türünü barındırmakta olup, tatlı ve
tuzlu su ekosistemine sahiptir. Sahanın tamamı 1. Derece Doğal Sit alanıdır.
Gölcük Gölü, ÖdemiĢ ilçesi, Gölcük Mevkiinde 2006 yılında sulak alan olarak ilan edilmiĢtir.
Ramsar SözleĢmesine de dâhil edilmek üzere teklifi yapılmıĢtır. 8 ha‘ lık göl alanına sahiptir.
Ġçerisinde birçok kuĢ türünü barındırmakta olup, tatlı su ekosistemine sahiptir. Zaman zaman
göldeki su derinliğinin, kuraklık ve tarımsal sulamalar nedeniyle düĢtüğü (5 m‘den 1 m
seviyelerine) ve ötrofik hale geldiği belirtilmiĢtir.
Baskı Ta
ÇeĢme Alaçatı önemli bir sulak alan ve kuĢ merkezidir. Doğallığını koruyan bu alanla ilgili
olarak, Ġzmir 1 No‘lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından, ġubat 2006‘da sit
alanının statüsünü 1. dereceden 2. ve 3. dereceye düĢürülmüĢtür; hatta bazı sit statüleri
tamamen kaldırılmıĢtır. Nisan 2006‘da Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ġzmir ÇeĢme Alaçatı
PaĢalimanı Kültür ve Turizm GeliĢim Bölgesi Çevre Düzeni Planı‘nı onaylamıĢtır ve karar
Resmi Gazete‘de yayınlanarak yürürlüğe girmiĢtir.
Özel Avlak Hayvanlar
Havzada Karaburun Ġlçesinde 8.000 ha‘lık bir alanda domuz avcılığı yapılmaktadır. Tablo 33
te Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan korunan alanların dağılımı, ġekil 44 te ise bu
alanların Doğal Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmıĢ olan harita
üzerindeki konumlarını gösterilmektedir. Bu çalıĢma kapsamında ise TÜBĠTAK CBS ekibi
tarafından benzer konum gösterme haritalandırması da yapılmıĢ olup, ġekil 45 te
verilmektedir.
Tablo 33. Küçük Menderes Havzası‘nda Bulunan Korunan Alanların Dağılımı
Korunan Alan
Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası
Tabiat Parkı
Sulak Alanlar
Bölge
Alan (m2)
Selçuk-Gebekirse Gölü YHGS
5.200.739
Bayındır-Ovacık YHGS
52.045.931
KarĢıyaka-Örnekköy TP
2.667.673
Selçuk-Meryemana TP
3.630.243
Alaçatı Halici SA
25.513.256
Küçük Menderes Deltası SA
17.908.654
Gölcük Gölü SA
Milli Parklar
Özel Avlak Hayvanlar
Baskı Ta
Dilek Yarımadası-B.Menderes
Deltası MP
Karaburun (domuz avcılığı)
713.979
77.365.880
80.442.253
ġekil 44. Küçük Menderes Havzası Korunan Alanlar Haritası
Kaynak: Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Nisan 2010
Baskı Ta
ġekil 45. Küçük Menderes Havzası Korunan Alanlar Haritası
Baskı Ta
3.9.
Su Kaynakları
Havzanın büyük bir kısmında yer alan Ġzmir ilinde içme suyu ihtiyacının ortalama % 65‘i
yeraltı ve %35‘i yüzeysel sulardan karĢılanmaktadır. Ġçme suyu ihtiyacını sağlayan yeraltı su
kaynakları Sarıkız, Göksu, Menemen, Menemen-ÇavuĢköy ve Halkapınar kuyularıdır.
Halkapınar kuyularından 39 milyon m3, Göksu kuyularından 42 milyon m3, Sarıkız
kuyularından 25 milyon m3, Menemen ve ÇavuĢköy kuyularından 17 milyon m3 ve Güzelhisar
Barajı‘ndan 5,3 milyon m3 su elde edilerek, toplam 192 milyon m3 içme ve kullanma suyu
temin edilmiĢtir. Yüzeysel sular olan Tahtalı Barajı‘ndan 2008 yılında 59 milyon m3, Balçova
Barajı‘ndan 2,6 milyon m3 su sağlanmıĢtır. ĠZSU‘dan alınan verilere göre havzanın çok büyük
bir bölümünü oluĢturan Ġzmir ilindeki içme suyu kaynakları ve bu kaynakların 2009 yılındaki
dağılımı ġekil 46 da ve Tablo 34 te görüldüğü gibidir.
ġekil 46. Ġzmir Ġli mevcut içme suyu kaynakları ve 2009 yılındaki payları
Ġzmir‘in geleceğe yönelik içme ve kullanma suyunu sağlamak amacıyla planlanan, Ġzmir'in
yakın çevresinde yer alan Menemen Emiralem'deki Değirmendere, Güzelbahçe ve Bostanlı
Barajları‘nın yapım projeleri ĠZSU tarafından tamamlanmıĢtır. Öncelikli olarak Değirmendere
Barajı‘nın yapımına yönelik çalıĢmalar sürdürülmektedir. Değirmendere Barajı‘ndan da yılda
5,4 milyon m3 içme suyu sağlanması hedeflenmektedir.
Baskı Ta
Tablo 34. Ġzmir Ġli Ġçme Suyu Kaynaklarında 2009 Yılında Üretilen Su Miktarı
SU KAYNAĞI
2009 YILI ÜRETĠLEN SU MĠKTARI
3
m /yıl
3
m /gün
litre/saniye
Yeraltısuyu
Sarıkız Kuyuları
19.530.421
53.508
619,3
Kuyuları
Göksu Kuyuları
45.818.605
125.530
1452,9
Menemen+ÇavuĢköy Kuyuları
17.784.395
48.724
563,9
Halkapınar Kuyuları
30.358.448
83.174
962,7
PınarbaĢı Kuyuları
1.128.789
3.093
35,8
Buca Kuyuları
1.753.007
4.803
55,6
Toplam Yeraltısuyu Üretimi
116.373.665
318.832
3.690,2
Tahtalı Barajı
61.478.300
168.434
1949,5
Balçova Barajı
5.090.816
13.947
161,4
Güzelhisar Barajı
1.538.222
4.214
48,8
Toplam Yüzeysel Su Üretimi
68.107.338
186.595
2.159,7
Toplam Üretilen Su
184.481.003
505.427
5849,9
Barajlar
DSĠ II. Bölge Müdürlüğü tarafından Ġzmir‘in gelecekteki su ihtiyacını karĢılamak amacıyla
yakın dönemde Gördes Barajı (2012), uzun vadede Çağlayan (2016), BaĢlamıĢ (2019) ve
Düvertepe Barajları‘nın (2025) yapımı planlanmaktadır. Bu projeler kapsamında, Gördes
Barajı‘nda 17 Ocak 2009 tarihinden baĢlayarak, çevirme tüneli kapakları kapatılmıĢ ve baraj
su tutmaya baĢlamıĢtır. Gördes Barajı‘ndan Ġzmir kentine içme suyu getirecek iletim boru
hatlarının ve arıtma tesisinin uygulama projelerinin hazırlanması konusunda yürütülen
çalıĢmalar hızla tamamlanmaktadır.
2008 yılının yaz aylarında Ġzmir‘in içme suyunda bir arsenik sorunu yaĢanmıĢtır. Ġzmir‘in su
kaynaklarının çoğunluğunu oluĢturan Sarıkız, Göksu, Menemen ve Halkapınar kuyularından
sağlanan sularda, bugün yürürlükte olan TS 266 Ġnsanı Tüketim Amaçlı Sular Standardına
göre arsenik parametresinin sınır değerin üstünde olduğu, yani içme suyunda 10
mikrogram/L‘den fazla arsenik olduğu kamuoyunun gündemine gelmiĢtir. Ġçme sularında sınır
değerlerin üzerinde arsenik değerinin görülmesinin nedeni ise son yılların kurak geçmesi,
yeraltı su seviyesinin düĢmesine bağlı olarak jeolojik formasyona bağlı oluĢumlar ve çevresel
faktörlerdir. Arsenik sorununun özellikle Gediz Havzası‘nda bulunan yeraltı su kaynaklarında
yaĢanmıĢ olması, Gediz Nehri kirliliğinin ne kadar ciddi boyutlara ulaĢtığının en net
göstergesidir. Nehrin kirliliği havzada bulunan kuyuları tehdit eder durumdadır.
Arsenik sorununu çözebilmek için Sarıkız ve Göksu kuyularından gelen yeraltı suları için
Göksu arıtma tesisi, Menemen ve ÇavuĢköy kuyularından gelen yeraltı suları için Menemen
Baskı Ta
Arıtma Tesisi ve Halkapınar kuyularından gelen yeraltı suları için yapılan Halkapınar Arıtma
Tesisleri Mart 2009‘da devreye alınmıĢtır. Ayrıca, son dönemde bol yağıĢlar ile yeraltı ve
yüzeysel sularının da artmasıyla arsenik problemi çözümlenebilmiĢtir.
Küçük Menderes Havzası‘nın yüzeysel ve yeraltı su kaynakları Tablo 35‘te özetlenmiĢ; harita
olarak ġekil 47 de verilmiĢtir.
Tablo 35. Küçük Menderes Havzası Ġçme Suyu Amaçlı Kullanılan Yüzeysel Ve Yeraltı Su Kaynakları
KAYNAK TÜRÜ
1. KAYNAK
SUYU
2. GÖL
3. AKARSU
4. BARAJ SUYU
5. KUYU SUYU
6. GÖLET
KAYNAKTA
N ÇEKĠLEN
SU
MĠKTARI
(m3/yıl)
ĠÇMESUYU
ARITMA DURUMU
1 - ARITILIYOR
2 - ARITILMIYOR
ĠL ADI
ĠLÇE ADI
BELEDĠYE ADI
KAYNAK ADI
Ġzmir
BüyükĢehir
BüyükĢehir
Balçova
4
7828155
1
Ġzmir
BüyükĢehir
BüyükĢehir
Göksu
1
39247720
2
Ġzmir
BüyükĢehir
BüyükĢehir
Sarıkız
1
32111605
2
Ġzmir
BüyükĢehir
BüyükĢehir
Menemen
1
9688560
2
Ġzmir
BüyükĢehir
BüyükĢehir
PınaraĢı
1
732920
2
Ġzmir
BüyükĢehir
BüyükĢehir
Tahtalı
4
69017120
1
Ġzmir
BüyükĢehir
BüyükĢehir
Halkapınar
1
50278020
2
Ġzmir
Buca
Kaynaklar
Gürler
5
219000
2
Ġzmir
Gaziemir
Sarnıç
Kaynak Suyu
1
1642500
2
Ġzmir
Güzelbahçe
Yelki
Çalıca
5
255500
2
Ġzmir
Bayındır
Bayındır
Emine Deresi
1
220460
2
Ġzmir
Bayındır
Bayındır
Deve Ġrimi
5
1708200
2
Ġzmir
Bayındır
Bayındır
Bekleme
5
525600
2
Ġzmir
Bayındır
Canlı
Canlı
5
262800
2
Ġzmir
Bayındır
Çırpı
Kavaklı Kuyu
5
346750
2
Ġzmir
Bayındır
Zeytinova
1
315360
2
1
315360
2
Ġzmir
Beydağ
Beydağ
Yörük
Çadırları
Ġzmir
Beydağ
Beydağ
Baraj Yanı
5
423400
1
5
1058500
2
Ġzmir
ÇeĢme
ÇeĢme
Ildır Su
Kuyuları
Ġzmir
ÇeĢme
ÇeĢme
ÇeĢme_Alaçat
ı Barajı
4
4562500
1
Ġzmir
Karaburun
Karaburun
Hacı Hüseyin
Tep.
5
37595
2
Ġzmir
Karaburun
Karaburun
Kuyuçay Kuyu
5
47450
2
Ġzmir
Karaburun
Karaburun
Hacıpınar
1
31390
2
Ġzmir
Karaburun
Karaburun
Ali Dede
1
31390
2
Ġzmir
Karaburun
Karaburun
Manastır
1
31390
2
Ġzmir
Karaburun
Karaburun
Çorluk
1
31390
2
Ġzmir
Karaburun
Karaburun
Bozköy Kuyu
5
31390
2
Ġzmir
Karaburun
Karaburun
Deveci Mevkii
5
31390
2
Baskı Ta
KAYNAK TÜRÜ
1. KAYNAK
SUYU
2. GÖL
3. AKARSU
4. BARAJ SUYU
5. KUYU SUYU
6. GÖLET
KAYNAKTA
N ÇEKĠLEN
SU
MĠKTARI
(m3/yıl)
ĠÇMESUYU
ARITMA DURUMU
1 - ARITILIYOR
2 - ARITILMIYOR
ĠL ADI
ĠLÇE ADI
BELEDĠYE ADI
Ġzmir
Karaburun
Mordoğan
5
109500
2
Ġzmir
Kiraz
Kiraz
Sifonlu Kuyu
5
43800
2
5
43800
2
KAYNAK ADI
Ġzmir
Kiraz
Kiraz
ġantiye
Kuyusu
Ġzmir
Kiraz
Kiraz
Saklı Su
1
438000
2
Ġzmir
Kiraz
Kiraz
Uçar Kuyusu
5
43800
2
5
43800
2
Ġzmir
Kiraz
Kiraz
Karanfil
Kuyusu
Ġzmir
Kiraz
Kiraz
ġemsiler
Kuyusu
5
43800
2
Ġzmir
Kiraz
Kiraz
Orta Kuyu
5
262800
2
Ġzmir
Menderes
Menderes
Menderes
5
1908000
2
1
54750
2
Ġzmir
Menderes
Değirmendere
Gökağaç
Mevki
Ġzmir
Menderes
Değirmendere
BaĢpınar
Mevki
1
127750
2
Ġzmir
Menderes
Görece
Görece
Kaynağı
1
359890
2
Ġzmir
Menderes
Gümüldür
Artezyen
5
547500
2
Ġzmir
Menderes
Gümüldür
Kaynak Suyu
1
315360
2
5
105120
2
Ġzmir
Menderes
Oğlananası
Havuzpınar
Mevki 1
Ġzmir
Menderes
Oğlananası
Karatepe
Mevki 3
5
106580
2
Ġzmir
Menderes
Özdere
Göçük Yar
5
73000
2
Ġzmir
Menderes
Özdere
Göksu Tepesi
5
109500
2
Ġzmir
Menderes
Özdere
Çaltılık
5
73000
2
Ġzmir
Menderes
Özdere
Fahri Boğazı
5
73000
2
Ġzmir
Menderes
Özdere
Depo Yanı
5
73000
2
Ġzmir
Menderes
Özdere
Özkapı Deresi
5
54750
2
Ġzmir
Menderes
Özdere
Darıyari
5
54750
2
Ġzmir
Menderes
Özdere
Avcı Deresi
5
109500
2
Ġzmir
Menderes
Özdere
Çalılı Tepe
5
36500
2
Ġzmir
Menderes
Tekeli
Kanal Altı
5
182500
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
ÖdemiĢ
Su Çıktı
1
630720
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
ÖdemiĢ
Pıtrak
1
3153600
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Bademli
Üç Çayır
1
155520
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Bademli
Kozluk
1
155520
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Bademli
Karlık
1
155520
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Birgi
Tozlu Memba
1
630720
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Bozdağ
1
170090
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Bozdağ
5
252215
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Çaylı
5
204035
2
Baskı Ta
Kuyu
KAYNAK TÜRÜ
1. KAYNAK
SUYU
2. GÖL
3. AKARSU
4. BARAJ SUYU
5. KUYU SUYU
6. GÖLET
KAYNAKTA
N ÇEKĠLEN
SU
MĠKTARI
(m3/yıl)
ĠÇMESUYU
ARITMA DURUMU
1 - ARITILIYOR
2 - ARITILMIYOR
ĠL ADI
ĠLÇE ADI
BELEDĠYE ADI
KAYNAK ADI
Ġzmir
ÖdemiĢ
Kayaköy
Kuyusuyu
5
630720
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Kaymakçı
Kuyu Suyu
5
784750
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Konaklı
Lokman Kuyu
5
111690
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Konaklı
Lokman Kuyu
5
109500
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Konaklı
Lokman Kuyu
5
58400
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Ovakent
Sorkun
1
127750
2
1
219000
2
Ġzmir
ÖdemiĢ
Ovakent
Çakıcı
BağlarbaĢı
Ġzmir
ÖdemiĢ
Zeytinlik
Zeytin Mevkii
5
534725
2
Ġzmir
Seferihisar
Seferihisar
Ġstimlak
5
423400
2
Ġzmir
Seferihisar
Seferihisar
Kasapoğlu
5
157680
2
Ġzmir
Seferihisar
Seferihisar
Çay Motoru
5
350400
2
Ġzmir
Seferihisar
Seferihisar
Teyyareci
5
350400
2
Ġzmir
Seferihisar
Seferihisar
Tazdibi
5
350400
2
Ġzmir
Seferihisar
Seferihisar
Erdinç
5
350400
2
Ġzmir
Seferihisar
Seferihisar
Ġlhan Kuyusu
5
350400
2
Ġzmir
Seferihisar
Seferihisar
Cemil Bey
5
262800
2
Ġzmir
Seferihisar
Seferihisar
Yakut Kuyusu
5
350400
2
Ġzmir
Seferihisar
DoğanbeyPayamlı
Payamlı Köy
Ġçi
5
36500
2
Ġzmir
Seferihisar
DoğanbeyPayamlı
Meltem Tur 2
5
25550
2
Ġzmir
Seferihisar
DoğanbeyPayamlı
Payamlı Sahil
2
5
87600
2
Ġzmir
Seferihisar
DoğanbeyPayamlı
Meltem Tur 1
5
125925
2
Ġzmir
Seferihisar
DoğanbeyPayamlı
Payamlı Sahil
1
5
139795
2
Ġzmir
Seferihisar
DoğanbeyPayamlı
Doğanbey Köy
Ġçi
5
54750
2
Ġzmir
Seferihisar
Ürkmez
Baraj
4
730000
1
Yedi
Uyuyanlar
5
3416400
2
Ġzmir
Selçuk
Selçuk
Ġzmir
Selçuk
Belevi
5
328500
2
Ġzmir
Tire
Tire
5
2868170
2
Ġzmir
Tire
Tire
1
189070
2
5
365000
2
Ġzmir
Tire
Gökçen
Gökçen Bld
Ġçme Suyu
Ġzmir
Torbalı
Torbalı
Ġller Bankası
Kuyusu
5
3758040
2
Ġzmir
Torbalı
Ayrancılar
Cumhuriyet
6
109500
2
Ġzmir
Torbalı
Ayrancılar
Ege Koop
5
153300
2
Ġzmir
Torbalı
Ayrancılar
Depo Kaynağı
1
521950
2
Baskı Ta
KAYNAK TÜRÜ
1. KAYNAK
SUYU
2. GÖL
3. AKARSU
4. BARAJ SUYU
5. KUYU SUYU
6. GÖLET
KAYNAKTA
N ÇEKĠLEN
SU
MĠKTARI
(m3/yıl)
ĠÇMESUYU
ARITMA DURUMU
1 - ARITILIYOR
2 - ARITILMIYOR
ĠL ADI
ĠLÇE ADI
BELEDĠYE ADI
KAYNAK ADI
Ġzmir
Torbalı
ÇaybaĢı
Kaynak Kuyu
5
584000
2
Ġzmir
Torbalı
Karakuyu
Kuyu Suyu
5
423400
2
Ġzmir
Torbalı
Pancar
Pancar Su
5
525600
2
Ġzmir
Torbalı
SubaĢı
Ġzmir
Torbalı
YazıbaĢı
Ayrancılar
Kay.
Ġzmir
Torbalı
YazıbaĢı
Ġller Bankası
Ġzmir
Urla
Urla
Aydın
KuĢadası
KuĢadası
Kaynak: ÇOB, Aralık 2010
Baskı Ta
Mersinlidere
5
262800
2
1
157680
2
5
273750
2
5
6832800
2
3
94535
2
ġekil 47. Küçük Menderes Havzası Yüzeysel ve Yeraltı Su Kaynakları
Baskı Ta
3.9.1. Barajlar
Küçük Menderes Havzası‘nda tarımsal kalkınma için özellikle su kaynaklarının ve sulamanın
geliĢtirilmesi
gerekmektedir.
Havzada,
tarımsal
kalkınmayı
engelleyen
sulama
uygulamalarındaki engeller; tarla içi tesislerinin yeterince geliĢmiĢ olmaması, kullanılan su
bedellerinin tahsilatının gerçekleĢmesinde karĢılaĢılan sorunlardır.
Havzada Ġzmir ilinin Ģimdiki ve orta vadeli gelecekteki en önemli su kaynağı Tahtalı Barajı‘dır.
Havzadaki baraj ve göletlerle ilgili bilgiler Tablo 36 da özetlenmektedir.
Tablo 36. Küçük Menderes Havzası‘ndaki Baraj ve Göletler
Baraj
Yer
Kullanım
Amacı
Ġçme suyu
Tahtalı Deresi
ve sulama
Akarsu
2
Alanı (m )
Tahtalı Barajı
Gümüldür
Seferihisar Barajı
Seferihisar
Yassı Çayı
Sulama
3.375.799
Kavakdere Barajı
Seferihisar
Kavakdere
Sulama
1.029.673
Ürkmez Barajı
Seferihisar
Ürkmez
Deresi
Ġçme suyu
ve sulama
345.161
Alaçatı Barajı
ÇeĢme
Hırsız Deresi
Ġçme suyu
1.632.450
Mordoğan Göleti
Karaburun
Ġçme suyu
ve sulama
361.264
Değirmendere-Ataköy
Göleti
Menderes
KaĢkudan
Dere
Karacadağ
Deresi
Sulama
445364
Balçova Barajı
Balçova
Ilıca Deresi
Ġçme suyu
817.291
Beydağ Barajı
Beydağ
Küçük
Menderes
Nehri
Sulama
28.919.495
5.282.955
Mevcut Durum
1996 yılından beri
iĢletilmekte
iĢletilmekte
iĢletilmekte
iĢletilmekte
iĢletilmekte
iĢletilmekte
iĢletilmekte
iĢletilmekte
2010 yılında
iĢletmeye alınmıĢtır.
Kaynak: ÇOB, TUBĠTAK MAM, DSĠ
Tahtalı Barajı
Tahtalı Barajı Ġzmir Ġçme Suyu Projesinin su potansiyeli açısından en büyük tesisidir. Ayrıca
Ġzmir‘e içme suyu sağlayan en büyük yüzeysel su kaynağıdır. Baraj Ġzmir‘in 40 km güneyinde
Gümüldür Beldesi‘nin 5 km doğusundaki Tahtalı Deresi‘nin üzerindedir. ĠnĢaatı Devlet Su
iĢleri tarafından yapılan Tahtalı Barajı 1996 yılında tamamlanmıĢtır. Baraj 27 Ağustos 1997
tarihinde Ġzmir‘e su vermeye baĢlamıĢtır. Tahtalı Barajı koruma alanı niteliğindedir. Ġzmir Su
Kanalizasyon Ġdaresi genel Müdürlüğü‘nce (ĠZSU) ―Havza Koruma Yönetmeliği‖ kapsamında
yönetilmektedir. AraĢtırma alanı, Tahtalı Baraj Gölü (2352 ha) dıĢında, Mutlak Koruma Alanı
Baskı Ta
(1537 ha), Kısa Mesafeli Koruma Alanı (43835 ha) içermektedir. Tahtalı Barajı etrafında
belirlenmiĢ olan koruma alanları ġekil 48 de harita olarak gösterilmektedir.
ġekil 48.Tahtalı Barajı Etrafında Yer Alan Koruma Alanları
Balçova Barajı
Balçova ilçesindeki Ilıca tesislerinin 3 km güneyinde Ilıca Deresi üzerinde bulunan baraj içme
suyu amaçlıdır. Barajın ilk incelemelerini yapan ve bu yıllarda bir baĢka baraj incelemesi
sırasında görevi baĢında hayatını kaybeden Jeolog Cengiz Saran‘ ın anısını yaĢatmak üzere
adı baraja verilmiĢ olup, baraj Cengiz Saran Barajı adı ile de anılır. Projesi ve inĢaatı Devlet
Su ĠĢlerince yapılan baraj 1980 yılında tamamlanmıĢ, Mayıs 1984‘ten itibaren de Ġzmir
kentine içme suyu vermeye baĢlamıĢtır (ġekil 49).
Baskı Ta
ġekil 49. Balçova Barajı
Ürkmez Barajı
Seferihisar ilçesi Ürkmez beldesinin 3 km kuzeyinde Ürkmez deresi üzerinde bulunan baraj
sulama amaçlı bir baraj olup, içme ve kullanma suyu da sağlamaktadır. Su kullanımının
dağılımına bakıldığında sulama için 6,74 hm3; içme ve kullanma suyu için 1,26 hm3 su
tüketilmektedir. Projesi ve inĢaatı DSĠ tarafından yapılan baraj 1990 yılında tamamlanarak
Ürkmez ovasına sulama suyu vermeye baĢlamıĢtır. 2004 yılında Ġller Bankasınca yapılan
içme suyu arıtma tesislerinin tamamlanmasından sonra da Ürkmez beldesine içme suyu
vermeye baĢlamıĢtır. Ġçme suyu arıtma tesisi 2004 yılında ĠZSU Genel Müdürlüğü'ne
devredilmiĢtir (ġekil 50).
ġekil 50. Ürkmez Barajı
Baskı Ta
Alaçatı Barajı
ÇeĢme ilçesi Hırsız Deresi üzerinde bulunan baraj içme suyu amaçlıdır. Projesi ve inĢaatı
Devlet Su ĠĢlerince yapılan baraj 1997 yılında tamamlanmıĢtır (ġekil 51).
ġekil 51. Alaçatı Barajı
Tablo 37 de havzada yer alan içme ve kullanma amaçlı barajların son durumu ĠZSU‘dan
alınan Ağustos Ayı verilerine göre özetlenmektedir.
Tablo 37. Havzada Yer Alan Ġçme Ve Kullanma Amaçlı Barajların Son Durumu
TAHTALI
BALÇOVA
ÜRKMEZ
23.11.2010
23.11.2010
23.11.2010
Göl su yükseltisi (m)
53,45
123,19
39,34
Toplam su hacmi (m³)
153.013.000
2.034.000
4.619.000
Kullanılabilir su hacmi (m³)
133.413.000
1.897.000
4.244.000
Aktif Doluluk Oranı (%)
46,48
24,89
56,03
47,33
132,35
37,01
91.669.000
3.736.000
3.654.000
72.069.000
3.599.000
3.279.000
Aktif Doluluk Oranı (%)
25,11
47,22
50,10
Ġçme suyu (m³)
61.478.300
5.090.816
1.146.544
Sulama suyu (m³)
8.200.000
-
2.700.000
Sanayi suyu (m³)
-
-
-
31,00
101,00
23,00
Göl Hacmi (m³)
19.600.000
137.000
375.000
60,50
146,00
45,60
Göl Hacmi (m³)
306.650.000
7.759.000
7.950.000
BARAJ ADI
Son Güncelleme Tarihi
Son Su Durumu
Toplam su hacmi (m³)
2009 Yılındaki Su
Durumu
Kullanılabilir su hacmi (m³)
2009 Yılı
Kullanılan Su
Miktarı
Minimum
Maksimum
Baskı Ta
Yukarıda bahsedilen içmesuyu barajlarının yanı sıra çok önmeli bir su kaynağı olarak
planlanan Çamlık Barajı gündeme gelmiĢ ancak DSĠ tarafından önceliği ve aciliyeti
bulunbmadığı düĢünülerekten uzun vadeli programlardan çıkarılmıĢtır.
DSĠ II. Bölge Müdürlüğü‘nden bu konuyla ilgili veriler aĢağıda özetlendiği gibidir.
Çamlı Barajı, 1984 yılında hazırlanan Bademler Projesi Planlama raporu kapsamında sulama
amaçlı olarak önerilmiĢ ancak ekonomik bulunmadığından yapımına geçilememiĢtir. Daha
sonraki yıllarda yöredeki tarım arazisinin imara açılması ve Ġzmir kentinin artan su
ihtiyaçlarının karĢılanması için Çamlı Barajı‘nın amacı, içmesuyu temini olarak DSĠ II. Bölge
Müdürlüğü teklifi 1992 yılında değiĢtirilmiĢtir. Aynı yıl Ġzmir kenti uzun vadeli su temini master
plan öninceleme raporu kapsamında çalıĢılmıĢtır.
1997 yılında ĠZSU Genel Müdürlüğünün talebi ile Çamlı Barajı‘nın yapılması ĠZSU Genel
Müdürlüğü‘ne devredildikten sonra aynı yıl ĠZSU Genel Müdürlüğünce Temel-Su Uluslararası
Mühendislik A.ġ.ne Çamlı Barajı Planlama raporu ve kesin projesi hazırlatılmıĢtır.
Çamlı Barajı DSĠ‘nin 5 yıllık yatırım programında değil de 2005 yılı uzun vadeli programında
yer almıĢ, 2006 yılı bölge tekliflerinden çıkarılmıĢtır. Bölge tekliflerinden çıkarılmasının
nedeni ĠZSU tarafından DSĠ‘e iadesinde ifade edildiği gibi Tahtalı barajı‘nın iĢletmeye
alınması, Gördes barajı inĢaatına baĢlanılması nedeni ile kısa vadede Çamlı barajı‘na ihtiyaç
duyulmayacağı düĢünülmüĢtür. DSĠ tarafından yapılan projeksiyon çalıĢmalarında Çamlı
Barajı‘nın Ġzmir içmesuyu sistemi içinde önceliği ve aciliyeti bulunmadığı mevcut ve
planlanan projeler ile Ġzmir kentinin bugün ve gelecekteki içmesuyu ihtiyaçlarının karĢılanmıĢ
olduğu görüldüğünden uzun vadeli DSĠ programlarından çıkarılmıĢtır.
DSĠ II. Bölge Müdürlüğü‘nden alınan verilere göre, Küçük Menderes Havzası için mevcut ve
planlanan su kaynakları durumu ġekil 52 de haritalandığı gibidir. Havza için çok önemli olan
Küçük Menderes Nehri etrafında yapılan çalıĢmalarla ilgili olarak, 1982 yılında DSĠ tarafından
Master Plan hazırlanmıĢtır. Bu plana göre, nehrin kolları üzerinde 12 baraj yeri tanımlanmıĢ
olup, barajlar Japan Internationel Cooperation Agency (JICA)‘nın AraĢtırma Ekibi tarafından
incelenmiĢ ve sadece 4 baraj nehir havzasında sulama suyu kaynaklarının geliĢtirilmesi için
ümit verici olarak görülmüĢtür. Bu barajlar arasında yer alan AktaĢ ve Ergenli barajları,
ÖdemiĢ ve Bayındır ilçe belediyelerine de su sağlayacaktır. Barajların yapımında su tutma
alanı, baraj hacmi ve net rezervuar kapasitesi bakımından en verimli olan Beydağ projesine
öncelik verilerek tamamlanma aĢamasına gelinmiĢtir (Muslu ve diğ., 2005)
Baskı Ta
ġekil 52. Küçük Menderes Havzası Su Kaynakları Durumu (Mevcut ve Planlanan)
Kaynak: DSĠ II. Bölge Müdürlüğü 2009
Baskı Ta
Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan barajlar arasından en yüksek ekonomik
yapılabilirliğe sahip olanı Beydağ projesi olup ardından AktaĢ, Ergenli, Burgaz projeleri
gelmektedir. Bu projelerin uygulamaya konulması büyük miktarda yatırım gerektirecektir.
Uygulama önceliği, ekonomik yapılabilirliliği, yararlanıcıların sayısı, hane baĢına düĢen yıllık
gelir, tarımsal ürünlerin pazarlanabilirliği, ulaĢılabilirlik, çevreye etkisi göz önüne alınarak,
Beydağ projesine verilmiĢtir. Beydağ proje alanı; Beydağ, ÖdemiĢ, Tire ilçeleri içinde brüt
olarak 19,600 ha‘lık bir alanı kaplamaktadır. Proje‘nin ana amaçları; modern ve su tasarrufu
sağlayan bir sulama sisteminin temini yoluyla mevcut yüzeysel ve yeraltı kaynaklarının etkin
bir biçimde kullanılması ile 15,400 ha‘lık tarım arazisinin sulanması, sulanan alana ileri tarım
uygulamalarının getirilmesi ve proje tesislerinde etkin bir su yönetimi iĢletme ve bakım
sisteminin kurulmasıdır.
ġekil 53 te Küçük Menderes Nehri etrafındaki genel vaziyet planı verilmektedir.
ġekil 53.DSĠ Küçük Menderes Havzası Genel Vaziyet Planı (DSĠ, 2009-Kasım)
Beydağ Proje Alanı‘nın iki su kaynağı Küçük Menderes Nehri‘nden gelecek yeraltı ve
yüzeysel sularıdır. Baraj sahasındaki yeraltı su potansiyeli yılda ortalama 32,5 milyon m³,
mevcut yüzeysel sular ise 76,6 milyon m³ olacaktır. Mevcut su kaynaklarına ve hesaplanan
Baskı Ta
sulama suyu gereksinimlerine dayanarak yeraltı suları ile sulanacak 5,200 ha ve yüzeysel
sular ile sulanacak 10,200 ha olmak üzere, toplam 15,400 ha olacağı tespit edilmiĢtir.
ġekil 54 te, Beydağ Barajı‘nın bir görünümü yer almakta, Tablo 38 de ise havzadaki henüz
planlama aĢamasındaki barajların listesini verilmektedir. ġekil 55 te TÜBĠTAK-MAM
bünyesinde oluĢturulmuĢ olan içme suyu barajlarının alt havzaları verilmektedir. ġekil
56 da DSĠ‘den alınan bilgiler doğrultusunda havzanın genel vaziyet planı üzerinde planlanan
ve yapımı sürmekte olan barajların konumları gösterilmektedir.
ġekil 54. Beydağ Barajı
Tablo 38. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Henüz TamamlanmamıĢ Baraj Ve Göletler
Bozköy Göleti
Barajın
Bulunduğu Ġlçe
Karaburun
Bostanlı Barajı
KarĢıyaka
Bostanlı Deresi
AlionbaĢı Barajı
Narlıdere
AlionbaĢı Deresi
Bademli Barajı
Üzümlü
Rahmanlar
Barajı
ÖdemiĢ Barajı
ÖdemiĢ
Pirinççi Çayı
Ġçmesuyu
Ġçmesuyu+Kullanma
Suyu+TaĢkın Kontrolü
Ġçmesuyu+Kullanma
Sulama
ÖdemiĢ
Rahmanlar Deresi
Sulama +Ġçmesuyu
Kesin proje
ÖdemiĢ
AktaĢ Deresi
Kesin proje
Uladı Barajı
Bayındır
Küçük Menderes
AktaĢ Barajı
Karareis Barajı
Ergenli Barajı
Burgaz Barajı
ÖdemiĢ
Karaburun
Bayındır
Bayındır
AktaĢ Deresi
Cami boğazı Deresi
Ergenli Deresi
Sulama
Ġçmesuyu+Kullanma
Sualama
Ġçmesuyu
Sualama
Sulama
Baraj
Kaynak: DSĠ 2009 Takdim Raporu
Baskı Ta
Su Kaynakları
Kullanım Amacı
Mevcut Durum
Uzundere
Kesin proje
Kesin proje
Kesin proje
Kesin proje
Kesin proje
Kesin proje
Planlama çalıĢması
ġekil 55. Küçük Menderes Havzası Ġçmesuyu Alt Havzaları
Baskı Ta
ġekil 56. Küçük Menderes Havzasında Mevcut, Planlanan Göletler ve Barajlar
Baskı Ta
3.9.2. Akarsular
Havzanın doğusundaki Bozdağ‘ın güney yamaçlarından inen Küçük Menderes Nehri
havzanın en büyük nehridir. Beydağ ilçesinin kuzeyine kadar güneye doğru akarken
etrafındaki derelerin suyunu alır. Batıya doğru akarak ÖdemiĢ, Tire ve Torbalı ovalarını sular.
Bu ovalardan geçerken Çaylı, AktaĢ, Ilıca, Uladı, Fetrek ve birkaç diğer akarsuyun sularının
alır. Selçuk Ovası‘ndan Ege Denizi‘ne ulaĢır. ġekil 57 de Küçük Menderes Nehri ve kolları
yer almaktadır.
ġekil 57. Küçük Menderes Nehri Kolları
Küçük Menderes Nehri üzerinde bulunan ve yaklaĢık 3.255 km² yağıĢ alanı olan Selçuk 601
no‘ lu istasyonun yıllık ortalama akımı 11.45 m³/sn‘dir. Tablo 39 dan görüldüğü üzere
kuraklık nedeniyle akım değerleri ortalama akım değerinin altındadır.
Tablo 39. Küçük Menderes Nehri Ortalama Akım Değerleri (Muslu ve diğ., 2005)
3
Aylık Ortalama Akımlar (m /sn)
601
Yıllık ort.
3
(m /sn)
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
27,91
31,97
26,31
15,86
8,72
3,90
0,92
0,2
0,61
1,58
4,01
15,38
Baskı Ta
11,45
Küçük Menderes Havzası‘nın batısında, Küçük Menderes Nehri‘nin denize döküldüğü yere
yakın bir bölgede yaklaĢık 1.500 ha alanı kapsayan Eleman bataklığı ile yüzey alanları
yaklaĢık 75 ha olan Gebekirse ve Çatak gölleri yer alır. Küçük Menderes Nehri‘nin Ege
Denizi‘ne döküldüğü Pamucak deltasında kot düĢüklüğü sebebiyle ıslahı yapılamayan Çakal,
Eleman, Selçuk, göl ve bataklık alanları kalmıĢtır. KurutulmuĢ bulunan bataklıkların bir
kısmında arazi her mevsimde ekilebilir hale getirilerek ekim sağlanmıĢtır.
3.9.3. Yeraltı Suları
Küçük Menderes Havzası içinde saptanmıĢ emniyetli yeraltı suyu rezerv miktarı 374
hm3/yıl‘dır. Kaynaklarla beraber bu değer 494 hm3/yıl‘a ulaĢmaktadır (Ġzmir-ĠÇDR). Havzanın
yeraltı su miktarı ve kalitesi DSĠ tarafından hazırlanmıĢ Küçük Menderes Ovası Hidrojeolojik
Etüt Raporu‘ndan alınmıĢtır. Rapora göre ilçe sınırları dahilindeki yeraltı suyu emniyetli
rezerv değerleri Tablo 40 ta verilmiĢtir. Mevcut suyun tamamına yakın kısmı açılan kuyularla
çekilmektedir. Ġlçe sınırlarındaki yeraltı suyu genel olarak ovalık kısımlarda veya dere
vadililerindeki alüvyonlarda bulunmaktadır.
Tablo 40.Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Yeraltı Suyu Rezervi ve Miktarı
Sondaj kuyusu
Yeraltı suyu
rezervi
3
(hm /yıl)
Derinlik (m)
Statik
seviye (m)
Verim (L/sn)
Yeraltı suyu
seviye düĢümü
(m)
Bayındır
Beydağ
Kiraz
ÖdemiĢ
Selçuk
Tire
Torbalı
Buca
ÇeĢme
Karaburun
KarĢıyaka
22
2
6
22
4
22
22
9,4
5
4
5
50-200
50-100
100-150
100-150
100-150
50-200
100-150
120-150
50-200
10-200
80-100
25
15
10
5-50
5-15
5-45
10-30
10
20
15
2-10
10-60
5-60
5-20
5-60
5-25
5-35
5-25
5-10
5-15
1-5
2-10
7-18
3
4
10-24
3-5
7-15
6-15
3
2
1
Konak
3,4
100-250
10
5-30
3
Menderes*
10
50-100
15
5-25
25
Seferihisar
6,5
100-150
2-12
1-10
7
9
100-150
10-30
5-30
5
Ġlçe
Urla
*Menderes Ġlçesine bağlı Gümüldür ve Ürkmez‘de deniz suyu giriĢimi ile bor problemi bulunmaktadır.
Kaynak: Ġzmir-ĠÇDR, 2007
Baskı Ta
Küçük Menderes Havzası ve civarında, DSĠ Genel Müdürlüğü, Ġller Bankası, Köy Hizmetleri
Genel Müdürlüğü, Belediyeler ve Ģahıslar tarafından değiĢik amaçlarla açtırılmıĢ 10.000‘den
fazla kuyu bulunmaktadır. DSĠ Genel Müdürlüğü‘nce; araĢtırma, içme-kullanma ve tarımsal
sulama amaçlı 400‘den fazla sondaj kuyusu açılmıĢtır. Havzada, DSĠ tarafından içme ve
araĢtırma amacıyla ilk kuyular 1958 yılında açılmıĢtır. Daha sonra 1970‘li yıllarda sulama
amaçlı iĢletme kuyularının açılması baĢlatılmıĢ ve 1998 yılına kadar bu amaçla kurulan 37
adet kooperatif için 250 adet kuyu açılmıĢtır. Ġller Bankası tarafından Küçük Menderes
Havzası içinde ve civarında bulunan Belediyelerin içme ve kullanma suyunu karĢılamak
üzere 1998 yılı sonuna kadar 120 adet kuyu açılmıĢtır. DSĠ ve Ġller Bankası tarafından açılan
kuyu sayılarında özellikle 1990 sonrası hızlı bir artıĢ görülmektedir. Bu durum, muhtemelen
su seviyelerinin düĢmesi ve kuraklık nedeniyle sulama için yeraltı suyuna olan aĢırı talepten
kaynaklanmaktadır.
DSĠ Ġzmir Bölge Müdürlüğü tarafından 2009 yılı Kasım Ayında yapılan ―Küçük Menderes
Havzası DSĠ Projeleri‖ Bildirisinde Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan yeraltı suyu
tesislerinin durumu ele alınmıĢtır. Bildiriden alınan verilerin en güncel durumda olabileceği
düĢünülerek aĢağıda değerlendirilmiĢtir.
ġekil 58 de, Küçük Menderes Nehri etrafındaki
ilçelerinde bulunan yeraltı suyu sulama kooperatiflerinin yerini gösterir harita yer almaktadır.
Ortalama kuyu derinlikleri 1968 ve öncesi yıllarda 25 m civarında iken, 1964-1984 arası 48
m, 1985‘den sonra 80 m civarındadır. Ortalama kuyu verimleri 1990 yılına kadar yaklaĢık 14
lt/sn iken bu yıldan sonra hızla azalarak, 1998 yılında 5 L/sn‘ye düĢmüĢtür. Ortalama verimin
son yıllarda azalması ile kuyu derinliklerindeki artıĢ arasında bir paralellik izlenmektedir.
Havzadaki kuyuların veriminin azalması, kuyu derinliğinin artması yakın bir gelecekte
havzada su sorunun ciddi boyutlara ulaĢacağını göstermektedir. ġekil 59 da Küçük
Menderes Nehri etrafındaki ilçelerde yeraltı suyu seviye değiĢimleri gösterilmektedir.
Baskı Ta
ġekil 58. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Bulunan Yeraltı Suyu Sulama Kooperatifleri
ġekil 59. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Yeraltı Suyu Seviye DeğiĢimleri
Baskı Ta
Yeraltı suyu tüketimi; içme, kullanma ve endüstriyel faaliyetlere yönelik yeraltı suyu
tüketimiyle, tarımsal sulama için tüketilen yeraltı suyu olmak üzere iki Ģekilde olmaktadır.
Ġçme-kullanma amaçlı yeraltı suyu tüketiminin Temmuz, Ağustos aylarında yüksek olduğu,
DSĠ‘nin önemli ilçe merkezlerinden ÖdemiĢ, Tire ve Selçuk ilçe merkezlerinde bilgisayar
kayıtlarında bulunan su sayaç sarfiyatları bilgilerinden yararlanılarak DSĠ‘nin yaptığı çalıĢma
sonucunda, Temmuz-Ağustos ayı su tüketimlerinin yüksek olduğu görülmüĢtür. Selçuk‘ta yaz
aylarında tüketilen su miktarı, diğer ayların iki katıdır. Bunun nedeni, Selçuk‘ta yaz aylarının
turistik sezon olması dolayısıyla nüfusun kıĢ aylarına göre iki kat artması, tüketilen su
miktarında da artıĢa neden olmaktadır.
Küçük Menderes Havzası‘nda üzerinde durulması gereken asıl konu, tarımsal amaçlı yeraltı
suyu tüketimidir. Tarımsal amaçlı yeraltı suyu tüketimi Nisan ve Ekim ayları arasında
yapılmaktadır. YağıĢın az olduğu bu aylarda sulama için kullanılan yeraltı suyu önemli
miktarlara ulaĢmaktadır. Tarımsal amaçlı yeraltı suyu tüketimi izinli olarak DSĠ‘de kayıtlı
bulunan kooperatifler tarafından izinsiz olarak Ģahıslar tarafından yapılmaktadır.
Sulama suyunu yeraltından temin etmek üzere havzada 48 adet kooperatif bulunmakta olup
kooperatiflerin bulundukları ilçeler, suladıkları alanlar, kuyu sayıları, kuyu derinlikler Tablo 41
de, Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçelerde yıllara göre açılan kuyu sayısı ise ġekil 60 ta
sunulmaktadır. Kooperatiflerden tahsis edilen su miktarı 55.000.000 m3/yıldır.
Tablo 41. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde ĠĢletmede Olan Sulama Kooperatifleri
Ġlçe Adı
Sulama
Kuyu Adedi
Kooperatif Sayısı
Sulama Alanı
(ha)
Bayındır
16
83
2690
ÖdemiĢ
10
55
1250
Tire
7
31
1170
Torbalı
9
57
2000
Selçuk
2
8
450
Kiraz
1
4
50
Menderes
3
12
280
Toplam
48
250
7890
Kaynak: Ġzmir ĠÇDR-2007
DSĠ tarafından sulama kooperatifleri için açılan kuyu sayısı 250 olup, Tablo 41 de verilen
kuyuların bir kısmı kooperatifler tarafından özel Ģirketlere açtırılmıĢtır. Sulama kooperatifleri
Baskı Ta
tarafından yılda 7890 ha alan sulanmakta olup her bir kuyu 32 ha alan sulamaktadır. ġekil
56 da havzada Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçelerde yıllara göre açılan kuyu sayıları
verilmiĢtir.
ġekil 60. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Yıllara Göre Açılan Kuyu Sayısı
Küçük Menderes Havzası‘nda, acil çözüm bekleyen sorunların baĢında havzadaki yeraltı su
seviyesinin hızla düĢmesi gelir. Verimli tarım topraklarına, önemli nüfus varlığına ve sanayi
tesislerine sahip havzada; tarımsal, içme, kullanma, endüstriyel amaçlı olarak yeraltı
sularının kullanıldığı düĢünülürse, durumun vahameti daha iyi anlaĢılacaktır.
DSĠ ve Ġller Bankası tarafından açılan kuyuların Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçeler
içinde dağılımı ġekil 61 de, Ģahıslar tarafından açılan kuyularının genel dağılımı ise ġekil 62
de gösterilmektedir.
Baskı Ta
ġekil 61. DSĠ ve Ġller Bankası Tarafından Açılan Kuyuların Ġlçelerde Dağılımı
ġekil 62. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde ġahıslar Tarafından Açılan Kuyularının Genel
Dağılımı
Baskı Ta
DSĠ tarafından Ekim 98, Nisan ve Ekim 99 da ayrıntılı yeraltı suyu seviye ölçümleri
yapılmıĢtır. 1967 yılından bu yana, ovanın kuzey ve güney kenarlarında önemli miktarlarda
(35-40m) düĢüĢlerin olduğu gözlenmiĢtir. Sulama sezonu sonunda (Ekim 98 ve Ekim 99)
aĢırı çekimlerden dolayı bazı yerlerde, örneğin Selçuk ve Pamukyazı civarında yeraltı suyu
seviyeleri deniz seviyesinin altına düĢmektedir.
Tablo 42 de Küçük Menderes Havzası Su Kalite Ġstasyonları hakkında özet bilgiler
verilmektedir.
Tablo 42. Küçük Menderes Havzası Su Kalite Ġstasyonları
No
Örnekleme Yeri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Tahtalı Çayı - Dereboğazı
Ilıca Deresi - Balçova Baraj ÇıkıĢı
Halkapınar Savak Kuyu No :1
Karakoç Deresi - Kavakdere Baraj Aksı
KuĢkudan Deresi - Mordoğan Göleti
Gelinbözu Deresi - Gereli
AktaĢ Çayı - Bülbüller
Falaka Çayı - Falaka
Ilıca Dere - Ergenli
Rahmanlar Çayı - Bebekler
Eğridere - Tire
Pirinççi Çayı - Tire
Çamlı Deresi - Agi No: 6-20
Gelinalan Deresi - Gelinalan Barajı Memba
Cami Boğazı Deresi - Karaburun Karareis Barajı
Bozdağ - Gölcük
Yassıdere - Seferihisar Barajı ÇıkıĢı
Hırsız Deresi - Alaçatı Barajı ÇıkıĢı
Akyurt Dere - Belevi
Karaburun Uzundere - Bozköy Göleti
6
4
2
4
6
4
6
6
6
4
4
6
4
3
12
6
6
6
4
6
21
22
23
24
25
26
27
Küçük Menderes Nehri - Selçuk köprüsü
Fetrek Çayı - Ortaköy Köprüsü Ağı
Fetrek Çayı - Torbalı ÇıkıĢı Mansap
Küçük Menderes Kiraz Çayı - Karabağ Köyü Köprüsü
Bornova Kuyu No:1
Küçük Menderes Nehri - Etibank Mad. ĠĢl. Sonrası
Fetrek Çayı - Memba
4
2
2
4
2
4
2
Toplam
GSK: genel su kullanımı, SK: su kullanımı
Baskı Ta
Örnek/yıl
125
Gözlem
Amacı
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
Ġçme
AçılıĢ
Tarihi
1980
1981
1989
1995
1995
1995
1995
1995
1995
1995
1995
1995
1997
1997
2008
1998
1995
1997
1995
1995
GSK
GSK
GSK
GSK
GSK
GSK
GSK
20 içme
suyu
7 Genel
SK
1980
1998
1998
2000
1989
1994
1998
TaĢkın Koruma ve Rusubat Kontrol Tesisleri
DSĠ tarafından taĢkın koruma ve rusubat kontrolü amacıyla yapılmıĢ çalıĢmalar daha çok
Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘ndadır. Bu çalıĢmalar, geçmiĢte yapılmıĢ olanlar ve
gelecekte yapılması planlananlar olarak özetlenecek olursa;
GeçmiĢte yapılmıĢ taĢkın, rüsubat ve kurutma tesisleri;
1928-1951 Torbalı, Tire, Selçuk ilçelerinde 20 ayrı proje ile 11 108 ha sığ göl ve
bataklık kurutulmuĢ,
Mahmutlar regülatörü ve Küçükmenderes taĢkın kanalı yapılmıĢ,
Küçük Menderes Nehri‘nin mansap ağzının 3 km kuzeye alınması 27 ayrı proje ile
1155 ha arazinin ve 25 yerleĢim biriminin taĢkından korunması için 118 adet seki, 2
adet tersip bendi, 1 adet köprü, 24 adet düĢü yapımıĢtır.
Gelecekte yapılması planlanan taĢkın ve rüsubat tesisleri,
Küçükmenderes Projesi Kapsamında;
304 adet seki, 6 adet tersip bendi, 158 adet taban kuĢağı, 200 adet düĢü yapısı, 5 adet kasis,
1 adet kavĢut, 4 adet menfez, 31 adet brit, 6 adet su tutma yapısı
Küçük Su ĠĢleri Kapsamında;
25 ayrı proje ile taĢkın koruma ve rüsubat kontrolu yapıları, 1 proje ile suni besleme yapısı
hedeflenmektedir. ġekil 63 te taĢkın rusubat kontrolü amaçlı yapılan çalıĢmalara örnek
olarak Kiraz ve ÖdemiĢ‘te yer alan Karaburç ve Gavur Dereleri verilmiĢtir.
Kiraz-Karaburç Deresi
ÖdemiĢ-Gavur Deresi
ġekil 63. Küçk Menderes Alt Havzası taĢkın Koruma ve Rusubat Kontrol Tesislerine Örnekler
Baskı Ta
Küçük Menderes Projesi ile Küçük Menderes yan derelerinden problem oluĢturan ana yatak
ve 34 adet yan derenin yukarı havza ve mansap ıslahlarının yapılması amaçlanmıĢtır.
Proje kapsamında 2 adet yan derenin yukarı havza ve mansap ıslah çalıĢmaları
tamamlanmıĢ ve 1 köy ve 5.512 ha arazi taĢkın zararları riski asgariye indirilmiĢtir. 9 adet
derede ıslah çalıĢmaları devam etmektedir. Henüz inĢaatına baĢlanmayan dere sayısı 23
adettir. Devam eden ve baĢlanmayan iĢlerin bitirilmesi halinde 1 ilçe, 22 köy, 1 mahalle ve
5.068 ha arazi taĢkın ve rüsubat zararları asgariye indirilecektir.
DSĠ II. Bölge Müdürlüğü tarafındantarafından, Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda
yapılan taĢkın koruma ve rusubat kontrolü iĢleri Tablo 43 te verilmektedir.
Tablo 43. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda DSĠ II.
tarafındantarafından yapılan taĢkın koruma ve rusubat kontrolü iĢleri
Bölge
Müdürlüğü
No
Projenin Adı
Faydası
1
Ġzmir Tire Gökçen Eğridere Islahı ve Yeraltısuyu Besleme
Yapısı T.R.K.
Yeraltısuyunun
beslenmesi
2
Ġzmir ÖdemiĢ Bozdağ Kasabası Arazisi T.R.K.
50 ha, 1 Mah.
3
Ġzmir Tire 5 Köy Arazisi Gökçen Kasabası ve Arazileri
Eğridere T.R.K.
492 ha, 5 Köy
Kaynak: DSĠ II. Bölge Müdürlüğü 2009 Yılı Takdim Raporu
Jeotermal Kaynak
Jeotermal enerji Küçük Menderes Havzası için önemli bir enerji kaynağıdır. Havzada yer alan
Ġzmir ili, jeotermal enerji kaynaklarının sayısı ve niteliği bakımından Türkiye‘ nin en zengin
illerinden biridir. Seferihisar (Karakoç, Doğanbey, Cumalı ve Tuzla), Balçova-Narlıdere, Dikili
(Kaynarca, Bademli, Çamur Ilıcaları, Nebiler, Kocaoba), ÇeĢme (Ilıca, Alaçatı, ġifne), Urla
(Gülbahçe), Bayındır (Vardar Ilıcaları), Menderes gibi merkezlerde birçok jeotermal kaynağa
sahiptir. Ancak, jeotermalin ısınma amaçlı kullanıma geçmesi on yılı aĢmakla birlikte, henüz
bu kaynaktan yararlanan konut sayısı çok sınırlıdır. Jeotermal enerjinin ısınma ve endüstriyel
ihtiyaçlar için kullanımını hızla yaygınlaĢtırmak gerekmektedir. Tüm binalarda ısı yalıtım
kalitesini arttıracak uygulamalar baĢlatılmalıdır.
Bilinen sahaların geliĢtirilmesi ve az bilinen sahaların potansiyellerinin ortaya konulması,
temiz, yerli, ―yenilenebilir‖ ve üretim planlaması doğru yapılarak ―sürdürülebilir‖ bir ―jeotermal
Baskı Ta
enerji‖ seçeneğinin Ġzmir‘e sunulması açısından zorunludur. Küçük Menderes Havzası‘nda
bulunan jeotermal kaynaklar Tablo 44 te sıralandığı gibidir.
Tablo 44. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Jeotermal Kaynaklar
JEOTERMAL
ALAN ADI
BALÇOVA
BAYINDIR
ÇEġME-ġIFNE
SEFERIHISAR
SICAKSU
KAYNAK ADI
KAYNAK
Sıcaklık
o
( C)
Debi (L/sn.)
Potansiyel
(MWt)
Balçova
52-63
3
0,35
Narlıdere
Bayındır (Fatma
Hanım, Necati
BektaĢ)
-
-
-
42-48
-
Ilıca
57
10
0,92
ġifne
42
12
0,35
Cumalı
72
5
0,77
52,5-94,5
50
12,45
Doğanbey
Tuzlası
Doğanbey
Burnu
Kaplıcada, kaplıca tesisi,
yüzme havuzu, sera ve konut
ısıtılmasında
Isıtmacılık
Kaplıcada, kaplıca tesisi
ısıtılmasında
Kaplıcada, kaplıca tesisi
ısıtılmasında
Kaplıcada
Kaplıcada, kaplıca tesisi, sera,
konut ve endüstriyel tesis
ısıtmasında
Kaplıcada, kaplıca tesisi ve
sera ısıtılmasında
Deniz içerisinden çıkmaktadır.
Doğanbey
48,5-89
50
11,3
Karakoç
33-65
2,5
0,31
Baskı Ta
KULLANIM ALANI
3.10. Deniz DeĢarjları
Havzada genel olarak kanalizasyon mevcut olup, kanalizasyonla toplanan atıksular, AAT‘de
arıtılmaktadır. Arıtılan atıksu tekrar kullanılmakta veya denize deĢarj edilmektedir. Çiğli ve
Urla AAT‘lerden çıkan arıtılmıĢ atıksular, derin deniz deĢarjı (DDD) ile Ege Denizi‘ne
verilmektedir. Ayrıca Ġzmir ÇeĢme‘de ve Aydın KuĢadası‘nda toplanan atıksular ön arıtmadan
geçirilerek derin deniz deĢarjı ile denize verilmektedir. Turizmin ağırlıkta olduğu ÇeĢme,
Karaburun, Selçuk ve KuĢadası‘nda bulunan otellerde atıksu arıtıldıktan sonra denize derin
deĢarj edilerek, uzaklaĢtırılmaktadır. Tablo 45 te Küçük Menderes Havzasında derin deniz
deĢarjı yapılan yerler hakkında bilgi verilmektedir.
Tablo 45. Küçük Menderes Havzası‘nda Deniz DeĢarjı Yapılan Yerler
Ġl
Ġzmir
Ġlçe
Çiğli
Açıklama
Atıksu, Çiğli AAT‘de ileri arıtmadan geçtikten sonra Ġzmir
Körfezine deĢarj edilmektedir.
Atıksu, Urla AAT‘de ileri arıtmadan geçtikten sonra derin denize
Ġzmir
Urla
deĢarj edilmektedir. DDD Ġzin baĢvurusunda bulunulmuĢtur,
değerlendirmeler devam etmektedir.
Ġzmir
Güzelbahçe
Atıksu, Güneybatı AAT‘de ileri arıtmadan geçtikten sonra Ġzmir
Körfezine deĢarj edilmektedir DDD izni vardır.
Atıksu ızgara ve kum tutucudan geçirildikten sonra derin denize
Ġzmir
ÇeĢme- Alaçatı
deĢarj edilmektedir. DDD izni vardır (1989), ĠTP‘na göre 2013‘de
ileri arıtma yapılması hedeflenmektedir.
Aydın
KuĢadası-
Atıksu kaba ızgaradan geçirilerek denize deĢarj edilmektedir.
Merkez
ĠTP‘na göre 2012‘de AAT tamamlanacaktır.
Kaynak: Saha ÇalıĢmaları ve ĠÇDR’ları
Baskı Ta
Baskı Ta
4. SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLAMA DURUMU
4.1.
Türkiye Geneli
4.1.1. Türkiye’nin Su Potansiyeli
Türkiye‘nin 1951-2000 dönemi hidrometeorolojik verileri ile ortalama yağıĢ yüksekliği 643
mm/yıl olup; yılda ortalama 501x109 m3 suya tekabül etmektedir. DüĢen yağıĢın ~%55‘i (274x
109 m3) buharlaĢma ve terleme yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69x109 m3‘lük kısmı
(~%14‘ü) yüzey altı ve yeraltı sularını beslemekte, 158x109 m3 (%31) ‗lik kısmı ise akıĢa
geçerek akarsular vasıtası ile denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boĢalmaktadır (ÇOB,
2008.a). Yüzey altı ve yeraltı sularını besleyen 69x109 m3‘lük suyun 28x 109 m3‘lük kısmı
(~%41) pınarlar vasıtası ile tekrar yer üstü suyuna katılmaktadır. Böylece yıllık toplam akıĢ
(158+28) x109 m3 = 186x109 m3 olmaktadır. Ayrıca komĢu ülkelerden gelen ~ 7x109 m3/ yıl su
bulunmaktadır. Böylece ülkemizin brüt yer üstü su potansiyeli 193x109 m3‘e ulaĢmaktadır.
Yeraltı suyunu besleyen 41x109 m3 de dikkate alınmakla ülkenin toplam yenilenebilir su
potansiyel, 243x109 m3/ yıl olarak hesaplanmaktadır (ġekil 64). (ÇOB, 2008.a)
ġekil 64. Ülkemiz Su Potansiyeli
Baskı Ta
Teknik ve ekonomik Ģartlar çerçevesinde çeĢitli maksatlar için tüketilebilecek yerüstü suyu
potansiyeli, yurt içindeki akarsulardan 95x109 m3 ve komĢu ülkelerden gelen akarsulardaki
3x109 m3 su ile birlikte yıllık ortalama olarak 98x109 m3‘tür. Teknik ve ekonomik olarak
çekilebilir yeraltı suyu potansiyeli de 14x109 m3 (toplamın ~%34‘ü) olarak hesaplanmıĢtır.
Dolayısıyla ülkemizde mevcut durumda kullanılabilir yerüstü ve yeraltı suyu potansiyeli
112x109 m3 (toplamın ~%58‘i) alınabilir. Halihazırda toplam kullanılabilir su potansiyelinin
40x109 m3‘ü (toplamın ~%36‘sı) kullanılmaktadır.
Önemli kurak dönemleri kapsayan 1989-2006 dönemi verileri dikkate alındığında, yıllık brüt
akıĢ 1950-2000 dönemi ortalaması olan 186x109 m3/yıl yerine ~170x109 m3/yıl (~%9 daha
düĢük) gibi değerlere düĢebilmektedir. Aynı Ģekilde ekstrem kuraklıkların yaĢandığı bazı
dönemlerde yıllık brüt akıĢlar (örneğin 2001 yılı) uzun dönem ortalamalarının ~%40 altında
değerler alabilmektedir (ġekil 65) (Yıldız ve diğ., 2007). Ġklim değiĢikliği modellerine göre
yüzey suyu kaynakları, kar depolaması ve yeraltı suyu potansiyelinde uzun dönemde ~%30‘
lara varan azalmalar olabileceği öngörülmektedir.
ġekil 65. Ortalama Nehir Akımlarının Mekânsal Dağılımı
EĠEĠ ve ĠTÜ tarafından Türkiye‘deki 25 havzada EĠEĠ‘nin AGĠ istasyonlarında ölçülen 19702006 dönemi akıĢları esas alınarak yürütülen bir çalıĢmada yıllık ortalama akıĢ miktarı
Baskı Ta
~184x109 m3/yıl olarak bulunmuĢtur (Yıldız ve diğ., 2007). Aynı çalıĢmada yıllık ortalama
akıĢların 25 havzadaki dağılımı da güncel olarak verilmiĢtir (Tablo 46).
Tablo 46. Türkiye‘de Nehir Havzası Karakteristikleri
HAVZA
NO
HAVZA ADI
Toplam
YağıĢ
Alanı
Yıllık
Yıllık
Yıllık
Yıllık
Yıllık
AkıĢ
Ortalama
Ortalama
ĠĢtirak
Ortalama Ortalama
Ortalama YağıĢ
YağıĢ
AkıĢ
Oranı
AkıĢ
AkıĢ
Verim
Oranı
Yüksekliği
Yüksekliği
(km²)
(mm)
(m³/s)
(Milyar
m³)
(mm)
(L/s/km²)
(%)
1
Meriç-Ergene
49.482
604
203,06
0,06
129,42
4,10
0,21
3,49
2
Marmara
24.100
729
161,19
5,08
210,93
6,69
0,29
2,77
3
Susurluk
23.765
712
131,26
4,14
174,18
5,52
0,24
2,25
4
Kuzey Ege
9.032
624
43,93
1,39
153
4,86
0,25
0,75
5
Gediz
17.118
603
34,44
1,09
63,45
2,01
0,11
0,59
7.165
727
17,16
0,54
75,54
2,40
0,10
0,29
24.903
664
63,28
2,00
80,13
2,54
0,12
1,09
6
7
Küçük
Menderes
Büyük
Menderes
8
Batı Akdeniz
22.615
876
225,47
7,11
314,41
9,97
0,36
3,87
9
Antalya (Orta
Akdeniz)
14.518
1.000
405,96
13,0
881,83
27,96
0,88
6,97
10
Burdur Gölü
8.764
446
7,94
0,25
28,58
0,91
0,06
0,14
11
Akarçay (Afyon)
8.377
456
8,09
0,26
30,44
0,97
0,07
0,14
12
Sakarya
56.504
525
159,29
5,02
88,9
2,82
0,17
2,73
13
Batı Karadeniz
29.682
811
296,65
9,36
315,18
9,99
0,39
5,09
14
YeĢilırmak
36.129
497
167,43
5,28
146,14
4,63
0,29
2,87
15
Kızılırmak
78.646
446
164,15
5,18
65,82
2,09
0,15
2,82
16
Konya (Orta
Anadolu)
56.554
417
191,53
6,04
107
3,39
0,26
3,29
17
Doğu Akdeniz
22.484
745
299,94
9,46
421
13,34
0,56
5,15
18
Seyhan
20.731
624
211,07
6,66
321,08
10,18
0,51
3,62
19
Asi (Hatay)
25.241
816
65,65
2,07
82,03
3,00
0,10
1,13
20
Ceyhan
21.222
732
206,29
6,51
306,55
9,72
0,42
3,54
21
Fırat - Dicle
223.895
2.154
2.490
23
717
23
1
30
22
Doğu Karadeniz
24.022
1.198
566,23
17,86
743,35
23,57
0,62
9,72
23
Çoruh
19.894
629
201,81
6,36
319,92
10,14
0,51
3,47
24
Aras
27.548
432
151,06
4,76
172,92
5,48
000
2,59
25
Van Gölü
15.254
474
95,32
3,01
197,07
6,25
0,42
1,64
TOPLAM
816156,7
5824,31
183,68
236,37
008
0,36
ORTALAMA
Baskı Ta
659,02
DSĠ Genel Müdürlüğü Bölge bazında (toplam 26 bölge) örgütlendiği için Su Bütçeleri de
genelde Bölge esaslı olarak oluĢturulmaktadır. Ancak son yıllarda özellikle AB Su Çerçeve
Direktifi uyarınca su yönetiminin havza bazlı yürütülmesi gereği dikkate alınarak, DSĠ Bölge
Müdürlükleri‘nce Su Bütçesinin 25 ana havza için güncel verilerle hesabı çalıĢmaları
baĢlatılmıĢtır. DSĠ Etüt ve Plan Dairesi BaĢkanlığı koordinasyonunda yürütülmekte olan
Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıĢmalarının 2010 yılı sonuna kadar tamamlanması
öngörülmüĢtür. TUBĠTAK tarafından Koruma Eylem Planı hazırlanan 11 havza için bu
aĢamada mevcut DSĠ Su Bütçesi sonuçları kullanılacaktır. On bir havzanın her biri için su
bütçesi değerlendirmesi Raporların ilgili bölümlerinde sunulmuĢtur.
4.1.2. Sektörel Su Kullanımları
Ülkemizde kullanılabilir su potansiyelinin (112 milyar m³) 40 milyar m³‘ü (toplamın%36‘sı)
kullanılmaktadır. Sektörel olarak mevcut su tüketimi; sulamada 29,5 milyar m³ (%74), içme
ve kullanma suyunda 6,2 milyar m³ (%15), sanayide ise 4,3 milyar m³ (%11) tür (Tablo 47).
Tablo 47. Türkiye‘de Su Kullanımı Planlaması (Eroğlu, 2007)
Yılar
Sektörler
Toplam Su Kullanımı
Milyon m
3
Sulama
Kentsel
Endüstriyel
%(*)
%
%
%
1990
30.600
28
72
17
11
2005
40.100
36
74
15
11
2030
112.000
100
65
23
12
* 112 milyar m3 kullanılabilir su potansiyeli üzerinden
Ülkemizde yeraltı suları ile ilgili faaliyetler DSĠ tarafından 167 sayılı ―Yeraltı suları Hakkında
Kanun‖ esaslarına göre sürdürülmektedir. Yeraltı suyu potansiyelinin tamamının tahsis
edildiği ovalarda sulamalar için yeni yeraltı suyu tahsisi yapılmamaktadır. Ülkemizde teknik
ve ekonomik olarak kullanılabilir tatlı su potansiyeli olan 112 milyar m3 suyun baĢta DSĠ
olmak üzere diğer kamu kurum ve kuruluĢları ile özel sektör tarafından geliĢtirilecek projeler
ile tamamlanarak 2030 yılında kullanıma sunulabileceği tahmin edilmektedir.
Gelecekte (2030 yılı ve sonrası) su potansiyelinin tümünün kullanılması halinde sektörlere
ayrılan su oranlarının ġekil 66 daki gibi olacağı tahmin edilmektedir.
Baskı Ta
2030 Yılı Sektörel Su Kullanım Durumu
12%
Sulama
Kentsel
23%
65%
Endüstriyel
ġekil 66. Sektörel Su Kullanım Durumu
Sektörel bazda yapılan su tüketim tahminlerinde, ülkemizin teknik ve ekonomik olarak
sulanabilir toprak kaynağı olan brüt 8,5 milyon ha alanın tamamının 2030 yılında sulamaya
açılması ve sulama suyu tüketiminin 72 milyar m3‘e ulaĢması öngörülmektedir. Böylece 2000
yılı baĢında toplam su tüketimindeki payı %75 olan sulamanın 2030 yılındaki payının % 65
seviyesine düĢürülmesi hedeflenmektedir (Tablo 47).
DSĠ, kuruluĢ kanunu gereği, nüfusu 100.000‘den fazla Ģehirlerin kentsel ve endüstriyel su
ihtiyacını karĢılamakla görevlidir. Bakanlar Kurulu kararı ile, DSĠ, 48 ile su temin etmek üzere
yetkilendirilmiĢtir. DSĠ, 2010 yılı itibarı ile 40 Ģehirden 20‘sine 2.6 x 109 m3/yıl içme-kullanma
suyu temin etmektedir. Gelecek için içme-kullanma suyu tüketimi tahmininde, ülkemizin
bugün için yaklaĢık olarak yılda % 2 civarında olan nüfus artıĢ hızının azalarak devam
edeceği göz önünde bulundurularak nüfusun 2030 yılında 100 milyona ulaĢması
beklenmektedir. Bu durumda 2030 yılı için kiĢi baĢına düĢen kullanılabilir su miktarının 1100
m3/yıl civarında olacağı söylenebilir. Ayrıca 2000 yılı itibariyle takriben yıllık 5 milyar m 3 olan
içme-kullanma suyu ihtiyacının 2030 yılında 18 milyar m3‘e ulaĢacağı tahmin edilmektedir.
Ülkemizde geliĢen diğer bir sektör olan sanayinin ise 2030 yılına kadar yılda ortalama % 4
oranında bir büyüme göstereceği kabul edilerek 2000 yılı baĢında 4,2 milyar m 3 olan sanayi
suyu tüketiminin 2030 yılında 22,0 milyar m3‘e ulaĢması beklenmektedir. Böylece Türkiye‘de
sektörel bazda 2030 yılında toplam 112 milyar m3 suyun tamamının kullanılabileceği tahmin
edilmektedir. Sektörel Su Kullanımı‘nın 11 havza bazında durumunu ortaya koymak üzere,
DSĠ Etüt Plan Daire BaĢkanlığı‘ndan temin edilen mevcut yerüstü ve yeraltı su potansiyeli
Baskı Ta
durumu ile geçerli tahsisler çerçevesinde yapılan değerlendirmeler Bölüm 4.2 de
sunulmuĢtur.
4.1.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli
ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme ve evlerde tuvalet sifon suyu,
yeĢil
alan
sulaması
vb.
amaçlı
yeniden
kullanımı
Dünya
genelinde
giderek
yaygınlaĢmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanım oranı % 80‘lere
ulaĢmıĢ bulunmaktadır. Bu itibarla konu ülkemiz bakımından da büyük önem taĢımaktadır.
TUĠK ADNKS verilerine göre Türkiye‘nin 2009 yılı sonu itibarıyla nüfus dağılımı aĢağıdaki
gibidir;
Belde, köy nüfusu (kırsal nüfus)
= 17.754.093 (%24)
Ġl/Ġlçe nüfusu (kentsel nüfus)
= 54.807.219 (%76)
Toplam
=72.561.312
Sızma dahil, kiĢi baĢına atıksu oluĢumu ~200 L/N.gün alınmak ve Atıksu Arıtma Tesislerinde
~%5‘lik su kaybı esas alınmakla, kentsel yerleĢim AAT‘lerinden geri kazanılabilecek atıksu
potansiyeli, 2010 yılı itibarı ile;
QGKAS ≈0,76 x 72.561.000 x 0,2 x 365 x 0,95 ≈ 3,8x109 m3/yıl
mertebesindedir. Bu miktar suyun 2/3‘ünün teknik ve ekonomik olarak yeniden kullanımının
mümkün olduğu kabulü ile pratikte geri kazanılabilecek arıtılmıĢ atıksu miktarı ~2,5x109
m3/yıl‘dır. Bu değer ülkemizin tatlı su potansiyelinin %2,2‘sine ve sulamaya tahsis edilen su
miktarının ise ~%3‘üne karĢı gelmektedir. Dolayısıyla arıtılmıĢ atıksuların öncelikli olarak
sulamada kullanımı sonucu, 2010 yılı itibarıyla ~2,5x109 m3/yıl miktarında sulama suyunun
evsel ve endüstriyel kullanıma tahsisi mümkün olabilecektir. ArıtılmıĢ atıksuların yeniden
kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller
Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır.
ArıtılmıĢ atıksuların 11 havza itibarı ile yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite çalıĢması
sonuçları doğrultusunda belirlenmiĢtir. ArıtılmıĢ suların 2010-2040 dönemi için mevcut ve
gelecekteki yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite Raporu‘nda belirlenen arıtılmıĢ atıksu
debileri esas alınarak, 11 havza için ayrıntılı olarak Bölüm 4.2‘de sunulmaktadır. Özellikle
tarımsal/endüstriyel ihtiyaçlar için yoğun yeraltı suyu çekimi yapılan Küçük/Büyük Menderes,
Gediz, Ergene ve Konya Kapalı Havzaları‘nda arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımı yeraltı
Baskı Ta
suları üzerindeki söz konusu yoğun baskının azaltılması bakımından büyük önem
taĢımaktadır.
4.1.4. Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi
Konunun Anlam ve Önemi
Dünya genelinde mevcut ve planlanan su talebindeki artıĢ, akarsuların su ve enerji temini
maksadıyla düzenlenmesi ile biyoçeĢitlilik bozmadan entegre ekosistemler olarak korunması
arasındaki karmaĢık uyuĢmazlığı arttırmaktadır. ÇeĢitli su talepleri karĢılandıktan sonra
akarsuyu ekosisteminin sürdürülebilirliği için gerekli ekolojik ihtiyaç debisi veya çevresel
debinin belirlenmesi çok yönlü ve detaylı bir araĢtırma alanıdır. Bu Bölüm‘de akarsularda
ekolojik ihtiyaç debisi tahmini ile ilgili olarak dünya ölçeğinde yaygın biçimde kullanılan
baĢlıca
yöntem
ve
yaklaĢımlar
özetlenerek
Türkiye
için
uygulanabilir
yöntemler
önerilmektedir.
Akarsu Düzenlemeleri
Dünya genelindeki ulaĢılabilir su kaynaklarının %50‘den fazlası insan kullanımına tahsis
edilmiĢ durumda olup 2025 yılı itibarı ile bu oranın %70‘e ulaĢması beklenmektedir (Postel,
1998). Su kaynakları geliĢtirme planlaması kapsamında gerçekleĢtirilen biriktirme yapıları
(baraj, rezervuar ve göletler), regülatörler, havzalar arası su transferleri, taĢkın kontrol ve
akifre besleme sistemleri ile akarsu havzasının hidrolik rejiminin değiĢtirilmesi dolayısıyla
nehir ekosisteminde öngörülemeyen etkiler ortaya çıkabilmektedir. Kuzey Amerika, Avrupa
ve Eski Sovyetler Birliği sınırları içindeki 139 en büyük akarsuyun %77‘sinde kuvvetli veya
orta derecede debi (akarsu) düzenlemesi uygulaması yapılmıĢ durumdadır (Dynesius ve
Nilsson, 1994). Dünya‘daki akarsuların %60‘ında nehir havzası hidrolojik rejimi değiĢtirilmiĢ
olup, önemli havzaların %46‘sında asgari 1 baraj yer almaktadır (Revenga ve diğ., 2000). AB
üyesi ülkelerdeki akarsuların %60-65‘i ve Asya ülkelerindeki nehirlerin ise ~ %50‘sinde
akarsu havzalarına müdahale edilmiĢ bulunmaktadır (WCD, 2000). ABD‘de iç suların %85‘i
6575 baraj/rezervuar ile yapay olarak kontrol edilmekte olup, akarsu havzalarının sadece
%2‘sinde doğal akım Ģartları mevcuttur (WCD, 2000).
Akarsu havzası düzenlemelerinde biriktirme yapıları çok büyük bir ağırlık teĢkil etmekte olup
140 ülkede ~45.000 büyük baraj bulunmaktadır. Dünya‘nın en fazla barajına sahip ilk 5 ülkesi
(Çin (% 46,2), ABD (% 13.8), Hindistan (% 9), Japonya (% 5,6), Ġspanya (% 2,5)) Dünya
Baskı Ta
genelindeki barajların ~ %80‘ini barındırmaktadır. Baraj sayısı sıralamasında 625 baraj (%
1,3) ile Türkiye 8. sırada yer almaktadır (WCD, 2000).
Çevresel (Ekolojik) İhtiyaç Debisi Analizinin Gelişim Süreci
Bir akarsu için Çevresel Ġhtiyaç Debisi (ÇĠD) analizi, öngörülen bir ekolojik statüyü
sürdürebilmek üzere akarsuyun orijinal (düzenlenmemiĢ) akım rejiminin belli bir su yapısı
mansabında akarsuyun kendisi ve taĢkın yatağında ne oranda muhafaza edileceğinin ortaya
konması olarak ifade edilebilir. ÇĠD analizi bir akarsuda önceden belirlenmiĢ ekolojik statü
durumu için bir veya birden fazla tadil edilmiĢ akım rejimi ve çevresel ihtiyaç debisi önerisini
içerebilir. Akarsu ekosisteminin bir bütün olarak korunması ve geliĢtirilmesine yönelik olarak
belirlenen ekolojik hedefler, kaynaktan denize kadar sucul ortam ve akarsu enkesitindeki
geçiĢ bölgesindeki biyolojik hayat, ticari balıkçılığın en üst seviyeye çıkarılması, tehlike
altındaki türlerin ve/veya bilimsel, kültürel ve rekreasyon değerlerinin korunmasını
gerektirebilir.
ÇĠD analizi, tipik olarak mevcut düzenlenmiĢ veya su kaynakları geliĢtirilmesi planlanan
akarsu sistemleri ile debiyle ilintili akarsu restorasyonu faaliyetlerine dönük karar verme
sürecini desteklemek üzere yürütülmektedir. Bu tür çalıĢmalar sonucu önerilen ÇĠD ile tek bir
yıllık akıĢ hacmi ve/veya yılın değiĢik mevsimleri için öngörülen farklı debilerle akarsuyun
hedeflenen ekolojik statüsünün korunmasına çalıĢılır. ÇĠD‘nin akarsuyun düzenlenmiĢ ve
düzenlenmemiĢ kolları veya tamamını (özellikle akarsu restorasyon projelerinde) kapsamak
üzere belirlenmesi gerekebilir.
Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizi ile ilgili ilk yöntemler 1940‘lı yıllarda ABD‘nin batı eyaletlerinde
geliĢtirilmiĢtir. ÇĠD analizi çalıĢmaları, yeni çevre ve su mevzuatının uygulanmaya baĢlandığı,
ayrıca büyük su yapısı (barajlar, regülatörler…) planlama ve uygulamalarının yoğun olarak
gerçekleĢtirildiği 1970‘li yıllarda sayıca en yüksek değerlere ulaĢmıĢtır.
ABD dıĢındaki ülkelerdeki ÇĠD analizi çalıĢmaları özellikle 1980 sonrasında belirgin bir
geliĢme göstermiĢtir. Doğu Avrupa, çoğu Latin Amerika, Afrika ve Asya ülkelerinde ÇĠD
analizi henüz yeterince geliĢmiĢ bir alan değildir ve konu ile ilgili olarak ancak sınırlı sayıda
yayın bulunmaktadır (Tharme, 2003).
Baskı Ta
BaĢlıca ÇĠD Hesap Yöntemleri
Dünya
genelinde
çevresel
ihtiyaç
debisi
analizinde
baĢlıca
aĢağıdaki
yöntemler
kullanılmaktadır:
Hidrolojik yöntemler
Habitat benzeĢimini esas alan yöntemler
Hidrolik yöntemler
BirleĢik (Kombine) yöntemler
BütünleĢik yöntemler
Diğer yöntemler
Yukarıda sıralanan yöntemlerin Dünya ölçeğindeki sayı ve yüzdeleri ġekil 67 de verilmiĢtir.
Bu Bölüm‘de anılan yöntemlerden ilk üçünün tanıtımı aĢağıda kısaca verilmiĢ olup diğer
yöntemlere iliĢkin detaylı bilgi için Tharme (2003)‘e baĢvurulabilir.
ġekil 67. ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı
Hidrolojik Yöntemler
Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizinde en yaygın olarak kullanılan Hidrolojik Yöntem Tennant
veya Montana Yöntemi‘dir. Tennant Yöntemi, Tennant (1975) tarafından Montana
Bölgesi‘ndeki nehirlerin akım ve ekolojik verileri esas alınarak geliĢtirilen ve ―Montana
Yöntemi‖ olarak da anılan bir ekolojik ihtiyaç debisi hesap tekniğidir. Tennant ; Montana,
Nebraska ve Wyoming‘deki 11 akarsu üzerinde seçilen 58 istasyonda (enkesit) elde edilen
Baskı Ta
akım ve sucul ekosistem gözlem sonuçlarını kullanmıĢtır. Söz konusu akarsu enkesitlerinden
derlenen detaylı verilerle özellikle balık yaĢamının özellikleri karakterize edilmiĢtir. Bu
kapsamda akarsu yatak geniĢliği, su derinliği, hızı ve sıcaklığı, yatak örtüsü, balık göçleri,
balıkçılık, botla avlanma/gezinme, estetik ve doğal güzellikler vb. hususlar incelenmiĢtir.
Tennant bu gözlem ve incelemeleri sonunda akarsudaki akım (debi) ile balık, yaban hayatı
ve mesire/dinlenme bileĢenleri arasında bir iliĢki tespit etmiĢtir (Mann, 2005). Tennant (1975)
tarafından bulunan bu iliĢki oldukça sınırlı sayıda veri ile akarsulardaki sucul ekosistemin
durumunu anlamaya ve test etmeye imkân veren standart bir yöntem halini almıĢtır. Bu
yöntemde sadece akarsuyun ortalama debisi esas alınır ve ortalama debinin yüzdesi
cinsinden ifade edilen debilere bağlı olarak Ocak- Mart ve Nisan-Eylül dönemlerinde
akarsuyun doğal ekosistem kalitesi durumu tanımlanır (Tablo 48). Bu suretle atıksu
deĢarjları ile kirletilmemiĢ temiz bir akarsuda kalite denetimi yapan merciler, sadece mevcut
debinin yıllık ortalama
%‘si olarak miktarı ve içinde bulunulan ayı dikkate alarak sucul
ekosistem kalitesi ile ilgili hızlı, kolay ve isabetli bir değerlendirme yapabilmektedir.
Tablo 48. Sucul Ekosistem ve Mesire Maksatlı Kulanım Ġçin Gerekli Akarsu Debileri (Tennant, 1975)
Nehir Ekosistemi İçin Kalite Sınıfı
Mükemmel
Çok iyi
Ġyi
Orta
Kötü veya asgari
Çok kötü
Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi
Ekim-Mart
Nisan-Eylül
40
60
30
50
20
40
10
30
10
10
0-10
0-10
* Bu yöntemin eğimi %1’den büyük akarsularda (vahşi dereler) revize edilmeden kullanımı önerilmemektedir. (
Mann,2006)
Tennant Yöntemi akarsudaki ekosistem kalitesini sabit bir debiye (ekolojik ihtiyaç debisi)
bağlı olarak izleyip garanti etmeyi hedefleyen standart bir metot olarak bilinmektedir. Böylece
büyük emek, zaman ve mali harcama yapılmaksızın mevcut akarsu akım kayıtları
kullanılmak suretiyle nehir ekosistemi kalite sınıfı hedeflerinin izlemesi ve kontrolü
sağlanabilmektedir.
Herhangi bir akarsuda Tennant Yöntemi‘nin uygulanabilmesi için gerekli Ģartların ne olduğu
konusunda tam anlamıyla kesin ve net bir kriter mevcut değildir. Bu yüzden, kullanımı çok
basit olmakla birlikte Tennant Yöntemi‘nin yerel Ģartlara göre revize edilmeden doğrudan
uygulanması düĢünülmemelidir. Bu kapsamda özellikle Tennant tarafından önerilen iki
dönem, akarsu havzasının yer aldığı iklim ve coğrafi Ģartlara göre farklılık gösterebilmektedir.
Baskı Ta
Örneğin Oklahama Nehri Havzası‘nda araĢtırmalar yapan Orth ve Maughan (1981), Tennant
Yöntemi‘nde ki dönemlerin Temmuz-Aralık ve Ocak Haziran olarak ayrılmasının sucul
ekosistem kalitesinin izlenmesi bakımından daha anlamlı olduğunu tespit etmiĢlerdir. Ayrıca
akarsu ekosistem kalite izlemesi ve kontrolü amacıyla üzerinde yorum ve değerlendirmeye
imkan tanımayan tek bir ekolojik ihtiyaç debisi tanımlayan Tennant Yöntemi‘nin
uygulanmasının çok da kolay ve yerinde olmadığı (Mosley, 1983) ve özellikle eğimi %1‘den
büyük akarsular içinde ancak koruma maksatlı olarak ve ihtiyatla kullanılabileceği (Mann,
2006) belirtilmektedir. Ancak bütün bu eleĢtirilere rağmen Tennant Yöntemi, diğer alternatif
yöntemlere (su yüzeyi profili modelleri, R2 enkesit yöntemi, ıslak çevre yöntemi vb.) göre
daha yaygın olarak kabul görmektedir (Parker ve diğ., 2004).
Tennat Yöntemi‘nin mevsimlik akımları (debi) çok geniĢ bir aralıkta değiĢen (genelde
Türkiye‘deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1‘den büyük olan düzenlenmemiĢ
(vahĢi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı (coğrafi bölge,
iklim, doğal ekosistem vb.) faktörler ıĢığında tadil edilmeksizin bire bir uygulanmasının doğru
olmadığı bilinmektedir.
Tennant Yöntemi‘nden hareketle ÇĠD analizinde Ġspanya yıllık ortalama akımın %10‘u,
Portekiz‘de ise %2,5-5‘i ilk yaklaĢımda çevresel ihtiyaç debisi olarak alınmaktadır.
ÇĠD analizinde kullanılan diğer bir yaklaĢım ise günlük akımların debi süreklilik çizgisine bağlı
olarak belli bir aĢılma ihtimaline karĢı gelen günlük akım değerinin ÇĠD olarak esas
alınmasıdır. Aralarında Ġngiltere, Bulgaristan, Tayvan ve Avustralya‘nın da bulunduğu bazı
ülkelerde aĢılma ihtimali % 5 olan veya zamanın % 95‘inde akarsuda mevcut olan debi (Q 95);
Brezilya (bazı eyaletler), Kanada ve Ġngiltere (bazı havzalar) zamanın %90‘ında akarsuda
mevcut günlük debi (Q90) ve çoğu Avrupa ülkesinde ise zamanın %99‘unda akarsuda mevcut
günlük debi (akım) (Q99) ÇĠD olarak esas alınmaktadır. AĢılma ihtimali %10 olan 7 Günlük
minimum debi de (7 Q10) yine bazı ülkelerde (özellikle Brezilya‘nın çoğu eyaletinde) ÇĠD
olarak kullanılmaktadır.
Türkiye‘de de bilhassa küçük Hidroelektrik Santral (HES) projelerinde, son 10 yılın günlük
akımları üzerinden hesaplanan yıllık ortalama akımın en az %10‘unun (Tennant Yöntemi)
ÇĠD olarak mansaba bırakılması öngörülmektedir (DSĠ, 2009). Ġlgili DSĠ Yönetmeliği
öncesinde özellikle HES tesisleri için ÇĠD hesaplarında akarsulardaki 3 kurak dönem
akımlarının istatistiki analizini esas alan yaklaĢımlar da kullanılmıĢtır.
Baskı Ta
Habitat Benzeşim Yöntemi
Bu yöntem hidrolojik yöntemlerden sonra en yaygın ölçüde kullanılan bir ÇĠD analiz yöntemi
olup hidrolik ve habitat simülasyonu yöntemlerinin birlikte kullanımı yoluyla akarsuda ıslak
kesiti ve yan Ģevlerdeki sucul ekosistemin debi (akım) değiĢimlerine olan etkileĢiminin ortaya
konarak korunması gerekli kritik biotanın varlığının sürdürülmesini esas alır. Bu suretle kritik
habitatın varlığını sürdürebilmesi için akarsu yapıları mansabında oluĢturulması gerekli
hidrolojik akım rejimi tanımlanmıĢ olmaktadır (Waddle, 1998 a,b).
Bu tür modellerde korunması hedeflenen canlı türü çoğu kere balıktır. Ancak son yıllarda
akarsu ıslak kesiti ve yan Ģevlerinde yaĢayan diğer ekosistem bileĢenlerinin korunması ve
sediment yıkanmasının temininin hedeflendiği ÇĠD analizi çalıĢmalarına da rastlanmaktadır
(Tharme, 2000). Son dönemde hidrolik ve habitat benzeĢimi modellerinin uygulanması ile
ilgili genel eğilim, iki veya üç boyutlu habitat mekansal dağılım matrisleri ve coğrafi bilgi
sistemlerini esas alan görsel unsurları güçlü platformların kullanılması yönündedir (Waddle,
1998 b).
Hidrolik Yöntemler
Dünya genelinde en yaygın biçimde uygulanan hidrolik ÇĠD analizi yöntemi ıslak çevre
yöntemi olarak bilinen hesap tekniğidir (Reiser ve diğ., 1989). Bu yöntemde akarsu
bütünlüğünün öncelikle ıslak çevre büyüklüğü ile doğrudan iliĢkili olduğu akarsu Ģevleri ve
yatağındaki kritik biotanın korunması esas alınır. Çevresel Ġhtiyaç Debisi, kritik kesit için
üretilen boyutsuz Islak Çevre (IC/ICmaks) ve debi (Q/Qmaks) grafiğindeki doğrusallıktan sapma
noktasına karĢı gelen kritik debi olarak tanımlanır.
Baskı Ta
Islak çevre yönteminin Avustralya, Avrupa ve ABD‘nin bazı bölgelerindeki akarsulara
uygulandığı bilinmektedir (Gippel ve Stewerdson, 1998). Bu yöntem Karakaya ve Gönenç
(2006) tarafından Büyük Melen Çayı‘na da uygulanmıĢtır.
Türkiye’deki Mevcut Durum
Mevzuat
Türkiye‘de akarsu yapıları ve restorasyon projelerinde mansaba bırakılması gereken su
miktarı (ÇĠD) ile ilgili yasal çerçeve DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından 18 Ağustos 2009 tarih
ve 27323 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlatılarak yürürlüğe konan ―Elektrik Piyasasında Üretim
Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve
Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik‖ ile belirlenmiĢtir. Bu
yönetmeliğin 7. Maddesi‘nde akarsular üzerinde yapımı planlanan nehir tipi santraller (küçük
HES) ile diğer su yapılarından (baraj, regülatör, su alma yapı ve sistemleri) mansaba
bırakılacak su miktarı aĢağıdaki gibi tanımlanmaktadır:
“Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son on yıllık
ortalama akımın en az %10 u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne
alındığında bu miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi durumunda miktar artırılabilecektir.
Belirlenen bu miktara mansaptaki diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve
kesin proje çalışmaları belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Nehirde son
on yıllık ortalama akımın %10 undan daha az akım olması halinde suyun tamamı doğal
hayatın devamı için mansaba bırakılacaktır.”
Dolayısıyla ülkemizdeki mevcut mevzuata göre Çevresel Ġhtiyaç Debisinin (mansapta daha
önce tesis edilmiĢ su hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer
aldığı kesitteki son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10‘undan daha az olamayacağı
(Tennant Yöntemi-asgari ekolojik statü durumu) hükmü getirilmektedir.
Baskı Ta
HES Tesisleri Özelinde ÇİD Analizi Önerisi
Daha önce de değinildiği üzere, Tennat Yöntemi‘nin mevsimlik akımları (debi) çok geniĢ bir
aralıkta değiĢen (genelde Türkiye‘deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1‘den
büyük olan düzenlenmemiĢ (vahĢi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa,
akarsuyun yer aldığı coğrafi bölge, iklim, doğal eko sistem vb. faktörler ıĢığında tadil
edilmeksizin, bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Bu yüzden özellikle Doğu
Karadeniz Bölgesi akarsuları için, akım karakteristikleri bakımından Temmuz – Ekim (yaz /
kurak ) ile Kasım – Haziran (kıĢ/bahar) olmak üzere iki farklı dönem dikkate alınarak,
akarsuda orta-iyi (iyiye yakın) bir ekosistem statüsü hedeflenmek üzere koruma-kullanma
dengesi de gözetilerek ve HES Tesisleri ile yenilenebilir enerji üretimini de fizibil kılmak üzere
nehir tipi HES‘ler de regülatörden mevcut akarsu yatağına yıl boyu bırakılması gereken
ağırlıklı ortalama çevresel ihtiyaç debisi;
QEk
0,15 8 0,20 4
Qort
12
0,17Qort
Ġfadesine göre hesaplanabilir (Tablo 34). Bu ifadede,
0,15
: Kasım – Haziran dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/QOrt)
0,20
: Temmuz – Ekim dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/QOrt)
8
: Yılın Kasım – Haziran dönemindeki ay sayısını
4
: Yılın Temmuz – Ekim dönemindeki ay sayısını
göstermektedir. DSĠ tarafından öngörülen ÇĠD, akarsuyun ekolojik statüsü izlenerek kontrollü
olarak uygulanmalı, öngörülen ekolojik statüden daha kötü bir duruma doğru gidildiğini
gösterir somut bilimsel bulgular elde edildiği taktirde çevresel ihtiyaç debisinin ilk yaklaĢımda
Tablo 34 de önerilen değerlere yükseltilmesi yoluna gidilmelidir. Ayrıca HES su
alma/çevirme yapılarında yukarı (menba) yönlü balık göçünün sürekliliğini sağlayan balık
geçitleri/merdivenleri de bulunmalıdır.
Tablo 49. Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant yöntemine göre Sucul Ekosistem Kalitesi
Tablosu Önerisi
Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite Sınıfı
Orta – Ġyi (~iyi)
Baskı Ta
Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi
Kasım-Haziran
Temmuz-Ekim
15
20
Dik eğimli yamaç ve vadilerden akan Doğu Karadeniz Bölgesi dereleri ve benzeri
akarsularda özellikle 500 metreden yüksek kotlarda birkaç yüz metre aralıklarla ana
akarsuya sağlı sollu pek çok yan kol katılımı söz konusu olduğundan, Regülatör
mansabındaki mevcut akarsu yatağındaki akım (debi) ilk yan kol katılımından itibaren
(Regülatörden birkaç yüz metre aĢağıda) hızlı bir Ģekilde artarak deredeki sucul hayat için
gerekli kritik değerin yıl boyu daima üzerinde kalacak seviyeye ulaĢmaktadır. Regülatör kesiti
ile HES türbin deĢarjı arasındaki kesimde QEI debisine ek olarak akarsu yatağına katılacak
ilave debi (QĠK) aĢağıdaki Ģekilde belirtildiği üzere
QİK
QR
AİK
AR
olarak hesaplanabilir. Burada;
AR
: Regülatör kesiti menbasındaki akarsu drenaj alanını
AĠK
: HES deĢarj noktası ile Regülatör arasındaki dere drenaj alanını
QR
: Regülatör kesitindeki akım/debi değerini göstermektedir.
Bu durumda ilk yan katılımdan itibaren regülatör – HES arasındaki debi hızla artarak HES
deĢarj membaında mevcut doğal akım değeri olan QEI + QĠK seviyesine ulaĢılacaktır.
Dolayısıyla Regülatör mansabındaki sucul ekosistem için en kritik kısım ilk yan kol katılımına
kadarki birkaç yüz metrelik bölümdür. Bu bölümdeki akım (QEI), regülatör kesitindeki yıllık
ortalama debinin %17‘sinden veya zamanın %99‘unda akarsuda mevcut olan günlük
akımdan (Q99) (hangisi büyükse o esas alınarak) daha az tutulmamalıdır.
Baskı Ta
Q99, regülatör kesitindeki günlük akımların debi süreklilik eğrisinde aĢılma ihtimali %1 olan
günlük akıma karĢı gelir.
Yukarıda kısaca açıklanan ÇĠD analizi yaklaĢımı sadece HES tesisleri değil, akarsular
üzerindeki mevcut ve planlanan her türlü su yapısının (bilhassa sulama ve içme suyu temini
ile ilgili su yapıları) iĢletimde mutlaka uygulanmalıdır.
BiyoçeĢitliliğin çok zengin olduğu kritik havza ve akarsulardan baĢlanarak, Çevresel Ġhtiyaç
Debisi ile ilgili mevcut mevzuat ve metodolojinin hidrolik durum ve habitat benzeĢimine dayalı
olarak geliĢtirilmesi önem taĢımaktadır. Bu kapsamda kıtaiçi sularımızda, AB Su Çerçeve
Direktifi uyarınca, su kalitesi yanında biyolojik parametreleri de içeren etkin bir izleme ve
kontrol sistemi ile sucul ortamların ekolojik statüsünün belirlenmesine imkan veren yeterli
bilimsel, teknik ve kurumsal kapasitenin acilen oluĢturulması gerekmektedir.
Su kalitesi izleme ve denetiminin AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu hale getirilmesi
faaliyetleri ile eĢ zamanlı olarak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği alıcı ortama deĢarj
limitlerinin de alıcı ortamlarda öngörülen su kalitesi ve ekolojik statüye ulaĢılmasına imkan
verecek tarzda (uygun modelleme çalıĢmaları ile desteklenerek) yeniden gözden geçirilmesi
gerekmektedir.
Baskı Ta
4.2.
4.2.1. Havza Su Potansiyeli
Yüzeysel Su Potansiyeli
Tablo 39’da 6 No‘lu Havza olan Küçük Menderes Havzası için verilen yıllık ortalama akıĢ,
0,54 x 109 m3 (2,40 L/s.km2) olup, Türkiye‘nin yüzeysel su potansiyelinin ~% 0,29‘unu teĢkil
etmektedir. Bunun kullanılabilir kısmı ise, ortalama kullanılabilir yüzeysel su oranı ~% 50
alınarak ~ 0,27 x 109 m3/yıl olarak tahmin edilmiĢtir.
Yeraltı Suyu Potansiyeli
DSĠ Genel Müdürlüğü Etüt Plan Dairesi BaĢkanlığı ile Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltı Suları
Dairesi BaĢkanlığı‘ndan alınan verilere göre 11 Havza‘nın yeraltı suyu potansiyeli, tahsis
durumu ve sulanan alanların durumu Tablo 50 de topluca özetlenmiĢtir. Küçük Menderes
Havzası‘nın yeraltı suyu iĢletme rezervi ~185 x 106 m3/yıl olup yeraltı suyu potansiyelinin
(iĢletme rezervinin yeraltı suyu potansiyelinin ~%70-80 (75)‘i olduğu kabulü ile) ~ 247 x 106
m3/yıl olacağı tahmin edilmektedir.
Tablo 50. Havza Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu
Havza
No
Yeraltısuy
u ĠĢletme
Rezervi
(hm3/yıl)
KiĢilere içmekullanma,
sulama,
sanayi vb.
amaçlı verilen
Kullanma
Belgesi
Tahsisleri
(hm3/yıl)
Marmara
2
296,96
273,73
23,98
31.000,00
86
56
19.610,00
Susurluk
3
503,29
284,78
71,621
113.832,00
280
141
53.105,00
Kuzey Ege
4
186,66
119,01
56,48
63.590,00
198
175
77.800,00
Küçük
Menderes
6
185
112,61
68,235
81.199,00
315
220
77.815,00
Büyük
Menderes
7
700,24
137,00
169,44
260.025,00
623
400
156.845,00
Burdur
10
43
25,86
129,048
193.627,00
561
435
151.475,00
YeĢilırmak
14
456,62
167,81
146,34
207.400,00
528
355
140.680,00
Kızılırmak
15
1.023,30
354,58
1.052,09
478.716,00
1.125
693
287.135,00
Konya
16
1.972,00
285,74
1.559,911
2.256.364,00
4.634
3.794
1.773.650,00
Seyhan
18
223,50
254,93
15,52
25.658,00
77
50
15.360,00
Ceyhan
20
558,90
449,93
155,08
212.470,00
420
180
74.310,00
Havza Adı
Baskı Ta
Yeraltısuyu
Sulama
Projelerine
Tahsis
Edilen
Rezerv
(hm3/yıl)
Yeraltısuyu
Sulama
Projeleri ile
Planlanan
Sulama Alanı
(da)
Yeraltısuyu
Sulama
Projeleri ile
Planlanan
Kuyu Adedi
(adet)
Yeraltısuyu
Sulama
Projeleri
ĠnĢa Edilip
Devir Edilen
Kuyu (adet)
Yeraltısuyu
Sulama
Projeleri
ĠnĢa Edilip
Devir Edilen
Sulama
Alanı (da)
Toplam Su Potansiyeli
Havzadaki 0,54 x 109 m3/yıl yüzeysel ve ~ 247 x 106 m3/yıl yeraltı suyu potansiyeli dikkate
alındığında toplam su potansiyeli: 0,787 x 109 m3/yıl olarak hesaplanır.
Havzanın kullanılabilir su potansiyeli de 0,27 x 109 m3/yıl kullanılabilir yüzeysel su ve ~185 x
106 m3/yıl yeraltı suyu iĢletme rezervleri göz önünde tutulmakla 0,455 x 109 m3/yıl olarak
bulunur.
4.2.2. Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu
Sulama Suyu Tahsisleri
Küçük Menderes Havzası‘nda kiĢilere, içme, kullanma ve sanayi suyu olarak ve sulama
kooperatiflerine (yeraltı suları ile yürütülen sulama faaliyetleri) tahsis edilen yeraltı suyu
miktarı (112,61+68,235) x 106 = 180,85 x 106 m3/yıl olup mevcut yeraltı suyu iĢletme
rezervinin (185 x 106 m3/yıl) ~ % 97‘sine karĢı gelmektedir (Tablo 41). Küçük Menderes
Havzasında aĢırı çekim dolayısıyla yeraltı suları kaynaklarının risk altında olduğu
görülmektedir. Havzada yüzeysel su kaynaklarına dayalı (baraj ve göletlerden alınarak,
sulama birliklerince iĢletilen sulama Ģebekesine verilen) sulama suyu tahsislerinin, DSĠ Genel
Müdürlüğü verileri ile 2000-2009 dönemindeki durumu ġekil 68 de verilmiĢtir. ġekil‘den de
görüldüğü üzere Küçük Menderes Havzası‘nda, sulama birliklerince iĢletilen sulama
Ģebekelerine 2000-2009 döneminde tahsis edilen ortalama su miktarı ~7,6 ± 2,4 milyon
m3/yıl‘dır.
"Şebekeye Alınan Su (hm3)"
9,9
10,7
10,9
ORT:7,6
9,1
6,8
6
6,9
6,7
STDSAPMA:2,4
5,2
3,8
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
ġekil 68. Küçük Menderes Havzası Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu Durumu
Baskı Ta
İçme, Kullanma ve Sanayi Suyu Tahsisleri
Havza‘da sulama ve sulama dıĢı faaliyetlere tahsis edilen toplam su miktarları sırası ile
~75,84 x 106 m3/yıl (7,6+68,235) ve (455-75,84) 0, 379 x 109 m3/yıl olarak hesaplanmıĢtır.
Dolayısı ile Küçük Menderes Havzası toplam su potansiyelinin ~ %17‘si sulamada
kullanılmakta, %83‘ü ise sulama dıĢı (içme, kullanma, sanayi vb.) faaliyetler için tahsis
edilebilecek durumda bulunmaktadır.
4.2.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli
Havzadaki mevcut ve planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerinin 2010-2040 dönemi
kapasiteleri Tablo 51 de verilmiĢtir.
Tablo 51. 2010-2040 Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi
Yıl
Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi,
3
(milyon m /yıl)
2010
2020
2030
2040
234,63
284,76
323,97
351,04
Tablo‘dan da görüldüğü üzere havzada sulama, endüstriyel ve ticari maksatlı olarak yeniden
kullanılabilecek arıtılmıĢ atıksu potansiyellerinin Tablo 52 deki gibi olması beklenmektedir.
Tablo 52. 2010-2040 Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri
Yıl
Ġleri Derecede ArıtılmıĢ Atıksu
3
Kapasitesi, m /yıl
Yeniden Kullanılabilecek
Atıksu Potansiyeli
2010
204,83
(%65) 133,14
2020
251,38
(%70) 175,97
2030
287,35
(%75) 215,51
2040
313,29
(%80) 250,63
4.2.4. Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar
Küçük Menderes Havzası genelinde, kirlenmiĢ durumdaki ve kirlenme riski taĢıyan yüzeysel
su kaynaklarının detaylı değerlendirmeleri Su Kalitesi Sınıflamaları ve Kirlilik Yüklerinin
Hesaplanması Bölümü’nde (Bölüm 6) sunulmuĢtur.
Baskı Ta
4.2.5. Havzada 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri
Küçük Menderes Havzası‘ndaki mevcut toplam su potansiyeli ile kullanılabilir su rezervinin
2010-2040 dönemi itibarı ile durumu Tablo 48 de verilmiĢtir. Söz konusu su rezervinin
sulama ve sulama dıĢı sektörler itibarı ile kullanımı için de Tablo’nun 5. ve 6. satırlarında
verilen planlama önerisi sunulmuĢtur. Tarım ve hayvancılık faaliyetleri ile nüfus ve turizm
sanayi faaliyetlerinin yoğun olduğu Küçük Menderes Havzası‘nda, sulama suyu tahsisinin
toplam rezervin %60‘ını geçemeyeceği kabul edilmiĢtir. Bu durumda su rezervinin %40‘ının
havzadaki
yerleĢim
birimleri
ve
sanayi
tesislerinin
içme-kullanma
suyuna
tahsisi
öngörülmüĢtür. Sulamaya tahsis edilen gerçek su miktarının DSĠ ve diğer kiĢi/kurumlarca
planlanan sulama projeleri ıĢığında daha detaylı olarak tahmini gerekmektedir. Bu yüzden bu
raporda önerilen değerler ilk yaklaĢımda bir ön tahmin (kılavuz değer) olarak dikkate
alınmalıdır.
Havzadaki yüksek kalitede belediye atıksu arıtma tesisi çıkıĢlarının özellikle sulama,
binaların tuvalet sifon suyu, endüstriyel proses suyu vb. maksatlarla kullanımı mümkündür.
Ancak arıtılmıĢ atıksuların özellikle sulama maksatlı kullanımında, soğuk ve yağıĢlı
dönemlerde 3~6 aylık bir depolamaya ihtiyacı olacağı için, ortalama 3 aylık bir depolama
kabulü ile ancak %75‘inin sürekli kullanıma hazır tutulabileceği, bunun da %65~80‘inin fiilen
kullanılabileceği öngörülmektedir. Havzadaki yeniden kullanılabilir arıtılmıĢ atıksu rezervi
Tablo 44 ün 7. satırında verilmiĢtir. Bu durumda havzanın revize edilmiĢ toplam su rezervi 8.
satırındaki gibi olacaktır.
Ġklim değiĢikliği ve kuraklıklar dolayısıyla Türkiye‘nin yıllık yağıĢ miktarı ve su potansiyelinde
%20‘lere varan bir azalma yaĢanabileceği öngörülmektedir (Yıldız ve diğ., 2007 ve ÇOB,
2008). Bu itibarla 2010 sonrası dönemlerde yaĢanabilecek muhtemel su potansiyeli azalması
dolayısıyla ortaya çıkacak su arzı açığının öncelikle sulamada modern teknolojilerin
kullanılması sonucu kazanılacak ek rezervden karĢılanması öngörülmektedir. Ġklim değiĢikliği
senaryolarına göre öngörülen bu değerler üzerinde henüz yeterli mutabakat sağlanmadığı
için bu aĢamada Tablo 53 teki Su Kaynakları Planlaması‘na yansıtılmasının uygun
olmayacağı düĢünülmektedir.
Baskı Ta
Tablo 53. Küçük Menderes Havzası 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi
Su Kaynakları
2010
2020
2030
2040
1
Toplam Su Potansiyeli
787
787
787
787
2
Toplam Kullanılabilir Su Rezervi
455
455
455
455
3
Havza dıĢından transfer edilebilir rezerv
-
-
-
-
4
Toplam Su Rezervi (2+3)
455
455
455
455
5
Sulama Suyu Rezervi
76
159 (%35)
205
(%45)
273 (%60)
6
Ġçme, kullanma, sanayi suyu (sulama dıĢı
kullanım) rezervi
376
296 (%65)
250
(%55)
182 (%40)
7
Belediye atıksu arıtma tesisi çıkıĢlarının
yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek
su rezervi
133,14
175,97
215,51
250,63
8
Revize edilmiĢ toplam su rezervi (5+6+7)
585,14
630,97
670,51
705,63
3
milyon m / yıl
2010-2040 döneminde, revize edilmiĢ toplam su rezervinin; sulama suyu, içme/kullanma ve
sanayi suyu ile AAT çıkıĢlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervince
paylaĢımı aĢağıdaki Ģekillerde (ġekil 69) gösterilmiĢtir:
Baskı Ta
2010
Sulama Suyu Rezervi
133,14;
23%
2020
Sulama Suyu Rezervi
76; 13%
İçme, kullanma,
sanayii suyu(sulama
dışı kullanım) rezervi
376;
64%
2030
296;
47%
Belediye atıksu arıtma
tesisi çıkışlarının
yeniden kullanımı
yoluyla
kazanılabilecek su
rezervi
Sulama Suyu
Rezervi
159;
25%
175,97;
28%
2040
İçme, kullanma,
sanayii suyu(sulama
dışı kullanım) rezervi
Belediye atıksu
arıtma tesisi
çıkışlarının yeniden
kullanımı yoluyla
kazanılabilecek su
rezervi
Sulama Suyu Rezervi
250,63;
35%
205;
31%
215,51;
32%
250;
37%
İçme, kullanma,
sanayii
suyu(sulama dışı
kullanım) rezervi
Belediye atıksu
arıtma tesisi
kullanımı yoluyla
kazanılabilecek su
rezervi
273;
39%
182;
26%
ġekil 69. 2010, 2020, 2030 ve 2040 Yılları Toplam Su Rezervi Dağılımı
Baskı Ta
İçme, kullanma,
sanayii suyu(sulama
dışı kullanım)
rezervi
Belediye atıksu
arıtma tesisi
kullanımı yoluyla
kazanılabilecek su
rezervi
Su ihtiyacı tahmini
Su ihtiyacı tahmini hesaplarında kullanılan birim net su ihtiyaçları, nüfusa bağlı olarak
değiĢmektedir. Havzada bulunan ilçe ve beldeler için, nüfusları oranında değiĢkenlik
gösteren birim su ihtiyacı çarpımı ile yerleĢimin insani kullanım amaçlı ihtiyaç duyacağı su
miktarları hesaplanmıĢtır. Belli nüfus aralıkları için öngörülen birim net su ihtiyaçları Tablo
54 deki gibidir.
Tablo 54. Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları
Birim Net Su Ġhtiyacı
(L/N.gün)
80
80
90
90
90
100
100
100
100
125
125
125
140
140
140
160
160
160
Eşdeğer Nüfus
(kişi)
5.000
7.500
10.000
15.000
25.000
35.000
50.000
75.000
100.000
150.000
200.000
250.000
400.000
500.000
750.000
1.000.000
1.500.000
2.000.000
Ġsale hattı kayıpları insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisinin, Ģebekede
karĢılaĢılacak kaçak ve kayıplar ise isale kayıpları ve insani kullanım amaçlı olarak
hesaplanan su debisi toplamının belli bir yüzdesi olarak kabul edilmiĢtir (Tablo 55). Su
boruları ve bağlantı ekipmanlarının sızdırmazlığı yıllara göre azalacağından isale ve Ģebeke
kayıplarındaki azalma da hesaplamalara yansıtılmıĢtır:
Tablo 55. Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri
Yıllar
Ġsaledeki kayılar (%)
ġebeke kayıp/kaçakları (%)
2010
2020
2030
2040
3
2,8
2,5
2
45
35
30
25
Baskı Ta
Son olarak isale ve Ģebeke kayıpları ile rezervlerden çekilebilecek içme ve kullanma suyu
miktarlarına endüstriyel amaçlı (sanayi/ticaret ve OSB) kullanılan su miktarı eklenmiĢtir.
Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı, insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su miktarı,
isale ve Ģebeke kayıp/kaçakları toplamının bir yüzdesi olarak kabul edilmiĢtir (Tablo 56) ve
yıllara göre değiĢimi hesaplamalara yansıtılmıĢtır;
Tablo 56. Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri
Yıllar
2010
2020
2030
2040
Endüstriyel amaçlı
Kullanılan su miktarı (%)
30
33
35
37
Özet olarak su ihtiyacı tahmini hesabı aĢağıdaki gibi yapılmıĢtır;
Qsu
q net xN
xQisalexQEND
(1
)
Qsu = Rezervlerden çekilecek içme/kullanma suyu (m3)
qnet = Birim net su ihtiyacı (m3/N.yıl)
N = EĢdeğer Nüfus
= ġebeke kayıp/kaçak yüzdesi
Qisale = Ġsaledeki su kaybı yüzdesi
QEND = Endüstriyel amaçlı kullanım için gerekli su yüzdesi
Havzadaki kırsal ve kentsel yerleĢimlerin nüfus ve su ihtiyaçları Tablo 57 de verilmiĢtir. Su
kaynaklarının içme suyu amaçlı kullanımının planlanmasında Tablo 54 te verilen miktarlar
rehber değer olarak kullanılabilir. Su ihtiyacı; isaledeki kayıplar (%3-%2), Ģebekedeki
kayıp/kaçaklar (%45-%25) ile endüstriyel alanda su kullanımı ve bu değerlerin yıllara göre
değiĢimi göz önüne alınarak hesaplanmıĢtır. (Tablo 57)
Tablo 57. Havzadaki Kırsal Ve Kentsel Nüfusun Su Ġhtiyacı Tahmini
Kırsal Alan
EĢdeğer
Su Ġhtiyacı
3
Nüfus
(milyon m )
76.251
4,5
2010
Kentsel Alan
EĢdeğer
Su Ġhtiyacı
3
Nüfus
(milyon m )
3.650.413
324,3
2020
4.300.499
377,9
79.358
4,5
4.379.857
382,4
2030
4.869.413
421,1
81.109
4,5
4.950.522
425,5
2040
5.272.862
443,6
81.713
4,4
5.354.575
447,9
Yıllar
Baskı Ta
Havza Genel
EĢdeğer
Su Ġhtiyacı
3
Nüfus
(milyon m )
3.726.663
328,8
Havzada yer alan sanayi tesislerinde, tesis içi önlemler ve iyi arıtma uygulamaları yoluyla
%50‘lere varan oranlarda su tasarrufuna gidilebileceği düĢünülmektedir. Bu yüzden sanayi
için tahsisi düĢünülen su miktarlarında 2010-2040 döneminde mevcut su rezervlerini
zorlayacak mertebede bir artıĢ beklenmemektedir.
Küçük Menderes Havzası‘nın su arzı (revize edilmiĢ toplam su rezervi) ile havzadaki
yerleĢimlerin içme kullanma suyu ihtiyacının 2010-2040 dönemindeki beklenen seyri ġekil 70
te verilmiĢtir. ġekilden de görüldüğü üzere havzanın mevcut su kaynakları, olağanüstü
derecede Ģiddetli ve uzun süreli kurak dönemler hariç, su talebini karĢılayacak düzeydedir.
3
Su arzı/talebi (milyon m /yıl)
Revize edilmiĢ su rezervi
(Tablo 53, satır 8)
Sulama ve sanayi kullanımına ayrılabilecek rezerv
Ġçme ve kullanma suyu
ihtiyacı (Tablo 54)
ġekil 70. Küçük Menderes Havzası Ġçin Su Rezervi (Arzı) ve Talebi Grafiği
Baskı Ta
Havzadaki su kaynaklarının entegre yönetimi ve planlaması ile ilgili olarak kısa ve orta
dönemde aĢağıdaki hususlara riayet edilmesi önerilebilir:
Kısa Vadeli Öneriler (2010-2015 Dönemi):
Suyun etkin ve verimli kullanımın temini;
ġebekeye kayıp ve kaçaklarının mevcut %45-55‘lik değerlerden ilk etapta <%30‘a
çekilmesi
ġebekelerde SCADA sistemi kurularak etkin basınç yönetimi sağlanması (sadece
gece saatlerinde etkin basınç yönetimi ile ~%30‘luk kayıp/kaçak azaltımı sağlanabilir.)
Bütün kullanıcıların su tüketiminin ölçülmesi ve faturalı tahsilat oranının azami düzeye
getirilmesi
Binalarda ( özellikle otel, büyük siteler, hastaneler vb. olmak üzere ) banyo sularının
uygun ön arıtma sonrası tuvalet sifon suyu olarak kullanımını sağlayacak eğitim,
bilinçlendirme, mevzuat geliĢtirme ve pilot uygulama faaliyetlerinin gerçekleĢtirilerek
~%30 düzeyinde su tasarrufu imkanı kazanılması
Binalarda çatı yağmur sularının ayrı toplanarak bir depo/sarnıç sistemi ile
sulama/temizlik maksatlı kullanımıyla ilgili eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulamalar
gerçekleĢtirilmesi
Büyük su tüketicisi konumundaki sanayi kollarının iyi iĢletme/arıtma uygulamaları ile
suyu verimli kullanmalarının teĢviki ve pilot uygulamalar yaptırılması
Ġleri derecede arıtılmıĢ kentsel atıksuların, B kalite su olarak uygun tarife yapısı ile
(normal A Sınıfı içme suyuna göre %50 daha ucuz) kullandırılması (sulama, araç
yıkama, sanayi suyu vb.) ile ilgili eğitim, bilinçlendirme ve mevzuat geliĢtirme
çalıĢmalarının yürütülmesi
Yeraltı su kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi çalışmaları
Havzadaki bütün akiferlerde, yeraltı suyu kuyularının kayıt altına alınıp, YASS
izlemesi ile Yeraltı suyu rezervlerinin durumunun ortaya konması ve aĢırı YAS çekimi
yapılan bölgelere müdahale edilmesi
Baskı Ta
AĢırı su çekimi yapılarak tuzlanmıĢ akiferlerin belirlenerek rehabilitasyon planları
hazırlanması (bu kapsamda, yağmursuyu, yüzeysel su ve ileri düzeyde arıtılmıĢ
atıksu ile suni besleme düĢünülebilir.)
Yağmur sularının daha yüksek oranda yeraltı suyu kaynaklarını beslemesini
sağlamak ve aynı zamanda taĢkın kontrolüne destek vermek üzere, kent içi geçirimli
kaldırım, yapay göletler ve sızdırma alanlarının oluĢturulması ile ilgili pilot
uygulamalar baĢlatılması
Yüzeysel su kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi;
Yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıfının korunup geliĢtirilmesi ile ilgili izleme,
denetim ve kontrol faaliyetlerinin etkin biçimde sürdürülmesi
Havzadaki yerleĢimlerin iklim değiĢikliği ve kuraklık etkilerine karĢı direncini arttırmak
üzere baraj rezervuar kapasitelerinin arttırılması ve gerektiğinde havzalar arası su
transferleri ile acı ve tuzlu sulardan (deniz suyu) tatlı su üretimi de içeren alternatif
çözümler geliĢtirilmesi
Eğitim ve Bilinçlendirme
Okul öncesi eğitimden baĢlayarak suyla ilgili bütün paydaĢların, suyun etkin ve verimli
kullanımı ile su kaynaklarının korunması alanında gerekli her türlü araçları kullanarak
eğitilip bilinçlendirilmesi faaliyetlerinin sürdürülmesi
Orta Vadeli Öneriler (2015-2020 Dönemi):
Suyun etkin ve verimli kullanımı;
ġebeke kayıp ve kaçaklarının < %15‘e çekilmesi
Binalarda gri suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanımının yaygınlaĢtırılması
Binalarda
çatı
yağmur
sularının
ayrı
toplanarak
depo/sarnıç
sistemi
ile
sulama/temizlik için kullanımının yaygınlaĢtırılması
Suyun sanayide bilinçli ve etkin kullanımı yoluyla su/enerji tasarrufu uygulamalarının
sanayi tesislerinde yaygınlaĢtırılması
Ġleri derecede arıtılarak uygun akiferlere beslenen veya rezervuarlarda depolanan
atıksuların, ikinci Ģebekeden B kalite su olarak dağıtımı ile ilgili yaygınlaĢtırma
faaliyetlerinin planlanması
Baskı Ta
Yeraltı su kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi çalışmaları
Havzadaki YAS kaynaklarının CBS ortamında model destekli olarak izlenerek
beslenme miktarı üzerinde aĢırı kullanımının önlenmesi
Akifer rehabilitasyonu uygulamalarının yaygınlaĢtırılması ve bazı akiferlerde B kalite
su rezervleri oluĢturulması
Kent içinde yağmur suyu hasat/tutulması uygulamalarının yaygınlaĢtırılması
Yüzeysel su kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi;
AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu olarak havzadaki yüzeysel su kaynaklarının kalite
statüsünün yükseltilmesi
Ekolojik denge ve sürdürülebilirlik ilkeleri gözetilerek, uygun/fizibil havzalar arası su
transferi projelerinin uygulanması
Eğitim ve Bilinçlendirme
Suyun etkin ve verimli kullanımı ile enerji verimliliği alanlarındaki eğitim ve
bilinçlendirme faaliyetlerinin sürdürülmesi
Baskı Ta
5. ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ
Proje kapsamında çevresel alt yapı tesislerine yönelik sahada gerçekleĢtirilen çalıĢmalar
genel olarak; Ekim-Kasım 2009 tarihlerini kapsayacak Ģekilde kentsel atıksu altyapı durum,
endüstriyel atıksu altyapı durumu, tekil endüstriler, tatil siteleri ve oteller ve katı atık yönetimi
durum tespitine yönelik olmuĢtur. Bu kapsamda sahada kentsel ve endüstriyel (organize
sanayiler ve tekil endüstriler, otel ve tatil siteleri) atıksu arıtma tesisi deĢarj noktaları,
doğrudan deĢarj noktaları, derin deniz deĢarj noktaları ile düzenli ve düzensiz katı atık
sahalarının koordinatları alınmıĢ ve durum tespiti ile ilgili teknik cetveller doldurulmuĢtur.
Alınan koordinatlar ġekil 71 de, saha çalıĢmalarını içeren teknik cetveller ise EK IV te
verilmiĢtir. ġekil 66 daki harita, daha büyük ölçekli olarak EK V te verilmektedir.
Saha çalıĢmalarında gerçekleĢtirilen temel iĢ adımları aĢağıda sıralanmıĢtır:
1. Kentsel Atıksu Altyapı Durumunun Tespiti:
a. YerleĢim birimlerinin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun
incelenmesi,
b. Atıksu arıtma tesisi olmayan yerleĢim birimlerinin kanalizasyon Ģebekesinin
alıcı ortama deĢarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması,
c. YerleĢim birimlerinin evsel atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi,
d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi,
e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti,
f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi,
g. Arıtma tesisi çıkıĢ noktası koordinatlarının alınması,
h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması,
i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan yerleĢim birimleri için hazırlanmıĢ olan
teknik cetvellerin doldurulması.
2. Endüstriyel Atıksu Altyapı Durumu Tespiti:
Organize Sanayi Bölgeleri:
a. OSB‘nin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi,
b. Atıksu arıtma tesisi olmayan OSB‘lerin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama
deĢarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması,
Baskı Ta
c. OSB atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi,
