doctc yıldız teknik üniversitesi fen bilimleri enstitüsü düzlemsel
download 
Şikayet Transkript
tc yıldız teknik üniversitesi fen bilimleri enstitüsü düzlemsel
T.C. YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÜZLEMSEL HOMOTETİK HAREKETLER ALTINDAT.C. YEREL SİSMİK AĞ VE MİKROBÖLGELEME VERİLERİNE DAYALI AFET (DEPREM) BİLGİ SİSTEMİ İÇİN BİR VERİ TABANI ANALİZ VE TASARIMI (ESKİŞEHİR İLİ ÖRNEĞİNDE) UĞUR AVDAN DANIŞMANNURTEN BAYRAK DOKTORA TEZİ HARİTA MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI UZAKTAN ALGILAMA VE CBS PROGRAMI DANIŞMAN PROF. DR. AYHAN ALKIŞ İSTANBUL, 2011 T.C. YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YEREL SİSMİK AĞ VE MİKROBÖLGELEME VERİLERİNE DAYALI AFET (DEPREM) BİLGİ SİSTEMİ İÇİN BİR VERİ TABANI ANALİZ VE TASARIMI (ESKİŞEHİR İLİ ÖRNEĞİNDE) Uğur AVDAN tarafından hazırlanan tez çalışması 28.10.2011 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Harita Mühendisliği Anabilim Dalı’nda DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir. Tez Danışmanı Prof. Dr. Ayhan ALKIŞ Yıldız Teknik Üniversitesi Jüri Üyeleri Prof. Dr. Ayhan ALKIŞ Yıldız Teknik Üniversitesi _____________________ Prof. Dr. Derya MAKTAV İstanbul Teknik Üniversitesi _____________________ Prof. Dr. Fatma Gül BATUK Yıldız Teknik Üniversitesi _____________________ Prof. Dr. Sıtkı KÜLÜR İstanbul Teknik Üniversitesi _____________________ Doç. Dr. Bülent BAYRAM Yıldız Teknik Üniversitesi _____________________ Bu çalışma, Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü’nün 0802240 numaralı projesi ile desteklenmiştir. ÖNSÖZ Tez çalışmamda danışmanlığımı üstlenen ve çalışmalarımda beni hep destekleyerek engelleri aşmamda benden yardımını esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr. Ayhan ALKIŞ’a, teşekkürlerimi ve şükranlarımı sunarım. Çalışmalarıma eleştiri ve katkılarıyla yön veren Prof. Dr. Derya MAKTAV ve Prof. Dr. Fatmagül BATUK hocalarıma teşekkürlerimi bir borç bilirim. Çalışmalarımda vermiş oldukları destekten dolayı 0802240 nolu proje çalışanlarından Prof. Dr. Berkan ECEVİTOĞLU, Prof. Dr. Gürol SEYİTOĞLU, Prof. Dr. Oğuz ÖZEL, Prof. Dr. Ahmet TOPÇU ve Prof. Dr. Yunus ÖZÇELİKÖRS hocalarıma teşekkür ederim. Uydu ve Uzay Bilimleri Araştırma Enstitüsü çalışanlarından Prof. Dr. Alper ÇABUK, Doç. Dr. Yücel GÜNEY, Yrd. Doç. Dr. Hakan UYGUÇGİL, Yrd. Doç. Dr. Emrah PEKKAN ve Araş. Gör. Muammer TÜN hocalarıma ayrıca öğrencilerimizden Onur KAPLAN, Sunay MUTLU, Ebru AKDENİZ ve Önder ORAKOĞLU’na çok teşekkür ederim. Maddi manevi desteklerini esirgemeyen Dr. Cüneyd HELVACI ve Yük. Müh. Yeşim SİDAR HELVACIYA teşekkür ederim. Eğitim-öğrenim hayatım boyunca maddi ve manevi desteklerini benden hiçbir zaman esirgemeyen, başta annem ve babam olmak üzere tüm aileme teşekkürlerimi borç bilirim. Tezimin her aşamasında sabır ve metanet içerisinde manevi desteğini benden hiçbir zaman esirgemeyen, yazım hataları ve dilbilgisi kontrolünde yardımcı olan eşim Zehra YİĞİT AVDAN’a teşekkürlerimi borç bilirim. Ağustos, 2011 Uğur AVDAN İÇİNDEKİLER Sayfa SİMGE LİSTESİ ................................................................................................................. viii KISALTMA LİSTESİ ............................................................................................................. ix ŞEKİL LİSTESİ...................................................................................................................... xi ÇİZELGE LİSTESİ ............................................................................................................... xiii ÖZET ................................................................................................................................ xiv ABSTRACT ....................................................................................................................... xvi BÖLÜM 1 ........................................................................................................................... 1 GİRİŞ .................................................................................................................................. 1 1.1 1.2 1.3 Literatür Özeti ............................................................................................. 1 Tezin Amacı ................................................................................................. 9 Hipotez ...................................................................................................... 10 BÖLÜM 2 ......................................................................................................................... 11 GENEL KAVRAMLAR ........................................................................................................ 