d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi,
e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti,
f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi,
g. Arıtma tesisi çıkıĢ noktası koordinatlarının alınması,
h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması,
i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan OSB‘ler için hazırlanmıĢ olan teknik
cetvellerin doldurulması.
Tekil Endüstriler, Tatil Siteleri ve Oteller:
a. Mevcut durumun değerlendirilmesi,
b. Yeterlilik durumlarının tespiti,
c. Revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi,
d. Koordinatlarının alınması,
e. Tesisin her biriminin fotoğraflanması,
f. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan tekil endüstriler, tatil siteleri ve yerleĢim
birimleri için hazırlanmıĢ olan teknik cetvellerin doldurulması.
3.Katı Atık Yönetimi Durumu Tespiti:
a. Aktif veya terk edilmiĢ katı atık bertaraf tesisleri ve vahĢi katı atık depolama
sahaları,
b. Depolama alanı sızıntı suyu deĢarj yerlerinin tespiti,
c. Tesisin koordinatlarının alınması
d. Katı atık düzenli depolama sahası belediye birliklerine ait bilgiler
e. TÜBĠTAK MAM tarafından verilecek katı atık tesisleri tablosunun doldurulması
ve tesisin her biriminin fotoğraflanması
Baskı Ta
ġekil 71. Küçük Menderes Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası
Baskı Ta
5.1.
Kentsel Atıksu Altyapısı
5.1.1. Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu
Proje kapsamında gerçekleĢtirilen saha çalıĢmaları esnasında belediyelerden elde edilen
bilgilerden ve Ġller Bankası Genel Müdürlüğü ile Türkiye Ġstatistik Kurumu‘ndan alınan verilere
dayanılarak her bir havzanın 2009 yılı kentsel atıksu altyapı durumu tespit edilmiĢtir. Buna
göre Küçük Menderes Havzası‘nın kentesel nüfusu için kanalizasyona bağlı olan eĢdeğer
nüfus 3.349.260 ile havza nüfusunun %92 sine karĢılık gelmektedir. (ġekil 72)
303.636; 8%
Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı
Kanalizasyon Durumu
Kanalizasyona Bağlı Olan
Nüfus
Kanalizasyona Bağlı
Olmayan Nüfus
3.349.260;
92%
ġekil 72. Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu
Küçük Menderes Havzası bu çalıĢma kapsamında alt havzalara bölünmemiĢ olmasına
rağmen, havzaya ismini veren Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢim yerleri (Kiraz,
Beydağ, ÖdemiĢ, Tire ve Selçuk) baĢta DSĠ II Bölge Müdürlüğü çalıĢmalarında olmak üzere
alt havza olarak ele alınmıĢtır. Havzanın büyük bir kısmını oluĢturan Ġzmir ilinin metropol
ilçelerinden farklı olarak, bu yerleĢim yerlerinde alt yapı çalıĢmarı henüz tamamlanmamıĢtır.
Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda kanalizasyona bağlı nüfus ġekil 73 te
değerlendirildiği gibidir. ġekilden görüldüğü üzere alt havzadaki kentsel nüfusun %86‘sı
kanalizasyona bağlıdır.
Baskı Ta
Küçük Menderes Nehri Alt Havzası 2010 Yılı
Kanalizasyon Durumu
54.904; 14%
Olan Nüfus
Olmayan Nüfus
334.469; 86%
ġekil 73.Küçük Menderes Nehri Alt Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu
Küçük Menderes Havzası sınırları Çiğli, Aliağa, KemalpaĢa, Bergama, Dikili, Kınık ve
Menemen Ġlçeleri dıĢında Ġzmir ilinin tamamını ve Aydın ilinin KuĢadası ilçesini
kapsamaktadır. Bu sınırlar içerisinde olan Ġzmir Körfezi, 1960‘lı yıllardan bu yana, Ġzmir
Ģehrinde kentsel nüfusun hızla artması ve endüstriyel kuruluĢların sayısındaki artıĢlar sonucu
doğrudan yapılan arıtılmamıĢ evsel ve sanayi atıksuları nedeniyle giderek kirlenmiĢ ve
2000‘li yılların baĢına gelindiğinde durum iyice kötüleĢmiĢtir. Özellikle körfezin iç
kesimlerinde kirlilik aĢırı boyutlara ulaĢmıĢ ve ekolojik denge onarılması güç bir Ģekilde
bozulmuĢtur. Atıksu deĢarjlarının yanı sıra, körfeze ulaĢan dereler ile kentsel alana ve
körfezin toplama havzasına düĢen yağıĢların taĢıdığı kirletici yükler, çevredeki tarımsal
etkinlikler sonucunda oluĢan kirletici yükler, liman faaliyetleri ile deniz trafiğinden
kaynaklanan kirletici yükler, deniz tabanındaki eski birikimlerden su sütununa geçen kirletici
yükler ve açık denizle olan madde alıĢveriĢi kirliliğin önemli kaynakları olmuĢtur. Kirlilik
sebebiyle körfezde ötrofikasyon ve kırmızı alg patlaması olaylarıyla da sıkça karĢılaĢılmıĢtır.
Gerekli önlemlerin alınmasında kaybedilen zaman içerisindeki oluĢumlar, körfezi ve körfez
kıyılarına ulaĢan akarsu yataklarını ve akarsuların denize kavuĢtuğu yerlerde oluĢturduğu
delta ve mansapları da olumsuz yönde etkilenmiĢtir.
Ġzmir‘in metropol alandaki tüm evsel ve endüstriyel atıksularını toplayarak arıttıktan sonra
körfeze deĢarj etmek üzere ―Büyük Kanal Projesi‖ gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu proje kapsamında
yapılan çalıĢmalar sadece körfeze dökülen suları toplayıp arıtmaktan ibaret değildir. Bu
kapsamda
Baskı Ta
Mevcut ve yetersiz kanalizasyon sisteminin iyileĢtirilmesi faaliyetleri;
Atıksu arıtma tesislerinin kurulması;
Körfeze ulaĢan derelerin ıslah edilmesi;
Yağmur ve yüzeysel su drenajlarının yapılması;
Körfezde önceden balıkçılık faaliyetleri için yapılmıĢ olan ve akıntıyı keserek
kokuĢmaya sebep olan dalyanların yıkılması
Deniz dibinde akıntıları rahatlatıcı kanalların ve dip taramalarının gerçekleĢtirilmesi
öngörülmüĢtür.
Ġzmir Büyük Kanal Projesi ile ilgili ilk çalıĢmalar 1969 yılında DSĠ tarafından, Camp-HarrisMesara Ortaklığına yaptırılan fizibilite çalıĢması olarak baĢlatılmıĢ, 1983 yılında Ġller Bankası
tarafından Ana KuĢaklama Kanalı için Ġlk Yatırım Ġhalesi, yapılmıĢtır.
ġekil 74. Ġzmir Büyük Kanal Projesi Kolektör Hattı
1987 yılında Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi Ġzmir Su ve Kanalizasyon Ġdaresi (ĠZSU) Genel
Müdürlüğü‘nün kurulması ile birlikte projeyi ĠZSU devralmıĢ ve ilk yatırım ihalesini 1992
yılında yapmıĢtır. Ġzmir‘de yaklaĢık 4150 km uzunluğunda ana kanalizasyon Ģebekesi ve 100
km uzunluğunda ikincil toplayıcı kanalizasyon hatları ile toplanan atıksular Narlıdere‘den Çiğli
Atıksu Arıtma Tesisine kadar 42 km uzunluğundaki ana kuĢaklama kanalı ve 4 adet pompa
istasyonu vasıtası ile iletilmektedir. (ġekil 74)
Baskı Ta
Büyük Kanal Projesi master planda ayrık sistem olarak planlanan kanalizasyon Ģebekesinin,
henüz yağmur suyu Ģebekesi tamamlanmamıĢtır, mevcut birleĢik sistem kanalizasyon hatları
direkt olarak Ana KuĢaklama Kanalı ve Kolektör Hatlarına bağlanmıĢtır. 2010 yılının yaz
mevsimine
doğru
yağmur
sularını
toplayacak
kanal
sisteminin
tamamlanması
hedeflenmektedir.
Büyük Kanal Projesi dıĢında, ĠBB hizmet alanında 50 km çapı içerisinde kalan (ĠZSU sınırları)
bölgenin tamamında kanalizasyon sistemi mevcut olup, atıksular mevcut arıtma sistemlerine
iletilmektedir. ĠBB hizmet alanı dıĢında kalan, ancak asıl Küçük Menderes Havzası‘nda yer
alan, nehir etrafındaki yerleĢimlerin çoğunda AAT kurulmamıĢtır, Bu kesimde bazı bölgelerde
henüz kanalizasyon da tamamlanmamıĢtır, %85-90 oranında atıksu ve yağmur suyunu
birlikte toplayan kanalizasyon Ģebekeleri bulunmaktadır.
Havzada atıksuyunu arıtmadan alıcı ortama veren yerleĢim yerlerinin listesi Tablo 58 de
verilmiĢtir.
Baskı Ta
Tablo 58. Kentsel Atıksuyunu Alıcı Ortama Veren YerleĢim Yerleri
YerleĢim Yeri
Atıksuyun deĢarj edildiği alıcı ortam
Ġl
Ġlçe
Belediye
Ġzmir
Kiraz *
Merkez
Ġzmir
ÖdemiĢ
Merkez
Atıksu DSĠ kanalına deĢarj ediliyor, Küçük Menderes Nehrine ulaĢıyor
Ġzmir
ÖdemiĢ
Birgi
Birgi Deresi
Ġzmir
ÖdemiĢ
Bademli
Kepkebir Deresi
Atıksu Küçük Menderes Nehrine deĢarj ediliyor. Oradan Beydağ
Barajına ulaĢıyor
Gölcük Gölü etrafından Birgi Deresi (Kaynak: Ġzmir Ġl Çevre)
Ġzmir
ÖdemiĢ
Gölcük
Toplanan atıksuyun bir kısmı ÖdewmiĢ kanalizasyonuna veriliyor, diğer
kısmı foseptikte toplanıp vidanjörle çekiliyor. Oradan kanalizasyona
veriliyor) (Kaynak ÖdemiĢ Belediyesi)
Ġzmir
ÖdemiĢ
Kaymaçı
Ġzmir
ÖdemiĢ
Bozdağ
Ġzmir
ÖdemiĢ
Ovakent
Ġzmir
ÖdemiĢ
Kayaköy
Atıksular Hacı Nebi Mevkinden akarsuya, oradan K.Menderes Nehrine
ualĢıyor
Bozdağ Deresi
Atıksu kuru dereye deĢar ediliyor oradan küçük Menderes Nehrine
ulaĢıyor
Atıksu kuru dereye deĢar ediliyor oradan küçük Menderes Nehrine
ulaĢıyor
Toplanan atıksuların 3 noktadan deĢarj ediliyor. Atıksulardan kaynaklı
Ġzmir
ÖdemiĢ
Konaklı
kirlilik birikimi olmasın diye lagünler zaman zaman değiĢtiriliyor. Bu
deĢarj noktalarından en çok kullanılan Kemsekli Deresidir Kemsekli
Deresi, oaradan atıksular Küçük Menderes Nehrinw ulaĢıyor.
Ġzmir
ÖdemiĢ
Çaylı
Ġzmir
Tire
Gökçen
Eğridere Çayı
Ġzmir
Tire
Merkez
Ġzmir
Beydağ
Merkez
Ġzmir
ÇeĢme
Merkez
Derin deniz deĢarjı
Ġzmir
ÇeĢme
Alaçatı
Ġzmir
Karaburun
Merkez
Aydın
KuĢadası
Merkez
Aydın
KuĢadası
Davutlar
Foseptik
Aydın
KuĢadası
Güzelçamlı
Eski taĢ ocağı
Atıksu Tasavra Çayına deĢarj ediliyor, ordan Küçük Menderes Nehrine
ulaĢıyor
Atıksular foseptikte toplanıyor; vidanjörle çekilip, atıkların boĢaltıldığı
alana veriliyor
*Kiraz Ġlçesinde AAT olup, iĢletilmemektedir. Tesise gelen atıksular arıtılmadan Küçük Menderes Nehrine deĢarj edilmektedir.
Kaynak: Ġzmir Ġl Çevre Müdürlüğü ve saha çalıĢmaları
Baskı Ta
5.1.2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu
Mevcut durumda havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 43
yerleĢim yerinin 19‘unda atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza bütününde atıksuları
arıtılan eĢdeğer nüfus 3.223.976 ile havza nüfusunun %88 ine karĢılık gelmektedir. (ġekil
75)
Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı
Atıksu Arıtma Durumu
428.920;
12%
AATye Bağlı Olan
Nüfus
3.223.976;
88%
AATye Bağlı
Olmayan Nüfus
ġekil 75. Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu
ġekil 76 dan görüldüğü gibi nüfusun büyük bir çoğunluğu AAT‘ne bağlıdır. Sınırlar içinde
kalan Aydın ilinin KuĢadası Bölgesinde, ön arıtma ve derin deniz deĢarj tesisi dıĢında yaz kıĢ
nüfusu birbirinden çok farklı olup, otel, tatil sitelerinin münferit tesisleri mevcuttur.
Küçük Menderes Nehri Alt Havzası
2010 Yılı Atıksu Arıtma Durumu
134.289;
34%
255.084;
66%
AATye Bağlı Olan
Nüfus
AATye Bağlı Olmayan
Nüfus
ġekil 76.Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu
Baskı Ta
Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda AAT‘ye bağlı olan nüfus ayrıca ele alındığında,
AAT‘ye bağlı olan nüfusun %66‘ya karĢılık geldiği görülmektedir (ġekil 78). Alt havzada yer
alan Torbalı, Bayındır, ÖdemiĢ ve Selçuk AAT‘leri ile oluĢan atıksular arıtılmaktadır. Kiraz‘da
bulunan AAT‘nin kapasitesi, özellikle mezbahalar baĢta olmak üzere endüstrilerden gelen
atıksular yetersiz kalmıĢtır ve çalıĢtırılamamaktadır.
Küçük Menderes Havzası sınırları içindeki AAT‘leri genel olarak değerlendirildiğinde, toplam
16 adet evsel AAT bulunmaktadır. Bu tesislerin 7‘sinde ileri biyolojik arıtma, 5‘inde klasik aktif
çamur, 3‘ünde doğal arıtma yöntemleri kullanılmaktadır. Ayrıca havzada bulunan bazı
köylerde Ġl Özel Ġdaresi tarafından atıksu arıtma tesisleri yapılmıĢtır. Bayındır Ergenli
Köyünde 1500 kiĢi kapasiteli aktif çamur yöntemi ile biyolojik arıtma, ÖdemiĢ Ġlk KurĢun
Köyünde 500 kiĢilik paket arıtma, Seferihisar ilçesi Gödence köyünde 500 kiĢi kapasiteli aktif
çamur yöntemi ile biyolojik arıtma, Selçuk ġirince Köyünde 1000 kiĢi kapasiteli aktif çamur
yöntemi ile biyolojik arıtma, Torbalı Çapak ve Helvacı Köylerinde 1500 ve 1000 kiĢi
kapasiteli aktif çamur yöntemi ile biyolojik arıtmalar, Karaburun da Eğlenhoca Köyünde 2000
kiĢi kapasiteli aktif çamur yöntemi ile biyolojik arıtma, Torbalı Korucuk ve Çakırbeyli
Köylerinde doğal arıtma 1000 ve 800 kiĢi kapasiteli ve ÖdemiĢ Hamamköy Köyünde 3000
kiĢi kapasiteli aktif çamur yöntemi ile biyolojik arıtma bulunmaktadır. Ancak iĢletme
maliyetler, teknik bilgi donanımı vb sebeplerden büyük çoğunluğu çalıĢtırılmamaktadır.
Çiğli Atıksu Arıtma Tesisinde, Balçova, Bornova, Buca, Çiğli, Gaziemir, KarĢıyaka, Konak,
Harmandalı, Sarnıç, Narlıdere yerleĢimlerinden yaklaĢık 4.150 km. Ģebeke, 100 km. tali
kolektör hattı, 65 km. ana kuĢaklama kanalı ve terfi hattı ve Çiğli, Naldöken, Bayraklı ve
Gümrük‘de bulunan 4 adet pompa istasyonu aracılığı ile gelen atıksular ileri biyolojik arıtma
sistemi ile arıtılmaktadır.
Güneybatı Atıksu Arıtma Tesisinde, Güzelbahçe‘nin tamamı, Balçova ve Narlıdere‘nin bir
bölümü, Askeri Birlik Alanı ve Yelki, Çamlıköy yerleĢimlerinin tamamından terfi hattı ile
toplanan evsel ve endüstriyel atıksular ileri biyolojik arıtma sistemi ile arıtılmaktadır.
Havza Atıksu arıtma Tesisi, Tahtalı havzasında bulunan bütün yerleĢim yerlerindeki
atıksuların toplanıp arıtılıp, havza dıĢına çıkartıldığı bir tesistir. Arıtma türü biyolojik arıtma
olup 100.000 eĢdeğer nüfusa göre arıtma kapasitesi 250 lt/sn dir.
Urla Atıksu Arıtma Tesisi, Urla merkez, Zeytinalan, Kalabak, ÇeĢmealtı, Ġskele havzalarının
atıksularının toplanıp arıtılması amacıyla faaliyete girmiĢtir. Arıtma türü biyolojik arıtma olup
100.000 eĢdeğer nüfusa göre arıtma kapasitesi 250 lt/sn dir.
Baskı Ta
Tablo 59 da havza sınırları içinde bulanan AAT‘leri, bu tesislerin bulunduğu ilçeler ve
kullanılan arıtma yöntemleri verilmiĢtir.
Tablo 59. Küçük Menderes Havzası Sınırları Ġçinde Mevcut Olan Atıksu Arıtma Tesisleri
No
Tesis Adı
Ġlçe Adı
ĠĢletmeye
Arıtma
DeĢarj Edildiği Alıcı
Alınma Yılı
Yöntemi
Ortam
605.000
2000
Ġleri Biyolojik
Ġzmir Körfezi
Kapasitesi
3
(m /gün)
1
Çiğli
Çiğli
2
Güneybatı
Narlıdere
21.600
2001
Ġleri Biyolojik
Ġzmir Körfezi
3
Havza*
Menderes
21.600
2004
Ġleri Biyolojik
Küçük Menderes
Nehri
4
Balıklıova
Urla
1.000
2008
Doğal Arıtma
5
Gümüldür
Menderes
960
2008
Aktif Çamur
Tahtalı Deresi
6
ĠYTE
Urla
2.250
2008
Aktif Çamur
Tatar Deresi
7
Ürkmez
Seferihisar
2.000
2008
Doğal Arıtma
Küçük Menderes
Nehri
8
Urla
Urla
9
Bayındır*
Bayındır
21.600
2009
Ġleri Biyolojik
Ege Denizi
6.912
2009
Ġleri Biyolojik
Küçük Menderes
Nehri
10
Ayrancılar-
Torbalı
6.912
2009
Ġleri Biyolojik
Çevlik Çayı
21.600
2010
Ġleri Biyolojik
Çevlik Çayı
3.000
1998
Aktif Çamur
Küçük Menderes
YazıbaĢı*
11
Torbalı*
Torbalı
12
Kiraz
Kiraz
Nehri
13
Selçuk
Selçuk
10.200
2008
Doğal Arıtma
Küçük Menderes
Nehri
14
ÖdemiĢ
ÖdemiĢ
15.765
2010
Ġleri Biyolojik
Küçük Menderes
Nehri
15
Karaburun-
Karaburun
1.500
-
Aktif Çamur
Vidanjörle çekilip katı
atıkların toplandığı
Efes
alana deĢarj ediliyot
16
Karaburun-
Karaburun
Kuyucak
1.500
-
Aktif Çamur
Vidanjörle çekilip katı
atıkların toplandığı
alana deĢarj ediliyot
*Bu tesisislerde atıksu arıtma tesisi son adımı olarak dezenfeksiyon ünitesi bulunmaktadır. Arıtılan atıksuyun
sulama suyu olarak kullanımı amaçlanmaktadır.
Baskı Ta
Çiğli Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi
Çiğli Bölgesi Küçük Menderes Havzası sınırları içinde olmadığı halde, ĠBB hizmet alanındaki
atıksuların çok büyük bir kısmının bu tesiste arıtılıyor olması dolayısıyla havza için önem
taĢımaktadır. Saha çalıĢmaları sırasında, Ġzmir nüfusunun çok büyük bir kısmına hizmet
veren bu büyük tesisin verimli Ģekilde iĢletildiği, her bir ünitenin sık aralıklarla gözden
geçirildiği ve çıkıĢ suyu analizlerinin sürekli olarak takip edildiği gözlenmiĢtir.
Çiğli AAT, Ġzmir Köfezi'nin atıksu kirliliğinden kurtarılması amacı ile Büyük Kanal Projesi
kapsamında inĢa edilmiĢtir. Ġzmir Körfezi boyunca inĢa edilen ana kuĢaklama kanalı ve buna
bağlı kolektörler aracılığıyla toplanan atıksu Gümrük, Bayraklı, KarĢıyaka, Çiğli Pompa
Ġstasyonlarından pompalanarak Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi'ne iletilmektedir. Çiğli AAT eski
Gediz deltası üzerinde Çiğli Askeri Havaalanı güneyindeki bölgede bulunmakta olup,
300.000 m² lik bir alan üzerine kuruludur.
Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi
Arıtma prosesi, biyolojik olarak karbon, fosfor ve azot giderimli "ileri biyolojik arıtma" sistemi
olarak tasarlanmıĢ olup, ortalama kapasitesi 605.000 m3/gün‘dür. Tesis birbirinden bağımsız
olarak çalıĢabilen 3 ayrı arıtma hattından oluĢmaktadır. Arıtma tesisi devreye alındığı (2000
yılı) tarihten itibaren kesintisiz olarak, tam kapasite ile hizmet vermektedir. Arıtma iĢlemleri
sonucu, tesiste ortalama olarak 600 ton/gün çamur keki açığa çıkmakta olup, bu çamurlar
tesis sahasında inĢa edilen alanlarda depolanmaktadır.
Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi,
Baskı Ta
Izgara, kum tutucu ve parĢal savaklarından oluĢan ön arıtma yapıları;
12 adet 40 m çapında ön çökeltme havuzları;
6 adet 90 m boyunda her biri 8.850 m³ hacminde biyofosfor havuzları;
12 adet 155 m boyunda her biri 24.790 m³ hacminde havalandırma havuzları;
12 adet 60 m çapında son çökeltme havuzları;
ArıtılmıĢ su deĢarj hattı;
Çamur arıtma sistemi ve
Servis binalarından oluĢmaktadır.
Arıtma tesisinden çıkan arıtılmıĢ su 8 m geniĢliğinde 2 m yüksekliğinde ve 2,5 km
uzunluğundaki betonarme açık kanal ile körfeze deĢarj edilmektedir. Tesise ait 1 hattın
proses akım Ģeması ġekil 77 de verilmektedir.
ġekil 77.Çiğli AAT Proses Akım ġeması
Baskı Ta
Çiğli AAT Ġnce Izgaralar ve Havalandırmalı Kum Tutucular
Çiğli AAT Ön Çökeltme Havuzları
Çiğli AAT Biyofosfor Havuzları
Çiğli AAT Havalandırma Havuzları
Çiğli AAT Son Çökeltim Havuzları ve DeĢarj Hattı
Baskı Ta
Güneybatı Atıksu Arıtma Tesisi
Güneybatı AAT, Ġzmir Büyük Kanal Projesi kapsamında inĢa edilen 2. atıksu arıtma tesisidir.
Tesis, Güzelbahçe ile Narlıdere Askeri Birlik Alanı‘nda yaĢayacak 100.000 kiĢinin atıksuyunu
arıtacak Ģekilde tasarlanıp inĢa edilmiĢtir. 2001 yılında iĢletmeye alınan tesis 21.600 m 3/gün
kapasitede olup, günümüzde kuru havada ortalama olarak 17.430 m3/gün atıksu
arıtmaktadır.
Güneybatı Atıksu Arıtma Tesisi Üniteleri
Tesiste ĠZSU‘nun diğer tesislerinde olduğu gibi biyolojik yöntemlerle organik karbon, azot ve
fosfor arıtılmaktadır. Saha çalıĢmaları sırasında tesisle ilgili olarak her bir ünitenin verimli
Ģekilde çalıĢtığı gözlenmiĢtir. Fosfor giderimi amaçlı kullanılan anaerobik havuzlar tam
verimle çalıĢmakta olduğu, ardından gelen uzun havalandırmalı aktif çamur ünitesinde
çamurun iyi kalitede olup, renk ve yoğunluk bakımından uygun olduğu gözlenmiĢtir; ayrıca
çıkıĢta arıtılmıĢ suyun kaskatlı sistemden bırakılarak, deĢarj ediliyor olması çıkıĢ kalitesini
daha da arttırmıĢtır. ÇıkıĢ suyundaki analizlere bakıldığında baĢlıca parametreler olan,
KOĠ‘nin 40 mg/L, AKM‘nin 20-25 mg/L, P<2 mg/L ve Top-N<12 mg/L olması tesisin verimli
çalıĢtığını göstermektedir (ġekil 78)
Güneybatı AAT, kaba ızgara, terfi merkezi, ince ızgara, havalandırmalı kum ve yağ tutucu,
anaerobik havuz, havalandırma havuzu, son çökeltim havuzu, deniz deĢarj yapısı ve
mekanik susuzlaĢtırma ünitelerinden oluĢmaktadır. Güneybatı AAT‘de arıtılan atıksular 600
m uzunluğunda bir deniz deĢarj hattı ile Ġzmir körfezinin orta körfez bölümünde 25 m derine
deĢarj edilmektedir.
Baskı Ta
ġekil 78. Güneybatı AAT Proses Akım ġeması
Baskı Ta
Güneybatı AAT Ġnce Izgaralar ve Havalandırmalı Kum Tutucular
.
Güneybatı AAT Anaerobik Biyofosfor
Havuzu
Güneybatı AAT Son Çökeltim Havuzu ve Çamur YoğunlaĢtırma Sistemi
.
Baskı Ta
Havza Atıksu Arıtma Tesisi
Tahtalı havzasında yer alan yerleĢimlerin (Menderes, Görece, Tekeli, Oğlananası)
atıksuyunu arıtmak amacıyla inĢa edilen tesis 2004 yılında devreye alınmıĢ olup, 21.600
m3/gün kapasitededir. Ġleri biyolojik arıtma sisteminin uygulandığı bu tesiste günümüzde kuru
havada ortalama olarak 8.941 m3/gün atıksu arıtılmaktadır. Tesisin arıtılmıĢ atıksuları DSĠ
drenaj kanalı ile Küçük Menderes Nehri‘ne boĢaltılmaktadır (ġekil 79).
ġekil 79. Havza AAT Proses Akım ġeması
Baskı Ta
Havza Atıksu Arıtma Tesisi a) GiriĢ Yapısı, b) Havalandırmalı Kum Tutucu, c)Anaerobik Biyofosfor
Havuzu, d)Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ünitesi, e)Son Çöktürme Havuzu, f)Bant Filtre
Baskı Ta
Urla Atıksu Arıtma Tesisi
Urla AAT Urla Merkez, Ġskele, ÇeĢmealtı, Kalabak ve Zeytinalanı Bölgeleri‘nin atıksularını
arıtmaktadır. Urla‘da atıksular, 2001 yılından bu güne dek kanalizasyon Ģebekesi ile bir
noktada toplanarak bir ızgara ve kum tutucudan oluĢan ön arıtmadan geçtikten sonra deniz
deĢarjı ile denize verilmekteydi. Günümüzde ise atıksular, açılıĢı Mart 2009 tarihinde yapılan
biyolojik arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra derin deniz deĢarjı ile denize verilmektedir (ġekil
80). Saha çalıĢmalarında tesisin verimli olarak çalıĢtığı, henüz yeni olduğu için herhangi bir
problemle karĢılaĢılmadığı gözlenmiĢtir.
Baskı Ta
ġekil 80. Urla AAT Proses Akım ġeması
Azot ve fosfor arıtımını içeren uzun havalandırmalı ileri biyolojik aktif çamur sistemine göre
tasarımı yapılan arıtma tesisi, 250 L/s debide atıksu arıtmaktadır. Tesiste kaba ızgara, ince
ızgaralar-havalandırmalı kum tutucu, dağıtım yapısı ve debimetre yapısı, fosfor gideren
anaerobik havuzlar, havalandırma havuzları, çökeltme havuzları, geri devir ve fazla çamur
terfi merkezi, mekanik çamur yoğunlaĢtırma ve çamur susuzlaĢtırma üniteleri, iĢletme binası,
trafo binası, su deposu, atölye binası ve bekçi binası bulunmaktadır.
Baskı Ta
Urla Atıksu Arıtma Tesisi üniteleri a) Havalandırma Havuzu, b) Anaerobik Biyofosfor Havuzu,
c) Son Çöktürme Havuzu, d) Bant Filtre, e) ÇıkıĢ
İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Atıksu Arıtma Tesisi
2008 yılında hizmete girmiĢ olan Ġzmir Ġleri Teknoloji Enstitüsü 2.250 m3/gün kapasiteli
AAT‘de günümüzde kuru havada 250 m3/gün atıksu arıtılmaktadır. Tesiste aktif çamur
prosesi uygulanmaktadır. Yüksek Teknoloji Enstitüsü‘nün evsel atıksuların arıtıldığı tesise,
önümüzdeki süreçte Gülbahçe ve Ġçmeler‘in de atıksuyu bağlanacaktır. AAT, ızgara yapısı,
kum tutucular, dengeleme havuzları, havalandırma havuzları, çökeltme havuzları, filtre
besleme havuzu, arıtılmıĢ su havuzu, çamur yoğunlaĢtırma ünitesi ve idari binalardan
oluĢmaktadır. Atıksular arıtıldıktan sonra Tatar Deresine deĢarj edilmektedir (ġekil 81).
Baskı Ta
ġekil 81. Ġzmir Ġleri Teknoloji Enstitüsü AAT Proses Akım ġeması
Saha çalıĢmaları sırasında, tesisin mevcut kapasitesinin çok altında çalıĢtırıldığı tespit
edilmiĢtir; ancak hedeflenen nüfusun atıksuları da arıtılmaya baĢlandığında tam verim
alınacağı düĢünülmektedir. Tesisin klorlama ünitesi atıksuyun tekrar kullanılacağı zaman
kullanılmaktadır, bunun haricinde klorlama yapılmadan direkt deĢarj yapılmaktadır.
Ġzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Atıksu Arıtma Tesisi
Ġzmir Ġleri Teknoloji Enstitüsü Artıma Tesisi Birimleri
a) Biyolojik Arıtma Üniteleri b)Filtre Pres
Baskı Ta
Gümüldür Pansiyonlar Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisi
Gümüldür belediyesi tarafından yapılan tesis 2008 yılında ĠZSU tarafından devralınmıĢtır.
900 m3/gün kapasiteli tesis kapasite sınırlarında iĢletilmekte olup, aktif çamur prosesine
sahiptir. Buraya gelen atıksu Pansiyonlar Bölgesinde, sitelerden ve Gümüldür‘ün belli bir
bölgesinden gelmektedir. GiriĢ yapısından tesise alınan atıksu sırasıyla tambur elek,
dengeleme havuzu (kapalı) ve havalandırma havuzuna (2 adet) dağıtılmaktadır. Atıksu
içerisindeki fiziksel olarak ayrıĢtırılamayan kirlilik unsurları biyolojik arıtma ile giderilmektedir.
Tesiste aktif çamur ve arıtılmıĢ su fazları dairesel planlı son çöktürme havuzları kullanılarak
birbirinden ayrılmaktadır. Son çökeltim havuzları üzerinden alının arıtılmıĢ su bir boru
vasıtasıyla Tahtalı Deresine deĢarj edilmekte oradan 100 m sonra denize ulaĢmaktadır
(ġekil 82). Arıtma tesisinin günlük ortalama debisi 800 m3‘tür. Saha çalıĢmaları sırasında
arıtma sistemi kapalı olduğu için estetik ve koku problemi açısından bir sorun oluĢturmadığı
tespit edilmiĢtir.
ġekil 82.Gümüldür AAT Proses Akım ġeması
Baskı Ta
a) Gümüldür AAT b) Tambur Izgara c) Dengeleme Havuzu d) Havalandırma Havuzu
e) Filtre Pres f) Deşarj Noktası
Baskı Ta
Ürkmez Doğal Arıtma Tesisi
2008 yılında devreye alınan tesis 10.000 kiĢilik nüfusa hizmet etmek üzere planlanmıĢ olup,
kuru havada ortalama olarak 2.000 m3/gün atıksu arıtmaktadır. Tesis doğal filtreli arıtma
tipindedir. Arıtma verimini arttırmak üzere ―Su Sümbülü‖ ekimi yapılmıĢtır. Tesisten çıkan
arıtılmıĢ atıksu tesis bitiminden sonra Küçük Menderes Nehrine ulaĢmaktadır. Tesis gelen
atıksuyu arıtmak için yeterli gözükmekle birlikte zaman zaman havuzlarda taĢmalar olduğu
gözlenmiĢtir.
Ürkmez Doğal Filtreli AAT
Baskı Ta
Seferihisar Atıksu Arıtma Tesisi
Seferihisar ilçesi AAT Seferihisar ilçe merkezi ile birlikte Sığacık, Teos ve çevredeki yerleĢim
birimlerin de atıksuyunu toplayarak arıtacaktır. ĠnĢaatına 24.04.2008 tarihinde baĢlanan
tesisin 19.6.2009 tarihinde tamamlanması öngörülmüĢtür. Tüm ünitelerin inĢaat iĢleri önemli
ölçüde tamamlanmıĢ olup mekanik ve elektrik donanımı montaj iĢleri devam etmektedir.
Tesisin 15.12.2009 tarihinde normal iĢletmeye alınması planlanmıĢtır.
Seferihisar AAT ĠnĢaatı
Karaburun Atıksu Arıtma Tesisi
Nüfusu yazın 12.000 kıĢın 3.000 olarak farklılık gösteren Karaburun ilçesinin %47‘sinde
kanalizasyon sistemi bulunmaktadır, diğer atıksular foseptik vasıtasıyla toplanmaktadır.
Yazın nüfus artıĢı sebebiyle arıtma tesisinin arıtma kapasitesi yeterli olmamaktadır. Bu
durumda foseptiklerde toplanan atıksular vidanjörle çekilere, katı atıkların toplandığı
düzensiz depolama alanına deĢarj edilmektedir ; kıĢın ise AAT‘ne iletilmektedir. Yazlık
sitelere ait olan bu tesislerin iĢletilmesi daha sonra belediye tarafından devralınmıĢtır.
Tesisler eski olup, birçok ekipmanın yenilenmesi gerekmektedir.
Bu iki tesisin her ikisi de 1.500 m3/gün‘lük kapasiteyle iĢler durumda olup, klasik aktif çamur
sistemleridir. ArıtılmıĢ su herhangi bir dezenfeksiyon iĢleminden geçirilmeden sulama suyu
olarak kullanılmaktadır. OluĢan çamur ise sulu halde vidanjörlerle çekilip katı atık depolama
alanına götürülmektedir (ġekil 83).
Baskı Ta
ġekil 83. Karaburun AAT Proses Akım ġeması
Karaburun Kuyucak AAT Üniteleri
Baskı Ta
Kiraz Atıksu Arıtma Tesisi
Kiraz ilçesinde bulunan AAT merkez ve Hisar, Arkacılar, Ceritler, ġemsiler köylerinin
atıksularını almak üzere 1998‘de kurulmuĢtur. Tesiste kullanılan arıtma sistemi aktif çamur
olup, günde 3000 m3 su arıtımı hedeflenmiĢtir. Ancak tesise gelen atıksu debisi kapasiteyi
aĢmıĢ ve tesisi yetersiz kalmıĢtır. Saha çalıĢmasından gözlenen durum gelen su neredeyse
hiç arıtılmadan Küçük Menderes Nehrine verildiği, suyun siyah ve kötü kokulu olduğu
üzerinedir. Nehre deĢarj olan su Beydağ Barajına ulaĢmaktadır. Aynı yere Ġller Bankası
tarafından bir tesis kurulması planlanmaktadır (ġekil 84).
ġekil 84. Kiraz AAT Ünitelerinin ġematik Gösterimi
Kiraz AAT üniteleri a) GiriĢ Yapısı b) Havalandırma Havuzu
Baskı Ta
Ödemiş Atıksu Arıtma Tesisi
ÖdemiĢ ilçesinde bulunan AAT 2010 yılında Ataç ĠnĢaat ve Sanayi tarafından kurulmuĢtur.
Saha çalıĢmaları sırasında inĢaat halinde olan AAT, mevcut halde iĢletilmektedir. 99,349 kiĢi
3
kentsel, 25,974 kiĢi endüstriyel nüfus olarak toplam 17.765 m /gün debi kapasiteyle çalıĢmaktadır.
Tesiste yer alan üniteler sırasıyla; GiriĢ&By-Pass Yapısı, Kaba Izgara, GiriĢ Terfi Merkezi,
Ġnce Izgara, Kum ve Yağ Tutucu, Parshall Savağı, 1 Anaerobik Havuzu Dağıtma Yapısı, 1
Havalandırma Havuzu Dağıtma Yapısı, 2 Anaerobik Havuz, 2 Havalandırma Havuzu, 1
Çökeltme Havuzları Dağıtma Yapısı, 2 Çökeltme Havuzu, ArıtılmıĢ Su Deposu, Servis ve
Yangın Suyu Pompa Binası, Servis Suyu Deposu, Geri Devir Fazla Çamur Terfi Merkezi,
Çamur Debi Ölçüm Odası, Çamur Geri Devir Ölçüm Odası, Blower Binası, Çamur
SusuzlaĢtırma Binası, Trafo ve Jeneratör Binası, Atölye ve Garaj Binası, Ġdari Bina, Bekçi
Binası, DeĢarj Yapısı olarak sıralanmaktadır.
Bayındır Atıksu Arıtma Tesisi
Ġlçede ĠZSU tarafından yapılmıĢ bir AAT bulunmaktadır. ĠnĢaatı tamamlanmıĢ, deneme
çalıĢmaları yapılmaktadır, birkaç ay çerisinde iĢletmeye geçecektir. Bu AAT Bayındır
ilçesinin, Canlı ve Çırpı Mahallelerinin ve etraftaki yerleĢkelerin atıksularını arıtmıĢ olacaktır,
tesisin kapasitesi 40.000 kiĢiye hizmet edecek Ģekilde belirlenmiĢtir. Atıksu arıtma sistemi
Torbalı AAT ile aynı üniteleri içermektedir. Arıtılan Atıksuların eski Menderes yatağına
verilmesi hedeflenmektedir. Ancak AAT‘nin son basamağı olarak UV radyasyonu ile
dezenfeksiyon sistemi kurulmuĢtur, dezenfekte edilen atıksuların bölgede tarımsal amaçlı
sulama suyu olarak kullanılması hedeflenmektedir.
Baskı Ta
Bayındır AAT üniteleri a) Izgara b) Kum Tutucu, c) Anaerobik Fosfor Giderim Havuzu
d) Aktif Çamur Ünitesi e) UV Dezenfeksiyon Ünitesi
Torbalı Atıksu Arıtma Tesisi
ĠZSU Genel Müdürlüğü tarafından yapılan 2 adet atıksu arıtma tesisinin inĢaatı
tamamlanmıĢ, 2010 yılı itibariyle iĢletmeye alınmak üzeredir. Bu tesislerden ilki Torbalının
Merkez, SubaĢı, ÇaybaĢı, Pamukyazı, Yeniköy Özbey, Arslanlar, ġehitler ve yakın yerleĢim
alanlarının atıksularını toplayarak arıtacaktır, diğeri ise Ayrancılar ve YazıbaĢı ilçelerinin
atıksularını toplayacaktır. Bu duruma göre atıksuyu arıtılacak nüfus birinde 45.000 diğer
15.000 kiĢi olmak üzere toplam 60.000 kiĢi‘dir. Arıtılan atıksular Çevlik Çayına verilecektir
(ġekil 85).
Baskı Ta
ġekil 85. Torbalı AAT‘nin ġematik Gösterimi
Atıksu arıtma sistemi ĠZSU’un diğer tesislerinde olduğu gibi,
tesis dağıtım yapısı,
havalandırmalı kum ve yağ tutucu
biyofosfor tankları,
havalandırma havuzları,
fazla ve geri devir çamuru pompa istasyonları,
son çökeltme havuzları,
çamur havuzları,
çamur susuzlaĢtırma binası,
ultraviyole ile dezenfeksiyon havuzu,
hava üfleyiciler bulunacaktır.
Baskı Ta
Selçuk Doğal Arıtma Tesisi
Selçuk Belediyesince 1985 yılında inĢa ettirilen tesis 2008 yılında ĠZSU‘ya devredilmiĢ olup,
stabilizasyon havuzu olarak arıtma prosesine sahiptir. 10.200 m3/gün kapasiteli tesiste
günümüzde kuru havada 8.000 m3/gün atıksu arıtılmaktadır. Arıtılan atıksu önce Küçük
Menderes Nehrine deĢarj olmakta, sonra denize dökülmektedir. Tesis 9 Eylül Üniversitesi ve
ĠZSU tarafından ortak olarak denetlenmektedir.
Saha çalıĢması sırasında havuzların mevcut durum için yeterli olduğu ancak nüfus artıĢı
durumunda ek havuzlara ihtiyaç olabileceği tespit edilmiĢtir.
Selçuk Doğal AAT
Baskı Ta
5.2.
Endüstriyel Atıksu Altyapısı
Ġzmir ilinde genel olarak 70.000 ticari iĢletme ve 6.500 sanayi tesisi bulunmaktadır. Bu sanayi
yapılaĢması PınarbaĢı-IĢıkkent-KemalpaĢa, Çiğli-Aliağa ve Karabağlar-Torbalı-Menderes
aksları olmak üzere üç temel aks boyunca yerleĢmiĢ ve geliĢme göstermiĢtir. Bu akslardan
Karabağlar-Torbalı-Menderes Bölgesi Küçük Menderes Havzası sınırları içinde kalmaktadır.
Küçük Menderes Nehri izleme çalıĢmalarında, nehirdeki su kirliliğinin yoğun olarak evsel
atıksulardan, tekstil, metal, maden, zeytinyağı, süt ve süt ürünleri vs. endüstri tesisleri ve
tarımsal faaliyetlerden (ilaçlama, gübreleme ve drenaj suları) kaynaklandığı anlaĢılmaktadır.
Özellikle toplam fosfor, nitrit ve nitrat değerlerinin yüksek olması; nehir suyunda ötrofik bir
durum olduğunun göstergesidir. Bu durum havzada yoğun olarak yapılan tarımsal faaliyetler
ve gübre kullanımıyla açıklanabilir. Ġnorganik kirliliğin kaynaktan itibaren sanayi bölgelerinde
daha fazla olduğu, küçük sanayi sitelerinin de önemli etken oluĢturduğu tespit edilmiĢtir.
Havzada yoğun olarak bulunan mevsimlik zeytinyağı tesisleriyle, süt ve süt ürünleri
(mandıralar) de organik kirliliği önemli ölçüde arttırmaktadır. Ayrıca Torbalı Fetrek Çayı
civarındaki büyük ölçekli sanayi kuruluĢları ile mermer iĢletme tesisleri nehre ciddi anlamda
kirlilik yükü taĢımaktadır.
Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢkelerden baĢta Torbalı, Tire ve ÖdemiĢ
sanayileĢmenin geliĢtiği baĢlıca ilçelerdir. Bölgede bulunan sanayi kuruluĢları arasından
tarımsal ürünleri iĢleyen sanayi kuruluĢları baĢta gelmektedir. Havzada özellikle zeytinyağı
üretim tesislerinden gelen karasu ve küçük ölçekli mandıralardan gelen peynir altı suları
problem teĢkil etmektedir. Sanayi tesislerinin deĢarj izin belgelerinin olmasına rağmen, alıcı
ortama verilen atıksular kirletici özelliklerini yitirmemektedir.
Havza içinde Tire ve ĠTOB Organize Sanayi Bölgeleri ve havzanın tamamına dağılmıĢ tekil
endüstri kuruluĢları bulunmaktadır. Zeytinyağı üretiminin sık olduğu bu bölgede üretimden
kaynaklanan atıksular (özellikle karasular) betonarme havuzlarda tutulmakta ve kendiliğinden
buharlaĢması beklenmektedir. Bu Ģekilde suyun alıcı ortama ulaĢması engellenmektedir.
Bölgede bulunan OSB‘den, Tire OSB‘de aktif çamur; ĠTOB‘de membran biyoreaktör
teknolojisiyle artıma yapılmak üzere AAT bulunmaktadır, diğer münferit sanayi kuruluĢları ise
genelde biyolojik arıtma yapmaktadır. OluĢan atıksular direkt veya dolaylı olarak Küçük
Menderes Nehrine verilmektedir.
Baskı Ta
Ġzmir anakent alanında bulunan endüstriyel kuruluĢlar ise ön arıtmalı veya arıtmasız olarak
merkezi kanal Ģebekesine verilmektedir,
Küçük Menderes Havzası sınırları içinde olup, Küçük Menderes Nehrinden çok uzakta
bulunan Karaburun, ÇeĢme ve KuĢadası ilçelerinde zeytinyağı üretimi dıĢında genelde
endüstriyel kuruluĢ bulunmayıp, bu bölgede yazlık siteler ve oteller yer almaktadır.
5.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu
Proje kapsamında yürütülmüĢ olan saha çalıĢmalarında tespit edilmiĢ olan ve Sanayi ve
Ticaret bakanlığı OSB Üst KuruluĢu sayfasından derlenen 2010 yılı Mart ayı verilerine göre
havza içinde yer alan 6 adet OSB ile ilgili genel bilgiler Tablo 60 ta yer almaktadır.
Tablo 60. Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu
OSB Adı
Torbalı OSB
Buca (Ege Giyim)
(Aktif)
ĠTOB Tekeli
(Aktif)
Tire
(Aktif)
ÖdemiĢ (Hizmete
sunulma
aĢamasında)
Pancar (Hizmete
sunulma
aĢamasında)
Üretime Geçen
Firma Sayısı (adet)
Su Tüketimi
3
(m /gün)
-
AAT Durumu
DeĢarj Ġzni
Durumu
yok
yok
Tesislerde ön arıtma var.
Toplanan atıksular ĠZSU
kanalizasyonuna veriliyor
35
210
yok
41
700
AAT var
var
34
1200
AAT var
var
-
-
-
-
-
-
-
-
Havzada Sanayi ve Ticaret Bakanlığının kredi desteği ile hizmete sunulan toplam 10 adet
KSS‘de inĢa edilen toplam 1.230 iĢyeri halen boĢ olup, hizmete sunulan KSS‘lerle 40.396
kiĢiye istihdam sağlanmıĢtır. AĢağıdaki tabloda havzada bulunan KSS‘ler ile ilgili bilgiler yer
almaktadır. Tablo 61 de Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan KSS‘ler ile ilgili bilgiler,
Tablo 62 de Serbest Bölgeler, Tablo 63 te Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri verilmektedir.
Baskı Ta
Tablo 61. Küçük Menderes Havzasında Bulunan KSS‘ler (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2008)
Faaliyete
Toplam
Toplam
Dolu
BaĢladığı
Alanı
ĠĢyeri
ĠĢyeri
Yıl
(m )
Sayısı
Sayısı
Bornova KSS
1987
360.000
500
Ayakkabıcılar KSS
1996
360.000
Merkez Ağaç ĠĢleri
1988
Merkez Dökümcüler
BoĢ ĠĢyeri
Doluluk
Mevcut
Sayısı
Oranı
Ġstihdam
485
15
97,00
5.300
1944
1600
344
82,30
8.500
300.000
391
343
48
87,72
1.263
2002
60.231
106
93
13
87,74
640
1968
160.000
1200
830
370
69,17
8.700
Merkez 2 Oto
1980
175.000
1007
955
52
94,84
3.500
Merkez 3 Oto
1990
109.000
509
497
12
97,64
3.050
1985
406.000
672
610
62
90,77
6.000
ÖdemiĢ
1985
72.000
1200
1000
200
83,33
3.200
Tire KSS
2002
264.436
200
86
114
43,00
243
2.266.667
7.729
6.499
1.230
834
40.396
KSS Adı
Merkez 1.Sanayi
Sitesi
Merkez Metal
ĠĢletmeleri
TOPLAM
2
Havza içinde kalan, Ġzmir-Gaziemir‘de kurulmuĢ olan Ege Serbest Bölgesi, dünyada özel
sektörün kurduğu ilk serbest bölgedir. ĠZSU kanalına bağlıdır.
Tablo 62. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Serbest Bölgeler (Ġzmir-ĠÇDR,2007)
Adı
Ege Serbest Bölgesi
Faaliyete
Toplam
Dolu ĠĢyeri
Doluluk
BaĢladığı yıl
Alanı (ha)
Sayısı
Oranı %
1990
220
368
100
Tablo 63. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri (Ġzmir-ĠÇDR,2007)
Adı
Ek Alanı
Baskı Ta
Faaliyete
BaĢladığı Yıl
Toplam
Alanı
(ha)
2008
218,4
2008
6,4
Dolu ĠĢyeri
Doluluk
Sayısı
Oranı (%)
Alt-üst yapı çalıĢmaları
devam etmektedir.
66
100
Tire Organize Sanayi Bölgesi
Ġzmir ili genelinde organize sanayi bölgelerine bakıldığında faaliyet halinde olan 7 adet OSB
bulunmaktadır. Yer seçimi yapılmıĢ diğer 20 adet OSB‘nin parsel tahsisi ve imar planı
çalıĢmaları devam etmektedir. Bu 7 OSB‘den 2‘si Küçük Menderes Havzası sınırları içinde
yer almaktadır. Tire‘de bulunan Tire Organize Sanayi Bölgesinde (TOSBĠ), faaliyette olan 35
firma
bulunmaktadır.
TOSBĠ‘de
aktif
çamur
sistemi
olarak
tasarlanmıĢ
bir
AAT
bulunmaktadır. AAT‘nin kapasitesi 1.000 m3/gün olup, mevsimlik çalıĢan iĢletmelerden dolayı
450-900 m3/gün debiyle çalıĢmaktadır. Arıtılan atıksu Yuvalı Deresine deĢarj edilmekte,
oradan da Küçük Menderes Nehrine ulaĢmaktadır.
TOSBĠ AAT Üniteleri
TOSBĠ AAT Üniteleri
Baskı Ta
İzmir Tekeli (İTOB) Organize Sanayi Bölgesi
ĠTOB OSB Menderes ilçesi, Tekeli beldesinde 250 ha‘lık bir alanda kuruludur. 327 adet
parsel tahsislidir. Faaliyette bulunan ve inĢaat çalıĢması devam eden 113 firma
bulunmaktadır. Bölgede tüm altyapı çalıĢmaları tamamlanmıĢ, ileri teknolojiye (membran
biyoreaktör, MBR) dayalı olarak planlanan 8.000 m3/gün kapasiteli atıksu arıtma sistemi 2008
yılında devreye alınmıĢtır. Tesis halen 500-750 m3/gün debi ile çalıĢmaktadır. Arıtılan atıksu
yeĢil alan sulamasında kullanılmaktadır.
ĠTOB AAT Üniteleri
ĠTOB AAT Üniteleri
Baskı Ta
5.2.2. Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu
Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢimlerden Torbalı, Tire ve ÖdemiĢ sanayileĢmenin
geliĢtiği baĢlıca ilçelerdir. Bölgede bulunan sanayi kuruluĢları genelde tarımsal ürünleri
iĢleyen (zeytinyağı üreten tesisler, küçük ölçekli mandıralar, tekstil, metal, maden, zeytinyağı,
süt ve süt ürünleri vs.) endüstri tesislerinden oluĢmaktadır. Sanayi tesislerinin birçoğunun
deĢarj izin belgelerinin olmasına rağmen, alıcı ortama verilen atıksular kirletici özelliklerini
istenilen ölçüde yitirmemektedir.
Tesislerin bir kısmı ön arıtma yaparak veya doğrudan atıksularını kanalizasyona deĢarj
etmektedir. Bir kısmı çoğunlukta biyolojik sistemler kullanarak sularını arıtmaktadır.
Zeytinyağı üretiminin sık olduğu bu bölgede, proses atıksuları (karasu) betonarme
havuzlarda tutulmakta ve kendiliğinden buharlaĢması beklenmektedir. Bu Ģekilde suyun alıcı
ortama ulaĢması engellenmektedir.
ĠBB hizmet alanında bulunan endüstriyel kuruluĢlar ise ön arıtmalı veya arıtmasız olarak
atıksularını merkezi kanalizasyon Ģebekesine verilmektedir.
Tire Kutsan Oluklu Mukavva Kutu Ve Kağıt Sanayi AŞ
Bölgedeki önemli sanayi tesislerinden biridir. Kapasitesi 5000 m3/gün olup, biyolojik arıtma
(uzun havalandırmalı aktif çamur) prosesi uygulanmaktadır. Gerek duyulduğunda ayrıca
kimyasal arıtım da kullanılmaktadır. Arıtılan su Tabak Deresine verilmektedir. Saha
çalıĢmalarında herhangi bir iĢletim problemi görülmemiĢtir.
Tire Kutsan Kağıt Sanayi AAT Havalandırma Havuzu ve Çamur Kurutma Yatakları
Baskı Ta
Acemoğlu Gıda (Öncü Salça Konserve) Sanayi Ve Tic. Ltd. Şti.
2006 yılından beri faal olan bu tesiste Temmuz ve Ağustos ayları en yoğun dönemler olmak
üzere mevsimlik 2 vardiyalı olarak üretim yapılmaktadır. AAT kapasitesi 300 m 3/gün olup,
dönemsel üretime göre su kullanımı ve atıksu oluĢumu değiĢmektedir. Debi 50-200 m3/gün
arasında olmak üzere farklılık göstermektedir. Tesiste aktif çamur sistemiyle arıtım
yapılmaktadır. Arıtılan atıksu Eğridere Çayına verilmektedir. OluĢan çamurun nihai bertarafı
Ģimdilik yapılmayıp, çıkan çamur stoklanmaktadır.
Acemoğlu Gıda Sanayi AAT Üniteleri
Acemoğlu Gıda Sanayi AAT Üniteleri
Baskı Ta
Tamsa Seramik AŞ
Tesiste oluĢan atıksular evsel ve proses atıksuları olarak ayrı toplanmaktadır. YaklaĢık 1000
m3/gün endüstriyel proses atıksuları kimyasal olarak arıtılmakta, 100 m3/gün evsel atıksu ise
paket arıtma halinde biyolojik olarak arıtılmaktadır. AAT çıkıĢları Küçük Menderes Nehrine
deĢarj edilmektedir.
Tamsa Seramik Aġ AAT üniteleri
Tukaş Gıda Sanayi Ve Ticaret AŞ
AAT kapasitesi 1440 m3/gün olup, bu değer üretime göre değiĢebilmektedir (250 m3/gün‘e
kadar inebilmektedir). Atıksu arıtma sistemi aktif çamur prosesi olup arıtılan sular bir kanal ile
Fetrek Deresine verilmektedir.
Baskı Ta
TukaĢ Gıda Sanayi AAT üniteleri
Sepiciler Çaybaşı Deri AŞ
Üretim sonunda oluĢan atıksu miktarı 1000 m3/gün olup iki kademeli, kimyasal ve biyolojik
(uzun havalandırmalı aktif çamur) arıtma yapılmaktadır. Tesisten çıkan atıksu Fetrek
Deresine deĢarj edilmektedir. Arıtma çamurları içeriğindeki krom nedeniyle tehlikeli atık
sınıfına girmektedir. Mevcut durumda çamur geçici olarak depolanıp, bertarafı için ilgili
firmalarla görüĢülmektedir.
Baskı Ta
Sepiciler Deri Sanayi AAT üniteleri
Bora Tekstil Sanayi ve Tic. AŞ
Tesisten çıkan evsel ve endüstriyel atıksular biyolojik olarak arıtılmaktadır. Tesisi kapasitesi
2000 m3/gün‘dür, Ģu anda 800 m3/gün debi ile çalıĢmaktadır. ArıtılmıĢ atıksu Fetrek Deresine
deĢarj edilmektedir. Saha çalıĢması sırasında yetkili kiĢiyle görüĢülemediği için detaylı bilgi
alınamamıĢtır ancak tesisin yeterli verimde çalıĢtığı gözlenmiĢtir. ArıtılmıĢ atıksu beklendiği
üzere renklidir ancak bu durum deĢarj standartları için bir sorun teĢkil etmektedir.
Baskı Ta
Bora Tekstil AAT üniteleri
Philsa Philip Morris Sabancı Sigara ve Tütüncülük AŞ
Tesis 200 m3/gün debiyle çalıĢmakta, arıtma sistemi kimyasal ve biyolojik (2 kademeli)
kademelerden oluĢmaktadır. Arıtılan su yazın sulamada kullanılmakta, kıĢın Fetrek Çayına
deĢarj
edilmektedir.
yaĢanmamıĢtır.
Baskı Ta
Tesis
kurulduğundan
bu
yana
önemli
bir
iĢletme
problemi
Philsa Philip Morris Sabancı Sigara ve Tütüncülük Aġ AAT üniteleri
Zümrüt Tekstil
AAT 1000 m3/gün debiyle çalıĢmaktadır. Atıksular uzun havalandırmalı aktif çamur sistemiyle
arıtılmaktadır. ArıtılmıĢ su Fetrek Deresine verilmektedir. Saha çalıĢması sırasında bir
problemle
karĢılaĢılmamıĢ
olsa
da
zaman
zaman
iĢletme
belirtilmektedir.
Zümrüt Tekstil AAT üniteleri
Baskı Ta
problemleri
yaĢandığı
Verde Yağ Besin Maddeleri Sanayi Tic. AŞ
Kimyasal rafinasyon atıksularının arıtılması amacıyla iki kademeli (kimyasal ve biyolojik) bir
prosese göre AAT kurulmuĢtur. 30 m3/gün gibi bir debili proses atıksuları arıtıldıktan sonra
Fetrek Deresine deĢarj edilmektedir. Ayrıca zeytinyağı üretiminde oluĢan karasuyun çevreye
zarar vermemesi için 7000 m3‘lük sızdırmaz beton bir havuz yapılarak devreye alınmıĢtır.
Sızdırmaz beton havuz kullanımı karasuyun bertarafı için kesin bir çözüm olmamakla birlikte,
henüz tam çözüm bulunamamıĢ bu sorun için Ģimdilik uygun bir yöntem olarak
görülmektedir. Zeytinciliğin çok yoğun olduğu bu bölgede zeytinyağı üretimi yapan bütün
tesisler genellikle, Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğünün denetiminde, bu yöntemi kullanmaktadır.
Verde Yağ Besin Maddeleri Sanayi AAT üniteleri
Baskı Ta
5.2.3. Oteller ve Tatil Sitelerinde Yer Alan Münferit Atıksu Arıtma Tesisleri
Küçük Menderes Havzası sınırları içinde bulunan ÇeĢme, Karaburun, KuĢadası gibi yazlık
bölgelerde otellerin ve tatil sitelerinin bulunduğu bölgelerin birçoğunda kanalizasyon olmadığı
için
atıksuların
toplanıp,
ortak
olarak
arıtılması mümkün
olmamaktadır.
Atıksular
foseptiklerde toplanmakta veya münferit atıksu arıtma tesisleri ile arıtılmaktadır. Kullanılan
arıtma sistemleri genelde paket biyolojik arıtma tarzındadır. Büyük oteller dıĢındaki tesisler
yazlık nüfusun yoğun olduğu Mayıs-Ekim ayları arasında çalıĢtırılmaktadır. ArıtılmıĢ atıksular
ise ya klorlamadan sonra bahçe sulamada kullanılmakta ya da derin deniz deĢarjı
yapılmaktadır. Tatil bölgelerinde münferit olarak yer alan bu AAT‘lerinden bazıları Ek-III‘teki
tabloda yer almaktadır.
Baskı Ta
5.3.
Katı Atık Yönetimi Altyapısı
5.3.1. Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu
Havzanın çok büyük bir bölümünü oluĢturan Ġzmir ilinde ĠBB tarafından Ġzmir mücavir alan
sınırları içinde günde yaklaĢık 3100 ton evsel atık toplanmaktadır. 2008 yılı verilerine göre bu
evsel atıkların 2.500 tonu Harmandalı Düzenli Depolama Alanında, 270 tonu Menemen
Kompost Tesisinde bertarf edilmekte ve kalan 330 ton Ġzmir metropol alanı dıĢındaki çevre
ilçelerde toplanmaktadır (Menemen Kompost Tesisi havza sınırları dıĢında kalmaktadır).
2004 yılında 5216 sayılı Kanununun yürürlüğe girmesi ile ĠBB‘ye bağlanan ilçe ve ilk kademe
belediyelerine katı atık konusunda hizmet verebilmek amacıyla bazı düzenlemeler
yapılmıĢtır. Bu kapsamda Ġzmir BüyükĢehir Belediyesince çevre sağlığı açısından uygun
olmayan Menemen, Urla, Yelki, Gümüldür, Özdere, Bayındır, SubaĢı, Karakuyu, Pancar,
Ayrancılar, YazıbaĢı, Canlı, Çırpı, Armutlu, Yukarı Kızılca, Ören, Bağyurdu, Yeni Foça,
Emiralem, Gerenköy ve Seferihisar‘daki düzensiz katı atık döküm sahaları kapatılarak, bu
yerleĢim birimlerinden düzenli toplanan katı atıkların, Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi tarafından
iĢletilen Harmandalı Düzenli Depolama Alanına yönlendirilmesi sağlanmıĢtır.
Harmandalı Düzenli Depolama Alanı‘nın kapasite sınırına ulaĢması nedeni ile alternatif alan
ve yöntem çalıĢmaları hızla tamamlanmalıdır. Ġzmir Ģehri baz alındığında hızlı bir Ģekilde
Ģehrin doğu ve kuzey akslarına hizmet verebilecek en az iki yeni katı atık depolama alanı
yerinin belirlenmesi ve iĢletime alınması gerekmektedir. Yeni alan için yer seçiminde özel bir
çalıĢma grubu kurularak Çevre Mühendisleri ve ilgili uzman meslek gruplarından görüĢ
alınmalı, arazi durumunun sorulduğu kamu kurum ve kuruluĢlarının teknik raporlarında yer
alan riskleri ve uyarıları dikkate alınmalı, alternatif alanlar ve yakın çevresinde çalıĢma grubu
ile etüt yaparak olası menfi durumları önceden belirlenmelidir.
Ġzmir‘de katı atık bertaraf yöntemlerinden biri de kompostlamadır. Uzundere Kompost Tesisi,
1998 yılında iĢletmeye alınmıĢ ve 2003 yılından itibaren özel sektör tarafından iĢletilmeye
devam etmiĢtir. ġu anda Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi tarafından tesisle ilgili revize çalıĢmaları
yürütülmekte olduğundan tesise atık alınmamaktadır. Menemen Kompost Tesisine de
revizyon
çalıĢmaları
nedeniyle
Ģuan
atık
alınmamaktadır.
Bu
çalıĢmaların
hızla
tamamlanarak her iki tesis de yeniden iĢletmeye alınmalıdır.
Havzada yer alan ve ĠBB hizmet alanı dıĢında kalan belediyelerde, katı atık bertarafında
düzensiz depolama yöntemi kullanılmaktadır. Genellikle dere ve çay kenarlarına, terk edilmiĢ
Baskı Ta
maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiĢ arazilere kontrolsüz bir Ģekilde dökülmekte olan
atıklar, sızıntı suları ile toprak, akarsu ve yeraltı suyunu kirletmektedir. Düzensiz depolama
olarak kullanılan bölgeler, vadiler, yazın kuruyan dere yatakları, terk edilmiĢ maden
ocaklarına ve orman vasfını yitirmiĢ araziler olarak tercih edilmektedir. Vadilerde toplanan
katı atıkların üstü zamanla kapatılmakta; kuruyan dere yataklarındaki atıklarsa kıĢın
taĢkınların geliĢiyle süpürülmektedir. Çözüm olarak yakın belediyelerin uygun olacak bir
nokta seçerek düzenli depolamaya geçmesi önerilmektedir. Ancak hiçbir belediye seçilecek
bu yerin kendi sınırları içinde olmasını istememektedir. Atıklardan kaynaklanan sızıntı suları
için hiçbir önlem alınmamıĢ olup, bu sular yeraltına veya derelere ulaĢmaktadır. Havza
içerisinde yer alan tüm yerleĢim yerlerine ait mevcut katı atık bertaraf durumu özeti EK II de
verilmiĢtir.
Kiraz Katı Atık Düzensiz Depolama Alanı
ÖdemiĢ-Çaylı Düzensiz Depolama Alanı
Havzada biri ĠBB hizmetleri alanında faal, diğeri de Aydın‘ın KuĢadası ilçesinde henüz Aralık
2009 tarihinde iĢletmeye alınmıĢ olmak üzere toplam 2 adet düzenli depolama tesisi yer
almaktadır. Ġzmir ilinde Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında Uzundere ve
Menemen Kompost Tesisleri mevcut olmakla birlikte bu tesisler faaliyette değildir.
Harmandalı Katı Atık Düzenli Depolama Alanının kendisi Küçük Menderes Havzası
sınırlarında olmasa da baĢta ĠBB olmak üzere havza sınırları içinde kalan birçok yerleĢim
yerinin atıkları burada depolanmaktadır. Havza sınırları içerisinde yer alan YazıbaĢı,
Ayrancılar, Karakuyu, ÇaybaĢı, SubaĢı, Çırpı, Canlı olmak üzere 7 adet ilk kademe
belediyesi; 17 adet ilçe belediyesi olmak üzere toplam 24 adet yerleĢim alanının katı atıkları
Baskı Ta
doğrudan ya da transfer istasyonları (Buca-Gediz Mahallesi, Halkapınar, Tahtalı (Kısıkköy)
ve Gümüldür) vasıtası ile Harmandalı Düzenli Katı Atık Depolama Alanına getirilmektedir.
Harmandalı Düzenli Depolama Alanında evsel, tıbbi ve sanayi atıkları ayrı alanlarda
depolanmaktadır. Tesis, 1992 yılında 90 ha‘lık alanda faaliyete baĢlamıĢtır, kapasitesinin en
fazla 3 yıl daha yetebileceği düĢünülmektedir. Ġzmir BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığının
13.07.2009 tarihli ve 1869-41224 sayılı yazılarında, Harmandalı Düzenli Katı Atık Depolama
Alanında 2009 yılı Ocak-Mayıs Aylarında ortalama,
2.799 ton/gün evsel atık,
242 ton/gün sanayi atığı,
16 ton/gün tıbbi atık depolandığı belirtilmektedir.
Harmandalı Düzenli Depolama Alanı ve Sızıntı Suyu Toplama Kanalı
Harmandalı Düzenli Depolama sahası, ĠZSU tarafından iĢletilmektedir. En fazla 3 yıllık daha
kapasitesi
olduğu
düĢünülen
alanın
rehabilite
edilerek
kullanıma
kapatılması
planlanmaktadır. Atıklardan kaynaklanan sızıntı suyu önce Çiğli atıksu arıtma tesisine
verilmektedir. Sahanın yakınlarında halk sağlığı açısından uygun olmayacak Ģekilde mevcut
veya inĢaat halinde birçok konut bulunmaktadır.
ĠBB alanı dıĢında olup, havza sınırları içinde kalan Torbalı, Selçuk, Beydağ, ÇeĢme,
Karaburun, Kiraz, ÖdemiĢ, Tire ilçeleri katı atıklarını düzensiz depolamaktadır. Bu düzensiz
depolamada yer konusunda dağınık bir tutum izlenmesi ve dere yataklarına yakın mevkilerin
seçilmesi bu alanlardan kaynaklanan kirliliğin ciddi boyutlara ulaĢmasına neden olmaktadır.
Bu kirliliğin önüne geçmek üzere, bu yerleĢimlerde Küçük Menderes Havzası Çevre ve
Baskı Ta
Altyapı Hizmetleri Birliği 27/08/2008 tarihli ve 26888 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanarak
yürürlüğe girmiĢtir ancak oluĢturulan Birlik çerçevesinde katı atıklar için bir düzenli depolama
tesisi yapılamamıĢtır.
Havza sınırları içerisinde yer alan katı atık birlikleri ve bu birliklere ait bilgiler Tablo 64 te
verilmiĢtir (ÇOB Eylem Planı, 2008; Bakanlık verileri, Mart 2010; Belediye görüĢmeleri).
Tablo 64. Küçük Menderes Havzası Belediye Katı Atık Birlikleri
Birlik Adı
Üye
Birlik
Belediyeler
Nüfusu
Atık
Miktarı
(ton/yıl)
Son Durum
Belediye Atıkları
Ġzmir iline bağlı
Sterilizasyon tesisi
Güzelbahçe,
ihale aĢamasındadır.
Balçova, Buca,
Bayraklı,
Harmandalı Katı Atık
Karabağlar, Aliağa,
Düzenli Depolama Tesisi,
Bayındır, Narlıdere,
1992 yılında iĢletmeye
Ġzmir BüyükĢehir
Gaziemir, Bornova,
alınmıĢtır. Menemen
Belediye BaĢkanlığı
KarĢıyaka, Konak,
Urla, Seferihisar,
Tıbbi Atıklar
3.287.783
1.300.000
Kompost Tesisi 2007
yılında iĢletmeye
Karaburun, Torbalı,
alınmıĢtır. 2008 yılı sonu
KemalpaĢa,
itibari ile tadilat nedeniyle
Menderes,
tesis faaliyeti
Menemen, Foça,
durdurulmuĢtur.
Selçuk, ÇeĢme,
Alaçatı ilçe
Belediyeleri
Ġzmir Ġline bağlı
Kiraz, Beydağ,
ÖdemiĢ, Tire Ġlçe
Küçük Menderes
Belediyeleri ile
Havzası Çevre ve
Bademli, Ovakent,
Altyapı Hizmetleri
Birgi, Çaylı,
Birliği
Kayaköy,
Tesisin iĢletmeye alma
264.869
150.000
tarihi 2010 yılı sonuna
kadar uzatılmıĢtır.
Kaymakçı, Konaklı,
Bozdağ ve Gökçen
Belde Belediyeleri
KuĢadası, Davutlar,
Güzelçamlı,
Söke Çevre Koruma,
Altyapı Tesislerini
Yapma ve ĠĢletme
Birliği
Baskı Ta
Proje kapsamında
Aydın iline bağlı
KuĢadası ve Söke
ilçe belediyeleri
197.053
76.200
Tesis 2009 yılında
iĢletmeye alınmıĢtır.
tıbbi atık sterilizasyon
tesisine 03.02.2009
tesise ön lisans
verilmiĢtir.
Aralık 2010 tarihinde Ġzmir‘de yapılan IV. PaydaĢ Toplantısı‘nda Ġzmir Ġl Çevre ve Orman
Müdürlüğü ÇOB tarafından oluĢturulmuĢ katı atık birliklerinden farklı olarak, Ġzmir için
aĢağıdaki Ģekilde katı atık birliklerinin oluĢturulması önerilmiĢtir.
BüyükĢehir Belediyesine bağlı ilçelerin oluĢturduğu birlik,
Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan ilçeler tartafındna oluĢturulan birlik,
ÇeĢme-Karaburun-Mordoğan ilçelerinin oluĢturduğu birlik,
Bergama-Dikili-Kınık ilçelerinin oluĢturduğu birlik
Bu birliklerden Bergama-Dikili-Kınık Birliği, Küçük Menderes Havzası sınırları dıĢında
kalmaktadır. ÇOB‘dan farklı olarak, ÇeĢme-Karaburun-Mordoğan ilçelerinin ayrı bir birlik
olması önerilmektedir. Bu ilçelerin metropol alandan uzaklığı ve coğrafi durumu dikkate
alınarak birlik yapısının tekrar değerlendirilmesinde fayda vardır.
Küçük Menderes Havzası sınırları içinde kalan, Aydın iline bağlı KuĢadası ilçesinde Davutlar,
Güzelçamlı, KuĢadası belediyelerinin, bir araya gelerek oluĢturduğu KuĢatak Belediyeler
Birliği kurulmuĢ, bu çerçevede AB projesi desteğiyle düzenli depolama alanı oluĢturulmuĢtur.
ĠnĢaatı tamamlanan tesisler, 2009 Aralık ayı ile iĢletmeye alınmıĢtır. Düzenli depolanacak
atıklardan kaynaklanan sızıntı sularının ters ozmos sistemi ile arıtılması hedeflenmiĢtir.
Önceden kullanılan 4 adet düzensiz depolama alanı için rehabilitasyon çalıĢmaları
tamamlanmıĢtır.
Ġzmir BüyükĢehir Belediyesince Torbalı ilçesi sınırlarında, 1.684.667 m2‘lik alanda yapılması
planlanan katı atık depo alanı ile ilgili olarak, söz konusu alanın 820.000 m2‘lik bölümünün
orman alanı olması nedeniyle, Orman Genel Müdürlüğünden alınan Ön Ġzine istinaden
30.10.2008 tarih ve 243/208/10 nolu Ġl Mahalli Çevre Kurulunda, kamu yararı ve zorunluluk
bulunduğuna dair karar alınmıĢtır. 2006/14 sayılı Bakanlığımız Genelgesi kapsamında,
Ġlçeler ve ilk kademe belediyelerinden 14 tanesi iĢ termin planı sunmuĢ, 10 tanesi süresi
içinde vermemiĢtir.
Baskı Ta
KuĢatak Katı Atık Düzenli Depolama Alanı ve Sızıntı Suyu Toplama Havuzu
Ġzmir ilinde Gediz, Halkapınar, Kısık (Tahtalı) ve Gümüldür Transfer Ġstasyonları
bulunmaktadır.
Ayrıca
BüyükĢehir Belediyesi tarafından kurulması planlanan
Urla,
KemalpaĢa ve Selçuk Transfer Ġstasyonlarının çalıĢmaları devam etmektedir.
Küçük Menderes Havzası düzenli ve düzensiz katı atık depolama sahaları ġekil 86 da, birlik
yapıları ġekil 87 de haritalandırılmıĢtır.
Gümüldür Katı Atık Aktarma Ġstasyonu
Baskı Ta
ġekil 86. Küçük Menderes Havzası Mevcut Katı Atık Düzenli/Düzensiz Depolama Sahaları ve Birlikler
Baskı Ta
ġekil 87. Küçük Menderes Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası ―Durum‖ Haritası
Baskı Ta
5.3.2. Tıbbi Atık Bertaraf Durumu
Ġzmir ve ilçelerinde 53 hastane, 184 poliklinik ve 540 küçük ölçekli sağlık merkezinden
kaynaklanan günde yaklaĢık 15 ton tıbbi toplanmaktadır. Bu atıklar Ġzmir BüyükĢehir
Belediyesi tarafından toplam 8 adet özel tıbbi atık toplama ekip ve araçları ile toplanarak
Harmandalı‘na götürülmektedir. Tıbbi atıklar 1992 yılından itibaren Harmandalı Düzenli
Depolama Alanında bertaraf edilmektedir. Ancak muayenehane, veteriner kliniği, diĢ hekimi
kliniği gibi küçük sağlık birimlerinde oluĢan atıklar bu sisteme dahil edilememektedir. Bu tip
küçük fakat kent geneline yayılmıĢ kaynaklarda oluĢan tıbbi atıkların toplanması ile ilgili Ġzmir
genelini kapsayacak bir çalıĢma yürütülmelidir. Tıbbi atıkların dünyada giderek yaygınlaĢan
sterilizasyon yöntemi ile bertaraf edilmesi ve yeni yapılacak bu tesisin Urla, Menemen gibi
yakın yerleĢimlerde oluĢan atığı alabilecek kapasitede olması gerekmektedir.
5.3.3. Tehlikeli Atıklar
Ege Bölgesi, Marmara Bölgesi'nden sonra ülkemizin ikinci geliĢmiĢ sanayi bölgesi olmasına
rağmen, tehlikeli atık bertarafına yönelik bir tesis bulunmamaktadır. Ġzmir'de oluĢan tehlikeli
atıkların bir bölümü Ġzmit'teki lisanslı tesis ĠZAYDAġ‘a gönderilmekte, bir kısmı PETKĠM
Yakma Tesisi‘nde bertaraf edilmekte, büyük bir bölümü ise evsel atıklarla birlikte bertaraf
edilmektedir (Petkim Yakma Tesisi Küçük Menderes Havzası sınırları dıĢındadır). Atıkların
Ġzmit'e gönderilmesi pahalı olup Ġzmir sanayisnin rekabet gücünü azaltmaktadır. Bu nedenle,
Ege Bölgesi'nde oluĢan tehlikeli atıkların envanteri çıkarılmalı, atık miktar ve niteliğine uygun
bir bertaraf tesisi kurulmalıdır. Bu çalıĢmalar merkezi yönetimin destekleriyle Ġzmir
BüyükĢehir Belediyesi tarafından gerçekleĢtirilmelidir.
Ġzmir‘de bu konuda yeterli envanter çalıĢması ülke genelinde olduğu gibi henüz
yapılamamıĢtır. Yoğun sanayi kenti olan Ġzmir baĢta Aliağa Demir Çelik tesisleri, Petrol
rafinerisi ve Petkim gibi kimyasal atığı yoğun olan ve yılda milyon tonun üzerinde atık üreten
tesislerdir. Ayrıca bölgedeki gemi söküm tesisleri halen baĢlıca ilgi odağıdır. Kent civarında
KemalpaĢa ve Torbalı bölgesi Organize sanayi bölgesi niteliğinde olmalarına rağmen AOSB
gibi yoğun üretim sonucu çevresel olarak en büyük risk bölgeleridir. Bu düzenli sanayi
tesislerinde bile net Tehlikeli Zararlı Atık miktarı resmi olarak belirlenmediği gibi bertaraf
edilen miktarlar da çok azdır. Kentsel katı atık yönetim modeli yeterli değildir. Kentsel Atıksu
Arıtma Tesislerinden kaynaklanan milyonlarca tonluk arıtma çamurları ayrı bir sorundur.
Ġlimizde sadece katı formda olan Tehlikeli Zararlı Atık konuĢulmasına rağmen bu miktarlara
henüz sıvı ve gaz formlar dahil edilmemiĢtir.
Baskı Ta
Havza sınırları dıĢında kalan Aliağa ilçesinde bulunan, kapasitesi 2007 yılı itibarıyla
7.214.000 ton/yıl olan elektrik ark ocağı (EAOT) ile üretim yapılan demir çelik tesislerinde, bir
ton çelik üretiminde Türkiye ve geliĢmiĢ ülkelerde tehlikeli atık olarak kabul edilen yaklaĢık 14
kg EAOT (%35 demir, %10–30 çinko ve %2–7 kurĢun içermektedir) ve 100 kg cüruf açığa
çıkmaktadır. Çevresel ve ekolojik yıkımlara neden olan EAOT atığı Tehlikeli Atıkların
Kontrolü Yönetmeliğine göre çevreye zarar vermeden güvenli bir Ģekilde giderilmesi ve
depolanmasının sağlanabilmesi için özel iĢlem ve depolama teknikleri gerekmektedir. Ancak,
Aliağa‘daki tesislerce bu yapılmamaktadır.
Tehlikeli atıkların yönetimi konusunda öncelikle yasaların etkinliği sağlanıp denetim ve
düzenleme çalıĢmaları yapılmalıdır. Çevre Mühendisliği Bilimi açısından tehlikeli zararlı
atıkların bertarafında depolama ve yakma kavramları ve uygulamaları en son olarak
düĢünülmelidir. Çünkü her iki yöntem de sorunu çözemez. Bu nedenle ilk olarak tehlikeli atık
kirliliği azaltılmalıdır.
5.3.4. Moloz
Havzanın önemli sorunlarından biri de moloz ve inĢaat artıklarıdır. ġu anda Ġzmir ilinde yasal
moloz depolama alanı Bornova ġeytanderesi mevkiindeki eski taĢ ocak alanıdır. Ancak
kentin birçok yerinde kaçak moloz ve inĢaat artıkları döküldüğü gözlenmekte bu da görüntü
kirliliği
yanında
denetimsiz
sahalar
olması
bakımından
insan
sağlığını
olumsuz
etkilemektedir. Bu kaçak dökümlerin titizlikle takip edilmesi ve denetimlerin sıklaĢtırılması
gerekmektedir. Uygun moloz döküm sahaları belirlenerek ruhsatlı alanlarının sayısının
artırılması yönündeki çalıĢmalar hızlandırılmalıdır.
Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi tarafından moloz ve inĢaat artıklarını geri dönüĢüm sistemi ile
ekonomiye kazandırmaya yönelik çalıĢmaların baĢlatıldığı belirtilmektedir. Bu çerçevede
evsel tamir atıkları, moloz, asfalt ve beton atıkları kırılarak, yeniden kullanılır hale getirilmesi
ve
iĢlenen
atık
malzemelerin,
inĢaat,
kanalizasyon,
asfalt
gibi
çalıĢmalarda
değerlendirilmesinin planlandığı belirtilmektedir. Bu çalıĢmalar hızla tamamlanarak hayata
geçirilmelidir.
5.3.5. Atık Pil
2006 yılında baĢlatılan bir çalıĢma ile Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi, TaĢınabilir Pil Üreticileri
ve Ġthalatçıları Derneği (TAP) ve ilçe belediyeler (Konak, KarĢıyaka, Bornova) arasında
imzalanan protokol ile "Atık Pil Geri DönüĢüm Projesi" yürütülmektedir. Bu proje kapsamında
Baskı Ta
atık pil toplama kumbaraları ve kutuları; Muhtarlıklara, okullara, alıĢveriĢ merkezlerine,
hastanelere, eczanelere vb. noktalara yerleĢtirilmiĢtir. Bu uygulamanın Ġzmir genelinde
yaygınlaĢtırılması sağlanmalıdır. Ġlçe Belediyelerce toplanan atık pillerden geri kazanımı
mümkün olmayan atık piller, TAP tarafından, Çevre ve Orman Bakanlığından onaylı,
Yönetmelik
standartlarında
Harmandalı'da
yaptırılan
Nihai
Bertaraf
Deposu‘nda
depolanmaktadır.
5.3.6. Ambalaj Atıkları
Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi tarafından Kasım 2004'te KarĢıyaka, Konak ve Bornova'daki
pilot bölgelerde baĢlanan ambalaj atıklarını ayrı toplama uygulaması, Temmuz 2005‘den
itibaren Narlıdere, Balçova, Gaziemir, Çiğli ve Buca ilçelerini de kapsayacak Ģekilde
geniĢlemiĢtir. Ġzmir‘de Ambalaj Atıklarının Kaynağında Ayrı Toplanması Projesi kapsamında
Ģu anda 9 ilçede 120 bin konuta çalıĢmalar yürütüldüğü belirtilmektedir.
Katı atık yönetim sistemin en iyi Ģekilde iĢleyebilmesi için gerekli araĢtırmaların yapılarak geri
kazanılabilirleri kaynağında ayrı biriktirme ve toplama sistemi iĢletmelerde ve evlerde zorunlu
hale getirilmelidir. Ġzmir‘in çeĢitli yerlerinde pilot bölgeler seçilerek yürütülen çalıĢma
yaygınlaĢtırılarak Ġzmir genelinde uygulanmalıdır. BüyükĢehir Belediyesinin ilçe belediyeleri
ile birlikte ayrık toplama çalıĢmalarını planlaması, ayrık toplama konusunda eğitim ve tanıtım
çalıĢmaları yapması gerekmektedir.
Sanayi atıklarının bertarafına yönelik olarak, iĢletmelerde ambalaj atıklarının geri kazanımı
yaygınlaĢtırılmalı, tehlikeli atıkların uygun Ģekilde ayrılması ve minimizasyonu amaçlanmalı
ve bunlara yönelik eğitimler düzenlenmelidir.
5.3.7. Arıtma Çamurları
Katı atıklar arasında arıtma çamurları da büyük bir problem yaratmaktadır. Çiğli Atıksu
Arıtma Tesisinde ortalama 600 ton/gün arıtma çamuru oluĢmaktadır. Bu arıtma çamurları
santrifüj sistemle susuzlaĢtırılıp hacmi azaltıldıktan sonra kireçle stabilizasyon uygulanmakta
ve stabilize edilen çamurlar, atıksu arıtma tesisi sahasında inĢa edilen ve geçirimsizliği
jeomembran malzeme ile sağlanan çamur stoklama lotlarında depolanmaktadır.
ĠZSU Genel Müdürlüğü‘nce Çiğli Atıksu Arıtma Tesisinde oluĢan günlük ortalama 600 ton
çamurun anaerobik yöntemlerle çürütülerek elde edilecek biyogazı elektrik üretiminde
Baskı Ta
kullanmak, böylece enerji üretiminin yanı sıra çamur miktarının azalmasını ve kalitesinin
artmasını sağlamak amacıyla bir proje yürütülmektedir.
ĠZSU Genel Müdürlüğü‘nce yürütülen baĢka bir proje ile de Çiğli Atıksu Arıtma Tesisinde
oluĢan çamurların çürütüldükten sonra termal yöntemlerle %90 kuru madde oranına
ulaĢacak Ģekilde kurutularak hacminin 5 kat kadar azaltılması ve hijyenik özelliklerinin
iyileĢtirilmesi amaçlanmaktadır. Böylece kurutulmuĢ çamurun toprak iyileĢtirici olarak
kullanımının olanaklı hale getirilmesi de hedeflenmektedir.
ĠZSU tarafından yapılan diğer bir çalıĢma da ĠZSU Genel Müdürlüğünün yönetim alanında
mevcut ve planlanan tüm atıksu arıtma tesislerinde oluĢacak arıtma çamurlarının, transferi,
toplanması, bertarafı ve kullanımının ne Ģekilde yapılacağını düzenleyen bir ana plan
hazırlığıdır. ĠZSU Genel Müdürlüğü‘nce yürütülen bu çalıĢmaların hızla tamamlanarak hayata
geçirilmesi gerekmektedir.
Günümüzde, arıtma çamurlarının kurutma yataklarında kurutulduğu küçük kapasiteli tesisler
hariç, diğer kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri çamurlarından % 83-75 oranındaki yüksek su
içerikleri nedeni ile yararlanmak mümkün olmamaktadır. Bu çamurların düzenli depolanması
pahalı olup, düzensiz depolanmaları ise yeni çevre sorunlarına yol açmaktadır. Diğer taraftan
bu çamurların kurutulmaları halinde, yüksek organik madde ve azot, fosfor içerikleri ile iyi bir
toprak düzenleyici, gübre oldukları bilinmektedir. Uygulanacak kurutma yöntemine bağlı
olarak (sıcaklık, süre) elde edilecek kurutulmuĢ çamurun yalnızca orman, rekreasyon ve
rehabilitasyon değil, tarım alanlarında da kullanımı mümkün olabilmektedir. Evsel arıtma
çamurlarının % 70‘e kadar ulaĢan yüksek organik içeriği, büyük Atıksu Arıtma Tesislerinde
oluĢan çamurun anaerobik koĢullarda çürütülmesi halinde tesis enerji ihtiyacını karĢılayacak
kadar elektrik üretiminin mümkün olduğunu göstermektedir.
Baskı Ta
Baskı Ta
6. SU
KALĠTESĠ
SINIFLAMALARI
VE
KĠRLĠLĠK
YÜKLERĠNĠN
HESAPLANMASI
Su kalitesinin korunması amacıyla kaliteyi olumsuz etkileyen faaliyetler havza ölçeğinde
belirlenmeli, gerekli önlemlerin alınması için havza bütününde çalıĢmalar yapılmalı ve planlar
oluĢturulmalıdır. Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi de su kaynaklarının korunması için
çalıĢmaların havza ölçeğinde gerçekleĢtirilmesini hedeflemektedir.
Su kalitesini etkileyen ve çeĢitli faaliyetlerle ortaya çıkan kirletici kaynaklar noktasal veya
yayılı karaktere sahiptirler. Noktasal kirleticiler oluĢumlarının ardından arıtılarak havza için bir
tehdit oluĢturmaları önlenebilmektedir. Buna karĢın yayılı kirleticilerin oluĢtuktan sonra
kontrol edilmesi zordur. Bu nedenle yayılı kirleticiler için kaynağında kirlilik azaltmaya yönelik
önlemlerin alınması gereklidir. Bu amaçla havzalarda su kaynaklarının sürdürülebilir
kullanımı için yayılı kirletici kaynakların ve yüklerin belirlenmesi, gelecekte kirlilik yüklerinde
azalmaların gerçekleĢmesi için önerilerin getirilmesi gereklidir.
6.1. Su Kalitesi Sınıflamaları
6.1.1. Yöntem
Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ‘den temin edilen 2003-2009 yılları arasındaki su kalitesi
ölçüm verileri kullanılarak ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1‘de verilen Kıta
içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite
sınıfları belirlenmiĢtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için
organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, BOĠ, NH4-N, NO2-N
ve NO3-N cinsinden su kalitesi sınıfları (I,II,III,IV) tespit edilmiĢ ve CBS yardımı ile oluĢturulan
haritalara iĢlenmiĢtir. Ayrıca, SKKY Tablo 1‘de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D)
göre de su kalite sınıfları (I,II,III,IV) belirlenmiĢ ve CBS ile oluĢturulan haritalara iĢlenmiĢtir.
Su kalite sınıfları SKKY‘de Ģu Ģekilde tanımlanmıĢtır:
Sınıf I
: Yüksek kaliteli su
Sınıf II
: Az kirlenmiş su
Sınıf III
: Kirli su
Sınıf IV
: Çok kirlenmiş su
Baskı Ta
Bir su kaynağının bu sınıflardan herhangi birine dahil edilebilmesi için bütün parametre
değerleri, o sınıf için verilen parametre değerleriyle uyum halinde bulunmalıdır. Yukarıda
belirtilen kalite sınıflarına karĢılık gelen suların, aĢağıdaki su kullanım alanları için uygun
olduğu kabul edilir.
a) Sınıf I - Yüksek kaliteli su;
1) İçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yüzeysel sular,
2) Rekreasyonel amaçlar (yüzme gibi vücut teması gerektirenler dahil),
3) Alabalık üretimi,
4) Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı,
5) Diğer amaçlar.
b) Sınıf II - Az kirlenmiş su;
1) İçme suyu olma potansiyeli olan yüzeysel sular,
2) Rekreasyonel amaçlar,
3) Alabalık dışında balık üretimi,
4) Teknik Usuller Tebliği’nde verilmiş olan sulama suyu kalite kriterlerini sağlamak şartıyla
sulama suyu olarak,
5) Sınıf I dışındaki diğer bütün kullanımlar.
c) Sınıf III - Kirlenmiş su; gıda, tekstil gibi kaliteli su gerektiren endüstriler hariç olmak üzere
uygun bir arıtmadan sonra endüstriyel su temininde kullanılabilir.
d) Sınıf IV - Çok kirlenmiş su; Sınıf III için verilen kalite parametrelerinden daha düşük
kalitede olan ve üst kalite sınıfına iyileştirilerek kullanılabilecek yüzeysel sulardır.
Su potansiyelini korumak amacıyla, Sınıf I suların su toplama havzalarında, halen söz
konusu su kaynağından herhangi bir biçimde içme suyu temin edilip edilmediğine
bakılmaksızın,
su toplama
havzasının sınırına kadar olan alandaki faaliyetlerden
kaynaklanan atıksuların deĢarj standartlarını sağlayarak havza dıĢına çıkarılması veya geri
dönüĢümlü olarak kullanılması zorunludur. Ancak, 4/9/1988 tarihinden veya kaynağın içme
ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce bu alanda mevcut olup, uzun mesafeli
koruma alanında kalan tesislerden sıvı, gaz ve katı atıklarını ilgili idare tarafından uygun
görülen ekonomik uygulanabilirliği ispatlanmıĢ ileri teknoloji seviyesinde arıtma ve bertaraf
Baskı Ta
teknikleri ile uzaklaĢtırılmasını sağlayanlarda bu esaslar aranmaz. Bu alanda katı atık
depolama ve bertaraf alanları Bakanlığın uygun görüĢü alınarak yapılabilir. Sınıf II sulardan
içme ve kullanma suyu olarak yararlanma imkanı bulunanların, su alma noktası membaına
atık veya atıksu boĢaltımı yapılmaması esastır. Bunun dıĢında kalan amaçlarla, Sınıf II
sularda mevcut kaliteyi korumak esastır. Teknik ve ekonomik açıdan tutarlı ise, Sınıf III
sularda kaliteyi iyileĢtirmeye çalıĢmak esastır. Sınıf IV sularda ise amaç, uzun vadeli bir
havza koruma planı çerçevesinde mevcut kaliteyi iyileĢtirmektir.
Bir gruba (A,B,C,D) ait parametrelerin en düĢük kalite sınıfı o grubun sınıfını göstermektedir.
Bu çalıĢmada ana parametre gruplarına göre tespit edilen su kalite sınıfları, sadece ölçümü
yapılmıĢ
parametreler
üzerinden
hesaplanmıĢtır.
Ölçümü
yapılmamıĢ
parametreler
değerlendirmeye esas alınmamıĢ; çoğu istasyonda hiçbir parametrenin ölçülmediği D
(bakteriyolojik) parametre grubunda kalite sınıfı belirlenmemiĢtir.
Ortam kalitesini belirlemek üzere alınan su numunelerinde herhangi bir parametre için
yapılan ölçümlere ait % 90 persentil (yüzdelik) değerini gösteren karakteristik değerler
hesaplanmıĢtır. Uygun olasılık dağılım tablosunda 0.90 olasılık değerine karĢı gelen
değiĢken değerine eĢit standardize değiĢken veren parametre değeri karakteristik değeri
ifade etmektedir. Bir baĢka deyiĢle %90 olasılıkla aĢılmayacak değeri göstermektedir.
Karakteristik değerin belirlenmesinde kaza sonucu oluĢan durumları yansıtan ve bariz analiz
hataları sonucu ortaya çıkan sonuçlar dikkate alınmamaktadır. Herhangi bir su kütlesinin bir
noktasında ölçülen kıyaslama parametresinin belirlenecek karakteristik değeri, SKKY Tablo
1‘de verilen üst sınırlara göre (Tablo 65), hangi su kalite sınıfının üst değerinden daha küçük
ise, numune alma noktası o sınıfa ait olmaktadır.
Baskı Ta
Tablo 65. SKKY TABLO 1‘e Göre Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri
SU KALĠTE PARAMETRELERĠ
A) Fiziksel ve inorganik- kimyasal
parametreler
o
1) Sıcaklık ( C)
2) pH
3) ÇözünmüĢ oksijen (mg O2/L)
4) Oksijen doygunluğu (%)
5) Klorür iyonu (mg Cl‾/L)
=
6) Sülfat iyonu (mg SO4 /L)
+
7) Amonyum azotu (mg NH4 -N/L)
8) Nitrit azotu (mg NO2‾-N/L)
9) Nitrat azotu (mg NO3‾-N/L)
10) Toplam fosfor (mg P/L)
11) Toplam çözünmüĢ madde (mg/L)
12) Renk (Pt-Co birimi)
+
13) Sodyum (mg Na /L)
B) Organik parametreler
1) Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOĠ) (mg/L)
2) Biyolojik oksijen ihtiyacı (BOĠ) (mg/L)
3) Toplam organik karbon (mg/L)
4) Toplam kjeldahl-azotu (mg/L)
5) Yağ ve gres (mg/L)
6) Metilen mavisi ile reaksiyon veren
yüzey aktif maddeleri (MBAS) (mg/L)
7) Fenolik maddeler (uçucu) (mg/L)
8) Mineral yağlar ve türevleri (mg/L)
9) Toplam pestisid (mg/L)
C) Ġnorganik kirlenme parametreleri
1) Civa (μg Hg/L)
2) Kadmiyum (μg Cd/L)
3) KurĢun (μg Pb/L)
4) Arsenik (μg As/L)
5) Bakır (μg Cu/L)
6) Krom (toplam) (μg Cr/L)
+6
7) Krom (μg Cr /L)
8) Kobalt (μg Co/L)
9) Nikel (μg Ni/L)
10) Çinko (μg Zn/L)
11) Siyanür (toplam) (μg CN/L)
12) Florür (μg F‾/L)
13) Serbest klor (μg Cl2/L)
=
14) Sülfür (μg S /L)
15) Demir (μg Fe/L)
16) Mangan (μg Mn/L)
17) Bor (μg B/L)
18) Selenyum (μg Se/L)
19) Baryum (μg Ba/L)
20) Alüminyum (mg Al/L)
21) Radyoaktivite (Bq/L)
Alfa-aktivitesi
beta-aktivitesi
D) Bakteriyolojik parametreler
1) Fekal koliform(EMS/100 mL)
2) Toplam koliform (EMS/100 mL)
Kaynak: SKKY, Tablo 1
Baskı Ta
I
25
6.5-8.5
8
90
25
200
0.2
0.002
5
0.02
500
5
125
SU KALĠTE SINIFLARI
II
III
25
6.5-8.5
6
70
200
200
1
0.01
10
0.16
1500
50
125
IV
30
6.0-9.0
3
40
400
400
2
0.05
20
0.65
5000
300
250
> 30
6.0-9.0 dıĢında
<3
< 40
> 400
> 400
>2
> 0.05
> 20
> 0.65
> 5000
> 300
> 250
25
4
5
0.5
0.02
0.05
50
8
8
1.5
0.3
0.2
70
20
12
5
0.5
1
> 70
> 20
> 12
>5
> 0.5
> 1.5
0.002
0.02
0.001
0.01
0.1
0.01
0.1
0.5
0.1
> 0.1
> 0.5
> 0.1
0.1
3
10
20
20
20
Ölçülmeyecek
kadar az
10
20
200
10
1000
10
2
300
100
1000
10
1000
0.3
0.5
5
20
50
50
50
2
10
50
100
200
200
>2
> 10
> 50
> 100
> 200
> 200
20
50
> 50
20
50
500
50
1500
10
2
1000
500
1000
10
2000
0.3
200
200
2000
100
2000
50
10
5000
3000
1000
20
2000
1
> 200
> 200
> 2000
> 100
> 2000
> 50
> 10
> 5000
> 3000
> 1000
> 20
> 2000
>1
0.5
1
5
10
5
10
>5
> 10
10
100
200
20000
2000
100000
> 2000
> 100000
Karakteristik değerler, yüzdelik hesaplarında kullanılan istatistiksel hesaplama yöntemleriyle
hesaplanmaktadır. Yüzdelik değer hesaplarında tek bir standart yöntem olmayıp, literatürde
kabul edilen çeĢitli yöntemler vardır (Hyndmann ve Fan, 1996; Langford, 2006). Karakteristik
değerler, değiĢik istatistiksel dağılımlar göz önünde bulunularak birden çok yöntem ile
hesaplanabilmektedir. Karakteristik değerler Gumbel metodu (Gumbel, 1939) ile (Excel)
tespit edilmiĢ olup, su kalitesi sınıfını belirleyen sınır değerlere yakın olduğu tartıĢmalı
durumlarda Hazen metoduyla da (Hazen, 1914) değerlendirme yapılmıĢ ve hesaplanan en
yüksek karakteristik değer esas alınmıĢtır. 5'in altındaki örnek sayılarında kalite sınıfı hesabı
yapılmamıĢtır. Gumbel ve Hazen metotlarında takip edilen matematiksel yöntemler Tablo 66
da verilmektedir.
Tablo 66. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri
Metod
P değeri
Gumbel
= (k - 1) / (n - 1)
Hazen
= (k - 1/2) / n
Ġlk yüzdelik
Son yüzdelik
0
100
50/n
100-50/n
P: Yüzdelik değer (Su kalitesi hesaplarında P değeri 0,9 alınmıĢtır. Ancak çözünmüĢ oksijen
hesaplarında minimum değerler arandığı için 0,1, pH hesaplarında ise aralık hesaplandığı
için hem 0,1 hem de 0,9 üzerinden hesaplamalar yapılmıĢtır).
n: Örnekleme sayısı
k: küçükten büyüğe sıra (p ve n değerlerinden hesaplanır)
Küçükten büyüğe sıralamada k sırasında bulunan örnekleme değeri karakteristik değeri
göstermektedir. Eğer hesaplanan k değeri tam sayı değilse küçükten büyüğe sıralamada
k‘nın kesirsiz değerine ve onun bir fazlasına tekabül eden X(k) ve X(k+1) değerleri arasında
doğrusal interpolasyon yapılarak karakteristik değer tespit edilmektedir.
Baskı Ta
6.1.2. Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları
Küçük Menderes Nehri Havzası‘nda, Küçük Menderes Nehri‘nde ve onu besleyen Fetrek
(ViĢneli) Çayı ve Gelinbözü Deresi‘nde KOĠ ve NH4-N parametrelerinin Sınıf IV‘e girdiği, diğer
derelerde ise genellikle Sınıf I-II olduğu görülmektedir. Sadece Ilıca Dere‘de KOĠ Sınıf III
bulunmuĢtur. Tüm akarsularda ise NO2-N Sınıf IV‘e, NO3-N ise Sınıf I‘e girmektedir (ġekil
84). A grubu (fiziksel ve inorganik kirleticiler) parametrelere göre su kalitesinin NO 2-N
nedeniyle Sınıf IV‘e girdiği görülmektedir (ġekil 85), B grubu (organik) parametreler
çoğunlukla BOĠ nedeniyle Küçük Menderes Nehri‘nde, Fetrek Çayı‘nda, Gelinbözü
Deresi‘nde Sınıf IV, diğer derelerde ise (Sınıf II olan AktaĢ deresi hariç) Sınıf III
hesaplanmıĢtır (ġekil 86). C grubu (inorganik kirlenme) parametrelerinin de genelde Sınıf IIIIV‘e girdiği görülmektedir (ġekil 87). ġekil 55-58 de yer alan haritalar daha büyük ölçekli
olarak EK VI da verilmiĢtir.
Küçük Menderes Nehri‘nde Beydağ ilçesi sonrasında çok önemli organik ve inorganik kirlilik
görülmektedir. KOĠ, BOĠ, NH4-N, çözünmüĢ oksijen, renk ve bor parametreleri için nehir Sınıf
IV, çok kirli kategorisindedir. KOĠ, BOĠ ve NH4-N parametreleri için hesaplanan karakteristik
konsantrasyonlar sırasıyla 174, 88 ve 8,2 mg/L seviyelerindedir. 1,2 mg/L olan çözünmüĢ
oksijen karakteristik değeri nehir de ekolojik dengeyi etkileyecek seviyelerdedir. Ayrıca
yüksek renk nehrin estetik kalitesini de olumsuz etkilemektedir. Bunun yanı sıra demir,
mangan ve florür de Sınıf III‘e girmektedir. Küçük Menderes‘in su kalitesi Selçuk yakınlarında
Fetrek Çayı ile karıĢtığı bölümde de KOĠ, BOĠ, NH4-N, çözünmüĢ oksijen, renk, sodyum,
klorür ve bor parametreleri için Sınıf IV, çok kirli kategorisindedir. Bu bölümde çok kirli
sınıfına giren diğer parametrelere ek olarak tuzluluk da dördüncü sınıfa düĢmektedir.
Sodyum için 862, klorür için 981 mg/L gibi çok yüksek karakteristik değerler hesaplanmıĢtır.
Demir ve mangan da Sınıf III özelliklerini korurken, florür Sınıf I‘e yükselmiĢtir.
Havzadaki önemli akarsulardan olan Fetrek Çayı‘nın membasında KOĠ ve NH4-N Sınıf II, BOĠ
ve mangan nedeniyle de C grubu Sınıf III iken mansabına doğru hızla ve çok yoğun olarak
kirlenmektedir. Ortaköy köprüsünde KOĠ, BOĠ, renk, sodyum ve klorür Sınıf IV‘e, NH 4-N ise
Sınıf III‘e düĢmektedir. C grubunda ise manganın yanı sıra demir de Sınıf III‘e düĢmüĢtür.
KOĠ ve BOĠ için karakteristik konsantrasyonlar sırasıyla 231 ve 80 mg/L‘ye yükselmiĢtir.
Fetrek Çayı mansabına gelindiğinde ise öncekilere ek olarak çözünmüĢ oksijen, NH4-N ve C
grubu da S ınıf IV‘e düĢmektedir.
Baskı Ta
Gelinbözü Deresi de birçok parametre için çok kirli olan bir deredir. KOĠ, BOĠ, NH4-N ve renk
parametrelerin zaman zaman çok yüksek değerlere çıktığı ve hesaplanan karakteristik
değerleri Sınıf IV‘e çıkardığı görülmüĢtür. Ancak bu derede bazı ölçümlerde daha iyi su
kalitelerinin gözlemlendiği ve yeterli sıklıkla ölçüm yapılmadığı da (yılda 1 ya da 2) not
edilmelidir. Bu derede su kalitesi gözlem sıklığı artırılmalıdır. Küçük Menderes Nehri
Hvzası‘ndaki Rahmanlar Çayı, Kiraz Çayı, AktaĢ Çayı, Pirinçci Çayı, Akyurt Dere, Ilıca Çayı
gibi diğer derelerde su kalitesi ağırlıklı olarak az kirlenmiĢ ya da kirli su kategorisindedir.
Havzadaki diğer derelerde ise önemli bir organik parametre olan KOĠ Karaburun Uzundere
ve Cami Boğazı (Gönülboğazı) Derelerinde Sınıf I, diğer derelerde Sınıf II-III‘tür. Azot kirliliğin
gösteren parametreler olan NH4-N Tahtalı Çayı‘nda (Boğaz Dere) Sınıf I, diğer derelerde
Sınıf II- III; NO2-N genelde Sınıf IV, Cami Boğazı (Gönülboğazı) Deresi‘nde Sınıf III; NO3-N
ise tümünde Sınıf I olarak hesaplanmıĢtır (ġekil 79). Bu dereler, A (fiziksel-inorganik)
parametrelere göre genelde Sınıf IV (NO2-N belirleyici oluyor); B (organik) parametrelere
göre genelde Sınıf III, Tahtalı Çayı‘nda ve Cami Boğazı (Gönülboğazı) Deresi‘nde Sınıf II; C
(Inorganik-metal) parametrelere göre genelde Sınıf III-IV, Güzelbahçe-Çamlı ve KaraburunCami Boğazı Deresi‘nde Sınıf II olmaktadır (ġekil 84-87).
Özetle havzada akarsularda su kalitesi açısından görülen en ciddi sorunların baĢında Küçük
Menderes Nehri‘nin organik madde, azot, renk, çözünmüĢ oksijen ve tuzluluk değerleri gibi
birçok parametre açısından çok kirlenmiĢ su kategorisinde olması gelmektedir. Fetrek
(ViĢneli) Çayı da Torbalı sonrasında organik madde, azot, renk, çözünmüĢ oksijen, tuzluluk,
florür, mangan ve bor gibi birçok parametre açısından aĢırı değerlere sahiptir. Çok kirlenmiĢ
su kategorisinde olup havzanın en problemli akarsuyu durumundadır. Küçük Menderes
Nehri‘ndeki kirlenmeyi de artırmaktadır. Gelinbözü Deresi de organik madde, azot ve renk
parametrelerinde çok kirli su kategorisindedir.
DSĠ tarafından yapılan su kalitesi gözlemlerinde organik parametreler arasında çoğunlukla
KOĠ ve BOĠ ölçümleri yapılmıĢtır ancak diğer organik parametrelerin ölçümü genelde
yapılmadığı için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü olabilir. TP ölçümlerinin
yapılmamıĢ olması, fosfor kirliliğinin düzeyinin belirlenmesini engellemektedir. Ayrıca, 21
adet olan C grubu parametreleri içinde genellikle sadece 3-4 parametre ölçüldüğü için gerçek
su kalitesi tespit edilenlerden daha kötü olabilir. Özellikle sanayinin yoğun olduğu yerlerdeki
akarsularda ağır metal parametrelerinin daha sıklıkla izlenmesinde fayda vardır. Havzada
DSĠ tarafından oluĢturulmuĢ gözlem istasyonları ġekil 88 de yer almaktadır. Havzada ölçüm
Baskı Ta
istasyonu bulunmayan fakat su kalitesi açısından önemli olabilecek akarsular ġekil 89-92 de
siyah renkle belirtilmiĢtir. Havzanın büyük Ģehri olan Ġzmir ve civarındaki derelerde hiç ölçüm
noktası olmaması Ģehir merkezinden kaynaklanan kirliliği görmeye imkan vermemektedir.
Ayrıca Küçük Menderes ana nehri üzerinde sadece iki istasyonun bulunması su kalitesinin
daha hassas incelenmesine mani olmaktadır. Küçük Menderes üzerinde daha sık olacak
Ģekilde yeni numune alma noktaları belirlenmelidir.
Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını içermek üzere
artırılması ve SKKY‘deki parametrelerin tamamının ölçülebileceği Ģekilde yeniden organize
edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca AB sürecinde Su Çerçeve Direktifine uyum
sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de belirlenmesine ihtiyaç
duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik vaziyetini izleyecek bir
organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıĢmalarının baĢlatılmasına ihtiyaç vardır.
ġekil 88. Küçük Menderes Havzası DSĠ Gözlem Ġstasyonları
Baskı Ta
ġekil 89. Küçük Menderes Havzasında Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları
Baskı Ta
ġekil 90. Küçük Menderes Havzasında A Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları
Baskı Ta
ġekil 91. Küçük Menderes Havzasında B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları
Baskı Ta
ġekil 92. Küçük Menderes Havzasında C Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları
Baskı Ta
Su Kaynaklarının Sıcaklıkları
DSĠ‘den temin edilmiĢ olan su kalitesi verileri kullanılarak DSĠ istasyonlarında 2003-2009
yılları arasında ölçülmüĢ olan minimum ve maksimum sıcaklıklar Tablo 67 de verilmektedir.
Bu süre zarfında 10‘un altında ölçüm yapılmıĢ olan DSĠ istasyonları dikkate alınmamıĢtır.
Tablo 67. Küçük Menderes Havzası DSĠ Ġstasyonlarında Ölçülen Minimum Ve Maksimum Su
Sıcaklıkları.
Ġstasyon No
Ġstasyon Adı Ve Yeri
Minimum
Sıcaklık (°C)
Maksimum
Sıcaklık (°C)
06-02-00-001
Tahtalı Çayı-Dereboğazı
7
28
06-02-00-002
06-02-00-011
Küçük Menderes Nehri-Selçuk
7
Küçük Menderes -Etibank Maden ĠĢletmeleri Sonrası 7
30
31
06-02-00-012
Karakoç Deresi-Kavakdere Baraj Aksı
7
30
06-02-00-013
Kuskudan Deresi-Mordoğan Göleti
6
28
06-02-00-014
Karaburun Uzundere-Bozköy Göleti
7
20
06-02-00-015
Hırsız Deresi-Alaçatı Baraj Aksı
8
29
06-02-00-016
Gelinbözü Deresi-Gereli
06-02-00-017
AktaĢ Çayı-Bülbüller
9
26
06-02-00-018
Falaka Çayı-Falaka
6
29
06-02-00-019
Ilıca Dere-Ergenli
7
26
06-02-00-020
Rahmanlar Çayı-Bebekler
7
25
06-02-00-021
Akyurt Dere-Belevi
10
25
06-02-00-022
Eğridere-Tire
6
19
06-02-00-023
Pirınçci Çayı-Tire
7
25
06-02-00-028
Çamlı Deresi-Agi NO:6-20
6
24
06-02-00-029
Gelinalan Deresi-Gelinalan Baraj Membası
8
19
06-02-00-030
Fetrek Çayı-Memba
06-02-00-031
Fetrek Çayı-Ortaköy Köprüsü Ağı
7
22
06-02-00-032
Fetrek Çayı-Torbalı ÇıkıĢı Mansap
6
20
06-02-00-033
Küçük Menderes Kiraz Çayı-Karabağ Köyü Köprüsü
8
28
06-02-00-038
Cami Boğazı Deresi-Karaburun Karareis Barajı Aksı
06-02-01-037
Bozdağ- Gölcük
2
28
06-02-02-003
Ilıca Deresi-Balçova Barajı ÇıkıĢı
7
29
06-02-02-024
Yassıdere-Seferihisar Barajı ÇıkıĢı
8
30
06-02-02-025
Hırsız Deresı-Alaçatı Barajı ÇıkıĢı
7
31
Küçük Menderes Alt Havzası‘nda Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü tarafından, Tarımsal Kaynaklı
Nitrat Kirliliğine KarĢı Suların Korunması Yönetmeliğince nitrat ölçümleri yapılmaktadır. Bu
ölçümerin yapıldığı yüzeysel ve yeraltı suyu istasyonları aĢağıdaki Tablo 68 de verildiği
Baskı Ta
gibidir. Yönetmelikte belirlenen sınır 25 mg/L iken, son yıllarda Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü
tarafından yapılan analiz sonuçları 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanununu Ġlgili Yönetmeliğindeki
4,2 mg/L değerini aĢmadığı bildirilmiĢtir.
Tablo 68. Nitrat Ölçüm Ġstasyonları
Analiz Yapılan Ġstasyonun
Yıl
2010
Tahtalı Havzası
-Arıtma öncesi
Tahtalı Havzası
-Pompa istasyonu
mevkii
Tahtalı Havzası
Pompa istasyonu
mevkii açıktan
Fetrek ile Küçük
Menderes‘in birleĢtiği
nokta
Menemen toplama
kuyusu
Gediz Nehri
1
Görece-Menderes
2
BulgurcaMenderes
Koordinatları
X-Y
4236244.01509979.34
4221345.35507799.51
3
BulgurcaMenderes
4221345.35507801.94
Yüzey
4
TaĢköprü mevkii-selçuk
4203519.29533681.87
Yüzey
5
Menemen
Yeraltı
6
Gediz Nehri
7
Çanakkale asfaltıMenemen
Buruncuk mevkii-Menemen
4273476.03507756.49
4279128.86502373.40
4279122.69502370.98
Fetrek ile Küçük
nokta öncesi
Fetrek ile Küçük
nokta sonrası
Gölcük Gölü
8
TaĢköprü mevkii öncesiSelçuk
4203550.11533681.75
Yüzey
9
TaĢköprü mevkii sonrasıSelçuk
4203580.93533681.62
Yüzey
10
Belediye önü-ÖdemiĢ
Yüzey
Gölcük Gölü
11
Tire-Gökçen Beldesi
12
Bergama-Ovacık Köyü
13
Sazlıkların olduğu bölgeÖdemiĢ
30.204 nolu DSĠ kuyusuTire
Bergama
Kaymakçı-ÖdemiĢ
14
Kaymakçı giriĢi-ÖdemiĢ
Küçük Mendere-Kiraz
15
Belediye parkı önü
Kıravlusu MevkiKemalpaĢa (Sulama
suyu)
Kıravlusu MevkiKemalpaĢa (Arıtma
çıkıĢı)
Kıravlusu MevkiKemalpaĢa (Derin kuyu)
Kozak yaylası
16
Örnekköy-KemalpaĢa
4242166.86589698.99
4242166.86589698.99
4222951.60575357.44
4325649.28509005.50
4226249.31593927.11
4231644.09606398.60
4253135.90541900.17
17
4253135.90541900.17
Yeraltı
18
Yeraltı
19
Bergama
4253135.90541900.17
4384563.37507728.62
Adı
Baskı Ta
Kodu
Yeri (Ġlçe, Köy, Mevkii)
Cinsi
(Yüzey/Yeraltı)
Yüzey
Yüzey
Yüzey
Yüzey
Yüzey
Yeraltı
Yeraltı
Yeraltı
Yeraltı
Yeraltı
Yeraltı
Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması
6.2.
Bu bölümde Küçük Menderes Havzası‘ndaki baĢlıca kirletici kaynaklar tanımlanmaktadır. Bu
kapsamda, havzadaki noktasal ve yayılı kaynaklar ile bunların toplamından oluĢan besi
maddesi (nutrient) yüklerinin (azot ve fosfor) yıllara göre dağılımı verilmektedir. Yük dağılımı
havza ve iller bazında sunulmaktadır. Temel prensip mevcut veriler doğrultusunda kirletici
kaynakların geçmiĢten bugüne nasıl değiĢtiğinin tespiti ve geleceğe uyarlanmasıdır. Bu
kapsamda noktasal veya yayılı kirletici kaynaklar için literatürde tanımlanmıĢ ve benzer
projelerde kullanılmıĢ olan birim kirlilik yüklerinden faydalanılmıĢtır.
ġekil 93 te havza için kirlilik oluĢturabilecek kaynaklar noktasal ve yayılı olarak
gösterilmeketdir.
Kirlilik Kaynakları
Noktasal Kaynaklar
Yayılı Kaynaklar
Kentsel atıksu deşarjları
Tarımsal faaliyetler
Gübre kullanımı
Pestisit kullanımı
Endüstriyel atıksu deşarjları
Hayvancılık faaliyetleri
Katı atık düzenli depolama sızıntı suları
Rehabilite edilen düzensiz depolama sızıntı suları
Katı atık düzensiz depolama sızıntı suları
Foseptik çıkış suları
Arazi kullanımı
Atmosferik taşınım
ġekil 93. Kirlilik Kaynakları
Baskı Ta
6.2.1. Nüfus Tahminleri
YerleĢim yerlerinden kaynaklanan kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanması için öncelikle bu
yerleĢim yerlerinin, proje süresini kapsayan zaman dilimi içerisindeki nüfus tahminlerinin
yapılması gerekmektedir. Nüfus tahminleri yapılırken amaç, yerleĢimlerin gelecek yıllardaki
nüfus değiĢimini, olabildiğince gerçekçi Ģekilde tahmin etmektir. Proje kapsamında havza
sınırları içinde yer alan yerleĢimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal,
yazlık/kıĢlık ve eĢdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluĢturulmuĢtur. Bu senaryolar
içinden havza yapısının en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiĢtir.
Nüfus tahminleri yapılırken aĢağıdaki temel prensipler dikkate alınmıĢtır:
GeçmiĢe yönelik nüfus sayım sonuçları detaylı çalıĢılmıĢ, nüfusun geçmiĢteki değiĢim
eğilimlerinden yararlanılarak ileriye yönelik projeksiyonlar yapılmıĢtır.
Nüfus projeksiyonları 2040 yılına kadar yapılmıĢtır,
Nüfus tahminlerini ilçe bazlı yapılmıĢtır,
Her bir ilçenin kentsel/kırsal nüfusları ayrı ayrı hesaplanmıĢtır (nüfus sayımları kentsel
ve kırsal olarak ayrılmaktadır),
Nüfuslardaki yaz ve kıĢ farklılıklarının göz önünde bulundurulmuĢtur (nüfus sayımları
kıĢ nüfusuna karĢılık gelmektedir, yaz değeri nüfusuyla ilgili olarak sahalardan
toplanan veriler kullanılmıĢtır veya kıĢ nüfusunun %120, %80 gibi sabit bir katı olarak
alınmıĢtır),
Yaz ve kıĢ nüfuslarını birlikte ifade eden ―eĢdeğer nüfus‖ her bir ilçe için
hesaplanmıĢtır. EĢdeğer nüfus kıĢ ve yaz nüfuslarının aylara göre ağırlıklı
ortalamasıdır. Yaz dönemi 4 ay (Mayıs-Eylül), kıĢ dönemi 8 ay (Ekim-Nisan) kabul
edilmiĢtir,
GeçmiĢe yönelik nüfus sayımları çalıĢılırken 1975, 1980, 1985, 1990, 2000, 2007,
2008 ve 2009 nüfusları kullanılmıĢtır. Bu nüfus sayımları arasından 2007, 2008 ve
2009 sayımlarında, öncekilerden farklı olarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine
(ADNKS) geçilerek yeni bir yöntem uygulanmıĢtır. Bu durum eski ve yeni nüfus
sayımları arasında belirgin fark oluĢturmuĢtur.
Tüm bu durumlar farklı senaryolar için tekrarlanmıĢtır. Tahmin ve senaryo sonuçları
farklı grafiklere iĢlenmiĢtir,
Seçilen uygun senaryoya göre hesaplamalar belde bazında belirli katsayılar
kullanılarak uygulanmıĢtır.
Baskı Ta
Hesaplamalarda yöntem olarak, ―azalan hızlı geometrik artıĢ yöntemi‖ kullanılmıĢtır.
Bu yönteme göre,
Nt = N0 (1+p) t
N0 : Son nüfus sayım değeri (kiĢi)
Nt : Gelecekteki nüfus (kiĢi)
p
: Nüfus artıĢ/azalma hızı (%)
t
: Son nüfus sayımından itibaren geçen süre (yıl)
ġekil 94. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi
Bu hesaplama yöntemine göre, zamana karĢı nüfusun artıĢ hızının azalacağı ve
grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacağı varsayılmaktadır.
Nüfus ArtıĢ Hızı Tahminlerinde, aĢağıdaki senaryolar kullanılmıĢtır:
UNDP (BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı): Türkiye genelinde 2000-2030 yılları
için kentsel ve kırsal ayrımlı nüfus artıĢ hızı (p katsayısı) belirlenmiĢtir. Bu değerler
5‘er yıllık olarak tanımlanmıĢ, ilçe bazında kullanılarak 2000-2040 yılları için nüfus
projeksiyonu oluĢturulmuĢtur.
UNDP %80: UNDP metodunda kullanılan artıĢ hızının %80‘i alınarak ilçeler için
kentsel ve kırsal ayrımlı, 2000-2040 yılları arası nüfus projeksiyonu oluĢturulmuĢtur.
UNDP %120: UNDP metodunda kullanılan artıĢ hızının %120 arttırılarak ilçeler için
kentsel ve kırsal ayrımlı, 2000-2040 yılları arası nüfus projeksiyonu oluĢturulmuĢtur.
TÜBĠTAK-MAM: 11 havzadaki her bir ilçe için geçmiĢe yönelik nüfus eğilimleri dikkate
alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacak Ģekilde p
değerleri bulunmuĢ ve bu değerler üzerinden 2040 yılına kadar projeksiyon
yapılmıĢtır.
Baskı Ta
TÜBĠTAK-MAM Nüfus Tahmini
Tahminler her bir ilçe için geçmiĢe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından
itibaren, grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacak Ģekilde p değerleri bulunmuĢtur.
p değerleri hesaplanmadan, grafik eğimi üzerinden tahmini olarak bulunmuĢtur,
Değerler her 5 yılda bir değiĢtirilerek, 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıĢtır.
Grafikteki eğimin 2007, 2008 ve 2009 ADNKS değerleri ile kesiĢmesine dikkat
edilmiĢtir,
Nüfuslar kentsel ve kırsal için ayrı ayrı hesaplanmıĢtır,
Kırsal ve kentsel nüfuslarda eğime bağlı olarak azalmalar olsa bile, düĢme eğilimi
göstermeyeceği kabulü yapılmıĢtır,
Proje kapsamında, havza sınırları içine birkaç il girdiğinde, bu illerin tamamı değil
ancak bir kısmının havzada yer alması durumunda hesaplamalar il değil, ilin ilgili
havzaya giren ilçeleri bazında yapılmıĢtır. Eğer bir ilçe 2 farklı havzaya giriyorsa,
hesaplamalar ilçe merkezinin bulunduğu havza için yapılmıĢtır,
Hesaplamalar yapılırken zamanla illerin idari yapılanmasında farklılıklar olduğu
görülmüĢtür, yıllara bağlı olarak bazı ilçelerin il olabildiği, ilçelere bağlı beldelerin ise
ilçe olabildiği tespit edilmiĢtir. Bu durumda idari teĢkilatlanmaların ilk hali dikkate
alınarak, yerleĢkelerin toplam nüfusları üzerinde çalıĢılmıĢ, sonra her bir ilçe için
uyarlanmıĢtır.
Nüfus Tahmin Senaryosu Seçilirken:
Uygulanan yöntemlerden hangisinin seçileceğine karar verilirken, tüm tahmin ve
senaryo sonuçları toplam havza nüfusları için grafiklere iĢlenerek, gerçek resim
görülmüĢtür. Bu grafiklerden mümkün olduğunca gerçekçi, S-eğrisini en iyi temsil
eden, havzanın durumunu (tarım, sanayi, turizm, vb) en uygun Ģekilde yansıtan
(genelde en düĢük artıĢ olmayan) senaryo seçilmiĢtir.
2007, 2008 ve 2009 ADNKS sayım sonuçlarındaki yöntem farklılığı son yıllarda
havzaların toplam nüfuslarında değiĢiklik göstermesine neden olmuĢtur. Bu durum
Büyük Menderes, Konya, Kızılırmak, Ceyhan, YeĢilırmak ve Burdur Havzalarının
toplam nüfusları için belirgindir. Nüfus tahminlerini diğer senaryolar ile sağlıklı
karĢılaĢtırmak için, söz konusu havzaların MAM ve UNDP tahminleri 2009 yılı nüfus
sayımları baz alınarak hesaplanmıĢtır.
Baskı Ta
Elde Edilen Sonuçlar:
Yapılan hesaplamalar neticesinde elde edilen nüfuslara bağlı olarak çizilen grafikte (ġekil
95) yer alan eğrilere göre, azalan hızlı geometrik artıĢ yöntemine en uygun olan tahmin
yöntemi MAM Tahmin Senaryosu‘dur. Bu sebeple Küçük Menderes Havzası için MAM
Tahmin Yöntemi ile elde edilen nüfus değerlerinin kullanılmasına karar verilmiĢtir. Seçilen
tahmin yöntemine göre 2009 yılından 2040 yılına kadar havza geneli için hesaplanmıĢ olan
nüfuslar Tablo 69 da verilmektedir.
KÜÇÜK MENDERES HAVZASI NÜFUS TAHMİN SONUÇLARI
7.000.000
6.000.000
5.000.000
TÜİK Sayım Sonuçları
Nüfuslar (Kişi)
MAM Tahmin
4.000.000
UNDP Tahmin
UNDP %80 Tahmin
UNDP %120 Tahmin
3.000.000
ADNKS Sayım Sonuçları
MAM Tahmin (ED Nüfus)
UNDP Tahmin (ED Nüfus)
2.000.000
UNDP %80 Tahmin (ED Nüfus)
UNDP%120 Tahmin (ED Nüfus)
1.000.000
0
1970
1980
1990
2000
2010
2020
2030
2040
2050
Yıllar
ġekil 95. Küçük Menderes Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları
Baskı Ta
Tablo 69. Küçük Menderes Havzası Nüfus Tahminleri (2010-2040)
YILLAR
Kırsal
Kentsel
KıĢ
Yaz
EĢdeğer
2009
3.081.761
4.311.910
3.594.323
2010
3.144.323
4.397.436
3.666.454
2011
3.198.563
4.471.079
2012
3.253.761
2013
Toplam
KıĢ
Yaz
EĢdeğer
240.707
3.322.468
4.552.617
3.835.030
239.667
3.383.990
4.637.102
3.906.120
3.728.778
239.422
3.437.985
4.710.502
3.968.200
4.546.016
3.792.201
239.195
3.492.957
4.785.211
4.031.396
3.309.936
4.622.267
3.856.741
238.985
3.548.921
4.861.252
4.095.726
2014
3.367.105
4.699.858
3.922.419
238.791
3.605.896
4.938.649
4.161.210
2015
3.425.285
4.778.811
3.989.254
238.613
3.663.898
5.017.424
4.227.868
2016
3.479.804
4.851.639
4.051.402
238.423
3.718.227
5.090.062
4.289.825
2017
3.535.222
4.925.659
4.114.571
238.242
3.773.464
5.163.901
4.352.813
2018
3.591.555
5.000.890
4.178.778
238.070
3.829.624
5.238.959
4.416.847
2019
3.648.817
5.077.352
4.244.040
237.906
3.886.723
5.315.258
4.481.946
2020
3.707.024
5.155.066
4.310.375
237.751
3.944.775
5.392.817
4.548.126
2021
3.758.298
5.223.342
4.368.733
237.685
3.995.983
5.461.027
4.606.418
2022
3.810.315
5.292.599
4.427.933
237.625
4.047.940
5.530.224
4.665.558
2023
3.863.086
5.362.853
4.487.989
237.571
4.100.657
5.600.424
4.725.560
2024
3.916.623
5.434.118
4.548.913
237.523
4.154.146
5.671.641
4.786.435
2025
3.970.936
5.506.409
4.610.717
237.480
4.208.417
5.743.889
4.848.197
2026
4.016.476
5.566.766
4.662.430
237.519
4.253.995
5.804.285
4.899.949
2027
4.062.568
5.627.849
4.714.769
237.560
4.300.129
5.865.409
4.952.329
2028
4.109.218
5.689.667
4.767.739
237.604
4.346.823
5.927.271
5.005.343
2029
4.156.434
5.752.228
4.821.348
237.651
4.394.084
5.989.879
5.058.999
2030
4.204.221
5.815.542
4.875.605
237.700
4.441.921
6.053.242
5.113.305
2031
4.242.609
5.866.187
4.919.100
237.689
4.480.299
6.103.876
5.156.789
2032
4.281.370
5.917.320
4.963.016
237.680
4.519.050
6.155.000
5.200.696
2033
4.320.507
5.968.947
5.007.357
237.672
4.558.179
6.206.619
5.245.029
2034
4.360.024
6.021.073
5.052.128
237.665
4.597.689
6.258.738
5.289.793
2035
4.399.924
6.073.702
5.097.332
237.660
4.637.585
6.311.363
5.334.992
2036
4.431.579
6.114.723
5.132.889
237.634
4.669.213
6.352.357
5.370.523
2037
4.463.482
6.156.068
5.168.726
237.608
4.701.090
6.393.676
5.406.334
2038
4.495.635
6.197.739
5.204.845
237.582
4.733.217
6.435.320
5.442.427
2039
4.528.040
6.239.738
5.241.247
237.556
4.765.596
6.477.294
5.478.803
2040
4.560.698
6.282.068
5.277.936
237.530
4.798.229
6.519.598
5.515.466
Baskı Ta
6.2.2. Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri
Noktasal kaynaklardan gelen kirlilik yükü hesapları, Küçük Menderes Havzası‘nı paylaĢan
iller bazında yapılmıĢtır. Bir havzadaki noktasal kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya
arıtılmadan alıcı ortamlara deĢarj edilen kentsel atıksu, endüstriyel atıksular, düzenli
depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı sularıdır. Bu kaynaklardan gelen toplam kirlilik
yükü genel olarak kentsel ve endüstriyel yüklerin toplamından oluĢmaktadır. Bu yüklerin
hesaplama yöntemine ait yaklaĢımlar aĢağıda açıklanmaktadır.
6.2.2.1.
Kentsel Kirlilik Yükleri
Proje kapsamında belediye teĢkilatına sahip olan yerleĢim yerleri ile nüfusu 2.000‘in üzerinde
olan köylerden kaynaklanan kentsel kirlilik yükleri ve atıksu debileri hesaplanmıĢtır.
Hesaplamalarda 20.03.2010 tarihli Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller
Tebliği‘nde yer alan hususlar dikkate alınmıĢtır.
Tebliğ‘de yer alan ―Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi‖
tablosunda, nüfusu 2.000 ve 100.000 arasında olan yerleĢim yerleri için güncel kiĢi baĢı
atıksu oluĢumu değerleri verilmiĢtir. 2010 yılı için verilen kiĢi baĢı atıksu oluĢumu değerleri,
2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimleri için tedrici olarak artırılmıĢtır. Bu değerlere yeraltı
suyundan atıksu toplama sistemine giren sızma debisi de ilave edilmiĢtir. Sızma debisi,
yeraltı su seviyesinin yüksekliğine, yerleĢim yerinin deniz kenarında olup olmamasına, zemin
yapısına, içme suyu Ģebekesinde kaçak oranına ve kanalizasyon Ģebekesinin yaĢına vb.
bağlı olarak değiĢmektedir. Atıksu altyapı sisteminin zamanla iyileĢeceği kabulü ile sızma
debisinin kiĢi baĢı atıksu debisine oranı tedrici olarak azaltılmıĢtır. Buna göre; kiĢi baĢı atıksu
debisi 2010 yılında %50, 2020 yılında %40, 2030 yılında %35 ve 2040 yılında %30 oranında
artırılarak toplam atıksu debisi hesaplanmıĢtır. Bu değerler danıĢman tahminlerine
dayanılarak belirlenmiĢtir. Hesaplamalarda kullanılan kiĢi baĢı atıksu debi değerleri Tablo 70
te verilmektedir.
Baskı Ta
Tablo 70. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri
NÜFUS
2010 Yılı Ġçin Birim
Atıksu OluĢumu
2.000
10.000
50.000
100.000
ATIKSU
OLUŞUMU
L/kiĢi-gün
70
80
90
100
Atıksu OluĢumu
2.000
10.000
50.000
100.000
35
40
45
50
TOPLAM ATIKSU
DEBİSİ
L/kiĢi-gün
105
120
135
150
85
97
108
120
33
39
43
48
118
136
151
168
2.000
10.000
50.000
100.000
100
116
125
142
35
40
46
48
135
156
171
190
2.000
10.000
50.000
100.000
121
140
150
169
36
42
47
50
157
182
197
219
kiĢi
(Kaynak: DanıĢman
tahminleri)
Atıksu OluĢumu
(Kaynak: DanıĢman
tahminleri)
Atıksu OluĢumu
(Kaynak: DanıĢman
tahminleri)
SIZMA DEBİSİ
L/kiĢi-gün
Kirlilik yükleri hesaplamalarında Tebliğ‘de yer alan ―Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve
Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi‖ tablosundaki, nüfusu 2.000 ve 100.000 arasında olan yerleĢim
yerleri için güncel kiĢi baĢı kirlilik yükleri değerleri kullanılmıĢtır. 2010 yılı için verilmiĢ olan
kiĢi baĢı kirlilik yükü değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimlerinde tedrici olarak
artırılmıĢtır. Ayrıca Tebliğ‘de yer almayan, nüfusu 2.000‘in altında olan yerleĢim yerleri için
kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri, nüfusu 2.000 ile 10.000‘in arasında olan yerler için
verilmiĢ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiĢtir. Buna göre hesaplamalarda kullanılan
kiĢi baĢı kirlilik yükleri oluĢumu değerleri Tablo 71 de verilmektedir.
Baskı Ta
Tablo 71. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri (SKKY Teknik Usuller Tebliği)
2010 Yılı Ġçin
Birim Yükler
2020 Yılı Ġçin
Birim Yükler
(Kaynak: DanıĢman
tahminleri)
2030 Yılı Ġçin
Birim Yükler
(Kaynak: DanıĢman
tahminleri)
2040 Yılı Ġçin
Birim Yükler
(Kaynak: DanıĢman
tahminleri)
NÜFUS
KOİ
BOİ
AKM
TN
TP
kiĢi
g/kiĢi-gün
g/kiĢi-gün
g/kiĢi-gün
g/kiĢi-gün
g/kiĢi-gün
2.000
10.000
50.000
100.000
2.000
10.000
50.000
100.000
2.000
10.000
50.000
100.000
2.000
10.000
50.000
100.000
50
55
75
90
53
60
80
95
56
65
85
103
60
70
90
110
35
40
45
50
38
43
48
53
41
46
52
56
45
50
55
60
30
35
45
50
31
37
48
53
33
39
51
56
35
42
54
60
4
5
6
7
4
5
6
8
5
6
7
9
6
7
8
10
0,8
0,9
1,0
1,1
0,9
1
1,1
1,2
1
1,1
1,2
1,3
1,1
1,2
1,3
1,5
Ġncelenen yerleĢim yerlerinden kaynaklanan kirlilik yükü, kanalizasyon Ģebekesi olan yerlerde
noktasal, olmayan yerlerde yayılı kaynak olarak değerlendirilmiĢtir. Noktasal kentsel kirlilik
yükü, atıksu arıtma tesisi olup olmamasına bağlı olarak doğrudan ya da arıtma tesisinde bir
miktar giderildikten sonra havzaya deĢarj edilmektedir. Yayılı kirlilik yüklerinin ise
foseptiklerde bir miktar giderildikten sonra yüzeysel veya yeraltı sularına karıĢarak havzaya
ulaĢmakta olduğu kabul edilmiĢtir. Hesaplamalarda yerleĢim yerlerindeki kanalizasyon
Ģebekesine bağlı nüfus oranı dikkate alınmıĢtır.
Kirlilik yükleri hesaplamalarında, kentsel alan içerisinde yaĢayan nüfustan kaynaklanan
yüklerin yanında, yerleĢim yeri sınırları içerisinde bulunan küçük sanayi sitesi, imalathane,
vb. endüstriyel atıksu deĢarjı yapan çeĢitli iĢyerleri de dikkate alınmıĢtır. Bu tesislerden
kaynaklanan yükün hesaplanması için, nüfusa bağlı olarak hesaplanmıĢ olan yük değerleri
belli bir yüzdeyle artırılmıĢtır. YerleĢim yerlerinde üretilen kentsel kirlilik yüklerinin havzaya
ulaĢma sürecinde izlediği yol ġekil 96 daki verilmektedir.
Baskı Ta
ġekil 96. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol
Yapılan Kabuller:
Kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanmasında yapılan kabuller Ģu Ģekildedir:
1. Nüfusu 2.000 in altında olan yerleĢim yerlerinin nüfusları, emniyetli tarafta kalmak
amacıyla 2040 yılına kadar sabit alınmıĢtır.
2. Mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri KOĠ için %80,
Toplam Azot için %25, Toplam Fosfor için %10 olarak alınmıĢtır.
3. Azot ve fosfor giderimi olan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme
verimleri KOĠ için %80, Toplam Azot için %70, Toplam Fosfor için %70 olarak
alınmıĢtır.
4. Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor
için %30 olarak alınmıĢtır.
5. 2020 yılından itibaren (2020 dahil) tüm yerleĢim yerlerinde kanalizasyon Ģebekesinin
ve kentsel atıksu arıtma tesislerinin iĢletmeye alınmıĢ olacağı tahmini yapılmıĢtır.
Baskı Ta
6. 2040 yılı nüfusu 100.000 in üzerinde olan yerleĢim yerlerinde azot ve fosfor giderimi
yapılan
arıtma
tesislerinin
kurulacağı
tahmini
yapılmıĢtır.
Küçük
Menderes
Havzası‘nda kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan yüklerin
hesaplanması için, nüfustan kaynaklanan kirlilik yükleri %30 oranında artırılmıĢtır.
Kentsel kirlilik yükleri hesaplamalarında ―Üretilen Yük‖, ―Giderilen Yük‖, ―Toplam DeĢarj
Edilen Yük‖ ve ―Havza içine DeĢarj Edilen Yük‖ kavramları geliĢtirilmiĢtir. Üretilen yük, havza
içerisinde yaĢayanlardan kaynaklanan evsel yüklerin, kentsel alan içerisindeki sanayi
tesislerinden kaynaklanan endüstriyel yükleri de kapsayacak Ģekilde artırılması neticesinde
elde edilen toplam yüktür. Giderilen yük ise, atıksu arıtma tesislerinde arıtma yoluyla,
foseptiklerde ise toprakta tutunma ve biyolojik bozunma neticesinde atıksudan uzaklaĢtırılan
yükleri kapsamaktadır. Toplam deĢarj edilen yük, havza içerisindeki su kaynakları ile havza
dıĢında kalan deniz ortamına yapılan deĢarjların tümünü içermektedir. Havza içine deĢarj
edilen yük ise havza sınırları içerisinde alıcı su ortamlarına gelen yük toplamını
kapsamaktadır.
Küçük Menderes Havzası‘nda 2009 yılında üretilen 153.743 ton/yıl KOĠ yükünün yaklaĢık
%73 ü arıtılmakta (112.889 ton/yıl), %27 si ise (40.854 ton/yıl) akarsu ve denize deĢarj
edilmektedir. Toplam deĢarjın yaklaĢık %6 sı (9.856 ton/yıl)) havza içerisine yapılmaktadır.
Havzada üretilen 11.991 ton/yıl değerindeki TN yükünün ise yaklaĢık %61 i (7.350 ton/yıl)
giderilmektedir. Geri kalan yükün ise 1.051 ton/yıl lık kısmı ise havzaya ulaĢmaktadır. TP
yükünde ise yaklaĢık %62 lik bir giderim söz konusudur. Buna göre 1.892 ton/yıl olan TP
yükünün 171 tonu havzaya kirlilik olarak verilmektedir. Özet olarak 2009 yılında üretilen
toplam kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaĢan kısımları KOĠ parametresi bazında yaklaĢık %
6, TN parametresi bazında % 9 ve TP parametresi bazında ise %9 dur. KOĠ, TN ve TP
parametreleri bazında 2009 yılı kentsel kirlilik yükleri dengesi miktar ve yüzde olarak ġekil 97
de; havza içine ve dıĢına deĢarj edilen yüzdeleri ise ġekil 98 de gösterilmektedir.
Baskı Ta
Havza İçine Deşarj Edilen
Toplam Deşarj Edilen
Giderilen
Üretilen
153.743
112.889
11.991
40.854
1.892
7.350
1.165
4.642
9.856
1.051
727
171
2009 Yılı Evsel Kirlilik Yükleri Dengesi
80%
Giderilen
85%
90%
95%
100%
112.889
7.350
1.165
9.856
1.051
171
ġekil 97. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
KOİ
Toplam N
Toplam P
Havza Dışı
30.998
3.590
556
Havza İçi
9.856
1.051
171
ġekil 98. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri
Baskı Ta
Kentsel atıksu arıtma tesisleri planlamalarına bağlı olarak, 2020 yılından sonra tüm yerleĢim
yerlerinde tesislerin iĢletmeye alınacağı öngörüsü yapılmıĢtır. Buna göre deĢarj edilen ve
havzaya ulaĢan kirlilik yüklerinde 2020 yılından itibaren bir düĢüĢ olacaktır. 2009 yılında
üretilen KOĠ yükünün %27 si havza içine ve havza dıĢı olarak kabul edilen Ege Denizi‘ne
deĢarj edilmektedir. Havza içine deĢarj edilen KOĠ yükünün toplam yüke oranı ise %6 dır. Bu
değer 2020 yılından itibaren % 2 ye inmektedir. Benzer Ģekilde havzaya ulaĢan TN yükü
oranı %9 dan %6 ya, TP yükü oranı ise %9 dan %8 e inmektedir.
Tablo 72 ve ġekil 99 da atıksu debileri ve KOĠ, TN ve TP parametreleri için kirlilik yüklerinde
zamana göre olacak değiĢim verilmektedir.
Tablo 72. Küçük Menderes Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri
Yıllar
Kentsel Kirlilik Yükleri(ton/yıl)
2009
2020
2030
2040
Baskı Ta
Atıksu
Debisi
3
(m /gün)
629.984
780.155
887.588
961.740
Üretilen
(ton/yıl)
Giderilen
(ton/yıl)
Toplam
DeĢarj
Edilen
(ton/yıl)
Havza Ġçine
DeĢarj
Edilen
(ton/yıl)
Havza Ġçine
DeĢarj Edilen
/ Üretilen
KOĠ
153.743
112.889
40.854
9.856
6
TN
11.991
7.350
4.642
1.051
9
TP
1.892
1.165
727
171
9
KOĠ
195.379
156.303
39.076
4.656
2
TN
16.409
10.831
5.578
1.047
6
TP
2.481
1.597
884
189
8
KOĠ
239.534
191.627
47.907
5.387
2
TN
20.915
13.858
7.058
1.260
6
TP
3.040
1.969
1.071
217
7
KOĠ
276.828
221.462
55.366
5.964
2
TN
25.177
16.729
8.448
1.450
6
TP
3.788
2.468
1.320
254
7
KOİ Yükü Değişimi
Giderilen
Üretilen
5.964
55.366
2040
221.462
276.828
5.387
47.907
2030
191.627
239.534
4.656
39.076
2020
156.303
195.379
9.856
40.854
2009
112.889
153.743
Toplam N Yükü Değişimi
Giderilen
Üretilen
1.450
8.448
2040
16.729
25.177
1.260
7.058
2030
13.858
20.915
1.047
5.578
2020
10.831
16.409
1.051
4.642
2009
7.350
11.991
Toplam P Yükü Değişimi
Giderilen
Üretilen
254
1.320
2040
2.468
3.788
217
1.071
2030
1.969
3.040
189
884
2020
1.597
2.481
171
2009
727
1.165
1.892
ġekil 99. Küçük Menderes Havzası‘nda KOĠ, TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi (ton/yıl)
Baskı Ta
6.2.2.2.
Endüstriyel Kirlilik Yükleri
Küçük Menderes Havzası‘nda endüstriyel yapıya bakıldığında; endüstrilerin bir kısmının
havzaya ismini veren Küçük Menderes Nehri etrafında, diğer bir kısmının ise Ġzmir ilinde ĠBB
alanı içinde dağıldığı görülmektedir.
Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢimlerden Torbalı, Tire ve ÖdemiĢ sanayileĢmenin
geliĢtiği baĢlıca ilçelerdir. Bölgede bulunan sanayi kuruluĢları genelde tarımsal ürünleri
iĢleyen tesisler, zeytinyağı üreten tesisler, küçük ölçekli mandıralar, tekstil ve metal
endüstrileri olarak sıralanmaktadır. Tesislerin bir kısmı ön arıtma yaparak veya doğrudan
atıksularını kanalizasyona deĢarj etmektedir. Bir diğer kısmı, çoğunlukta biyolojik sistemler
kullanarak sularını arıtmaktadır. Zeytinyağı üretiminin sık olduğu bu bölgede, proses
atıksuları (karasu) betonarme havuzlarda tutulmakta ve kendiliğinden buharlaĢması
beklenmektedir. Bu Ģekilde suyun alıcı ortama ulaĢması engellenmektedir.
ĠBB hizmet alanında bulunan endüstriyel kuruluĢlar ön arıtmalı veya arıtmasız olarak
atıksularını merkezi kanalizasyon Ģebekesine vermektedir.
Havza içinde mevcut halde faaliyette olan OSB‘ler Buca (Ege Giyim), ĠTOB Tekeli ve Tire
OSB‘leridir. Planlama aĢamasında veya henüz iĢletmeye geçmemiĢ olan 3 adet OSB daha
havza içinde bulunmaktadır.
AĢağıdaki bölümde tekil endüstriler ve OSB‘lerden kaynaklanan kirlilik yükleri hesaplama
metodolojisi ve hesaplama sonuçları verilmektedir.
Küçük Menderes Havzası‘nda endüstriyel tesislerden kaynaklanan kirlilik yükü hesaplamaları
yapılırken, havzada yer alan endüstriyel tesisler dört ana grup baĢlığı altında ele alınmıĢtır:
1. DeĢarj izni olan endüstriyel tesisler;
2. DeĢarj izni olmayan endüstriyel tesisler;
3. Atıksu arıtma tesisleri olan OSB‘ler;
4. OSB içerisinde yer alan ve atıksularını beraberce ve direkt olarak alıcı ortamlara
deĢarj eden endüstriyel tesisler;
Tüm endüstriyel tesislerin deĢarj izin belgeleri olup olmaması durumuna bağlı olarak iki
Ģekilde hesap yapılmıĢtır.
•
Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nden alınan ve deĢarj izin durumlarını gösteren
listelere dayanılarak bu tesisler gruplandırıldıktan sonra deĢarj izni olanlar için, Su
Baskı Ta
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY)Tabloları‘nda ilgili sektörün deĢarj standartlarında
belirlenmiĢ olan kirletici yük limit değerleri belli bir emniyet katsayısı ile çarpılarak
bulunan konsantrasyonlar dikkate alınmıĢtır. Tesislerin atıksu debilerinin belirlenmesi
için yine Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nden alınan listelerden yararlanılmıĢtır.
Kullanılan değerler daha önceden yapılan çalıĢmalarla (ÇOB, Büyük Ġstanbul
Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma
Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008)
karĢılaĢtırılmıĢtır.
•
DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için ise yine SKKY‘deki ilgili sektör tablosu
dikkate alınarak; burada verilmiĢ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN
için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden
hareketle yapılmıĢtır.
OSB‘ler için aĢağıdaki Ģekilde hesap yapılmıĢtır.
•
DeĢarj izni olan (OSB‘nin tek AAT ve/veya OSB‘de yer alan tüm tesislerin ayrı ayrı
AAT mevcut olması durumu) OSB‘ler için SKKY de yer alan ―Tablo 19:KarıĢık
Endüstriyel Atıksuların Alıcı Ortama DeĢarj Standartları Küçük ve Büyük Organize
Sanayi Bölgeleri ve Sektör Belirlemesi Yapılamayan Diğer Sanayiler‖ limit değerleri
dikkate alınarak yük hesabı yapılmıĢtır.
•
DeĢarj izni olmayan (atıksu arıtımı olmaması durumu) OSB‘ler için SKKY deki ilgili
sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiĢ olan deĢarj standardı değerlerinin
KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması
durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıĢtır.
Kirlilik yükü hesaplamaları yapılırken bazı kabuller esas alınmıĢtır. Yapılan kabuller aĢağıda
sıralanmaktadır:
Veri toplama
•
Proje kapsamında yapılan saha çalıĢmalarında endüstriyel tesisler ziyaret edilmiĢ,
tesislere ait bilgiler yerinde temin edilmiĢtir (Bu veriler 2009 Eylül-Aralık arası durumu
yansıtmaktadır).
•
Saha çalıĢmalarında ziyaret edilmeyen (küçük kapasitede çalıĢan veya önemli ölçüde
kirletici yük oluĢturmayan tesisler) diğer endüstrilere ait veriler (isim, debi ve deĢarj
izin durumları gibi) Ġl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden alınmıĢtır.
•
Baskı Ta
Endüstriyel tesisler, deĢarj izni olup olmamasına göre iki gruba ayrılmıĢtır.
•
o
Havza içinde alıcı bir ortama deĢarj eden tesisler (havza içi),
o
Denize deĢarj eden tesisler (havza dıĢı)
Önemli kirletici kaynaklar tanımı gereği, havza içinde yer alan ve alıcı ortama deĢarj
yapan tüm endüstriyel tesisler hesaplamaya dahil edilmiĢ; benzin istasyonu,
zeytinciler ve küçük sanayi siteleri gibi tesisler hesaplamalara dahil edilmemiĢtir. Bu
tür tesisler ve verisine ulaĢılmayan tesislerden kaynaklanacak debi ve kirlilik yükü
değerlerinin hesabı için, her bir havza özelinde belirlenen bir emniyet faktörü ile
çarpılmıĢtır. Bu faktör Küçük Menderes Havzası için %25 olarak belirlenmiĢtir.
•
Sadece evsel atıksuyu olan (SKKY Tablo 21) endüstriyel tesisler, evsel kirlilik yükü
hesaplamalarında
ele
alındığından,
endüstriyel
yük
hesaplamalarına
dahil
edilmemiĢlerdir.
•
Havza içinde, Belediye kanalizasyonuna arıtma yaparak veya yapmadan atıksuyunu
deĢarj eden tesislerden gelecek kirlilik yükünü hesaba katabilmek üzere, kentsel
kaynaklı kirlilik yüklerinin hesaplanması kısmında havza özelinde belirlenen bir oran
endüstriyel tesislerden kanalizasyona verilen kirlilik yükü olarak ilave edilmiĢtir.
Kirletici Konsantrasyonlarının Belirlenmesi
Sektörel ve alt sektörler bazında SKKY kirlilik konsantrasyonları belirlenirken aĢağıdaki
kabuller yapılmıĢtır;
Sektörel ve alt sektörler bazında KOĠ, BOĠ, AKM, TN, TP kirleticileri üzerinden
hesaplamalar yapılmıĢtır.
DeĢarj izin belgesi olan tesisler için SKKY Sektörel Tablolarda yer alan 2 saatlik
kompozit numune limitleri esas alınmıĢtır.
DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate
alınarak; burada verilmiĢ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için
%35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden
hareketle, arıtılmamıĢ atıksu için yaklaĢık konsantrasyon değeri tahmini yapılmıĢtır.
SKKY‘de ilgili alt sektör için bahsi geçen kirleticilerden bir veya birkaçına ait
konsantrasyon değeri olmadığı durumlar için literatür verilerine dayanarak yapılan
oranlar kullanılmıĢtır (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 2004; ÇOB, Büyük Ġstanbul
Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma
Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008). Her bir
endüstri için kabul edilen konsantrasyon değerleri Tablo 73 te verilmiĢtir.
Baskı Ta
Tablo 73. Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyonları
SEKTÖR
Grup Adı
GIDA
ĠÇKĠ
MADEN
CAM
KÖMÜR ve
ENERJĠ
1. Kad
5
6
7
BOĠ
(mg/L)
5.1
250
125
120
30
5
5.2
1200
600
200
30
5
5.3
170
85
43
30
4
5.4
200
100
50
30
5
5.5
250
125
63
30
5
5.6
250
125
63
30
5
5.7
140
70
35
25
4
5.8
200
100
100
30
5
5.9
150
75
200
26
4
5.10
200
100
50
30
5
2. Kad
5.11.a
500
250
100
30
5
5.11
5.11.b
60
30
15
11
2
5.12
0
0
200
0
0
5.13
50
20
20
2
5
5.14
300
150
75
30
5
5.15
500
250
200
30
5
6.1
160
80
14
0
0
6.2
300
150
25
1
1
6.3
120
60
10
0
0
6.4
400
200
34
1
1
7.1
80
39
70
8
1
7.2
200
97
150
21
3
7.3
100
48
62
10
2
7.4
80
39
100
8
1
7.5
0
0
100
0
0
7.6
0
0
0
0
0
200
100
67
10
1
9.1
200
97
150
21
3
9.2
9.3
9.4
9.5
9.6
150
60
0
60
0
72
29
0
29
0
93
150
0
37
150
16
6
0
6
0
3
1
0
1
0
9.7
40
19
100
4
1
0
0
0
0
0
9.8
Baskı Ta
3. Kad
TP
(mg/L)
5.11
8
9
Konsantrasyon
AKM
TN
(mg/L)
(mg/L)
KOĠ
(mg/L)
SEKTÖR
Grup Adı
TEKSTĠL
1. Kad
10
PETROL
11
DERĠ
12
SELÜLOZ
13
Baskı Ta
Konsantrasyon
AKM
TN
(mg/L)
(mg/L)
KOĠ
(mg/L)
BOĠ
(mg/L)
10.1
350
42
32
11
5
10.2
400
48
140
12
5
10.3
250
30
160
8
5
10.4
400
48
400
12
5
10.5
300
36
27
9
5
10.6
300
36
160
9
5
10.7
400
48
36
12
5
11.1
400
206
120
40
5
11.2
400
206
60
30
5
11.3
300
154
200
20
5
2. Kad
3. Kad
TP
(mg/L)
300
60
125
21
1
13.1
800
364
50
30
5
13.2
870
395
80
30
5
13.3
1000
455
50
30
5
13.4
1500
682
50
30
5
13.5
100
45
61
9
3
13.6
100
45
61
9
3
13.7
120
55
73
11
4
13.8
75
34
45
7
2
13.9
100
45
61
9
3
13.10
120
55
73
11
4
13.11
100
45
61
9
3
14.1
80
41
46
8
1
14.2
100
51
57
10
2
14.3
200
103
114
21
3
14.4
200
103
60
21
3
14.5
200
103
114
21
3
14.6
150
77
86
15
3
14.7.a
200
103
100
100
35
14.7.b
150
77
100
100
3
14.7.c
14.7
KĠMYA
14
200
103
100
21
35
14.8
250
129
65
26
3
14.9
150
77
86
15
3
14.10
14.11
200
200
103
103
150
65
21
21
2
3
14.12
14.13
300
0
154
0
200
1500
20
30
5
5
14.14
0
0
100
0
0
14.15
100
51
57
10
2
SEKTÖR
Grup Adı
KĠMYA
1. Kad
14
15
KABUL EDĠLEN DEĞERLER
BOĠ
AKM
TN
TP
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
14.16
0
0
0
30
5
14.17
1500
771
200
15
2
15.1.a
100
46
60
10
1
15.1.b
200
92
120
20
2
15.2
200
92
120
110
2
15.3
600
276
125
100
5
15.4
100
46
125
10
1
15.5
100
46
125
10
1
15.6
200
92
125
20
2
15.7
200
92
125
400
2
15.8
1000
460
125
5
2
15.9
2500
1150
125
100
2
15.10
250
115
125
150
3
15.11
100
46
125
25
1
15.12
800
368
125
310
5
15.13
1500
690
125
30
5
15.14
800
368
125
30
5
15.15
100
46
125
10
1
15.16
200
92
125
20
2
15.17
2. Kad
15.1
METAL
KOĠ
3. Kad
200
92
150
20
2
AĞAÇ
16
100
36
35
14
1
MAKĠNE
17
250
113
145
150
5
18.1
400
180
240
100
4
18.2
400
180
80
105
4
18.3
400
180
240
30
4
400
200
200
20
2
20.1
200
100
67
10
1
20.2
250
125
150
13
1
20.3
200
100
67
10
1
20.4
140
70
47
7
0,5
20.5
100
50
150
5
0,3
20.6
700
350
200
20
2
20.7
400
200
133
20
1
OTOMOTĠV
KARIġIK
DĠĞER
Baskı Ta
18
19
20
Yük Hesaplamaları
-
Hesaplamalar 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için yapılmıĢtır.
-
Hesaplamalar yapılırken, havzada endüstrilerin 2010 yılı debi değerleri kullanılmıĢtır.
Bu değerlerin 2020, 2030 ve 2040 yıllarında aynı olacağı kabul edilmiĢtir.
-
Debinin havza içi ve Ege Denizine olan dağılımının da 2020, 2030 ve 2040 yıllarında
2010 yılıyla aynı olacağı varsayılmıĢtır.
-
Kirletici yük hesaplamaları yapılırken, yıllar bazında arıtma verimleri üzerinde farklar
olacağı varsayılmıĢtır. Bu sebeple SKKY deĢarj limitleri yıllara göre değiĢen
katsayılarla çarpılmıĢtır. Bu katsayılar Tablo 74 te verilmektedir.
Tablo 74. Yıllar Bazında Kullanılan Arıtma Performansı Katsayıları
Yıl
Katsayı
2010
SKKY deĢarj limitlerinin %20 fazlası (x1,2)
2020
SKKY deĢarj limitleri ile aynı (x1,0)
2030
SKKY deĢarj limitinin %90‘ı (x0,9)
2040
SKKY deĢarj limitinin %80‘i (x0,8)
-
Açıklama
Emniyetli tarafta kalmak için
Arıtma tesisi performansının
iyileĢeceği düĢünülerek
ġeker ve gül yağı fabrikalarında sezona bağlı üretim yapıldığı ve sezonun 90 gün
olduğu kabulü yapılarak yıllık debi ve kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır.
-
2020, 2030 ve 2040 yılları için havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel
tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte ilgili yıllar için
hesaplamalar 2010 yılındaki mevcut durum üzerinden yapılmıĢtır.
YapılmıĢ olan kabullere dayanılarak bulunan sonuçlar havza içi, havza dıĢı (denize giden), il
toplamı ve havza toplamı olarak gruplandırılarak kolay anlaĢılabilir olması amacıyla grafik ve
tablolar Ģeklinde de aĢağıdaki bölümde özetlenmiĢtir.
Baskı Ta
Küçük Menderes Havzası‘nda alıcı ortama deĢarj edilen atıksulardan bir kısmı havza içinde
kalmakta, diğer bir kısmı ise Ege Denizi‘ne deĢarj edilerek havza dıĢına taĢınmaktadır.
Yapılan hesaplamalar sonucunda havza içinde kalan ve denize deĢarj edilen debi ve kirletici
yükleri 2010 yılı için Tablo 75 te verilmektedir.
Tablo 75. 2010 Yılı Ġçin Havza Ġçinde Kalan ve Ege Denizinde DeĢarj Edilen Endüstriyel
Debiler Ve Kirletici Yükleri
Atıksu
Miktarı
3
Havza içinde kalan
Ege Denizi‘ne deĢarj
edilen
Havza Toplam
Kirlilik Yükleri (ton/yıl)
(m /yıl)
KOĠ
BOĠ
AKM
TN
TP
8.605.423
7.301
2.035
3.217
526
164
5.475
11
1,38
1,03
0,34
0,23
8.610.898
7.313
2.036
3.218
526
164
Tablo 64 ten de görüldüğü gibi Küçük Menderes Havzası‘nda alıcı ortama deĢarj edilen
atıksulardan neredeyse tamamı havza içinde kalmaktadır.
Endüstriyel tesislerden gelen debinin havza içinde kalan ve Ege Denizi‘ne deĢarj edilen
olmak üzere 2010 yılındaki % dağılımı ġekil 100 de verilmiĢtir. ġekildeki endüstriyel debi
dağılımı 2010 yılına göre verilmiĢtir. Bu durumun 2020, 2030 ve 2040 yıllarında
değiĢmeyeceği, debi dağılımının aynı kalacağı varsayılmaktadır.
2010 Yılı Endüstriyel Debi Dağılımı
0,06%
5.475m3/yıl
100%
8.605.423 m3/yıl
Denize DeĢarj Edilen
Havza Ġçinde Kalan
ġekil 100. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Debi Dağılımı
Baskı Ta
ġekil 100 de 2010 yılı için havza içinde kalan ve Ege Denizine deĢarj edilen kirletici yükleri
verilmektedir. Bu değerlendirmenin 2020, 2030 ve 2040 yılları için toplu Ģekilde gösterimi
Tablo 76 ve ġekil 101 de verilmektedir.
Tablo 76. Küçük Menderes Havzası Havza Ġçinde Kalan ve Ege Denizi‘ne DeĢarj Edilen
Kirletici Yüklerin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi
Kirletici
Yük
2010
2020
2030
2040
ton/yıl
Havza
Ġçinde
Kalan
Denize
DeĢarj
Edilen
Havza
Ġçinde
Kalan
Denize
DeĢarj
Edilen
Havza
Ġçinde
Kalan
Denize
DeĢarj
Edilen
Havza
Ġçinde
Kalan
Denize
DeĢarj
Edilen
KOĠ
7.299
11
3.252
2
2.926
2
2.601
2
BOĠ
2.036
1
1.063
0,23
957
0,21
851
0,18
AKM
2.354
1
1.041
0,17
937
0,16
833
0,14
TN
234
0,10
181
0,06
163
0,05
145
0,05
TP
42
0,04
36
0,03
32
0,02
28
0,02
KOĠ
BOĠ
AKM
T-N
T-P
8.000
Kirletici Yük (ton/yıl)
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
2010
2020
2030
2040
ġekil 101. Küçük Menderes Havzası Havza Ġçinde Kalan Kirletici Yüklerin Yıllara Bağlı Olarak
DeğiĢimi
Tablo 76 ve ġekil 101 de görüldüğü üzere kirletici yük değerleri yıllara göre azalmaktadır. Bu
azalma havza içinde kalan yük için daha belirgin olarak görülmektedir.
Baskı Ta
ġekil 102 de 2010 yılı diğer bir ifadeyle mevcut durum için havza toplamında (havza içinde
kalan ve denize deĢarj edilen) arıtılan ve arıtılmayan kirlilik yükleri gösterilmektedir. ġekle
göre organik madde giderimi yaklaĢık olarak %55-60 oranlarında, AKM %55, TN ve TP ise
sırasıyla %14 ve %3 oranlarında arıtılmaktadır.
100
Giderim (%)
80
60
40
20
0
Arıtılmayan (%)
Arıtılan (%)
KOĠ
45
BOĠ
38
AKM
45
T-N
86
T-P
97
55
62
55
14
3
ġekil 102. Küçük Menderes Havzası ―Havza Ġçi‖ Kirlilik Yüklerinin Arıtılma Durumu (2010 Yılı)
ġekil 103 te 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için Tablo 74 e göre endüstrilerin arıtma
verimlerini iyileĢtireceği varsayılarak yapılan arıtma durumu hesaplamaları özetlemiĢtir.
Baskı Ta
100
90
Arıtılma Durumu (%)
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2010
KOİ
55
BOİ
62
AKM
55
T-N
14
T-P
3
2020
80
80
80
33
17
2030
82
82
82
40
25
2040
84
84
84
47
33
ġekil 103. Küçük Menderes Havzası Endüstriyel Kirleticilerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin
Yıllara Göre Arıtılma Durumları
2020, 2030 ve 2040 yılları için iller bazında endüstrilerden kaynaklanan debilerin değiĢmediği
kabul edilmektedir. Kirletici yük değerleri ise Tablo 76 da yer alan endüstrilerin arıtma
verimlerine göre farklılık göstermektedir. Önümüzdeki yıllar boyunca havza sınırları içerisinde
kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle
birlikte hesaplamalar mevcut durum üzerinden yapılmıĢtır.
Havzadaki kirlilik yükünün illere göre dağılımına bakıldığında, Havzanın %95‘ni Ġzmir ili
oluĢturmaktadır. Geri kalan %5‘lik kısmı da Aydın ili oluĢturmaktadır ancak Aydın ilinin
havzaya giren kısmında birkaç zeytin iĢletmesinin dıĢında endüstriyel tesis bulunmamaktadır.
Bu tesislerde ise oluĢan atıksu sızdırmaz havuzlarda toplanıp, buharlaĢtırılmaktadır.
Dolayısıyla havzadaki endüstriyel yükün sadece Ġzmir ilinden kaynaklandığı söylenebilir.
Baskı Ta
6.2.2.3.
Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri
Türkiye geneli için durum değerlendirmeleri 2040 yılına kadar yapılacağından bu zaman
dilimi içerisinde, tüm Belediyelerin tercihen önerilen veya yeni kuracakları atık birliklerine
dahil olması; mevcut düzensiz depolama alanlarının kapatılması ve rehabilite edilmesi; yeni
bölgesel düzenli depolama tesislerinin ve diğer atık yönetim tesislerinin kurulması; rehabilite
edilmiĢ düzensiz depolama sahalarından kısmi olarak toplanabilen (%50) ile düzenli
depolama alanlarından gelen sızıntı sularının yerinde ön arıtmaya tabii tutulması ve akabinde
Ģehir kanalizasyon Ģebekesine bağlanarak veya vidanjörlerle taĢınarak kentsel AAT‘lere
aktarılması hedeflenmektedir. Bu süreçler neticesinde katı atıklardan kaynaklanan noktasal
kirlilik yükü hesaplamaları mevcut durum gelecekteki durum olarak aĢağıda özetlenmiĢtir.
Küçük Menderes Havzası Katı Atık Durumunun Değerlendirilmesi
Havzada yer alan ve Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi (ĠBB) hizmet alanı dıĢında kalan
belediyelerde, katı atık bertarafında düzensiz depolama yöntemi kullanılmaktadır. Genellikle
dere ve çay kenarlarına, terk edilmiĢ maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiĢ arazilere
kontrolsüz bir Ģekilde depolanan atıklardan kaynaklanan sızıntı suları ile toprak, akarsu ve
yeraltı suyu kirlenmektedir. Vadilerde toplanan katı atıkların üstü zamanla kapatılmakta;
kuruyan dere yataklarındaki atıklar ise kıĢın görülen taĢkınlarla süpürülmektedir. Çözüm
olarak yakın belediyelerin ortak bir düzenli depolama sahasına geçmeleri önerilmektedir.
Ancak belediyelerin hiçbiri söz konusu depolama alanının kendi sınırları dahilinde olmasını
istememektedir. Atıklardan kaynaklanan sızıntı suları için önlem alınmıĢ olmayıp, bu sular
yeraltı suları ve/veya derelere kadar ulaĢmaktadır.
Havzada ĠBB alanı dıĢında olup, havza sınırları içinde kalan Torbalı, Selçuk, Beydağ,
ÇeĢme, Karaburun, Kiraz, ÖdemiĢ, Tire ilçelerinin atıkları düzensiz olarak depolanmaktadır.
Depo yeri konusunda dağınık bir tutum izlenmesi ve dere yataklarına yakın mevkilerin
seçilmesi, alanlardan kaynaklanan kirliliğin ciddi boyutlara ulaĢmasına neden olmaktadır.
Depolamanın kontrollü yapılması amacıyla, Küçük Menderes Havzası Çevre ve Altyapı
Hizmetleri Birliği 26888 sayılı Resmi Gazete‘de 2008‘de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢ,
ancak oluĢturulan Birlik çerçevesinde katı atıklar için bir düzenli depolama tesisi
yapılamamıĢtır.
Aydın iline bağlı KuĢadası ilçesinde; Davutlar, Güzelçamlı, KuĢadası Belediyeleri‘nin bir
araya gelerek oluĢturduğu KuĢatak Belediyeler Birliği, bu çerçevede AB projesi desteğiyle
Baskı Ta
düzenli depolama alanı kurulmuĢtur. ĠnĢaatı tamamlanan tesis, 2009 Aralık ayında iĢletmeye
alınmıĢtır.
Harmandalı Düzenli Depolama sahası, ĠZSU tarafından iĢletilmektedir. En fazla 2012 yılına
kadar atık alabileceği tahmin edilen alanın, rehabilite edilerek kullanıma kapatılması
planlanmaktadır. Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi‘nce Torbalı Ġlçesi sınırlarında katı atık düzenli
depolama alanı yapılması planlanmaktadır.
Sızıntı Suyu Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Birlik Yapısı
Küçük Menderes Havzası içerisinde kalan alanda, Katı Atık Ana Planı‘nda öngörülen ve Birlik
baĢkanı olan ilçesi Havza içerisinde kalan katı atık birlikleri Tablo 77 de özetlenmiĢ; bu
birlikleri gösteren harita ise ġekil 104 te verilmiĢtir. Gelecekteki ideal idari yapılanmayı temsil
eden söz konusu birlik yapısının kullanılmasının gerekçesi, tüm belediye nüfusunu bir düzenli
depolama
tesisine
bağlı
kabul
etmesi,
dolayısıyla
nüfusun
tümünü
sızıntı
suyu
hesaplamalarında dikkate almasıdır. Bu kapsamda yapılan kabul ve hesaplamalar detaylı
olarak aĢağıda açıklanmıĢtır.
Tablo 77. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Suyu Hesaplamalarında Esas TeĢkil Eden
Yönetim Birlikleri
Ġl
Önerilen
Birlik Adı
Üye Belediyeler
(Ġlçeler)
Ġzmir Güney
Menderes, Kiraz, Beydağ, KemalpaĢa,
ÖdemiĢ, Tire, Selçuk, Bayındır, Torbalı,
ÇeĢme, Karaburun, Urla, Seferihisar
Ġzmir
Ġzmir Kuzey
Dikili, Bergama, Kınık, Menemen, Foça,
Aliağa, Güzelbahçe, Balçova, Buca,
Narlıdere, Gaziemir, Bornova, KarĢıyaka,
Bayraklı, Karabağlar, Konak, Çiğli, Soma
(Manisa), Kırkağaç (Manisa)
Aydın
Aydın Batı
KuĢadası, Söke
Ġzmir
Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2009)
Baskı Ta
Birlik
Nüfusu
(2009)
Model
Bölge
Tip Proje
784.626
1a
Tip Proje 16
3.341.268
1a
Tip Proje 16
197.053
1c
Tip Proje 2
ġekil 104. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Suyu Hesaplamalarında Esas TeĢkil Eden
Yönetim Birlikleri Haritası
Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından, katı atık bertarafı için Türkiye genelinde Belediyeler
Arası Bölgesel Yönetim Birlikleri‘nin oluĢturulması, ekonomik olarak sürdürülebilir kapasitede
Bölgesel Katı Atık Tesisi Projeleri‘nin geliĢtirilmesi ve projelerin bir plan dahilinde
uygulanması amacıyla ―Katı Atık Ana Planı‖ hazırlanmıĢtır. Katı Atık Yönetim Birlikleri,
hizmetin sunulacağı alt bölgeyi ve nüfusunu tanımlamaktadır. Katı atık hizmetleri baĢlıca atık
toplama, taĢıma, geri kazanma, arıtma ve bertaraf faaliyetlerini içermektedir. Atık birliklerinin
oluĢturulmasında dikkate alınan baĢlıca parametreler; idari yapı, coğrafi konum, topografya,
yol durumu, ekonomik taĢıma mesafesi ve nüfustur.
Havza genelinde, mevcut katı atık düzenli depolama tesislerinin ve kurulmuĢ birliklerin
değerlendirmesi, ortak olarak tek bir amaca hizmet eder; esas hedef bugünkü durum baz
alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanları sızıntı suları kaynaklı kirlilik
yüklerinin mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespiti ve konuya iliĢkin gerekli önlemlerin
alınmasıdır. Ancak buradaki temel sorun, Türkiye genelinde mevcut düzenli depolama tesisi
sayısının ihtiyacı karĢılar sayıya eriĢmiĢ olmaması, dolayısıyla mevzuata uygun katı atık
Baskı Ta
bertaraf hizmetlerinin henüz nüfusun tümünü kapsayamıyor olması ve bununla birlikte atık
birlikleri ile ilgili durumun güçlü bir idari yapıya kavuĢmamasıdır. TC ĠçiĢleri Bakanlığı ve AB
tarafından vurgulanan ‗Yerel Yönetimler Özerklik ġartı‘ sebebiyle, bölgesel atık birliklerinin
kurulmasında birliğe katılım konusunda bir zorunluluk söz konusu olamamakla birlikte; Çevre
ve Orman Bakanlığı‘nın, belediyelerin yasal mevzuata uyumunu teknik ve maddi açılardan
yadsınamaz ölçüde kolaylaĢtıran belirli teĢvik uygulamaları bulunmaktadır. Bu doğrultuda,
Bakanlık tarafından hazırlatılmıĢ olan Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) ve Atık
Yönetimi Eylem Planı (2008-2012) Türkiye‘nin gelecekteki birlik yapısının ortaya konmasında
bir rehber niteliği taĢımaktadır. Yerel yönetimler ile bir araya gelinerek hazırlanmıĢ olan söz
konusu plan, yerel nitelik ve sorunları da özellikle dikkate alarak geleceğe dönük olarak
planlanmıĢ en güncel ve güvenilir veri niteliği taĢımaktadır. Havzadaki katı atık kaynaklı
kirlilik yüklerinin zaman içerisinde atık karakterizasyonu ve atık akıĢı neticesinde nasıl
değiĢtiğinin belirlenmesinde, Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) kapsamında
hazırlanmıĢ tip projelerin kullanılmasına bu amaçla karar verilmiĢtir. Tip projeler, katı atık
yönetimi alanında Türkiye genelinin bilgisayar destekli bir model yardımıyla modellenmesi
suretiyle geliĢtirilmiĢtir.
Tip Projeler Bakanlık tarafından onaylı en güvenilir verileri içermesinin yanı sıra, 11 (öncelikli)
Havzada Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında yer almayan
atık yönetim sistemlerinin planlanması basamağının da yerine geçmektedir. Bilindiği üzere
sadece nüfus tahmini ve birim katı atık oluĢumlarının belirlenmesi ile düzenli depolanan atık
miktarının ve dolayısıyla sızıntı suyu oluĢumlarına geçilememektedir. Atık akıĢı içerisinde,
oluĢumdan bertarafına kadar geçen süreçte, atık ayırma, iĢleme, arıtma v.b. amaçlarla
kullanılması gereken pek çok atık yönetim tesisi bulunmaktadır. Bu tesisler ve iĢletmeye
alınma tarihleri, farklı nüfus grupları ve bölgelerin farklı yapısal özellikleri sebebiyle oldukça
çeĢitlilik gösterirler. Atık yönetim tesislerinin planlanması bu proje kapsamında yer
almadığından, söz konusu tesislerin etkilerini en iyi Ģekilde yansıtan tip projelerin
kullanılması, ilgili bölge ve nüfus değerlerine uygun tip projenin seçilmesi suretiyle düzenli
depolanan atık miktarlarına geçilmesi projenin katı atıklara iliĢkin yük hesabının kritik bileĢeni
niteliğini taĢımaktadır.
Önemli diğer bir husus, tip projelerin hem Türk hem de AB mevzuatına uygun bir sistem
geliĢtirilmesi amacıyla hazırlanmıĢ olmasıdır. Bu durum, netice itibariyle tüm belediyeleri
ilgilendiren ve tümünün sağlaması gereken yasal bir gereklilik halini almaktadır. Burada
Türkiye‘nin sosyo-ekonomik farklıklarının da dikkate alınmasıyla, hem yasal kotaların
Baskı Ta
sağlanmasını, hem de ekonomik iĢletilebilirliği test ettiği için tip projelerin kullanılması
oldukça uygun düĢmektedir.
Uygulamada ortaya çıkan önemli bir konu, mevcut birlik yapıları ile sızıntı suyu
hesaplamalarına esas teĢkil eden birlik yapılarının bazı farklılıklar gösterebilmesidir. Ancak
birlikler açısından henüz yeni yapılanma aĢamasında olan Ülkemizde, zaman içerisinde
belediyelerin kapasite geliĢtirilmesi ve kadroların iyileĢtirilmesi sağlandıkça; teknik, idari, mali
ve çevresel parametreler açısından bilimsel olarak en uygun yapılanma olarak tespit edilmiĢ
olan atık birliklerine uyumun çok büyük ölçüde sağlanacağı ve uzun vadede mutlaka bir
optimuma ulaĢılacağı düĢünülmektedir. Daha iyi ve güncel verilere ulaĢılana kadar, bir baĢka
deyiĢle her bölgede yerel bazda planlama çalıĢmaları yapılıncaya dek, tip projeler belediyeler
ve belediye birlikleri için bir yol haritası niteliği taĢımaya devam edecektir.
Son olarak belirtilmelidir ki, önemli olan havza genelindeki toplam sızıntı suyu kirlilik
yüklerinin belirlenmesidir. Çoğunlukla gelecekte kurulması gereken düzenli depolama
tesislerinin konumları henüz kesin olarak belirli olmadığı için, havza nüfusunun atık birlikleri
arasında nasıl dağıtılacağı, projenin esas amacı doğrultusunda hesaplamaların bütünü için
bir değiĢiklik yaratmayacaktır. Mümkün olan en doğru veri ile çalıĢılacaktır; ancak netice
itibariyle önemli olan havza nüfusunun tümünün toplam sızıntı suyu kirlilik yükü hesabı
içerisine dahil edilmiĢ olmasıdır.
Baskı Ta
Katı Atık Sızıntı Suyu Hesaplamaları
Havza dâhilinde oluĢan katı atık sızıntı suları aĢağıdaki Ģekilde hesaplanmıĢtır.
Sızıntı sularının debi ve yük hesapları 4 ayrı grup için yapılmıĢtır:
1. Düzensiz depolama alanları için;
i)
Mevcut düzensiz depolama alanları
ii) Kapatılan (rehabilite edilen) düzensiz depolama alanları
2. Düzenli depolama alanları için;
iii) Mevcut düzenli depolama alanları
iv) ĠnĢası planlanan düzenli depolama alanları
Noktasal kaynak kirlilik yükü hesabına, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı
sularının tümü ile kapatılan (rehabilite edilen) düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan
sızıntı sularının toplanabilen kısmı dahil edilmiĢtir.
Mevcut (aktif) düzensiz depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı suları ile kapatılan
düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının toplanamayan kısmı ise yayılı
kaynak kirlilik yüküne eklenmiĢtir..
Düzensiz Depolama Alanları İçin Sızıntı Suyu Hesapları
Mevcut Düzensiz Depolama Alanları:
Mevcut düzensiz depolama alanları için sızıntı suyu debilerinin hesaplanmasında, yıllık
ortalama yağıĢ yüksekliklerinden faydalanılmıĢtır. Bu amaçla Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel
Müdürlüğü‘nden alınan 1975-2009 yılları arasındaki yöreye özgü meteorolojik bülten verileri
kullanılmıĢtır. GeçmiĢ yıllarda halihazırda düzensiz depolanmıĢ olan atık içerisindeki su
muhtevası, yağıĢa oranla kayda değer miktarlarda olmaması sebebiyle sızıntı suyu
hesaplarına dahil edilmemiĢtir.
Sızıntı Suyu Debisi (m3/yıl) = Düzensiz Depolama Alanı (m2)* Yıllık Ortalama YağıĢ
Yüksekliği(m/yıl)
Depolama alanlarının büyüklükleri saha çalıĢmaları ile tespit edilmiĢ olup gerektiğinde uydu
görüntüleri üzerinden düzeltmeler yapılmıĢtır. Saha çalıĢmaları sırasında belirlenemeyen
depolama alanları için ise bölge nüfusundan yola çıkılarak, oluĢması muhtemel atık miktarı
için gerekli alanlar hesaplanmıĢtır. Hesaplanan bu değerler düzensiz depolama alanı olarak
kabul edilmiĢtir.
Baskı Ta
ÇalıĢma iller bazında yapılmıĢtır. Tüm ilçeler için düzensiz depolama alanlarının toplamı, ile
ait varsayımsal tek bir düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiĢtir.
Yapılan Kabuller:
1.
Mevcut Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra sızıntı suyu debisinin
%65 azalacağı kabul edilmiĢtir (Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Sızıntı
Suyu OluĢma Faktörü: 0,35).
Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl) = Depolama
Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl)* 0,35
2.
Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra 30 yıl boyunca, sızıntı suyu
toplanmaya devam edilecektir.
3.
Mevcut Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra oluĢan sızıntı suyunun en
fazla yarısının toplanabileceği kabul edilmiĢtir. Sızıntı suyunun toplanamayan
kısmı yayılı kirletici kaynağıdır (%50 noktasal kaynak, %50 yayılı kaynak).
Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Toplanabilen Sızıntı Suyu (m3/yıl) =
Depolama Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl) * 0,35 * 0,50
4.
Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra sızıntı suyundaki her bir kirletici
parametre konsantrasyonunun ilk 20 yıl için %50‘sine, ikinci 20 yıl için ise
%5‘ine ineceği kabul edilmiĢtir.
Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonraki 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü
(kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) *
0,50
Takip eden 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı
Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,05
5.
Düzensiz depolama alanı kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından
belirlenmiĢ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıĢtır.
Ayrı ayrı noktasal ve yayılı kaynak kirliliğine dahil olan sızıntı suyu miktarlarının yüzdelik
dağılımları, düzensiz depolama alanı kapatılmadan önceki ve sonraki dönemler için ġekil
105 deki gibidir.
Baskı Ta
Kapatılamadan Önce
(2011/2016‘ya kadar)
Kapatıldıktan Sonra
(2011/2016-2040)
OluĢan Sızıntı Suyu
(%100)
OluĢan Sızıntı Suyu
(%35)
Toplanan Sızıntı Suyu
(%0)
Yayılı Kaynak
(%100)
Toplanan Sızıntı Suyu
(%17,5)
Yayılı Kaynak
(%17,5)
ġekil 105. Noktasal Ve Yayılı Kaynak Kirliliğine Dahil Olan Sızıntı Suyu Miktarlarının Yüzdelik Dağılımları
Yapılan kabullerce kirletici parametre yükü hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, BOĠ, Toplam-N
ve Toplam-P konsantrasyonları Tablo 78 de verilmiĢtir.
Tablo 78. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları
Konsantrasyon (mg/l)
2010'a kadar
2010-2030
2030-2040
KOĠ
BOĠ
TN
TP
5000
1500
400
10
2500
750
200
5
250
75
20
0,5
Kaynak: ÇOB, Katı Atık Ana Planı, 2006
Kapatılan Düzensiz Depolama Alanları:
Artık kullanılmayan, kapatılmıĢ düzensiz depolama sahalarının bugüne kadar doğal yollarla
ıslah olduğu kabul edilmiĢtir. Söz konusu alanlardan gelecek olan kirlilik yükünün hesaplarda
dikkate alınması maksadıyla, mevcut düzensiz depolama alanları kirlilik yükü 1,1‘lik emniyet
katsayısı ile çarpılarak hesaplanmıĢ yük %10 oranında arttırılmıĢtır.
Düzenli Depolama Alanları İçin Sızıntı Suyu Hesapları
Düzenli depolamalardan kaynaklanan sızıntı suyu hesabında, ilçelerin 2010 yılı eĢdeğer
nüfusları kullanılmıĢ olup, Katı Atık Ana Planı‘nı esas alan birlikler ve tip proje atık
akıĢlarından faydalanılmıĢtır. Ġlgili tip proje kapsamında planlanan atık iĢleme ve bertaraf
tesisleri iĢletmeye alınma tarihleri büyükĢehir belediyeleri için Tablo79 da, diğer belediyeler
için Tablo 80 de özetlenmektedir.
Baskı Ta
Termal DönüĢüm
(Yakma/
Gazifikasyon)
Düzenli
Depolama
Ġ&Y Geri DönüĢümü/
Biyometanizasyon
Kırsal
ATM/ /Atık
Kumbaraları
1a
Ġstanbul, Ġzmir
(BüyükĢehirler)
2010
(20%)
2010
2008 /
2010
2010 /
2015
2013 2017
2008 /
2009
2008 / 2011
1b
Marmara/Ege
Diğer BüyükĢehir
Belediyeleri
2015
(30%)
2015
2010 /
2015
2015 /
2020
2022
2011 /
2016
2011 / 2016
2a
Ankara
(BüyükĢehir)
2012
(20%)
2012
2008 /
2010
2010 /
2015
2018
2008 /
2009
2008 / 2011
2b
Antalya/Ġçel
(Turistik Ģehirler)
2012
(30%)
2012
2008 /
2010
2010 /
2015
2019
2011
2009 / 2011
2c
Karadeniz/Akdeni
z/Ġç Anadolu
Belediyeleri
2015
(20%)
2015
2010 /
2015
2015 /
2020
2022 2023
2011 /
2016
2012 / 2016
3a
Gaziantep
(BüyükĢehir)
2013
(20%)
2013
2008 /
2010
2015 /
2020
2019
2012
2008 / 2011
3b
Doğu /Güney
Doğu An.
Belediyeleri
2014
(100%)
2014
2010 /
2015
2015 /
2020
-
2011 /
2016
2012 / 2016
Tanım
Bölge
MGT
Kentsel
Ayrı toplama /
KompostlaĢtırma
(Kentsel)
Tablo 79. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı
Baskı Ta
Ayrı toplama /
KompostlaĢtırma
(Kentsel)
MGT
Kentsel
Kırsal
Düzenli
Depolama
Ġ&Y Geri
DönüĢümü/
Biyometanizasyon
ATM/Atık
Kumbaraları
Tablo 80. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı
1c
Marmara/Ege
(BüyükĢehirler hariç)
2015 (100%)
2015
2010 /
2015
-
2016
2014 / 2020
2d
Karadeniz
2015 (100%)
2015
2010 /
2015
-
2016
2016 / 2020
2e
Akdeniz/Ġç Anadolu
2015 (50%)
2015
2010 /
2015
2015 /
2020
2011
2012 / 2016
2020 (100%)
2020
2015 /
2020
-
2016
2017 / 2020
-
-
2015 /
2020
-
2016
2017 / 2020
Tanım
Bölge
3c
3c
Doğu /Güney Doğu
An.* - ikili toplamalı
Doğu /Güney Doğu
An.- ikili toplamasız
* Elazığ, Iğdır, Malatya, Van
Düzenli depolanan atık miktarları, bir tarafta her bir bölge için farklı tarihlerde ve farklı
kapasitelerde devreye giren atık iĢleme tesisleri neticesinde azalmakta olup, öte yandan
nüfus artıĢı ve ekonomik geliĢmeye paralel olarak artmaktadır. Dolayısıyla düzenli depolanan
yıllık atık miktarları doğrusal bir fonksiyon olmayıp farklılık arz etmektedir.
Yapılan Kabuller:
1.
Düzenli Depolama Alanı için depolanan atığın su muhtevası ağırlıkça %30
olarak kabul edilmiĢtir.
Depolanan atığın su oranı = 0,30 kg su/kg atık
2.
Düzenli Depolama Alanı için depolanan atık için bozunma sonucu tüketilen su
oranı ağırlıkça %24 olarak kabul edilmiĢtir.
Bozunma sonucu tüketilen su oranı = 0,24 kg su/kg atık
3.
Baskı Ta
Kapatılan hücreler için yağıĢ sızma oranı %20 olarak kabul edilmiĢtir.
4.
Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonra 10 yıl boyunca, sızıntı suyu
toplanmaya devam edilecektir (örn. 20+ 10 yıl).
5.
Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonraki sızıntı suyundaki kirletici
parametre konsantrasyonları (KOĠ, TK), ilk 5 yıl için %50‘sine, ikinci 5 yıl %5‘ine
ineceği kabul edilmiĢtir. Sadece fosfor (TP) konsantrasyonu sabit alınmıĢtır.
6.
Düzenli Depolama Alanı kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından
belirlenmiĢ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıĢtır.
Yapılan kabullerce kirletici parametre yükü hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, Toplam-N ve
Toplam-P konsantrasyonları Tablo 81 de verilmiĢtir.
Tablo 81. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları
Konsantrasyon (mg/l)
2010'a kadar
2010-2030
2030-2040
KOĠ
TN
TP
4000
1000
10
2000
500
10
500
100
1
Kaynak: ÇOB, Katı Atık Ana Planı, 2006
ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları:
Tip Proje 7, 8 ve 9‘un hedef aldığı birlikler için;
1. Düzenli depolama alanlarının 2011 yılında iĢletmeye alınması söz konusudur.
2. 20 yıllık iĢletimi planlanan depolama alanları 2‘Ģer hücreden oluĢmaktadır. Toplam
depolama alanı 100.000 m2 dir.
Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 82 de verilmiĢtir.
Tablo 82. Hücre Alanları ve Ömürleri (1)
2
Hücreler
Alan (m )
Ömür (yıl)
1. Hücre
2. Hücre
Toplam
50.000
50.000
100.000
10
10
20
Tip proje 1-6 ve 10-16‘nın hedef aldığı birlikler için;
1. Düzenli depolama alanlarının 2016 yılında iĢletmeye alınması söz konusudur.
2. ĠĢletim süresi 20 yıl‘dır. Toplam depolama alanı 100.000 m2 dir.
Baskı Ta
3. Düzenli depolama alanlarının, büyükĢehirleri kapsayan birlikler için 5, diğerleri için
2‘Ģer hücreden oluĢtuğu kabul edilmiĢtir.
Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 83 te verilmiĢtir.
Tablo 83. Hücre Alanları ve Ömürleri (2)
2
2
Hücreler
Alan (m )
Ömür (yıl)
Hücreler
Alan (m )
Ömür (yıl)
1. Hücre
2. Hücre
50.000
50.000
7
8
Toplam
100.000
15
1. Hücre
2. Hücre
3. Hücre
4. Hücre
5. Hücre
Toplam
20.000
20.000
20.000
20.000
20.000
100.000
3
3
3
3
3
15
Sızıntı suyu debileri hesaplanırken Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nden alınan
1975-2009 yılları arasındaki istasyon verileri kullanılmıĢtır.
Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde
(2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıĢtır.
Mevcut Düzenli Depolama Alanları:
Mevcut düzenli depolama alanları ile ilgili bilgiler (toplam alanı, hücre ömürleri, sayısı ve
alanları, mevcut atık miktarı) saha çalıĢmalarından temin edilmiĢtir.
Sızıntı suyu hesapları ilçenin dâhil olduğu birliğe ait tip projedeki baĢlangıç tarihine kadar
(2011 ya da 2016) saha çalıĢmalarında edinilen bilgilerle yapılmıĢtır. Daha sonraki yıllar için
ise Tip Proje verileri kullanılmıĢtır.
Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde
(2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıĢtır.
Özel Durumlar:
Birlik içerisinde farklı havzalara ait ilçeler bulunmaktadır. Bu durumda Merkez ilçe (veya en
fazla nüfusa sahip ilçe) hangi havzaya giriyorsa, birlik o havzaya dâhil edilmiĢtir.
Katı Atık Ana Planı‘nca belirlenen birliklerde yer alan bazı bölgelerin hâlihazırda bir düzenli
depolama alanı bulunmaktadır. Bu durumda, söz konusu bölgeler için tip proje baĢlangıç
yıllarına kadar mevcut durum üzerine hesaplamalar yapılmıĢ, tip proje baĢlangıç tarihlerinden
sonra ise birliğe dâhil olduğu kabul edilmiĢtir.
Baskı Ta
Küçük Menderes Havzası hesaplamalar yapılırken,
Saha çalıĢmalarında alınan bilgiler doğrultusunda, Ġzmir‘de bulunan Harmandalı
Düzenli Depolama Alanı‘nın 2012 yılına kadar iĢletimde kalacağı, 2013 yılında yeni
bir düzenli depolama sahası kurulacağı ve 2016 yılından itibaren Ġzmir Kuzey Katı
Atık Yönetim Birliği olarak, Tip Proje 16‘ya göre faaliyetine devam edeceği
varsayılarak hesap yapılmıĢtır.
Ġzmir Güney Katı Atık Yönetim Birliği‘nin Düzenli Depolama Tesisinin 2016 yılında
faaliyete geçeceği, 2016 yılından itibaren Tip Proje 16‘ya göre faaliyetine devam
edeceği öngörülerek hesap yapılmıĢtır.
Aydın Batı Katı Atık Yönetim Birliği‘nin Düzenli Depolama (DD) Tesisinin 2010‘dan
itibaren faaliyete baĢladığı, 2011 yılından itibaren Tip Proje 2‘ye göre faaliyetine
devam edeceği varsayılarak hesap yapılmıĢtır.
Sızıntı Suyu Kaynaklı Kirletici Yükler
Katı atık sızıntı sularından kaynaklanan noktasal kirletici yüklerin yıllara göre değerleri Tablo
84 te özetlenmiĢtir. Küçük Menderes Havzası‘nda 2010 yıl için katı atıklardan kaynaklanan
noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 1.359, TN için 940, TP için ise 3.3 ton/yıl
mertebesindedir. Yüklerin Katı Atık Ana Planı‘na bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama
tesislerinin iĢletmeye alınmalarının ardından ani artıĢ göstermesi beklenmektedir. Buna göre
2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 1.711, TN için 412, TP için ise 5.7 ton/yıl olacaktır. Bu
tarihten itibaren 2040 yılına doğru artıĢın azalarak devam etmesi beklenmektedir.
Tablo 84. Küçük Menderes Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal
Kirletici Yükler
Yıllar
Ortalama Sızıntı
Ortalama Sızıntı
Suyu Debisi
Suyu Debisi
3
3
KOĠ
TN
TP
m /yıl
m /ay
ton/yıl
ton/yıl
ton/yıl
2010
339.708
28.309
1.359
940
3,3
2015
374.472
31.206
1.145
286
3,7
2020
591.639
49.303
1.711
412
5,7
2025
635.223
52.935
1.886
456
6,2
2030
690.459
57.538
2.107
511
6,7
2035
690.459
57.538
2.049
507
6,6
2040
690.459
57.538
2.049
507
6,6
Baskı Ta
Noktasal Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi
6.2.2.4.
Bu bölümde kentsel alanlardan ve endüstriyel tesislerden kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri
değerlendirilmiĢtir. Mevcut ve gelecekte kurulacak olan düzenli depolama tesislerinden ve
rehabilite edilecek düzensiz depolama sahalarından kaynaklanacak noktasal yüklerin kentsel
AAT‘lerde giderileceği öngörüsü yapılmıĢtır.0
Noktasal Toplam Azot Yükleri
Havzadaki kirletici kaynaklardan gelen noktasal TN yükü dağılımı ġekil 106 da, bu dağılımın
yıllara göre değiĢimi Tablo 85 ve ġekil 107 de verilmektedir. Noktasal TN yükü kaynaklarına
bakıldığında kentsel kaynaklı kirletici yüklerin %82 oranla baskın olduğu görülmektedir.
Kentsel Kaynaklı kirleticilerin takiben endüstriyel kaynaklı kirleticiler (%18) gelmektedir.
Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TN Yük
Dağılımı
234; 18%
Kentsel
1051; 82%
Endüstriyel
ġekil 106. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TN Yükü Dağılımı
Tablo 85. Küçük Menderes Havzası Noktasal TN Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı
Küçük Menderes Havzası Noktasal TN Yükleri (ton/yıl)
Kentsel
Endüstriyel
TOPLAM
Baskı Ta
2010
2020
2030
2040
1.051
1.047
1.260
1.450
234
181
163
145
1.285
1.228
1.423
1.595
Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TN Yük
DeğiĢimi
1500
1250
1000
Kentsel
750
Endüstriyel
500
250
0
2010
2020
2030
2040
ġekil 107. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TN Yükü DeğiĢimi
ġekil 107 ye bakıldığında kentsel TN yükünün 2020 yılında neredeyse hiç değiĢmediği, 2020
yılından itibaren arttığı görülmektedir. 2030 ve 2040 yılları için gözlenen kirletici yükteki
yükselme nüfus artıĢına bağlıdır. Endüstriyel kaynaklı noktasal azot yükünde yine yıllara
bağlı AAT‘lerde iyileĢmeler olacağından dolayı azalma gözlenmektedir.
Noktasal Toplam Fosfor Yükleri
Havzadaki kirletici kaynaklardan gelen noktasal TP yükü dağılımı ġekil 108 de, bu dağılımın
yıllara göre değiĢimi Tablo 86 ve ġekil 109 da özetlenmiĢtir.
Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TP Yük
Dağılımı
42; 20%
Kentsel
Endüstriyel
171; 80%
ġekil 108. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TP Yükü Dağılımı
Baskı Ta
ġekil 108 de verilen 2010 yılı dağılımı incelendiğinde azot yüklerinde olduğu gibi bir sonuç
çıkmaktadır. En fazla noktasal fosfor yükü kentsel atıksulardan kaynaklanmaktadır (%80).
Endüstriyel atıksulardan kaynaklanan fosfor yükleri %20 oranında havzayı kirletmektedir.
Tablo 86. Küçük Menderes Havzası Noktasal TP Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı
Küçük Menderes Havzası Toplam Noktasal TP Yükleri (ton/yıl)
2010
2020
2030
2040
Kentsel
171
189
217
254
Endüstriyel
42
36
32
28
TOPLAM
213
225
249
282
Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TP Yük
DeğiĢimi
Kirlilik yükü (ton/yıl)
300
250
200
Kentsel
150
Endüstriyel
100
50
0
2010
2020
2030
2040
ġekil 109. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TP Yükü DeğiĢimi
ġekilden de görüldüğü üzere TP yükünün yıllara bağlı olarak değiĢimi TN da olduğu gibidir
ve benzer sebeplerin sonucu olarak artıĢ-azalıĢ göstermektedir.
Baskı Ta
Noktasal KOĠ Yükleri
Havzadaki kirletici kaynaklardan gelen noktasal KOĠ yükü dağılımı ġekil 110 da, bu dağılımın
yıllara göre değiĢimi Tablo 87 ve ġekil 111 de özetlenmiĢtir. Noktasal KOĠ yükü kaynaklarına
bakıldığında kirletici yüklerin %57 oranla kentsel kirletici yüklerinden geldiği görülmektedir.
Kentsel kirletici yüklerinin ardından sırasıyla %43 ile endüstriyel tesisler gelmektedir.
Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yük Dağılımı
7299; 43%
Kentsel
9856; 57%
Endüstriyel
ġekil 110. Küçük Menderes Havzasında 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı
Tablo 87.Küçük Menderes Havzası Noktasal KOĠ Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı
Küçük Menderes Havzası Toplam Noktasal KOĠ Yükleri (ton/yıl)
2010
2020
2030
2040
Kentsel
9.856
4.656
5.387
5.964
Endüstriyel
7.299
3.252
2.926
2.601
TOPLAM
17.155
7.908
8.313
8.565
Yukarıda özetlendiği gibi noktasal kirleticiler, yerleĢim yerlerinde yaĢayan kiĢilerden
kaynaklanan evsel atıksular, havza sınırları içerisinde faaliyet gösteren, kanalizasyona veya
doğrudan alıcı ortama deĢarj yapan endüstriyel tesis atıksuları, mevcut katı atık düzensiz
depolama alanlarının rehabilitasyonundan sonra bu alandan toplanacak olan sızıntı suları ile
mevcut/kurulacak olan katı atık düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularını
kapsamaktadır.
Baskı Ta
Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yük
DeğiĢimi
10000
8000
Kentsel
6000
Endüstriyel
4000
2000
0
2010
2020
2030
2040
ġekil 111. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi
ġekil 105-111 den görüleceği üzere, noktasal kirlilik yükleri içerisinde mevcut durumda ve
gelecekte en büyük paya kentsel yük sahiptir. Özellikle endüstriyel atıksu yüklerinin kentsel
yüklerden daha fazla olması beklenirken, bu durum Küçük Menderes Havzası‘nda tam
tersidir. Havzada yoğun bir sanayileĢmenin mevcut olmasına rağmen, endüstriyel tesislerden
çıkan atıksuların büyük bir kısmı kanalizasyon vasıtasıyla toplanıp, kentsel AAT‘de
arıtılmakta ve arıtılan atıksularını havza dıĢına (Ege Denizi) deĢarj edilmektedir.
Kentsel kirlilik kaynaklarından gelen TN ve TP parametrelerinde 2010-2040 yılları boyunca
artıĢ olduğu görülmektedir. Bu durum havzadaki nüfusun dolayısıyla kentsel kirletici yükün
zamana bağlı olarak artıĢı ile ilgilidir. TN ve TP yüklerinin değiĢimi diğer havzalar için
değerlendirildiğinde farklı olarak 2020 yılında belirgin bir azalma, sonrasında artıĢ
gözlenmektedir. Diğer havzalarda yer alan bu durum kentsel AAT‘lerin tamamlanacağı
kabulünden kaynaklanmaktadır. Küçük Menderes Havzası‘nda ise hâlihazırda çok büyük bir
nüfusa hizmet veren, aynı zamanda TN ve TP parametrelerini de giderecek Ģekilde iĢletilen
AAT‘lerinin bulunmaktadır.
KOĠ parametresine bakıldığında TN ve TP‘dan farklı olarak 2020 yılında fark edilir bir düĢüĢ,
sonrasında artıĢ olduğu görülmektedir. Bu artıĢ, 2016 yılından itibaren yeni AAT kurulmasıyla
ilgilidir. Kurulacak AAT daha çok az nüfusa sahip bölgelerde olduğu için TN ve TP giderimi
yerine KOĠ gibi organik kirleticilerin giderimine yöneliktir.
Baskı Ta
Endüstriyel kirlilik kaynaklarından gelen bütün parametrelerin yıllara bağlı olarak azaldığı
görülmektedir. Endüstriyel tesislerden gelen kirletici yükündeki azalma, endüstri tesislerinde
AAT kurulmasıyla ve mevcut AAT tesislerinin revize edilmesiyle ilgilidir.
Kentsel ve endüstriyel kirletici kaynaklar arasında KOĠ parametresindeki azalma TN ve TP‘a
göre çok daha fazladır. Bunun sebebi azot ve fosfor giderimleri için ileri arıtma yöntemleri
gerekirken,
KOĠ‘nin
arıtılabilmesidir.
Baskı Ta
konvansiyonel
arıtma
sistemlerinde
daha
yüksek
yüzdelerle
6.2.3. Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri
Su kaynaklarındaki kalitenin iyileĢtirilmesi ve korunması için noktasal kirleticilerin yanı sıra,
su ve havza kirlenmesi üzerinde büyük etkisi olan yayılı kirleticilerin belirlenmesi ve kontrolü
de son derece önemlidir. Ülkemizde tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yaygın olması bu
kirleticilerin dikkate alınmasının gerekliliğini bir kat daha arttırmaktadır. Yayılı kirletici
kaynaklardan oluĢan en önemli kirlilik parametreleri azot ve fosfor gibi besi maddeleridir. Besi
maddesi yükleri, gerek havza gerekse su kalitesi modelleri ve bu modellerin farklı kirlilik
kontrol senaryolarına göre çalıĢtırılmasında temel kirlilik girdilerini teĢkil etmektedir. Ayrıca su
kalitesinin izlenmesinde, suyun ötrofik seviyesinin en önemli göstergeleri besi maddeleridir.
Yayılı kirlilik, kentsel ve kırsal alanlardaki arazi kullanım faaliyetleri ve atmosferdeki kirletici
emisyonlarından (ısınma ve endüstriyel üretim gibi etkenler sonucunda) kaynaklanan, alıcı
ortama iklimsel ve meteorolojik koĢullar (yağmur ve karların erimesi) ile coğrafi ve jeolojik
koĢullara bağlı olarak kesikli Ģekilde oluĢan, çeĢitli ortamlar (hava su, toprak) boyunca
karmaĢık taĢınım ve dönüĢüm reaksiyonları sayesinde havza veya alt havzalara
ulaĢmaktadır (Özalp, 2009).
Bu çalıĢmada, havzadaki baĢlıca yayılı kirletici kaynaklar;
Arazi kullanımı (orman alanları, çayır-mera alanları, kentsel-kırsal yerleĢim alanları,
kıta içi su alanları),
Tarımsal faaliyetler (gübre kullanımı),
Hayvancılık faaliyetleri,
Atmosferik taĢınım (trafik emisyonları ve evsel ve endüstriyel baca emisyonlarından
kaynaklanan kirlenme),
Katı atık depolama faaliyetleri (düzensiz depolama alanı sızıntı suları),
Foseptik (sızdırmalı) çıkıĢ suları,
Tarım koruma ilaçları kullanımı (Pestisit kullanımı)
olarak sınıflandırılmıĢtır.
ÇalıĢmada
yukarıdaki
baĢlıklar
dikkate
alınarak
kirletici
yükler
hesaplanmıĢtır.
Hesaplamalarda literatür verileri ile birlikte çeĢitli kurumlar tarafından (TÜĠK, Çevre ve Orman
Bakanlığı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı) oluĢturulan resmi veriler
kullanılmıĢtır. Kirlilik yükü hesaplamaları, ilin havzada kalan kısmında ve ilçeler bazında
Baskı Ta
yapılmıĢtır. 2010 yükleri hesaplanarak alansal dağılımları verilmiĢtir, sonrasında 2020, 2030,
2040 yılları için tahminler yapılmıĢtır.
6.2.3.1.
Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yükler; Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan temin edilen
CORINE veritabanı (Bkz. Bölüm 3.4) yardımı ile elde edilen her bir arazi kullanımına ait
alansal verinin, literatürde yer alan birim yük değerleri ile çarpılmasıyla hesaplanmıĢtır.
Kullanılan literatür verisi (Dahl ve Kurtar, 1993, ÖEJV, 1993) Tablo 88 de verilmiĢtir.
Tablo 88. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler
Birim Yükler (kg/ha.yıl)
Yayılı Kaynak
TN
TP
Orman Alanları
2
0.05
Çayır ve Meralar
5
0.10
Kentsel Alan
3
0.50
9.5
0.90
Kırsal Alan
Orman alanları için CORINE sınıfı 31 (Ormanlar), tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıĢtır.
Çayır ve mera alanları için, CORINE sınıfı 23 (Meralar) ve 32 (Maki veya otsu bitkiler), alt
sınıfları ile birlikte kullanılmıĢtır. Kentsel ve kırsal alan yüzeysel akıĢ sularından kaynaklanan
yükler için ise CORINE sınıfları 1 (Yapay bölgeler) ana sınıfı, tüm alt sınıfları ile birlikte
dikkate alınmıĢtır.
Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında;
Kullanılan CORINE verileri 2006 yılına ait olduğundan arazi kullanımının, bu tarihten
itibaren
değiĢmediği/değiĢtirilmediği
(Örneğin
çayır/mera
alanlarında
tarım
yapılmadığı) kabul edilmiĢtir.
Küçük Menderes Havzası için arazi kullanımından (orman, çayır-mera, kentsel ve kırsal alan
yüzeysel akıĢ suları) kaynaklanan yayılı yüklere ait sayısal TN ve TP haritaları, ġekil 112 ve
ġekil 113 te gösterilmiĢtir.
Baskı Ta
ġekil 112. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TN Yükü (ton/yıl)
ġekil 113. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TP Yükü (ton/yıl)
Baskı Ta
ġekil 112 ve 113 birlikte değerlendirildiğinde, Küçük Menderes Nehri etrafındaki
yerleĢkelerde arazi kullanımından kaynaklanan kirlilik yükünün diğer bölgelere göre daha az
olduğu görülmektedir. Bu durum, bölgenin orman, çayır-mera, kentsel ve kırsal alan
olmasından çok tarım alanı olarak kullanılmasından ileri gelmektedir. (Tarım faaliyetlerinden
gelen kirlilik ―Tarımsal Gübre Kullanımı‖ baĢlığı altında yer alacaktır).
Havzada nüfusun yoğun olduğu körfez bölgesinde 50 ton/yıl‘dan az olmak üzere TN 1-4
ton/yıl aralığında olmak üzere TP olduğu görülmektedir. Sanayinin yoğun olduğu Menderes
ilçesinde ise arazi kullanımı kaynaklı kirlilik yükünün TN için 200 ton/yıl‘dan fazla; TP için ise
6 ton/yıl‘dan fazla olduğu fark edilmektedir. Haritada özellikle TN yükü açısından en koyu
renkli Urla ilçesi çıkmıĢtır (TN 200 ton/yıl‘dan büyük olmak üzere).
Arazi kullanımından kaynaklanan kirletici yük haritaları, ―Arazi Kullanımı‖ baĢlığı altındaki
ġekil 33 ile karĢılaĢtırıldığında haritada koyu renk ile gösterilen yerlerin özellikle ormanlık
alanlara denk geldiği görülmektedir.
6.2.3.2.
Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Ülkemizde tarım alanlarındaki ticari (sentetik) gübre kullanımları gerek miktar gerekse tür
olarak ekilen ürüne, iklime, toprak özelliklerine bağlı olarak değiĢiklik göstermektedir. Her bir
havza özelinde, tarımsal alanlarda kullanılan gübrelerden bitkinin bünyesine alım sonrası
geride kalan kısmının belli bir miktarının alıcı ortama yüzeysel akıĢa ve yeraltı suyuna
karıĢabileceği varsayımıyla hesaplama yapılmıĢtır.
Küçük Menderes Havzası‘nda, gübre
kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabı için, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından yürütülen
ĠLEMOD (Ġl Envanterlerinin Modernizasyonu Projesi) yıllık gübre kullanım verileri ile CORINE
arazi kullanımına bağlı alansal veriler birlikte kullanılmıĢtır. ĠLEMOD verileri ilçe bazlı
olduğundan, CORINE veritabanından ilgili ilçenin havzada kalan kısmının alansal değeri
hesaplanmıĢ; 2005-2007 yıllarına ait ĠLEMOD verisinden elde edilen havzada gübrelenen
arazi değeri, ilçenin havzada kalan kısmı ile çarpılarak havzada gübrelenen alansal değeri
hesaplanmıĢtır. ĠLEMOD verisi saf N ve saf P2O5 bazında olduğundan, yıllık satılan toplam
gübre miktarından tarım arazilerine uygulanan toplam N ve P miktarı belirlenmiĢtir.
Besi maddelerinin ürün bünyesine alınma oranları belirli aralıklar içinde değiĢmektedir ve
uygulanan tüm besi maddelerinin ürün tarafından alınması ancak ideal Ģartlarda mümkündür.
Ürün bünyesine alınma oranları iklim koĢullarına, toprak özelliklerine, üretilen ürünlere,
uygulanan gübrenin yapısına ve uygulama yöntemi ile sıklığına bağlıdır. Gerçekte bünyeye
Baskı Ta
alma oranları uygulanan azotun %40-80‘i fosforun ise %5-20‘i arasında değiĢmektedir. Daha
fazla gübre uygulandığında, ürün bünyesine alma daha verimsiz hale gelmektedir. Sızma ve
yüzeysel akıĢ sebebiyle oluĢan kayıplar, uygulanan fosforun %0,5–5‘i, azotun ise %5-30‘u
arasındadır (Oenema ve Roest, 1998; Bottcher ve Rhue, 2000).
Bu çalıĢmada, bitki bünyesine alma değerleri, ilerideki çalıĢmalarda eĢgüdümün sağlanması
amacıyla, ĠTÜ tarafından 2008 yılında tamamlanan ―Büyük Melen Havzası Entegre Koruma
ve Su Yönetimi Master Planı‖ çalıĢmasında olduğu gibi, TN için %50, TP için ise %20
seçilmiĢtir. Azotun %35‘ inin ve fosforun %75‘inin buharlaĢma, nitrifikasyon- denitrifikasyon
prosesi ve toprakta TP adsorpsiyonu gibi taĢınım süreçleri yolu ile kaybolduğu kabul
edilmiĢtir. Böylece, toprakta oluĢan toplam kayıplar neticesinde, uygulanan TN‘un %15‘i, TP
ise %5‘inin alıcı ortama ulaĢtığı kabul edilerek ilgili (su ortamına gelen) gübre kaynaklı yayılı
yükler hesaplanmıĢtır.
Gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yükleri hesaplanmasında,
Satılan gübrenin, havzadaki tarım alanlarında eĢit kullanıldığı kabul edilmiĢtir.
Yıllık olarak verilen veya satılan gübre miktarının, ilgili yıl içinde çiftçiler tarafından
kullanıldığı kabul edilmiĢtir.
Satılan gübrenin, satıldığı ilçede kullanıldığı kabul edilmiĢtir.
Küçük Menderes Havzasında tarımda kullanılan azotlu ve fosforlu gübrelerin birim kullanım
değerleri, ülkemizdeki diğer havzalarla birlikte karĢılaĢtırmalı olarak verilmiĢtir. Küçük
Menderes Havzası için elde edilen 7.7 kg/ha.yıl azotlu gübre değeri, literatürde verilen 10-40
kg/ha.yıl aralığı altında kalmakla birlikte; fosforlu gübre için elde edilen 0,6 kg/ha.yıl değeri,
literatürde verilen 0,5-0,9 kg/ha.yıl aralığında kalmaktadır (Tablo 89).
Baskı Ta
Tablo 89. Havzalaradaki Ortalama Azotlu ve Fosforlu Gübre Kullanımları
Toplam Tarım Alanı
Ortalama TN Kullanımı
Ortalama TP
(ha)
(kg/ha.yıl)
Kullanımı (kg/ha.yıl)
Küçük Menderes
288991
7,7
0,6
Burdur
258521
32,9
5,8
Büyük Menderes
1136272
17,4
3,1
Ceyhan
1081383
10,8
2,0
Kızılırmak
4390386
10,4
1,3
Konya Kapalı
2484125
14,5
1,8
Kuzey Ege
385367
6,1
2,3
Marmara
837666
16,9
1,9
Seyhan
877487
23,5
5,5
Susurluk
982185
20,5
2,2
YeĢilırmak
1624392
7,0
1,2
Havza
Kayanak: ĠLEMOD, 2006
Küçük Menderes Havzası için oluĢturulmuĢ gübre kullanımından alıcı ortama gelen yayılı yük
haritaları, TN ve TP için sırasıyla ġekil 114 ve ġekil 115 te gösterilmiĢtir.
ġekil 114. Küçük Menderes Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl)
Baskı Ta
ġekil 115. Küçük Menderes Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl)
Küçük Menderes Havzası genelinde tarımsal alanın %41‘lik bir alanı kapladığı CORINE
verileri üzerinden tespit edilmiĢtir. Bu alanın dağılımı ve buna bağlı gübre kullanımı ġekil 114
ve ġekil 115 te gösterildiği gibidir. TN ve TP ile ilgili Ģekiller birlikte değerlendirildiğinde;
özellikle Torbalı ve ÖdemiĢ ilçelerinde tarım faaliyetlerinin yoğun olduğu dolayısıyla gübre
kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin havza geneline göre yüksek olduğu görülmektedir
(TN 500-1000 ton/yıl; TP 25-50 ton/yıl aralığındadır). Diğer taraftan havzada Ġzmir körfezi
çevresinde yer alan ilçelerde gübre kullanımından kaynaklı kirletici yük olmadığı
görülmektedir. Bu ilçeler merkez ilçe olup, tarımsal faaliyet yapılmamaktadır. Balçova,
Narlıdere ilçelerinde yeĢil renkle temsil edilmiĢ olan kirlilik yükleri tarımsal faaliyetten değil,
gübre satıĢlarından kaynaklanmaktadır.
6.2.3.3.
Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Ülkemizde hayvancılık halen yaygın bir sektördür. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan
atıkların bir bölümü, tarımda doğal gübre olarak kullanılmakta; geri kalan kısmı ise sağlıksız
Ģartlarda açık depolarda biriktirilmekte ve/veya en yakın araziye dökülmektedir. Dolayısıyla,
hayvan atıklarından kaynaklanan yayılı TN ve TP yükleri de havzaya gelen önemli kirletici
kaynaklardandır. Hayvan dıĢkıları doğal gübre olarak kullanıldıklarında, ortama yayılan azot
Baskı Ta
ve fosfor birim yükleri, hayvan kategorisi, türü, beslenme alıĢkanlıkları, ağırlıkları ve
gübreleme özelliklerine bağlı olarak yüksek oranda değiĢkenlik göstermektedir. Bu yüzden,
birim yüklerin belirlenmeleri oldukça güçtür.
Küçük Menderes Havzası için hayvancılıktan kaynaklanan yayılı yükler; TÜĠK tarafından yıllık
olarak üç kategoride (büyükbaĢ, küçükbaĢ, kümes hayvanı) yayınlanan ilçelere göre hayvan
sayıları ve literatürden elde edilen birim hayvan yükleri kullanılarak hesaplanmıĢtır.
Hesaplamada, TÜĠK 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait verinin ortalaması alınarak güncel
yükler hesaplanmıĢtır. Hesaplanan yük, ilçenin havzada kalan alanı kadar azaltılmıĢtır.
Gübre hesabında olduğu gibi, hesaplanan yayılı yükün azot için %15‘i, fosforun ise %5‘inin
alıcı ortama ulaĢtığı kabul edilerek hesaplar yapılmıĢtır. Yayılı yüklerin hesabında kullanılan
katsayılar Tablo 90 da gösterilmiĢtir (Agricultural Statistics, 2001; Andreadakis ve diğ, 2007;
Öztürk, 2008)
Tablo 90. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları
Hayvan
Kategorisi
BüyükbaĢ
(Ġnek, Sığır)
KüçükbaĢ
(Koyun, Keçi)
Kümes Hayvanı
(Tavuk)
Azot (kg/ton
hayvan
ağırlığı/gün)
Fosfor (kg/ton
hayvan
ağırlığı/gün)
Alıcı Ortama
UlaĢan Azot Yükü
(kg/hayvan/yıl)
Alıcı Ortama UlaĢan
Fosfor Yükü
(kg/hayvan/yıl)
0,30
0,10
8,2
0,91
0,42
0,06
1,0
0,05
0,52
0,22
0,06
0,008
Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında;
BüyükbaĢ hayvan 500 kg, küçükbaĢ hayvan 45 kg ve kümes hayvanı 2 kg kabul
edilerek birim yükler (kg/gün) elde edilmiĢtir.
Hayvanların havzada kalan ilçelerde eĢit olarak dağıldığı kabul edilmiĢtir.
Küçük Menderes Havzası için oluĢturulmuĢ hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı
yük haritaları, TN ve TP için sırasıyla ġekil 116 ve ġekil. 117 de gösterilmiĢtir.
Baskı Ta
ġekil 116. Küçük Menderes Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl)
ġekil 117. Küçük Menderes Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl)
Baskı Ta
ġekil 116 ve ġekil 117 birlikte değerlendirildiğinde havza içinde hayvancılıktan gelen kirletici
yükün
yoğun
olarak
Küçük
Menderes
Nehri
etrafındaki
ilçelerden
kaynaklandığı
görülmektedir Nehir etrafındaki ilçelere bakıldığında, otlaklar, tarım için elveriĢli olmayan,
sarp ve eğimli arazilerde, ovalık alanda ise tarım dıĢı engebeli alanlar üzerinde
bulunmaktadır. Özellikle, ÖdemiĢ‘te çayır mera alanlarının geniĢ yer tutması nedeniyle
hayvancılık önemini arttırmıĢtır. Buna bağlı olarak, havza genelinde ÖdemiĢ ilçesinin en
yüksek kirletici yükü içerdiği görülmektedir. Haritalarda pembe rengi ile temsil edilen
Bornova, Bayraklı, Konak ilçelerinde mevcut yayılı yük olmadığı diğer bir ifadeyle hayvancılık
yapılmadığı görülmektedir. ÇeĢme, KuĢadası ilçelerinde ise hayvancılıktan kaynaklanan
yayılı yükün diğer bölgelere göre nispeten düĢük olduğu görülmektedir, bu durumun turizmin
diğer faaliyetlere göre baskın olmasından ileri gelmektedir.
6.2.3.4.
Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Endüstriyel faaliyetler, konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan fosil kökenli yakıtlar,
motorlu taĢıtlardan çıkan egzoz gazları hava kirliliğine sebep olan baĢlıca kaynaklardır. Bu
kirleticiler, hava kirliliğine sebep olmasının yanı sıra yağmur ile yıkanarak havzadaki su
kaynaklarını da kirletmektedir.
Bu projede, havzadaki su kaynaklarında ötrofikasyona sebep olan azot ve fosfor kirliliği
incelenmiĢtir. Gerek ısınma ve endüstri kaynaklı, gerekse trafik kaynaklı emisyonların
genelinde atmosferik birikiminden fosfor yükü oluĢmamaktadır. Bu nedenle, atmosferik
birikim açısından kirletici olarak NOx ve NH3 parametreleri değerlendirilmiĢtir.
Atmosferik taĢınımdan kaynaklanan yayılı TN yükünün hesabında;
Sanayi ve evsel kaynaklı kirleticiler hesaba katılmıĢtır,
ĠTÜ tarafından yapılan Melen Havzası Koruma Eylem Planında, Melen Havzası için,
836 mm/m2 yıllık ortalama yağıĢ için NO3 ve NH3‘ün Toplam Azot cinsine çevrilmesi
sonucu bulunan 10,3 kg N/ha.yıl birim yük esas alınmıĢtır,
Melen Havzasındaki yıllık ortalama yağıĢ bilindiğinden diğer havzalarda da ortalama
yağıĢla orantılı olarak değiĢecek birim yükler bulunarak hesaplamalar yapılmaktadır.
Küçük Menderes Havzası‘nda kalan ilçelere ait yıllık ortalama yağıĢ değerleri, Melen
Havzası yağıĢ değeri referans alınarak, ve bulunan katsayıya göre oranlanarak
havzadaki atmosferik taĢınımdan kaynaklanan yayılı TN yükü hesaplanmıĢtır,
Baskı Ta
Havzada yer alan ilçelerden aynı ile bağlı bulunan tüm ilçelerin eĢit yağıĢ aldığı kabul
edilmiĢtir.
Bulunan birim yük, toplam havza alanının %5‘ine uygulanmıĢtır. Her bir ilçe ve
havzayı paylaĢan diğer iller için bu oran sabit kabul edilmiĢtir.
Bu çalıĢmada, trafikten kaynaklı emisyonlar ile hava kirliliği ile oluĢan karbon esaslı kirlenme
hesaba katılmamıĢtır. Ancak, özellikle karayollarının ve Ģehir içi trafiğin yoğun olduğu
bölgelerde trafikten kaynaklı egzoz gazları ve karayolunda oluĢan tozların su havzaları
açısından önemli bir kirlilik kaynağı olduğu öngörülmektedir.
Havzaya atmosferden taĢınan kirliliğin sadece TN için değil hidrokarbonlar, ağır metaller, toz
gibi hava kirliliğinin tüm yönleriyle incelenmesi envanter, ölçüm ve modelleme çalıĢmalarını
gerektiren uzun ve karmaĢık bir süreç olduğundan bu proje kapsamında dahil edilmemiĢtir.
Nehir
havzaları
yönetim
planı
hazırlanırken
atmosferik
taĢınımın
detaylı
olarak
incelenmesinin gerekli olduğu düĢünülmektedir. Küçük Menderes Havzası için, atmosferik
taĢınım ile oluĢan TN yükü dağılımı ġekil 118 de verilmiĢtir.
ġekil 118. Küçük Menderes Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan Yayılı TN Yükü (ton/yıl)
Baskı Ta
Yukarıdaki Ģekilden görüldüğü gibi, havzada atmosferik taĢınımdan kaynaklanan kirletici
yükün en fazla Menderes ilçesinde oluĢtuğu görülmektedir (TN 15-30 ton/yıl olmak üzere).
Bu
durum
büyük
ölçüde
Menderes
ilçesinde
yer
alan
sanayi
faaliyetlerinden
kaynaklanmaktadır. Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢkelerden özellikle Torbalı
ilçesinde sanayinin yoğun olduğu bilinmekle birlikte haritada bu durum net olarak
görünmemektedir. Bu durum atmosferik taĢınım kaynaklı kirleticilerin sadece endüstriyel
kaynaklı olmayıp, evsel kaynaklı faaliyetlerin ve trafik emisyonlarının da kirlilik oluĢturmasıyla
açıklanabilir. Havzada kirlilik yükü açısından yüksek olması beklenen Bornova, Bayraklı,
Konak gibi yüksek nüfusa sahip, trafiğin yoğun olduğu ve endüstriyel faaliyetlerin yapıldığı
ilçelerde yayılı yük olmadığı görülmektedir. Bu durum temin edilen verilerin revize edilmesi
gerekliliği ile ilgilidir. Haritada 5 ton/yıl değerinin altında olan kirlilik yüklerinin kaynaklandığı
Beydağ, Kiraz, Selçuk ve ÇeĢme ilçelerindeyse atmosferik taĢınım kaynaklı kirleticilere
sebep olacak faaliyetlerin önemli ölçüde olmadığı görülmektedir.
6.2.3.5.
Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Havzadaki yerleĢimlerin bir kısmı kanalizasyon sistemine bağlı değildir. Bundan dolayı, kırsal
yerleĢimlerde sızdırmalı veya sızdırmasız foseptikler yaygın olarak kullanılmaktadır. Foseptik
çıkıĢ suları yayılı kirletici kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu çalıĢmada, foseptiklerden
kaynaklanan yayılı yükleri; foseptik kullanan yerleĢim yerlerinin 2010 yılı eĢdeğer nüfusları ve
20 Mart 2010 tarihli Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği‘nde verilen kiĢi
baĢı günlük kirlilik yükleri değerleri kullanılarak hesaplanmıĢtır. Tebliğ‘de yer almayan,
nüfusu 2.000‘in altında olan yerleĢim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri ise,
nüfusu 2.000 ile 10.000‘in arasında olan yerler için verilmiĢ değerlerden yola çıkılarak tahmin
edilmiĢtir. Buna göre yükleri hesaplamalarda kullanılan ve Kentsel AAT Tebliği ve
Tchobanoglous ve Burton (1991)‘de verilen tipik konsantrasyonlar dikkate alınarak kabul
edilen kiĢi baĢı günlük kirlilik yükleri değerleri Tablo 71 de (Bölüm 6.2.2.1.) verilmektedir.
Foseptik çıkıĢ sularından kaynaklanan kirletici yüklerin hesabında;
OluĢan yük sadece 2010 yılı için hesaplanmıĢ; Kentsel AAT Tebliği ve Atıksu Arıtımı
Eylem Planı gereğince 2017‘ye kadar AAT olmayan yerleĢim yeri kalmayacağı kabulü
ile 2020, 2030 ve 2040 yükleri noktasal yük olarak dikkate alınmıĢtır.
Foseptik
bilgileri,
saha
çalıĢmalarında
elde
edilen
bilgiler
doğrultusunda
oluĢturulmuĢtur. Kanalizasyonu mevcut olmayan ve/veya inĢaat halinde olan tüm
yerleĢim birimlerinde foseptik olduğu kabul edilmiĢtir.
Baskı Ta
Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor
için %30 olarak alınmıĢtır.
Küçük Menderes Havzası için foseptik çıkıĢ sularından kaynaklanan yayılı yükler ġekil 119
ve ġekil 120 de gösterilmiĢtir.
ġekillerde görüldüğü üzere havzada yer alan merkez ilçelerde (körfez etrafında yer alan)
kanalizasyon tamamlanmıĢtır ve toplanan atıksular AAT‘de arıtılarak uzaklaĢtırılmaktadır,
dolayısıyla foseptikten kaynaklanan mevcut yayılı kirletici yük bulunmamaktadır. Haritada en
yüksek kirletici yüke sahip olduğu (TN 50-100 ton/yıl; TP 4-15 ton/yıl olmak üzere) görülen
Torbalı
ve
Menderes
ilçelerinde
AAT
olmakla
birlikte
kanalizasyon
bağlantısı
tamamlanmadığı için atıksuların bir kısmı foseptiklerde toplanmaktadır. ÇeĢme ve KuĢadası
içlerinde ise oteller ve tatil siteleri dıĢında AAT bulunmamaktadır. Toplanan atıksular
foseptiklerde toplanmakta veya derin deniz deĢarjı ile uzaklaĢtırılmaktadır. Havzada daha az
kirletici yük olduğu (TN 10 ton/yıl; TP 2 ton/yıl‘dan az olmak üzere) görülen Küçük Menderes
Nehri etrafındaki ilçelerde kanalizasyon bağlantısı önemli ölçüde tamamlanmıĢtır. Toplanan
atıksuların bir kısmı AAT‘lerinde arıtılmakta (Bayındır, Torbalı, Selçuk), bir kısmı alıcı ortama
deĢarj edilmekte, belirli bir kısmı ise foseptiklerde toplanmaktadır. Foseptiklerde toplanan
atıksu bölgenin nüfusuna bağlı olarak (havzadaki diğer yerleĢim yerlerine göre daha az
olduğu için), gelen kirletici yük nispeten daha azdır.
Baskı Ta
ġekil 119. Küçük Menderes Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl)
ġekil 120. Küçük Menderes Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl)
Baskı Ta
6.2.3.6.
Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Küçük Menderes havzasında yer alan düzensiz depolama alanlarından yağıĢ ve arazi drenajı
sonucu oluĢan yayılı yükler, ġekil 121 ve ġekil 122 de gösterilmiĢtir. Düzenli depolama
alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının yerinde ve/veya en yakın Kentsel Atıksu Arıtma
Tesisi‘ne taĢındığı düĢünülerek yayılı yük hesaplamalarına dahil edilmemiĢtir. Sızıntı suyu
hesabına iliĢkin detaylı açıklamalar Bölüm 6.2.3.6‘da anlatılmıĢtır.
Yukarıdaki haritalar oluĢturulurken, pembe ile gösterilen yerlerde mevcut durumda yer alan
düzenli depolama tesislerinin bulunduğu ilçeler ve bu tesislere atıklarını topladıkları ilçeler
gösterilmiĢtir.
Düzenli
depolama
tesisleri
kurulmadan
önce
kullanılan
düzensiz
depolamalardan gelen sızıntı suyu kaynaklı kirletici yükler toplam yayılı yük hesaplarına dahil
edilmiĢ, ancak bu haritalarda gösterilmemiĢtir.
ġekillerden görüldüğü üzere havzanın büyük bir kısmında atıklar düzenli depolama
tesislerinde toplanmaktadır. Dolayısıyla pembe ile ifade edilmiĢ alanlardan mevcut halde
sızıntı suyu kaynaklı kirlilik yükü gelmediği kabul edilmektedir. Havzada yer alan Harmandalı
Düzenli Depolama Tesisi ilçelerdeki atıkları toplamakta, atıklardan kaynaklanan sızıntı suyu
Çiğli AAT‘de arıtılmaktadır. Aydın ili sınırlarına giren KuĢadası ilçesinde ise 2009 yılından
itibaren iĢletmede olan KuĢatak Düzenli Depolama Tesisi buradaki atıkları toplamakta,
oluĢan sızıntı suyu kendi bünyesi içindeki artıma tesisinde arıtılmaktadır.
Baskı Ta
ġekil 121. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl)
ġekil 122. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl)
Baskı Ta
6.2.3.7.
Yayılı Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi
Yapılan hesaplamalar sonucunda tahmin edilen yayılı kirletici yüklerinin TN ve TP olarak
önce havza bazında ardından havzayı oluĢturan illerdeki dağılım Ģekil ve tablolar üzerinde
gösterilmiĢtir (Yayılı yük haritaları daha büyük ölçekte EK VII de verilmiĢtir).
Yayılı Toplam Azot Yükleri
Tüm havzadan gelen yayılı yüklerin havza genelinde dağılımı TN için ġekil 123 ve 124 te;
iller bazında dağılımı Tablo 91 ve ġekil 125 te verilmiĢtir.
ġekil 123. Küçük Menderes Havzası Yayılı TN Yükü (ton/yıl)
ġekil 123 te yayılı azot yüklerinin harita üzerinde gösterimi verilmiĢtir. Verilen haritadan TN
yükünün havzada dağılımına bakıldığında, ÖdemiĢ ilçesinin belirgin bir fark (TN 1000-2000
ton/yıl) ile yüksek oranda kirletirci içerdiği görülmektedir. Bu değerin çok önemli bir kısmı
yukarıda belirtildiği gibi tarımda kullanılan gübreden ve hayvancılık faaliyetlerinden
gelmektedir. Ġçerdiği kirletici yük açısından ÖdemiĢ ilçesini Küçük Menderes etrafındaki
yerleĢkeler takip etmektedir (TN 500-1000 ton/yıl). Kirletici yük açısından daha düĢük değere
sahip körfez ve kıyı Ģeridinde yer alan ilçelerde genel olarak tarım ve hayvancılık
faaliyetlerinin yerini noktasal kirlilik oluĢturacak sanayi ve turizm faaliyetleri almaktadır. ġekil
114‘te havzada yayılı TN yükü dağılımı ifade eden pasta diyagram yer almaktadır.
Baskı Ta
59; 1%
Havza Toplamı-Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %)
590; 8%
Sızıntı Suyu
1562; 21%
Arazi Kullanım
Gübre
2542; 35%
2237; 31%
Hayvancılık
Foseptik
280; 4%
ġekil 124. Küçük Menderes Havzasında Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %)
ġekil 124 ten görüldüğü üzere yayılı azot kirliliği, baskın olarak hayvan yetiĢtiriciliğinden ve
tarımsal faaliyetlerden kaynaklanmaktadır. Bu durum yukarıdaki haritadaki verileri de
desteklemektedir. Toplam mevcut yayılı kirleticilerin sunulduğu Ģekillere göre, TN yükü
açısından %35 ile baĢı çeken hayvansal atıkları, %31 ile tarımsal gübre yükünü ve %21 ile
arazi kullanımından kaynaklanan N yükü takip etmektedir. Atmosferik taĢınım, foseptik ve
sızıntı suyu yükleri, yayılı TN yükleri açısından sadece %13‘lük bir paya sahiptir. Küçük
Menderes Havzası‘nın özellikle nüfus ve sanayi açısından geliĢmiĢ bir havza konumunda
olması sebebiyle, gerek ulaĢım gerekse sanayiden kaynaklı konvansiyonel kirleticilerden
kaynaklanan yayılı yüklerin atmosferik taĢınımla havzaya olan etkisi detaylı olarak
araĢtırılmalıdır. Havzada yer alan iller bazında yayılı TN yükünün dağılımı Tablo 91 ve ġekil
125 te verilmiĢtir.
Tablo 91. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TN Yükünün Dağılımı
Sızıntı
Suyu N
Yükü
(ton/yıl)
Arazi
Kullanımı N
Yükü
(ton/yıl)
Gübre Yayılı
N Yükü
(ton/yıl)
Atmosferik
TaĢınım N
Yükü
(ton/yıl)
Hayvancılık
Yayılı N
Yükü
(ton/yıl)
Foseptik
Yayılı N
Yükü
(ton/yıl)
Yayılı N
(ton/yıl)
Ġzmir
58,9
1289,0
2156,7
244,3
2379,3
248,7
6.377
Aydın
0,0
43,0
47,9
7,1
20,4
321,5
440
Manisa
0,0
230,4
32,5
28,2
142,6
19,5
453
Toplam
59
1562
2237
280
2542
590
7.270
ĠL
Baskı Ta
248,7; 4%
58,9; 1%
Ġzmir-Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %)
Sızıntı Suyu
1289,0; 20%
Arazi Kullanım
2379,3; 37%
Gübre
2156,7; 34%
Hayvancılık
Foseptik
244,3; 4%
Aydın-Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %)
43,0;
10%
Sızıntı Suyu
47,9; 11%
7,1; 1%
Arazi Kullanım
Gübre
20,4; 5%
321,5; 73%
Hayvancılık
Foseptik
19,5; 4%
Manisa-Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %)
Sızıntı Suyu
Arazi Kullanım
142,6; 32%
230,4; 51%
Gübre
Hayvancılık
28,2; 6%
32,5; 7%
Foseptik
ġekil 125. Küçük Menderes Havzası Ġller Bazında Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl,%)
Baskı Ta
Bu dağılım havzayı oluĢturan iller bazında değerlendirildiğinde, alan olarak havzanın % 95‘ini
oluĢturan Ġzmir ili havza toplamındaki kirletici kaynak dağılımına benzer Ģekilde çıkmıĢtır.
Havza sınırları içinde kalan Aydın ilinde ise havza toplamında farklı olarak kirletici yük yoğun
olarak foseptiklerden (%73) kaynaklanmaktadır. Aydın ilinin havza sınırları içine giren
bölümünde turizm faaliyetlerinin baskın olması, tarım ve hayvancılık faaliyetlerini geride
kalmasına neden olmuĢtur. Kanalizasyon bağlantısının tamamlanmadığı ilçelerde atıksular
foseptiklerde toplanmakta veya derin deniz deĢarjıyla uzaklaĢtırılmaktadır. Havzanın %1‘lik
kısmını oluĢturan Manisa ilinde ise arazi kullanımı (%51) ve hayvancılık (%32) önemli kirletici
kaynaklar
olarak
görülmektedir.
Havzayı
oluĢturan
iller
arasındaki
dağılım
değerlendirildiğinde Ġzmir ilinin kapsadığı alana bağlı olarak, kirletici yük dağılımları
gerçekleĢmektedir.
Yayılı Toplam Fosfor Yükleri
Tüm havzadan gelen yayılı yüklerin havza genelinde dağılımı TP için ġekil 126 ve 127 de
iller bazında dağılımı Tablo 92 ve ġekil 128 de verilmiĢtir.
ġekil 126. Küçük Menderes Havzası Yayılı TP Yükü
ġekil 116 da yayılı fosfor yüklerinin dağılımı haritada verilmiĢtir. Mevcut durumda yayılı TP
yükünün ilçelere göre dağılımına bakıldığında TP yükünün büyük oranda (TN yüküne bağlı
Baskı Ta
olarak) ÖdemiĢ ilçesinden geldiği görülmektedir. Bu ilçedeki yapay gübre kullanımının çok
olması ve hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olarak yapılması TN ve TP yüklerinin bu ilçede
yüksek çıkmasını açıklamaktadır. Ġçerdiği kirletici yük açısından ÖdemiĢ ilçesini Küçük
Menderes
etrafındaki yerleĢkeler ve KuĢadası takip etmektedir (TN 50-100 ton/yıl).
1,5; 0%
Havza Toplamı-Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl, %)
44,6; 8%
82,8; 15%
Sızıntı Suyu
Arazi Kullanımı
162,8; 28%
Gübre
Hayvancılık
Foseptik
281,1; 49%
ġekil 127. Küçük Menderes Havzasında Toplam Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl)
Fosfor yükleri ile ilgili olarak, yüklerin çoğunluğunun hayvancılığı (%49) takiben tarımsal
gübre kullanımından (%28) kaynaklandığı görülmektedir. Tarımsal alanlar, çayır ve meralar
ile ormanların P yükleri de % 23 mertebelerindedir. Havzadaki yayılı TP yükü iller bazında da
Tablo 92 ve ġekil 128 de ifade edilmiĢtir.
Tablo 92. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TP Yükünün Dağılımı
ĠL
Toplam
Toplam Arazi
Sızıntı Suyu
Kullanımı P
P Yükü
Yükü (ton/yıl)
(ton/yıl)
Toplam Gübre
Yayılı P Yükü
(ton/yıl)
Toplam
Hayvancılık
Yayılı P Yükü
(ton/yıl)
Toplam
Foseptik
Yayılı P Yükü
(ton/yıl)
Toplam Yayılı
P (ton/yıl)
Ġzmir
1,5
37,3
156,9
261,4
35,2
492,3
Aydın
0,0
2,1
3,0
2,1
44,7
51,8
Manisa
0,0
5,3
2,8
17,6
2,9
28,6
Toplam
1,5
44,6
162,8
281,1
82,8
572,7
Baskı Ta
Ġzmir-Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl, %)
1,5; 0%
35,2; 7%
37,3; 8%
Sızıntı Suyu
Arazi Kullanımı
Gübre
156,9; 32%
Hayvancılık
261,4; 53%
2,1; 4%
Foseptik
3,0; 6%
Aydın-Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl, %)