11 2.1 2.2 2.3 2.4 Jeofizik İle İlgili Genel Kavramlar .............................................................. 11 Jeoloji İle İlgili Genel Kavramlar ................................................................ 15 Geoteknik İle İlgili Genel Kavramlar .......................................................... 15 Yapı İle İlgili Genel Kavramlar ................................................................... 17 BÖLÜM 3 ......................................................................................................................... 19 SİSTEM ANALİZİ VE TASARIMI ......................................................................................... 19 3.1 Yöntem Seçimi .......................................................................................... 19 3.1.1 Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi (ÇKKV) ........................................... 21 3.1.2 Analitik Hiyerarşik Yöntemi (Analytic Hierarchy Process: AHP) ......... 23 3.1.3 AHP Yönteminin İşlem Adımları .......................................................... 26 3.2 Sistem Analizi ............................................................................................ 32 v 3.2.1 Çalışma Alanı ....................................................................................... 32 3.2.2 Mevcut Durumun Belirlenmesi ........................................................... 36 3.2.2.1 Belediyeler ................................................................................... 37 3.2.2.2 Kaymakamlıklar ............................................................................ 40 3.2.2.3 Meteoroloji Bölge Müdürlüğü ..................................................... 41 3.2.2.4 Tarım İl Müdürlüğü ...................................................................... 42 3.2.2.5 Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü ................................................. 45 3.2.2.6 Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü ................................................. 46 3.2.2.7 Osmangazi Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (OEDAŞ) .................. 50 3.2.2.8 Eskişehir Doğal Gaz Dağıtım A.Ş. (ESGAZ) .................................... 51 3.2.2.9 Afet ve Acil Durum Müdürlüğü .................................................... 53 3.2.3 İhtiyaçlar ve Beklentilerin Saptanması................................................ 56 3.3 Sistem Tasarımı ......................................................................................... 57 3.3.1 Sistem Tasarımı (Donanım/Yazılım/İletişim) ...................................... 61 3.3.1.1 Donanım Tasarımı ........................................................................ 61 3.3.1.2 Yazılım Tasarımı............................................................................ 66 3.3.1.3 İletişim Tasarımı ........................................................................... 67 3.3.2 Veri Modeli Tasarımı ........................................................................... 73 3.3.2.1 Zemin Bilgisi ................................................................................. 75 Jeofizik Veri Kümesi ................................................................................ 76 Jeolojik Veri Kümesi ................................................................................ 81 Geoteknik Veri Kümesi............................................................................ 85 3.3.2.2 Üst Yapı Bilgisi ve Veri Kümesi ..................................................... 89 3.4 Sistem Oluşturma/Uygulama .................................................................... 93 3.4.1 Kriter Haritalarının Üretilmesi ............................................................ 93 3.4.1.1 Yapı Envanterinin Oluşturulması .................................................. 94 3.4.1.2 Zemin Envanterinin Oluşturulması .............................................. 99 3.4.1.3 Rezonans Etkisi ........................................................................... 104 3.4.1.4 Fay Durumu ................................................................................ 110 3.4.1.5 Sıvılaşma Potansiyeli .................................................................. 114 3.4.2 AHP Analizi ve Ağırlıkların Elde Edilmesi ........................................... 117 3.4.2.1 Karar Verme Problemi Tanımlanır ............................................. 117 3.4.2.2 Faktörler Arası Karşılaştırma Matrisi Oluşturulur ...................... 117 3.4.2.3 Faktörlerin Yüzde Önem Dağılımları Belirlenir........................... 118 3.4.2.4 Faktör Kıyaslamalarındaki Tutarlılık Ölçülür .............................. 