2,1; 4%
Sızıntı Suyu
Arazi Kullanımı
Gübre
Hayvancılık
Foseptik
44,7; 86%
Manisa-Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl, %)
2,9; 10%
5,3; 18%
Sızıntı Suyu
2,8; 10%
Arazi Kullanımı
Gübre
17,6; 62%
Hayvancılık
Foseptik
ġekil 128. Küçük Menderes Havzası Ġller Bazında Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl)
Baskı Ta
Havzadaki yayılı TP dağılımı havzayı oluĢturan iller bazında değerlendirildiğinde, kirletici
yükün büyük bir kısmının TN yükünde olduğu gibi Ġzmir ilinden geldiği görülmektedir. Bu
durum havzanın büyük bir kısmını Ġzmir ilinin oluĢturmasıyla ilgilidir.
Ġller içindeki kirletici yük dağılımına bakıldığında Ġzmir ilinden gelen TP yükü %53 oranında
hayvancılıktan gelmektedir. Hayvancılığı da %32 oranında tarımda gübre kullanımından
kaynaklanan kirletici yük izlemektedir. Aydın iline bakıldığında ise TN yüküne paralel olarak
foseptik kaynaklı kirletici yükün (%86) yoğun olduğu görülmektedir. ġekil 129 da yıllara göre
kirletici yüklerin değiĢimi özetlenmiĢtir.
8000
7000
6000
5000
Yayılı TN yükleri
4000
Yayılı TP yükleri
3000
2000
1000
0
2010
2020
2030
2040
ġekil 129. Küçük Menderes Havzası Toplam Yayılı TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı
Yayılı kirletici yüklerin gelecekteki durumu yapılan varsayımların gerçek olması durumunda
2020, 2030, 2040 yılları için sırasıyla %20, 30 ve 40 kadar azalma olacağı Ģeklindedir. Yayılı
kirletici kaynaklar da en baskın olan tarım ve hayvancılık faaliyetlerin de alınacak önlemler,
gelecekte yayılı kirletici yüklerin azalmasında büyük önem taĢımaktadır.
Baskı Ta
6.2.4. Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi
Yukarıdaki Bölüm 6.2.2 ve 6.2.3‘Te noktasal ve yayılı kirletici kaynaklar ile bu kaynakların
proje alanında sebep olduğu kirlilik yükleri değerlendirilmiĢ ve geleceğe dönük kirlilik yükü
tahminleri yapılmıĢtır. Kirlilik yükü hesaplamalarında, gelecekte havzada gerçekleĢtirilecek
olan koruyucu faaliyetler sebebiyle doğal yapının daha fazla bozulmasının önleneceği, bu
sebeple gelecek yıllarda kirlilik oluĢumunda bir iyileĢme olacağı öngörüsü yapılmıĢtır. Buna
bağlı olarak su kaynakları üzerindeki baskıların azalması ve neticede su kalitesinde artıĢ
gerçekleĢmesi beklenmektedir. Noktasal ve yayılı kirletici yüklerin gelecekteki durumu ile ilgili
öngörüler aĢağıda özetlendiği gibidir.
2017 yılına kadar, Belediye teĢkilatına sahip tüm yerleĢim yerlerinin AAT‘ye sahip
olacağı kabulü ile sadece kırsal alanlarda (köylerde) foseptik kullanıyor olacaktır. Bu
nedenle kırsal alanlardan kaynaklanan foseptik yükleri ihmal edierek, foseptiklerden
kaynaklanan yayılı yükler, 2020 yılına kadar hesaplanmıĢtır.
Gelecekte, iyi tarım uygulamalarının artması ve organik tarıma geçiĢin hızlanması
sonucu, daha az ve bilinçli gübre kullanılacaktır. Hayvancılık faaliyetleri, artan milli
gelire paralel olarak bir miktar artacak; daha çok modern çiftliklerde besi hayvanı
yetiĢtiriciliği olarak devam edecektir. Tarım (gübre) ve hayvancılık faaliyetlerinden
kaynaklanan yayılı yük hesaplamalarda 2020 yılında tarımsal faaliyetler ve hayvan
yetiĢtiriciliğinden gelen besi maddesi yüklerinde 2010 için hesaplanan değerlere göre
% 20‘lik, 2030 yılı için % 30‘luk ve benzer Ģekilde 2040 yılında da % 40‘lık bir azalma
olacağı literatür bilgilerine dayanarak kabul edilmiĢtir (Stolze ve diğ., 2000 FAO,2002).
Endüstriyel tesislerden gelen kirletici yükündeki azalma endüstri tesislerinde AAT
kurulmasıyla ve mevcut AAT‘lerinin revize edilmesiyle sağlanacaktır.
Mevcut durumda yayılı kirletici kaynak olarak görünen sızıntı suyunun, Çevre ve
Orman Bakanlığı Katı Atık Ana Planı gereğince son yıllarda hızla yapımına baĢlanan
düzenli katı atık depolama alanları ile hem miktarı azalacak hem de kirletici
konsantrasyonu önemli ölçüde azalacaktır. Sızıntı suyu hesap yönteminde de
açıklandığı üzere, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları, toplanıp
arıtılmaları nedeni ile noktasal kaynak gibi davranacak ve gelecekte sızıntı suyu
yalnız eski depolama alanlarından açığa çıkacaktır. Bu sebeple, sızıntı suyundan
gelecekte kaynaklanacak yayılı kirlilik yüklerinin hesabında; 2020 yılında, 2010
Baskı Ta
yılında hesaplanan yüklerin %25 oranında azalacağı kabul edilmiĢtir. 2030 yılındaki
yükler, 2010 yılındaki mevcut yükün % 50‘si olarak; 2040 yılındaki yükler ise 2010
yılındaki yüklerin % 95 azalacağı Kabul edilerek hesaplanmıĢtır.
Havzada, 2010 yılı için arazi kullanımınının 2040 yılına kadar önemli oranda
değiĢmeyeceği kabulü ile 2010 yılı için hesaplanan arazi kullanımından kaynaklanan
yayılı yükler, 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiĢtir.
Benzer Ģekilde, gelecekteki yükler açısından alt havza bazında detaylı çalıĢmalar
yapılması gerektiğinden, atmosferik taĢınımla oluĢan yayılı kirlilik yükleri de 2040
yılına kadar sabit kabul edilmiĢtir.
Yukarıdaki öngörüler dikkate alınarak yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen noktasal
ve yayılı kirletici yükler Tablo 93 te görüldüğü gibidir.
Tablo 93. Noktasal Ve Yayılı Kirletici Yüklerin Havzada Yıllara Göre Dağılımı
YÜKLER (ton/yıl)
Ġller
Ġzmir
Aydın
Manisa
Yıllar
Toplam Azot (TN)
Toplam Fosfor (TP)
Noktasal
Yayılı
Toplam
Noktasal
Yayılı
Toplam
2010
1285
6377
7662
213
492
705
2020
1228
5231
6459
225
377
602
2030
1423
4738
6161
249
331
580
2040
1595
4258
5853
282
288
570
2010
0
440
440
0
52
52
2020
0
137
137
0
11
11
2030
0
98
98
0
6
6
2040
0
91
91
0
5
5
2010
0
453
453
0
29
29
2020
0
401
401
0
22
22
2030
0
381
381
0
20
20
2040
0
364
364
0
18
18
Küçük Menderes Havzası‘ndaki kentsel alanlardan, endüstriyel tesislerden ve katı atıklardan
kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere
noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2010 yılı
için noktasal yüklerin oranı TN parametresi bazında %18, TP parametresi bazında %27 dir.
Noktasal TN yükleri 2010 yılında 1.285 ton/yıl iken, 2040 yılında 1.595 ton/yıl değerine
Baskı Ta
inmektedir. TP yükleri bu 30 yıllık bu zaman diliminde az bir artıĢla 213 ton/yıl dan 282 ton/yıl
değerine ulaĢmaktadır. Noktasal yüklerdeki bu küçük değiĢimlere rağmen, yayılı yüklerde
çok daha yüksek mertebelerde bir değiĢim söz konusudur. 2010 yılında 6.377 ton/yıl olan
yayılı TN yükü, 2040 yılında 4.258 ton/yıl seviyesine inmekte olup; %35 oranında bir azalma
söz konusudur. TP yükleri değeri de benzer Ģekilde 492 ton/yıl dan 288 ton/yıl değerine
inmektedir.
Noktasal ve Yayılı TN Yükü Dağılımı
1625;
18%
Noktasal ve Yayılı TP Yükü Dağılımı
216;
27%
Noktasal TN
yükleri
Yayılı TN
yükleri
Yayılı TN
yükleri
7270;
82%
Noktasal TN
yükleri
573;
73%
ġekil 130.Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TN, TP Yükleri Dağılımı
Tablo 93 ve ġekil 130-132 değerlendirildiğinde, toplam azot ve fosfor yükünün çoğunun
yayılı yüklerden kaynaklandığı görülmektedir. Noktasal yüklerde 2020 yılında yapılması
planlanan ileri kentsel AAT‘ler nedeniyle önemli bir azalma olsa da sonraki 10 yıllık
bölümlerde artıĢ beklenmektedir. Ancak toplam yüke en fazla etki eden yayılı yüklerin her 10
yıllık dilimde yukarıda belirtilen oranlarda azalacağı tahmin edildiği için TN ve TP yükünün de
zamanla azalacağı hesaplanmıĢtır. ġekil 125 ve 126 da 2010 yılı için pay grafikleri ve ġekil
127 ve 128 de ise yıllar bazında kirletici yüklerin değiĢimi verilmiĢtir.
Noktasal ve yayılı kirletici kaynakları azaltmak mümkün olsa bile, tamamen önlemek
mümkün değildir. Fakat koruyucu önlemler ile yükler belirli bir oranda düĢürülebilmektedir.
Hesaplamalar yapılırken yıllara göre yayılı yüklerdeki değiĢim, yukarıda bahsedildiği gibi
uluslararası deneyimlere dayanarak göz önüne alınmıĢtır. Yayılı yükleri gelecekte azaltmaya
yönelik alınacak daha gerçekçi çözümleri araĢtırmak için tüm havzada daha detaylı
araĢtırmalar yürütülmelidir.
Baskı Ta
9000
8000
7000
6000
5000
Toplam TN yükleri
4000
Yayılı TN yükleri
Noktasal TN yükleri
3000
2000
1000
0
2010
2020
2030
2040
ġekil 131. Küçük Menderes Havzası Noktasal ve Yayılı TN Yükleri DeğiĢimi
800
700
600
500
Toplam TP yükleri
400
Yayılı TP yükleri
300
Noktasal TP yükleri
200
100
0
2010
2020
2030
2040
ġekil 132. Küçük Menderes Havzası Noktasal ve Yayılı TP Yükleri DeğiĢimi
Baskı Ta
Baskı Ta
7. HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR ve ÇÖZÜM
ÖNERĠLERĠ
7.1.
Baskı ve Etkiler
Baskı ve etki analizi, insani faaliyetlerin yüzeysel sular ve yeraltı suları üzerindeki etkilerini
inceler. Bu analiz insani faaliyetleri nedeniyle, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği‘nde yer alan
çevresel hedeflere ulaĢamama riski altında bulunan yüzeysel ve yeraltı suyu kitlelerini
tanımlamak için pek çok disiplin yaklaĢımını ve farklı kaynaklardan alınan verileri bir araya
getiren bütüncül bir değerlendirmedir. Sanayi, tarım, turizm ve kentleĢme gibi faaliyetler
―baskı‖ olarak, bu faaliyetlerin çevre üzerindeki sonuçları ise ―etki‖ olarak adlandırılmaktadır.
Küçük Menderes Havzası için baskılar, noktasal ve yayılı kaynaklı kirleticilerle hidromorfolojik
baskılar olarak değerlendirilmiĢtir.
Noktasal kaynaklı baskılar
Noktasal kaynaklı baskılar çoğunlukla kentsel kanalizasyondan (arıtılmıĢ ve arıtılmamıĢ
olmak üzere)
ve endüstriyel atıksudan kaynaklanmaktadır. Kanalizasyonla gelen evsel
atıksu noktasal kaynak sayılırken, kanalizasyon sistemi olmayan yerleĢimlerden kaynaklanan
atıksu ise yayılı kaynak sayılmaktadır.
Evsel atıksu-kanalizasyon
Proje kapsamında yapılan çalıĢmalarda havzanın kentsel nüfusunun %92‘sinin atıksuyunun
kanalizasyon Ģebekesine bağlı olduğu ve % 88‘nin atıksuyunun AAT‘lerde arıtıldığı tespit
edilmiĢtir. Bu yüksek değerler Ġzmir BB hizmet alanı içinde bütün yerleĢim yerlerinde
kanalizasyon
bulunmasına
ve
toplanan
atıksuların
AAT‘lerde
arıtılmasından
kaynaklanmaktadır.
2000 yılında tamamlanan Büyük Kanal Projesi kapsamında Ġzmir Ġli‘nin evsel atıksuları ana
kuĢaklama kanalı ve kolektör hatlarıyla toplanarak Çiğli AAT ve Güneybatı AAT‘ye
iletilmektedir. Büyük Kanal Projesi‘nin tamamlanması sonucunda, Güneybatı AAT ve Çiğli
AAT‘nin devreye girmesi ile evsel atıksuların arıtılarak körfeze deĢarjı sonucunda deniz suyu
kalitesinde iyileĢmeler gözlenmiĢtir. Ancak Ġzmir‘in çevre ilçelerinden kaynaklanan ve körfeze
ulaĢan evsel atıksular körfezi olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir. Ġzmir‘in çevre
ilçelerinde yapımı devam eden ve planlanmakta olan atıksu arıtma tesislerinin de en yakın
Baskı Ta
zamanda tamamlanarak devreye alınması gerekmektedir. Ayrıca Ġzmir kanalizasyon
Ģebekesi birleĢik sistem olarak iĢletilmektedir. Çok fazla miktarda yağmur suyunun Ģebekeye
girmesine yol açan bu durum, atıksu iletiminde enerji maliyetlerinin artmasına, Ģebekenin
yetersiz kalmasına, arıtma tesislerinin aĢırı yüklenmelerine yol açmaktadır. Körfeze giren
deniz taĢıtlarının sintine ve balast sularının ön arıtımını yaptıktan sonra kanalizasyon
Ģebekesine deĢarjını sağlayacak bir ön arıtma tesisine ihtiyaç vardır.
Bu değerlendirme Küçük Menderes Nehri Alt Havzası için yapıldığında, nüfusun %86‘sınınn
atıksuyunu kanalizasyon ile toplanıp, %66‘sının atıksuyunun arıtıldığı görünmektedir. Küçük
Menderes Nehri etrafındaki bulunan Beydağ, ÖdemiĢ, Tire, Bayındır ve Torbalı ilçelerinde ise
kısmen (%80-90) kanalizasyon sistemi mevcut olup AAT olmadığından atıksular direkt olarak
nehre veya yan kollarına deĢarj edilmektedir. Kiraz ve Selçuk ilçelerinde AAT mevcuttur.
Kiraz Ġlçesi‘nde kanal bağlantı eksikleri nedeniyle tesis bir türlü devreye alınamamaktadır.
Selçuk Ġlçesi‘nde ise 1985 yılında yapımı tamamlanan AAT doğal arıtma Ģeklindedir ve bu
tesiste de zaman zaman problemler yaĢanmaktadır.
DSĠ‘den alınan 2003-2009 yılları arasındaki su kalitesi ölçüm verilerine göre, Küçük
Menderes Nehri‘nde Beydağ ilçesi sonrasında çok önemli organik ve inorganik kirlilik olduğu
görülmektedir. Kentsel atıksudan kaynaklanabilecek KOĠ, BOĠ, NH4-N, çözünmüĢ oksijen için
nehir Sınıf IV, çok kirli kategorisindedir. KOĠ, BOĠ ve NH4-N parametreleri için hesaplanan
karakteristik konsantrasyonlar sırasıyla 174, 88 ve 8,2 mg/L seviyelerindedir. 1,2 mg/L olan
çözünmüĢ oksijen karakteristik değeri nehir de ekolojik dengeyi etkileyecek seviyelerdedir.
TP ölçümlerinin yapılmamıĢ olması,fosfor kirliliği düzeyinin belirlenmesini engellemektir.
Karaburun Ġlçesi‘nde kısmen kanalizasyon sistemi mevcut olup toplanan atıksular AAT‘de
arıtılmaktadır; tesis yazın nüfus artıĢıyla yetersiz olabilmektedir. ÇeĢme‘de ise kanalizasyon
henüz tamamlanmamıĢtır; atıksular ön arıtımdan geçtikten sonra derin deniz deĢarjı ile
denize verilmektedir. Havza sınırları içine giren KuĢadası Ġlçesi‘nde kanalizasyon
tamamlanmamıĢtır; atıksular ya foseptiklerde toplanmaktadır veya derin deniz deĢarjı
yapılmaktadır.
BaĢta Küçük Menderes Nehri olmak üzere alıcı ortama yapılan atıksu deĢarjları, kirliliğin
artarak ciddi boyutlara ulaĢmasına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra, tarım açısından
oldukça önemli olan bu bölgede tarım ürünlerinin atıksuyla sulandığı tespit edilmiĢtir. Bu
durum sağlık açısından ciddi tehditler oluĢturabilmektedir. Noktasal kaynaklı baskıları
Baskı Ta
oluĢturan kentsel atıksuyun havzaya ulaĢan miktarı toplam noktasal TN için %82, TP için
%80‘dir.
Sanayi
Havzanın genelinde birçok ticari iĢletme ve sanayi tesisi bulunmaktadır. Sanayi yapılaĢması
yoğun olarak Karabağlar-Torbalı-Menderes aksı boyunca yerleĢmiĢ ve geliĢme göstermiĢtir.
Karabağlar ve Menderes tarafında kalan tesisler atıksularını ön arıtmadan geçirdikten sonra
kanalizasyona
vermektedir.
Torbalı‘
da
ise
sanayi
kuruluĢlarında
üretimin
çeĢitli
aĢamalarında oluĢan atıklar, çoğu zaman arıtma yapılmadan baĢta Küçük Menderes Nehri
ve yan kolları olmak üzere alıcı ortama deĢarj edilmektedir. Buna bağlı olarak, endüstrieden
kaynaklanan noktasal kirletici yük beklenenden az olmaktadır (toplam noktasal TN yükünün
%18‘ini, TP yükünün %20‘sini oluĢturmaktadır).
Endüstriyel atıksularda bulunan ağır metaller ve diğer kirletici faktörlerin; toprakta, suda ve
havada oluĢturdukları zararlı etkiler son yıllarda önemli boyutlara ulaĢmıĢtır. Nehirdeki kirlilik
artıĢının ciddi boyutlara ulaĢmasının neticesi olarak, Küçük Menderes Nehri‘nde zaman
zaman balık ölümlerinin gerçekleĢtiği tespit edilmiĢtir. DSĠ su kalitesi verilerine göre Küçük
Menderes Nehri yalnızca KOĠ, BOĠ, NH4-N ve çözünmüĢ oksijen parametrelerine göre değil,
aynı zamanda renk ve bor parametrelerine göre de IV.Sınıf Su Kalitesine girmektedir. Küçük
Menderes‘in su kalitesi Selçuk yakınlarında Fetrek Çayı ile karıĢtığı bölümde de KOĠ, BOĠ,
NH4-N, çözünmüĢ oksijen, renk, sodyum, klorür ve bor parametreleri için Sınıf IV, çok kirli
kategorisindedir. Bu bölümde çok kirli sınıfına giren diğer parametrelere ek olarak tuzluluk da
dördüncü sınıfa düĢmektedir.
Özellikle tekstil, metal, maden, zeytinyağı, tarım ürünleri iĢleme, süt ve süt ürünleri gibi
endüstri tesislerinin havzada önemli kirletici etkiye sahip olduğu görülmektedir. Ġnorganik
kirliliğin kaynaktan itibaren sanayi bölgelerinde daha fazla olduğu, küçük sanayi sitelerinin de
önemli kirletici etken oluĢturduğu tespit edilmiĢtir. Havzada yoğun olarak bulunan mevsimlik
zeytinyağı tesisleriyle süt ve süt ürünleri (mandıralar) de organik kirliliği önemli ölçüde
arttırmaktadır. Ayrıca Torbalı Fetrek Çayı civarındaki büyük ölçekli sanayi kuruluĢları,
mermer iĢleme tesisleri nehre ciddi anlamda kirlilik yükü taĢımaktadır. Küçük Menderes
Nehri‘nin Beydağ, ÖdemiĢ, Tire, Bayındır, Selçuk ilçelerinden geçerek geçtiği bölgelerin
kirliliğini Ege Denizi‘ne taĢımaktadır.
Torbalı, Tire ve ÖdemiĢ sanayileĢmenin geliĢtiği baĢlıca ilçelerdir. Bölgede bulunan sanayi
kuruluĢları arasında tarımsal ürünleri iĢleyen sanayi kuruluĢları baĢta gelmektedir. Havzada
Baskı Ta
özellikle zeytinyağı üretim tesislerinden gelen karasu ve küçük ölçekli mandıralardan gelen
peyniraltı suları problem oluĢturmaktadır. Küçük Menderes Havzası‘nda, iĢletmede olan 6
adet OSB bulunmaktadır. Bunlardan ĠTOB Tekeli OSB ile Tire OSB‘de AAT bulunmaktadır.
Yayılı kaynaklı baskılar
Yayılı kaynaklı baskılar özellikle suyun kimyasal kalitesini etkilemektedir. Yüzeysel suların
nütrientler bakımından, özellikle azot ve fosfor ile zenginleĢmesi ötrofikasyona sebep olabilir.
Ötrofikasyon, nütrientlerin aĢırı alg (bunların bazıları zehirli olabilir) ve diğer bitki geliĢimine
neden olduğu yapay bir zenginleĢme sürecidir. Biyolojik çeĢitlilik ve su kalitesi üzerinde
olumsuz etkiler yaratan bu durum, rekreasyon ve su temini için kullanılan su kütlelerinin
değerini düĢürebilir. Nütrientler suya atmosferden gelen birikimler, noktasal kaynaklar ve
bunların yansıra arazi kullanım faaliyetleri yoluyla girmektedir. Havzadaki noktasal kirlilik
yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük
bir paya sahip olduğu görülmektedir. Yayılı yükler, toplam içinde TN için %82, TP için %73‘ü
oluĢturmaktadır.
Alıcı ortamın kirlenmesinde en etkili olan yayılı kaynak baskıları, tarım ve hayvancılık
faaliyetleridir. Ayrıca, kanalizasyon sistemine bağlı olmayan yerleĢimlerden kaynaklanan
atıksular ve düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları da bu kapsamda
değerlendirilmelidir.
Tarımsal Faaliyetler
Ġklim ve toprak koĢullarının tarımsal üretime çok uygun olmasıyla havzada tarımsal mücadele
ilaçları ve ticari gübre sıklıkla kullanılmaktadır. Bu sık kullanım, tarımsal faaliyetlerin yayılı
yüklerin %31‘ni oluĢturmasıyla sonuçlanmaktadır. Havzada yoğun olarak yapılan tarımsal
faaliyetler ile bilinçsiz ve yanlıĢ gübre kullanımıyla açıklanabilir. Havzada seracılık çok yaygın
olup, buralarda fazla ilaç ve hormon kullanımının tarımsal kirliliğe etkisi bulunmaktadır.
Özellikle Küçük Menderes Nehri‘nde yapılan çalıĢmalarda toplam fosfor, nitrit ve nitrat
değerlerinin yüksek olması; nehir suyunda ötrofike bir durumda olduğunun göstergesidir. DSĠ
tarafından yapılan su kalitesi gözlemlerinde NH4-N ve NO2-N parametreleri açısından nehir
Sınf IV‘e girmektedir. TP ölçümü yapılmamıĢ olması fosfor kirliliğinin düzeyinin belirlenmesini
engellemektedir. Ancak yapılan diğer çalıĢmalarda TP ölçümü de yapılmıĢ, TP‘un 1,5 mg/L
civarında olduğu, baĢka bir değiĢe IV. Sınıf olduğu gözlenmiĢtir (Gündoğdu ve Özkan, 2006).
Baskı Ta
Zeytincilik
Havzada zeytin ürünleri üretimi oldukça yoğundur. Zeytinin iĢlenmesi sırasında oluĢan
karasu konvansiyonel yöntemlerle aratılamamaktadır. Yılın ancak birkaç ayında yapılan
zeytin
iĢletmeciliğinde
oluĢan
karasu
sızdırmaz
betonarme
borularda
toplanıp,
buharlaĢtırılmaktadır. Ancak, kapasite üstüne çıkıldığında toplanan atıksu alıcı ortamlara
deĢarj edilebilmektedir.
Hayvancılık Faaliyetleri
Hayvancılık, Küçük Menderes Havzası için önemli bir ekonomik faaliyettir. Çiftçiler, hem
hayvancılıktan hem de ulaĢım ve çift sürme gibi hayvan gücünün kullanılmasından gelir elde
etmektedir. Hayvan yetiĢtiriciliğinden kaynaklanan hayvan atıkları havzada doğal gübre
olarak kullanılmaktadır. Havzada yetiĢtirilen baĢlıca hayvanlar, sığır, koyun, keçi ve kümes
hayvanlarıdır. Hayvansal dıĢkılar doğal gübre olarak kullanıldıklarında, ortama yayılan azot
ve fosfor hayvan kategorisi, türü, beslenme alıĢkanlıkları, hayvan ağırlıkları ve gübreleme
özelliklerine bağlı olarak değiĢkenlik göstermektedir. Hayvan dıĢkıları akarsulara da
karıĢabilmektedir ve önemli bir kirletici kaynak olarak değerlendirilmektedir. Yapılan
hesaplamalarda hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı TN yükünün %35, TP
yükünün %49 olduğu tespit edilmiĢtir.
Balıkçılık
Havzada, Karaburun Yarımadası‗nda denizde yapılan kafes balıkçılığı denizi kirletmektedir.
Bu da turizm sektörünü olumsuz yönde etkilemektedir.
Katı Atık
Havza‘da yer alan ve ĠBB hizmet alanı dıĢında kalan ÖdemiĢ, Kiraz, Beydağ, Bayındır, Tire,
Karaburun ve ÇeĢme ilçelerinde, katı atık bertarafında düzensiz depolama sahaları
kullanılmaktadır. Genellikle dere ve çay kenarlarına, terk edilmiĢ maden ocaklarına ve orman
vasfını yitirmiĢ arazilere kontrolsüz bir Ģekilde dökülmekte olan atıklar, sızıntı suları ile toprak,
akarsu ve yeraltı suyunu kirletmektedir. Katı atık sızıntı sularından kaynaklanan yayılı yükler
toplam içerisinde değerlendirildiğinde TN ve TP için %1 mertebesinde olmaktadır. Ancak çok
konsantre olarak alıcı ortama karıĢtığı için, ulaĢtığı ortamlarda büyük kirliliklere yol
açabilmektedir.
Baskı Ta
ĠBB
hizmet
alanında
toplanan
atıklar
Harmandalı
Düzenli
Depolama
Alanı‘nda
toplanmaktadır. Ancak, bu alanın kapasitesi dolmuĢtur, en fazla 3 sene daha hizmet
verebileceği düĢünülmektedir. Dolayısıyla yeni bir tesis için yer belirlenmesi planlanmaktadır.
Kum Ocakları
Denetimsiz ve ruhsatsız olarak çalıĢan kum ocakları da toprak seviyesini düĢürerek çevreye
zarar vermektedirler. Özellikle Küçük Menderes üzerinde ÖdemiĢ, Tire ve Bayındır‘da
ruhsatsız çalıĢan kum ocakları sorunlara neden olmaktadır.
Ayrıca, akarsu yakınında ancak yatağının dıĢında olan ve kum rezervi olan arazilerden de
kum çıkarılabilmektedir. Kum ve çakıl ocakçılığında malzemenin ortaya çıkarılması için
yapılan hafriyat iĢlemleri neticesinde sediment taĢınmasını engellenmekte,
nehir
yataklarından kum ve çakılın bilinçsizce çekilmesi sonucu nehir yatağı ve kıyılar aĢınmaya
açık hale gelmekte; ayrıca balıkların yumurtlama alanı olan çakılların azalması ve zarar
görmesi, nehirlerdeki ekolojik yaĢamı da olumsuz etkilemektedir. Ayrıca kum-çakıl
ocaklarının faaliyetleri sonucu yeraltı suyunu taĢıyan alüvyon rezervlerinin büyük bir bölümü
çekilmekte, bu yüzden yeraltı suyu seviyelerinde azalmalar görülmekte, kazılar sonucu açığa
çıkan ve gölcükler oluĢturan yeraltı suları dıĢ etmenlerden kirlenmeye açık hale
gelebilmektedir.
TaĢ Ocakları ve Çimento Fabrikaları
TaĢocakları iĢletme sırasında çıkardıkları yoğun toz, gürültü ve görüntü kirliliği nedeni çevreyi
olumsuz yönde etkilemektedir. Ġzmir BB tarafından Bornova giriĢi Belkahve Bölgesi‘nde
bulunan taĢ ocakları ve kırma-eleme tesislerinin bölgeden taĢınmasına yönelik çalıĢmalar
yürütülmektedir. Mevcut durumda kurulu ve faal olan çimento fabrikası baĢta olmak üzere,
kireç fabrikası, asfalt ve beton tesisleri, ocak ve kırma-eleme tesisleri için çevresel açıdan
uygun değerlendirmenin yapılması gerekmektedir.
Maden sahalarının iĢletilmesi ile ilgili olarak yapılacak çalıĢmalarda oluĢacak toz emisyonları
ve bu emisyonların hakim rüzgar yönü, ortalama sıcaklık, vb. gibi o bölgenin meteorolojik
verileri de dikkate alınarak bulunduğu alanı ve yerleĢim merkezlerini nasıl etkileyeceği
dikkate alınmalıdır. Yapılacak çalıĢmalar sonucu maden iĢletmelerinde sulu sistem ya da
kapalı sistem kırma eleme tesisleri gibi uygun teknolojiler seçilmelidir. Maden sahalarının
iĢletilmesi sırasında yaratacağı olumsuz etkilerin azaltılması için gerekli önlemler alınmalı ve
çalıĢmaların denetimi yapılmalıdır. Bölgedeki hava kalitesinin sürekli olarak izlenebileceği
Baskı Ta
ölçüm ağı sisteminin kurularak, hava kalitesi parametrelerinin düzenli olarak ölçülmesi
sağlanmalıdır.
Toprak Erozyonu
Küçük Menderes Havzası‘nda, kültür bitkilerinin yetiĢtirilmesini ve tarımsal kullanımı
kısıtlayan sorunlar; erozyon, sığlık, taĢlılık, kayalılık, drenaj ve çoraklıktır. Ancak, Türkiye için
en önemli sorunlardan olan erozyon sorunu havza için de önemli bir tehdit oluĢturmaktadır.
Büklümler yaparak akan Küçük Menderes Nehri‘nde, büklümlerin çarptığı yerlerdeki toprak
alttan oyulduğu için üst kısımlar göçerek akarsu tarafından taĢınmaktadır. ġiddetli
sağanaklarla da taĢkın ve etek ovalarında meydana gelen seller de toprağın baĢka yerlere
taĢınmasına sebep olarak tarım faaliyetleri açısından ciddi sorunlara neden olmaktadır.
Bilinçsizce kullanılan meralarda, her mevsim hayvan otlatılmasıyla doğal bitki örtüsünün
tahrip edilmesi erozyonu Ģiddetlendirmektedir. Meralardaki erozyon aĢağı kesimlerinde
bulunan tarım arazilerinin, zayıf bitki örtüsüne tutunamayıp, yüzeysel akıĢa geçen sular ile
sel baskınlarına neden olmaktadır. Dere yataklarında sürdürülen ıslah çalıĢmaları, memba
kısımlarındaki erozyon kontrol ve su tutma-geciktirme yapılarına öncelik verilerek
sürdürülmelidir.
Madencilik
Ġzmir Ġli Efemçukuru Bölgesi‘nde altın madenciliği faaliyeti planlanmaktadır. Altın madenciliği
faaliyetleri sırasında baĢta siyanür olmak üzere çeĢitli kimyasal maddelerin kullanımı çevreyi
olumsuz yönde etkilemekte, toprağın, yüzeysel ve yeraltı sularının kirlenmesine dolayısıyla
tarımsal verimliliğin düĢmesine, çevre ve insan sağlığının, ekosistemin bozulmasına neden
olmaktadır.
Hava Kalitesi (Atmosferik TaĢınım Kaynaklı Kirlilik)
Havzada mevcut yapılaĢma, topografya ve meteorolojik koĢullar hava kirliliğinin meydana
gelmesi için uygun koĢullar oluĢturmaktadır. Isınmada özellikle yoğun yerleĢim alanlarında
konutlarda yaygın olarak kömür kullanılması, kıĢ aylarında durgun hava koĢullarında
yönetmelik sınırlarını aĢan değerlere ulaĢılmasına yol açmaktadır. Bu durum halk sağlığı için
tehdit edici olmaktadır. Yapılan hesaplamarda atmosferik taĢınım kaynaklı kirliliğin, yayılı
kirletici kaynaklar arasında TN için %4‘lük bir etkiye neden olduğu görülmektedir.
Kent içinde konut, iĢyeri ve sanayi tesislerinin kalorifer, kazan, baca bakım ve temizliklerinin
takip edilmesi, yakma sistemlerinin ve yakıtların periyodik olarak denetlenmesi sağlanmalıdır.
Baskı Ta
Kalitesiz ve/veya kaçak kömür kullanımının/satıĢının önüne geçilmeli bu konuda yapılan
denetimler sıklaĢtırılmalıdır. Hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla halkı bilinçlendirmeye
yönelik eğitim çalıĢmaları yürütülmelidir.
Hidromorfolojik Baskılar
Ġçme suyu
Ġzmir ilinde içme suyuyla ilgili olarak, içme suyu gereksiniminin yarısını karĢılayan
Manisa'daki Sarıkız ve Gördes ile Ġzmir'in Menemen ve Halkapınar su kuyularında 2007
yılında yüksek ve sınır değerleri aĢan oranda arsenik tespit edilmiĢtir. Sağlık Bakanlığı'nın
sınır değeri olarak zorunlu kıldığı 10 mikrogramı (µg) çok aĢan değerler, Sarıkız ve Göksu'da
50-60 µg değerine çıkmıĢtır. Arsenik değerinin yüksek çıkmasının jeolojik yapıdan ve Gediz
Nehri'nin taĢıdığı ağır metal kirliliğinden kaynaklandığı tespit edilmiĢtir. Bu durumun kuraklık
döneminde su kaynaklarında seyrelme olmadığından, daha belirgin olduğu görülmüĢtür.
BüyükĢehir Belediyesi, 2008 yılında 15 milyon TL'ye arsenik giderimi için üç arıtma tesisi
yapmıĢtır. Bu sayede, Ģebekeye arsenik oranı sınır değerlerinin altında su verilebilmektedir.
Ancak kuraklığın sona ermesi ve iki kıĢ dönemi boyunca yoğun yağıĢ alınmasına karĢın,
yeraltı kuyularındaki arsenik oranı düĢmemiĢtir. ĠZSU'nun 2010 yılı ilk üç ayında yaptığı
analizlerde arsenik oranının bazı kuyularda iki sene önceye göre az da olsa artıĢ gösterdiği
tespit edilmiĢtir. ĠZSU tarafından yapılan açıklamalara göre bölgedeki atıksular, sanayi
atıkları, tarım alanlarında kullanılan gübre ve zirai ilaçların Gediz Nehri'ni kirlettiği gibi zemine
de sızmaktadır. Bu Ģekilde yeraltındaki doğal su deposunu kirlenmektedir. Gediz Nehri'nde
yapılan ölçümlerde, arsenik oranı zaman zaman 120- 130 µg‘a kadar çıkabilmektedir. Bu su
yeraltına sızınca, arsenik oranı 50 - 60 µg‘a düĢmektedir. Manisa Bölgesi‘nin zemin yapısı da
ağır metalleri barındıran niteliktedir. Yeni (temiz) suların depoya gelmesiyle seyrelme yavaĢ
yavaĢ olacaktır. Öte yandan Ġzmir'in sınırlarında yapılan arıtma tesisleriyle Gediz Nehri'ne
kirlilik akıĢını büyük oranda engellenmiĢtir. Ancak kirliliğin tamamen önlenmesi için Manisa,
AlaĢehir, Turgutlu, Salihli, UĢak ve Kütahya'dan Gediz Nehri'ne kirlilik gelmemesi
gerekmektedir (ĠÇDR, 2009).
Havza‘da Ġzmir Ġli içme suyunun büyük bölümünü sağlayan Tahtalı Barajı‘dır. Baraj ĠZSU‘nun
koruma bölgesi sınırlarında olup, barajda risk oluĢturabilecek etmenler dikkate alınmalıdır.
Sürekli gözlem ve denetim sağlanmalıdır. Tahtalı Havzası‘ etrafındaki kırsal yerleĢim
yerlerinde altyapı sisteminin yeterli olmadığı, tespit edilmiĢtir. (Selçuk ve Elçi., 2008; Erdoğan
ve diğ., 2008).
Baskı Ta
Su kaçakları Ġzmir Ġli için önemli oranlarda olup, Ģebekeye gelen su %40-45 oranında sızarak
tüketiciye ulaĢamamaktadır. Bu durum hem temiz su kaybına neden olmakta, hem de
tüketicinin faturasına yansımaktadır. Su kaçaklarını tespit etmek ve önlemek için önlemler
alınmakta, Ģebekeler yenilenmektedir.
Yeraltı Suyu
Küçük Menderes Nehri etrafında yeraltı suyu kalitesini etkileyebilecek baĢlıca noktasal
potansiyel kirlilik kaynakları, belediye düzensiz katı atık depolama sahaları, kanalizasyon
sistemleri, fabrikalar ve doğal cevherleĢmelerdir. Özellikle ÖdemiĢ ve Tire Belediyeleri‘nin ki
olmak üzere, havzadaki pek çok düzensiz katı atık depolama sahası ve kanalizasyon suları
Küçük Menderes Nehri yatağı boyunca yeraltı suyunu olumsuz etkilemektedir. Fabrika
atıksuyunun yeraltı suyunu kirlettiği baĢlıca alanlar, Tire Ġlçe merkezi kuzeyi ve Torbalı Ġlçe
merkezi güneyidir. Bu alanlar sanayi faaliyetlerinin yoğun olduğu yerlerdir.
Yeraltı suyu konusunda hassas olan Küçük Menderes Havzası‘nda 2000 yılında ODTÜ ve
DSĠ‘nin yaptığı Revize Hidrojeolojik Etütler Kapsamında Küçük Meneres Havzası Yeraltı
Sularının Ġncelenmesi ve Yönetimi çalıĢmasında aĢağıda sıralanan önelmlerin alınması
uygun bulunmuĢtur.
Havzada genelde uygulanmakta olan yüzey sulama yöntemleri yerine basınçlı
sulama (damla, yağmurlama, vb.) yöntemlerinin uygulanması zorunludur.
Su kullanımında tasarrufu teĢvik edecek önlemlerin alınması gerekmektedir. Suyun
ekonomik bir değeri olup kullanıcıların da günün bedellerine göre su maliyetlerine
tümüyle iĢtirak etmesi gerekli ve zorunludur.
Halk sulaması yerine kooperatif sulamacılığın özendirilmesi ve teĢvik edilmesi yeraltı
suyu kaynaklarının rasyonel kullanımını sağlayacaktır. Akiferin rasyonel kullanımının
sağlanması, sulama kooperatifçiliğinin yaygınlaĢtırılması, belgesiz kuyu açılmasına
izin verilmemesi ve çekimlerin kontrollü yapılması ile mümkün olacaktır.
Akiferin beslenimini arttırmak üzere gerekli tesislerin ve yöntemlerin uygulamaya
biran önce konulması zorunludur. Havzanın hidrojeolojik yapısı göz önüne
alındığında kuyulardan yapılacak suni beslemenin etkili olmayacağı düĢünülmektedir.
Bunun yerine havzada yapımı planlanan Beydağ, AktaĢ, Burgaz ve Ergenli
Barajları‘nın sulama alanlarında inĢa edilecek olan tersiyer kanalların daha geniĢ
boyutlandırılması sonucu sulamadan dönen fazla su ile özellikle yağıĢlı mevsimde
oluĢacak sel sularının bu kanallar vasıtası ile yer altı suyunu beslemesi sağlanmalıdır.
Baskı Ta
Mevcut su taleplerin bir kısmının alüvyon akiferi yerine diğer potansiyel akiferlerden
karĢılanması araĢtırılmalıdır. Havzada önemli yeraltı suyu potansiyeline sahip olan
mermer birimi ODTÜ ve DSĠ tarafından yapılan çalıĢmada kısmen karakterize edilmiĢ
olmasına rağmen verilerin lokal bölgelerde yoğunlaĢması nedeniyle, bu birim için
bölgesel anlamda model oluĢturabilecek ayrıntıda bilgi (geometrisi, su seviyesi, sınır
koĢulları ve hidrolik parametrelerin alansal dağılımları) bulunmadığı için yeraltı suyu
modeli kurulamamıĢtır. Ancak birim içinde açılan kuyuların çok verimli olduğu ortaya
konmuĢtur. Bu nedenle gelecekte havza içinde yürütülecek çalıĢmalarda bu birime
öncelik verilmesi ve bölgesel boyutlarda model oluĢturabilecek ayrıntıda veri
toplanarak mevcut modele entegre edilmesi yararlı olacaktır. Ayrıca havzanın kuzey
bölümlerinde
bu
çalıĢma
ile
belirlenen
eski
dere
yataklarında
çökelmiĢ
pliyokuvarterner birimlerin oluĢturduğu 12 adet sahanın önemli bir yeraltı suyu
potansiyeline sahip olduğu düĢünülmektedir. Yapılan çalıĢmada ancak yerleri ve
morfolojileri
belirlenebilen
bu
birimlerin
oluĢturduğu
sahaların
yeraltı
suyu
potansiyellerinin ayrıntılı jeolojik ve hidrojeolojik etütler sonucu ortaya konması
gelecekte alternatif kaynak olması açısından önem taĢımaktadır.
Havza içinde yer alan yüzey ve yeraltı suları birbirleri ile iliĢkili olup bu kaynakların
birlikte yönetimi ve iĢletilmesi gereklidir. Havzada yeraltı suyu kullanımının 1667-1999
yılları arasını kapsayan 32 yıllık bir sürede artması il Küçük Menderes Nehri ve onun
kolları olan akarsular 43 hm3/yıl‘lık bir değerle net alıcı konumundan 15 hm3/yıl bir
değer ile net verici konumuna geçmiĢtir. Entegre sistemin davranıĢındaki bu transfer
akarsu debilerinde de önemli miktarlarda azalma yaratmıĢtır. Bu tür bir sistemde
akarsuların kirletilmemesine aĢırı hassasiyet gösterilmelidir. Akarsular debilerinin
azalması ile birlikte deriĢim özelliklerini kaybederek hem kendileri aĢırı bir Ģekilde
kirlenecek, hem de verici konumda olduklarından aynı zamanda yeraltı suyunu
kirleteceklerdir.
Havzada yer alan belediyeler için düzenli depolama alanları ve kanalizasyon–atıksu
arıtma tesisleri inĢa edilmelidir. Havzadaki belediyelerin birçoğu atıksularını
arıtmadan Küçük Menderes Nehri veya onu besleyen kollarına deĢarj etmektedir.
Yine birçoğunun katı atıkları düzensiz olarak Küçük Menderes Nehri veya onu
besleyen kolların yataklarındadır. Tüm bu kirlilik kaynakları, birbirleri ile iliĢkili olmaları
nedeniyle, hem yüzeysel suların hem de yeraltı sularının kalitesini olumsuz
Baskı Ta
etkilemektedir. Belediyeler için katı atık düzenli depolama sahaları yeri belirlenirken
yüksek kirlenme riski olan bölgelerden kaçınılmalıdır.
Havzada yer alan endüstriyel kuruluĢların deĢarjları düzenli olarak kontrol edilmelidir.
Torbalı‘nın kuzey ve güneyinde Fetrek Çayı boyunca yer alan fabrikalar ile Tire ilçe
merkezi kuzeyinde yer alan Tire-Kutsan Kağıt Fabrikası yeraltı suyu kalitesini
olumsuz etkilemektedir.
Selçuk alt havzasındaki tuzlu-su probleminin mekanizması belirlenene kadar buradaki
yeraltı suları iĢletmeye alınmamalıdır. Ova akiferlerinde varlığı belirlenen tuzlu suyun
giriĢim mi yoksa çekilim mi safhasında olduğu mevcut verilerle belirlenememiĢtir. Bu
nedenle izotop ölçümlerini de içeren ayrıntılı hidrojeokimyasal çalıĢmalar sonucu
yukarıda belirtilen mekanizmalardan hangisinin etken olduğu öncelikle saptanmalı ve
ona göre de bu alt havza için uygun yönetim planı belirlenmelidir.
Tire kuzeyi ile Küçük Menderes Nehri arasında bulunan ve Beydağ batısı ile
Kaymakçı arasında Küçük Menderes yatağı boyunca yer alan yeraltı suları iĢletmeye
alınmamalıdır. Tire ile Küçük Menderes Nehri arasında kalan yeraltı suları, sulama
suyu, elektriksel iletkenlik ve klor parametrelerine göre zararlı sınıftadır. Beydağ ile
Kaymakçı arasında Küçük Menderes yatağı boyunca yer alan yeraltı sular da bazı
lokasyonlarda hem sulama suyu nitrat parametresine göre ihtiyatla kullanılmalı
sınıfında ve hem de yüksek kirlilik riski taĢımaktadır.
Ergenli Barajı su toplama alanındaki jeotermal sistemin olası etkileri ayrıntılı olarak
incelenmelidir. Baraj alanı içerisinde sıcaklığı 40oC‘yi aĢan termal su niteliğinde yeraltı
suları belirlenmiĢtir. Dolayısıyla Ergenli Barajı inĢa edilmeden önce, burada belirlenen
termal nitelikte yeraltı suları iler yüzeysel suları arasında herhangi bir etkileĢim olup
olmayacağı ayrıntılı çalıĢmalar sonucu ortaya konmalıdır.
Yeraltı suları ve yüzeysel sular için yürütülmekte olan gözlem ağı ve programı bu
çalıĢmada belirlenen problem alanları da kapsayacak Ģekilde geniĢletilmelidir.
Sulama Suyu
Küçük Menderes Havzası‘nda üzerinde durulması gereken önemli konulardan biri de
tarımsal amaçlı yeraltı suyu tüketimidir. Tarımsal amaçlı yeraltı suyu tüketimi, Nisan ve Ekim
ayları arasında yapılmaktadır. YağıĢın az olduğu bu aylarda sulama için kullanılan yeraltı
suyu önemli miktarlara ulaĢmaktadır. Tarımsal amaçlı yeraltı suyu tüketimi iki Ģekilde
olmaktadır. Birincisi DSĠ‘de kayıtlı bulunan kooperatifler, diğeri ise Ģahıslar tarafından
Baskı Ta
yapılmaktadır. Sulama sezonu sonunda aĢırı çekimlerden dolayı bazı yerlerde, örneğin
Selçuk ve Pamukyazı civarında yeraltı suyu seviyeleri deniz seviyesinin altına düĢmektedir.
Diğer
Sosyo Ekonomik Durum
Havza gerek kendi içerisinde ve gerekse baĢka il ve bölgelerden göç almaktadır. Nüfus
yoğunluğu özellikle Ġzmir merkez ilçelerinde aĢırı artmıĢtır. Bu durum gerekli altyapı ve
düzenlemelerin yapılamamıĢ olması nedeniyle, Ģehir yaĢamını olumsuz yönde etkilemekte
ve çevre sorunları yaratmaktadır. Dağlık alanlarda özellikle Karaburun, Beydağ ve kuzeyde
Bergama‘ya bağlı dağ köylerindeki yaĢam koĢullarının ağır olması Ģehir merkezine göçü
artırmaktadır. Köyden kente göç kırsal nüfusun yaĢlılardan oluĢmasına neden olmakta, bu da
tarımsal faaliyeti olumsuz etkilemektedir.
Havzada hızlı geliĢen turizm ve sanayileĢme nedeniyle arazi rantı yüksektir. Havza içinde
sanayileĢmenin yoğun olduğu Torbalı ve Merkez Ġlçeler ile turizmin yoğun olduğu ÇeĢme,
Urla, Seferihisar ve Selçuk gibi ilçelerde tarım arazilerin önemli bir kısmı tarım alanı olarak
gözükmesine rağmen, sanayi ve turizm sektörüne iyi fiyattan satılmakta ve tarım alanları bu
Ģekilde el değiĢtirmektedir.
Türkiye‘de olduğu gibi havza sınırları içerisinde de veraset yoluyla araziler parçalanmaktadır.
Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması üretimde verim düĢüklüğüne ve maliyetlerin
yükselmesine neden olmaktadır. Zeytin alanlarının henüz belirlenmemiĢ olması bu alanların
gelecekte tahrip olmasına yol açacaktır. 4086 Sayılı yasa ile korunmaya alınması gerekli olan
zeytin alanlarının belirlenmesi ve parselleme çalıĢmalarının yapılması konusunda gereken
duyarlılık gösterilmelidir.
Turizm
Havzada ÇeĢme, Karaburun, Urla, Seferihisar, Selçuk ve KuĢadası ilçeleri turizmin yoğun
olduğu bölgelerdir. Bu ilçelerde turistik konaklama tesisleri, yazlıklar ve köylere ait
kanalizasyon altyapı eksiklikleri kirliliğe yol açmaktadır. Özellikle su kalitesinde önemli
düĢüĢler tespit edilmektedir. Havzada özellikle Küçük Menderes Nehri‘nin denize döküldüğü
Selçuk‘un, Pamucak sahillerinde nehirdeki kirliliğin tehlike sınırlarına ulaĢmıĢ olmasının
Pamucak‘ta turizmi olumsuz yönde etkileyeceği, kirliliğin Küçük Menderes Havzası‘na verdiği
zararın bir diğer boyutudur.
Baskı Ta
7.2.
Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri
Bir önceki bölümde havzada tehdit unsuru olacak faaliyetler özetlenmiĢ, bu bölümde ise
faaliyetlerin gerçekleĢtiği yer isimleri ―sıcak noktalar‖ baĢlığı altında verilmiĢtir. Havzadaki
sıcak noktaların belirlenmesinde saha incelemeleri, ÇOB Ġl Müdürlükleri‘nden elde edilen
bilgiler, paydaĢ toplantılarında alınan görüĢler ve havza özelinde yapılmıĢ olan ulaĢılabilinen
diğer çalıĢmalardan yararlanılmıĢtır.
7.2.1. Tahtalı Barajı
Havzada Ġzmir‘in yüzeysel su potansiyelinin % 46‘sını karĢılayan Tahtalı Barajı Ġzmir
Kenti‘nin içme suyunun %30‘unu temin etmek üzere kurulmuĢtur. Koruma alanı niteliğindeki
alan, Ġzmir Su Kanalizasyon Ġdaresi genel Müdürlüğü‘nce (ĠZSU) ―Havza Koruma
Yönetmeliği‖ kapsamında yönetilmektedir. AraĢtırma alanı, Tahtalı Baraj Gölü (2352 ha)
dıĢında, Mutlak Koruma Alanı (1537 ha), Kısa Mesafeli Koruma Alanı (43835 ha)
içermektedir.
Yapılan araĢtırmalar sonucu, içme suyu barajının yer aldığı bu alanının gerek coğrafi
konumu, gerekse jeolojik ve hidrojeolojik yapısı bakımından ekolojik duyarlılığı olan bir alan
olduğu belirlenmiĢtir. Alanda Ġzmir genelinde görülen nüfus göçü ve plansız nüfus artıĢı
sonucu ortaya çıkan çarpık kentleĢmenin bir yansıması olarak, havza için sıcak nokta olduğu
belirlenmiĢtir.
90‘lı
yıllardan
bu
yana
gerekli
görülen
önlemler
alanda
tümüyle
gerçekleĢtirilememiĢtir. Halkın katılımı gerçekleĢtirilememiĢ, özellikle tarım sektöründeki
çevre dostu üretim değiĢimi sonuçlandırılamamıĢtır. Bugün için alan kullanım kararlarının
çevresel kaynaklara olumsuz etkileri sürmektedir.
Tahtalı Baraj Havzası koruma ve
kontrolüne yönelik çözüm önerileri aĢağıdaki gibi hazırlanmıĢtır.
Arazi Kullanımı-Altyapı Yönetimi
Tahtalı Havzası‘nda Erdoğan ve arkadaĢları tarafından yapılan bir çalıĢmada Kaçak konut
sayısının ise 5000‘ inin üzerinde olduğu, Sarnıç, Görece, Gölcükler Köyü ve GümüĢmestanlı
Mahalleleri‘nin önemli bir kaçak yapı ortamını oluĢturduğu belirlenmiĢtir (Erdoğan ve diğ.,
2008). Yapılan baĢka bir çalıĢmada havzanın arazi kullanım yetenek sınıfı planı incelenmiĢ,
barajda dahil olmak üzere, yerleĢim ve yapılaĢmalar, en verimli araziler üzerinde olduğu
tespit edilmiĢtir (Selçuk ve Elçi, 2008).
Bununla birlikte, özellikle kırsal alan yerleĢimlerinin yoğun bir biçimde barajı etkilediği
görülmektedir. Mutlak Koruma Alanı‘nda bulunan yerleĢim birimlerinde henüz atık sorunu
Baskı Ta
tümüyle çözülmüĢ değildir. Kısa Mesafeli Koruma Alanı‘nda ve Orta Mesafeli Koruma
Alanı‘nda baraja kadar ulaĢmakta olan atıksu sorunun da tümüyle çözülmemiĢ durumdadır.
Aynı çalıĢmada arazi kullanımındaki değiĢimi görmek üzere Tahtalı Barajı kurulmadan önceki
(1995) ve 2005 yılındaki havzadaki yerleĢim alanları ortaya konmuĢtur(Selçuk ve Elçi.,
2008). (ġekil 133)
ġekil 133.1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda YerleĢim Alanlarındaki DeğiĢikliklerin Dağılımı
Tarım Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi
Havza genelinde koruma alanı itibariyle tarım alanı oranı incelenmiĢ; Kısa Mesafeli Koruma
Alanında 550 ha kadar tarımsal alan, Orta Mesafeli Koruma Alanı‘nda %36 tarımsal alan,
Uzun Mesafeli Koruma Alanı‘nda ise %43 tarımsal alan oranı belirlenmiĢtir. Havza genelinde
sera alanına bakıldığında ise %6 cam seralar, %75 plastik seralar geri kalan ise değiĢik
biçimlerdeki seralar olarak ortaya çıkmaktadır (Selçuk ve Elçi, 2008).
Bölgede yaĢayanların %60 oranında gelirlerini tarımdan elde ettikleri bilinmektedir. Havzada
kullanılan tarımsal girdilerin içme suyu kalitesinin sağlanabilmesi için en alt seviyeye
indirilmesi gerekmektedir. Tarımsal girdilerden kaynaklanan kirliliğin önlenebilmesi için bu
girdileri satan bayilerin denetlenmesi gerekmektedir. Ayrıca hangi girdinin ne oranda
kullanılacağının belirlenmesi için bir danıĢmanlık sisteminin getirilmesi yanlıĢ kullanımları
önemli ölçüde azaltacaktır. Girdi kullanımının düzenlenebilmesi için, havzanın tamamının
toprak analizlerinin yapılması, çiftçilerin bu analizleri yaptıramaması durumunda ilgili
kurumların bu iĢi üstlenmesi gerekmektedir. Sonuç olarak; havzanın yeraltı su kirlilik düzeyi
Baskı Ta
ile havzanın genel su toplama yatağındaki suların, uygun aralıklarla, tarımsal faaliyetlerden
kaynaklanan bir kirlenme sorununun olup olmadığının yapılacak örneklemeler ve analiz
sonuçlarına göre kontrol edilmesi ve ilaç kullanımının denetim altına alınması gerekmektedir.
Tahtalı Havzası‘nda seracılık faaliyetleri yoğun olarak yapılmaktadır. Seralarda kullanılan
tohumların verimi yüksek olduğu gibi hastalık ve zararlılara karĢı da çok hassas olması
nedeniyle ilaç kullanımı çok fazladır. Ayrıca bu tarım biçiminde yüksek olan masrafların
karĢılanıp beklenen gelirin elde edilebilmesi için üretimin büyük harcamalarla yapılması
gerekmektedir. Örneğin ısıtma, damla sulama sistemleri, sürekli ve özel gübrelemeler, sera
naylonu, camı ve sürekli yapılması gerekli tamir ve masraflar da sera üretiminin maliyetini
arttırmaktadır. Bu yüksek harcamalardan sonra üreticinin pestisit kullanmadan üretim
yapması oldukça uzak bir olasılıktır.
Selçuk ve Elçi (2008) çalıĢmasına göre, Tahtalı
Havzası‘ndaki seraların dağılımı ve 1995-2005 yılları arasındaki değiĢimi aĢağıdaki Ģekildeki
gibidir (ġekil 134).
ġekil 134. 1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda Sera Alanlarındaki DeğiĢikliklerin Dağılımı
Endüstriyel Atıksu Altyapı Yönetimi (Tekil Endüstriler-OSB)
Tahtalı Barajı etrafındaki endüstri yapısına bakıldığında, koruma bölgeleri sınırlarında büyük
sanayinin durduğu dikkati çekmektedir. Getirilen kısıtlamalar ve yasaklardan dolayı yeni
yatırımlar yapılmamaktadır. Erdoğan ve diğ., (2008)‘e göre, Tahtalı Baraj Havzası‘nda ĠZSU
tarafından yapılan incelemelerle Mutlak Koruma Alanında 18, Kısa Mesafeli Koruma
Alanında 2, Orta Mesafeli Koruma Alanında 22, Uzun Mesafeli Koruma Alanında 293 ve
Dere Mutlak Koruma Alanında 136 adet iĢyeri ve endüstri kuruluĢ bulunduğu belirlenmiĢtir.
Baskı Ta
Havzada iĢletmelere yönelik önlem almak üzere ĠZSU tarafından üç yıl geçerliliği olmak
üzere Havza Kalite Kontrol belgeleri verilmektedir. Bu belgenin alınabilmesi için iĢletmelerin
arıtma
tesislerini
tamamlamaları
ve
arıtılmıĢ
atıksularını
havza
dıĢına
taĢımaları
gerekmektedir. Selçuk ve Elçi (2008) çalıĢmasına göre, Tahtalı Havzası‘ndaki sanayilerin
dağılımı ve 1995-2005 yılları arasındaki değiĢimi aĢağıdaki Ģekildeki gibidir (ġekil 135).
ġekil 135. 1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda Sanayi Alanlarındaki DeğiĢikliklerin Dağılımı
7.2.2. Alaçatı Barajı
Alaçatı Barajı, ÇeĢme Ġlçesi‘nde bulunan Hırsız Deresi üzerinde yer almaktadır. Havzada yer
alan yerleĢim yerlerinde kanalizasyon çalıĢmaları henüz tamamlanmamıĢtır. Toplanan
atıksuların bir kısmı foseptiklerde toplanmakta, diğer kısmı ise toplanarak derin denize deĢarj
edilmektedir. Foseptiklerden sızarak alıcı ortama geçen atıksular, akarsular ve yeraltı suları
varlığıyla baraj havzasına ulaĢması kirlilik için tehdit oluĢturmaktadır.
Ġçme suyu kaynağı olarak kullanılan baraj diğer içme suyu barajları gibi ―Özel Hüküm
Belirleme ÇalıĢması‖ ihtiyacının belirlenmesi gerekmektedir. Özellikle yaz aylarında turizm
nedeniyle nüfus çok artmaktadır. Buna bağlı olarak oluĢan atıksu miktarı artmaktadır. Bir an
evvel AAT yapılması gereklidir.
Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü‘nden alınan 2008 yılı verilerine göre yaklaĢık 756.000 adet ile
kümes hayvancılığı ağırlıklı olarak yapılmaktadır, bunun yanı sıra büyük ve küçükbaĢ
hayvancılık da gerçekleĢtirilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin
Baskı Ta
koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması
içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli
iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde
stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip,
yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri
sağlanabilir. Hayvancılık OSB ve büyük tekil iĢletmeleri ait merkezi/büyük kapasiteli
biyometan tesislerine, baĢka sektörlerden biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf
ücreti alınması ve tarımsal atıklardan da ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis
iĢletmelerinin daha fazla gelir elde etmelerinin sağlanabilir.
ÇeĢme sınırları içinde Alaçatı, Ilıca ve ġifne jeotermal kaynaklarına sahip yerleĢimlerdir. Bu
bölgelerde yer alan jeotermal tesislerinden kaynaklanan atıksular ile yeraltı kaynaklarından
oluĢan kirlilik barajdaki bor konsantrasyonu arttırıcı unsurlar arasında risk oluĢturmaktadır.
Bu baskının azaltılması için ilgili mevzuatta geliĢtirme çalıĢmaları yapılmalı ve jeotermal
sularının arıtılmadan deĢarjı önlenmelidir.
7.2.3. Balçova Barajı
Balçova Barajı havza için önemli bir içme suyu kaynağıdır. Bölgedeki ekolojik tarım
faaliyetleri desteklenmeli ve teĢvik edilmelidir. Doğal dengeyi bozacak, kirlenmeye neden
olacak her türlü yapılaĢma, sanayileĢme ve madencilik faaliyetlerinin önüne geçilmelidir.
Havzadaki sanayinin planlı Ģekilde dıĢarıya taĢınması sağlanmalıdır. Bu bölge tamamen bir
içme ve kullanma suyu havzası olarak değerlendirilmeli ve korunmalıdır.
Havza sınırları içerisinde yer alan Ġzmir‘in Narlıdere ve Balçova Ġlçeleri jeotermal kaynaklara
sahip yerleĢimlerdir. Bu bölgelerde yer alan jeotermal tesislerinden kaynaklanan atıksular ile
yeraltı kaynaklarından oluĢan kirlilik göldeki bor konsantrasyonu arttırıcı unsurlar arasındadır.
Bu baskının azaltılması için ilgili mevzuatta revizyon çalıĢmaları yapılmalı ve jeotermal
sularının arıtılmadan deĢarjı önlenmelidir. Ayrıca, Balçova Barajını besleyen Ilıca Deresi
düzenli olarak izlenmelidir.
7.2.4. Mordoğan Göleti
Mordoğan Göleti Mordoğan Ġlçesinde bulunan KaĢkudan Deresi üzerinde yer almaktadır.
Havzada yer alan yerleĢim yerlerinde kanalizasyon çalıĢmaları henüz tamamlanmamıĢtır.
Toplanan atıksuların tamamı foseptiklerde toplanmakta, vidanjörle çekilerek katı atıkların
Baskı Ta
olduğu ortama deĢarj edilmektedir. Foseptiklerden sızarak alıcı ortama geçen atıksular,
akarsular ve yeraltı suları varlığıyla baraj havzasına ulaĢması kirlilik için tehdit
oluĢturmaktadır.
Ġçme suyu kaynağı olarak kullanılan baraj diğer içme suyu barajları gibi ―Özel Hüküm
Belirleme ÇalıĢması‖ ihtiyacının belirlenmesi gerekmektedir. Özellikle yaz aylarında turizm
nedeniyle nüfus çok artmaktadır. Buna bağlı olarak oluĢan atıksu miktarı artmaktadır. Bir an
evvel AAT yapılması gereklidir.
7.2.5. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası
Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi
Küçük Menderes Nehri‘ne etki eden en büyük kirlilik kaynaklarından biri kentsel atıksu
deĢarjlarıdır. Nehir civarında yer alan yerleĢim yerlerinden, özellikle nehrin baĢladığı
noktadan itibaren Beydağ, Kiraz, ÖdemiĢ ve Tire ilçeleri olmak üzere oluĢan atıksular nehre
direkt veya yan kollar (Fetrek Çayı, Uladı Deresi, Ilıca Deresi, Değirmen Dere, AktaĢ Deresi,
Rahmanlar Deresi, Pirinçci, Deresi, Birgi Çayı,) vasıtasıyla deĢarj edilmektedir.
Küçük
Menderes Nehri etrafında yer alan ilçelerden yalnızca Bayındır, Torbalı ve ÖdemiĢ‘te
AAT‘leri bulunmaktadır.
ġekil 136. Küçük Menderes Nehri Etrafında Yer Alan YerleĢim Yerleri
ġekil 136 da Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan yerleĢim yerleri görülmektedir.
Bölgede bulunan ilçeler ve yaklaĢık olarak nehre kirlilik katkıları aĢağıda özetlendiği gibidir.
Baskı Ta
Kiraz Ġlçesi: Nüfusu yaklaĢık 43.000 (2009 yılı nüfus sayımı) olup, 52 köyden oluĢmaktadır.
2003 yılında AAT devreye alınmıĢtır, ancak kapasite yetersizliğinden çalıĢtırılamamıĢtır.
Atıksuyunu direkt Küçük Menderes Nehri‘ne deĢarj etmektedir. Nehre kattığı BOĠ yükü
yaklaĢık olarak 2.580 kg/gün‘dür.
Beydağ Ġlçesi: Nüfusu yaklaĢık 14.000 (2009 yılı nüfus sayımı) olup, 20 köyden oluĢmaktadır.
Ġlçe merkezinin yağmur ve evsel atıksularını toplayan kanalizasyon sistemi mevcut olup;
sonunda AAT bulunmamaktadır. Ġlçede yer alan diğer yerleĢim birimlerinde atıksular
foseptiklerde toplanmakta veya borular vasıtası ile alıcı ortama arıtılmadan verilmektedir.
Ġlçe, atıksuyunu Tasavra Çayı vasıtasıyla Küçük Menderes Nehri‘ne deĢarj etmektedir. Nehre
kattığı BOĠ yükü yaklaĢık olarak 857 kg/gün‘dür.
Tire Ġlçesi: Nüfusu 2009 yılı nüfus sayımına göre yaklaĢık 76.000‘dir. Ġlçenin kanalizasyon
sistemi mevcut olup, AAT ile son bulmamaktadır. Atıksu direk Küçük Menderes Nehri‘ne
deĢarj edilmektedir. Nehre kattığı BOĠ yükü yaklaĢık olarak 43.000 kg/gün‘dür.
Selçuk Ġlçesi: Nüfusu 2009 yılı nüfus sayımına göre yaklaĢık 34.000‘dir. Ġlçenin Küçük
Menderes Nehri‘ne BOĠ açısından katkısı 1832,34 kg/gün‘dür. Ġlçe merkezinde kanalizasyon
Ģebekesi ve AAT mevcuttur. Evsel ve sanayi atıksuları ortak AAT‘de arıtıldıktan sonra
Barutçu Köyü sınırlarından Küçük Menderes Nehri‘ne verilmektedir. Ġlçede, Pamucak
sahilinde yer alan turistik tesislerin (otel-motel) ve yazlık sitelerin münferit AAT‘leri mevcuttur.
Yukarıda sözü edilen ilçelerden nehre gelen evsel atıksu deĢarjları anlatılmıĢ, nüfus
üzerinden yapılan hesaplamalardan nehre gelecek olan BOĠ yükleri verilmiĢtir. Burada
verilen BOĠ parametresi kirlilik etkisini tek baĢına ifade etmemekte, sadece fikir vermektedir.
DSĠ‘den alınan su kalitesi ölçüm verilerine göre Küçük Menderes Nehri‘nde Beydağ ilçesi
sonrasında çok önemli organik ve inorganik kirlilik olduğu görülmektedir. KOĠ, BOĠ, NH4-N,
çözünmüĢ oksijen, renk ve bor parametreleri için nehir Sınıf IV, çok kirli kategorisindedir.
KOĠ, BOĠ ve NH4-N parametreleri için hesaplanan karakteristik konsantrasyonlar sırasıyla
174, 88 ve 8,2 mg/L seviyelerindedir. 1,2 mg/L olan çözünmüĢ oksijen karakteristik değeri
nehir de ekolojik dengeyi etkileyecek seviyelerdedir. Ayrıca yüksek renk nehrin estetik
kalitesini de olumsuz etkilemektedir. Bunun yanı sıra demir, mangan ve florür de Sınıf III‘e
girmektedir. Küçük Menderes‘in su kalitesi Selçuk yakınlarında Fetrek Çayı ile karıĢtığı
bölümde de KOĠ, BOĠ, NH4-N, çözünmüĢ oksijen, renk, sodyum, klorür ve bor parametreleri
için Sınıf IV, çok kirli kategorisindedir. Bu bölümde çok kirli sınıfına giren diğer parametrelere
ek olarak tuzluluk da dördüncü sınıfa düĢmektedir. Sodyum için 862, klorür için 981 mg/L gibi
Baskı Ta
çok yüksek karakteristik değerler hesaplanmıĢtır. Demir ve mangan da Sınıf III özelliklerini
korurken, florür Sınıf I‘e yükselmiĢtir. Bu durum yalnızca evsel atıksu deĢarjlarından değil, bir
önceki bölümde bahsedilen diğer baskılardan da kaynaklanmaktadır. Bu baskı unsurunun
nehre olan etkisinin en aza indirilmesi için yapılabilecek ilave çalıĢmalar Bölüm 7.3.‘de
açıklanmıĢtır.
Bölgede kirlilik oluĢumuna sebep olan evsel atıksuların kısa vaat edede olmak üzere,
mevzuatta belirtilen 2017 yılı ortasına kadar, endüstriyel atıksuların ise en geç 2012 yılına
kadar kontrol altına alınması önerilmektedir. Bunun yanında havzadaki diğer bölgelerde
olduğu gibi Küçük Menderes Nehri Havzası‘ndaki düzensiz depolama alanlarının da 2019
yılına kadar rehabilite edilmeleri gerekmektedir. Nehir yatağı boyunca yoğun bir Ģekilde
yürütülen tarımsal faaliyetten kaynaklanan kirliliğin önlenmesi için gerekli çalıĢmalar 2013
sonuna kadar yerine getirilmelidir.
Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda yer alan iĢletmelerin dağılımına bakıldığında,
fabrikaların Torbalı‘nın kuzey ve güneyinde, Fetrek Deresi boyunca, Tire‘nin kuzeyinde ve
ÖdemiĢ çevresinde yoğunlaĢmıĢtır. Tesisler genel olarak süt ve süt ürünleri iĢleme,
zeytinyağı üretimi, mezbaha ve diğer sektörler (tekstil, kağıt, tütün, gıda, seramik, deri, vb)
olarak yer almaktadır. Mandıra, mezbaha, zeytinyağı üretimi gibi tesislerinden kaynaklanan
atıksuyun arıtılmadığı bölgeler de (Torbalı, Bayındır gibi) bulunmaktadır. Tire‘de TOSBĠ adı
altında 1 adet OSB bulunmaktadır. Tire OSB‘de faal halde 34 tesis, inĢaatı devam eden 19
tesis olmak üzere toplam 53 adet tesis bulunmaktadır. Tire OSB‘ye ait AAT‘nin devreye
alınmasıyla 19 adet iĢletme bu sisteme bağlanmıĢtır. Bölgede mandıra ve mezbaha üretim
tesisleri dıĢında Tire Kutsan, Tamsa Seramik, TUKAġ Gıda, Sepiciler Köseler, Bora Tekstil
önemli tesisler olarak sayılabilir. Nehir etrafındaki yerleĢkelerde bulunan tesislerden bir
kısmının deĢarj izni bulunmamaktadır. Bir kısmı ise atıksuyunu hiç arıtmadan direkt alıcı
ortama vermektedir. Bu tesislerin bir an evvel artıma tesisleri kurmaları gerekmektedir.
Atıksularını belediye kanalizasyonu vasıtasıyla deĢarj eden tesislerin ise sularını ön
arıtmadan geçirmesi önerilmektedir.
ġekil 137 de Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan büyük ölçekli zeytinyağı üretim
tesisleri verilmektedir. Haritadan da görüldüğü gibi bu tesisler genel olarak Torbalı, Bayındır
ve Tire etrafında toplanmıĢtır. Zeytinyağı üretimi yapan tesislerde iki fazlı ayırma prosesine
geçilerek, karasu sorunu ortadan kaldırılabilir. Bu prosesten çıkan atık ürünü (sulu prina),
Baskı Ta
diğer organik atıklar (saman, bahçe atıkları, mısır, vb.) ile birlikte kompostlaĢtırılarak
ekokompost veya organik gübre kalitesinde kompost elde edilip organik tarımda kullanılabilir.
Zeytinyağı üretim tesislerinde biyolojik arıtma uygulamaları mevsimsel ve genellikle tesislerin
küçük ölçekli olması nedeniyle sürdürülebilir olmamaktadır. Bu konuyla ilgili öneriler Bölüm
7.3.‘de detaylı olarak anlatılmıĢtır.
Mandıralardan
gelen
endüstriyel
atıksuların
arıtılması
zor
ve
pahalı
bir
süreç
gerektirmektedir. Bu kapsamda mandıralardan gelen peynir altı suyunun arıtılması yerine
peynir altı suyu tozu üretimi gerçekleĢtirilerek çikolata, bisküvi, dondurma, hazır çorba ve et
mamulleri endüstrisine temel hammadde kaynağı oluĢturulabilinir. Ancak küçük tesislerin bu
alt yapıyı oluĢturmasının mümkün olmamasından dolayı peynir altı sularını belli merkezlerde
toplayarak; bu tesislere ulaĢmasını sağlamalıdırlar.
ġekil 137. Küçük Menderes Nehri Etrafında Yer Alan Zeytinyağı Üretim Tesisleri
Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu
Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢkelerden Torbalı ve Bayındır‘ın dıĢında kalan bütün
yerleĢim birimler atıklarını düzensiz olarak depolamaktadır. Genellikle atıklar dere ve çay
kenarlarına, orman vasfını yitirmiĢ arazilere dökülmektedir. OluĢan sızıntı suyu ile toprak,
akarsu ve yeraltı suyu kirlenmektedir. Çözüm olarak ÇOB tarafından belirlenmiĢ Ģekilde
yakın belediyelerin uygun bir nokta seçerek düzenli depolamaya geçmesi, mevcut düzensiz
depolamaların rehabilite edilmesi gerekmektedir. ÇOB tarafından bu bölgede Küçük
Menderes Havzası Çevre ve Altyapı Hizmetleri Birliği kurulması uygun bulunmuĢtur.
Baskı Ta
Halihazırda bu birlik 2008 yılında (neredeyse aynı ilçeleri kapsayacak Ģekilde) kurulmuĢ,
ancak
faaliyete
geçememiĢtir.
Bu
birliğin
aktif
olacak
Ģekilde
tekrar
toplanması
gerekmektedir.
Verimli topraklara sahip olan havzada Kiraz, Fetrek (Torbalı), ÖdemiĢ ve Selçuk Ovaları
önemli ovalardır. Bu ovalarda gerçekleĢtirilen tarımsal faaliyetlerde kullanılan gübre ve
pestisitler ile akarsuyun sediment yükünü ve kirlilik miktarını arttırmaktadır. Nehirde oluĢan
bu baskıların etkilerini en aza indirmek için bölgede Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları
gerçekleĢtirilmelidir. Öncelikle dar çerçevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta
bir envanter çalıĢma gerçekleĢtirilmelidir. Kiraz Ovası ―iyi tarım uygulamaları‖ için pilot bölge
seçilebilir. Bu çalıĢmalar sonucunda, tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve
miktarları konusunda daha gerçekçi rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca, envanter çalıĢmalarında
olduğu gibi yine öncelikle köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin bilinçli
kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. Bölge halkı organik tarım, damla sulama gibi iyi
tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanmaları konusunda teĢvik edilmelidir.
Halihazırda mevcut olan bilinçlendirme çalıĢmaları yaptırımlarla desteklenmeli, havzanın su
potansiyeline uygun olacak Ģekilde ürün deseni seçilmelidir.
Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi
Hayvancılık, bu bölgede önemli bir ekonomik faaliyettir. 2008 yılı Tarım Ġl Müdürlüğü
verilerine göre özellikle ÖdemiĢ Ġlçesi büyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvancılıkta; Torbalı Ġlçesi ise
kümes hayvancılığında önde gelmektedir. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan çevresel
sorunları engellemek üzere Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin
koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması
içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli
iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde
stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip,
yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri
sağlanabilir. Hayvancılık OSB ve büyük tekil iĢletmeleri ait merkezi/büyük kapasiteli
biyometan tesislerine, baĢka sektörlerden biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf
ücreti alınması ve tarımsal atıklardan da ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis
Baskı Ta
Hayvansal Atık Yönetimi Uygulamaları için öncelikli olarak küçük bir alanda uygulamaların
baĢlatılması gerektiği düĢünülmektedir, bunun için ―Pilot Bölge" olarak ÖdemiĢ Ġlçesi‘nin
seçilmesi önerilmektedir.
Yeraltı Suyu Kaynakları Yönetimi
Küçük Menderes Nehri etrafında yeraltı suyu kalitesini etkileyen baĢlıca etmenler arasında
katı atık düzensiz depolama sahaları, kanalizasyon sistemleri, fabrikalar ve doğal
cevherleĢmeler gelmektedir. Özellikle ÖdemiĢ ve Tire Belediyelerinin ki olmak üzere,
havzadaki pek çok düzensiz katı atık depolama sahası ve kanalizasyon suları Küçük
Menderes Nehri yatağı boyunca yeraltı suyunu olumsuz etkilemektedir. Fabrika atıksuyunun
yeraltı suyunu kirlettiği baĢlıca alanlar Tire Ġlçe merkezi kuzeyi ve Torbalı Ġlçe merkezi
güneyidir. Bu alanlar sanayi faaliyetlerinin yoğun olduğu yerlerdir. Yeraltı suyu kullanımı ve
bu durumun ciddiyeti ile ilgili durum Bölüm 3.9.3‘te detaylı olarak anlatılmıĢtır. Çoğunluğu
kontrolsüz ve kaçak olarak açılan bu kuyular nedeniyle ovadaki yeraltı su kaynakları ciddi bir
risk altındadır.
Küçük Menderes Nehri etrafındaki orman alanları dıĢındaki, arazi kullanımının dağılımına
bakıldığında; alanının yaklaĢık %65‘i tarım alanı, %25‘i sanayi ve yerleĢim alanı, %10‘u
orman alanı ve %5‘i ise atık sahası olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu durumda yeraltı
suyunu etkileyen en önemli etmen olarak tarım ortaya çıkmaktadır. Tarım alanlarında sulama
amaçlı yeraltı suyu tüketimi yerine arıtılmıĢ ve dezenfekte edilmiĢ evsel atıksuların sulamada
kullanımına gidilmelidir. Sanayi için ise günümüz teknolojilerine uygun olarak az su tüketen
teknolojilere geçilmesi tavsiye edilmektedir. Yeraltı suyu kullanımlarını azaltmanın yanı sıra
kuyuların denetiminin sıkılaĢtırılması önemlidir. Ayrıca, model çalıĢmalarıyla aylara göre
yeraltı suyu değiĢimi takip edilmelidir.
Bu çözüm önerilerinin bir anda bütün bölgede gerçekleĢtirilmesi mümkün değildir.
ÇalıĢmalara daha küçük ölçekten baĢlamak üzere pilot bölge olarak Torbalı (Fetrek Ovası)
önerilmektedir. Ġl merkezine 50 km mesafede bulunan ova, Ġzmir metropoliten alanına
yakınlığı, çeĢitli sanayi tesislerini barındırması ve verimli toprakları nedeniyle ilin ve bölgenin
ekonomisi için büyük önem taĢımaktadır. Ovaya adını veren Torbalı Ġlçesi, son yıllarda
yapılan sanayi yatırımları ve önemli tarımsal üretim potansiyeli sayesinde giderek geliĢen bir
eğilim göstermektedir. Ekonomisindeki canlılığa bağlı olarak ilçe nüfusu da hızla artmaktadır.
Tüm bu faktörler sonucu ovada içme ve kullanma, tarımsal sulama ve endüstriyel üretim
amaçlı su tüketimi de paralel bir artıĢ göstermektedir. Yüzeysel su kaynaklarının miktar
Baskı Ta
olarak kısıtlı ve kalite olarak da doğrudan kullanıma uygun nitelikte olmaması nedeniyle,
ovada su temini amacıyla genellikle yeraltı suyunun kullanıldığı görülmektedir.
Küçük Menderes Nehri Havzası‘nda yapılması önerilen planlamalar özetlenecek olursa;
Havzada bütünleĢtirilmiĢ ve etkili su kalitesi yönetimi kurmak,
Küçük Menderes Nehri ve kollarında oluĢan kirliliği önlemek, koruma-ıslah projelerinin
geliĢtirilebilmesi amacıyla su kaynakları kullanım alanlarının nitelik ve niceliklerini
planlamak ve yönetim programına yapmak ve uygulamak,
Havza bazında alt yapı sorunlarının giderilebilmesi için mali kaynak ve kredi imkanları
yaratacak projelerin üretilmesini ve ekolojik dengenin korunmasını sağlamak,
Ġlgili kurum ve kuruluĢlar arasında bütünleyici yönetim kuruluĢları ya da kurumlaĢmıĢ
iĢbirliği gurupları oluĢturmak,
Atıksu, kanalizasyon, katı atık ve benzeri altyapı hizmetleri ile çevre ve ekolojik
dengenin korunmasına iliĢkin projelerin oluĢturulup, yürütülmesi ve planlanan
hedeflere ulaĢmak için gerekli önlemleri almak bu yöndeki hizmetlerin ortaklaĢa
kurulacak tesisler yardımıyla yürütülmesini sağlamak gereklidir.
Havzada Küçük Menderes Nehri‘ni en çok kirleten yerleĢim yerlerinden Kiraz ve
Tire‘de AAT‘leri biran evvel devreye alınmalı, Küçük Menderes Nehri ve Beydağ
Barajı‘na atıksuların gelmesi engellenmelidir. Endüstriyel tesislerden özellikle
mandıralar ön artıma tesisi kurmalıdır.
7.2.6. Fetrek Çayı
Fetrek Çayı etrafında yer alan yerleĢim yerlerinde atıksular toplanarak son 1 senedir
iĢletilmekte olan AAT‘lerinde arıtılmaktadır. Dolayısıyla yakın zamana kadar yapılan evsel
atıksu deĢarjlarının önüne geçilmiĢtir.
Fetrek Çayı etrafında yer alan Torbalı ilçesinde 115 adet iĢletme faaliyet göstermektedir.
2010 yılında, Ġzmir Ġl Çevre Müdürlüğü‘nden alınan verilere göre süt ve süt ürünleri iĢletme
tesislerinin AAT‘leri yoktur. 18 adet zeytinyağı iĢletmesi, 6 adet mezbaha ve 83 adet diğer
sektörler (tekstil, kağıt, tütün, gıda, seramik, deri, makine sanayi, mermer) olarak tesisler
sınıflandırılmaktadır.
Söz konusu iĢletmelerin (diğer sektör) atıksuları arıtıldıktan sonra
Fetrek Çayı atıksu kolektör hattına deĢarj edilmektedir. Torbalı Fetrek Çayı atıksu kolektör
Baskı Ta
hattının 1. ve 2. etapları tamamlanmıĢ olup, 3. etaptan sadece döĢenmesi gereken 900 m‘ lik
hat kalmıĢtır.
DSĠ su kalite verilerine göre Fetrek Çayı‘nın Torbalı sonrasındaki, organik madde, azot, renk,
çözünmüĢ oksijen, tuzluluk, florür, mangan ve bor gibi birçok parametrelerinin çok yüksek
olduğu görülmektedir. Çay, çok kirlenmiĢ su sınıfında olup, havzanın en problemli akarsuyu
durumundadır. Küçük Menderes Nehri‘ndeki kirlenmeyi de arttırmaktadır. Torbalı Fetrek Çayı
civarında büyük ölçekli sanayi kuruluĢları, mermer iĢleme tesisleri nehre ciddi anlamda kirlilik
yükü taĢımaktadır. Kirlilik etkenlerinden özellikle bor parametresine dikkat edilmesi
gerekmektedir. Akarsu aracılığı ile alıcı ortamlara taĢınabilecek bor, tarım alanlarında önemli
bir tehdit unsurudur. Bu nedenle bor içeren sanayi atıklarının bor arıtımından geçmesi
gerekmektedir. Ayrıca geri dönüĢüm ile kazanılan borun ekonomik açıdan katkısının
olabileceği düĢünülmelidir.
Fetrek Çayı etrafında yer alan Torbalı Ovası‘nda gerçekleĢtirilen tarımsal faaliyetler hem
çayın su seviyesini azaltmakta, hem de kullanılan gübre ve pestisitler ile çayın sediment
yüküne ve kirlilik miktarı katkı yaparak su kalitesinin düĢmesine neden olmaktadır. Çayda
oluĢan bu baskının etkilerini en aza indirmek için bölgede Tarımsal Kirlilik Yönetimi
çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Öncelikle dar çerçevede ardından tüm alt havzayı
kapsayacak boyutta bir envanter çalıĢma gerçekleĢtirilmelidir. Bu çalıĢmalar sonucunda
tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekçi
rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca, envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle köylerden
baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin bilinçli kullanılması konusunda eğitimler
verilmelidir. Bölge halkı organik tarım, damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları
hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanılması konusunda teĢvik edilmelidir.
BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı faaliyetleri açısından önemli olan bu bölgede
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak
öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek
büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık
OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost
ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya
biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre
Baskı Ta
eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Hayvancılık OSB ve büyük tekil
iĢletmeleri
ait
merkezi/büyük
kapasiteli
biyometan
tesislerine,
baĢka
sektörlerden
biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf ücreti alınması ve tarımsal atıklardan da
ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis iĢletmelerinin daha fazla gelir elde etmelerinin
sağlanabilir.
Yeraltı Suyu Kaynakları Yönetimi
Bir önceki bölümde bahsedildiği üzere Fetrek Çayı Havzası‘nda yeraltı suyu problemi
yaĢanmaktadır. Bu durumun büyük ölçüde nedeni tarımsal sulama ve sanayide su kullanımı
ile ilgilidir. Çözüm önerilerinin baĢında kuyu açılmasının daha sıkı olarak denetlenmesi
gelmektedir. Sulama amaçlı olarak arıtılmıĢ evsel atıksuların kullanılması; sanayi için daha
az su tüketen teknolojilerin tercih edilmesi önerilmektedir.
7.2.7. Pamucak Sahili
Küçük Menderes Nehri‘nin döküldüğü Selçuk‘un Pamucak Sahili; Kiraz, Tire, Bayındır ve
ÖdemiĢ‘teki
sanayi,
evsel
atıksular,
katı
atıklar
ve
tarımsal
faaliyetlerle
kirlenmektedirÖncelikle nehrin geçtiği ilçeler ve civar köylerden kaynaklanan evsel ve
endüstriyel atıksuların arıtılmadan nehre verilmesi önlenmelidir. Turizm açısından da önemli
olan bu bölgede sürekli olarak izleme çalıĢmalarının yapılması önerilmektedir.
7.2.8. Gebekirse Gölü ve Barutçu (Akgöl) Gölleri
Küçük Menderes Nehri‘nin, Kiraz, ÖdemiĢ, Tire ilçelerinden geçerek Selçuk sınırlarında Ege
Denizi‘ne dökülmektedir. Nehrin döküldüğü bölge ġekil 138 de verildiği gibidir. Nehrin kat
ettiği mesafe boyunca geçtiği yerleĢim alanlarının evsel ve sanayi atıkları, tarımsal mücadele
ilaçları ve kimyasal gübreler nedeniyle su kalitesi düĢmekte, buna bağlı olarak deltada yer
alan sulak alanlar kirlenmekte, buna bağlı olarak fauna ve florası olumsuz bir Ģekilde
etkilenmektedir. Küçük Menderes Nehri‘nin oluĢturduğu alüvyonal ovada yer alan tatlı su
özelliğinde olan Barutçu Gölü (Akgöl) (74 ha büyüklüğünde, 4 m derinliğinde), hafif tuzlu
Gebekirse Gölü (75 ha büyüklüğünde ve 5 m derinliğinde) ve geniĢ bataklıklar
bulunmaktadır. Göllerin kenarı sazlıklarla kaplıdır. Küçük Menderes geniĢ havzalı bir nehir
olup, taĢkın dönemlerinde yatak değiĢtirmeleri ile delta oluĢturmaktadır. Bu nehir,
oluĢturduğu alüvyonal ovada çeĢitli sulak alan ekosistemleri meydana getirmektedir. Sulak
alan özelliği taĢıyan bu bölge, aynı zamanda yurdumuzun önemli kuĢ cenneti alanlarındandır
(Balık ve diğ., 2006).
Baskı Ta
ġekil 138. Küçük Menderes Nehri‘nin Selçuk‘tan Denize Döküldüğü Bölge
Gebekirse Gölü‘nün, 2006 yılında Ramsar SözleĢmesine dahil edilmek üzere teklifi
yapılmıĢtır. Gebekirse Gölü sahasının tamamı 1.Derece Doğal Sittir. Küçük Menderes Nehri
taĢıdığı kirleticilerle gölleri kirletmektedir. Pamucak Sahillerinde olduğu gibi 2002 yılında balık
ölümleri gözlenmiĢtir. Nehirle taĢınan kirlilik göle ve sediment yüküne katkı yaparak
ötrofikasyona sebep olabilmektedir. Göllerde oluĢan bu baskının etkilerini en aza indirmek
için öncelikle civarda yer alan köylerde ardından gölü besleyen çayların etkilendiği yerleĢim
yerlerinde kentsel atıksu, endüstriyel atıksu ve tarımsal kirlilik yönetimi çalıĢmaları
gerçekleĢtirilmelidir.
7.2.9. Belevi Gölü eklenecek
Selçuk Ġlçesi , Belevi Mevkiinde 2006 yılında Küçük Menderes Deltası içerisinde yer alarak,
Ramsar SözleĢmesine de dahil edilmek üzere teklifi yapılmıĢtır.15ha‘lık göl alanına
sahiptir.Ġçerisinde bir çok kuĢ türünü barındırmakta olup tatlı su ekosistemine sahiptir.
Özellikle yazın olmak üzere yağıĢların azalmasıyla gölde kuraklı görülmektedir. Suyun
azalmasıyla ekolojik hayat olumsuz etkilenmektedir. Bu olası duruma engel olmak üzere
Beydağ Barajı‘ndan su çekilerek gölün beslenmesi hedeflenmektedir.
7.2.10. Gölcük Gölü
Göl civarında yer alan yerleĢim yerleri ile gölü besleyen akarsuların kıyısında gerçekleĢtirilen
tarımsal faaliyetler hem gölün su seviyesi azaltmakta hem de kullanılan gübre ve pestisitler
ile gölün sediment yüküne ve kirlilik miktarı katkı yaparak ötrofikasyona sebep olmaktadırlar.
Baskı Ta
Gölde oluĢan bu baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle göl civarında yer alan
köylerde, ardından gölü besleyen çayların etkilendiği yerleĢim yerlerinde Tarımsal Kirlilik
Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle dar çerçevede ardından tüm alt
havzayı kapsayacak boyutta bir envanter çalıĢma gerçekleĢtirilmelidir. Bu çalıĢmalar
sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda
daha gerçekçi rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca, envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine
öncelikle gölün kıyısında yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin
bilinçli kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. Bölge halkı organik tarım, damlatmalı
sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanılması konusunda
teĢvik edilmelidir.
7.2.11. Ġzmir Körfezi
2000 yılında tamamlanan Büyük Kanal Projesi kapsamında Ġzmir Ġli‘nin evsel atıksuları ana
kuĢaklama kanalı ve kolektör hatlarıyla toplanarak Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi ve Güneybatı
Atıksu Arıtma Tesisine iletilmektedir.
Yapımı uzun yıllar alan Ġzmir Kanalizasyon projesinin ekonomik ömrünün dolması, aynı
zamanda proje bütününde yapılan bazı hatalar nedeniyle projenin yeniden ele alınması
gerekmektedir. Bu amaçla ĠZSU Genel Müdürlüğünce Büyük Kanal Projesi‘nin bütün
aĢamalarını birbiriyle uyumlu bir Ģekilde tekrar organize edecek bir çalıĢma baĢlatılmalı, bu
kapsamda yeni bir Ġzmir Kanalizasyonu Master Planı hazırlanmalı ve belli aralarla revize
edilmelidir.
Büyük Kanal Projesi‘nin tamamlanması sonucunda, Güneybatı AAT ve Çiğli Atıksu AAT‘lerin
devreye girmesi ile evsel atıksuların arıtılarak körfeze deĢarjı sonucunda deniz suyu
kalitesinde iyileĢmeler gözlenmiĢtir. Ancak Ġzmir‘in çevre ilçelerinden kaynaklanan ve körfeze
ulaĢan evsel atıksular körfezi olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir. Ġzmir‘in çevre
ilçelerinde yapımı devam eden ve planlanmakta olan atıksu arıtma tesislerinin de en yakın
zamanda tamamlanarak devreye alınması gerekmektedir.
Körfeze giren deniz taĢıtlarının sintine ve balast sularının ön arıtımını yaptıktan sonra
kanalizasyon Ģebekesine deĢarjını sağlayacak bir ön arıtma tesisine ihtiyaç vardır.
Ġzmir kanalizasyon Ģebekesi birleĢik sistem olarak iĢletilmektedir. Çok fazla miktarda yağmur
suyunun Ģebekeye girmesine yol açan bu durum, atıksu iletiminde enerji maliyetlerinin
Baskı Ta
artmasına, Ģebekenin yetersiz kalmasına, arıtma tesislerinin aĢırı yüklenmelerine yol
açmaktadır.
Kentin yağmur suları, atıksu kanalizasyon Ģebekesinden tamamen ayrılmalı, yeni yağmur
suyu kanalları yapımı çalıĢmalarına devam edilmeli ve yağmur sularının barajlara deĢarj
olanakları araĢtırılmalıdır. Kanalizasyon ve arıtma tesislerindeki sorunlar hızla giderilmeli,
kentin geliĢimine paralel olarak yenileme ve kapasite artırımı planlanmalıdır. Körfezin
temizlenmesi çalıĢmalarına hız verilmeli, derelerden gelen kirlilik önlenmelidir (ĠÇDR 2009).
7.2.12. Kirliliğin Yoğun Olduğu Akarsular
DSĠ‘den alınan 2003-2009 yılları arasındaki su kalitesi gözlemleri Bölüm 6.1.2. ‗de detaylı bir
Ģekilde açıklanmaktadır. Bu değerlendirme özetlendiğinde, havzada akarsularda su kalitesi
açısından görülen en ciddi sorunların baĢında Küçük Menderes Nehri‘nin organik madde,
azot, renk, çözünmüĢ oksijen ve tuzluluk değerleri gibi birçok parametre açısından çok
kirlenmiĢ su kategorisinde olması gelmektedir. Fetrek (ViĢneli) Çayı da Torbalı sonrasında
organik madde, azot, renk, çözünmüĢ oksijen, tuzluluk, florür, mangan ve bor gibi birçok
parametre açısından aĢırı değerlere sahiptir. Çok kirlenmiĢ su kategorisinde olup havzanın
en problemli akarsuyu durumundadır. Küçük Menderes Nehri‘ndeki kirlenmeyi de
artırmaktadır. Gelinbözü Deresi‘ de organik madde, azot ve renk parametrelerinde çok kirli su
kategorisindedir. DSĠ tarafından yapılan su kalitesi gözlemlerinde organik parametreler
arasında çoğunlukla KOĠ ve BOĠ ölçümleri yapılmıĢtır; ancak diğer organik parametrelerin
ölçümü genelde yapılmadığı için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü olabilir. TP
ölçümlerinin yapılmamıĢ olması, fosfor kirliliğinin düzeyinin belirlenmesini engellemektedir.
Ayrıca, 21 adet olan C grubu parametreleri içinde genellikle sadece 3-4 parametre ölçüldüğü
için gerçek su kalitesi tespit edilenlerden daha kötüleĢebilir. Özellikle sanayinin yoğun olduğu
yerlerdeki akarsularda ağır metal parametrelerinin daha sıklıkla izlenmesinde fayda vardır.
Havzada ölçüm istasyonu bulunmayan fakat su kalitesi açısından önemli olabilecek akarsular
bulunmaktadır. Havzanın büyük Ģehri olan Ġzmir ve civarındaki derelerde hiç ölçüm noktası
olmaması Ģehir merkezinden kaynaklanan kirliliği görmeye imkan vermemektedir. Ayrıca
Küçük Menderes ana nehri üzerinde sadece iki istasyonun bulunması su kalitesinin daha
hassas incelenmesine mani olmaktadır. Küçük Menderes üzerinde daha sık olacak Ģekilde
yeni numune alma noktaları belirlenmelidir.
Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını içermek üzere
artırılması
Baskı Ta
ve
SKKY‘deki
parametrelerin
tamamının
ölçülebileceği
Ģekilde
yeniden
düzenlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca, AB sürecinde Su Çerçeve Direktifine uyum
sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de belirlenmesine ihtiyaç
duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik vaziyetini izleyecek bir
organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıĢmalarının baĢlatılmasına ihtiyaç vardır.
Bu genel önlemlere ek olarak su kalitesinin birçok parametre açısından IV. Sınıf olduğu ve
sıcak nokta olarak belirlenmiĢ akarsularda aĢağıdaki stratejik önlemler uygulanacaktır.
(1)
Öncelikle sıcak nokta alanındaki noktasal kirletici kaynaklarda (evsel, endüstriyel,
OSB vb…) iyi üretim ve arıtma teknolojileri ile, kapasite ve arıtma performansları
yönünden detaylı bir incelemeye tabi tutularak mümkün olan iyileĢtirmeler belli bir
zaman sürecinde yaptırılmalıdır.
(2)
Sıcak noktanın yer aldığı akarsu ortamı, Ekolojik Debi (Çevresel AkıĢ) yönünden de
irdelenerek, gerekli çevresel debinin sürekli olarak mevcut olup olmadığı DSĠ Genel
Müdürlüğü tarafından yayınlanan ―Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak
Üzere Su Kullanım Hakkı AnlaĢması Ġmzalanmasına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik‖ esasları çerçevesinde
belirlenmelidir. Bu yönetmelik göz önünde bulundurularak doğal hayatın devamı için
mansaba bırakılacak çevresel ihtiyaç debisi(mansapta daha önce tesis edilmiĢ su
hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer aldığı kesitteki
son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10‘undan daha az olmalıdır. Ayrıca baraj
ve akarsu yatağına bırakılması gerekli çevresel ihtiyaç debisi (can suyu), akarsuyun
ilgili kesitinde zamanın %99‘undavar olan debiden (Q99) daha az olmamalıdır.
(3)
Yukarıdaki 1. ve 2. maddelerde belirtilen hususlara tam olarak uyulduğu halde, söz
konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda,
sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma
bulguları ıĢığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak
gerektiğinde noktasal kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri
yeniden değerlendirilmelidir. Sıcak nokta olan akarsular (su kütleleri) için mevcut
mevzuat yeterli olmadığı durumlarda deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidilmelidir(
ÇOB SKKY 37. Maddeyi baz alarak, daha bilimsel çalıĢmalar yapılana kadar,
kademeli olarak deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidebilir). Ayrıca Endüstriler için
PAH, renk, toplam fenoller ve pestisitler gibi Suda Tehlikeli Maddeler Tebliğinde yar
alan bazı temel parametreler için deĢarj standartları SKKY‘ne eklenmelidir. Bu
Baskı Ta
kapsamda öncelikle alıcı ortamda ölçülen su kalitesi parametrelerinin sayısı
artırılmalı, Nehir Havzası Yönetim Planlarında belirtilen su çerçeve direktifi
doğrultusunda ölçüm noktaları belirlenmeli
ve gerekli tüm ölçümler yapılmalıdır.
2015‘den sonra SKKY‘deki teknoloji bazlı deĢarj standartlarından suda tehlikeli
maddeler yönetmeliğindeki alıcı ortam bazlı deĢarj standartlarına geçileceğinden BAT
(Best Available Technology) ler bu noktada değerlendirilmelidir.
(4)
Türkiye genelindeki ~2000 civarındaki Düzensiz Atık Depolama Tesisinin, ÇOB Katı
Atık Ana Planı (2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012)‘de öngörülen
takvime göre, Bölgesel Atık Yönetim Tesislerinin devreye giriĢ (açılıĢ) tarihleri ile
uyumlu biçimde rahabilite edilerek kapatılması gerekmektedir. Bu husus atık sektörü
sera gazı azaltımı hedeflerinin sağlanması bakımından da kritik önem taĢımaktadır.
Baskı Ta
Baskı Ta
7.3.
Kısa Orta ve Uzun Vadede Yapılması Önerilenler
Küçük Menderes Havzası için önerilen eylemler kısa, orta ve uzun vadede yapılması
ilk 5 yıl (2011-2015) kısa vade, ikinci 5 yıl (2016-2020) orta vade ve sonraki 20 yıl (20212040) ise uzun vade olarak belirlenmiĢtir.
7.3.1. Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi)
Nüfusu 100.000 ve üzeri yerleĢim yerlerininin 2010 (2012), 50.000-100.000 arası
yerleĢim yerleri 2012 ve 50.000-10.000 olan tüm yerleĢim yerlerinde mevzuata uygun
olarak 2014 yılının 6. ayına kadar kentsel AAT lerin yapılması gerekmektedir.
YerleĢimlerin içme suyu havzalarında bulunmalarına veya hassas alan statüsü
kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon
gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır.
Tüm tekil endüstrilerin ve OSB‘lerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj
standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi
alınması vb.) yapmaları gerekmektedir.
Mevcut atıksu deĢarjları alıcı ortamlarının yeniden değerlendirilmesi ve gerekli olanlar
için ―en uygun alıcı ortam rehabilitasyon projelerinin‖ geliĢtirilmesi gerekmektedir.
Yeni atıksu deĢarjları için ―en uygun alıcı ortam‖ seçeneklerinin uygulanması
gerekmektedir.
kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulması baĢlanmalı ve 2014 yılına kadar
tamamlanmıĢ olmalıdır.
DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve
ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak
yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun
üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal
kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmeli ve
alıcı ortam deĢarj standartları oluĢturulması 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede
tamamlanmalıdır.
Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin
nüfusuna bağlı olarak, 100.000 ve üzeri yerleĢim yerlerininin 2010 (2012), 50.000-
Baskı Ta
100.000 arası yerleĢim yerleri 2012 ve 50.000-10.000 olan tüm yerleĢim yerlerinde
mevzuata uygun olarak 2014 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli
depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu 50.000
in üzerinde olan tüm yerleĢim yerlerinde 2015 yılı baĢlangıcına kadar katı atık
düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonu tamamlanmalıdır.
Tehlikeli ve özel atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile sorumlu kurum ve
kuruluĢların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı sonuna kadar
tamamlanması öngörülmüĢtür.
Zeytinyağı üretimi yapan iĢletmelerde, zeytin karasuyundan kaynaklanan kirliliğin
önlenmesi için sektörel iĢbirliği toplantıları yapılmalı ve neticede belirlenecek olan
çözüm yöntemlerinin 2015 yılı sonuna kadar uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir.
Bunun yanında bu tür tesislerden kanalizasyona ve alıcı ortama yapılan tüm
kontrolsüz deĢarjların acilen önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması Ģarttır.
Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru olan taĢocakları
ve maden sahaları en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmelidir.
Havzada içme suyu temin edilen Tahtalı Barajı koruma bantları içerisinde evsel ve
endüstriyel atıksu alt yapı yönetiminin oluĢturulması; 2013 yılı sonuna kadar kadar
tarımsal ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğe önlem alınması üzerine
bir yönetim planı oluĢturulması gerekmektedir.
Tahtalı Barajı dıĢında havzada içme ve kullanma suyu amacıyla kullanılan Balçova,
Alaçatı Barajlarında ve Mordoğan Göleti‘nde özel hüküm belirleme ihtiyacının
belirlenmesi
çalıĢmalarının
2012
yılı
sonuna
kadar
tamamlanmıĢ
olması
gerekmektedir.
Havzanın en önemli akarsuyu olan Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan evsel ve
endüstriyel atıksuların alt yapısının tamamlanması; katı atıkların yönetiminin
tamamlanması gerekmektedir. Havzanın özellikle bı bölgesinde yoğunlaĢmıĢ olan
hayvzancılık ve tarım faaliyetlerinde fgerekli önlemlerin bu kısa vade içerisinde
alınmıĢ olması gerekmektedir.
Özellikle Küçük Menderes Nehri etrafında toplanan zeytinyağı üretim tesislerinin
sektörel iĢbirliği sağlayarak çözüm yöntemlerinin belirlenmesi ve uygulamaya
alınması gerekmektedir.
Havaznın en önemli proıblemlerinden biri olan yer altı suyu kullanımı ile bir önceki
bölümde detaylı olarak bahsi geçen tedbirlerin alınmıĢ olması gerekmektedir.
Baskı Ta
Havzada oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir
civarında yer alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim
yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle
küçük çercevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma,
eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar
yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının
büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekci rakamlara
ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle çayın kıyısında
yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin olumlu kullanılması
konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit satıĢları
kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya
halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım,
damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve
kullanması konusunda teĢvik edilmelidir.
Ġyi tarım uygulamaları (ürün deseni seçimi, modern sulama teknolojisinin kullanımı,
arazi topulaĢtırılması ve tarla içi geliĢtirme hizmetleri) için pilot bölge çalıĢmaları Kiraz
Ovası‘nda baĢlaması önerilmektedir. Bu çalıĢmaların kısa vade içinde baĢlayıp, uzun
vadede devam etmesi gerekmektedir.
2012 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi
önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve
iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer
alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli
iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan)
tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü
projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli
ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Bu çalıĢmalar için hayvancılığın çok yoğun
olarak yapıldığı ÖdemiĢin seçilmesi uygun bulunmuĢtur.
Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilecek olan
etüt ve projelendirme çalıĢmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması
gerekmektedir.
Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter
çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için
Baskı Ta
gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleĢtirilmiĢ olması gerektiği
düĢünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su
kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması, modelleme çalıĢmaları 2015
yılı sonuna kadar ve akarsu ıslah çalıĢmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar
tamamlanması planlanmıĢtır.
Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri tamamlanmalı, uluslararası
standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede
sağlanması gerekmektedir.
Kıyı Kanununa istinaden deniz, doğal ve suni göller ve akarsu kıyıları ile deniz ve
göllerin kıyılarını çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden
yararlanma imkan ve Ģartları 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede değerlendirilmelidir.
ArıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi
kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. Havzada
tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına göre, yağıĢ durumuna
göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine göre kullanım
amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu çalıĢmalar 2011
yılı itibariyle baĢlamalı ve kısa vadede 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır.
Tarımsal amaçlı su kullanımının azaltılması için su dağıtım sistemlerinin yapısal
yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı sulama sistemlerinin uygulanması, Su dağıtım
programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gereken
uygulamalardır.
7.3.2. Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi)
Küçük Menderes Havzası‘nda 2015-2020 yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık
sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir:
Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal
köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması
gerekmektedir. YerleĢimlerin içme suyu havzalarında bulunmalarına veya hassas
alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı
olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen
sürelerde yapmalıdır.
Havzada yer alan ve bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu 50.000‘in altında olan tüm
belediyelerde 2017 yılı baĢlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının
Baskı Ta
rehabilitasyonu tamamlanmalıdır.
Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı ve noktasal yüklerin
önlenmesi amacıyla yapılacak çalıĢmalar kısa vadede baĢlayıp orta ve uzun vadede
2020 yılına kadar su üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli taĢkın önleme
yatırımlarının yapılması gerekmektedir.
Tehlikeli ve özel atıkların ve tıbbi atıkların denetimi hususunda ilgili mevzuatın
uygulanması çalıĢmalarının orta vadede devam etmesi gerekmektedir.
Erozyonla mücadele konusunda sistematik ve sürekli olarak yapılan çalıĢmalar orta
vadede devam edip 2040 yılına kadar sürecektir.
Yeraltı ve yüzeysel sularının akım ve kalitesinin izlenmesi, arıtılmıĢ atıksuların
yeniden kullanımı, tarımsal amaçlı su kullanımı azaltma çalıĢmaları izleme ve
denetimleri orta vadede devam etmesi gereken çalıĢmalardır.
7.3.3. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi)
Küçük Menderes Havzası‘nda 2020-2040 yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede
yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir:
Eylem planı kapsamında gerçekleĢtirilecek tüm faaliyetler HSA/ÇĠB tarafından
devamlı surette izlenecek ve mevzuata uygunluğu denetlenecektir.
Baskı Ta
Genel Çözüm Önerileri
7.4.
7.4.1. Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması ve Arıtılan Suların Yeniden
Kullanımı
Kuraklık, nüfus artıĢı ve kiĢi baĢı kullanılan su ihtiyacının yükselmesi sebebiyle artan su
ihtiyacı özellikle Akdeniz ülkeleri için önemli bir su kıtlığı problemine sebep olmaktadır
(Regelsberger ve diğ., 2007).
Türkiye‘de, kiĢi baĢına kullanılabilir su miktarı yaklaĢık 1500 m3/yıl‘dır. Bu değere göre
ülkemiz su azlığı yaĢayan bir ülke konumundadır. Devlet Su ĠĢleri (DSĠ)‘nin verilerine göre
2030 yılında 100 milyona ulaĢacağı tahmin edilen nüfusumuzun 2030 yılı için kiĢi baĢına
düĢen kullanılabilir su miktarı 1000 m3/yıl‘dır. Yapılan sınıflamaya göre bu değer bizi su fakiri
bir ülke konumuna koyacaktır. Türkiye‘nin gelecek nesillerine sağlıklı ve yeterli su
bırakabilmesi için kaynakların çok iyi korunup, akılcı kullanılması gerekmektedir.
Mevcut konvansiyonel atıksu yönetimi ―boru ucu sonu‖ yaklaĢımında tüm atıksu kaynakları,
arıtma tesisi ile sonlanan bir kanalizasyon hattında toplanmakta ve arıtılan su çoğunlukla
denize deĢarj edilmektedir. Atıksuları birleĢtirip taĢımanın neticesinde endüstriyel deĢarjların
ağır metal içerikleri dolayısıyla arıtılmıĢ suyun sulamada kullanımı ve besi maddesi içeriğinin
değerlendirilmesi kısıtlı olmaktadır. Bunun yanında mevcut yaklaĢımın bir diğer olumsuz
yönü de içme suyu kalitesinde suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanılmasıdır (Murat, 2010).
Sürdürülebilir su yönetimi çerçevesinde atıksuyla ilgili olarak da sürdürülebilir bir yaklaĢım
veya baĢka bir deyiĢle ECOSAN (ekolojik sanitasyon) yaklaĢımı uygun görülmektedir
(Regelsberger, 2005, Regelsberger ve diğ. 2007). Bu yaklaĢım, evsel sanitasyon sistemleri
tasarlanırken daha esnek ve sürdürülebilir çözümler yaratabilmek ve daha az atık
oluĢturabilmek için su kaynakları ve oluĢan atıksuların bir arada düĢünüldüğü daha
bütünleĢik uygulamaları içermektedir. Ekolojik sanitasyon sistemlerini aĢağıdaki Ģekilde
özetlenebilir:

Özel bir teknoloji değil, ekolojik sistemlere dayanan yeni bir yaklaĢımdır- bertaraf
edilecek atık ve atıksuyu değerli bir madde olarak ele almaktadır

Ġnsan dıĢkısı ve atıksuyu, atık olarak değil doğal bir kaynak olarak düĢünülmektedir

Modern ve güvenilir kanalizasyon sistemleri ve atıksu geri kazanım teknolojilerini
kullanarak doğal kapalı-döngü sistem prensiplerini uygulanmaktadır
Baskı Ta

Günümüzde kullanılmakta olan çok geniĢ aralıktaki kanalizasyon sistemi
seçeneklerini kullanıma sunmaktadır
Atık ve su kelimesi bir arada düĢünülmemelidir çünkü atılacak veya boĢa harcanacak su
yoktur. Atıksu, oluĢturduğu arıtım probleminden değerli bir meta olduğu sitemlere
dönüĢtürülmelidir. Sürdürülebilir su yönetimi veya ekolojik sanitasyon uygulamaları eğer
avantajları fazla ise yerel, küçük ölçekli ve merkezden uzak (desantralize) yerleĢim
yerlerinden büyük ölçekli merkezi sistemlere kadar uygulanabilmektedir (Regelsberger ve
diğ., 2007).
Bu bağlamda, merkezi sistemlere bağlı olmayan yerleĢim yerleri (yeni yapılacak siteler, uydu
kentler, alıĢ-veriĢ merkezleri, tatil köyleri vb.) veya turistik bölgeler için su kıtlığı problemine
çözüm bulmak ve sürdürülebilir su yönetimi tekniklerini uygulayabilmek amacıyla 2004-2008
yılları arasında Avrupa Birliği MEDA Programı çerçevesinde desteklenen TÜBĠTAK MAM
Çevre Enstitüsünün de içinde yer aldığı Zer0-M (Sustainable Concepts Towards Zero
Outflow Municipality-ME8/AIDCO/2001/0515/59768) baĢlıklı bir proje yapılmıĢtır. Projenin
ana amaçları;
-
Su kaynağını, kullanıldıktan sonra oluĢan atıksu arıtımını ve atıksuyun
yeniden kullanımını bütünleĢik olarak düĢünmek,
-
Atıksuyu, arıtımı ve deĢarjı problem olan bir noktadan değerli bir metaya
dönüĢtürmek,
-
Yeni ve ilerici yaklaĢımları, paydaĢlara ve tüm fayda sağlayacak birimlere
anlatmak olmuĢtur.
Suyun verimli kullanımını artırmak kesinlikle sürdürülebilir su kullanımında ilk adımdır. Suyun
verimli kullanılması yeni kullanıcı davranıĢlarının oluĢturulmasından, daha tasarruflu
ekipmanların kullanımına kadar farklı yöntemlerle sağlanabilir. Farklı vergilerin uygulanması
da insanları tasarrufa yöneltebilecek baĢka yöntem olabilir. (Wach 2005, Bouselmi et al.
2008). Birçok ülkede uygulanan bir yöntem haline gelen katı atıkların ayrıĢtırılarak
toplanması atıksu içinde uygulanabilir. Bu uygulama daha verimli bir arıtım ve suyun, suyun
içerisindeki besi maddesi ve diğer bileĢenlerin daha kolay yeniden kullanımını sağlamaktadır
(Regelsberger, 2005). Uygulanabilecek temel iĢlemler, gri su, siyah su ve sarı su ayrımı ve
bu ayrılmıĢ suların yeniden kullanımıdır. Böylece atıksu yeterli miktarda arıtıldıktan sonra
değerli bir ürüne dönüĢecektir. Yağmur suyunun toplanması ve yeniden kullanımı da
alternatif su kaynağı olarak düĢünülmektedir. Yağmur suyu tuvalet rezervuarlarında ve
Baskı Ta
çamaĢır makinelerinde kullanılabilir. ArıtılmıĢ suyun yeniden kullanım alanları yeĢil alan
sulaması, tuvalet rezervuarlarında ve besi maddesi açısından zengin sarı suyun içeriğindeki
besi maddelerinin gübre olarak kullanımı ve atıksu arıtma çamurunun kompost olarak
kullanılması olabilir. Anaerobik arıtım genelde siyah suya uygulanır ve oluĢan biyogaz ısıtma
amaçlı kullanılabilir. Arıtım için hem basit teknolojiler hem de karmaĢık ve ileri teknoloji
gerektiren yöntemler kullanılabilir (Baban ve diğ., 2008). ġekil 139 da atıksu arıtımı ve
yeniden kullanımı için uygulanabilecek yöntemler bir Ģekilde gösterilmiĢtir.
ġekil 139. Atıksu Arıtımı ve Yeniden Kullanımı Ġçin Uygulanabilecek Yöntemler
YerleĢim alanlarından veya herhangi bir binadan kaynaklanan atıksular;
gri,
siyah, ve
sarı su olarak ayrılabilir.
Bu ayrıĢtırılan sular içinde gri su hem miktarının daha fazla olması, hem de arıtımının
nispeten daha kolay olması ve yeniden kullanım alanlarının da daha geniĢ olması sebebiyle
daha çok ilgi çekmektedir (Nolde, 2008). Siyah su sadece tuvaletlerden kaynaklanan suları
içermekle birlikte kirletici parametreler açıcından oldukça yoğundur (Atasoy ve diğ., 2007).
Sarı su olarak adlandırılan kısım ise tuvalet sularından idrarın ayrıĢtırılmasıyla oluĢur. Bu
Baskı Ta
amaçla farklı tiplerde tuvaletler ve pisuarlar kullanılmaktadır. Tablo 94 te ham gri su ve siyah
su karakterizasyonu verilmektedir (Baban ve diğ., 2007, Atasoy ve diğ., 2007).
Tablo 94. Ham Gri Su Ve Siyah Su Karakterizasyonu (Ortalama Değerler)
Parametre
Gri su
Siyah su
pH
6,9-7,7
7,36-8,14
AKM, mg/l
48
560
BOĠ5, mg/l
90
406
KOĠ, mg/l
245
1218
TKN, mg/l
9
188
NO3-N, mg/l
0
0
TP, mg/l
7,3
21,26
Yağ&Gres, mg/l
<2
26
Ġletkenlik, ms/cm
401
1767
Renk, Pt-Co
12,2
468
Toplam Koliform /100 ml
13634
>106
Fekal Koliform /100ml
3565
>106
0,6
-
Deterjan, mg/l
AyrılmıĢ Atıksuların Arıtım Yöntemleri
AyrılmıĢ atıksuların arıtılabilmesi için yeniden kullanım amacına bağlı olarak çok farklı
teknolojilerin uygulanması mümkündür.
Siyah su için kullanılabilecek yöntemler doğal arıtma, membran biyoreaktör (MBR) (Atasoy
ve diğ., 2007, Murat 2010) veya iki basamaklı yukarı akıĢlı anaerobik reaktör (Baban ve diğ.,
2007) olabilir. Bu yöntemler daha basit ve az maliyetli sistemlerden daha ileri teknoloji ve
maliyet getiren sistemlere kadar veya aerobik sistemlerden anaerobik sistemlere kadar
çeĢitlilik gösterebilir. Siyah su arıtımında uygulanan teknolojilerde öncelikli olarak düĢünülen
enerji üretimi ve organik madde içeriği yüksek siyah sudan biyolojik proses sonucunda
oluĢan aĢırı çamurun yeniden geri kazanılabilmesidir. Kompost yoluyla değerli ürünler elde
edilebileceği gibi anaerobik proses ile yüksek metan içerikli biyogaz elde edilebilir ve oluĢan
gaz ısıtma veya elektrik üretme amacıyla kullanılabilir. ArıtılmıĢ siyah su sadece saha
sulaması için kullanılabilmektedir (Baban ve diğ., 2008).
Gri su nispeten daha az kirlenmiĢ, organik madde ve besi maddeleri içeriği oldukça düĢük ve
arıtımı daha kolay sulardır. Gri su arıtımı için yine doğal arıtma yöntemleri (Masi, 2010), kum
Baskı Ta
filtresi, ardıĢık kesikli reaktör (SBR) (Nolde, 2005), döner biyolojik disk (RBC) (Baban ve diğ.,
2010), membran biyoreaktör (MBR) (Murat 2008, Scheuman 2008, Kraume 2010) gibi
teknolojiler kullanılabilir. Membran uygulaması dıĢındaki tüm diğer uygulamalar için arıtım
sonunda mutlaka dezenfeksiyon uygulaması gerekmektedir. Arıtılan gri su, tuvalet
rezervuarlarında, sulama, araç vb. yıkama için kullanılabilmektedir (Baban ve diğ., 2008).
Sarı suyun ayrılması idrar ayıran tuvaletler veya susuz pisuarlar ile yapılmaktadır. Toplanan
sarı su tanklarda depolanıp, gübre olarak kullanılmak üzere belirli bir süre saklanmaktadır.
Sarı suyun karakterizasyonu ve zamana bağlı olarak bileĢimindeki değiĢim izlenmelidir. Geri
kazanılmıĢ sarı suyun bitkilerde gübre olarak kullanılmasını sağlayacak daha verimli ve
uygun yollar bulmak üzere zeolitlerin kullanılması ve seyreltme ile ilgili çalıĢmalar
yapılmaktadır (Baban ve diğ., 2008).
Bunların dıĢında, yağmur suyu da geri kullanılabilme potansiyeli olan önemli bir kaynaktır.
Yağmur suyu çatılardan veya toprağa düĢerek akıĢa geçen kısımdan toplanabilir. Yağmur
suyundan kirliliğin uzaklaĢtırılması için vorteks tipi filtreler veya sadece basit bir çöktürme
iĢlemi yeterli olabilmektedir. Yağmur suyunun mevsimsel karakterizasyonu yapılmalıdır ve
hem konvansiyonel parametreler hem de ağır metal ve mikrobiyolojik parametreler açısından
karakterize
edilip,
rezervuarlarında,
karakterizasyonu
çamaĢır
izlenmelidir.
makinelerinde
veya
Toplanan
kuru
sezonda
yağmur
saha
suyu
tuvalet
sulaması
için
kullanılabilmektedir. Bazı ülkelerde filtre edilen yağmur suyu duĢ almakta kullanılmaktadır
(Baban ve diğ., 2008).
Baskı Ta
7.4.2. Katı Atıkların Düzensiz Depolama Alanları Rehabilitasyonundan Sonra
Yapılması Önerilen ÇalıĢmalar
Bir düzensiz depolama alanının uygun bir tarzda Ģekillendirilmesi, kapatılması, üzerinin
örtülmesi veya peyzajı öncesinde sahadaki atığın miktarı ve özellikleri hakkında olabildiğince
detaylı
bilgi
sahibi
olunması
gerekir.
Böylece,
ıslah
esnasında
ve
sonrasında
karĢılaĢılabilecek muhtemel risk ve tehlikenin derecesinin tahmini mümkün olur. Islah ve
kapatma sonrası peyzaj projesi hazırlanırken, kamu kurumları, sanayi tesisleri, halk ve
gönüllü kuruluĢların sürece katılım ve katkıları sağlanmalıdır. Islah ve peyzaj projesi, gerekli
finansman ihtiyacı ve temini alternatiflerini de içermelidir. Bazen, düzensiz depolama
alanının, düzenli depolama alanına dönüĢtürülmesi, kapatılıp yeni bir saha aranmasına göre
daha uygun olabilir. Düzensiz depolama alanlarının ıslahı ve/veya kapatma sonrası
peyzajında baĢlıca aĢağıdaki adımlar izlenmelidir;
Düzensiz depolama alanı ve civarındaki mevcut durumun tespiti. Bu maksatla Tablo
95 teki kontrol listesinden yararlanılarak, sahanın içerdiği ―tehlike potansiyeli‖
belirlenmelidir.
Düzeltilerek (Ģekil verme) kapatılacak düzensiz depolama alanı ve gelecekte farklı
maksatlarla kullanılması düĢünülen alanlarla ilgili peyzaj veya çevre düzenlemesi
planlarının hazırlanması.
Düzensiz depolama alanını çevreleyen alanda yeraltı suyu kalitesi izleme planı
hazırlanması.
Kapatılacak veya ıslah edilecek düzensiz depolama alanı ile ilgili mühendislik
tasarımı (atık yığınına ıslah sonrası verilecek Ģekil, üst örtü, topuk seddesi, gaz ve
sızıntı suyu toplama/kontrol sistemleri, gaz yakma ve/veya gazdan enerji tesisi
projeleri).
Islah ve kapatma çalıĢmaları ile gelecekteki izleme faaliyetleri için gerekli makine ve
iĢgücü ihtiyaçlarının belirlenmesi.
Islah/kapatma için gerekli finansman ihtiyacı ve temin seçenekleri.
Hazırlanan ıslah ve kapatma sonrası peyzaj projesinin uygulanması
Baskı Ta
Tablo 95. Düzensiz depolama alanlarının tehlike potansiyelinin değerlendirilmesi için kontrol
listesi
1. Çevrenin Hassasiyeti
Evet
a) içme suyu kaynağı olup olmadığı
⁬
b) Yakın çevredeki geliĢmiĢ ve nüfusun yoğunlaĢtığı alan
⁬
c) Tarımsal faaliyetler ve bahçecilik
⁬
d) Alttaki toprağın yüksek geçirgenlik durumu
⁬
2. Somut Kirlilik Riski
a) Sızıntı suyunun etkisi
⁬
b) Bitki örtüsünün tahrip olması
⁬
c) Toprağın renginin değiĢmesi
⁬
d) Koku emisyonları
⁬
e) Suda yaĢayan canlı türlerinin zarar görmesi
⁬
3. Tehlikeli Maddelerin Bulunma Olasılığı
a) Tehlikeli madde içeren sızıntı suyunun oluĢması
⁬
b) Gaz emisyonlarının oluĢması
⁬
c) Toprak kirliliğine neden olması
⁬
4. Yüksek Seviyede Kontaminasyon Olasılığı
a) Kontamine olmuĢ geniĢ bir alan (>1 ha)
⁬
b) Kirlenmenin çok yoğun olduğu noktalar
⁬
c) Önceden yapılan araĢtırmalarla kirliliğin belirlenmesi
⁬
5. Diğer Riskler
a) Mevcut potansiyel tehlikeler
⁬
b) Bilinmeyen tehlikeli atıkların miktar ve özellikleri
⁬
c) Bilinmeyen yersel durumlar
⁬
Değerlendirme
1. Öncelik: hemen müdahale edilmeli
⁬
2. Öncelik: son durum değerlendirmesi için araĢtırma yapılmalı
⁬
3. Öncelik: potansiyel tehlike az; hemen müdahale edilmesi
gerekmemektedir
⁬
Hayır
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
Düzensiz depolama alanlarının ıslah ve peyzaj projelerinde ikinci adım, izleme ekipman ve
tesisleri ile ıslah ve peyzaj için gerekli ekipmanların tür ve miktarının belirlenmesidir. Islah ve
peyzaj için gerekli iĢgücü de belirlenmelidir. Islah planı, acil ve sonraki dönem tedbirleri (üst
örtü yapımı, izleme sistemi ve ıslah sonrası kullanımı) ile üst örtüde kullanılacak az geçirimli
toprak ihtiyacını ve nereden temin edileceğini de ihtiva etmelidir. Islah sonrasında, belli bir
zaman çizelgesine göre sahanın hangi maksatlarla kullanılacağı ve bu konuda gereken
peyzaj (çevre düzenlemesi) planları da hazırlanmalıdır. Projenin metraj ve keĢfi ile finansman
ihtiyacı, inĢaat iĢleri ve ekipman bedellerinin ne Ģekilde karĢılanacağı belirlenmelidir. Sahanın
düzenlemesi ve ıslahı için gerekli ekipman ihtiyacının mümkün mertebe eldeki mevcut
ekipmanlardan veya yakın çevreden temini tercih edilmelidir. Yol ve baraj inĢaatlarında
kullanılan klasik inĢaat, makine ve ekipmanlarının ıslah, peyzaj maksatlı olarak kullanımı,
genellikle en çok tercih edilmesi gereken yoldur.
Baskı Ta
Günümüzde yeni düzenli depolama sahaları için yer bulmak zordur. Bu yüzden, mevcut
düzensiz depolama alanlarının olabildiğince uzun süre kullanımı genellikle daha uygundur.
Ancak düzensiz depolama alanının ıslah edilmek suretiyle, ―tehlike potansiyeli‖ asgari
düzeye indirilerek kullanımı gerekir. Bu yüzden, öncelikle sahanın yakın çevresinde (etki
alanında) gerekli çevresel izleme sistemi kurulmak suretiyle, mevcut kirliliğin tür ve derecesi
hakkında bilgi edinilmelidir. Daha sonra, düzensiz depolama alanının kullanılmayacak kısmı
düzenlenip üzeri nihai örtüyle kapatılarak bitkilendirilmelidir.
Atık yığınının geoteknik (Ģev) stabilitesinin sağlanabilmesi için Ģevler Ģekildeki gibi
yatırılmalıdır (asgari Ģev eğimi; 1 düĢey/3-4 yatay). Daha sonra atık yığınının topuk kısmı
kazılarak, tabi zemin kotuna kadar inilmelidir. Bu Ģekilde atık yığını alt (dıĢ) eteğinde açılan
hendek, iri kaya ve taĢ parçalarıyla doldurularak bir topuk seddesi teĢkil edilmelidir. Sedde
üst kotu, yandaki atık yığını üst kotunun 3-4 m üzerine kadar yükseltilir. Toprak seddesi iç
(atık) tarafında birikecek sızıntı suları, tabana yakın bir yerden, sedde içinden geçirilen bir
boru ile, dıĢarıya tahliye edilerek bir sızıntı suyu toplama havuzuna verilmelidir. Topuk/etek
seddesi iç kısmı, altta yaklaĢık 0,5 m kalınlıklı toprak üzerinde ise yaklaĢık 0,3 m sıkıĢtırılmıĢ
kil (veya benzeri) ile kaplanarak geçirimsiz hale getirilmeli ve sızıntı suyunun topuk
seddesinden dıĢarı kontrolsüz olarak çıkması önlenmelidir. Atık yığını Ģevlerinden kontrolsüz
olarak yüzeye çıkıĢını önlemek üzere de gerektiğinde ġekil 182‘de verilen detay
uygulanmalıdır.
Kil tabakası, topuk seddesi iç kısmında kazılan atık tabakası üzerinde de olabildiğince geriye
gidilerek devam ettirilmelidir. Kil tabakası üzeri, yaklaĢık 0,5 m kalınlığında (Ø20-50 mm)
çakıl drenaj tabakası ile örtülmelidir. Drenaj tabakası, sızıntı suyunun depo tabanında
toplanarak, topuk seddesi dıĢına iletilmesini sağlar. Atık depo sahası çevresine, dıĢarıdan
gelen yağmur sularının saha içine girmesini önlemek üzere, çevre (kafa) hendekleri ve
gerektiğinde hendek ile atık depo sahası sınırı arasına 1-1,5 m yükseklikli bir toprak sedde
teĢkil edilmelidir.
Kapatılan düzensiz depolama alanının üzeri olabildiğince geçirimsiz bir nihai (son) örtü
tabakası ile kaplanmalıdır. Düzensiz depolama alanlarının ıslah sonrası üst örtü ile
kapatılmasının gayesi, atığı çevresinden izole ederek sızıntı suyu ve depo gazı
emisyonlarının kontrolünü sağlamaktır. Nihai örtü tabakası, en az bakım gerektirecek Ģekilde,
uygun yağmur suyu drenajını sağlayacak, erozyonu en aza indirecek, farklı oturmalara izin
Baskı Ta
verecek tarzda ve olabildiğince düĢük geçirgenlikte inĢa edilmelidir. Nihai örtü tabakası
inĢaat kalitesi, uygulanan üst örtü detayına bağlıdır (ġekil 140).
Üst örtü tabakasının en üstünde gevĢek bitkisel toprak tabakası (> 50 cm) yer alır. Bitkisel
toprak tabakasının esas rolü, alt tabakaları mekanik etkilerden korumak ve üzerindeki
bitkilerle erozyonu azaltmaktır. Bu tabakanın ve uygulanacak inĢaat tekniğinin detayı, uygun
malzemenin kolay temin edilebilirliği ile planlanan kullanım (kapatma sonrası) amacına (yeĢil
alan, spor sahası sera vb.) göre değiĢir. Her halükarda 50-60 cm‘den az olmamalıdır.
Atık depolama sahasının üzeri bitkisel toprakla kapatılmadan önce, depo gazına dirençli
uygun bitki türlerinin tespiti için yerinde bitki denemeleri gerekebilir.
Bitkisel toprak tabakası teĢkili ve tohum hazırlama, süreklilik arz edecek Ģekilde
yürütülmelidir. Ġlk ekim (bitkilendirme) döneminde erozyondan korunmak için, dayanıklı ve
hızlı büyüyen çim türleri kullanılmalıdır. Çim ekimi, Ģiddetli rüzgar ve yağıĢ altında
yapılmamalı, uygun hava Ģartları beklenmelidir. Hızlı büyüyen çim tabakası geliĢtikten sonra,
diğer sığ köklü bitkilerin (ağaç türleri) ekimine geçilmelidir.
Düzensiz depolama alanlarında oluĢan depo gazının kontrollü olarak toplanıp tahliye
edilerek,
çevre
ve
insan
sağlığı üzerine
olabilecek
olumsuz etkilerin
önlenmesi
gerekmektedir. Önemli oranda depo gazı üretimi devam eden düzensiz depolama
alanlarında, aktif gaz toplama ve kullanım sistemi ile gaz yakma bacalarının (flare), nihai örtü
teĢkili ve bitkilendirme (peyzaj) çalıĢmaları ile birlikte kurulması gerekir. Nihai örtü
tabakasındaki geçirimsiz kil tabakası altında gaz toplama/tahliye tabakası (≥ 30 cm çakıl)
teĢkil edilmelidir. Bu tabaka sayesinde depo gövdesinden yükselen gazlar, gaz tahliye
kuyularına yönlendirilmelidir. Gaz toplama bacalarından çıkan gaz, basit bir meĢalede
yakılabilir ya da esnek HDPE (yüksek yoğunluklu polietilen) boru sistemi ile toplanarak
merkezi bir yakma bacası ya da gazdan enerji üretim tesisine iletilebilir.
Gaz toplama bacaları, yeterli eğimde döĢenmeli, düĢük kotlarda biriken kondens gaz bacaları
veya üst örtü tabakası içine tahliye edilmelidir. Tecrübeler, depo gazı üretiminin kapanma
sonrası 10-15 yıllık dönemde yüksek değerlerde, sonrasında ise düĢük değerlerde olmak
üzere uzun yıllar (>30 yıl) devam ettiğini göstermektedir. Depo gazı kullanımı ile ilgili
planlamada, gaz üretimindeki bu değiĢkenlik dikkate alınmalıdır.
Baskı Ta
ġekil 140. Islah sonrası atık depolama tesisi üst örtü detayı
Baskı Ta
7.4.3. Zeytinyağı Üretim Tesislerinden Kaynaklanan Kirliliğin Kontrolü
Konunun Önemi ve Boyutları
Akdeniz Ülkeleri baĢta Ġspanya, Ġtalya, Yunanistan, Türkiye, Suriye ve Tunus olmak üzere
dünya zeytinyağı üretimimin %75‘inden fazlasını üretmektedir. Türkiye‘nin zeytinyağı üretimi
65.000-200.000 ton/yıl aralığında değiĢmekte ve ortalama olarak ~120.000 ton/yıl olarak
gerçekleĢmektedir. Zeytinyağı üretimi sonucu açığa çıkan kuvvetli atıksu karakterindeki
karasu ile kuvvetli prina ve sulu prina gibi organik atıkların sürdürülebilir bir biçimde yönetimi,
endüstriyel kirlenme kontrolü çerçevesinde hava yönetimi sürecinde büyük önem
taĢımaktadır. Bu Bölüm‘de ülkemizin Marmara, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu
Bölgeleri‘nde yürütülen zeytinyağı üretimi faaliyetleri sonucu yaĢanan endüstriyel kirlenme
sorununun kontrolü ile ilgili çözüm seçenekleri sunulmaktadır.
Zeytinyağı Üretimi Atıklarının Miktar ve Özellikleri ile ilgili Genel Yönetim Seçenekleri
Üretim Prosesi ve Atıksu/Atık Miktarları
Zeytinyağı üretimi mevsimlik bir endüstriyel faaliyet olup Ekim~ġubat döneminde
yürütülmektedir. Zeytin bitkisi de genellikle 2 yılda bir meyve verdiğinden üretim miktarları
zeytin olan (var yılı) ve olmayan (yok yılı) yıllar arasında önemli farklılıklar gösterebilmektedir.
Zeytinyağı üretimi baĢlıca üç tip prosesle (besleme (kesikli üretim), üç ve iki fazlı sürekli
üretim) yapılmaktadır (ġekil 141).
Baskı Ta
ġekil 141. Zeytinyağı Üretim Prosesleri (Azbar ve diğ., 2004)
Geleneksel pres tesislerinde toplanan zeytinler yıkanıp değirmende ezildikten sonra elde
edilen zeytin hamuru keten çuvallar içine doldurulur, sıcak su eklenerek preslenip yağ/karasu
karıĢımı özel bir tankta dinlendirilerek üstten yağ alındıktan sonra geriye kalan karasu
uzaklaĢtırılmaktadır. Bu yöntemle iĢlenen 1000 kg zeytin baĢına ~200 kg. yağ ile ~400 kg.
prina (%75 KM ve %6 yağ) oluĢmaktadır.
Üç fazlı (üçlü) ayırma (separasyon) prosesinde, zeytinyağı hamurundan, zeytinyağı, karasu
ve katı kısım (prina)ayrımı üç yollu bir santrifüj ile gerçekleĢtirilmektedir. Bu proseste iĢlenen
1000 kg. zeytin baĢına ~210 kg. yağ, 1-1,2 m3 karasu (%6 KM, %1 yağ), ~550 kg (%50-60 su
+ %4 yağ)kek (prina) açığa çıkmaktadır (Roig ve diğ., 2006). Ġki fazlı (ikili) ayırma
(seperasyon) prosesinde ise hamurdan zeytinyağı ve daha sulu kek (prina) iki yollu bir
santrifüjle ayrılmaktadır. Bu proseste iĢlenen 1000 kg zeytin baĢına ~200 kg yağ, ~0,2 m 3
atıksu ve ~800 kg. (~%35-40 KM. +%3 yağ) kek (sulu prina) açığa çıkmaktadır (Roig ve diğ.,
2006).
Yukarıda kısaca açıklanan proseslerin AB üyesi Akdeniz Ülkeleri arasında dağılımı ġekil 142
de verilmiĢtir (Roig ve diğ., 2006).
Baskı Ta
ġekil 142. AB Üyesi Akdeniz Ülkeleri‘nde Zeytinyağı Üretim Teknolojilerinin Durumu
ġekil‘den de görüldüğü üzere iki fazlı proses özellikle Ġspanya‘da yaygın olup Hırvatistan,
Güney Kıbrıs, Portekiz ve Ġtalya‘da da kullanılmaktadır. Bu yöntem, üç fazlı teknolojiye
kıyasla %80 oranında daha az su kullanımını mümkün kılmakta ayrıca ~%20 daha az enerji
ve ~%25 daha az yatırım gerektirmektedir. Ġki fazlı teknoloji sonrası açığa çıkan atık (sulu
prina) ~%40 KM ve %3 yağ içermektedir. Ġki fazlı üretim Ġspanya‘da bir devlet politikası olarak
teĢvik edilerek çok yüksek oranında (> %95) dönüĢüm sağlanmıĢ ve özellikle 3 fazlı teknoloji
sonrası açığa çıkan kuvvetli atıksu karakterindeki karasuyun (KOĠ= 40-220 gr./L, BOĠ=23-100
gr./L, TKN= 0,3-1,2 gr./L, pH=3-5.9) yol açtığı arıtma ve çevre kirlenmesi sorunlarının önüne
geçilmiĢtir.
Türkiye‘de zeytinyağı üretimi endüstrisindeki teknoloji dağılımının Yunanistan‘a benzer bir
özellik gösterdiği (%75~80 üçlü ayırma, %20~25 klasik presleme) tahmin edilmekte olup bu
konuda elde mevcut yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu itibarla sektörde faaliyet gösteren ~850
civarındaki tesisle ilgili düzgün ve sistematik bir kayıt/envanter sistemi kurularak atıksu/atık
yönetimi sistemi etkinleĢtirilmelidir.
Baskı Ta
Atıksu/Atık Yönetim Seçenekleri
Atıksu ve atık (prina/sulu prina) yönetiminde uygulanan arıtma/kontrol teknolojileri üretim
prosesleri de dikkate alınarak iki alt gruba ayrılabilmektedir: klasik presleme ve üç fazlı
ayırma teknolojisi ile iki fazlı ayırma teknolojisi atıkları. Bu iki alt kategori proses
atıksu/atıkları ile ilgili olarak kullanılan baĢlıca arıtma teknolojileri aĢağıda özetle verilmiĢtir.
Klasik Besleme ve Üç Fazlı Ayırma Proses Atık/Atıksuları için Yönetim Seçenekleri
Bu kapsamda dünya genelinde uygulanan baĢlıca teknolojiler; açıkta buharlaĢtırma,
doğrudan araziye uygulama ve biyolojik arıtma (kompostlaĢtırma, anaerobik arıtma) dır.
Lagünlerde Biriktirip Açıkta Buharlaştırma
Bu yöntem, zeytinyağı üretimi atıksuları için pratikte en yaygın biçimde kullanılan
arıtma/yönetim seçeneği olup tekil endüstriler ve/veya belli bir alanda yer alan çok sayıda
zeytinyağı fabrikasının proses atıklarının (karasu) 3~4 ay bekletme süreli nispeten sığ
lagünlerde biriktirilerek bir sonraki döneme kadar açıkta buharlaĢma yoluyla bertarafını esas
almaktadır. BuharlaĢma sonrası lagünlerde biriken katı faz (çamur) sıyrıldıktan sonra araziye
uygulama, diğer organik atıklarla birlikte kompostlaĢtırma ve katı atık depolama alanlarında
depolama gibi yöntemlerle uzaklaĢtırılmaktadır.
Doğrudan Araziye Uygulama
Karasuyun kontrollü Ģartlarda doğrudan araziye uygulanarak yem bitkileri ve buğday
üretiminde kullanımının mümkün olduğuna dair bazı çalıĢmalar mevcut olmakla birlikte
yüksek mineral tuz içeriği, düĢük pH ve polifenollerin fitotoksik etkisi gibi olumsuz etkenler
dolayısı ile önerilmemektedir. Zeytin karasuyu sulama suyu olarak kullanılacaksa Atıksu
Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği‘nde yer alan sulama suyu kriterlerinin sağlanması
gerekmektedir.
Biyolojik Arıtma
Anaerobik biyolojik arıtma ile ilgili olarak tek baĢına baĢarısı kanıtlanmıĢ ve gerçek ölçekte
uygulanmıĢ bir teknoloji bulunmamaktadır.
Anaerobik arıtma yoluyla karasudan biyometan geri kazanımı ve çıkıĢ suyunun sulamada
kullanımı ile ilgili araĢtırmalarda da polifenollü bileĢiklerin metan arkeleri üzerinde inhibisyona
yol açtığı görülmüĢtür. Ancak ön arıtma (ön çöktürme ve yağ ayırma) sonrası anaerobik
arıtma ile karasudan biyometan geri kazanımının mümkün olduğunu gösterir çalıĢmalar da
Baskı Ta
bulunmaktadır (Azbar ve diğ., 2004). Karasu ile yaĢanan söz konusu sorunları gidermek
üzere, bu atıksuyun diğer kuvvetli atıksular (katı atık sızıntı suyu, mezbaha ve et ürünleri vb.)
ile birlikte anaerobik arıtımının da diğer bir seçenek olarak incelenmesi önerilmektedir.
Kompostlaştırma
KompostlaĢtırma tercihen zeytinyağı üretimi posası (prina)na uygulanabilecek bir biyolojik
arıtma yöntemidir. Prina uygun oranlarda diğer organik atık ve boĢluk arttırıcı maddelerle
(ağaç dalları, yonga vb.) karıĢtırıldıktan sonra tercihen aktarmalı yığın yöntemiyle
kompostlaĢtırılarak organik gübre/toprak Ģartlandırıcısı kalitesinde ürün (kompost) elde
edilebilmektedir.
Karasuyun organik polimerle fizikokimyasal ön arıtımı sonrası ayrılan katı faz (çamur) diğer
organik atıklarla birlikte kompostlaĢtırılmakta, üst (sıvı) faz ise kontrollü olarak sulamada
kullanılabilmektedir (Negro ve Solano, 1996; Garcia-Gomez ve diğ., 2003).
Ġki Fazlı Ayırma Prosesi Atıkları için Yönetim Seçenekleri
Fizikokimyasal Arıtma Teknolojileri
Kurutma sonrası yağ geri kazanımı
Ġkili ayırma prosesi sonrası oluĢan sulu prinanın prina iĢleme tesislerinde kurutulduktan sonra
içerisindeki yoğun geri kazanımı mümkündür. Ancak %60-65‘lere varan su muhtevası bu tür
prinanın kurutma maliyetini arttırmakta ve kurutma sisteminin modifiye edilmesini gerekli
kılmaktadır. Bu yüzden ıslak prinadan yağ geri kazanımı uygulamaları içerisinde benzopren
tespit edilen yağa olan talepteki azalmanın da etkisiyle giderek azalmaktadır.
Prinadan enerji geri kazanımı
KurutulmuĢ prina ~400 kkal/kg ısıl değere sahip olup düĢük kalorili bir yakıt özelliği
taĢımaktadır. Ancak prina tesislerinde kullanılan enerjinin çok büyük kısmı ıslak prinanın
kurutulmasında tüketildiği için, kurutulmuĢ prinanın yakılması ile geri kazanılacak enerjinin
toplam enerji ihtiyacı içindeki payı fazla anlamlı değildir. Prinadan gazlaĢtırma yoluyla
sentetik gaz ve enerji üretimi çalıĢmaları da henüz gerçek ölçekte uygulama aĢamasına
getirilememiĢtir.
Baskı Ta
C/N oranı ayarlandıktan sonra ıslak prinanın araziye uygulanması mümkün olmakla birlikte
pratikte pek tercih edilmemektedir. Prinanın kompostlaĢtırılarak toprakta kullanılması
durumunda Tarım ve Orman Bakanlığı‘nın ―Tarımda Kullanılan Organik, Organomineral,
Özel, Mikrobiyal ve Enzim Ġçerikli Organik Gübreler ile Toprak Düzenleyicilerin Üretimi,
Ġthalatı, Ġhracatı, Piyasaya Arzı ve Denetimine Dair Yönetmelik‖ hükümlerine uyulması
gerekmektedir.
Biyolojik Arıtma Teknolojileri
Anaerobik arıtma
Islak prinanın anaerobik arıtımının mümkün olduğu laboratuar ölçekli arıtılabilirlik çalıĢmaları
ile gösterilmiĢ olmakla birlikte henüz gerçek ölçekte uygulama bulunmamaktadır.
KompostlaĢtırma
Islak prinanın uygun oranlarda boĢluk arttırıcı katkı malzemesi ve diğer organik atıklar
katılarak
birlikte
kompostlaĢtırılabilirliğine
dair
yeterli
bilgi
ve
tecrübe
birikimi
bulunmamaktadır. Özellikle Ġspanya‘daki Ar-Ge ve uygulama faaliyetleri ıslak prina, boĢluk
arttırıcı maddeler ve diğer organik gübre/toprak Ģartlandırıcısı kalitesinde ürün (kompost)
üretilebileceğini göstermektedir (Baeta- Hall, 2005).
Türkiye için Uygun Yönetim Seçenekleri
Özellikle Marmara, Ege ve Akdeniz‘e komĢu su havzaları için önemli bir kirletici kaynak
durumundaki zeytinyağı üretimi endüstrisi atıksu ve atıklarının sürdürülebilir yönetimi ile ilgili
olarak baĢlıca aĢağıdaki seçeneklerin uygulanabileceği düĢünülmektedir.
Üretim Prosesinde İki Fazlı Ayırma Teknolojisine Geçiş Yapılması
Özellikle Ġspanya‘da büyük bir baĢarı ile uygulanmıĢ bulunan ve diğer ülkelerde de yaygınlık
kazanmakta olan Ġki Fazlı Ayırma Prosesine geçilerek, karasu sorunu ortadan kaldırılabilir.
Yeni prosesin atık ürünü olan sulu prina (~ 40 KM + %3 yağ) diğer organik atıklar (saman,
bahçe atıkları, mısır vb.) ile birlikte kompostlaĢtırılarak ekokompost veya organik gübre
kalitesinde kompost elde edilip organik tarımda kullanılabilir. Ġki fazlı teknolojiye geçiĢte bir
kredi destek programı uygulanmalı ve Ġspanya ile hükümetler arası iĢbirliğine gidilmelidir.
Baskı Ta
Karasuyun arıtımı/kontrolü
Üçlü ayırma ve klasik presleme teknolojisi ile üretim yapan tesislerde açığa çıkan karasu,
yağ ayırma sonrası geçici depolama tanklarından tankerlerle alınarak öncelikle bölgedeki en
yakın merkezi atıksu arıtma tesisine atıksu getiren kanal Ģebekeleri ile bağlantılı bir biriktirme
lagününe boĢaltılabilir. Tabanı uygun kil veya geomembran malzeme ile geçirimsiz hale
getirilen 3~4 ay bekletme süreli lagündeki karasu, kontrollü olarak (özellikle turizm dönemi
dıĢındaki devrede) kanal Ģebekesine beslenerek merkezi AAT‘de kentsel atıksularla birlikte
arıtma sağlanabilir. Böyle büyük bir AAT‘nin bulunmadığı durumlarda, yıl boyu lagünde
tutulan karasuyun açık havada buharlaĢması sağlanır. Yaz sonu lagün tarlalarında biriken
çamur sıyrılıp diğer organik atıklarla birlikte kompostlaĢtırılabilir, kontrollü olarak araziye
uygulanabilir veya atık düzenli depolama tesislerine sevk edilebilir. Bu yöntem bugün itibarı
ile baĢarısı kanıtlanmıĢ en yaygın teknoloji konumundadır.
Zeytinyağı üretimi mevsimlik bir proses olduğundan, zeytinyağı üreten iĢletmeleri özelinde
münferit biyolojik arıtma tesislerinin kurulup iĢletilmesi sürdürülebilir değildir.
7.4.4. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü
Tarımsal sulama geri dönüĢ sularında bulunabilecek ticari gübre ve tarım ilacı (pestisit)
artıkları ile hayvan yetiĢtiriciliğinden kaynaklanan doğal hayvansal gübrenin bilinçsiz ve
kontrolsüz kullanımları sonucu yüzeysel akıĢ ve/veya sızma yolu ile bu kirleticilerin alıcı
ortama ulaĢması ülkemiz havzalarındaki en önemli yayılı kirletici kaynaklardır. Her iki kirletici
yayılı kaynak için besi maddesi içeren (N ve P gibi) kirleticilerin olumsuz çevresel etkilerinin
azaltılmasında izlenebilecek en uygun ve pratik yol, kaynağında önlemler almaktır. Aksi
takdirde, yayılı kirleticilerin kontrolü için, noktasal kirleticilerin aksine, kirliliğin oluĢmasından
sonra tedbir alınması oldukça zor, hatta mümkün değildir. Bu bağlamda, yayılı kirleticiler için
havza-içi kontrol konularında pratik uygulanabilirliği yüksek olan ve halen birçok ülkede
kullanımı olan yöntemlere bu bölümde değinilecektir. Diğer bir yayılı kirletici kaynak olan
düzensiz katı atık depo alanlarından gelen sızıntı suları, katı atıklar ile ilgili kısımlarda söz
edildiği gibi, alınacak bir seri iyileĢtirme çalıĢmaları ve yeni kurulacak olan düzenli depolama
alanları ile büyük ölçüde kontrol altına alınarak, sızıntı suyu miktarları kademeli olarak
azaltılacaktır. Foseptikler ise kısmen kullanılmaya devam edecek, ancak yıllar boyunca kırsal
nüfustaki azalmalara paralel olarak foseptik kullanım miktarlarında azalmalar beklenecektir.
Orman alanlarından kaynaklanacak besi maddesi yükleri ise, akarsu kenarlarında yapılacak
düzenlemeler ve erozyon kontrolü ile azaltılmaya çalıĢılacaktır.
Baskı Ta
7.4.4.1.
Tarımsal Kirlilik Yönetimi
Önerilen düzende; Tarım Ġl Müdürlüğü‘nün (TĠM) bu konu ile ilgili yapması gereken faaliyetler
aĢağıda yer almaktadır.
Havzayı oluĢturan iller ve ilçeler bazında tüm tarım alanlarının güncellenmiĢ
envanterinin hazırlanması, toprak sahipleri ve iĢlenen ürünler tespit ederek
veritabanında toplanması ve bu verileri sürekli olarak güncellemek,
Ġlçeler bazında her bir ürün baĢına kullanılan pestisit ve gübre miktarlarını tespit
etmek ve veritabanında sistematik olarak depolamak ve güncellemek,
Tarım Ġl Müdürlüğü tarafından ‗Yönetimli Çiftçi Mücadelesi‘ çalıĢmaları kapsamında
çiftçilerin ürünlerine uygun olarak kullanacakları gübre ve pestisit konularında bilgi
akıĢında bulunmak ve yıllık kullanım planları hazırlamak,
Önerilen planlamanın uygulamasını takip etmek ve gerçekleĢen uygulamaları kayıt
altına
almak
(ürün
bazında
kullanımlar
aylık
bazda
gerçekçi
rakamlarla
hesaplanabilir),
Uygulamalarda yanlıĢ zamanda, yanlıĢ sıklıkta ve bilinçsiz kullanımların çevrede
yaratacağı olumsuzluklar konusunda çiftçinin eğitimi ve rehberlik hizmetlerini daha sık
ve belirli aralıklarla yapmak,
Özellikle pestisit kullanımlarında tarihi geçmiĢ, kullanımı yasaklanmıĢ ilaçların
uygulanıp uygulanmadığının kontrol etmek ve kullanılmıĢ pestisit ambalajlarının
uygun Ģekilde uzaklaĢtırılmalarını sağlamak,
Çevresel açıdan en az sakıncası olan ilaç ve gübrelerin kullanımını özendirmek,
Sulama gereken durumlarda, uygun sulama tekniklerinin kullanılmasının teĢvik
ederek miktarını, uyulama süresini ve zamanını belirlemek ve izlemek,
Topraklarının iĢlenmesi, sürülmesi, hasat gibi tarımsal faaliyetlerde uygun tarım
teknolojilerini çiftçilere tanıtmak ve bu konuda eğitim çalıĢmalarını hızlandırmak,
Diğer paylaĢımcı illerin havza içerisinde kalan kısımları için de benzer çalıĢmaların
yapılmasını sağlamak amacıyla bu illerin il/ilçe tarım müdürlükleri ile temasa geçmek,
bilgi akıĢını ve verilerin TKĠB tarafından toplanmasını ve birleĢtirilmesini sağlamak ve
önerilen düzende kurulması öngörülen Havza Çevre Ġdaresi bünyesinde de aynı
verilere ulaĢılabilme imkânı sağlanmalıdır.
Bu düzende; Tarım Ġl Müdürlükleri il bazındaki tüm uygulamalardan bilgi sahibi olabilecek,
dolayısıyla
Baskı Ta
gerektiğinde
çiftçilerin
uyarılmasında
etkin
rol
oynayacaktır.
Havza-içi
kontrollerde, kirletici kaynağın oluĢmadan önlenmesinde büyük yarar bulunmaktadır.
Özellikle gübre ve ilaç kullanımları bu Ģekilde kontrol altına alınabilir ve yanlıĢ uygulamalar
azaltılabilir.
Organik Tarıma GeçiĢ
Ekosistem açısından değerlendirildiğinde organik tarım, bir ürünün, üretim ve iĢleme
aĢamalarında çevreyi koruyan yöntemler kullanılarak üretilmesi iĢlemidir. Ülkemizde organik
tarım faaliyetlerine baĢlanmıĢtır. Ülkemizdeki tarımsal alanların büyüklüğü de göz önüne
alındığında, organik tarıma geçebilmek için planlama çalıĢmaları hızlandırılmalıdır.
BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) organik tarım üretimini, çevrenin korunması
ve kirlenmenin azaltılması; toprak erozyonu ve tahribatının azaltılması; biyolojik çevrimin
dengelenmesi ve insan sağlığının korunması; toprak içerisindeki biyolojik faaliyetler için
gerekli Ģartların sağlanması suretiyle toprak üretkenliğinin yeniden kazandırılması ve bu
üretkenliğin sürekliliğinin sağlanması; doğal bitkilerin korunması ve geliĢtirilmesi; organik
üretim yapılan yerdeki kaynakların mümkün olduğunca yeniden kullanılması prensipleri
kapsamında tanımlamaktadır. Bu prensiplerden de anlaĢılacağı üzere, organik tarım
ilkelerinin çoğu doğrudan çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması esaslarına
dayanmaktadır. Organik tarımın en önemli hedefi, ürünlerin yetiĢtiği ortamın doğallığının ve
çeĢitliliğinin korunmasıdır. AĢağıda, çevresel açıdan organik tarımın faydalarından kısaca
söz edilmektedir.
Organik tarım yapan çiftçiler, toprağın kalitesini arttırmak için herhangi bir sentetik
gübre kullanamamaktadır.
Dolayısıyla,
toprak verimliliğinin korunması birinci
önceliktir.
Toprağın gübrelenmesi çiftlik atıkları, kompost, bitki atıkları ve organik azotlu
gübrelerin kullanılması esasına dayanmaktadır.
Toprak mikroorganizmaları, organik tarım yapılan topraklarda, klasik tarım yapılan
topraklara oranla % 30–100 daha fazladır.
Organik gübreleme aynı zamanda toprak erozyonunu azaltmaktadır.
Organik tarım yapılan topraklarda daha seyrek ve daha az sulama ihtiyacı vardır.
Toprağın çölleĢmesi azalmaktadır.
Organik tarımın az azot girdisi ile yapılması prensiptir. Dolayısıyla, nitrat kirliliği klasik
tarım alanlarına oranla organik tarımda %50 azaltılabilir (Stolze ve diğ., 2000).
Baskı Ta
Organik tarım alanlarında fosfor ve potasyum fazlalığına daha az rastlanmaktadır
(FAO, 2002).
Organik tarımda, bitkilere besi maddesi temini genelde artan biyolojik aktivite ile
desteklenmektedir. Organik tarım yapan iĢletmeler, klasik tarım yapan iĢletmelere
göre %60 oranında daha az enerji kullanmaktadır (FAO, 2002).
Organik tarım alanlarında yapılması istenen biyolojik mücadele, bu amaçla kullanılan
asalak (parazit) ve avcı (predatör) böcek popülasyonunu belirli bir seviyenin üzerinde
tutulmasını gerektirmektedir. Dolayısıyla, biyolojik çeĢitliliğin zenginleĢtirilmesi ve
korunması üretimin sürekliliği açısından önemlidir.
Organik tarım sistemlerinde CO2 emisyonları klasik sistemlere oranla %48–66
oranında daha düĢüktür (FAO, 2002).
Organik
tarım
uygulamalarından
daha
düĢük
azot
oksit
emisyonları
kaynaklanmaktadır.
Organik tarım uygulamalarının klasik tarım uygulamalarına kıyasla çevre üzerindeki etkileri
Tablo 96 da gösterilmektedir. (Yazgan, 2006)
Baskı Ta
Tablo 96. Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri
Organik Tarımın Etkisi
Biyolojik çeĢitlilik ve arazi görünümü
Bitkisel çeĢitlilik
Hayvansal çeĢitlilik
Arazi görüntüsü
Toprak
Toprağın organik madde içeriği
Biyolojik faaliyetler
Toprak yapısı
Toprak erozyonu
Yeraltı ve yüzey suları
Nitrat yıkanması
Pestisitler
Ġklim ve Hava
CO2
N2O
CH4
NH3
Pestisitler
Tarımsal Girdiler
Besi maddesi kullanımı
Su kullanımı
Enerji kullanımı
Çok İyi
Daha İyi
Aynı
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Organik tarım ile ilgili ülkemizdeki yönetmelik birkaç kez revize edilerek en son Ekim 2006‘da
yürürlükteki halini almıĢtır (OTEUĠY, 2006). Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına
ĠliĢkin Yönetmelik ile AB kriterleri ile uyumlu ve tarım reformunun sağlanabileceği düzene
kavuĢmuĢtur. Yönetmelikte, organik tarımın yapılması düĢünülen alanlarda kontrol, denetim
ve izinleri yetkili sertifikasyon kuruluĢlarına verilmektedir. Sorumlu Bakanlık ise Tarım ve
KöyiĢleri Bakanlığı‘dır. Yönetmelik eski hali ile (11 Temmuz 2002 tarih ve 24812 sayılı Resmi
Gazete) ana yolların her iki tarafında 1 km‘lik alanlarda organik tarıma izin verilmemesi Ģartı
yürürlükten kaldırılmıĢ, onun yerine uygun alanlarda çevre kirliliğinin olmamasının
incelenmesi veya çevre kirliliği yaratan unsurların yakın civarda olmaması gereği getirilmiĢ,
bütün ön inceleme ve uygunluk oluru yetkin organik tarım sertifikasyon kuruluĢlarına
bırakılmıĢtır.
Bu bilgiler ıĢığında, havzalarda en kısa sürede organik tarım yapılabilecek alanlar
saptanmalı, bu olası alanların toprak özellikleri ve meteorolojik Ģartları da göz önünde
Baskı Ta
bulundurularak uygun ürün/ürünlerin seçimleri yapılarak organik tarıma en azından kısmen
geçilebilmelidir. Organik tarım uygulamaları sürekliliği olması gereken bir aĢamadır.
Ülkemizde organik tarım konusunda çalıĢmalar bulunmakta ancak yeterince hızlanmamıĢtır.
Özellikle dıĢ pazarlarda ihraç edilme potansiyeli yüksek olan fındık, çeltik, yer fıstığı,
domates, fasulye ve yem bitkilerinin organik üretimleri teĢvik edilerek yaygınlaĢtırılabilir.
7.4.4.2.
AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması
Yürütülen proje bulgularından anlaĢılacağı üzere, Ülkemizde evsel ve endüstriyel atıksuların
arıtılması amacıyla kurulan AAT‘lerin mevcut durumda yetersiz olduğu anlaĢılmaktadır. Yakın
gelecekte bu ihtiyaca cevap verebilecek sayıda AAT‘lerin planlanması projenin ana
hedeflerinden biridir. Önerilen AAT‘lerin yakın gelecekte kurulması ve iĢletilmesine paralel
olarak bir yandan atıksular arıtılırken, diğer bir yandan da tesislerden son ürün olarak çamur
çıkacaktır. Dolayısıyla AAT‘lerin devreye girmesi ile AAT çamuru miktarında ciddi bir artıĢ
söz konusu olacaktır. Bu oluĢan çamurun çeĢitli Ģekilde uzaklaĢtırılması mümkün
olabilmektedir; ancak tarımda kullanımları halen büyük miktarlarda tarım toprağına sahip
Ülkemiz açısından büyük önem taĢımakta ve kullanılacak gübre miktarının azaltılması
yönünde bir fayda sağlayacaktır.
ÇOB tarafından 03.08.2010 tarihli ―Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta
Kullanılmasına Dair Yönetmelik‖ uyarınca AAT çamurlarının stabilize edildikten sonra belirli
koĢullar altında kullanımına izin verilmektedir. AB ile uyum sürecinde yürürlüğe konulan bu
yönetmelik gereği AAT çamurlarının toprakta uygulanması için temel Ģartlar, arıtma çamuru
ve uygulanacak toprağın metal içeriğinin sağlanması, toprağın organik madde miktarının
%5‘den az olması, arıtma çamurunun organik madde içeriğinin %40‘tan fazla olması, arıtma
çamuru uygulanacak toprakta yeraltı su seviyesinin 1 m‘den daha derinde olmasıdır. Bu
Ģartlara göre, havzalarda arıtma çamurlarının kaynaklandığı yerlerdeki verimsiz topraklarda
Ģartlandırıcı olarak kullanılması değerlendirilmesi gereken önemli bir konudur.
Geçerli yönetmelikler çerçevesinde oluĢan AAT çamurlarının meteorolojik Ģartlar, topografya,
toprak tipi, yeraltı suyu yüksekliği, toprağın kimyasal bünyesi gibi özellikler dikkate alınarak
tarımda hangi tip ürünlerde kullanılabileceğine de bakılarak özendirilmelidir.
Baskı Ta
7.4.4.3.
Ülkemizdeki havzaların birçoğunda hayvan yetiĢtiriciliği yaygındır. BüyükbaĢ ve küçükbaĢ
hayvan yetiĢtiriciliğinin yanı sıra tavukçulukta önemli faaliyetler arasındadır. Hayvancılık
faaliyetleri ile elde edilen yan ürün hayvansal atıklardır. Genelde ülkemizde hayvansal atıklar
yetiĢtiriciler tarafından bir müddet dinlendirildikten sonra doğal gübre olarak tarım alanlarında
kullanılmaktadır. Ancak, bu iĢlemin kontrolsüz ve bilinçsizce yapıldığı da bilinmektedir. Bu
konudaki kontrol önlemleri bu bölümde sıralanmaktadır.
Mevcut durumda ilçeler ve köyler bazında yıllık hayvan sayıları kategorilere göre ĠLEMOD
veritabanında verilmektedir. Bu hayvanların sayıları ile birlikte kayda girmesi önerilen bilgiler
ve diğer dikkat edilmesi gereken hususlar aĢağıda sıralanmıĢtır:
Barınak ebatları ve barındırma koĢulları,
Barınaklardaki hayvan sayısı,
Hayvan cinslerine göre büyüme ve barındırma süreçleri,
Hayvan beslenmesinde kullanılan yemlerin ve kullanılan ilaçların incelenmesi ve
uygunluklarının irdelenmesi,
Herhangi bir yanlıĢ uygulamada, çiftçi veya yetiĢtiricilerin uyarılması,
Hayvan dıĢkılarının toplanarak uygun koĢullarda bekletildikten sonra kontrollü olarak
tarım alanlarında doğal gübre olarak kullanılması,
Hayvanların hareket kabiliyetlerinin (mobilitelerinin) kontrol altına alınması dolayısıyla
dıĢkılarının rahatlıkla toplanabilmesi,
Hayvanların otlatılması esnasında özellikle sulak alan ve akarsu kıyılarından
tamamen uzak tutulmalarının sağlanması,
Mümkün olduğunca çiftliklerin etrafının hendek kazılarak, yakın civar ile temasın
sınırlandırılması, özellikle yüzeysel akıĢla hayvan atıklarının yakın civara ve
nihayetinde alıcı ortama ulaĢabilirliğinin azaltılması,
Tavukçuluğun yönetmeliklerle sınırlandırıldığı Ģekilde kapalı ortamlarda yapılması,
Barınaklardaki koĢulların düzenli olması,
Hayvan beslenmesinde sınırlandırılmalara dikkat edilmesi, vs.
Hayvansal Atık Yönetim Stratejilerinin Belirlenmesi
Günümüz teknolojisinde bilinen en iyi hayvancılık yönetim stratejisi genel olarak ‗Organik
Hayvansal Üretim‘e geçiĢtir. Geleneksel hayvansal üretim sisteminde, birim alandan yüksek
miktarda ve ekonomik ürün alınması öncelikli olduğundan, ekolojik denge ve ürün kalitesinde
Baskı Ta
sağlık kriterleri ve çevre kirliliği ikinci plana atılmıĢtır. Dolayısıyla, son yıllarda organik
hayvansal üretim teĢvik edilmektedir. Bu konuda birçok detayın yer aldığı yönetmelik yine 17
Ekim 2006 tarih ve 26322 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlanmıĢ olan Organik Tarımın Esasları
ve Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmeliktir. Bu yönetmelikte organik sürü oluĢturabilmek için
klasik iĢletmelerden getirilecek hayvanların yaĢı, hayvan türü ve verimlerine göre geçiĢ
süreçleri, barınakların durumu, her bir hayvan türü için ayrılacak barınak alanı, hayvanların
bakımı ve beslenmesi, su ve yem kullanımları, yemlere ilave edilebilecek katkı maddeleri
anlatılmaktadır. Ayrıca, yine yönetmelikte hayvan dıĢkılarının nasıl ve ne Ģekilde toplanacağı,
bekletilme Ģartları ve gübre olarak uygulanabilirliği konularında da kılavuz niteliğinde bilgi
verilmektedir. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğin azaltılması hususunda
baĢvurulacak bir diğer yöntem, Yatırım-Destek-TeĢvik Programlarının geliĢtirilmesidir. Bu
kapsamda, uygun stratejilerin uygulanmasına yönelik faaliyetlerin yürütülmesi esnasında,
yetiĢtirici ve çiftçilerin bu konudaki çabalarının hızlandırılması, desteklenmesi ve teĢvik
edilmesi gerekmektedir. Kurumsal ilgililerin bu konuda araĢtırma yaparak yetiĢtirici ve
çiftçilere yol göstermeleri ve finansman kaynağı sağlayarak destek vermeleri beklenmektedir.
Hayvan Atıkları ile Ġlgili Sorunların YaĢandığı Sıcak Noktalara ĠliĢkin Öneriler
BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı faaliyetleri dolayısıyla önemli çevresel sorunlar
yaĢanan alanlarda aĢağıdaki önlemlerin uygulanması önerilmektedir.
(1)
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği
kurularak, hayvancılığın yoğun olduğu bölgelerde öncelikle küçük iĢletmelerin
Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli
iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir.
(2)
Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan
küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme
(biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri
dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre
eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir.
(3)
Hayvancılık OSB ve büyük tekil iĢletmeleri ait merkezi/büyük kapasiteli biyometan
tesislerine, baĢka sektörlerden biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf ücreti
alınması ve tarımsal atıklardan da ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis
Baskı Ta
7.4.5. Yeraltı Suyu Yönetimine ĠliĢkin Öneriler
Havzanın yeraltı suyu potansiyelinin etkin kullanımı nitelik ve nicelik açısından izlenmesine
ve denetlenmesine bağlıdır. Bu konuda yerel ölçekte yeraltı su çekiminin envanterinin
güncellenmesi, iyileĢtirilmesi ve sürekli takibinin sağlanması esastır. YanlıĢ kullanımlar ve
bilinçsiz çekimlerin engellenmesi için eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarına önem verilmesi
beklenmektedir.
Yeraltı suyu konusunda hassas olan Küçük Menderes Havzası‘nda 2000 yılında ODTÜ ve
DSĠ‘nin yaptığı Revize Hidrojeolojik Etütler Kapsamında Küçük Meneres Havzası Yeraltı
Sularının Ġncelenmesi ve Yönetimi çalıĢmasında aĢağıda sıralanan önelmlerin alınması
uygun bulunmuĢtur.
8.
Havzada genelde uygulanmakta olan yüzey sulama yöntemleri yerine basınçlı sulama
(damla, yağmurlama, vb.) yöntemlerinin uygulanması zorunludur.
9.
Su kullanımında tasarrufu teĢvik edecek önlemlerin alınması gerekmektedir. Suyun
ekonomik bir değeri olup kullanıcıların da günün bedellerine göre su maliyetlerine
tümüyle iĢtirak etmesi gerekli ve zorunludur.
10. Halk sulaması yerine kooperatif sulamacılığın özendirilmesi ve teĢvik edilmesi yeraltı
suyu kaynaklarının rasyonel kullanımını sağlayacaktır. Akiferin rasyonel kullanımının
sağlanması, sulama kooperatifçiliğinin yaygınlaĢtırılması, belgesiz kuyu açılmasına izin
verilmemesi ve çekimlerin kontrollü yapılması ile mümkün olacaktır.
11. Akiferin beslenimini arttırmak üzere gerekli tesislerin ve yöntemlerin uygulamaya biran
önce konulması zorunludur. Havzanın hidrojeolojik yapısı göz önüne alındığında
kuyulardan yapılacak suni beslemenin etkili olmayacağı düĢünülmektedir. Bunun yerine
havzada yapımı planlanan Beydağ, AktaĢ, Burgaz ve Ergenli Barajları‘nın sulama
alanlarında inĢa edilecek olan tersiyer kanalların daha geniĢ boyutlandırılması sonucu
sulamadan dönen fazla su ile özellikle yağıĢlı mevsimde oluĢacak sel sularının bu
kanallar vasıtası ile yer altı suyunu beslemesi sağlanmalıdır.
12. Mevcut su taleplerin bir kısmının alüvyon akiferi yerine diğer potansiyel akiferlerden
karĢılanması araĢtırılmalıdır. Havzada önemli yeraltı suyu potansiyeline sahip olan
mermer birimi ODTÜ ve DSĠ tarafından yapılan çalıĢmada kısmen karakterize edilmiĢ
olmasına rağmen verilerin lokal bölgelerde yoğunlaĢması nedeniyle, bu birim için
bölgesel anlamda model oluĢturabilecek ayrıntıda bilgi (geometrisi, su seviyesi, sınır
koĢulları ve hidrolik parametrelerin alansal dağılımları) bulunmadığı için yeraltı suyu
Baskı Ta
modeli kurulamamıĢtır. Ancak birim içinde açılan kuyuların çok verimli olduğu ortaya
konmuĢtur. Bu nedenle gelecekte havza içinde yürütülecek çalıĢmalarda bu birime
öncelik verilmesi ve bölgesel boyutlarda model oluĢturabilecek ayrıntıda veri toplanarak
mevcut modele entegre edilmesi yararlı olacaktır. Ayrıca havzanın kuzey bölümlerinde
bu çalıĢma ile belirlenen eski dere yataklarında çökelmiĢ pliyokuvarterner birimlerin
oluĢturduğu 12 adet sahanın önemli bir yeraltı suyu potansiyeline sahip olduğu
düĢünülmektedir. Yapılan çalıĢmada ancak yerleri ve morfolojileri belirlenebilen bu
birimlerin oluĢturduğu sahaların yeraltı suyu potansiyellerinin ayrıntılı jeolojik ve
hidrojeolojik etütler sonucu ortaya konması gelecekte alternatif kaynak olması açısından
önem taĢımaktadır.
13. Havza içinde yer alan yüzey ve yeraltı suları birbirleri ile iliĢkili olup bu kaynakların
birlikte yönetimi ve iĢletilmesi gereklidir. Havzada yeraltı suyu kullanımının 1667-1999
yılları arasını kapsayan 32 yıllık bir sürede artması il Küçük Menderes Nehri ve onun
kolları olan akarsular 43 hm3/yıl‘lık bir değerle net alıcı konumundan 15 hm3/yıl bir değer
ile net verici konumuna geçmiĢtir. Entegre sistemin davranıĢındaki bu transfer akarsu
debilerinde de önemli miktarlarda azalma yaratmıĢtır. Bu tür bir sistemde akarsuların
kirletilmemesine aĢırı hassasiyet gösterilmelidir. Akarsular debilerinin azalması ile birlikte
deriĢim özelliklerini kaybederek hem kendileri aĢırı bir Ģekilde kirlenecek, hem de verici
konumda olduklarından aynı zamanda yeraltı suyunu kirleteceklerdir.
14. Havzada yer alan belediyeler için düzenli depolama alanları ve kanalizasyon–atıksu
arıtma tesisleri inĢa edilmelidir. Havzadaki belediyelerin birçoğu atıksularını arıtmadan
Küçük Menderes Nehri veya onu besleyen kollarına deĢarj etmektedir. Yine birçoğunun
katı atıkları düzensiz olarak Küçük Menderes Nehri veya onu besleyen kolların
yataklarındadır. Tüm bu kirlilik kaynakları, birbirleri ile iliĢkili olmaları nedeniyle, hem
yüzeysel suların hem de yeraltı sularının kalitesini olumsuz etkilemektedir. Belediyeler
için katı atık düzenli depolama sahaları yeri belirlenirken yüksek kirlenme riski olan
bölgelerden kaçınılmalıdır.
15. Havzada yer alan endüstriyel kuruluĢların deĢarjları düzenli olarak kontrol edilmelidir.
Torbalı‘nın kuzey ve güneyinde Fetrek Çayı boyunca yer alan fabrikalar ile Tire ilçe
merkezi kuzeyinde yer alan Tire-Kutsan Kağıt Fabrikası yeraltı suyu kalitesini olumsuz
etkilemektedir.
16. Selçuk alt havzasındaki tuzlu-su probleminin mekanizması belirlenene kadar buradaki
yeraltı suları iĢletmeye alınmamalıdır. Ova akiferlerinde varlığı belirlenen tuzlu suyun
Baskı Ta
giriĢim mi yoksa çekilim mi safhasında olduğu mevcut verilerle belirlenememiĢtir. Bu
nedenle izotop ölçümlerini de içeren ayrıntılı hidrojeokimyasal çalıĢmalar sonucu
yukarıda belirtilen mekanizmalardan hangisinin etken olduğu öncelikle saptanmalı ve
ona göre de bu alt havza için uygun yönetim planı belirlenmelidir.
17. Tire kuzeyi ile Küçük Menderes Nehri arasında bulunan ve Beydağ batısı ile Kaymakçı
arasında Küçük
Menderes yatağı boyunca yer
alan yeraltı suları iĢletmeye
alınmamalıdır. Tire ile Küçük Menderes Nehri arasında kalan yeraltı suları, sulama suyu,
elektriksel iletkenlik ve klor parametrelerine göre zararlı sınıftadır. Beydağ ile Kaymakçı
arasında Küçük Menderes yatağı boyunca yer alan yeraltı sular da bazı lokasyonlarda
hem sulama suyu nitrat parametresine göre ihtiyatla kullanılmalı sınıfında ve hem de
yüksek kirlilik riski taĢımaktadır.
18. Ergenli Barajı su toplama alanındaki jeotermal sistemin olası etkileri ayrıntılı olarak
incelenmelidir. Baraj alanı içerisinde sıcaklığı 40oC‘yi aĢan termal su niteliğinde yeraltı
suları belirlenmiĢtir. Dolayısıyla Ergenli Barajı inĢa edilmeden önce, burada belirlenen
termal nitelikte yeraltı suları iler yüzeysel suları arasında herhangi bir etkileĢim olup
olmayacağı ayrıntılı çalıĢmalar sonucu ortaya konmalıdır.
19. Yeraltı suları ve yüzeysel sular için yürütülmekte olan gözlem ağı ve programı bu
çalıĢmada belirlenen problem alanları da kapsayacak Ģekilde geniĢletilmelidir.
Baskı Ta
7.4.6. Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan
Sorunlar ve Bu Sorunların Giderimine Yönelik Öneriler
Ülkemizdeki sayıları, rezervleri ve üretimleri konusunda net bilgilerin elde edilemediği, özel
sektör ve kamu kurumları tarafından iĢletilen kum çakıl ocaklarının büyük bir kısmı nehir
kenarlarında (Sakarya, Gediz, YeĢilırmak, Kızılırmak, Aksu, Ceyhan ve kollarında)
yoğunlaĢmaktadır. Akarsulardan kum çıkarılmak için akarsu kenarındaki kum ve çakıl
kepçelerle kazılarak alınır, ya da akarsu yatağındaki doğal zemin kazılarak yeraltı suyu
seviyesine inilmekte, sallama kepçelerle su içerisinde 10m derinliğe inilerek malzeme
alınmaktadır. Ayrıca, akarsu yakınında ancak yatağının dıĢında olan ve kum rezervi olan
arazilerden de kum çıkarılabilmektedir. Kum ve çakıl ocakçılığında malzemenin ortaya
çıkarılması için yapılan hafriyat iĢlemleri peyzaj estetiğini bozmakta, kıvrımları ortadan
kaldırmakta ve topografyayı tamamen değiĢtirmektedir. Özellikle kapasitenin üzerinde
yapılan hafriyatlar sonucu nehirlerin akıĢ rejimi bozulmakta, su içi ve su kıyısındaki habitatlar
tahrip olmaktadır. Ayrıca, kum- çakıl yıkama iĢlemleri sırasında kullanılan nehir suları
kirlenmiĢ olarak tekrar nehre geri verilmektedir (Uğur ve Akpınar, 2003). Sediment bütçesinin
bozulmasından dolayı nehirlerin denize taĢıdığı kum miktarlarında azalma olmakta ve
bundan dolayı nehir ağzı ve etrafındaki kıyı Ģeridinde erozyon görülebilmektedir (KabdaĢlı,
2010).
Özetlemek gerekirse, barajların yanı sıra kum ve çakıl ocakları da nehirlerin membaından
mansabına doğru sürekli olarak sediment taĢımasını engellemekte, nehir yataklarından kum
ve çakılın bilinçsizce çekilmesi sonucu nehir yatağı ve kıyılar aĢınmaya açık hale gelmekte;
ayrıca balıkların yumurtlama alanı olan çakılların azalması ve zarar görmesi, nehirlerdeki
ekolojik yaĢamı da olumsuz etkilemektedir. Ayrıca kum-çakıl ocaklarının faaliyetleri sonucu
yeraltı suyunu taĢıyan alüvyon rezervlerinin büyük bir bölümü çekilmekte, bu yüzden yeraltı
suyu seviyelerinde azalmalar görülmekte, kazılar sonucu açığa çıkan ve gölcükler oluĢturan
yeraltı suları dıĢ etmenlerden kirlenmeye açık hale gelmektedir (Apaydın ve diğ., 1997)
Kum ve çakıl çekilmesinden kaynaklanan sorunların giderilmesine yönelik literatürde bazı
çalıĢmalar ve alınması gereken önlemlere rastlanmaktadır.
Dere içerisinde akıĢ rejimini bozacak faaliyetler yapılmamalı, büyük çukur ve oluklar
meydana getirilmemelidir (Apaydın ve diğ., 1997). Ayrıca döküm sahası olarak çok geniĢ
yüzeyler seçilmemeli, oluĢturulacak eğimler erozyonu hızlandırmayacak Ģekilde olmalı,
jeoteknik darağanlık ve drenaj yapısı dikkate alınmalıdır (Uğur ve Akpınar, 2003).
Baskı Ta
Kum ve çakıl ocaklarının yol açtığı çevre sorunlarının en aza indirilebilmesi için ÇED ve doğa
onarım çalıĢmaları faaliyet baĢlamadan önce birlikte ele alınmalıdır. Doğa onarım çalıĢmaları
desteklenmeli ve teĢvik edilmelidir (Uğur ve Akpınar, 2003).
Kondolf (1997)ye göre balıkların yumurtlama alanı olan çakılların azalması neticesinde
balıkların zarar görmesini engellemek için Ren Nehri‘ne yapay olarak çakıl eklenmiĢtir.
Nehirdeki kum ve çakılın bölgesel bazlı yönetilmesi sağlanmalı ve nehir boyunca sediment
akıĢının sürekliliğinin sağlanması gerektiği ifade edilmektedir. Ayrıca, nehirden sağlanan kum
ve çakılın alternatiflerinin kullanımının teĢviki de önerilmektedir.
Birçok geliĢmiĢ ülkede nehir içi madenciliği yasaklanmıĢ (Ġngiltere, Almanya, Fransa,
Hollanda, Ġsviçre) veya sınırlanmıĢtır. Sınırlandırma için literatürde çeĢitli alternatifler
verilmiĢtir (Kondolf, 1997). Örneğin, nehir yatağından belli bir seviyede aĢağıya kadar ya da
talvege (akarsu yatağının en düĢük noktasından geçen çizgisel hat) kadar inilebilmesi, bu
kırmızıçizginin altında kum ve çakıl çıkarılmaması önerilmektedir. Çevre ve Orman
Bakanlığı‘nın ―Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelerin Alınması, ĠĢletilmesi ve Kontrolü
Yönetmeliği‖ (Resmi Gazete, 8.12. 2007, Sayı:26724) içme ve kullanma suyu temin edilen
kıta içi yüzeysel su kaynakları ile bunları besleyen akarsular ve koruma alanları haricindeki
nehir ve sulak alanlarda kum ve çakıl madenciliğine izin vermektedir. Dere yatağının doğal
yapısını ve su kalitesini bozmama Ģartı koĢulmakta ve belirlenecek talveg kotundan daha
derine inilmesine izin verilmemektedir.
BaĢka bir yaklaĢım da nehrin getirebileceği sediment miktarının hesaplanıp, sadece bu
miktarın belli bir emniyet katsayısıyla (örneğin ABD‘nin Washington eyaletinde bu oran %
50‘dir) azaltılmıĢ oranına kadar madenciliğe izin verilmesidir (Kondolf, 1997). Kum ve çakıl
madenciliğinin etkilerinin tam olarak anlaĢılabilmesi, kontrolü ve alınacak önlemlerin sağlıklı
olabilmesi için nehrin sediment bütçesinin geliĢtirilmesi faydalı olacaktır. Yeni barajların
yapımında, sulama projelerinde ve kum-çakıl madenciliğinde bu sediment bütçesi hesaba
katılmalı, bunlarla ilgili projelere ve maliyet hesaplarına sedimentin sürekliliğini sağlayacak
önlemler de eklenmelidir. Nehirlerin kum potansiyelleri araĢtırılarak azalma miktarları
belirlenmeli ve bu konular ile ilgili idari önlemler de ortaya konmalıdır. Nehirlerin döküldükleri
kıyı bölgelerinde erozyona ve morfolojik yapı değiĢikliklerine neden oldukları literatürde yer
almaktadır (Ġrtem ve KabdaĢlı, 2001). Kıyılarda görülen bazı sorunların nehir havzaları
yönetiminden kaynaklandığı açıktır. Bu nedenle sediment bütçesi açısından kıyı alanları
yönetimi ile nehir havzaları yönetiminin entegre bir yaklaĢımla ele alınması önerilmektedir.
Baskı Ta
―Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği‖
(Resmi Gazete, 23.1.2010, Sayı:27471) maden arama ve iĢletme faaliyetleri esnasında veya
sonucunda topoğrafyası değiĢen alanların, çevre emniyetinin sağlanarak ve projesine uygun
olarak ıslah edilmesini Ģart koĢmaktadır. Yönetmeliğe göre Madencilik faaliyetleri esnasında
ve sonucunda ortaya çıkan atıkların depolandığı alanlarda duraylılık (bir malzeme kütlesinin
veya bir yapının maruz kaldığı gerilmenin kalkmasıyla, dönüĢümsüz önemli bir deformasyona
veya harekete maruz kalmaksızın, uygulanan gerilmeye uzun süre dayanabilmesi koĢulu)
sağlanmalıdır. Jeolojik etütler kapsamında jeomorfolojik öğeler, hidrolojik ve hidrojeolojik
özellikler belirlenmeli ve bu veriler doğrultusunda faaliyet alanı çevresi yüzeyden akan veya
yağıĢlar sonrasında akması olası su akıĢı açısından güvenli hâle getirmelidir. Suyolları, çevre
doğal drenaj sistemi yeterli olacak Ģekilde planlanmalı ve alanın su baskınına uğraması
olasılığına karĢı yeterli önlemler alınmalıdır.
Kum ve çakıl ocakları nedeniyle bozulan alanların ekolojik ve estetik değerlerinin geri
kazanımı için dünyanın çeĢitli yerlerinde baĢarı ile uygulanmıĢ çalıĢmalar vardır. Bu
kullanımlar; tarım, orman, rekreasyon, balıkçılık ve sulama amaçlı gölet ve doğa koruma
alanı olarak sıralanabilir. ĠĢletme sonrası kullanılabilecek bu yöntemlerin seçilmesinde
topografya, toprak ve su özellikleri, vejetasyon, bölgesel arazi kullanım planları, fiziksel,
çevresel
Baskı Ta
ve
iklimsel
veriler
dikkate
alınmalıdır
(Uğur
ve
Akpınar,
2003).
7.4.7. Arıtma Çamurları Yönetimi
Ġlgili Yasal Çerçeve:
Bu bölümde, arıtma çamurların yönetimi ile ilgili olarak Ulusal mevzuat ve AB müktesebatı
incelenmiĢtir.
Ulusal Mevzuat
Türkiye‘de arıtma çamurlarının yönetimi ile ilgili baĢlıca yasal çerçeve aĢağıdaki gibidir:
Atık Yönetiminin Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik (5 Temmuz 2010 tarih ve
26927 no ile Resmi Gazete’de yayımlanan (ÇOB, 2008))
Bu yönetmeliğin amacı, atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden
yönetilmesine iliĢkin genel esasların belirlenmesidir. Bu kapsamda, atık yönetiminin
kontrollü bir Ģekilde yapılabilmesi için atık sınıflandırılması getirilmiĢtir olup, atıkların
tehlikelilik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla 20 ana grup altında detaylı atık listesi ile
bir sistematik oluĢturulmuĢtur. Burada atıksu çamurları, Yönetmelik Ek IV‘de verilen
atık listesi içerisinde 19. madde olan, ―Atık yönetim tesislerinden, tesis dıĢı atıksu
arıtma tesislerinden ve insan tüketimi ve endüstriyel kullanım için su hazırlama
tesislerinden kaynaklanan atıklar‖ bölümüne tekabül etmektedir (Madde 19.08). Bu
bölüm su, atıksu ve atık yönetimi tesislerinden kaynaklanan tüm atıklara iĢaret
etmektedir.
Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (3
Ağustos 2010 tarih ve 27661 no ile Resmi Gazete’de yayımlanan (ÇOB, 2010))
Bu yönetmeliğe göre, ham çamurun toprakta kullanılması yasaktır; stabilize arıtma
çamurunun kullanılmasında ise bazı sınırlamalara uyulması gerekmektedir. Öncelikle
stabilize çamurun, doğal orman alanları ile meyve ağaçları hariç olmak üzere toprakla
temas eden ve çiğ yenen meyve ve sebze ürünlerinin yetiĢtirildiği topraklarda kullanımı
yasaktır. Arıtma çamurunun toprakta kullanılması, tüm koruma alanları ile içme ve
kullanma suyu temin edilen yüzeysel su ve yeraltı suyu besleme havzalarında
tamamen yasak olup, bu amaçlara hizmet etmeyen diğer yüzey sularını çevreleyen 300
m‘lik alanın dıĢında uygulama yapılmasına izin verilmektedir. Hayvan otlatma veya
hayvan yemlerinin hasadı yapılacak alanlarda ise, söz konusu faaliyetler ile arıtma
çamurunun uygulanması arasında geçen süre en az 4 hafta olmalıdır. Bunlara ilaveten
arıtma çamurlarının, pH değeri 6‘dan küçük olan, organik madde içeriği %5‘den fazla
Baskı Ta
olan topraklarda ve taban suyu seviyesi 1 m‘den sığ derinlikte olan veya eğimi %12‘yi
geçen alanlar ile kumlu tekstürlü topraklarda kullanımı yasaktır. Organik madde içeriği
%40‘dan daha az olan stabilize arıtma çamurlarının da toprağa uygulanması yasaktır.
Kapasitesi 1.000.000 eĢdeğer nüfusun üzerinde olan atıksu arıtma tesislerinde oluĢan
çamurların en az %90 kuru madde değerine kadar kurutulması esastır, ancak teknik ve
ekonomik acıdan uygunluğunun belgelenmesi durumunda %90 kuru madde Ģartı
aranmaz.
Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (26 Mart 2010 tarih ve 27533 no
ile Resmi Gazete’de yayımlanan (ÇOB, 2010))
Yönetmelikte, Geçici Madde 4‘de bahsi geçen kriterler ve/veya Tehlikeli Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği Ek 11-A‘da belirtilen Atıkların Düzenli Depolama Tesislerinde
Depolanabilme Kriterleri sağlandığı takdirde arıtma çamurlarının düzenli depolama
tesislerinde bertarafı mümkündür.
Bu Yönetmeliğin arıtma çamurlarının düzenli depolanmasını düzenleyen (Geçici Madde
4) maddesine göre, Atık Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik (ÇOB, 2008) Ek
IV uyarınca, tehlikesiz atık olarak sınıflandırılan arıtma çamurlarının ağırlıkça en az
%50 kuru madde (KM) ihtiva etmesi, ön iĢleme tabii tutularak kötü kokunun giderilmesi
ve atığın kararlı hale getirilmesi kaydıyla, ÇOK limitine bakılmaksızın II. Sınıf Düzenli
Depolama Tesislerinde 01/01/2015 tarihine kadar depolanabileceği belirtilmektedir.
Ancak mevcut susuzlaĢtırma teknolojileri ile söz konusu %50‘lik KM oranına ulaĢılması,
özellikle kentsel atıksu arıtma çamurları için, termal kurutma olmaksızın, pratik olarak
mümkün değildir. Termal kurutma için de %50‘lik KM oranı çok düĢük kalmaktadır. Bu
sebeple minimum KM oranının %30-35 düzeylerine çekilmesi uygun olacaktır. Zira
depolanan kentsel katı atıkların özellikle yaz dönemindeki su muhtevası da %65-70
düzeylerine ulaĢabilmektedir.
Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği (8 Ocak 2006 tarih ve 26047 no ile Resmi
Gazete’de yayımlanan (ÇOB, 2006))
Bu Yönetmeliğe göre, kentsel atıksu arıtma tesislerinden çıkan arıtma çamuru uygun
Ģartlarda yeniden kullanılabilir. Arıtma çamurlarının iĢlenmesi, geri kazanımı ve
bertarafı ile ilgili olarak Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği Madde 17‘de
belirtilen hususlar gözetilmelidir (20 Mart 2010 tarih ve 27527 no ile Resmi Gazetede
Baskı Ta
yayımlanan). Arıtma çamurlarının toprakta kullanımı ve/veya bertarafının, ilgili
yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere uygun olarak yapılması esastır.
İlgili AB Mevzuatı
AB müktesebatında arıtma çamurlarının yönetimine iliĢkin temel direktif AB Çamur
Direktifi‘dir.
AB Çamur Direktifi (1986) Council Directive 86/278/EEC of 12 June 1986 on the
protection of the environment, and in particular of the soil, when sewage sludge
is used in agriculture.
AB bünyesinde, atıksu çamurlarına iliĢkin tüm yönetim stratejileri Çamur Direktifi‘nde
tanımlanmıĢtır. Buna göre, çamurun bilimsel tarım açısından çok önemli nitelikleri
olduğu kaydedilmektedir. Direktif ayrıca, toprak ve çamur içerisindeki ağır metal
konsantrasyonları ile toprağa yıllık olarak uygulanabilecek en yüksek ağır metal
miktarlarına iliĢkin kısıtlar getirmektedir. Araziye arıtma çamurunun uygulanması ile
hayvan otlatma ve/veya hasat süreleri arasında geçen süre en az 3 hafta olmalıdır.
Meyve ağaçları hariç olmak üzere, diğer meyve ve sebze ekinlerinin büyüme
döneminde araziye uygulama yapılamaz.
Konuya ĠliĢkin Olarak Daha Önce Yapılan Planlama ÇalıĢmaları:
Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Planlaması için Teknik Yardım (EHCIP)
Projesi, Arıtma Çamurunun Tarımda Kullanılması Halinde Çevrenin ve Özellikle
Toprağın Korunmasına ĠliĢkin Konsey Direktifi’ne Özgü Yatırım Planı (ENVEST,
2005)
Bugün Türkiye‘de arıtma çamurlarının tarımda kullanım oranı yaklaĢık %5-10
düzeyinde olup, bu Ģekilde bertaraf edilen çamur miktarı 50.000-100.000 ton/yıl
civarındadır. AB Komisyonu‘un Kentsel Atıksu arıtma Direktifi‘nin uygulanmasına illiĢkin
1999 tarihli raporunda yer alan verilere göre bu değer AB üyelerine kıyasla düĢüktür.
Rapora göre, 1998‘de tarımda arıtma çamuru kullanım oranı %5 (Yunanistan) ile %65
(Fransa) arasında değiĢirken, AB ortalaması yaklaĢık %50 mertebesinde kalmaktadır.
Ayni raporda 2005 yılı için AB ortalamasının yaklaĢık %55 mertebesine yükseleceği
tahmin edilmektedir. Türkiye için ise Yatırım Planı‘na göre, tarımda kullanılan arıtma
çamuru miktarının bugünkü %5-10 seviyesinden gelecekte %30-40 seviyesine çıkacağı
tahmin edilmektedir. Bu değer 2022‘de yıllık yaklaĢık 2 milyon ton çamura karĢılık
Baskı Ta
gelmektedir. Arıtma çamurunun tarımda kullanılmasının su Ģekilde gerçekleĢmesi
beklenmektedir:
Stabilizasyon ve susuzlaĢtırma sonrası, stabilize edilmiĢ çamur, atıksu arıtma
tesislerinde depolanacaktır. Depolama maliyetleri AB Kentsel Atıksu arıtma
Direktifi uyarınca AAT‘lerin kurulum ve isletme maliyetlerine dahildir. Depolama
maliyetleri ÇOB Kentsel Atıksuların Arıtılması Yönetmeliği uyarınca planlanan
AAT‘lerin kurulum ve isletme maliyetlerine dahildir.

Çiftçiler ve diğer kullanıcılar, tarlalara yaymak üzere tesisten (çamur depolama)
çamuru alacaklardır. Bu sebeple tesis sahiplerine çamur uzaklaĢtırma için yeni
bir maliyet gelmemektedir.
ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012)
Atıksu Arıtımı Eylem Planı‘nda, arıtma çamurlarının yönetimine dair somut hedefler
belirlenmemiĢtir (ÇOB, 2008). Bu kapsamda geçmiĢ yıllara ait, Organize Sanayi
Bölgeleri‘nden (OSB) açığa çıkan arıtma çamuru miktarlarına yer verilmiĢ ve farklı
yöntemlerle bertarafları (düzenli ve düzensiz depolama (~ %85), arazide bertaraf (~
%15)) değerlendirilmiĢtir.
Marmara Çevre Master Planı ve Yatırım Stratejisi Nihai Raporu (MEMPIS Projesi,
2007)
Arıtma çamurunun düzenli depolanması olasılığı, sadece kısa vadeli bir seçenek olarak
düĢünülmektedir. Bunun temel sebebi, AB düzenli Depolama Direktifi‘nde belirtildiği
üzere organik maddelerin düzenli depolanan atık içerisinde ayrılması konusundaki
ihtiyaç ve kısıtlardır. Bu seçeneğin uygulanabileceği süre içerisinde alternatif arıtma
metotları geliĢtirilmelidir. Düzenli depolamaya alternatif teĢkil edecek teknolojiler
Ģunlardır:

Çamurun arazi uygulamalarında kullanılması

Arazi uygulamalarında veya kati atik formuna dönüĢtürmek üzere çamurun
kurutulması

Çamurun yakılması
Araziye uygulamada dikkate alınması gereken iki önemli parametre; patojen
organizmalar ve ağır metallerin giderimi yönünden stabilize çamurun kalitesi ile
çamurun gübre değeri ve toprak yapısını iyileĢtirmesi yönünden çiftçiler tarafından
Baskı Ta
kabul görmesidir. Çamurun kurutulması veya yakılması uygulamalarında ise, atıksu
çamurunun yüksek miktarlarda oluĢtuğu BüyükĢehirlerde atıksu arıtımına dair Master
Planlarda söz konusu stratejiler ortaya konmaktadır.
Önerilen Yönetim YaklaĢımı:
Bu proje kapsamında önerilen Çamur Yönetimi YaklaĢımı aĢağıdaki gibi özetlenebilir.
Türkiye‘nin coğrafi, iklimsel ve arazi kullanım durumu dikkate alınarak, özellikle <100.000
nüfuslu yerleĢimlerin stabilize olmuĢ arıtma çamurlarının, ilgili mevzuata uygun olarak,
doğrudan araziye uygulanması düĢünülmelidir. Bu yolla bertaraf edilebilecek çamur
miktarının toplam çamur üretiminin %30-40‘ı düzeyine ulaĢması beklenmektedir.
AB Düzenli Depolama Direktifi‘nde (1999/31/EC) organik maddelerin düzenli depolanan
atıklardan ayrılması zorunluluğu getirilmiĢtir. Bu sebeple arıtma çamurlarının depolanması
haricinde de alternatif bertaraf metotları geliĢtirilmelidir. ―Evsel ve Kentsel Arıtma
Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelikte evsel nitelikli endüstriyel çamurların
da toprakta uygulamalarına izin verilmektedir. Ancak mevcut durumda Türkiye‘de üretilen
evsel ve kentsel atıksu çamurunun içeriği hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. ÇOB Atıksu
Arıtım Eylem Planı ―Organize Sanayi Bölgesi Atık Temel Gösterge Sonuçları‖na göre 2004
yılında, OSB‘lerden çıkan arıtma çamurunun miktarının, % 56‘sı düzenli depolanarak, % 29‘u
belediye düzensiz depolama sahasında, % 15‘i ise araziye atılarak, bertaraf edilmiĢtir. Arıtma
çamurlarının toprakta kullanımı konusunda daha iyi değerlendirmeler yapılabilmesi için,
Çevre ve Orman Bakanlığının desteklediği, endüstrinin de katılım sağlayacağı ilave
araĢtırmalar yapılmalıdır‖.
Diğer Yöntemlerle Bertaraf
BüyükĢehirlerde (N> 500.000), doğrudan veya organik katı atıklarla birlikte anaerobik
çürütme sonrası mekanik susuzlaĢtırma ve kurutma yoluyla hijyenizasyon sağlandıktan
sonra, arıtma çamurları düzenli depolama alanlarında günlük örtü veya ilgili yönetmelikler
çerçevesinde toprak Ģartlandırıcısı olarak kullanılabilir.
Stabilize olmamıĢ kentsel AAT çamurları, mekanik susuzlaĢtırma sonrası atık yakma lisanslı
çimento fabrikalarında yakılabilir, bölgesel atık yakma tesislerinde tek baĢına veya diğer
atıklarla birlikte yakılıp enerji geri kazanılabilir. Yakma uygulanacaksa çamur stabilizasyonu
yapılmaması esastır.
Baskı Ta
Stabilize olmamıĢ arıtma çamuru keklerinin (KM≥ %35) organik katı atıklarla birlikte veya ayrı
olarak kompostlaĢtırılarak stabilize edildikten sonra toprak Ģartlandırıcısı ya da düzenli
depolama alanlarında günlük örtü olarak kullanımı da diğer bir seçenektir.
EĢdeğer Nüfusu 100.000‘den az olan AAT‘ler için kurutma yatakları veya çamur lagünlerinde
depolama sonrası araziye uygulama da duruma göre baĢvurulabilecek sürdürülebilir yönetim
seçeneğidir.
Özellikle BüyükĢehirdeki çamur yönetimi, BB Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nce hazırlatılacak
Atıksu Yönetimi Master Planı‘nın bir unsuru olarak yerel Ģartlar da dikkate alınarak bir
Fizibilite çalıĢmasına dayalı biçimde planlanıp uygulanmalıdır.
Baskı Ta
Baskı Ta
8.
HAVZA KORUMA EYLEM PLANI
8.1.
Havza Yönetimi
8.1.1. Türkiye’de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu Sorunlar
Türkiye‘de su ve atıksu yönetimi pek çok devlet kurumu arasında paylaĢtırılmıĢtır (Tablo 97).
Bu kurumların her biri su kirliliğinin yönetimi ve kontrolü ile ilgili plan, izleme sistemleri ve
düzenleyici önlemler geliĢtirmiĢtir. Kurumların çakıĢan faaliyetleri yanı sıra özellikle su kalitesi
izlemenin kapsamı bakımından önemli boĢluklar bulunmaktadır. 2007 yılında DSĠ‘nin ÇOB
bünyesine alınması ile birlikte Havza esaslı entegre su kaynakları yönetimi hedefi
doğrultusunda önemli bir adım atılmıĢtır. Bu sayede AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu daha
etkin bir izleme ve entegre su havzaları yönetim planlarının hazırlanması, ayrıca su altyapısı
ve atıksu arıtma yatırım projelerinin tasarımı, finansmanı, yapımı ve iĢletimine iliĢkin güçlü bir
zemin oluĢturulmuĢtur (OECD, 2008).
Ülkemizdeki mevcut su temini ve atıksu arıtma/uzaklaĢtırma hizmetleri yönetimi (kısaca su
ve atıksu yönetimi) yapılanması AB Su Çerçeve Direktifi‘nde öngörüldüğü gibi Su Havzalarını
esas alan bir yapıda olmayıp Ġl ve Belediyeler ölçeğinde oluĢturulmuĢ bulunmaktadır.
Türkiye‘nin AB‘ye üyelik süreci ve özellikle Çevre Faslı‘nın da açılması dolayısıyla mevcut su
yönetiminin AB Su Çerçeve Direktifi gereklerini karĢılayacak biçimde yapılandırılması
çalıĢmaları hız kazanmıĢ bulunmaktadır. Bu bölümde mevcut su ve atıksu yapılanması
durumu özetlenmiĢ olup yeni sistem önerisi ileride Bölüm 8.1.3’ te verilmiĢtir.
Türkiye‘de su temini, kanalizasyon (atıksu/yağmursuyu) ve atıksu arıtma /uzaklaĢtırma
hizmetleri Belediyelerin sorumluluğundadır. Belediyeler söz konusu hizmetleri aĢağıdaki gibi
yürütmektedirler:
Baskı Ta
Tablo 97. Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları
ANA GÖREVLER ve SORUMLULUKLAR
KURUM
Devlet Planlama TeĢkilatı
•
Çevre ve Orman
Bakanlığı
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Devlet Su ĠĢleri Genel
Müdürlüğü
(2007 yılından itibaren
ÇOB bünyesinde)
•
•
•
•
•
•
•
•
Sağlık Bakanlığı
•
•
•
Tarım ve KöyiĢleri
Bakanlığı
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
Ġller Bankası
Baskı Ta
•
•
•
•
•
•
•
Su kaynakları yatırımlarının planlanması (örnek: barajlar, rezervler,
su arzı ve kirlilik kontrolü (örnek: lağım ve kanalizasyon arıtımı)
Çevre düzeni planlarının geliĢtirilmesi ve onaylanması ile
uygulanmalarının temin edilmesi
Su kirliliğinin önlenmesi
Su kalitesi laboratuarlarının oluĢturulması
Ulusal ÇED düzenlemesinin uygulanması
Belirlenen RAMSAR sahaları
Türk su mevzuatının AB müktesebatı ile uyumlu hale getirilmesinin
koordinasyonu
Su kaynakları kalitesi sınıflandırmasının belirlenmesi
Yüzme suyu kalitesi standartları da dahil olmak üzere su
kaynaklarına iliĢkin kalite kriterlerinin belirlenmesi
Sanayi tesislerinin atıksu arıtma tesislerine iliĢkin projelerinin
onaylanması
Nehir havzası koruma planlarının ve nehir havzası eylem
planlarının hazırlanması
Su kaynaklarının korunması için müdahale planlarının hazırlanması
Su yataklarının rehabilitasyonu
Su boĢaltım izinlerinin düzenlenmesi, sanayi ve atıksu arıtma
tesislerinden boĢaltımların izlenmesi
Su kaynağı değerlendirmeleri ve analizi
Nehir havzasının geliĢtirilmesi
Su ve atıksu arıtma tesislerinin planlanması, inĢası ve finansmanı
25 Bölge Müdürlüğü ile su yönetimi
Yerüstü ve yeraltı sularının korunması
Yeraltı suyunun tahsisi ve kayıt altında tutulması
Sel kontrolü
Sulama, evsel su arzı, hidroelektrik enerjisi ve çevre ile ilgili tetkik,
planlama, tasarım, inĢa ve iĢletme
Yüzme suyu kalite standartlarının belirlenmesi, bu standartların
uygulanması ve izlenmesi
Kentsel atık toplama ve arıtma kalitesinin izlenmesi
Ġçme suyu mevzuatı, içme suyu standartları, bu standartların
uygulanması ve izlenmesi
Balıkçılık ve balık yetiĢtiriciliği mevzuatı
Tarımda su kaynağı kullanımının korunması
Balık üretim alanlarında atıksu boĢaltımlarının kontrolü
Tatlı su ve yeraltı suyu için nitrat parametrelerinin izlenmesi
Tarım ilacı kontrolü ve izlenmesi
Turizm alanlarında atıksu altyapısının planlanması ve inĢası
Ġçme suyu arzı ve iĢlenmesi, atık sistemleri ve kentsel atıksu arıtma
ve belediyeler için katı atık imhası ile ilgili bayındırlık iĢlerinin
tasarlanması ve finansmanı
BELEDİYELER/YERLEŞİMLER
GÖREVLİ KURUM
BüyükĢehir Belediyeleri (BB) Hizmet
Alanlarındaki YerleĢimler (Ġlçe/Belde
Belediyeleri ve Köyler)
BB Su Kanalizasyon Ġdareleri (SKĠ‘ler)
DSĠ (Ülke ölçeğinde büyük su temini
projelerinde)
BB Hizmet Alanı DıĢındaki Belediyeler
(BB hizmet alanı Ġl sınırını kapsamayan
Belediyeler)
Ġlçe, Belde Belediyeleri‘nin Fen ĠĢleri
Müdürlükleri
Diğer Ġl/Ġlçe /Belde Belediyeleri
Kırsal YerleĢimler
Ġl Özel Ġdaresi Müdürlükleri (Köylere Hizmet
Götürme Birlikleri Modeli ile)
Nüfusu 3.000~100.000 arasında değiĢen belediyeler, su temini, kanalizasyon ve atıksu
arıtma yatırımları ile ilgili olarak Ġller Bankası fonlarından proje, kontrollük/müĢavirlik ve inĢaat
iĢlerini karĢılamak üzere uzun vadeli borçlanma yoluyla yararlanabilmektedir. Nüfusu tek
baĢına veya bir grup belediye ile birlikte 100.000‘i aĢan belediyeler de, öncelik sırası dikkate
alınarak, su temini projelerinin finansmanında DSĠ kaynaklarından yararlandırılmaktadır. Ġller
Bankası ve DSĠ kaynakları yanında, ÇOB ve belediyeler tarafından oluĢturulan öz kaynaklar
ile AB hibeleri ve kredileri, Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, Ġslam Kalkınma
Bankası, Alman Altyapı Yatırımları Bankası (KfW) vb. finans kaynakları da proje bazlı olarak
kullanılabilmektedir. Mevcut su ve atıksu yönetimi yapılanması ile ulaĢılan bazı temel
performans göstergeleri aĢağıda özetlenmiĢtir:
2008 yılı itibarı ile belediye nüfusunun %99‘una içme suyu Ģebekesi yoluyla su temin
edilmektedir (TUĠK, 2010). ġebekelerden servis edilen suyun kalitesi, genelde
örneklerin %95‘inde, Dünya Sağlık TeĢkilatı (WHO) Ġçme Suyu Standartlarını
sağlamaktadır (OECD, 2008).
Atıksu kanalizasyon Ģebekesine bağlı nüfus 2008 yılında belediye nüfusunun %88‘idir
(TUĠK, 2010). Ancak bu oran büyük kentlerde %100‘e yaklaĢırken <10.000 nüfuslu
yerleĢimlerde %60-70 düzeyindedir.
Atıksu arıtma tesislerine bağlı belediye nüfusu oranı 2008‘de %56‘ya yükselmiĢtir. Bu
oran >100.000 nüfuslu Ģehirlerde %70-80 iken küçük kasabalarda ~%10‘lar
düzeyindedir. ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012)‘nda 2012 yılına kadar
Baskı Ta
AAT‘ne bağlı nüfusun toplam belediye nüfusuna oranının ~ %81‘e ulaĢtırılması (ülke
nüfusunun %60‘ı) hedeflenmiĢtir (ÇOB, 2006.a).
Mevcut veri tabanı ve istatistikler dikkate alındığında alıcı ortamların (kıtaiçi ve sahil
suları)
statülerine
iliĢkin
AB
Su
Çerçeve
Direktifi
ile
uyumlu
sistematik
değerlendirmeler yetersiz olup halen oluĢturulma aĢamasındadır. Ancak Su Çerçeve
Direktifi ile ilgili uygulama takvimi (Tablo 98) ÇOB tarafından sıkı bir biçimde takip
edilmekte ve konuyla ilgili gerekli adımlar atılmaktadır.
Tablo 98. AB Su Çerçeve Direktifi‘nin Uygulanması
AB
ÜLKELERİ
TÜRKİYE
2000
2003
2006
2004
2007
2006
2008
2009
2009
2011
2012
2010
2012
2013
2015
2015
2025
REFERANS
Direktifin yürürlüğü girmesi
Ulusal mevzuatta değiĢiklik, nehir havzası bölgelerinin
ve yetkililerinin belirlenmesi
Nehir havzası özelliklerinin sınıflandırılması: baskılar,
etkiler ve ekonomik analiz
Ġzleme ağının kurulması, kamu istiĢaresinin baĢlaması
Taslak nehir havzası yönetim planının sunulması
Nehir havzası yönetim planının ve önlemler
programının tamamlanması
Fiyatlandırma politikalarının getirilmesi
Önlenmelere iliĢkin programların operasyonel hale
getirilmesi
Çevre amaçlarının karĢılanması
Mad. 25
Mad. 23 ve 3
Mad. 5
Mad. 8 ve 14
Mad. 13
Mad. 11 ve
13
Mad. 9
Mad. 11
Mad. 4
Mevcut Su ve Atıksu Yönetimi sisteminin öncelikli temel sorunları aĢağıdaki gibi sıralanabilir:
Su yönetimi havza esaslı değildir.
Çok fazla kurum rol almakta ve eĢgüdüm sorunu yaĢanmaktadır.
Yönetim aĢırı derecede merkeziyetçi olup yerinden yönetime ve denetime imkan
tanımamaktadır.
Karar alma süreçlerinde tarafların demokratik katılımı çok yetersizdir.
Kurumsal kapasite (teknik, personel, altyapı) yetersizdir.
Mali/finansal kapasite yetersiz (kirleten öder prensibine uygun bir tarife yapısı
oluĢturulmamıĢtır.)
Mevcut kaynakların etkin ve verimli kullanımında sorunlar yaĢanmaktadır.
Baskı Ta
AB üyelik süreci gereği yürürlüğe giren mevzuatın uygulanmasında sorunlar vardır.
DeĢarj ve alıcı ortamlarla ilgili izleme ve denetim çok yetersizdir.
Veri tabanı, Raporlama ve Sorgulama Altyapısı yeterli değildir.
Mevcut izleme ve kontrol sistemine iliĢkin kurumlar arası görev paylaĢımı aĢağıdaki gibidir:
Atıksu DeĢarjlarının Ġzlenmesi:
BüyükĢehir Belediyeleri Hizmet Alanı
içinde:
Atıksu kanal Ģebekesine bağlı endüstriyel deĢarjların
izlemesi BB Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nce
Atıklarını doğrudan alıcı ortama deĢarj eden
endüstriyel tesislerin izlenmesi Ġl Çevre ve Orman
Müdürlükleri‘nce
Belediye Kentsel AAT deĢarjlarının izlenmesi Ġl Çevre
ve Orman Müdürlükleri‘nce yürütülmektedir.
BB Hizmet Alanı DıĢındaki ve Diğer
Belediyelerde:
Evsel ve endüstriyel AAT deĢarjları Ġl Çevre ve Orman
Müdürlükleri‘nce izlenmektedir.
Alıcı Ortam Su Kalitesinin Ġzlenmesi:
Kıtaiçi su kaynakları (akarsu, göl,
baraj, sulak alan ve yeraltı suları)
akım, içme/kullanma ve sulama suyu
kalitesi izlemesi
DSĠ Bölge Müdürlükleri
Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Bölge Müdürlükleri (EĠEĠ)
(akım, hidrolojik rasatlar)
Bazı pilot nehir havzaları/göllerde Çevre ve Orman
Bakanlığı
Kıyı (plaj), haliç ve denizlerde su
kalitesi izlemesi
Bazı BB Su ve Kanalizasyon Ġdareleri (Barajlarda)
ÇOB Kıyı ve Deniz Yönetimi Daire BaĢkanlığı
Bazı BüyükĢehir Belediyesi SK Ġdareleri (ĠSKĠ, ĠSU,..)
Su Ürünleri Üretimi yapılan sularda
kalite izlemesi
Ġl Sağlık Müdürlükleri/Ġl Hıfzıssıhha Laboratuarları
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Su Ürünleri Bölge
Müdürlüğü
Ġçme suyu Ģebekelerinde su kalitesi
izlemesi
Ġl Sağlık Müdürlükleri
Ġl Hıfzıssıhha Müdürlükleri
Tarım/hayvancılık faaliyetleri sonucu
oluĢan nitrat kirliliğinin izlenmesi
Baskı Ta
BB SK Ġdareleri
Ġl Tarım ve KöyiĢleri Müdürlükleri
DeĢarj Ġzni/Cezai Yaptırımları Uygulama:
DeĢarj standartlarının aĢılması durumunda gerekli yaptırım, deĢarj iznini veren kurumların
üst düzey yöneticilerinin (Vali veya BB BaĢkanı) onayı ile uygulanmaktadır.
BB Görev Alanı Dahilinde:
BB SKĠ – Ruhsat Denetim ve Kontrol Daire BaĢkanlığı
BB Görev Alanı DıĢında ve Diğer
Belediyelerde:
BB Atıksu Arıtma Tesislerine Ġl Çevre ve Orman
Müdürlükleri (Valilik onayı ile)
Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri/ Çevre ve Orman
Bakanlığı (Valilik/Kaymakamlık onayı ile)
Mevcut izleme sistemiyle ilgili olarak öne çıkan bazı hususlar aĢağıdaki gibi sıralanabilir:
DeĢarj standartları alıcı ortamın statüsü ile yeterince iliĢkili değildir (özellikle sudaki
tehlikeli maddeler, renk ve biyolojik statü ile ilgili sorunlar yaĢanmakta)
AB Kentsel Atıksuların Arıtılması Direktifi‘nin uygulanmaya baĢlanması (ÇOB Kentsel
Atıksuların Arıtılması Yönetmeliği) özelikle kentsel atıksu arıtma tesisi deĢarjlarından
gelen noktasal yüklerin kontrolü ve Hassas Bölgelerin Korunması bakımından çok
önemli bir adım olmuĢtur.
ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı‘nda (2008-2012) Türkiye‘de kentsel atıksuların
arıtımı ile ilgili iddialı ve umut verici hedefler öngörülmektedir.
Mevcut Su ve Atıksu Yönetimi Mevzuatı (öncelikle Su Kirliliği Yönetmeliği) ile
Kurumsal ve Teknik altyapısının AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu biçimde Entegre
Havza Yönetim Konseptine göre yeniden yapılandırılması gerekmektedir.
8.1.2. AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi
Bu kapsamda havza esaslı entegre su yönetimi alanında ülkemiz için de örnek teĢkil
edebilecek baĢarılı uygulamaları olan Fransa, Ġngiltere ve Ġspanya‘daki idari yapılanmalar ve
uygulamalar incelenmiĢtir.
8.1.2.1.
Fransa’da Havza Yönetimi
Fransa‘nın idari yapılanması Türkiye ile büyük benzerlik göstermektedir. Bu yüzden
Fransa‘daki Havza Su Yönetimi daha detaylı olarak ele alınmıĢtır (ÇOB, 2004).
Baskı Ta
Ġdari Yapı
Fransa‘da 95 vilayet (il) ve 22 bölge bulunmaktadır. Her bölgede ortalama 3-4 vilayet yer
almaktadır. 1964 yılında il, bölge ve havza sınırları belirlenmiĢtir. Ġl sınırları daha önce
belirlendiği için bölge ve havza sınırları ile çakıĢmaktadır. Fransa toprakları 1964 yılında 6
havzaya bölünmüĢtür. Havzada bulunan bölge valilerinden biri, aynı zamanda Havza Valisi
olarak da görev yapmaktadır. Nüfusu 50 kiĢinin üzerindeki yerleĢimler belediye statüsüne
sahip olabilmektedir. Fransa‘da 36.000 belediye bulunmaktadır. Ayrıca belediye meclisi, il
meclisi ve bölge meclisleri mevcuttur. Valileri hükümet atamakta, meclis üyelerini ise halk
seçmektedir. Ġl ve bölge meclisleri vergi toplama yetkisine sahipler. Toplanan vergilerin %
70‘i merkezi idareye, % 30‘u ise yatırım amaçlı kullanılmak üzere illere ayrılmaktadır. Yerel
meclislerin denetimi ilgili Devlet kurumlarınca yapılmaktadır. Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim
Bakanlığının (Türkiye‘deki Çevre ve Orman Bakanlığı muadili) bölge müdürlükleri
bulunmaktadır. Ġllerde çevreyle ilgili iĢler il tarım müdürlükleri tarafından yürütülmektedir.
Akarsuların debileri ile ilgili olarak ulusal veri tabanı sistemi kurulmuĢ olup, su kaynaklarının
kalitesi ile ilgili ulusal veri tabanı henüz bulunmamaktadır.
Su Mevzuatı
Ülkede su kaynaklarının korunması, kullanılması ve kirliliğinin önlenmesi ile ilgili hukuki ve
teknik esasları belirleyen mevzuatın çıkarılmasının sorumluluğu merkezi idareye (Bakanlık)
aittir. Su politikası da hükümet ve parlamento tarafından oluĢturulmaktadır. Su Yönetiminden
Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim Bakanlığı, kıyı ve limanlardan ise Bayındırlık Bakanlığı
sorumludur. Su kaynaklarının kullanılması (tahsisi) ve atıksuların arıtılması ile ilgili su
mevzuatı 1964 yılında düzenlenmiĢtir. 1964 yılında çıkarılan su mevzuatına göre özel
Ģahısların ve kuruluĢların su kaynaklarının kullanımı konusunda çok önemli hakları
bulunmakta idi. Ancak 03 Ocak 1992 yılında çıkarılan Su Yasasına göre özel mülkiyetin bir
takım haklarına sınırlamalar getirilmiĢtir. 1992 yasasına göre suyun ulusal bir miras ve
zenginlik olduğu, su yönetiminin ekonominin genel kurallarına göre yürütülmesi gerektiği ve
kullanıcıların suyun bedelini ödemelerinin esas olduğu öngörülmüĢtür. Bu kanuna
dayanılarak su kaynaklarının her türlü kullanımı belirli kriterlere ve izinlere bağlanmıĢtır.
Nüfusu 2000 üzerindeki yerleĢimlerde atıksuların toplanması ve arıtılmasında 21 Mayıs 1991
tarihli AB Su Çerçeve Direktifine uyum, nüfusu 2000 altındaki yerleĢimlerde ise Fransız
mevzuatı esas alınmaktadır.
Havza Yönetimlerince hazırlanan uzun vadeli yönetim
planlarına uygun olarak deĢarj izinleri Valiliklerce verilmektedir.
Baskı Ta
Yeraltı sularında her türlü kullanım (evsel kullanımlar hariç) aĢağıdaki esaslara göre
yürütülmektedir;
1.
2.
Normal (YağıĢlı) Durumlarda;
-
8 m3/saat‘den küçük su kullanımları için beyan ve izin istenmemektedir.
-
8--80 m3/saat arası su kullanımları için sadece beyan yeterli olmaktadır.
-
80 m3/saat‘den büyük su kullanımları için hem beyan, hem de izin gereklidir.
Olağan DıĢı (Kurak) Durumlarda;
Kuraklık gibi olağan dıĢı durumlarda havza yönetiminin vereceği uyarı ve önerileri
doğrultusunda Valiler su kullanımlarında kısıtlamaya gidebilmektedir.
3.
Kronik Kuraklık Durumunda;
Sulu tarımın yapıldığı yerlerde Bakanlık kararı ile sulama suyu miktarında kısıtlama
yapılabilmektedir.
Yüzey suların her türlü kullanımı (evsel kullanımlar hariç) da aĢağıdaki esaslara göre
yürütülmektedir;
1.
Normal Durumlarda;
-
8 -400 m3/saat‘den küçük su kullanımları için beyan ve izin istenmemektedir.
-
400 - 1.000 m3/saat arası su kullanımları için sadece beyan yeterli olmaktadır.
-
1.000 m3/saat‘den büyük su kullanımları için ise hem beyan hem izin gereklidir.
-
Su rejimlerinin düzensiz olduğu bölgelerde yukarıdaki kullanım limitlerinde azaltma
yapılabilmektedir.
Baskı Ta
Havza Su Yönetimi
Havza Su Kurulu (Komitesi):
Fransa‘da 1964 yılında havza sınırları belirlenmiĢ, 1967 yılında ise havza yönetimleri
oluĢturulmuĢtur. Havza su kurulu; havzaların hidrojeolojik yapısına göre yönetimi, suyun
ücretlendirilmesi, havzadaki bütün kullanıcıların yönetim sürecine katılımı esas alınarak
oluĢturulmuĢtur (ġekil 143). Havza Su Kurulu‘nun esas görevleri; su ajansları tarafından
hazırlanan 5 yıllık havza planlarını ve belirlenen su tarifelerinin onaylanmasıdır. Havza
planları; kalite hedeflerini, risklerin yönetim ve önlenmesini, su kaynaklarının miktarının
yönetimini ve çevrenin korunması ile ilgili tedbirleri kapsar. Alt havza planlarının, ana havza
planlarına uygun olması gerekmektedir.
Havza Su Kurulları genelde ~100 üyeden oluĢmaktadır ve bu üyelerin 1/3‘ ünü sanayiciler,
çiftçiler, içme suyu dağıtım Ģirketleri, balıkçı birlikleri, doğa koruma dernekleri ve doğa sporu
ile uğraĢanlar gibi su kullanıcıları, 1/3‘ ünü il meclis üyeleri, bölge meclis üyeleri, belediye
baĢkanları, havzadaki vilayet temsilcileri, bölge temsilcileri gibi bölge halkının seçtiği kiĢiler,
1/3‘ ünü ise Çevre, Sağlık, Sanayi, ĠçiĢleri, Maliye, Tarım bakanlığı gibi merkezi idarenin
temsilcileri oluĢturmaktadırlar. Havza Yönetimleri özerk olup Havza Su Kurulu BaĢkanı‘nın
sivil (kamu görevlisi olmayan) bir yönetici olması esastır. Havza Su Kurulu Seçimleri 6 yılda
bir yapılır ve kurul yılda iki kez toplanır. Toplantı gündemiyle ilgili bilgiler, toplantı öncesi alt
komisyonlar tarafından toplanır ve yönetime sunulur.
Su Ajansı:
Fransa‘da 1967 yılında her havzada bir adet olmak üzere 6 adet su ajansı kurulmuĢtur. Su
ajanslarının amacı su kirliliğine karĢı mücadele etmektir. Su ajansları Ekoloji ve Sürdürülebilir
GeliĢme Bakanlığı‘na bağlıdır ve baĢkanı BaĢbakan tarafından atanır. Su ajansı yönetim
kurulu; 11‘i seçilenler (Belediye Meclisi üyeleri), 11‘i su kullanıcıları, 11‘i devlet tarafından
atanan (Bürokratlardan teĢkil edilen) 33 üyeden oluĢur. Su ajansı yönetim kurulları ajans
bütçesini onaylar, su tarifelerini tespit eder ve havza yönetim kurulunun onayına sunar. Su
ajanslarınca uygulanan 4 ana kriter; suyu kirleten öder, suyu kullanan öder, atıksuyunu arıtan
teĢvik alır ve kaynağı koruyan teĢvik alır Ģeklinde ifade edilmektedir. Su ajansı, su
kullanıcılarından (Belediyeler ve diğer su kullanıcıları) aldığı paraları atıksu arıtma tesisleri ve
baraj gibi su yatırımlarının sübvansiyonu ve iyileĢtirilmesi için kullanmaktadır. Su yapılarının
planlamasını ve projelendirmesi de Ajanslarca yapılmaktadır.
Baskı Ta
Su
ajansları
kullanılan
suların
ücretlendirilmesinden,
atıksu
bedelinden
ve
kirlilik
kontrolünden elde ettikleri gelirlerinin (Havza Koruma Vergisi) % 7 sini kendi masraflarında,
%93 nü arıtma tesisleri, kanalizasyon sistemleri, geri kazanım tesisleri ve yeni teknolojilerin
finansmanında kullanmaktadırlar. Ajansların kirlilik kontrolü için bugüne kadar düzenli olarak
verdiği teĢvik; 1970 yılında evsel kirlilik kontrolü için % 15-25 , sanayi kirlilik kontrolü için %
33-50 arasında değiĢirken son yıllarda evsel kirlilik kontrolü için % 35-50, endüstriyel
kirlenme kontrolü için ise % 35-70 arasında değiĢmektedir.
Belediyeler
Ġçme ve kullanma suyu ve atıksu bedelleri belediyeler tarafından faturalandırılmaktadır.
Atıksuyun miktarı tüketilen su miktarı üzerinden belirlenmektedir.
Belediyeler tarafından tüketicilerden toplanan su ve atıksu fatura bedellerinin belli bir kısmı (~
% 20-25‘i) Havza Koruma Vergisi olarak Su Ajansı bütçesine aktarılmaktadır.
Her belediyenin bir su yönetim birimi bulunmaktadır. Bu birimlerin denetimleri Valiliklerce
yapılmaktadır. Merkezi idare su yatırımı yapmamaktadır. Arıtma tesisi yatırımları da
belediyeler tarafından yapılmaktadır.
Ġmtiyazlı Su ġirketleri
Su Ģirketleri barajların ve sulama kanallarının yönetimini yapmaktadır. Su ajansları tarafından
baraj inĢaatı ve su kaynaklarının yönetimi belirli süreler için bu Ģirketlere verilmektedir.
Sulama suyu kullanım bedelleri Ģirket tarafından faturalandırılmaktadır. ġirketlerin sahibi il ve
bölge meclisleridir. ġirketler su kaynaklarının kullanımını bir program ve plan çerçevesinde
kullanıcıların hizmetine sunmaktadır. Kullanıcılarla Ģirket arasında sözleĢme yapılıp belli bir
kota belirlenmektedir. Kullanıcıların bu kotayı aĢıp aĢmadığı Ģirket görevlileri tarafından
düzenli olarak kontrol edilmektedir. Kullanıcılar belirlenen yıllık kota miktarı kadar su bedelini
kullanmasalar da ödemek zorundadırlar. ġirketler nehirlere ekolojik debiden az olmamak
üzere optimum su miktarını bırakmak durumundadır. Optimum debiler nehirlere yapılan
atıksu deĢarjları da dikkate alınarak Havza Yönetimleri tarafından belirlenmektedir.
Su Polisi
Su polisi idari bir organizasyondur. Her ilde 5-6 kiĢilik su polisi grupları bulunmaktadır. Su
polisleri genellikle il tarım müdürlüğüne bağlı olarak, kendi amirinin ve Valinin emrinde görev
yapmaktadır. Beyana ve izne tabi faaliyetlerin denetimleri su polisi tarafından yapılıp cezai
yaptırım uygulanabilmektedir. Ceza ancak valilik onayı ile geçerlilik kazanmaktadır. Su
Baskı Ta
polisinin çalıĢmaları sırasındaki koordinasyon, su ile ilgili il müdürlüklerinden kurulu bir
komisyon tarafından yapılmaktadır. Bu komisyon; Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim Bakanlığı
tarafından tespit edilen ulusal yönetmelikler ve AB direktiflerinin uygulanması, kirletici etkileri
olan büyük endüstrilerin denetimi ve ildeki çevresel önceliklerin tespiti gibi konularda gerekli
su politikasını tespit etmektedir.
Uluslararası Su Ofisi (IWO)
1949 yılında kurulan bir kuruluĢtur. Toplam çalıĢan sayısı 5-6 kiĢidir. 40 tanesi yurtdıĢında
olmak üzere 150 ofis ile iĢbirliği içinde bulunmaktadır. Uluslararası Su Ofisi su sektöründe
çalıĢan her seviyede insana staj ve hizmet içi eğitim vermektedir. Eğitimlerde; yönetim,
organizasyon, finansman, proje, halk ve kullanıcılarla iliĢkiler konular ele alınmaktadır.
Kurumsal iĢbirliği kapsamında ise; entegre havza yönetimi, balıkçılık, sanayi, belediyenin su
dağıtım sistemi konularında eğitim verebilmektedir. Su konusunda AB direktiflerinin
uyumlaĢtırılması için diğer ülkelere destek sağlamaktadırlar. Veri bankası ve bilgi sistemleri
adı altında bir dokümantasyon merkezleri bulunmaktadır.
Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları
Fransa‘da özel sektörle iĢbirliği, yerel yönetimlerin teknik ve finansal açıdan su sektörünü AB
standartlarına taĢıyamadıkları bir dönemde gerçekleĢtirilmiĢtir. Fransa‘da, özel sektör
katılımı, özelleĢtirme dıĢında kalan modellerle gerçekleĢtirilmiĢtir. Yasal çerçevesi ise 1964
yılında çıkarılan ve 1992‘de yenilenen ―Ulusal Su Kanunu‖ ile çizilmiĢtir. Sektörün çevre ve
sağlık mevzuatı, altı bölgede faaliyet gösteren mali ve idari özerkliğe sahip düzenleyici
otoriteler (Havza Yönetimi Komiteleri) eliyle yürütülmektedir. Öte yandan bölgesel nehir
havzaları komiteleri havza geliĢtirme projeleri için finansal teĢvik sağlamak, vergi ve ceza gibi
araçlar ile kirliliğin azaltılmasını temin etmekle yükümlü kılınmıĢtır. Ancak, hizmetlerin iktisadi
düzenlenmesi ile görevlendirilmiĢ bir otorite bulunmamakta, bu iĢlev sözleĢmeler ile
gerçekleĢtirilmektedir (TÜSĠAD, 2008.b).
Hizmetin düzenlenmesi noktasında ortaya çıkan temel sorunlardan biri de komiteler ile çevre
ve sağlık mevzuatını yürüten otoriteler arasında eĢgüdüm eksikliği ve yetki çatıĢması
yaĢanmasıdır. Diğer bir sorun ise yerel yönetimler ile özel teĢebbüs arasında akdedilen
sözleĢmelere iliĢkin olarak yerel yönetimlere teknik ve ekonomik destek sağlayacak ve
sözleĢmelerin uygulamasını denetleyecek bir idari birimin bulunmamasıdır (Dore ve diğ.,
2004).
Baskı Ta
Bir havza örneği: Seine Normandie Havzası (Fradin, 2007)
ġekil 143. Fransa‘da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması
Fransa‘da özel sektör katılımı 1990‘lı yıllarda hızlı bir artıĢ göstermiĢtir. Ancak sözleĢmelerin
akdinde rekabetçi ihale yönetiminin tercih edilmesine karĢın maliyetlerin yeterince düĢmediği
görülmektedir. Bununla birlikte bazı özel kurumlar, yerel yönetimler ile yakın iliĢkiler kurarak
uzun vadeli sözleĢmeleri rekabet etmeksizin elde etmiĢlerdir. Nitekim bu tür yolsuzlukların
önüne geçmek amacıyla iki kanun yürürlüğe konmuĢtur. Genel olarak tüketicilerin özel sektör
katılımından olumsuz yönde etkilendiği ifade edilmektedir. Bu durumun büyük ölçüde kamu
müdahalelerinden kaynaklandığı ileri sürülmektedir. Ayrıca, yoğun sübvansiyonlar piyasa
mekanizmasını tıkamaktadır (EU, 2004).
Özel sektör katılımı sonrasında Fransız kökenli üç teĢebbüsün sektördeki payı %95
seviyesine ulaĢmıĢtır. Bu tablonun korumacılığın bir göstergesi olduğu ve AB anlayıĢıyla
çeliĢtiği ileri sürülmektedir. Anılan özel teĢebbüsler yüksek fiyat ve kar oranları ve sermaye
Baskı Ta
yardımları eĢliğinde iç pazarda ekonomik gücünü arttırmıĢ, böylece çok uluslu Ģirket
konumuna ulaĢmıĢtır. Özel sektör katılımı sonrasında fiyat artıĢları incelendiğinde özel kesim
tarafından hizmet verilen yerlerde fiyatların çok daha yüksek oranda arttığı görülmektedir
(Gökdemir, 2007).
8.1.2.2.
Ġngiltere’de Havza Yönetimi
Ġngiltere‘deki Su Temini Endüstrisi (Su Sektörü) son 30 yılda 1974‘deki devletleĢtirme
döneminden bugünkü kamu özel sektör iĢbirliği modeline uzanan radikal bir değiĢim süreci
geçirmiĢtir.
DevletleĢtirme Dönemi (1974-1988)
ĠĢçi Partisi‘nin iktidarda olduğu 1970‘in ilk döneminde, suyun bir kamu malı olduğu
görüĢünden hareketle Ġngiltere‘deki Su Temini Endüstrisi (Su Sektörü) devletleĢtirilmiĢtir. Bu
dönemde merkezi ve yerel yönetimlerin öncelikli görevinin halka temiz içme suyu temin
etmek olduğu ve herkesin eĢit (tek) bir su tarifesi ile suya eriĢim hakkı bulunduğu temel
politikası esas alınmıĢtır. 1973 yılında yürürlüğe giren Su Kanunu‘nda su temini tesisleri alt
yapısı mülkiyetinin devlete ait olduğu açıkça vurgulanmaktadır. Ġlgili kanun uyarınca 1974-88
döneminde su temini ve atıksu arıtma/uzaklaĢtırma hizmetleri Bölgesel Su Otoriteleri‘nce (Su
Kanalizasyon Ġdareleri) devlet eliyle yürütülmüĢtür.
Tam ÖzelleĢtirme Dönemi (1989- )
Ġngiltere‘de 1979 yılında M. Thatcher liderliğinde Muhafazakâr Parti‘nin iktidara gelmesi
sonrası, ekonomik durgunluk ve çok yüksek kamu borcu sorununa da çözüm getirmek
düĢüncesi ile Su Endüstrisi‘nin özelleĢtirilmesi gündeme gelmiĢtir.
Böylece özelleĢtirme yoluyla Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma hizmetlerini yürüten
Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nin iyi yönetilen, etkin ve verimli biçimde kaliteli hizmet veren karlı
ticari Ģirketlere dönüĢtürülmesi hedeflenmiĢtir. Bu tür bir yaklaĢım ile suyun ekonomik bir
değer olduğu ve özelleĢtirmenin su tüketicilerine de fayda sağlayacağı görüĢü esas
alınmıĢtır. Ġngiltere 1989 yılında su yönetiminde kamu-özel sektör iĢbirliğini (public-private
partnership, PPP) esas alan yeni bir Su Kanunu‘nu yürürlüğe koyarak özelleĢtirmenin önünü
açmıĢtır.
Ġngiltere ve Galler‘deki PPP tecrübesi kendine özgüdür. Fransa ve Almanya‘da kamu Su
Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma sisteminin mülkiyetini devretmeksizin sadece iĢletme
Baskı Ta
ve bakım hizmetlerini özelleĢtirirken, Ġngiltere ve Galler‘de Su Temini ve Atıksu
Arıtma/UzaklaĢtırma hizmetleri bütün varlıkları ile birlikte özelleĢtirilmiĢtir. Ġngiltere ve
Galler‘deki mevcut Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma sistemi yönetimi yapısı ġekil
144 te özetlenmiĢtir (Wong, 2009).
Merkezi Hükümet (siyaset kurumu) kamu - özel sektör iĢbirliği modelinin mimarıdır. Su
sektörü özelleĢtirmesinin gerçekleĢtirildiği 1989 tarihli Su Kanunu ve Mevzuatı Merkezi
Hükümet‘e, ―halk sağlığı ve emniyeti ile çevrenin korunmasından taviz vermeden su
sektörünün rekabete açılması‖ olarak ifade edilen ikili düzenleyici rol vermektedir. Merkezi
Hükümet, üç farklı düzenleyici kamu kurumu vasıtası ile, su yönetimi hizmetlerini izleyerek su
Ģirketlerinin eylem ve politikalarının Ģekillendirilmesi gücünü elinde tutmaya devam
etmektedir.
Ġngiltere ve Galler‘de Yargı Kurumları politik ve piyasa kurumları ile koordineli biçimde
çalıĢmaktadır. Su Kanunu, PPP‘de rol alan su Ģirketlerine kendi havzalarındaki su yönetimi
faaliyetlerini serbest piyasa ve ticaret kurallarına göre yürütme hakkı vermektedir. Ancak söz
konusu yönetim plan ve stratejilerinin yerel ve uluslararası (AB Su Çerçeve Direktifi)
mevzuata uygunluğu yargı kurumlarınca izlenip denetlenmektedir.
Baskı Ta
ġekil 144. Ġngiltere‘de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması
Üç düzenleyici kurum; su Ģirketleri, tüketiciler ve çevre koruma faaliyetleri arasındaki
çalıĢmaları dengeleyici olarak görev yapmaktadır. Su Hizmetleri Ofisi (OFWAT) tüketiciler
yararına suyun etkin kullanımı ile ilgili ekonomik düzenleyici rolünü üstlenmiĢtir. Su Ģirketleri
Havza Su Yönetimi planlarını OFWAT‘a sunup onaylatmak zorundadır. OFWAT ayrıca su
tarifelerini de izlemektedir. Çevre Ajansları su Ģirketlerinin çevresel performanslarının
denetimi ve uzun vadeli su kaynakları planlaması faaliyetleri ile ilgili düzenleyici kuruluĢtur.
Ġçmesuyu MüfettiĢliği de içme suyu kalitesini izlemekle görevli düzenleyici kurumdur.
Stratejik Planlama ve Mahalli Ġdareler (SPLA) birimi ve Su Tüketicileri Konseyi (CC Water)
Su Yönetimi‘nde rol alan bürokratik kurumlardır. SPLA arazi kullanımı planlaması
Baskı Ta
çerçevesinin belirlenmesi ve ilgili plan kararlarını almakla görevlidir. Su Tüketicileri Konseyi
ise suyla ilgili tüketici/müĢteri görüĢ ve Ģikâyetlerini araĢtırma ve izlemekle görevlidir.
Medya kuruluĢları da Su Yönetimi Sistemi çerçevesinde tali derecede ve bazen de ikili rol
oynayabilmektedir. Medya genelde tüketici Ģikayetlerini yansıtıcı rolü yanında, su Ģirketlerinin
reklam ve tanıtım faaliyetlerinde görev almak gibi birbiriyle çeliĢebilen durumlar içinde de yer
alabilmektedir.
Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları
Ġngiltere‘de su temini ve atıksu yönetimi hizmetleri 1989 yılında havza temelli olarak
özelleĢtirilmiĢtir. ÖzelleĢtirme iĢlemi kapsamında 10 bölgede su ve atıksu hizmet lisansı bir
arada, 14 bölgede ise sadece su hizmet lisansı verilmiĢtir. Söz konusu lisanslar, içme suyu
hizmetinin taĢıdığı önem dikkate alınarak, yetersiz hizmet durumunda geri alınabilmektedir.
ÖzelleĢtirmenin temel amaçları, rekabetin ve etkinliğin arttırılması, finansman ihtiyacının
giderilmesi ve 26 milyar Ġngiliz Poundu olarak hesaplanan AB çevre ve kalite standartlarının
yakalanması hedeflerinin gerçekleĢtirilmesi olarak sıralanmaktadır (Green, 2003), (TÜSĠAD,
2008.b).
ÖzelleĢtirme sonucunda bölgesel ölçekte faaliyet gösteren 10 adet kamu teĢebbüsü (Su
Kanalizasyon Ġdaresi) özel kesimin kontrolüne geçmiĢtir. Buna ek olarak nüfusun %25‘ine
sadece su hizmeti sağlayan 14 teĢebbüs pazara giriĢ yapmıĢtır.
Özel sektörün katılımı sırasında teĢebbüslerin dikey bütünleĢik yapıda faaliyet göstermesine
izin verilmiĢtir. Bir diğer ifade ile özel kesim, suyun çıkarılması, dağıtımı, atıksuyun
toplanması ve iĢlenmesi aĢamalarının tümünü gerçekleĢtirmektedir.
ÖzelleĢtirme sonrasında on yıl içinde fiyatlar ortalama olarak %46 oranında artmıĢtır. Söz
konusu artıĢ AB kalite standartlarına uyum için yapılan yatırımlar ile açıklanmaktadır (Dore
ve diğ., 2004). Diğer yandan, yüksek fiyat artıĢ oranlarına karĢı, su fiyatlarının yüksek
verimlilik sayesinde beklenenden daha az bir oranla arttığını ileri süren görüĢler de
mevcuttur. Nitekim özelleĢtirmeden önceki on yıllık dönemde AB‘ye uyum ve hizmet kalitesi
konularında önemli ilerleme kaydedildiği ifade edilmektedir (Green, 2003).
Ġngiltere deneyimi, özel teĢebbüslerin elde ettikleri kar oranlarındaki artıĢ konusunda çarpıcı
veriler sunmaktadır. TeĢebbüslerin elde ettikleri kar oranları dikkate alındığında, yine
Ġngiltere‘de çarpıcı bir tablo ile karĢılaĢılmaktadır. ÖzelleĢtirmenin hemen sonrasındaki on
yıllık dönemde teĢebbüslerin kar artıĢ oranı ortalama %142 oranında artıĢ göstermiĢtir.
Baskı Ta
TeĢebbüs bazında incelendiğinde bireysel kar artıĢ oranı, % 898 gibi anormal rakamlara
karĢılık gelmektedir (Dore ve diğ., 2004).
ÖzelleĢtirme sonrasında çevre standartları ve içme suyu kalitesine iliĢkin çok önemli
geliĢmeler sağlanmıĢtır. ÖzelleĢtirme iĢlemi sonrasında beĢ yıl içinde AB kalite standartlarını
karĢılama oranı %87‘den %96‘ya yükselmiĢtir. Öte yandan, 1990 yılında nehir ve kanalların
ancak %48‘i iyi ve çok iyi olarak sınıflandırılmakta iken, bu oran 1995 yılında %60‘a, 2002
yılında ise %92‘ye yükselmiĢtir. Çevre standartlarına iliĢkin bir baĢka olumlu geliĢme su
kirlenme vakalarında gözlenen azalmadır. Ġçme suyu kalitesinde de on yıl içinde kalite
standartlarının üzerinde kalan içme suyu örneği oranı neredeyse %99 seviyesini yakalamıĢtır
(Dore ve diğ., 2004) (TÜSĠAD, 2008b).
8.1.2.3.
Ġspanya’da Havza Yönetimi
Genel Ġdari Yapı
Ġspanyada yönetim ademi merkeziyetçi (merkeziyetçilikten uzak) bir Ģekilde ĢekillenmiĢtir. Bu
nedenle Otonom Yapılar ve ġehirler kendilerine verilmiĢ çevresel sorumluluğu da
üstlenmekte ve böylece çevre politikasının oluĢturulması ve uygulanmasında Merkezi Ġdare
ile yakın bir iĢbirliği içerisinde etkin rol oynamaktadırlar. Otonom Bölgelerin her biri çevresel
meseleler hakkında yetkili bir birime sahip olup kendi Çevre Ajanslarını veya benzeri bir
yapıyı oluĢturma hakkına/yetkisine de sahiptirler (ÇOB, 2009).
Ġspanyanın yeni idari modeline göre, politik güç, merkezi idare ve 7. yy‘ın sonları ile 8. yy‘ın
baĢlarında oluĢmuĢ olan 17 otonom bölge, 50 il ve 8.000 civarında belediye arasında
paylaĢtırılmıĢtır. Mevcut 8.000 belediyenin 5.000‘den fazlası 1.000 kiĢiden daha az
nüfusludur.
Çevre Bakanlığı’nın Yapılanması
Çevre, Kırsal Kesim ve Denizcilik ĠĢleri Bakanlığı bugünkü yapısına 4 Temmuz 2008 tarihli
Kraliyet Kararı ile kavuĢturulmuĢtur. Bu kararla daha önce Çevre, Balıkçılık ve Gıda
Bakanlığı ile 1996 yılında kurulan Çevre Bakanlığı tarafından yürütülen görevler yeni
Bakanlığa verilmiĢtir. Ġspanyol idari sisteminde çevresel politika geliĢtirme konusundaki en
üst kurumlar, Ġklim DeğiĢikliği Sekreterliği, Kırsal ĠĢler ve Su Sekreterliği ile Denizcilik Genel
Sekreterliğidir. Çevresel Kalite ve Etli Değerlendirme Genel Müdürlüğü Ġklim DeğiĢikliği
Sekreterliği‘ne bağlı olup Avrupa Çevre Ajansının Ulusal Odak Noktası durumundadır (ġekil
145).
Baskı Ta
Çevre, Kırsal ve Denizcilik ĠĢleri Bakanlığı, iklim değiĢikliğiyle mücadele ve sürdürülebilir
kırsal kalkınma ile ilgili hükümet politikalarını uygulamakta ve doğal mirasın, biyolojik
çeĢitliliğin, denizciliğin, su, tarım, hayvancılık, ormanlar, balıkçılık ve gıda kaynaklarının
korunması ile ilgili planlar hazırlamaktadır. Bakanlığın stratejik amacı iklim değiĢikliğiyle
mücadele ve biyolojik çeĢitliliğin korunması ile tarım, hayvancılık, ormancılık ve balıkçılık
faaliyetlerinin geliĢtirilmesini içeren iki boyutlu bir sürdürülebilir geliĢme modelinin entegre bir
yaklaĢımla teĢvik edilmesidir.
Havza Su Yönetimi Yapılanması
Ġspanyanın 9 adet nehri ve 10 adet nehir havzası bulunmaktadır. Her bir nehir havzası için bir
nehir havzası konfederasyonu (Havza Yönetimi Komitesi) oluĢturulmuĢtur. Ġspanya 17
otonom bölgeden oluĢmakta ve bir nehir havzası birden fazla otonom bölgeyi sınırları içinde
bulundurabilmektedir. Bu durum nehir havzası yönetiminde bazı sorunlar yaĢanmasına yol
açabilmektedir.
Ġspanya‘da havza yönetimi yaklaĢımı 1926 yılından beri mevcuttur. ġu anda Su Çerçeve
Direktifinin
uygulanması
kapsamında
gerekli
―önlemler
programı‖nın
geliĢtirilmesi
aĢamasında bulunulmaktadır. Alıcı ortam kalite standartlarının belirlenmesi konusunda
sorunlar yaĢanmaktadır. Suyun maliyetinin kullanan öder prensibi uyarınca karĢılanması
konusu uzun yıllardır bilinmektedir. Ġspanya‘da Nehir Havzalarının hidrolojik olarak
yapılandırılması iĢleri tamamlanmıĢ olup halen AB Su Çerçeve Direktifi‘nde öngörülen ―iyi su
kalitesi‖ne ulaĢmak için bütün kıyı ve yüzeysel suları içeren yönetim planlarını hazırlama
faaliyetleri devam etmektedir.
Çevre koruma alanında; belediyeler atık yönetimi, toplanması ve su temininden sorumludur.
Nüfusu 50.000‘in üzerindeki Ġl Belediyeleri ise ayrıca çevre politikaları ile ilgili yerel düzeydeki
yasal düzenlemelerden de sorumludur. Uygulamada il belediyeleri ve diğer belediyeler
arasındaki iliĢki genelde yapıcı bir iĢbirliğine imkân verecek Ģekilde devam etmekte ve atıksu
arıtımı ve su temini sorunlarını birlikte çözmek üzere belediyeler arasında bölgesel birlik
yapıları oluĢturulmaktadır. Ġspanya‘da su/atıksu tarifeleri, Su Kanalizasyon Ġdaresi veya
imtiyazlı Özel Firma‘nın teklifi ve Belediye Meclisi onayı ile belirlenmekte olup ayrıca
Bağımsız Ġhtisas (Hakem) Komisyonu görüĢü alınmaktadır.
Baskı Ta
Sulama Suyu Yönetimi
Ġspanya‘daki sulama suyu yönetimi, baĢlangıcı Endülüs Emevi Devleti dönemine uzanan
oldukça köklü bir geleneğe dayanmakta olup Sulama Birlikleri modelini esas almaktadır.
Ġspanya‘daki tipik Sulama Birlikleri yönetim Ģeması ġekil 146 da verilmiĢtir (Mateos ve diğ.,
2005).
Birlik Genel Kurulu, birliğe üye bütün çiftçilerin katılımı ile oluĢan sulama konusundaki en
yüksek yetkili otoritedir. Esas görevi; yönetim kurulunu seçmek, yönetim planlarını karara
bağlamak ve önemli konularda oylama ile karar almaktır. Genel kurulun bir baĢkan, baĢkan
yardımcısı ve sekreteri bulunmaktadır.
Yönetim Kurulu Genel Kurulca onaylanmıĢ iĢleri takip eder, yıllık yönetim planları, bütçe ve
faaliyet raporlarını hazırlar, suyun birlik üyeleri arasında adil ve verimli kullanımını denetler,
yöneticileri seçer ve politikalar oluĢturur. Yönetim Kurulu üye sayısı birliğin büyüklüğüne
göre, 3 ile 15 kiĢidir. Yönetim Kurulu‘nda bir baĢkan, baĢkan yardımcısı, sekreter ve muhasip
bulunmakta olup genelde Yönetim Kurulu baĢkan ı ve baĢkan yardımcısı Genel Kurul‘da da
aynı görevleri yürütür. Yönetim Kurulu BaĢkanı sulama birliğini temsil eder.
Müdür, Yönetim Kurulu‘nca öngörülen günlük iĢlerin takibi, yıllık plan ve bütçenin yönetimi,
personelin idaresi, birliğin performansının izlenmesi, sorunların teĢhisi ve diğer birliklerle de
istiĢarede bulunarak Yönetim Kuruluna gerekli alternatif politikalara yönelik öneriler
hazırlanması ile görevlidir. Müdürlükteki 3 ana birimde, personel sayısı birlik yapısının
durumuna göre değiĢmektedir. Yönetim Kurulu gerekli hallerde geçici süre ile görev yapan
uzmanlardan danıĢmanlık hizmeti alabilmektedir.
Su Jürisi doğrudan Genel Kurulca veya Yönetim Kurulu üyeleri arasından seçilmekte ve
anlaĢmazlıkların çözümünde Hakem Heyeti olarak görev yapmaktadır.
Baskı Ta
Çevre, Kırsal Alanlar
ve
Denizcilik Bakanlığı
Kırsal YerleĢimler ve
Su MüsteĢarlığı
(Sekreterliği)
Deniz ĠĢleri Genel
Sekreterliği
(bağlı 4 Müdürlük)
özerk
özerk
Milli Parklar Genel
Müdürlüğü Ġdaresi
Ġklim DeğiĢikliği
Sekreterliği
(MüsteĢarlığı)
Kırsal Çevre Genel
Sekreterliği
Hidrografik
Konfederasyon
Kurumu
Doğal Çevre ve
Orman Genel
Müdürlüğü
Devlet Meteoroloji
Ajansı
Çevresel Kalite ve Etki
Değerlendirme Genel
Müdürlüğü
(Avrupa Çevre Ajansı
Ulusal Odak Noktası)
Ġklim DeğiĢikliği Ofisi
Kırsal Çevre için
Sürdürülebilir
Kalkınma Genel
Müdürlüğü
Su ĠĢleri Genel
Müdürlüğü
ġekil 145. Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması
Baskı Ta
Genel Kurul
AnlaĢmazlıkları
çözer (Genel kurulca
seçilir.)
Su Jürisi (Hakem Heyeti)
Yönetim Kurulu
TeftiĢ Kurulu
3~15 kiĢi (BaĢkan, BaĢkan Yard., Sekreter,
Muhasip)
DanıĢmanlar, avukatlar,
denetçiler vb.
Genel Müdür
ĠĢletme Müdürlüğü
Bakım Müdürlüğü
Ġdari ve Mali ĠĢler
Müdürlüğü
ġekil 146. Ġspanya‘da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi
Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları:
Ġspanya, AB içinde Ġngiltere ve Fransa‘dan sonra su yönetiminde özel sektör katılımının en
yoğun olduğu üçüncü ülke konumundadır. Ġspanya‘da su politikasına yön veren temel
değiĢken doğu ve güney kesimlerinde yıl boyunca yaĢanan su sıkıntısı sorunudur. Yüzey
sularının yıl boyunca kullanılabilirlik oranı AB‘de ortalama %40 iken, Ġspanya‘da %8
seviyesindedir. Bu nedenle uzak bölgelere su iletimi ve baraj yapımı konuları öncelikli
hedefler olarak görülmektedir (EU, 2004).
Su yönetiminde özel sektör katılımı AB‘ye üyelik sonrasında kalite standartlarına uyum için
gereken finansman ihtiyacının karĢılanması amacıyla gündeme gelmiĢtir. Bu çerçevede 1985
tarihli Su Yasasının, 1995 yılında yeniden düzenlenmesi sonucunda ortaya çıkan su
ticaretinin mümkün kılınması, su bankası, su piyasasının teĢekkülü gibi uygulamalar özel
sektör katılımının yaygınlaĢması için zemin hazırlamıĢtır (DHA, 2003).
Piyasada faaliyet gösteren baĢlıca teĢebbüsler; toplam nüfusun %25‘ine hizmet götüren
Agbar, FCC (%18) ve Saur (%7) olarak sıralanmaktadır. Özel sektör katılımı modelleri içinde
en çok imtiyaz sözleĢmesi kullanılmaktadır. Bununla birlikte kamu-özel ortak giriĢim modeli
de dikkati çeken yöntemlerden biridir. Hükümet 1998 yılında çıkardığı bir yasa ile imtiyaz
Baskı Ta
sözleĢmelerinde yer alması gereken temel hükümlere iliĢkin bir çerçeve çizmiĢ, bunların
dıĢlında kalan konuları belediyelerin takdirine bırakmıĢtır (EU, 2004).
Su tarifeleri belirleme yetkisi hizmet veren kamu (Su Kanalizasyon Ġdaresi) ya da özel (firma)
kesimin önerisi üzerine belediyelere verilmiĢtir. Ayrıca belediyenin belirlediği fiyat artıĢını
onaylayan bağımsız bir komisyon bulunmaktadır. Söz konusu komisyonun iĢlevi belediyelerin
önerdiği artıĢ oranının, enflasyon oranını aĢmamasını sağlamaktır (EU, 2004).
Ġspanya yüksek iletim maliyetleri dolayısıyla toplam maliyetlerin AB‘de en yüksek düzeyde
gerçekleĢtiği ülkedir. Ancak su tarifeleri birçok AB ülkesinin gerisinde bulunmaktadır. Nitekim
AB‘ye göre 2002 yılı itibariyle içme suyu metreküp fiyatları 17 AB ülkesinin 7‘sinden daha
düĢük bir seviyededir (EU, 2003). Söz konusu fark, kamu sübvansiyonları ile kapatılmaktadır.
Nitekim Ġspanya, gerek vergi indirimi, gerekse gelir desteği ile AB‘de en fazla sübvansiyon
veren ülkelerden biri konumundadır (EU, 2003).
Yoğun sübvansiyonlar iki olumsuz sonuca neden olabilecektir. Bunlardan ilki su kıtlığı ile
mücadele noktasında en etkili araçlardan biri olan fiyat politikası (tarife) sınırlandırılmakta,
böylece tasarruf eğiliminde artıĢın gerçekleĢmesi güçleĢmektedir. Ġkincisi ise özel kesime
yönelik doğru bir fayda analizi yapılması imkânı bulunmamaktadır (TÜSĠAD, 2008b).
8.1.3. Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi
Ülkemizin AB‘ye üyelik sürecinde, Çevre Faslı‘nın da açılması dolayısıyla Su Yönetimi‘nin AB
Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu biçimde sürdürülebilmesi için, ÇOB bünyesinde Entegre Su
Havzası Yönetimi Kavramını esas alan yeni bir yapılanmaya gidilmesi gerekmektedir.
Yukarıda iĢaret edildiği üzere mevcut su yönetimi sistemimiz baĢlıca aĢağıdaki temel
unsurları bakımından AB ülkelerinden farklılık göstermektedir:
Su Yönetim Sistemi su havzaları yerine idari birimleri (il/ilçe) esas almak üzere
yapılandırılmıĢtır.
Su Yönetimi çok fazla kurumun rol aldığı, oldukça parçalı bir yapı arz etmektedir.
Yönetim aĢırı derecede merkeziyetçi olup yerinden yönetim ve denetime çok az
imkan tanımaktadır.
Karar alma süreçlerine etkilenen tarafların (yerel meclisler, tüketiciler, sivil toplum,
akademik camia vb.) demokratik katılımı (AB sürecinde sınırlı da olsa bazı ilerlemeler
alınmasına rağmen) sağlanamamaktadır.
Baskı Ta
Merkezi Ġdare ve Yerel Ġdareler (Belediyeler) de, kurumsal kapasite (teknik personel,
altyapı vb.) çok yetersiz olup deĢarjlar ve alıcı ortamlar da gerekli etkin izleme ve
denetime imkan vermemektedir.
Kirleten/kullanan öder prensibinin gerektirdiği tam maliyet esaslı etkin bir su/atıksu
tarifesi uygulanmamaktadır.
AB üyelik sürecinde yürürlüğe giren mevzuatın uygulanmasında (özellikle Su Çerçeve
Direktifi) denetim sorunları yaĢanmaktadır.
Çevresel izleme amaçlı veri tabanı, Raporlama ve sorgulama altyapısı yeterli değildir
(kuruluĢ aĢamasındadır.)
Türkiye‘de yukarıda iĢaret edilen temel sorunların hızla aĢılarak AB Su Çerçeve Direktifi‘nin
uygulanabilmesi için, AB üyesi ülkelerdeki var olan deneyimler de dikkate alınarak, ÇOB ve
Belediyelerle ilgili mevcut idari yapılanmanın aĢağıdaki gibi revize edilmesinin uygun olacağı
düĢünülmektedir.
Çevre ve Orman Bakanlığı Havza Esaslı Su Yönetimi Yapılanması
Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın mevcut organizasyon Ģeması ana hatları ile ġekil 147 deki
gibidir. ġekil‘den de görüldüğü üzere Havza Su Yönetimi ile ilgili olarak baĢlıca aĢağıdaki
kurumların çok iyi bir eĢgüdüm ile çalıĢarak elde ettikleri verileri uygun bir veri tabanı sistemi
üzerinden çok hızlı biçimde paylaĢmaları gerekmektedir.
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
Su Toprak Yönetimi Daire BaĢkanlığı
Kıyı ve Deniz Yönetimi Daire BaĢkanlığı
Nehir, Göl ve Sulak Alan su kalitesi izleme
verileri (Pilot Projelerde)
Kıyı/Deniz suyu kalitesi izleme verileri
Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri
Atıksu deĢarjları izleme verileri
ĠSKĠ Genel Müdürlüğü
Marmara ve Ġstanbul Boğazı‘nda su kalitesi
izleme verileri
Baraj hazneleri ve su Ģebekesinde su kalitesi
izleme verileri
DSĠ Genel Müdürlüğü
DSĠ Bölge Müdürlükleri
Akarsularda akım (debi) ölçümleri
Akarsu, göl ve barajlarda su kalitesi izleme
verileri
Yeraltı suyu kalitesi izleme verileri
Sulama suyu kalitesi izleme verileri
Yüzeysel su, yeraltı suyu ve sulama suyu
tahsisleri ile ilgili veriler, su kalitesi izleme
verileri
Deniz Kuvvet Komutanlığı
Seyir, Hidrografi ve OĢinografi Dairesi
BaĢkanlığı
Denizlerde akıntı verileri ve batimetrik veriler
Baskı Ta
Çevre ve Orman Bakanlığı
MüsteĢar
MüsteĢar Yardımcıları
Merkez TeĢkilatı
Bağlı Kurumlar
DSĠ Genel Müdürlüğü
(Su tahsisleri, su kalitesi izleme)
DMĠ Genel Müdürlüğü
(Ġklim değiĢikliği)
Doğa Kor. ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
Orman Genel Müdürlüğü
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
(AB Su Çerçeve Direktifi Odak Noktası)
TaĢra TeĢkilatı
ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü
Ġl Mahalli Çevre Kurulları
Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri
Su ile ilgili iĢbirliği Gerektiren
Diğer Kurumlar
Ġl Sağlık Müdürlükleri
Ġl Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri
BüyükĢehir Su Kanalizasyon Ġdareleri
UlaĢtırma Bakanlığı
Denizcilik MüsteĢarlığı ve DHL Genel Müdürlüğü
Deniz KK. Seyir, Hidrografi, OĢinografi Dairesi
BaĢkanlığı
ġekil 147. ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su ile ilgili diğer kurumlarla birlikte)
Baskı Ta
Ülkemizde yukarıda belirtilen kurum ve kuruluĢlarca üretilen Su Veri Tabanı, Entegre Su
Havzası yönetimi anlayıĢı ile AB Su Çerçeve Direktifi gerekliliklerini karĢılamak üzere
tasarlanan bir sistematiğe dayanmamakta ve süreklilik arz etmemektedir. Bu yüzden gerek
alıcı su ortamları ve gerekse atıksu deĢarjlarında yürütülen su kalitesi izleme faaliyetlerinin
bütünüyle gözden geçirilerek, AB Su Çerçeve Direktifi ve ilgili kardeĢ direktiflerinde
öngörülen hususları eksiksiz olarak karĢılayacak biçimde yeniden yapılandırılıp, gerekli
asgari sıklıkta alınacak örneklerle ve standart yöntemleri esas almak üzere, uygun bir izleme
sistemi altyapısı oluĢturulmalıdır. Havza Su Kalitesi Ġzleme Sistemi altyapısındaki söz konusu
düzenleme Havza Su Yönetimi Ġdari Yapılanması‘nın da AB ülkelerindeki mevcut Havza
Yönetimi deneyimleri çerçevesinde yeniden oluĢturulmasını gerekli kılmaktadır. Türkiye için
Havza Su Yönetimi yapılanmasında, Ülkemiz ile oldukça benzer bir idari yönetim sistemine
sahip Fransa‘da baĢarı ile uygulanmakta olan sistemin esas alınabileceği düĢünülmektedir.
Daha önce açıklandığı üzere, Fransa‘daki Havza Su Yönetimi, Su Meclisi (Havza Su Kurulu)
ve Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı‘nı esas almakta ve su yönetimi ile ilgili
cezai yaptırımları ise Ġl Valisi‘ne bağlı Su Polisliği‘nce uygulanmaktadır. Su Temini ve Atıksu
UzaklaĢtırma ücretlerinin toplanması ve gerekli yatırımların yapılması hizmetleri Belediyelerin
Su/Kanal Birimlerince yürütülmektedir (ġekil 148).
Baskı Ta
Havza Su Meclisi, Havza Su Kurulu
1 Başkan (sivil)
100 üye:
1/3 Tüketici, STK temsilcileri
1/3 Seçilmiş Belediye Meclisi Üyeleri
1/3 İlgili Bakanlık Bürokratları
İl Valisi
Su Polisi
İl Çevre ve Orman
Müdürlükleri bünyesinde
Her ilde 5-6 adet;
Su kalitesi için izleme
Su Ajansları Yönetim Kurulu
1 Başkan:
Başbakan tarafından atanır.
33 Üye:
11 Tüketici, STK’lar
11 İl/Belediye Meclisleri
11 ilgili Bakanlıklar
tarafından atanmış üyeler
Ceza Vali Ceza Vali onayı ile uygulanabiliyor.
İl/İlçe Belediyeleri
Havza Koruma Vergisi (Su Ajansına transfer edilir.)
Büyükşehir/ İl SK İdareleri
Su/atıksu ücretlerini
toplamak
Su/atıksu yatırımlarını
yapmak/tesisleri işletmek
Su Kalitesi/Deşarj İzinleri Denetimi
Tamamen özerk yapıda (mali ve
idari bakımdan)
6 yılda bir seçimle oluşturulur.
Yılda 2 kez:
-Havza ile ilgili su politikası
belirlenir.
-Su ajanslarınca hazırlanan
yıllık havza planlaması,
bütçe ve su tarifelerini
onaylar.
-Su Ajansı Yönetim
Kurulu’nu tayin eder.
Su Ajanslarınca
Teşvik
(SKİ İdareleri, Endüstri)
Su Polisi
(İl Çevre ve Orman
Müdürlüğü bünyesinde)
DSİ Havza Müdürlükleri
Sulama Suyu Yönetimi
(tahsisler ve kalite izlemesi)
Ulusal boyutta su
temini/sulama ve enerji
projeleri
İller Bankası Genel Müdürlüğü
SKİ idarelerine uygun şartlarda
kredi/finansman temini
Çevre ve Orman Bakanlığı’na
bağlıdır.
Planlama (Havza Su Yönetimi
Planı)
Yapım/İşletim: SKİ İdareleri veya
İmtiyazlı Su Şirketleri aracılığı ile
ġekil 148. Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması
Baskı Ta
Ülkemiz için Entegre Havza Yönetimi konseptine uygun bir Havza Su Yönetimi
yapılanmasının, aĢağıdaki ana birimleri içermek üzere oluĢturulabileceği düĢünülmektedir:
Havza Su Kurulu
Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB)
Su Polisliği
Belediye Su ve Kanalizasyon Ġdareleri
Diğer Destekleyici Kurumlar
Söz konusu kurumların temel görevleri ve idari yapılanmaları da aĢağıdaki gibi tanımlanabilir:
Havza Su Kurulu (HSK)
Havza Su Kurulları, Türkiye‘deki mevcut havza sınırları esas alınarak oluĢturulmalıdır. Ancak
mevcut 26 Havza içinden bazıları birleĢtirilerek toplam havza sayısı 10-12‘ye düĢürülmelidir.
HSK‘nın temel amacı havzaları hidrolojik/hidrojeolojik havza yapısına göre yönetmek, suyu
ücretlendirmek (tarifeleri onaylamak) ve havzadaki bütün su kullanıcıları ile paydaĢların
yönetim sürecine etkin katılımını sağlamaktır. Havza Su Kurulları‘nın esas görevleri HSA/ÇĠB
tarafından hazırlanacak Entegre Havza Su Yönetimi Planlarını ve belirlenen (önerilen)
tarifeleri onaylamaktır.
Havza Su Kurulları ~100 üyeden oluĢturulabilir. Bu üyelerin 1/3‘ü su kullanıcıları, 1/3‘ü
Havzada yer alan Belediyelerin Belediye Meclisi Üyeleri, 1/3‘ü de ilgili kamu kurumları (çevre,
sağlık, tarım, ulaĢtırma, içiĢleri, maliye) arasından seçilecek kiĢilerden teĢkil edilebilir. Havza
Su Kurulları‘nın özerk bir yapıda olması ve Kurul BaĢkanı‘nın kurul üyeleri arasından
seçilecek fiili kamu görevlisi olmayan bir kiĢi olarak tayini esas olmalıdır. Ancak baĢlangıçta
(sistem oturuncaya kadar) bu görevin Havzadaki en büyük Ġlin Valisi tarafından da
yürütülebileceği düĢünülmektedir. Havza Su Kurulu seçimlerinin 5~6 yılda bir yapılması ve
kurulun yılda en az iki kez toplanması esas alınmalıdır.
Havza Su Kurulu toplantıları ile ilgili bilgiler toplantı öncesi alt komisyonlarca hazırlanıp
yönetimin bilgisine sunulmalıdır.
Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı (HSA/ÇĠB)
Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı‘nın amacı su havzalarını kirliliğe karĢı
korumak ve alıcı ortamların su kalite statülerini geliĢtirerek daha iyiye götürmektir. HSA/ÇĠB
Baskı Ta
Çevre ve Orman Bakanlığı‘na bağlı olarak kurulmalı, baĢkanı ilgili Bakanın teklifi ile
BaĢbakan tarafından atanmalıdır. Çevre Ġdaresi Yönetim Kurulu, toplam 33 üyeden
oluĢturulabilir. Bu üyelerin 1/3‘ü su kullanıcıları, 1/3‘ü Belediye Meclis Üyeleri ve 1/3‘ü ilgili
Bakanlık mensupları arasından seçilir. HSA/ÇĠB yönetim kurulları bütçeyi onaylar, su
tarifelerini belirler ve Havza Kurulu onayına sunar. HSA/ÇĠB‘nın bütçesi, Belediye
Su/Kanalizasyon Ġdare veya Birimleri‘nce toplanan su/atıksu faturalarının belli bir yüzdesi
(%15~20) üzerinden aktarılan kaynak (Havza Koruma Vergisi) ile oluĢturulur. Çevre Ġdaresi,
su kullanıcılarından (Belediyeler ve diğer kullanıcılar) sağlanan bu bütçeyi, Havza Yönetim
Planı‘nda
yer
alan
öncelikli
projelerin
finansmanı
ile
iyi
arıtma
uygulamalarını
teĢvik/sübvanse etmek üzere kullanır. Ajansın kendi personel ve diğer harcamaları için
gerekli tutar bütçenin %10‘unu geçmemek üzere sınırlandırılabilir.
HSA/ÇĠB, ilgili Su Havzaları‘ndaki deĢarj ve alıcı ortam kalitesi izleme çalıĢmalarının tek
sorumlusu olmalıdır. Sulama Suyu Tahsisleri ve Sulama Suyu Kalitesi izlemesi mevcut
durumdaki gibi DSĠ‘ye bırakılabilir. Ancak kıta içi su kaynakları ile kıyı ve denizlerle ilgili kalite
izlemesi ise ÇĠB tarafından yürütülmelidir.
Belediyeler
Havza‘da yer alan BüyükĢehir Belediyeleri‘nin görev/hizmet alanı il sınırlarına geniĢletilmeli,
diğer belediyelerde ise su temini ve atıksu yönetimi hizmetleri ―Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri‖
çatısı altında yürütülmek üzere yeni bir yapılanmaya gidilmelidir. Böylece her ilde Merkez Ġlçe
bünyesinde oluĢturulacak Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri, il genelinde su/atıksu ücretlerinin
toplanması ve gerekli su/atıksu yatırımlarının yapılıp iĢletilmesi ile görevli kılınmalıdır (ġekil
149).
Baskı Ta
ġekil 149. BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanması
Bu Ģekilde BüyükĢehir Belediyeleri ve Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri üzerinden gerekli su
temini/atıksu yönetimi hizmetleri yürütülebilir. Su Ajansları, Havza Yönetim Planları‘ndaki
öncelikleri esas alarak Su Kanalizasyon Ġdareleri‘ne yatırım finansmanı ve teĢvikler yoluyla
kaynak aktarabilir.
Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nin Genel Kurulu, Ġl‘deki Belediye Meclisi Üyeleri‘nden teĢkil
edilecek Ġl Belediye Meclisi olacaktır. Diğer usul ve esaslarla ilgili olarak BüyükĢehir
Belediyeleri Su/Kanalizasyon Ġdareleri Kanunu‘ndan hareketle mevzuat oluĢturulabilir.
Su Polisi
Çevre ile ilgili cezai yaptırımların uygulaması Su Polisleri‘nce yapılmalıdır. Her ilde istihdam
edilecek yeter sayıda su polisi, Vali onayı ile kesinleĢmiĢ yaptırımları uygulamakla görevli
olmalıdır.
Baskı Ta
Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği
Havzalardaki Ģebeke ve arıtma tesislerinin yapımı ve/veya iĢletiminde kamu-özel sektör
iĢbirliği teĢvik edilmelidir. Öncelikle atıksu kanal Ģebekesi ve arıtma tesislerinin iĢletiminin 6
yıldan daha kısa olmayan (tercihen 8-10 yıl) süreli hizmet ihaleleri yoluyla özel sektör eliyle
yürütülmesi sağlanmalıdır. Gerekli idari/mali kapasitenin mevcut olduğu durumlarda yap iĢlet
modeli ile imtiyaz devri uygulamaları da düĢünülmelidir. Ayrıca hizmet kalitesi ve mali
performansı
yetersiz
BüyükĢehir
Su
Kanalizasyon
Ġdareleri‘nin
özelleĢtirilmesi
de
değerlendirilmelidir.
Ġller Bankası Genel Müdürlüğü Su Temini ve Atıksu Yönetimi Projelerinin finansmanı için Su
Kanalizasyon Ġdareleri‘ne uzun vadeli ve uygun Ģartlarda kredi sağlayan bir yatırım
bankasına dönüĢtürülerek, proje ve inĢaat iĢlerini fiili olarak yürütmesi önlenmelidir.
Baskı Ta
Su Temini, Atıksu Toplama ve Arıtma ile Katı Atık Yönetimi ve
8.2.
Tarifeler
Mevcut Durum
Ülkemizde su temini, atıksu uzaklaĢtırma (toplama, arıtma ve deĢarj) ve katı atık yönetimi
(toplama, geri dönüĢüm / geri kazanım, arıtma ve düzenli depolama) giderleri abonelerin su
tüketimi esas alınarak düzenlenen faturalarla tahsil edilmektedir. Bu bedele ek olarak su
faturası bedelinin belli bir yüzdesi oranında (%3~5) bakım bedeli alınmaktadır. ÇOB Çevre
Yönetimi Genel Müdürlüğü‘nden temin edilen sınırlı veriler esas alınarak su temini ve atıksu
uzaklaĢtırma tarifelerinin ülke genelindeki durumu Tablo 99 da özetlenmiĢtir.
Tablo 99. Türkiye‘de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu
Belediye
Sayısı
Ortalama Su
Temini Ücreti
3
(TL/m )
Ortalama Atıksu
UzaklaĢtırma
3
Ücreti (TL/m )
Toplam TL/m
3
($/m )*
84 - 2000
16
1,34
0,9
2,24 (1,49)
2.000 – 10.00
25
1,83
0,55
2,38 (1,59)
10.000 – 100.000
32
1,43
0,54
1,97 (1,31)
13
1,04
0,32
1,36 (0,91)
1,47±0,33 cv=0,22
0,58±0,24 cv=0,36
2,05 (1,37)
YerleĢim Birimi
Nüfusu

100.000
Ağırlıklı Ortalama
Değerler
3
1 $ =1,5 TL
Tablo‘dan da görüldüğü üzere ağırlı ortalama su temini ve atıksu uzaklaĢtırma bedelleri
sırası ile 1,47 ve 0,58 TL/m3 olup değiĢim katsayıları (cv = x/Sx) da 0,22 ve 0, 36‘dır. Atıksu
tarifeleri daha büyük değiĢkenlik arzetmektedir. Mevcut durumda sözkonusu tarifelerin su
temini ve atıksu uzaklaĢtırma hizmeti yatırım ve iĢletme giderlerini %100 karĢılayacak
biçimde belirlendiğini ifade etmek doğru değildir. Bazı belediyeler tarifeleri gerçekte olması
gereken değerin altında, diğer bazı belediyeler ise maliyetleri karĢılayacak bedelin çok
üzerinde uygulayabilmektedirler. Bu iki durumdan ilkinde baĢka Belediye kaynaklarından
sübvansiyon, ikincisinde ise Belediye‘nin baĢka altyapı (özellikle ulaĢım, atık yönetimi)
harcamalarına su/atıksu gelirlerinden kaynak aktarması durumu sözkonusu olabilmektedir.
Tablodaki veriler dikkate alındığında toplam su temini ve atıksu uzaklaĢtırma hizmeti birim
ücretinin 0,91-1,49 $/m3 seviyelerine çıktığı bilinmektedir.
Baskı Ta
Atık yönetimi hizmeti karĢılığı olarak Belediyelerimizce atık üreticilerinden su faturaları
üzerinden tahsil edilen ücret Çevre Temizlik Vergisi (ÇTV) dir. ÇTV 2010 yılı itibarı ile 0, 18
TL/m3 olup atık yönetimi hizmetleri için gerekli masrafları tam karĢılayacak bedelin çok
altındadır. Örneğin günde ~ 100 L/kiĢi su tüketen 4 kiĢilik bir haneden tahsil edilecek ÇTV
tutarı,
0,100 x 4 x 30 x 0,18 TL /m3 = 2,16 TL /hane-ay (26 TL/hane-yıl)
olup çok düĢük düzeylerdedir. Zira EHCIP (Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Planlaması)
Projesi‘nde AB standartlarındaki bir atık yönetimi hizmeti için harcanabilir hane halkı gelirinin
ortalama % 0,7‘si civarında bir bedel toplanması gerekmektedir (ENVEST, 2005).
KiĢi baĢına gelir 4000 $/yıl alınarak, gerekli atık yönetim bedeli,
4000 $/yıl x 4 kiĢi/hane x 0,6 x 0,007 = 67,2 $ (~100 TL)/hane-yıl olacaktır.
Burada ortalama hane halkı büyüklüğü 4 kiĢi ve harcanabilir hane halkı geliri toplam gelirin
%60‘ı olarak kabul edilmiĢtir. Dolayısı ile ÇTV, olması gereken değerin 26/100*100 (=
%26‘sı) ya da ~1/4‘ü mertebesindedir. Bu yüzden Belediyelerimiz atık yönetimi hizmetlerini
ÇTV yanında büyük oranda baĢka kaynaklarından transfer yoluyla sürdürmektedirler.
ÇTV‘nin atık yönetimi giderlerini tam olarak karĢılayabilmesi için 0,18 TL/m3‘den ~0,70-75
TL/m3 düzeylerine yükseltilmesi gerektiği düĢünülmektedir. Ülkemizdeki su temini, atıksu
uzaklaĢtırma ve katı atık tarifeleri toplamı birlikte değerlendirildiğinde ortalama 2,05 x 1,05 +
0,18 =2,42 TL/m3 (1,61 $/m3) ‗lük bir değer gözlenmektedir. Bu bedele ~ %5‘lik Ģebeke
bakım bedeli de dâhildir. Söz konusu üçlü tarife paketinde su temini ücretleri genelde olması
gerekenin üstünde, atık yönetim ücretleri (ÇTV) ise gerçek maliyetin çok altındadır. Dolayısı
ile söz konusu üç tarife bileĢeni tek bir havuza alınarak her bir bileĢenin gerçek değerlerini
esas alan daha adil ve gerçekçi bir tarife yapısı oluĢturulabilir.
ÇOB Tarifeler Yönetmeliği
Çevre Orman Bakanlığı‘nca, özellikle atıksu altyapı ve katı atık bertarafı ile ilgili mevcut tarife
yapısındaki yetersizlikleri ortadan kaldırmak üzere ―Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf
Tesisleri Tarifeleri‘nin Belirlenmesinde ―Uyulacak Usul ve Esaslara ĠliĢkin Yönetmelik ― 27.10.
2010 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir.
Bu Yönetmeliğin amacı 26.04.2006 tarih ve 5491 sayılı Çevre Kanununda değiĢiklik
yapılmasına dair Kanunla değiĢik 09.08.1983 tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanunu‘na uygun
olarak; atıksu altyapı tesisleri ile evsel katı atık bertaraf tesislerinin kurulması, bakımı,
Baskı Ta
onarımı, iĢletilmesi, kapatılması ve izlenmesi, bu tesislerle ilgili olarak verilen tüm hizmetleri
karĢılayabilecek tam maliyet esaslı tarifelerin; atıksu altyapı yönetimleri, BüyükĢehir
Belediyeleri ve belediyeler tarafından belirlenmesi, ayarlanması ve uygulanmasını sağlamak
yoluyla çevresel altyapı hizmetlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanmasıdır.
Ġlgili Yönetmelik,
• kentsel veya endüstriyel atıksuların toplanması, arıtılması ve deĢarjı ve ıslahına iliĢkin
yatırımlara,
• atıksu sistemlerinin iĢletmesi, bakım ve onarımına,
• arıtma çamuru bertarafına,
• evsel katı atıklar için toplama, taĢıma, aktarma, geri kazanım(kompost, yakma vb) ve
bertaraf tesisleri kurulması, iĢletilmesi, kapatılması ve kapatma sonrası izlenmesi ve
bakımına, ait tam maliyet esaslı tarifelerin belirlenmesine iliĢkin usul ve esasları
kapsamaktadır.
Bu yönetmelik yürürlüğe girmesiyle, atıksu ve atık yönetimi hizmetlerinin gerçek
maliyetlerinin karĢılanmasına imkan veren, atıksu ve evsel katı atık hizmetlerine ait
ücretlendirmenin düzenli aralıklarla su faturaları üzerinden yapılmasını öngören bir tarife
sistemine kavuĢmaktadır.
Bu yönetmelikte, kirleten öder prensibine göre hizmet maliyetlerinin tamamının tüketicilerden
karĢılanması esaslı hesaplamaların nasıl yapılacağına dair bir kılavuz kitap hazırlanması da
yer almaktadır.
Tarifeler Yönetmeliği‘nde, tarifeler belirlenirken göz önünde tutulması gereken önemli bir
husus, su temini, atıksu ve atık yönetimi tarife paketinin harcanabilir hane halkı gelirinin %23‘ünün aĢılmaması olarak yaygın kabul gören OECD kriteri ile uyumdur. Dolayısı ile Tarifeler
Yönetmeliği‘nin yürürlüğe girmesi ile birlikte özellikle gerçek maliyetlerin oldukça üzerinde
uygulanan mevcut su temini ücretlerinin de tam maliyet esaslı olarak yeniden gözden
geçirilmesi gerekmektedir.
Bilindiği üzere BüyükĢehir Belediyeleri‘nde atık yönetimi hizmetleri Ġlçe/Belde Belediyeleri ile
birlikte yürütülmekte (ġekil 150) olup uygulamada bazı sorunlar yaĢanmaktadır.
Baskı Ta
Büyükşehir Belediyeleri
Hizmet Alanı:
İl sınırı (İstanbul/İzmit) ili merkeze alan
50 km yarıçaplı bir daire içindeki
Belediyeler
İlçe Belediyeleri
Hizmet Alanı:
Belediye sınırları içi
B.B. Çevre Koruma Daire Başkanlığı:
Atık Yönetim Planı Hazırlamak
Aktarma Merkezleri Yapım/İşletimi
Atık İşleme ve Bertaraf Tesisleri Yapımı /İşletimi
İlçe/Belde Belediyeleri:
Atık Yönetim Planlarını İlçe Ölçeğinde Hazırlamak
(toplama, geri kazanım/geri dönüşüm, yerel
kompost)
Atık Toplama ve Aktarma/ (yakınsa) Depolama
Tesislerine Taşıma
Diğer Belediyeler (BüyükĢehir Belediyeleri
görev alanı dıĢındakiler dahil):
Atık Yönetimi Birlikleri (AYB):
(KAAP, 2006/2009)
Hizmet alanı:
Genelde il sınırlarını esas alarak
oluşturulan, Atık Toplama Havzaları
içindeki Belediyeler
Birlik Üyesi Belediyeler:
Hizmet alanı:
Belediye sınırları içi
Çevre ve Orman Bakanlığı:
AYB Yönetimi:
Birlik Hizmet Alanı için AYP hazırlayıp uygulamak
Aktarma Merkezleri Yapım/İşletimi
Aktarma Merkezleri ile Nihai Bertaraf (Düzenli
Depolama) ve Arıtma (Kompost/Biyometan/Termal
dönüşüm) Tesisleri arasında taşıma
Düzenli Depolama ve Atık Arıtma Tesislerinin
Yapımı/İşletimi
Maddesel Geri kazanım Tesisleri (ambalaj atıkları)
için yer belirleme (Yatırım ve İşletim ambalajlı
ürünleri piyasaya sürenlere ait)
Birlik Üyesi Belediyeler:
Atık Yönetim Planlarını İlçe Ölçeğinde Uygulamak
Atık Toplama ve Aktarma Merkezleri veya (yakınsa)
Düzenli Depolama Tesislerine Taşıma
Ambalaj Atıkları Geri dönüşümü (ikili toplama
ve/veya kumbara + geri dönüşüm merkezleri) ve
Yerel Kompost Faaliyetleri Yürütme
AB ile uyumlu Katı Atık Ana Planı (KAAP) ve AYEP,
İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı hazırlamak,
uygulamaları izlemek
Atık Yönetim Planlarını Onaylamak ve Uygulamaları
izlemek
Atık Bertaraf/Arıtma Tesisleri ile ilgili ÇED ve
İşletme İzin Sürecini Yönetmek
ġekil 150. Atık Yönetimi Ġle Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma
Baskı Ta
Su, Atıksu ve Katı Atık Yönetimi Tarifeleri ile ilgili Öneriler
Su Temini ve Atıksu Yönetimi Tarifesi
Ülkemiz‘de ağırlıklı olarak yüzeysel ve yeraltı sularından sağlanan içme/kullanma sularının
maliyeti nispeten düĢük düzeylerdedir. Örneğin Ġstanbul‘a ~ 180 km mesafedeki Büyük Melen
Akarsuyu‘ndan su temin eden Büyük Melen Ġçme Suyu Sistemi‘nin maliyeti bile ~0, 35 $/m3
(~0, 50 TL/m3) düzeyindedir. Çoğu durumda sadece hızlı filtrasyon ve klorlama gibi temel
arıtma iĢlemleri uygulanan su arıtımı maliyetleri oldukça düĢük (< 0, 15 $/m 3) düzeylerdedir.
Dolayısı ile su temini maliyetinin Ģebeke bakım/onarım/yenileme yatırımlarının ek maliyetleri
de dahil genelde ≤0,50$/m3 düzeyinde gerçekleĢmesi beklenmektedir.
Zessner ve diğ., (2010) tarafından Tuna Havzası Ülkeleri ve Türkiye‘yi de içine alan bir
çalıĢmada ≥ 100.000 EN (eĢdeğer nüfus) lu Ģehirlerde ileri biyolojik (CNP gideren) arıtma
tesislerinin yıllık toplam maliyetinin (yıllık yatırım+iĢletme/bakım) 20-25 Avro/EN. yıl
aralığında değiĢtiği belirlenmiĢtir. Dolayısıyla 25 Avro/EN. yıl maliyet ve 200 L/EN. gün atıksu
oluĢumu için m3 baĢına arıtma maliyeti,
25/(0,2 x 365) ≈ 0,34 Avro/m3 (0,43 $/m3 = 0,68 TL/m3)
olacaktır.
Bu durumda,
Su+atıksu arıtma maliyeti = 0,40 + 0,43 = 0,83 $/m3
alınabilir. Bu bedele yönetim (servis, iĢletme/bakım, yenileme) giderleri karĢılığı ~%30‘luk bir
ilave yapılırsa toplam su+atıksu bedeli ~ 1,08 $/m3 alınabilir. Bu tarifenin nüfus büyüklüğü ve
yersel özel durumlar dolayısı ile ± 0,30‘luk sapma gösterebileceği esas alındığında su+atıksu
tarifelerinin çok büyük oranda,
1,08 ± 0,32 $/m3 (1,62± 0,48 TL/m3)
aralığında kalması beklenir. Bu değeri destekleyen bir büyüklük olarak, ĠSKĠ (1999) Su
Temini ve Atıksu Yönetimi Master Planı‘nda önerilen tüm maliyet esaslı su+atıksu tarifesi
olan 0,9~1,1 $/m3 örnek gösterilebilir.
Atık Yönetimi Tarifesi
EHCIP (2005) Projesi‘nde detaylı olarak incelendiği üzere, Türkiye‘de kiĢi baĢına milli gelir
5000 $/yıl, ortalama hane halkı büyüklüğü 4 kiĢi/hane ve atık yönetimi hizmetlerinin
Baskı Ta
harcanabilir hane halkı gelirinin %0,7‘sini (binde 7) aĢmaması hali için, tam maliyet esaslı
olarak atık üreticilerinden tahsili gereken atık yönetimi bedeli,
5000 x 4 x 0,6 x 0,007 = 84 $/hane.yıl (= 7 $/hane.ay)
bulunur. Bu değerin gelir düzeyi ve nüfusun yüksek olduğu (Milli Gelir: 10.000 $/kiĢi.yıl)
BüyükĢehirlerde 120$/hane.yıl ile düĢük gelir düzeyli (2.500 $/kiĢi.yıl) ve hane halkı
büyüklüğü daha fazla (5~6 kiĢi/hane) olan yerleĢimlerde ~ 65 $/hane.yıl aralığında değiĢmesi
beklenmektedir. Dolayısı ile atık yönetimi tarifeleri, 100 L/N.gün ortalama su tüketimi (12
m3/hane.ay) esas alınarak su tüketimi cinsinden ifade edilirse,
Ortalama bedel = 7/12 ≈ 0,58 $/m3
olup; 0,83 ~ 0,45 $/m3 aralığında değiĢecektir.
Bu durumda Türkiye ortalaması itibarı ile harcanabilir hane halkı gelirinin çevre
harcamalarına (su, atıksu, atık yönetimi) ayrılan kısmı,
(1,08 0,58) x144 m 3 / yıı.hane
239 $/hane.yı/
x100
5000 x 4 x0,60
12000 $/hane.yı/
uygundur.
Baskı Ta
%2
olup;
OECD
kriterlerine
8.3.
Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Planlamaları
Atıksu Arıtma Tesisi Planlama ve Fizibilite ÇalıĢmaları, Havza Koruma Eylem Planlarının
Hazırlanması Projesi‘nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iĢ adımı, proje kapsamındaki
tüm yerleĢim birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan
tesisler için fizibilite çalıĢmalarının yapılması, atıksu arıtma tesislerine atıksu taĢıyacak
kolektör hatlarının güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması
faaliyetlerini kapsamaktadır. Kentesel AAT‘leri planlama ve fizibilite çalıĢamaları raporu EK
VIII de detaylı olarak verilmektedir.
Mevcut Atıksu Arıtma Tesislerinin Değerlendirilmesi
Havzalarda gerçekleĢtirilen saha çalıĢmaları kapsamında mevcut kentsel AAT ler yerinde
incelenmiĢ ve yenileme veya kapasite artıĢı ihtiyaçları tespit edilmiĢtir. Bu tespitler planlama
çalıĢmalarına
da
yansıtılmıĢtır.
Ayrıca
planlama
çalıĢmalarında
oluĢturulan
arıtma
senaryolarında öngörülen esaslara göre, çevresindeki yerleĢim birimlerinin atıksularını
arıtması planlanan mevcut AAT ler için gerekli kapasite artıĢları ve buna bağlı maliyet
değerlendirmeleri de planlama çalıĢmalarında yer almaktadır.
Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, Çevre ve Orman
Bakanlığı) atıksu arıtma tesisleri için yapılmıĢ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise,
bunlar da ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiĢ ve planlama çalıĢmalarında yer almıĢtır.
Atıksu Arıtma Tesisi Planlama Senaryoları
Ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak 3 farklı senaryo için AAT
planlamaları alternatifleri üretilmiĢtir:
1. Alternatif:
Maksimum atıksu arıtma tesisi ve minimum kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu
hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak üzere tüm
yerleĢim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıĢtır.
2. Alternatif:
Minimum atıksu arıtma tesisi ve maksimum kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu
hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç olmak üzere
havza içindeki yerleĢim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda atıksu arıtma
tesisinde arıtılması planlanmıĢtır.
Baskı Ta
3. Alternatif:
Optimum sayıda atıksu arıtma tesisi ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı
planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Teknik olarak birleĢmeleri mümkün olmayanlar hariç
olmak üzere atıksu arıtma tesisleri, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe
sınırları içerisinde ortak olarak planlanmıĢtır.
Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler, herhangi bir AAT‘den faydalanmayan yerleĢim
birimleri için planlanmıĢtır. Ayrıca, AAT‘ye bağlı olan ancak AAT‘de yenileme yapılması
gereken yerleĢim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıĢı yapılması geren yerleĢim
birimleri de çalıĢmalara dâhil edilmiĢtir. Herhangi bir AAT‘ye bağlı olan, atıksuları %90‘ın
üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleĢim
birimleri, maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmalarına dâhil edilmemiĢtir.
Proses Tipi Seçimi için Kriterler
Planlanan AAT‘leri için proses seçimi gerçekleĢtirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz
önünde bulundurulmuĢtur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu
Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü
Yönetmelikleri‘nde belirlenen hususlar ıĢığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus
değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiĢtir. Bu bağlamda tesise bağlı nüfus
değerine göre proses seçimi Tablo IV.1‘de verildiği gibi yapılacaktır. Tablodan da görüleceği
gibi yerleĢim birimlerinin mevzuata göre sahip olduğu durum proses seçimini doğrudan
etkilemektedir. YerleĢim biriminin içme suyu havzasında veya hassas alan olarak belirlenmiĢ
alanlar içinde yer alması durumunda daha güvenilir prosesler tercih edilmiĢtir. Nüfusu
10.000‘in üzerinde olan ve hassas alan veya içme suyu havzasında yer alan yerleĢim
birimleri için ve durumuna bakılmaksızın nüfusu 100.000‘in üzerinde olan tüm yerleĢim
birimleri için nutrient giderimi yapılabilen aktif çamur sistemleri(BNR) seçilmiĢtir. Nüfusu
2.000 ile 10.000 arasında yer alan yerleĢim birimleri ise içme suyu havzası içerisinde yer
alanlar ve içme suyu havzası dıĢında yer alanlar olarak ayırt edilmiĢtir. Söz konusu
yönetmeliklere göre hassas olan içinde yer alsın veya almasın nüfusu 10.000‘in altında yer
alan yerleĢim birimlerinin ileri arıtma yapma yükümlülüğü bulunmamaktadır. Nüfusu 2.000 ile
10.000 arasında kalan ve içme suyu havzasında yer alan yerleĢim birimleri için ileri arıtma da
yapılabilen aktif çamur sistemleri seçilmiĢtir. Bu yerleĢim birimlerinden inĢaatına baĢlamıĢ ya
da tesisini iĢletmeye almıĢ olanlar tesislerini ikincil arıtma olarak projelendirmiĢse,
planlamalarda da buna paralel olarak proses seçimi yapılmıĢtır. Ancak henüz atıksu arıtma
Baskı Ta
tesisi planlanmamıĢ yerleĢim birimleri için ileri arıtma öngörülmüĢtür. Ġçme suyu havzasında
yer almayan yerleĢim birimleri için ise ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemleri
öngörülmüĢtür. Ancak yer sıkıntısı olmayan, doğal arıtma için ihtiyaç duyulan tesis arazisini
tahsis edebilen yerleĢim birimlerinin doğal arıtma sistemleri için hazırladıkları projelere
planlamalarda da yer verilmiĢtir. Nüfusu 2000 ile 10.000 arasında kalan yerleĢim birimleri
içme suyu havzasında yer almıyorsa doğal arıtma sistemi kurmalarında mevcut mevzuata
göre bir engel bulunmamaktadır. Ancak doğal arıtma sistemleri aktif çamur sistemlerine göre
çok daha büyük alan ihtiyacına sahip olduğu için nüfusu 2.000‘in üzerinde yer alan yerleĢim
birimleri gerekli araziyi tahsis etmekte zorlanmaktadır. Bu nedenle ilgili yerleĢim biriminden
talep olmamıĢsa bu gruba giren yerleĢim birimleri için ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur
sistemleri planlanmıĢtır. Nüfusu 2.000‘in altında yer alan yerleĢim birimlerinde ise içme suyu
havzasında yer alanlar için paket arıtma sistemleri ön görülmüĢtür. Ġçme suyu havzasında
yer almayan yerleĢim birimleri için ise doğal arıtma sistemleri planlanmıĢtır. Ancak doğal
arıtma sistemi için gerekli araziyi tahsis edemeyenler için paket arıtma seçeneği de göz
önünde bulundurulmuĢtur.
Yukarıda belirtilen durumları özetleyecek Ģekilde, prosos tipi seçimi Tablo 100 de verildiği
gibi yapılmıĢtır.
Baskı Ta
Tablo 100. Proses Tipi Seçim Kriterleri
Arıtma
Nüfus Aralığı
N<2000
2000<N<10000
YerleĢim Durumu
Proses Tipi*
Mertebesi Ön Arıtma* Çamur Arıtma
Paket Arıtma
Ġkincil
Hassas Alan
KI
Kurutma Yatakları
KI/Foseptik
Kurutma Yatakları
Diğer
KI+Foseptik Kurutma Yatakları
U.H. Aktif Çamur Ġkincil/ileri
KI+ĠI+YAKT Graviteli
Hassas Alan**
Sistemi
KI+ĠI+YAKT Mekanik/Kurutma
Diğer**
U.H.
KI+ĠI+YAKT Yatakları
Sistemi
ĠçmeSuyu Havzası*** BNR
Ġleri
Hassas Alan***
BNR
Ġleri
Diğer
Sistemi
BNR
Ġleri
Hassas Alan
BNR
Ġleri
Diğer
Sistemi
BNR
Ġleri
Hassas Alan
BNR
Ġleri
Diğer
BNR
Ġleri
BNR
Ġleri
Hassas Alan
BNR
Ġleri
Diğer
BNR
Ġleri
10000<N<50000
50000<N<10000
100000<N<250000
N>250000
* KI:Kaba Izgara
ĠI:Ġnce Izgara
UH: Uzun Havalandırmalı
YAKT: Yatay AkıĢlı Kum Tutucu
Yoğ.
+
Mekanik
KI+ĠI+YAKT
Mekanik
Grav.Yoğ.+ Mekanik
KI+ĠI+HKT
Mekanik
KI+ĠI+HKT
Mekanik
KI+ĠI+HKT
Çamur Çürütme +
Mekanik
HKT:Havalandırmalı Kum Tutucu
BNR: Biological Nutrient Removal (Karbon+besi maddesi giderimi)
** Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleĢim birimleri için
aktif çamur sistemi öngörülmüĢtür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını
tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına
çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıĢtır.
*** Nüfusu 10.000 ile 50.000 arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleĢim
birimleri için ileri arıtma yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüĢtür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde
aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi
iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur
sistemi planlanmıĢtır
Baskı Ta
Maliyet Analizi ve Fizibilite ÇalıĢmaları
Maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmaları yukarıda açıklanmıĢ olan 2 arıtma senaryosunun her
biri için tekrarlanmıĢtır. Maliyet analiz çalıĢmalarında 2 alternatif senaryo arasında ekonomik
olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıĢtır.
Fizibilite çalıĢmaları öngörülen 3 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel AAT‘lerin her biri için
ilk yatırım maliyetleri, inĢaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon maliyetlerini içerecek
biçimde yıllık bazda hesaplanmıĢtır. Ayrıca AAT‘lerin ilk yatırım maliyetleri ve 30 yıllık toplam
iĢletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan toplam atıksu arıtma maliyetleri,
arıtılan atıksuyun m3‘ ü baĢına toplam iĢletme maliyetleri ile toplam atıksu arıtma maliyetleri
de hesaplanmıĢtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri için inĢaat maliyetleri ile terfi
merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde, bunların ilk yatırım ve iĢletme maliyetleri de dikkate
alınmıĢtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu
karĢılaĢtırmalı maliyet analizi çalıĢması yapılmıĢtır. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi
için, 2 alternatif için aynı yöntem ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde
bulundurulmuĢtur. ÇalıĢmalar kapsamında Küçük Menderes Havzası‘nda kurulması
planlanan AAT‘ler, arıtma teknolojilerine göre gruplandırılarak Tablo 101, 102 de; yapılan
revizyonlar Tablo 103 te verilmektedir.
Baskı Ta
Tablo 101. Ġkincil veya Ġleri Artıma Olarak Planlanan AAT‘ler
Ġl
AAT
1
AAT bağlı
yerleĢimler
Ġlçe
Ġzmir
ÇeĢme
ÇeĢme
Alaçatı
Proje Nüfusu
(N-2040)
Ġlk Yatırım
Maliyeti
(Euro)
AAT
Teknolojisi
30 yıllık ĠM
ġZD (Euro)
94.766
ileri arıtma
4.315.258
5.806.352
200.906
ileri arıtma
6.870.036
11.102.459
KuĢadası
2
Aydın
KuĢadası
Davutlar
Güzelçamlı
3
Ġzmir
Selçuk
Belevi
2.466
ikincil arıtma
240.736
318.671
4
Ġzmir
Karaburun
Mordoğan
3.410
ikincil arıtma
300.268
385.787
5
Ġzmir
Tire
Gökçen
2.708
ikincil arıtma
256.564
336.917
6
Ġzmir
Kiraz
Çayağzı
2.447
ikincil arıtma
239.424
321.646
7
Ġzmir
Kiraz
Karaburç
2.436
ikincil arıtma
238.741
320.964
8
Ġzmir
ÖdemiĢ
8.037
ikincil arıtma
538.636
665.503
6.541
ikincil arıtma
692.864
601.589
6.555
ikincil arıtma
468.731
577.554
Ovakent
Bademli
Konaklı
9
Ġzmir
Karaburun
10
Ġzmir
ÖdemiĢ
11
Ġzmir
Beydağ
Beydağ
6.600
ikincil arıtma
470.968
577.809
12
Ġzmir
Tire
Tire
64.542
ikincil arıtma
2.228.727
4.053.886
13
Ġzmir
Kiraz
Kiraz
9.853
ikincil arıtma
618.888
767.682
14
Ġzmir
Selçuk
Selçuk
80.365
ileri arıtma
3.830.993
4.893.070
1-R
Ġzmir
ÖdemiĢ
Gölcük
1.826
ikincil arıtma
196.134
280.586
Karaburun
Kaymakçı
Çaylı
Tablo 102. Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan AAT‘ler
AAT
Ġl
Ġlçe
Bağlı YerleĢimler
Proje Nüfusu
(N-2040)
AAT
Teknolojisi
Ġlk Yatırım
Maliyeti (Euro)
1-D
izmir
ÖdemiĢ
Kayaköy
1.392
doğal arıtma
97.440
2-D
izmir
ÖdemiĢ
Bozdağ
1.471
doğal arıtma
102.970
Tablo 103. Revizyon Yapılması Gereken AAT‘ler
AAT Adı
Ġl
Ġlçe
ÖdemiĢ
AAT
Ġzmir
ÖdemiĢ
Baskı Ta
Bağlı
YerleĢimler
Nüfus
(N-2010)
ÖdemiĢ
2.601
Birgi
79.419
Yapılacak
ĠĢlem
Yenilenme
Maliyeti
30 yıllık ĠM
ġZD (Euro)
AAT‘ye dahil
etme
83.450
5.500.843
Fizibilite çalıĢması yapılan 3 farklı arıtma senaryosu içinde maliyet açısından en uygun olan
Alternatif 1 olarak belirlenmiĢtir. Her üç alternatif için elde edilen toplam maliyetler Tablo 104
te verilmiĢtir. Diğer arıtma senaryolarına göre toplam maliyetler açısından en düĢük olan
arıtma senaryosu Alternatif 1‘dir. Bu senaryo kapsamında planlanan AAT‘ lerin tamamlanma
ve iĢletmeye alınma zamanları, Çevre Kanunu Geçici Madde 4 ve ilgili diğer yönetmeliklerde
verilmiĢ olan süreler göz önüne alınarak, belediye nüfuslarına göre 2010-2017 arasındaki
yıllara kadar olacaktır. Buna göre planlanan AAT‘lerin tamamlanma zamanları nüfusu
100.000‘den fazla olan belediyeler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki belediyeler için
2012; 10.000-50.000 arasındaki belediyeler için 2014; 2.000-10.000 arasındaki belediyeler
için 2017 yılıdır.
Tablo 104. Küçük Menderes Havzası AAT Toplam Maliyetleri
Senaryo
Aktif Çamur
Doğal Arıtma
Toplam ĠYM
ĠĢletme
Maliyeti (€)
Kolektör
Maliyeti
(€)
Toplam
Yatırım
Maliyeti (€)
Toplam
Maliyet (€)
I. Alternatif
17.877.827
488.600
18.366.427
26.187.818
0
18.366.427
44.554.245
II. Alternatif
17.527.687
363.160
17.890.847
25.998.179
668.171
18.559.018
44.557.197
Taslak raporda fizibilitesi yapılarak en uygun arıtma senaryosu olarak seçilen I. Alternatif,
havzada yapılan 2.paydaĢ toplantısında proje paydaĢı olan belediyeler ve ilgili diğer kurum
ve kuruluĢların görüĢüne sunulmuĢtur. Toplantı sonucunda istenen değiĢiklikler bu arıtma
senaryosu üzerinde yapılarak AAT planlamaları son halini almıĢtır. Bu nedenle nihai maliyet
taslak raporda hesaplanan maliyetlerden yüksek olmuĢtur. Nihai atıksu arıtma senaryosuna
ait toplam maliyetler Tablo105 te verilmiĢtir.
Ġlk yatırım, 30 yıllıık iĢletme ve kolektör maliyetlerini içerecek Ģiekilde hesaplanan toplma
maliyet 61.003.781 Euro olarak bulunmuĢtur. Bu maliyetin içerisinde Küçük Menderes Nehri
alt havzasında yapılacak yatırımlar 30.929.168 Euro‘yu kapsamaktadır.
Baskı Ta
Tablo 105. Küçük Menderes Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri
Senaryo
Aktif
Çamur
Nihai
21.506.967
Doğal Arıtma Yenileme
200.410
83.450
Toplam ĠYM
ĠĢletme
Maliyeti (€)
Kolektör
Maliyeti
(€)
Toplam
Yatırım
Maliyeti (€)
Toplam
Maliyet (€)
21.790.827
36.511.318
2.701.635
24.492.462
61.003.781
ġekil 101 den görüldüğü üzere Küçük Menderes Havzası‘nda seçilen arıtma senaryosunda
planlaması yapılmıĢ ve iĢletmeye alınması için; 2010 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ilk
yatırım maliyeti (ĠYM) 6.870.036 €, 2012 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 10.458.428 €,
2017 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 4.462.363 €‘dur. Küçük Menderes Havzası AAT
planlamaları ġekil 151 de harita üzerinde gösterilmiĢtir.
Planlama ve fizibilite çalıĢmalarında kullanılan hesap yöntemleri, çalıĢma sonuçları ve
planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerine ait bilgiler ve çalıĢma kapsamında yürütülen diğer
tüm faaliyetlerin sonuçları EK VIII de verilmektedir. Mevcut ve planlanan kentsel AAT‘leri
haritası EK IX da verilmektedir.
Baskı Ta
Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT İlk Yatırım Maliyetleri
12.000.000
50.000<N<100.000
10.000.000
8.000.000
6.000.000
10.458.428
N>100.000
6.870.036
N<10.000
4.000.000
4.462.363
2.000.000
10.000<N<50.000
0
0
2010*
2012
2014
2017
Yıllar
Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT
Kümülatif İlk Yatırım Maliyetleri
25.000.000
Proje Kapsamındaki
Tüm Yerleşim Yerleri
21.790.827
20.000.000
N>10.000
N>50.000
17.328.464
17.328.464
2012
2014
15.000.000
10.000.000
N>100.000
5.000.000
6.870.036
0
2010*
2017
Yıllar
*Nüfusu 100.000'den fazla olan yerleĢim yerlerinde, Çevre Kanunu Geçici Madde 4'e göre belirlenmiĢ olan AAT'ni
iĢletmeye
almak için aĢılmaması gereken süredir. Ancak bu süre dolduğundan iĢ takviminde 2012 yılı olarak öngörülmüĢtür.
ġekil 151. Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri
Baskı Ta
ġekil 152. Küçük Menderes Havzası‘nda planlanan AAT‘ler
Baskı Ta
8.4.
Küçük Menderes Havzası Koruma Eylem Planı
Küçük Menderes Havzası için önerilen eylem planı kısa, orta ve uzun vadede yapılması
ilk 5 yıl (2010-2015) kısa vade, ikinci 5 yıl (2015-2020) orta vade ve sonraki 20 yıl (20202040) ise uzun vade olarak belirlenmiĢtir. Bu zaman aralıkları, tespit edilen planlamaların
öncelik ve uygulanabilirlik sırasına göre değerlendirilmiĢtir.
Önerilen planlamalar aĢağıda verilmiĢ, ardından bu planlamaların nasıl ve hangi kurumlar
tarafından gerçekleĢtirileceği detaylı olarak anlatılmıĢtır. Ayrıca Havza Koruma Eylem Planı
ĠĢ Takvimi EK X da verilmektedir.
8.4.1. Havza Koruma Eylem Planı Stratejisinin OluĢturulması
HazırlanmıĢ olan koruma eylem planı stratejisinin altyapısı bu çalıĢma kapsamında
oluĢturulmuĢtur. Söz konusu çalıĢma makro ölçekte bir plan niteliğinde olup, yerel bazlı
stratejilerin yerinde ve detaylı olarak çalıĢılması gerekmektedir.
8.4.2. Kurum ve KuruluĢlar Arası Koordinasyonun Sağlanması
Eylem planı takviminde yer alan faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesi için ilgili kurum ve kuruluĢlar
arasında gerekli iĢbirliğinin oluĢturulması ve bu iĢbirliğinin sürekliliğinin sağlanması
gerekmektedir. Bu koordinasyonun etkin bir Ģekilde yürütülebilmesi için kurum ve kuruluĢlar
arası iĢ tanımı ve iĢ dağılımlarının netleĢtirilmesi esastır.
8.4.3. Atıksu Yönetimi
Atıksu Yönetimi kapsamında yer alan faaliyetler; havzada yer alan tüm yerleĢim yerleri için
mevcut atıksu altyapı durumunun iyileĢtirilmesi amacıyla kentsel AAT‘lerin kurulması,
kolektör hatlarının inĢası, OSB‘lerde, tüm tekil endüstri tesisleri ve atıksu oluĢturan her türlü
kirlilik kaynağında AAT‘lerin kurulması ile havza üzerinde baskı oluĢturan atıksu kaynaklı
kirliliğin azaltılması çalıĢmalarını kapsamaktadır.
8.4.3.1.
Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi, kentsel yerleĢimlere ait AAT‘ler ile ilgili yer seçimi, fizibilite
ve ÇED raporlarının hazırlanması, uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması
ve inĢaatların yapılarak tesislerin iĢletmeye alınmaları dahil tüm faaliyetler ile bu tesislere
Baskı Ta
atıksu iletecek kolektör hatlarının inĢası iĢlerini kapsamaktadır. Mevcut durumda Çevre ve
Orman Bakanlığı (ÇOB), Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri (ĠÇOM), BüyükĢehir Belediyeleri Su
Kanalizasyon Ġdareleri (BB SKĠ) ve Belediyeler atıksu yönetimi ile ilgili sorumlu olan
kuruluĢlar durumunda iken; önerilen havza yönetim sisteminde büyükĢehirlerde BB SKĠ,
büyükĢehir haricindeki diğer tüm illerde ise Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri (Ġl SKĠ) sorumlu
kılınmıĢtır. Tüm faaliyetlerinin kontrolü ve kurulacak olan tesislerin izleme ve denetim
faaliyetlerinden ise HSA/ÇĠB sorumlu olacaktır.
Atıksu altyapı yönetimi iĢ programı hazırlanırken, ÇOB tarafından yayımlanan 2006/15 sayılı
AAT ĠĢ Temin Planları ile ilgili Genelgede ve 08.01.2006 tarih ve 26.047 sayılı Resmi
Gazete‘de yayımlanan Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği‘nde verilmiĢ olan tarihler dikkate
alınmıĢtır. Buna göre kentsel yerleĢimlerde AAT‘lerin iĢletmeye alma tarihleri Tablo 106 da
verilmektedir.
Tablo 106. Kentsel yerleĢimler AAT iĢletmeye alma tarihleri
Nüfus Aralığı
AAT ĠĢletmeye Alınma Tarihi
>100.000
100.000-50.000
50.000-10.000
10.000-2.000
<2.000
2010
2012
2014
2017
2017
Ana kolektör hatları yapımı 2011 yılından itibaren 3 yıllık bir süre içerisinde tamamlanmalıdır.
Uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması ile ihale-inĢaat iĢlerinden BB
SKĠ‘ler ve Ġl SKĠ‘ler sorumlu olacaktır.
8.4.3.2.
Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi
Hazırlanan uygulama programına göre, nüfusu 2.000 den büyük olan kırsal yerleĢimlerde
atıksu altyapı çalıĢmaları 2017 tarihinde tamamlanmalıdır.
8.4.3.3.
Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu
OSB ve alıcı ortama deĢarj yapan tekil endüstrilerin atıksu altyapı sistemlerinde yapılacak
tüm iyileĢtirme çalıĢmaları en kısa sürede (2011 yılı) baĢlamalıdır. Sanayicilerin
sorumluluğunda olan bu iĢ kapsamında; AAT inĢaat öncesi faaliyetleri ile inĢaat ve iĢletmeye
alma faaliyetleri yer almaktadır. Önerilen sistemde, kontrolsüz deĢarjların tespiti ve
önlenmesi görevi mevcut durum değiĢtirilmeksizin ĠÇOM‘a verilirken, izleme ve denetim
Baskı Ta
faaliyetleri sorumluluğu, diğer pek çok alt bileĢen de olduğu gibi, Havza Su Ajansı veya
Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB)‘e devredilmektedir.
Madencilik faaliyetlerinden kaynaklanan ve çevresel açıdan risk oluĢturan atıkların yönetimi
için, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı‘na (ETKB), ÇOB ve sanayicilere mesuliyet düĢmekte
olup, faaliyetlerin takibi ve koordinasyonundan HSA/ÇĠB sorumlu olacaktır.
8.4.3.4.
Yağmur Suyu Altyapı Durumu
2011 yılından itibaren yağmur suyu toplama sisteminin kurulumu faaliyetlerine baĢlanmalı ve
illerin büyüklüğüne bağlı ol arak en geç 2020 yılına kadar nüfusu 50.000 ve üzerinde olan
tüm yerleĢim yerlerinde yağmur suyu altyapısı tamamlanmalıdır. Altyapı hizmetleri mevcut
durumda BB SKĠ‘ler ile diğer yerleĢimlerde Belediyeler tarafından yürütülmekte olup, önerilen
yapıda sorumluluk BB SKĠ‘lerin yanında yeni kurulacak Ġl SKĠ‘lere düĢmektedir.
8.4.3.5.
Kanalizasyona deĢarj edilen atıksuların yönetimi
kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulması baĢlanmalı ve 2015 yılı sonuna kadar
tamamlanmıĢ olmalıdır. Yine 2011 yılından itibaren öncelikle halihazırda bu deĢarj
standartlarını koymuĢ büyükĢehir belediyelerinde olmak üzere denetim ve izlemeler
gerçekleĢtirilmelidir. Kanalizasyon deĢarj standartlarının oluĢturulması, denetlenmesi ve
izlenmesi mevcut durumda BB SKĠ‘ler ile diğer yerleĢimlerde Belediyeler tarafından
yürütülmekte olup, önerilen yapıda sorumluluk BB SKĠ‘lerin yanında yeni kurulacak Ġl SKĠ‘lere
düĢmektedir.
8.4.3.6.
Alıcı ortama deĢarj edilen atıksuların yönetimi
Kentsel ve endüstriyel atıksular arıtıldıktan sonra veya arıtılmadan akarsu, sulama kanalı,
tarım alanı, göl vb. alıcı ortamlara deĢarj edilebilmektedir. Havzanın Ģartları dikkate alınarak
behsedilen deĢarjlar için en uygun alıcı ortamın 2014 yılı baĢına kadar belirlenmesi
gerekmektedir. Bu amaçla alıcı ortama atıksu deĢarjları için gerekli alt yapı rehabilitasyon
projeleri DSĠ, ĠÇOM, TĠM ve HSA/ÇĠB‘in katkısıyla oluĢturulmalıdır. Bu alıcı ortamlar
içerisinde özellikle yüzeysel ve yeraltı sularına yapılan deĢarjlarda alıcı ortamın su kalitesi
dikkate alınarak alıcı ortama özgü deĢarj standartları getirilmesi önerilmektedir.
DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik
statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model
Baskı Ta
destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma
teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal kaynakların deĢarj parametre ve
limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmelidir. Sıcak nokta olan akarsular (su kütleleri)
için mevcut mevzuat yeterli olmadığı durumlarda deĢarj standartlarında kısıtlamaya
gidilmelidir( ÇOB SKKY 37. Maddeyi baz alarak, daha bilimsel çalıĢmalar yapılana kadar,
kademeli olarak deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidebilir). Bu kapsamda öncelikle alıcı
ortamda ölçülen su kalitesi parametrelerinin sayısı artırılmalı, Nehir Havzası Yönetim
Planlarında belirtilen su çerçeve direktifi doğrultusunda ölçüm noktaları belirlenmeli ve gerekli
tüm ölçümler yapılmalıdır. 2015‘den sonra SKKY‘deki teknoloji bazlı deĢarj standartlarından
suda
tehlikeli
maddeler
yönetmeliğindeki
alıcı
ortam
bazlı
deĢarj
standartlarına
geçileceğinden BAT (Best Available Technology) ler bu noktada değerlendirilmelidir.
2011 yılından itibaren alıcı ortam deĢarj standartlarının oluĢturulması çalıĢmalarına
baĢlanmalıdır. Alıcı ortam deĢarj satandartlarının oluĢturulması, denetlenmesi ve izlenmesi
mevcut durumda ÇOB, ĠÇOM tarafından yürütülmekte olup, önerilen yapıda sorumluluk
ÇOB, ĠÇOM yanında yeni kurulacak HSA/ÇĠB‘e düĢmektedir.
8.4.4. Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi
Katı ve tehlikeli atık yönetim sistemin planlanması proje kapsamı dıĢında olmakla beraber,
proje dahilinde önerilen atık birlikleri yer almakta olup üye belediyeler için öncü niteliğinde
atık yönetim tesisleri önerilmektedir. Bu kapsamda, havza koruma eylem planı çerçevesinde;
atık azaltımı, kaynağında ayırma ve geri dönüĢüm sisteminin yerleĢtirilmesi, katı atık iĢleme
ve bertaraf tesislerinin kurulması, mevcut düzensiz depolama sahalarının rehabilitasyonu ile
tehlikeli ve özel atıkların yönetimi hususları ile ilgili bir iĢ termin planı hazırlanmıĢtır.
8.4.4.1.
Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları
Atık azaltımı, kaynağında ayırma ve yüksek kapasiteli ikili (ayrı) toplama ile geri dönüĢüm
sisteminin yerleĢtirilmesi/yaygınlaĢtırılmasına iliĢkin uygulamaları, mevcut durumda küçük
ölçekte devam etmekte olup 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır.
Söz konusu faaliyetler için mevcut yapıda uygulayıcı kurumlar ÇOB, ĠÇOM, BB, Belediyeler
ve Atık Üretici Birlikleri olup, önerilen idari yapıya göre söz konusu kurumlar faaliyetlerini
sürdürecek ancak tercihen Belediyeler yerine tamamen Atık Birlikleri devreye girecektir.
Baskı Ta
8.4.4.2.
Katı Atık ĠĢleme, Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisleri
Havza genelinde yerleĢimlerin düzenli depolama tesislerini iĢletmeye almaları için
takvimlendirmeler 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun Çevre Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına
Dair 5491 sayılı Kanunun Geçici 4. Maddesi gereğince düzenlenmiĢtir. Buna göre eĢdeğer
birlik nüfusu; 100.000 ve üzerinde olan birlikler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki birlikler
için 2012; 50.000-10.000-arasındaki birlikler için 2014; 10.000-.2000 arasındaki birlikler için
2017 ve 2.000 altındaki birlikler için de 2017‘dir.
Mevcut durumda, söz konusu tesislerin uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının
hazırlanması ile ihale ve inĢaat iĢleri safhasında uygulayıcı kurumlar BB, Belediyeler ve Atık
Birlikleri iken, tesislerin izleme ve denetimi ĠÇOM tarafından yapılmaktadır. Önerilen
durumda, Belediyeler yerini tamamıyla Atık Birliklerine bırakmakta, tesislerin izleme ve
denetimi ise HSA/ÇĠB ve ĠÇOM tarafından (cezai yaptırımlar) paylaĢılmaktadır.
8.4.4.3.
Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu
Havza genelinde yerleĢimlerin düzenli depolama tesislerini iĢletmeye almaları için
takvimlendirmeler 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun Çevre Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına
Dair 5491 sayılı Kanunun Geçici 4. Maddesi gereğince düzenlenmiĢtir. Buna göre eĢdeğer
birlik nüfusu; 100.000 ve üzerinde olan birlikler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki birlikler
için 2012; 50.000-10.000-arasındaki birlikler için 2014; 10.000-.2000 arasındaki birlikler için
2017 ve 2.000 altındaki birlikler için de 2017‘dir.
Mevcut düzensiz depolama sahalarının kapatılması çalıĢmalarının, bölge için düzenli
depolamaya geçiĢin en son tarihi olarak kabul gören yıl baz alınarak, en geç 2 yıl içinde
tamamlanacağı öngörülmüĢtür. Rehabilitasyon çalıĢmalarının en erken 2011 yılı sonu itibari
ile baĢlayabileceği kabulü ile, 2012-2020 yılları arasında, mevcut düzensiz depolama
alanlarının tamamının ıslah edileceği düĢünülmektedir.
Mevcut durumda, söz konusu tesislerin uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının
hazırlanması ile ihale ve inĢaat iĢleri safhasında uygulayıcı kurumlar BB, Belediyeler ve Atık
Birlikleri iken, tesislerin izleme ve denetimi ĠÇOM tarafından yapılmaktadır. Önerilen
durumda, Belediyeler Atık Birlikleri ile koordineli çalıĢmakta ve tesislerin izleme ve denetimi
ise HSA/ÇĠB ve ĠÇOM‘ca (cezai yaptırımlar) paylaĢılmaktadır.
Türkiye genelindeki ~2000 civarındaki Düzensiz Atık Depolama Tesisinin, ÇOB Katı Atık Ana
Planı (2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012)‘de öngörülen takvime göre,
Baskı Ta
Bölgesel Atık Yönetim Tesislerinin devreye giriĢ (açılıĢ) tarihleri ile uyumlu biçimde rahabilite
edilerek kapatılması gerekmektedir. Bu husus atık sektörü sera gazı azaltımı hedeflerinin
sağlanması bakımından da kritik önem taĢımaktadır.
8.4.4.4.
Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları
Tehlikeli ve özel atıkların denetimi hususunda, eğitim/bilinçlendirme ve ilgili mevzuatın
uygulanması çalıĢmalarının en erken 2012 yılı baĢı itibariyle baĢlayacağı öngörülmektedir.
Söz konusu faaliyetler için mevcut durumda uygulayıcı kurumlar, ĠÇOM ve Atık Üreticileri‘dir.
Havza Koruma Eylem Planı çerçevesinde önerilen idari yapı; hâlihazırda faaliyetlerini
sürdürmekte olan söz konusu kurumlara ilave olarak izleme ve denetimle yükümlü
HSA/ÇĠB‘den oluĢmaktadır.
8.4.4.5.
Tıbbi Atıkların Yönetimi Uygulamaları
Tıbbi atıkların denetimi hususunda, eğitim/bilinçlendirme ve ilgili mevzuatın uygulanması
çalıĢmalarının en erken 2012 yılı baĢı itibariyle baĢlayacağı öngörülmektedir.
Söz konusu faaliyetler için mevcut durumda uygulayıcı kurumlar, ĠÇOM ve Atık Üreticileri‘dir.
Havza Koruma Eylem Planı çerçevesinde önerilen idari yapı; hâlihazırda faaliyetlerini
sürdürmekte olan söz konusu kurumlara ilave olarak izleme ve denetimle yükümlü
HSA/ÇĠB‘den oluĢmaktadır.
8.4.5. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü
8.4.5.1.
Tarımsal Kirlilik Yönetimi
Hâlihazır durumu yansıtan yayılı yüklerden tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirlilik
yüklerinde, önerilen tedbirlerle 2020 yılında %20, 2030 yılında %30 ve 2040 yılı için %40‘lık
bir azalma beklenmektedir. Tarımsal kirlilik yönetimi 2040 yılına kadarki zaman süresince
üzerinde dikkatle durulması gereken kesintisiz bir yönetimi gerektirmektedir.
Mevcut düzende tarımsal faaliyetlerden sorumlu olan ana kurum Tarım ve Köy ĠĢleri
Bakanlığı (TKĠB) ve bu Bakanlığın il temsilcilikleri olan Tarım Ġl Müdürlükleridir (TĠM).
Tarımsal AraĢtırma Enstitüleri ve Üniversitelerin Ziraat Fakülteleri de konuyla ilgili diğer
kurumlardır. Tarımsal uygulamalardan kaynaklanan kirlilik konusu ise ÇOB‘un ilgi alanına
girmektedir. Mevcut durumu yansıtır nitelikte tarım ile ilgili ana kullanıcılardan (çiftçiler) daha
sağlıklı ve sürekli veri temini konusunda Bölüm 7.2.2.1‘de önerilen düzene geçilmesi
Baskı Ta
gerekmektedir. Sağlıklı verim temini, kurumlar arası iĢbirliği, veritabanlarının oluĢturulması ve
bilinçlendirme çalıĢmalarının baĢlatılması ile çözülebilecektir. Önerilen düzende, bu
iĢbirliğinin yanı sıra HSA/ÇĠB izleme, kontrol ve denetimden sorumlu olacaktır.
Envanter, Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları
Bölüm 7.3.5.1‘de açıklanan düzende envanter çıkarılma, verilerin kayıt altına alınması, eğitim
ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2012 yılına kadar tamamlanması beklenmektedir. Bu tarihten
itibaren oluĢturulmuĢ olan veritabanına yıllık verilerin iĢlenmesi rutin bir iĢlem olarak
sürdürülmelidir. Havza Koruma Eylem Planı çerçevesinde önerilen; hâlihazırda faaliyetlerini
sürdürmekte olan kurumlara ilave olarak izleme ve denetimle yükümlü HSA/ÇĠB‘den
oluĢmaktadır.
Gübre ve Pestisit SatıĢlarını Kontrol Altına Alınması
Gübre ve pestisit satıĢlarının kontrol altına alınmasının 2012 yılı sonuna kadar
tamamlanması ve devam eden bir süreç olarak uygulanması öngörülmektedir.
Gübre ve pestisit satıĢlarının kontrolü ile ilgili olarak pestisit kullanımında reçeteli ilaçların
kullanımı zorunlu tutulmalıdır. Organik fosforlu pestisitlerde kısıtlamaya gidilmelidir. Organik
olarak ayrıĢtırılabilir pestisitlerin kullanımına önem verilmelidir. Öncelikle pestisit kullanmak
isteyen üreticinin Tarım Ġl Müdürlüğüne baĢvuruda bulunması gerekmektedir. Ardından Tarım
Ġl Müdürlüğü çalıĢanları pestisit kullanılacak alanı kontrol ederek durumun gereksinimi
belirleyecektir. Ayrıca sadece pestisit kullanımı konusunda eğitim almıĢ ve sertifikalandırılmıĢ
ziraat mühendislerinin pestisit reçetesi yazma yetkisi bulunmalıdır. Reçetesiz pestisit satıĢı
yasaklanmalıdır. Bunun yanı sıra 5000 m2‘den büyük tarım alanlarında öncelikle toprak
analizleri yapılmalı; verimlilik analizleri gerçekleĢtirilmeli ve gübre kullanımına ihtiyaç
olduğunun tespit edilmesi durumunda izin verilmelidir. Böylece üreticilerin, toprağın ve
bitkinin ihtiyacı olan miktarda gübreyi, doğru yöntemlerle kullanmaları sağlanmalıdır.
Organik Tarım-Ġyi Tarım Uygulamaları
Organik tarıma geçiĢin önemi ve adımları konusunda Bölüm 7.3.5.1‘de detay bilgi verilmiĢtir.
Organik tarım konusunda havzalarda etkin rol oynayabilecek kurum TKĠB ve TĠM‘lerdir.
Özellikle planlama ve uygulama aĢamalarında TKĠB ve TĠM‘lerin, ÇOB ve ÇOB Ġl
Müdürlükleri ile iletiĢim içerisinde olmasında büyük fayda vardır. 2040 yılına gelindiğinde
havzalarda organik tarım uygulamasına elveriĢli tarım topraklarının %80‘inde organik tarıma
geçilmiĢ olması beklenmektedir.
Baskı Ta
AAT Çamurunun Tarımda Kullanımına Yönelik ÇalıĢmalar
Bu konu Bölüm 7.2.4.2‘de detaylandırılmıĢtır. Her bir havzada bu özelliklere sahip toprakların
seçimi yine benzer Ģekilde TKĠB, TĠM ve ÇOB ve il teĢkilatları tarafından koordineli olarak
yapılmalıdır. Uygulama çalıĢmalarının ise 2013 yılı itibariyle baĢlatılması önerilmektedir. Tüm
bu çalıĢmaların ve uygulamaların havzalarda kurulması önerilen HSA/ÇĠB denetim ve
kontrolünde yürütülmesi önerilmektedir.
Mevcut
durumda
ülkemizde
AAT
çamurlarının
özellikleri
hakkında
yeterli
bilgi
bulunmamaktadır. Bu konuda ÇOB koordinasyonu ve yönlendirmesi ile bu konudaki
envanterin çıkarılması konusundaki çalıĢmalar desteklenmeli ve hızlandırılmalıdır.
8.4.5.2.
Hâlihazır durumu yansıtan yayılı yüklerden hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirlilik
yüklerinde, önerilen tedbirlerle 2020 yılında %20, 2030 yılında %30 ve 2040 yılı için %40‘lık
bir azalma beklenmektedir. Tarımsal kirlilik yönetimi gibi hayvancılık kaynaklı kirlilik yönetimi
de 2040 yılına kadarki zaman süresince üzerinde dikkatle durulması gereken kesintisiz bir
yönetimi gerektirmektedir.
Envanter, Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları
Bölüm 7.3.5.2‘de sıralanan hususlarla ilgili olarak özellikle elde edilecek bilgi ve verilerin
oluĢturulacak bir veritabanında depolanması ve sistematik olarak güncellenmesi önemli bir
aĢamadır. Bu tip bir veri bankası ülkemizde henüz sağlıklı bir Ģekilde oluĢturulmamıĢtır. Bu
konudaki sorumlu kurum TKĠB ve TĠM ile birlikte ÇOB ve ĠÇOM‘dur. Her iki ana kurum ve ilgili
il müdürlüklerinde envanterlerin eĢ zamanlı olarak izlenebilmesi sağlanmalıdır. Yine benzer
Ģekilde hayvancılık faaliyetleri konusundaki izleme ve denetimin havzadaki HSA/ÇĠB
tarafından yürütülmesi önerilmektedir.
OluĢturulacak envanterin yanı sıra, özellikle hayvancılık konusunda faaliyet gösteren
yetiĢtirici ve çiftçilerin eğitimi ve bilinçlendirme çalıĢmalarına ayrıca yer verilmelidir. Bu
konuda yine her iki kurum önderliğinde Ġl Müdürlüklerine sorumluluk düĢmektedir. Bu öncü
çalıĢmaların 2012 yılı sonuna kadar tamamlanması ve bu yıldan sonra da verilerin yıllara
göre güncellenmesi iĢlemine ağırlık verilmelidir.
Baskı Ta
Hayvansal Atık Yönetim Stratejilerinin Belirlenmesi
Hayvansal atık envanterinin çıkarılması ile eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının
yürütülmesine paralel olarak, 2013 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin
belirlenmesine geçilmesi önerilmektedir.
Her bir havzanın hayvancılık faaliyetlerinin iĢleyiĢine göre, oluĢturulacak envanterin de
incelenmesi ile en iyi ve en uygun hayvansal atık yönetim stratejisi belirlenmelidir. Benzer
Ģekilde bu konudaki ilgili iki kurum TKĠB ile ÇOB‘tur. Havza özelinde ise bu iki kurumun il/ilçe
teĢkilatlarına büyük iĢ düĢmektedir. Seçilecek yönetim stratejilerinin HSA/ÇĠB tarafından
onayı ve uygulamaya geçilmesi aĢamalarında ise izleme, denetim ve kontrolünü üstlenmesi
önerilmektedir.
Hayvansal
Atıkların katı ve sıvı kısımlarını ayrı toplanması, katı kısımlarını
kompostlaĢtırılması ve sıvı kısımlarının sürüm safhasında toprağa enjeksiyonu ile ilgili
çalıĢmalar yapılması
Hayvansal
atıkların
katı
ve
sıvı
kısımlarının
ayrı
toplanması,
katı
kısımlarının
kompostlaĢtırılması ve sıvı kısımlarının sürüm safhasında toprağa enjeksiyonu ile ilgili
çalıĢmalar 2013 yılı itibariyle baĢlatılmalıdır. Hayvancılık iĢletmelerinin kuruluĢ ve
ruhsatlandırılması sırasında kapasite raporu düzenlenirken iĢletmenin kurulu bulunduğu veya
kurulacağı yerin yerleĢim yerlerine, su kaynaklarına belirli bir mesafede olup olmadığı dikkate
alınmalıdır. Hayvancılık ĠĢletmelerinde gübrenin katı ve sıvı kısımlarının ayrılması, sıvı
kısımlarının ekilebilir araziye enjeksiyonun sağlanması amacıyla gübre çukurunun yapımı,
seperatör, sıyırgaç, pompa, römork v.b. ekipmanların kurulması ve temininde belli bir oranda
hibe desteği uygulanabilir.
Hayvansal atıkların alıcı ortama deĢarjının denetlenmesi
BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı faaliyetleri dolayısıyla önemli çevresel sorunlar
yaĢanan bölgelerde Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve
iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması
teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve
Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal
atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek
organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji
Baskı Ta
teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Böylece
hayvansal atıkların alıcı ortama noktasal veya yayılı deĢarjları engellenmiĢ olacaktır.
Su ürünleri yetiĢtiriciliği ile ilgili çalıĢmalar yapılması ve ilgili mevzuatın hazırlanması
Su ürünleri üretiminin geliĢtirilmesi, sulak alanlarda tarla balıkçılığı hizmetlerinin planlanması
su ürünleri üretiminin artırılması hizmetleri proje ve rehabilitasyon projelerinin geliĢtirilmesi bu
hususta Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Özel Çevre Koruma Kurumu
BaĢkanlığı ile bu hizmetleri icra edecek yatırımcı kuruluĢ belirlenerek gerekli iĢbirliğinin tesis
edilmesi sağlanmalıdır. Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı tarafından bu çalıĢmalar dikkate
alınarak ilgili mevzuatın hazırlanması 2015 yılına kadar hazırlanması gerekmeketdir.
Yatırım-Destek-TeĢvik Programlarının GeliĢtirilmesi
Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğin azaltılması ile ilgili uygun stratejilerin
uygulanmasına yönelik faaliyetlerin yürütülmesi esnasında yetiĢtirici ve çiftçilerin bu konudaki
çabalarını hızlandırmak, desteklemek ve teĢvik etmek üzere bir finansman kaynağına ihtiyaç
bulunacaktır. Finansman sağlanma aĢaması da uygun yönetim stratejilerinin belirlenmesi
paralel olarak 2013 yılı itibari ile baĢlanması önerilmektedir. Bu aĢamada yine aynı iki
kurumun desteği ve koordinasyonuna ihtiyaç bulunacaktır. Özellikle, Organik Tarım ve
Hayvancılık ile Eko Tarım/Turizm konularındaki eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulama
projelerinde AB, UNDP, Dünya Bankası vb. fonlar da kullanılmalıdır. Kurumsal ilgililerin bu
konuda araĢtırma yaparak yetiĢtirici ve çiftçilere yol göstermeleri ve destek vermeleri
beklenmektedir.
8.4.6. Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları
Havzalarda tarımsal ve hayvancılık kaynaklı kirletici yüklerin yanı sıra diğer önemli bir yayılı
kirletici kaynak tipi ise çeĢitli arazi kullanımlarındaki yanlıĢ ve bilinçsiz uygulamalardan
kaynaklanan ve yüzeysel sularla alıcı ortama taĢınan sediment ağırlıklı yüklerdir. Bu arazi
kullanımları arasında orman, çayır-mera ve otlak alanları ile taĢocakları ve maden sahaları
sayılabilir. Ülkemizde her ne kadar ağaçlandırma ve erozyon önleme konularında özellikle
son yıllarda önemli çalıĢmalar gerçekleĢtirilse; bu konulardaki çalıĢmaların hızlandırılması ve
gerçekleĢtirilmesi ile yayılı kirletici yüklerin alıcı ortama ulaĢması önemli ölçüde
engellenecektir. Arazi kullanımının kirlilik azaltma yönünde yapılanması süreklilik arz eden bir
iĢ kalemi olması dolayısıyla 2040 yılına kadar sistematik olarak yürütülmelidir.
Baskı Ta
8.4.6.1.
Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları
ÇOB‘a bağlı bir kurum olan Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü (AEKGM)
ile havzalarda oluĢturulacak Havza Su Ajansları iĢbirliği ile konu ile ilgili etüt ve projelendirme
çalıĢmaların her bir havzada yürütülmesi iĢlerinin 2015 yılı sonuna kadar tamamlanabilmesi
önerilmektedir. Bu çalıĢmaların havzaların özelinde yapılması esnasında havzaların fiziksel
ve tüm çevresel özellikleri göz önüne alınarak yürütülmesinde yarar vardır.
8.4.6.2.
Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları
Ağaçlandırma ve Rehabilitasyon
Ağaçlandırmanın ve rehabilitasyonun erozyonu önleyici etkisinin yanı sıra diğer olumlu
etkilerinin de göz ardı edilmemesi gerektiğinden, söz konusu iĢ kalemi 2040 yılına kadar
sürekliliğinin olması gereken bir bileĢendir. Bu konuda AEKGM‘ye büyük iĢ düĢmektedir. Bu
kurumun ĠÇOM ile birlikte koordineli çalıĢması önerilmektedir. Çevre Ġdaresinin ise bu
konudaki denetim ve izlemeden sorumlu olması beklenmektedir.
Erozyon, Sel ve Çığ Kontrolü ÇalıĢmaları
Ülkemizin coğrafi konumu nedeni ile erozyona açık alanları bulunmakta ayrıca yağıĢlı
mevsimlerde azı havzalarda sel tehdidi ve çığ düĢmesi gibi doğal felaketlerde meydana
gelebilmektedir. AEKGM her bir havzadaki doğal felaketlere maruz kalabilecek hassas
alanları
tespit
edip
bu
alanlarda
gerekli
önlemleri
zaman
içerisinde
alabilmesi
beklenmektedir. Sistematik ve sürekli olarak bu konudaki çalıĢmalara 2040 yılına kadar
ihtiyaç olacaktır. AEKGM çalıĢmalarının yürütülmesini ĠÇOM bilgisi ve onayı dâhilinde
sağlamalı ve Çevre Ġdaresi tarafından izlenip denetlenmelidir.
Mera Islah ÇalıĢmaları
Ülkemizde mera-çayır ve otlak alanları önemli arazi kullanım tiplerinden biridir. Özellikle
mevcut durumda hayvancılık faaliyetleri açısından önem arz eden bu kullanımlarda
rehabilitasyon çalıĢmalarının
yürütülmesinde kirlilik
önleme
açısından büyük
yarar
bulunmaktadır. Bu konudaki sorumluluk yine AEKGM‘de olup ĠÇOM ile iĢbirliğinde
bulunmalıdır. Ġzleme ve denetimde ise HSA/ÇĠB‘in yetkili olması önerilmektedir.
Baskı Ta
8.4.6.3.
TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu
Planlama ve Uygulama
Havzalarımızda halen çalıĢır konumda veya terk edilmiĢ taĢocakları ve maden sahaları
bulunmaktadır. Bunların zaman içerisinde planlanması, denetimi ve kontrollerinin yapılması
gerekir. Gerektiğinde rehabilitasyona gidilmeli, uygun Ģartlarda üretim yapmayanlar ve yanlıĢ
yerlerde konuĢlanmıĢ olanlar ise kapatılmalıdırlar. Önerilen planlama ve plana uygun
uygulama iĢlerinin 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması önerilmektedir.
Ġzleme ve Denetim
Faaliyetini sürdürenlerin izlenmesi ve denetlenmesi iĢi ÇOB‘undur. Ancak bu konuda faaliyet
sahibi konumunda olan iĢverenlerin konuya gereken hassasiyeti göstermeleri iĢbirliği
içerisinde sağlanmalıdır. Özellikle rehabilitasyonu aĢamalarında iĢverenlerin gerekli planlama
ve uygulama çalıĢmalarını yürütmeleri beklenmektedir. Terk edilmiĢ taĢocaklarının ve maden
sahalarının çevreye zarar vermesini sağlayacak Ģekilde kapatılmaları ve/veya ıslah edilmeleri
de yürürlükte olan yönetmelikler çerçevesinde iĢveren/ÇOB iĢbirliği ve Çevre Ġdaresi denetimi
ve kontrolünde yapılmalıdır.
8.4.7. Su Kaynakları Yönetimi
Sürdürülebilir havza yönetim anlayıĢında doğal kaynakların (su ve toprak) koruma-kullanma
dengesi prensibi çerçevesinde çeĢitli arazi kullanımları (orman, tarım alanı, endüstri, OSB,
yerleĢim alanları, çayır-mera-otlak, vs.) tarafından kullanılması, korunması, geliĢtirilmesi
önemli bir yer tutmaktadır. Bu bölümde su kaynaklarının yönetimi üzerine geliĢtirilmiĢ öneriler
ile birlikte izleme, kontrol ve denetimden sorumlu olacak kurumlar verilecektir.
Günümüze dek, havzalarda su kaynakları yönetimi DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından
yürütülmektedir. Fakat su kaynakları yönetimi kapsamında zaman zaman su kaynağı tahsis
ve kullanım izinlerinin DSĠ Genel Müdürlüğü görüĢü alınmadan Ġller Bankası ve Ġl Özel Ġdaresi
tarafından geliĢtirildiği içmesuyu ve sulama projeleri de söz konusudur. Bu nedenle DSĠ
Genel Müdürlüğü tarafından Ġller Banakası ve Ġl Özel Ġdareleri envanter bilgileri irdelenerek
bu konuda güncellemeler yapılmalıdır.
Önerilen idari yapılanmada ise, DSĠ koordinatörlüğünde bu kez sadece yerel idarecilerden
(ĠB ve ĠÖB) destek alınması düĢünülmektedir. Havzayı oluĢturan illerin su ve kanalizasyon
iĢlerinden sorumlu olan teĢkilatların konuya olan hâkimiyetleri de göz önüne alınarak daha
Baskı Ta
sağlıklı ve iĢleyen bir yönetimin oluĢacağı beklenmektedir. Bu yeni yapılanmanın 2015 yılı
sonuna kadar oluĢturularak iĢlerlik kazanması ve bu yıldan sonra da yönetim sisteminin
8.4.7.1.
Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları
Ülkemizde su kaynakları potansiyelinin belirlenmesi amacıyla DSĠ Genel Müdürlüğü ve Bölge
Müdürlüklerinde
çalıĢmalar
yürütülmektedir.
DSĠ
Etüt
ve
Plan
Dairesi
BaĢkanlığı
koordinasyonunda yürütülmekte olan Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıĢmalarının 2010
yılı
sonuna
kadar
tamamlanması
öngörülmüĢtür.
Benzer
düzende
DSĠ‘nin
koordinatörlüğünde her bir havza için su kaynakları potansiyeli (yüzeysel ve yeraltı su
kaynakları) envanterinin hazırlanması ve elde edilen verilerin bir veritabanında depolanması
önerilmektedir. Sağlıklı ve doğru verilerle donatılmıĢ su kaynakları potansiyeli altyapı sistemi
havzanın su kaynaklarının yönetiminde önemli bir adımı oluĢturacaktır. Bu envanter
çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar DSĠ tarafından tamamlanması beklenmektedir. Ancak
altyapı oluĢturulduktan sonra sistematik ve sürekli olarak güncelleme çalıĢmalarının
sürdürülmesi gereklidir.
8.4.7.2.
Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları
Kısıtlı eriĢilebilirliğe sahip olduğumuz içme ve kullanma suyu potansiyelinin verimli ve
sürdürülebilir olarak kullanılabilmesi amacıyla hassas konumda olan içme suyu temin edilen
alt havzalarda özel hüküm belirleme çalıĢmalarının ileride hızlandırılarak yaygınlaĢtırılması
gerekmektedir. Henüz birkaç öncelikli içme suyu alt havzasında baĢlatılan bu çalıĢmalar
ÇOB koordinatörlüğünde BB SKĠ ile birlikte yürütülmektedir. Önerilen düzende bu
çalıĢmaların kısa vadede gerçekleĢtirilmesi için ilgili havza sınırları içerisinde kalan yerel
yönetimlerin (BB SKĠ ve Ġl SKĠ) iĢbirliği ile yürütülmesi ve bu konudaki uygulamaların izlenme
ve denetimlerinin ise HSA/ÇĠB tarafından yapılması önerilmektedir. Hüküm çalıĢmaları
sonrasında da planlara uygun tarzda yönetimin sürekliliğinin sağlanması da HSA/ÇĠB
tarafından sağlanmalıdır. Ġçme suyu havzalarında özel hüküm belirleme ihtiyacının tespiti
önümüzdeki 2 yıl içerisinde yapılması, öncelikli havzalardan baĢlanarak önümüzdeki 10 yıllık
zaman diliminde tüm gerekli havzalarda çalıĢmaların tamamlanması önerilmektedir.
8.4.7.3.
Akarsularda TaĢkın Risk Alanlarının Belirlenmesi
Günümüze dek akarsularda taĢkın risk alanlarının belirlenmesi görevi DSĠ baĢta olmak
Baskı Ta
üzere, yerel idarecilerin katkısı ile yürütülmekte idi. Önerilen yapılanmada, her bir havza
özelinde yine DSĠ koordinatörlüğünde havzayı oluĢturan illerin BB SKĠ ve Ġl SKĠ‘leri tarafından
2015 yılı sonuna kadar akarsularda taĢkın risk alanlarının belirlenmesi, 2020 yılına kadar su
üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli yatırımların yapılması ve uzun vadede izleme
ve denetimin yapılması gerekmektedir. Sürekli izleme ve kontrol hizmeti ise DSĠ tarafından
verilmelidir.
8.4.7.4.
Su
kullanımı
ile
Ġlgili
Havzanın
Korunmasına
ĠliĢkin
Eğitim
ve
Bilinçlendirme ÇalıĢmaları
Havzalarda kullanılabilir su potansiyelinin % 70-75 gibi çok önemli bir kısmı sulamada, kalan
kısmı ise kentsel ve endüstriyel amaçlı kullanılmaktadır. Gelecekte su sıkıntısı çekmemek
üzere su kullanımında tasarrufa gidilmesi, bunun için de suyu kullanan paydaĢların
bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Mevcut durumda eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmaları DSĠ ve
TĠM tarafından yapılmaktadır. Bu amaçla eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının sürekli
olarak aynı kurumlar tarafından yürütülmesi, bu konudaki izleme ve denetmin ise HSA/ÇĠB
tarafından yapılması önerilmektedir.
8.4.7.5.
Havza ġartlarına Bağlı Olarak Baraj ve Gölet Projelerinin Ġrdelenmesi
Havzalarda yer alan akarsuların kolları üzerinde suyun toplanmasına ve yağıĢ rejimine bağlı
olarak özellikle içme ve sulama kaynaklarının geliĢtirilmesi için baraj ve gölet projelerinin
irdelenmesi gereklidir. Plananan bu su kaynakalarının verimleri su tutma potansiyelini, baraj
hacmini ve net rezervuar kapasitesi dikkate alarak değerlendirilmelidir. Bu projelerin
uygulamaya konulması büyük miktarda yatırım gerektirmektedir. Uygulama önceliği,
ekonomik yapılabilirliği, yararlanıcıların sayısı, hane baĢına düĢen yıllık gelir, ulaĢılabilirlik ve
çevreye etkisi göz önüne alınmalıdır. Mevcut durumda DSĠ tarafından bu projelerin Master
Planı
hazırlama
çalıĢmaları
yürütülmektedir.
Önerilen
yapılanmada
yine
DSĠ
koordinatörlüğünde, sürekli
8.4.7.6.
Yukarı Havza ġartlarının ĠyileĢtirilmesi
Havzada kirlilik kavramı sadece belirli bir lokasayondan kaynaklanmayıp, çok daha geniĢ bir
çevrenin etkisi olarak ortaya çıkmaktadır. Havzanın kendi baĢına çevresel alt yapısını
geliĢtirmiĢ olması, kirletici kaynakları kontrol altına almıĢ olması ve su kullanımını optimize
etmiĢ olması havza Ģartlarının iyileĢmesi için yeterli değildir. Yukarı havzada bu önlemlerin
Baskı Ta
alınmamıĢ olması mevcut kirliliğin taĢınmasına neden olmaktadır. Bu durumda sürekli olarak
yukarı havzanın Ģartlarını iyileĢtirmesine yönelik çalıĢmarına devam etmesi gerekmektedir.
Mevcut yapılanmada ÇOB ve DSĠ koordinatörlüğü altında olan bu konudaki çalıĢmalarda,
önerilen yapılanmada aynı kurumların yanı sıra izleme ve denetim çalıĢmalarını yapmak
üzere HSA/ÇĠB‘in katılması önerilmektedir.
8.4.7.7.
Nehir Havzası Su Kalitesi Ġzleme Sisteminin Kurulması
Proje kapsamında gerçekleĢtirilen yüzeysel sulara ait su kalitesi sınıflarının belirlenmesi
çalıĢmalarında DSĠ Su Kalite Gözlem Ġstasyonları (SKGĠ)‘den temin edilen 2003-2009 yılları
arasındaki ölçüm sonuçları kullanılmıĢtır. Bu ölçümlerde çoğunlukla KOĠ, BOĠ ve NH4-N
parametreleri açısından değerlendirme yapılmıĢ, diğer organik parametrelere bakılmamıĢ, 21
adet olan C grubu parametrelerinden de genellikle 3-4‘ü açısından ölçüm yapılmıĢtır. Ayrıca
bakteriyolojik parametreler açısından bazı havzalar dıĢında hiç ölçüm yapılmamıĢtır. Bunun
yanında SKGĠ‘lerin yerleri de kalite açısından önem arz eden bir konudur. Bilindiği üzere,
ülkemizdeki bütün su kaynaklarının plânlanması, yönetimi, geliĢtirilmesi ve iĢletilmesinden
sorumlu olan DSĠ, kendi görev ve amaçları doğrultusunda ölçümler yapmaktadır. Ancak
ölçüm noktaları ve incelenen parametreler, havzanın genel karakteristiğini ortaya koymakta
yetersiz kalmaktadır. Bunun en bariz örneği Türkiye`de Su Sektörü Ġçin Kapasite GeliĢtirme
Projesi kapsamında yürütülen Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetimi Planı hazırlanması
çalıĢmalarında görülmüĢtür. Havzanın karakterizasyonunu ortaya koymak için birçok ölçüm
noktasında izleme yapılmıĢken bu noktalardan sadece 10 tane ölçüm noktası DSĠ‘nin
SKGĠ‘leri ile örtüĢmüĢtür. Bu sebeple ÇOB Çevre Referans Laboratuarı tarafından, Büyük
Menderes Nehir Havzası‘nda su kalitesinin izlenmesi maksadıyla ilgili mevzuatta yer alan
parametrelerin tamamının izlenmesine baĢlanmıĢtır. Su kalitesini iyileĢtirmek maksadıyla
alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla, böyle kapsamlı bir su kalitesi izleme
sisteminin diğer tüm havzalarda kurulması ve bu kapsamda yürütülecek çalıĢmaların en kısa
sürede baĢlatılması gerekmektedir.
Nehir havzasında su kalitesi izleme çalıĢmaları hem yüzeysel sularda, hem yeraltı sularında
gerekli izleme ağlarının kurulmasını veya geniĢletilmesini, sürekli olarak izlenmesini
kapsamaktadır. Ayrıca yeraltı suları ile ilgili olarak, kirlenme tehlikesinin yanı sıra aĢırı
kullanma nedeniyle taban suyu düĢmektedir. Bu amaçla birçok havza için önemli bir sorun
olan ruhsatsız yeraltı suyu çekimlerinin önüne geçmek üzere yeraltı suyu kuyularının
izlenmesi ve denetlenmesi gerekmektedir.
Baskı Ta
Ülkemizdeki akarsu ve kolları boyunca akım ve su kalitesi izleme sistemi baĢta DSĠ olmak
üzere
birçok
paydaĢ
kurum
tarafından
suyun
kullanım
maksatları
çerçevesinde
izlenmektedir. Bu kurumlar Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi
Genel Müdürlüğü (EĠEĠ), BB SKĠ, Sağlık Bakanlığı (SB), Tarım Ġl Müdürlükleri (TĠM), Devlet
Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (DMĠ)‘dir. Her bir kurum kendi amaçları doğrultusunda
izleme yaptığından dolayı kurumların kendi bünyelerinde toplanan verilerin bir çatı altında
toplanması son derece önemli bir konudur. Bu bilgilerin oluĢturulması gereken Akım ve Su
Kalitesi Ġzleme Sistemi ile birleĢtirilmesi önerilmektedir. Bir ağ sistemi çerçevesinde
oluĢturulacak veritabanının içerdiği bilgilere ilgili paydaĢlar tarafından eriĢilebilirliği de
sağlanmalıdır. Bu sistemin kurulması ve mevcut verilerin sisteme iĢlenmesi 2014 yılı baĢına
kadar tamamlanması önerilmektedir. Sistemin altyapısı oluĢtuktan sonra istasyon ve
parametreler konusunda DSĠ ve DMĠ‘nin çalıĢma yürütmesine ve eksiklikleri tamamlanması
ve yeni verilerin elde edilmeye baĢlanmasına ivedilikle ihtiyaç bulunmaktadır. Ġzleme ve
denetim iĢlerinden yine HSA/ÇĠB görevlendirilmesi önerilmektedir.
8.4.7.8.
Havza Su Kalitesi Modelleme Sistemi
YağıĢ, akıĢ, kalite gibi fiziksel bileĢenler bir bütün olarak, sosyal, ekonomik ve çevresel
karakteristikleri de içerecek Ģekilde su kalitesi modelleri oluĢturmak gerekmektedir. Farklı
kirlilik kontrol senaryoları uygulanarak tüm nehir, baraj gölü ve yeraltı suyu sistemleri için su
kalite yönetim stratejileri geliĢtirilmelidir. Belirlenen senaryolar önemli noktasal ve yayılı
kirletici kaynaklerı ve bu kirleticiler için önlem ve kontrol mekanizmalarını kapsamalıdır.
Önerilen yönetim senaryo seçenekleri için su kalite karakteristiklerindeki olası iyileĢmelerin
tahmininde matematiksel modeller kullanılarak, kısa, orta ve uzun vadede havza koruma
planları değerlendirilmelidir. Havza su kalitesi modelleme sistemi için uzun süre izleme ve
detaylı analizler yapılarak istatiksel verilerin oluĢturulması gerekmektedir. Henüz hiçbir havza
için bu verilerin oluĢturulmuĢ olduğunu söylemek doğru değildir. Ancak ―Nehir su kalitesi
izleme sistemi kurulmasının‖ ikinci adımı olarak ―su kalitesi modelleme sistemi‖
oluĢturulabilir. Önerilen yapılanmada sürekli olarak, ÇOB ve DSĠ‘nin su kalitesi modelleme
sistemi çalıĢmalarını yürütmesi, izleme ve denetim iĢlerinde ise HSA/ÇĠB görevlendirilmesi
önerilmektedir.
Yapılan modelleme çalıĢmaları sonucunda belirlenen en uygun alıcı ortamlar için 2016
yılından baĢlamak üzere alıcı ortama özgü deĢarj standartları uygulanmaya baĢlanacaktır.
Baskı Ta
8.4.7.9.
ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Uygulamaları
ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme, evlerde tuvalet sifon suyu ve
yeĢil
alan
sulaması
vb.
amaçlarla
yeniden
kullanımı
dünya
genelinde
giderek
yaygınlaĢmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanım oranı %80‘lere
ulaĢmıĢ bulunmaktadır. Dolayısıyla ülkemiz için de bu durum önem taĢımaktadır. ArıtılmıĢ
atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY
Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. ArıtılmıĢ atıksuların havzalarda
yeniden kullanımı, havzanın fizibilite çalıĢmalarına göre tespit edilmiĢ, ihtiyaç özelliğine göre
belirlenmelidir. Havzada tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına
göre, yağıĢ durumuna göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine
göre kullanım amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu anlamda
mevcut uygulamalar ÇOB, BB/Belediyeler ve TKĠB tarafından yapılmakta, önerilen
yapılanmada ise aynı kuruluĢların yanı sıra izleme ve denetim maksadıyla HSA/ÇĠB‘nın da
yer alması önerilmektedir.
8.4.7.10.
Tarımsal Amaçlı Su Kullanımının Azaltılması
Genel olarak su tüketiminin önemli kısmını oluĢturan etken tarımsal amaçlı su kullanımıdır.
Yeraltı suyu kullanımı baĢta olmak üzere, baraj ve göletlerden alınan suyun yaklaĢık %7075‘i tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. Özellikle yeraltından sulama kooperatifleri veya Ģahsi
olarak çekilen sular havzalar için hem kirlilik, hem taban seviyesinin düĢmesi gibi tehditler
oluĢturmaktadır. Bu durumda su dağıtım sistemlerinin yapısal yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı
sulama sistemlerinin uygulanması, Su dağıtım programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna
kadar tamamlanması gereken uygulamalardır. Uzun vadede suyun ölçülü ve kontrollü
dağıtımı ve izlenmesi için telemetrik yöntemlerin kullanımına gidilmelidir. Mevcut uygulamalar
ÇOB ve TKĠB tarafından yapılmakta, önerilen yapılanmada ise aynı kuruluĢların yanı sıra
izleme ve denetim maksadıyla HSA/ÇĠB‘nın da yer alması önerilmektedir.
8.4.7.11.
Sulak Alan Yönetimi
Havzada yer alan, Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri tamamlanmalı,
uluslararası standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının sağlanması gerekmektedir.
Lagünlerde su bütçesi, aylık tatlısu ihtiyacı hesabı, lagün deniz ve iç kanal projelerinin ve
denize çıkıĢ yapılarının geliĢtirilmesi, akılcı kullanım esas alınarak, su ürünleri üretiminin
geliĢtirilmesi, sulak alanlarda tarla balıkçılığı hizmetlerinin planlanması su ürünleri üretiminin
Baskı Ta
artırılması hizmetleri proje ve rehabilitasyon projelerinin geliĢtirilmesi bu hususta Doğa
Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı ile bu
hizmetleri icra edecek yatırımcı kuruluĢ belirlenerek gerekli iĢbirliğinin tesis edilmesi
sağlanmalıdır.
8.4.7.12.
Kıyı Kanununa Ġstinaden Deniz, Göl, Akarsu, Baraj Kıyı Kenar
Çizgilerinin ve Koruma Haritalarının Belirlenmesi
Kıyı Kanununa istinaden deniz, doğal ve suni göller ve akarsu kıyıları ile deniz ve göllerin
kıyılarını çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden yararlanma imkan ve
Ģartları değerlendirilmelidir. Bu alanların doğal ve kültürel özellikleri dikkate alınarak koruma
ve toplum yararlanmasına açık hale gelmelidir. Bu amaçla 2015 yılına kadar, Ġl Bayındırlık ve
Ġskan Müdürlükleri tarafından kıyı kenar çizgileri ve koruma haritaları belirlenmeli, HSA/ÇĠB
tarafından izleme ve denetim çalıĢmaları yapılmalıdır.
8.4.7.13.
Atmosferik TaĢınımın Su Kaynaklarına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi
Yayılı kirleticiler arasında geçen atmosferik taĢınım yolu ile havzadaki su kaynakları üzerinde
ilave bir yük gelebildiği bilinmektedir. Bu tip yüklerin kaynakta azaltılması konusunda
önlemler alınması ve havza içi kontrollerin yapılması sorumluluğu ÇOB‘dedir. Kimi havzada
yoğun
atmosferik
taĢınım
söz
konusu
olduğunda
model
çalıĢmalarına
gidilmesi
kaçınılmazdır. Önerilen düzende sorumluluk yine ÇOB‘te olduğu düĢünülmekte ancak izleme
ve denetimin HSA/ÇĠB tarafından üstlenilmesi beklenmektedir. Havzalarda bu konu ile ilgili
çalıĢmaların tamamlanması için 2015 yılı sonu önerilmektedir. Bu tarihten sonra rutin izleme
ve denetimlerin sürekliliği sağlanmalıdır.
Baskı Ta
8.4.8. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri
Havza sınırları içerisinde yer alan sıcak noktalara ait Bölüm 7.2. de verilen çözüm
önerilerinin, hazırlanan Küçük Menderes Havzası Eylem Planı takvimine uygun olarak ilgili
kurum ve kuruluĢlar tarafından gerçekleĢtirilmesi önerilmektedir.
8.4.9. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması
Havzaların tüm çevresel özellikleri belirlerken birçok veri toplanmıĢ olmaktadır. Bu verilerin
bir bilgi sistemi altyapısı bütününde birleĢtirilmesi ile havzaların kimlikleri ve durumları ortaya
rahatlıkla konabilecektir. Günümüz teknolojisi bu sistemin altyapısının ve veritabanının
oluĢturulmasına imkân vermektedir. Ayrıca, çeĢitli kurumlarda kurulmaya baĢlayan
veritabanlarının da Çevresel Bilgi Sistemine dâhil edilmesi yönetimin sağlıklı Ģekilde
yürümesine yardımcı olabilecektir. Bu bölümde, modern teknolojik araçlar arasında önemli
yer tutan Uzaktan Algılama (UA) ve Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) teknolojisinin kullanımı ile de
bu sistemin kurulmasına değinilecektir. Mevcut düzende, ÇOB bünyesinde bu denli havza
bazında bütünleĢik anlamda bir çalıĢma henüz baĢlatılmamıĢtır.
8.4.9.1.
Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması
Bir yerde havzaların kimliği veya künyesi diye adlandırılabilecek ve tüm çevresel özelliklerine
ait mevcut verilerin bir arada yer aldığı bir bilgi altyapı sisteminin 2012 yılının sonuna kadar
tüm havzalar için ortak bir sistem olarak oluĢturulması önerilmektedir. Bu konuda
sorumluluğun ÇOB‘da olması önerilmektedir. Ġzleme, kontrol ve denetimin ise yine HSA/ÇĠB
görevleri arasında olması düĢünülmektedir.
8.4.9.2.
Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması
Havzalar özelindeki verilerden oluĢacak olan altyapı çerçevesinde her bir havzanın Çevresel
Bilgi Sistemi Veritabanının oluĢturulmasına ise 2012 yılında baĢlanması ve 1,5 yıllık bir
dönemde (2013 yılının ilk yarısında) tamamlanması önerilmektedir. CBS teknolojisinin
kullanılacağı bu veritabanının mevcut veriler bazında havzalar için her türlü hesaplama ve
sorgulamaların yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin
üretilmesi ve haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olabilmektedir.
Veritabanı sisteminin oluĢturulmasında ÇOB sorumlu olacak ve izleme, kontrol ve denetimde
her bir havzanın HSA/ÇĠB görevlendirilecektir.
Baskı Ta
8.4.9.3.
Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu
OluĢturulacak olan Havza Çevresel Bilgi Sistemine ilgili havza üzerinde çeĢitli kurumlarda
bulunabilecek mevcut verilerin/veritabanlarının entegrasyonu ile tüm havza bilgilerinin tek bir
sistem içerisinde depolanması havza yönetiminde büyük kolaylık sağlayacaktır. Böylece,
kurumlar arası çeliĢkili verilerin mevcudiyeti, kurumlar arası karmaĢıklıklar ve sorumluluk
paylaĢımındaki güçlükler ortadan kalkmıĢ olacaktır. Tüm bilgi entegrasyonunun havzalarda
gerçekleĢtirilmesi için 1 yıllık bir sürenin (2013 yılı) yeterli olacağı önerilmektedir. Sorumlu
kurum olarak ÇOB ve izleme denetim görevi ise HSA/ÇĠB tarafından üstlenilmesi
düĢünülmektedir.
8.4.9.4.
Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Sürdürülebilirliğinin Sağlanması
Kurulan çevresel bilgi sisteminin sistematik ve sürekli olarak güncellenmesi ve iyileĢtirilmesi
gerekmektedir. Sistemin sürdürülebilirliğinin sağlanması süreci, 1 yıllık bir sürenin (2013 yılı)
sonunda baĢlatılacak ve devam ettirilecektir. Sorumlu kurum olarak ÇOB ve izleme denetim
görevi ise HSA/ÇĠB tarafından üstlenilmesi düĢünülmektedir.
Baskı Ta
Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması
KAYNAKLAR
Agricultural Statistics 2001, http://www.nationmaster.com/country/tu-turkey/agr-agriculture
Andreadakis, A., Gavalakis, E., Kaliakatsos, L., Noutsopoulos, C., Tzimas, A. (2007) The
implementation of the Water Framework Directive (WFD) at the river basin of
Anthemountas with emphasis on the pressures and impacts analysis, Desalination,
Volume 210, Issues 1-3, p. 1-15.
Apaydın, A., Taner, O., Kavaklı, T., Güner, B. (1997) Kum-çakıl ocaklarının doğal çevreye;
özellikle yeraltı suyuna olumsuz etkilerine çarpıcı bir örnek: Mürted Ovası (Ankara),
Jeoloji Mühendisliği, Sayı 50.
Atasoy, E., Murat, S., Baban, A., Tiris, M. (2007) Membrane Bioreactor (MBR) Treatment of
Segregated Household Wastewater for Reuse, Clean, 35 (5), p. 465-472.
Aydın Ġl Çevre Durum Raporu 2007, Çanakkale Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Azbar, N., Bayram, A., Filibeli, A., Muezzinoglu, A., Sengul, F., Ozer, A. (2004) A review of
wastes management options in olive oil production, Critical Reviews on Environmental
Science and Technology, 34 (3): 209–247.
Baban, A., Atasoy, E., Murat, S., Gunes, K., and Ayaz, S. (2007) SWM Training and
Demonstration Center (TDC) at TUBITAK Marmara Research Center (MRC), Zer0-M
Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 23-25.
Baban, A., Bouselmi, L., El Hamouri, B., and Abdel Shafy, H. (2008) An Overview for the
Technical and Demonstration Centres of the Zer0-M Project, Zer0-M Journal
Sustainable Water Management, Issue 2, p. 31-35.
Baeta-Hall, L., Saà´gua, M.C., Bartolomeu, M.L., Anselmo, A.M., Rosa, M.F. (2005)
Biodegradation of olive oil husks in composting aerated piles, Bioresource Technology,
96 (1): 69–78
Balık, S., RuĢen Ustaoğlu, M., Özbek, m., Yıldız, S., TaĢdemir, A., Ġlhan, A. (2006). Küçük
Menderes Nehri‘nin (Selçuk, Ġzmir) AĢağı Havzasındaki Kirliliğin Makro Bentik
Omurgasızlar Kullanılarak Saptanması. Ege Ümiversitesi Su Ürünleri Dergisi 2006, Cilt
23, Sayı 1-2, 61-65.
Baskı Ta
Balkaya, N., Çelikoba, Ġ. (2005) Sulak Alanlar ve Kızılırmak Deltası, II. Mühendislik Bilimleri
Genç AraĢtırmacılar Kongresi MBGAK 2005, 17–19 Kasım 2005, Ġstanbul, s. 568-578.
Bottcher, D., Rhue, D. (2000) Fertilizer Management - Key to a Sound Water Quality
Program, Circular 816, Florida Cooperative Extension Service, Institute of Food and
Agricultural Sciences, University of Florida, April 2000. http://edis.ifas.ufl.edu.
Bouselmi, L., Lamine, M., Ghrabi, A. (2008) Integrated Approach to Water Saving, Zer0-M
Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 16-19.
Çiçek N, Su Çerçeve Direktifi Ve Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetim Planı Örneğinde
AB ve Türkiye YaklaĢımı, Konya, Yük. Lisans Tezi 2009
ÇOB (2004) Türkiye - Fransa ĠĢbirliği Projeleri Çerçevesinde ―Su Havzaları Yönetimi‖
Konusunda Fransa‘nın Paris, Pautarbes ve Orleans Kentlerine Yapılan ÇalıĢma
Ziyareti Raporu, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı.
ÇOB (2006.a) Atıksuların Arıtımı Eylem Planı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Türkiye.
ÇOB (2006.b) Kentsel Atıksuların Arıtımı Yönetmeliği, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı.
ÇOB (2006.c) Katı Atık Ana Planı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, T.C. Çevre ve Orman
Bakanlığı
ÇOB (2007) Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelerin Alınması, ĠĢletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği,
Çevre ve Orman Bakanlığı, Resmi Gazete, 8 Aralık 2007, Sayı:26724.
ÇOB (2008.a) Ġklim DeğiĢikliği ve Yapılan ÇalıĢmalar, T. C. Çevre ve Orman Bakanlığı.
ÇOB (2008.b) Türkiye‘de Su Sektörü için Kapasite GeliĢtirilmesi Projesi‖, EĢleĢtirme Projesi,
Ġspanya ÇalıĢma Ziyareti Türk Heyeti Görev Raporu, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı.
ÇOB (2010.a) Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması
Yönetmeliği, Çevre ve Orman Bakanlığı, Resmi Gazete, 23 Ocak 2010, Sayı:27471.
ÇOB (2010.b), Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü resmi internet sitesi, T.C. Çevre ve Orman
Bakanlığı, www.cygm.gov.tr.
Dahl, S., Kurtar, B. (1993) Environmental Situation, Working Paper, No:21, Omerli and
Elmalı Environmental Protection Project - Feasibility Report, Omerli and Elmalı Joint
Venture, 1.1–5.10, Turkey.
Baskı Ta
Dawei, H. and Jingsheng, C. (2001) Issues, Perspectives and Need for Integrated Water
shed Management in China, Environmental Conservation, 28(4), p. 368-377.
DemirbaĢ, P. ve Orhun, Ö. (2008) Kuzey Ege, Gediz Ve Küçük Menderes Havzalarında
2003-2007 Yılları Arasında Su Kalitesi Açısından Bor Ġçeriğinin Spektrofotometrik
Analiz Metodu Ġle Belirlenmesi Ve Değerlendirilmesi, Havza Kirliliği Konferansı, Ġzmir
Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü
DHA (2003) Drinking Water and Wastewater Treatment Sysem in Spain, Disenos Hidrolicos
Ambientales
Dore, M., Kushner, J., Zumer, K. (2004) Privatition of Water in the UK and France, Utility
Policy.
DSĠ (General Directorate of State Hydraulic Works), MoEF (Ministry of Environment and
Forestry), Grontmij Nederland bv, Witteveen+Bos and Ecorys, 2008, ―Strengthening
the Capacity of Sustainable Groundwater Management, Final Report Task 3 Pilot
Groundwater Management Plan Küçük Menderes Project‖, Reference Number:
PPA05/TR/7/8, 117 p
DSĠ Ġzmir Bölge Müdürlüğü
Dynesius M, Nilsson C. 1994. Fragmentation and flow regulation of river systems in the
northern third of the world. Science 266: 753–762.
ENVEST Planners Konsorsiyumu (2005) Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması
için Teknik Yardım Projesi (EHCIP) Düzenli Depolama Direktifi‘ne Özgü Yatırım Planı,
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara.
Erdoğan, N., Erdem, Ü., Doğan, F., Türkyılmaz F., (2008) KÜÇÜK MENDERES YAN
HAVZASI, TAHTALI BARAJI, EFEMÇUKURU VE ÇAMLI BARAJI ĠLĠġKĠLERĠ, Havza
Kirliliği Konferansı, Ġzmir.
Erdoğan, N., Erdem, Ü., Doğan, F., Türkyılmaz, B. Küçük Menderes Yan Havzası Tahtalı
Barajı, Efemçukuru ve Çamlı Barajı ĠliĢkileri, 5. Dünya Su Forumu Bölgesel Hazırlık
Süreci Türkiye Bölgesel Su Toplantıları, Havza Kirliliği Konferansı, 26-27 Haziran,
2008, Ġzmir
Eroğlu, V. (2007) Water Resources Management in Turkey, Republic of Turkey Ministry of
Energy and Natural Resources General Directorate of State Hydraulic Works,
Baskı Ta
International Congress River Basin Managment Vol I., p. 321-333, 22-24 Haziran 2007,
Antalya.
EU (2003) Analysis of the EU Water Supply and Sanitation Markets and Its Possible
Evolution, Water Liberalization Scenarios, EC Community Research, Final Report for
Work Packagel, Euromarket
EU (2004) Gren Paper on Public Private Partnerships and Community Law on Public
Contracts and Concessions, European Comission
FAO (2002) Organic Agriculture, Environment and Food Security, Food and Agriculture
Organization of the United Nations, Edited by Scialabba, N., and Hatam, C., Rome,
Italy.
Fradin G. (2007) Integrated Water Resource Managment at River Basin Level in France a
Participatory Way to Finance and Monitor Water Investments in a Sustainable Manner
in the proceedings of International Congress on River Basin Managment, Vol 1., p. 8898, organized by State Hydraulic Works of Turkey (DSĠ), Antalya, Turkey, 22-22 March.
Garcıá-Go´mez, A., Roig, A., Bernal, M.P. (2003) Composting of the solid fraction of olive
mill wastewater with olive leaves: organic matter degradation and biological activity,
Bioresource Technology, 86: 59–64.
Gippel CJ, Stewardson MJ. 1998. Use of wetted perimeter in defining minimum
environmental flows. Regulated Rivers: Research and Management 14: 53–67.
Gökdemir B. (2007) ġebeke Suyunda SertleĢme ve Rekabet, Rekabet Kurumu Lisansüstü
Tez Serisi.
Gönenç, Ġ.E. (2006) Sürdürülebilir Havza Yönetimi, Havzalarda Doğal ve Sosyoekonomik
Sistemin Özellikleri, ĠGEM AraĢtırma ve DanıĢmanlık, Cilt I, ISBN: 9944-5621-1-4.
Gönenç, Ġ.E., Baykal, B.B., Tanık, A., Ġnce, O. (1997) Türkiye‘de Su Kaynakları Yönetimine
Yeni bir YaklaĢım, Türkiye‘de Çevre Kirlenmesi Öncelikleri Sempozyumu II, 22–23
Mayıs 1997, Gebze Ġleri Teknoloji Enstitüsü, TÜBĠTAK Marmara AraĢtırma Merkezi,
Gebze-Kocaeli, Cilt II, s. 727–741.
Green J. (2003) Regulations and the Balancing of Competing Interests in England and
Wales, Water Aid and Tearfund.
Grontmij Advies & Techniek bv vestiging Utrecht Houten (2003). Su Çerçeve Direktifi
Baskı Ta
Türkiye Uygulamaları El Kitabı-Final, Aralık 2003.
Gumbel, E. J. (1939) La Probabilité des Hypothèses, Comptes Rendus de l‘Académie des
Sciences, Paris, 209 p. 645 - 647.
Güler, M. ve Göney, S. (2005) Küçük Menderes Havzası‘nın BeĢeri ve Ġktisadi Coğrafyası,
Doktora Tezi
Gündoğdu, V., Özkan, E.Y., (2006) Küçük Menderes Nehri Ölçüm Ağı Tasarımı ve Su Kalite
DeğiĢkenlerinin Ġrdelenmesi ÇalıĢması, Ege Üniversites Su Ürünleri Dergisi, C:23, S:34, s. 361-369
Gündoğdu, V., Turhan, D. (2004) Bakırçay Havzası Kirlilik Etüdü ÇalıĢması, DEÜ
Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, C:6, S:3, s. 65-83
Gürel, M., Ekdal, A., Ertürk, A., Tanık, A. (2010) BütünleĢik Su Kaynakları Yönetimi, 2. Bursa
Su Sempozyumu, 22–24 Mart 2010, Bursa, s. 367–375.
Hazen, A. (1914) Storage to be Provided in Impounding Reservoirs for Municipal Water
Supply, Transactions of the American Society of Civil Engineers, 77, p. 1539-1669.
Hyndman, R. J. and Fan, Y. (1996) Sample quantiles in statistical packages, The American
Statistician, 50(4), p. 361 - 365.
Ġl Envanteri Modernizasyonu
Ġrtem, E., KabdaĢlı, S. (2001) Kıyı alanları yönetimi ile akarsu havzalarının yönetimi
arasındaki entegrasyon. Türkiye‘nin Kıyı ve Deniz Alanları III. Ulusal Konferansı 26-29
Haziran 2001, Bildiriler Kitabı, 21-30.
Ġzmir Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
Ġzmir Ġl Çevre Durum Raporu 2007, Ġzmir Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Ġzmir Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Ġzmir Su ve Kanalizasyon Ġdaresi
Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü
Ġzmir Ticaret Odası
Baskı Ta
KabdaĢlı, S. (2010) Karasu Sahili Erozyon Probleminin Ġncelenmesi - Ön Değerlendirme
Raporu, Ġ.T.Ü. ĠnĢaat Fakültesi, Su ve Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Uygulama ve
AraĢtırma Merkezi.
Karakaya, N., Gönenç Ġ. E. 2006. Türkiye‘de Havzalar Arası Su Transferi Ġçin Bir Karar
Destek Sistemi. Ġtü dergisi/e: Cilt 16: 79-90.
Kondolf, G.M. (1997) Hungry water: Effects of dams and gravel mining on river channels,
Environ. Manag. 21 (4), p. 533-551.
Kraume, M., Scheumann, R., Baban, A., El Hamouri, B. (2010) Performance of a Compact
Langford, E. (2006) Quartiles in Elementary Statistics, Journal of Statistics Education, 14 (3),
www.amstat.org/publications/jse/v14n3/langford.html.
Manisa Ġl Çevre Durum Raporu 2007, Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Mann J. I., (2006). Instream Flow Methodologies: An evaluation of the Tennant Method for
Higher Gradient Streams in the National Forest System Lands in the Western US, MSc
Thesis, Colorado State University, USA.
Masi, F., El Hamouri, B., Abdel Shafi, H., Baban, A., Ghrabi, A. and Regelsberger, M. (2010)
Treatment of segregated black/grey domestic wastewater using constructed wetlands
in the Mediterranean basin: the Zer0-m Experience, Water Science & Technology,
61(1), p. 97-105.
Mateos, L., Lorite, I., Lozano, D. and Fereres, E. (2005) Water Govarnance and Managment
in The Water Users‘ Association of Spain, OPTIONS méditerranéennes, Serial B., No
48., p. 233-241.
MosleyMP. 1983. Flow requirements for recreation and wildlife in New Zealand rivers—a
review. Journal of Hydrology (N.Z.) 22(2): 152–174.
Murat, S. (2010) Mechanisms and Modelling of Segregated Household wastewater treatment
by Membrane Bioreactor, PhD Thesis, Ġstanbul Technical University.
Murat, S., Atasoy, E., Baban, A. (2008) Use of Membrane Bioreactor Technology within the
Sustainable Water Management Concept, Zer0-M Journal Sustainable Water
Management, Issue 2, p. 25-29.
Baskı Ta
Negro, M.J., Solano, M.L. (1996) Laboratory composting assays of the solid residue resulting
from the flocculation of oil mill wastewater with different
lignocellulosic residues,
Compost Science and Utilization, 62–71.
Nolde, E. (2008) Establishing Grey Water recycling, Zer0-M Journal Sustainable Water
OECD (2008) Çevresel Performans Ġncelemeleri, Organisation for Economic Co-operation
and Development, Türkiye.
Oenema, O., Roest, W.J. (1998) Nitrogen and Phosphorous Losses from Agriculture into
Surface Waters: The Effects of Policies and Measures in the Netherlands, Water
Science and Technology, Vol. 37, No: 2, p. 19-30
Orth DJ, Maughan OE. 1981. Evaluation of the ‗Montana method‘ for recommending
instream flows in Oklahoma streams. Proceedings of the Oklahoma Academy of
Science 61: 62–66.
ÖEJV (1993) Ömerli-Elmalı Joint Venture/ Protection Ömerli and Elmalı Environmental
Protection Project, Feasibility Study, Progress Report, Ġstanbul Water and Sewerage
Administration, Turkey.
Özalp, D. (2009) Doğu Karadeniz Havzası‘nda Yayılı Kirletici Kaynakların Belirlenmesi ve
Yönetim Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, DanıĢman: Prof. Dr. AyĢegül Tanık, ĠTÜ, Fen
Bilimleri Enstitüsü
Öztürk,Ġ. (2010). Katı Atık Yönetimi ve AB Uyumlu Uygulamaları.Kitabı. ĠTÜ Çevre
Mühendisliği Bölümü, Ġstanbul.
Öztürk, Ġ. (2008) Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen
Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı, Nihai Rapor, ĠTÜ, Ġstanbul
Öztürk, Ġ., Özabalı, A., Karakaya, Ġ., Eriçyel, K., (2009) Tersakan Havzası Entegre Koruma
Eylem Planı, Amasya Ġl Özel Ġdaresi Müdürlüğü, BĠOSFER DanıĢmanlık ve Mühendislik
Ltd., Cilt I, II.
Parker G. W., Armstrong, D. S., and Richards, T. A., (2004). Comparison of Methods for
Determining Streamflow Requirements for Aquatic Habitat Protection at Selected Sites
on the Assabet and Charles Rivers, Eastern Massachusets 2000-02. US Geological
Survey Scientific Investigaiton Report 2004-5092. 72p.
Baskı Ta
Postel SL. 1998. Water for food production: will there be enough in 2025? BioScience 48:
629–637.
Regelsberger, M. (2005) Zer0-M: Shifting Wastewater from a Disposal problem to an Asset,
Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 3-5.
Regelsberger, M., Baban, A., Bouselmi, L., Abdel Shafy, H., El Hamouri, B. (2007) Zer0-M,
Sustainable Concepts Towards a Zero Outflow Municipality, Desalination 215, p. 64–
72.
Reiser DW, Wesche TA, Estes C. 1989a. Status of instream flow legislation and practise in
North America. Fisheries 14(2): 22–29.
Revenga C, Brunner J, Henninger N, Kassem K, Payne R. 2000. Pilot Analysis of Global
Ecosystems: Freshwater Ecosystems.World Resources Institute: Washington, DC.
Roig, A., Cayuela, M.L., Sańchez-Monedero, M.A. (2005) An overview on olive mill wastes
and their valorisation methods, Waste Management, 960-969.
Saha çalıĢmalarında Ġlçe Belediyelerinden alınan veriler
Sarıkaya, H.Z., Çiçek, N. (2010) Su Kaynaklarının Yönetimi, AB Süreci ve Çevre ve Orman
Bakanlığı Uygulamaları, TÜBA Günce Dergisi, Mart Sayısı, 40, s. 5-13.
Scheumann, R., Masi, F., El Hamouri, B., Kraume, M. (2008) Greywater Treatment as an
Option for Effective Wastewater Treatment, Zer0-M Journal Sustainable Water
SÇD (2000) Su Çerçeve Direktifi (Water Framework Directive-WFD) (2000/60/EC), Official
Journal
(OJ
L
327),
Yürürlüğe
giriĢ
tarihi:
22
Aralık
2000,
http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/index_en.html.
Selçuk, P., ve Elçi, ġ. (2008). Arazi Kullanımının Su Kalitesine Olan Etkilerinin Tahtalı
Havzası‘nda Ġncelenmesi, Havza Kirliliği Konferansı, Ġzmir.
Stolze, M., Piorr, A., Haring, A., Dabbert, S. (2000) The Environmental Impacts of Organic
Farming in Europe, Organic Farming in Europe, 6, Stuttgart, University of StuttgartHohenheim, Germany.
Submerged Membrane Sequencing Batch Reactor (SM-SBR) for greywater treatment,
Desalination, 250, p. 1011–1013.
Baskı Ta
Tanık, A. (2007) Integrated Watershed Management, Ders Notları, ĠTÜ Çevre Mühendisliği.
Tchobanoglous, G., Burton, F.L. (1991) Wastewater Engineering: Treatment and Reuse,
McGraw-Hill, Boston.
Tennant D. I. 1975. Instream Flow Regimes for Fish, Wildlife, Recreation and Related
Environmenal Resources, US Fish and Wildlife Service, Billings, Mont.
Tharme RE. 2000. An overview of environmental flow methodologies, with particular
reference to South Africa. In Environmental Flow Assessments for Rivers: Manual for
the Building Block Methodology, King JM, Tharme RE, De Villiers MS (eds). Water
Research Commission Technology Transfer Report No. TT131/00. Water Research
Commission: Pretoria, South Africa; 15–40.
Tharme RE. 2003. A Global Perspective on Environmental Flow Assesment: Emerging
Trends in The Development and Application of Environmental Methodologies for
Rivers. River Research and Applications 19: 397-441.
Ticaret ve Sanayi Bakanlığı
TÜĠK (2008) Tarım ve Hayvancılık Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu
TÜĠK (2009) Nüfus Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu.
TÜĠK (2010) Çevre Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu, www.tuik.gov.tr
Türkiye Ġstatistik Kurumu
TÜSĠAD (2008.a) Türkiye‘de Su Yönetimi: Sorunlar ve Öneriler, Türk Sanayicileri ve
ĠĢadamları Derneği (TÜSĠAD) Yayını, No: T/2008–09/469.
TÜSĠAD (2008.b) Küresel Su Krizine Çözüm ArayıĢları: ġebeke Suyu Hizmetlerine Özel
Sektör Katılımı-Dünya Örnekleri IĢığında Türkiye için Örnekler, Türk Sanayicileri ve
ĠĢadamları Derneği
Uğur, H., Akpınar, N. (2003) Yenikent Zir Vadisinde yer alan kum ocaklarının neden olduğu
çevre sorunları ve bu alanların geri kazanım olanakları. Tarım Bilimleri Dergisi, 9(1),
s.35-39.
UN (1997) Guidelines and Manual Land-Use Planning and Practices in Watershed
Manegement and Disaster Reduction, Economic and Social Commission for Asia and
the Pacific United Nations.
Baskı Ta
UN (2009) World Water Development Report 3, United Nations, UNESCO ISBN:
978923104095-5.
URL 1: www.dpt.gov.tr
URL 2: Genel Uygulama Stratejisi‖ (CIS-Common Implementation Strategy), Mayıs 2011,
www.europa.eu.int
URL 3: www.osbuk.org.tr
Wach, G. (2005) Sanitary Facilities, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue
1, p. 36-39.
Waddle T. 1998a. Integrating microhabitat and macrohabitat. In Hydroecological Modelling.
Research, Practice, Legislation and Decisionmaking, Blazˇkova´ S ˇ , Stalnaker C,
Novicky´ O (eds). Report by US Geological Survey, Biological Research Division and
Water Research Institute, Fort Collins, and Water Research Institute, Praha, Czech
Republic. VUV: Praha; 12–14.
Waddle T. 1998b. Development of 2-dimensional habitat models. In Hydroecological
Modelling. Research, Practice, Legislation and Decisionmaking, Blazˇkova´ S ˇ ,
Stalnaker C, Novicky´ O (eds). Report by US Geological Survey, Biological Research
Division and Water Research Institute, Fort Collins, and Water Research Institute,
Praha, Czech Republic. VUV: Praha; 19–22.
Wong, S. (2009) Instituonalizing Water Governance in England and Wales: Potential and
Limitations, Journal of Natural Resources Policy Research, Vol 1., No. 4., p. 307-320,
UK.
World Commission on Dams (WCD). 2000. Dams and Development. A New Framework for
Decision-making. The report of the World Commission on Dams. Earthscan
Publications: London.
Yıldız, M., Özkaya, M., Gürbüz, A., Uçar, Ġ. (2007) Turkey Surface Water Potential and Its
Change in Time, Republic of Turkey Ministry of Energy and Natural Resources General
Directorate of State Hydraulic Works, International Congress on River Basin
Managment, Vol I., s. 127-139, 22-24 Haziran 2007, Antalya.
Yılmaz, C. (2005) Kızılırmak Deltasında meydana gelen erozyonun coğrafi analizi, Türkiye
Kuvaterner Sempozyumu, 2-5 Haziran 2005, s. 227-234.
Baskı Ta
Zessner, M., Lampert, C. , Kroiss, H. and Lindtner, S. (2010) Cost Comparison of
Wastewater Treatment, Water Science and Technology, 62 (2), p. 223-23.
Baskı Ta

Küçük Menderes Havzası Eylem Plan Raporu

Transkript

Benzer belgeler

Mülkiyeti Belediyemize ait düğün salonu

Hava Limanı Şube Müdürlüğü - İzmir İl Emniyet Müdürlüğü

Layout 1 (Page 1)

Eroğlu - Kıbrıs Postası

Ankara`nın Kitapları

Bayim Olur Musun?