119 3.4.3 Değer Haritalarının Elde Edilmesi ve Normalleştirme ...................... 120 3.4.4 Göreceli Risk Haritasının Oluşturulması ........................................... 121 3.5 İrdeleme/Tartışma .................................................................................. 123 BÖLÜM 4 ....................................................................................................................... 125 SONUÇ VE ÖNERİLER .................................................................................................... 125 KAYNAKLAR ................................................................................................................... 131 EK-A ............................................................................................................................... 140 ANKET............................................................................................................................ 140 vi EK-B ............................................................................................................................... 143 KONUMSAL VERİ TABANI MODELİ ................................................................................ 143 EK-C ............................................................................................................................... 145 KÜTAHYA DEPREMİ ....................................................................................................... 145 ÖZGEÇMİŞ ..................................................................................................................... 150 vii SİMGE LİSTESİ CI CR Ct Hn RI T0 T1 Tutarlılık Göstergesi Tutarlılık Oranı Eşdeğer Deprem Yükü Yönteminde birinci doğal titreşim periyodunun yaklaşık olarak belirlenmesinde kullanılan katsayı Binanın temel üstünden itibaren ölçülen toplam yüksekliği Tesadüfilik Göstergesi Zemin Doğal Titreşim Periyodu Yapı Titreşim Periyodu viii KISALTMA LİSTESİ ABS ADNKS AFAD AFAD-DD AFAYBİS AHP CBS ÇAKV ÇKKDS ÇKKV ÇKS ÇÖKV DMİGM EBB EMBM ESGAZ ESKİ GPS ISO KRDAE LAN MERBİS NEHRP OEDAŞ SCPT TİK TKGM TUJJB TÜRK-VET UA UAS UDSEP Afet Bilgi Sistemi Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Deprem Dairesi Afet Acil Yardım Bilgi Sistemi Analitik Hiyerarşi Yöntemi Coğrafi Bilgi Sistemleri Çok Amaçlı Karar Verme Çok Kriterli Karar Destek Sistemleri Çok Kriterli Karar Verme Çiftçi Kayıt Sistemi Çok Ölçütlü Karar Verme Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Eskişehir Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Eskişehir Doğal Gaz Dağıtım A. Ş. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi Küresel Konum Belirleme Sistemi Uluslararası Standartlar Teşkilatı Boğaziçi Üniversitesi-Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Yerel Ağ Bağlantısı Mera Bilgi Sistemi Ulusal Deprem Risk Azaltma Programı Osmangazi Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi Sismik Konik Penetrasyon Testi Türkiye İstatistik Kurumu Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Türkiye Ulusal Jeodezi ve Jeofizik Birliği Veteriner Bilgi Sistemi Uzaktan Algılama Uzaktan Algılama Sistemi Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı ix UML Birleşik Modelleme Dili x ŞEKİL LİSTESİ Sayfa Şekil 2. 1 Şekil 2. 2 Şekil 3. 1 Şekil 3. 2 Şekil 3. 3 Şekil 3. 4 Şekil 3. 5 Şekil 3. 6 Şekil 3. 7 Şekil 3. 8 Şekil 3. 9 Şekil 3. 10 Şekil 3. 11 Şekil 3. 12 Şekil 3. 13 Şekil 3. 14 Şekil 3. 15 Şekil 3. 16 Şekil 3. 17 Şekil 3. 18 Şekil 3. 19 Şekil 3. 20 Şekil 3. 21 Şekil 3. 22 Şekil 3. 23 Şekil 3. 24 Şekil 3. 25 Şekil 3. 26 Şekil 3. 27 Şekil 3. 28 Şekil 3. 29 Şekil 3. 30 Şekil 3. 31 Kuvvetli yer hareketi kayıt cihazı............................................................. 13 Adapazarı’nda 17 Ağustos 1999’da meydana gelen depremdeki sıvılaşma olayı ......................................................................................................... 16 Karar analiz teknikleri .............................................................................. 20 ÇKKV sistemleri ve CBS ilişkisi ................................................................. 21 ÇKKV sistemleri ve CBS ilişkisi ................................................................. 22 AHP ile çözümlenebilmesi için gerçekleştirilmesi gereken aşamalar ..... 26 CBS ve analitik hiyerarşi yöntemi ............................................................ 31 Eskişehir İli deprem bölgeleme haritası .................................................. 33 09/12/2005 tarihinde Eskişehir merkezli 3.2 büyüklükteki depremin yeri ve ivme değerleri ..................................................................................... 34 Gemlik Körfezinde 24.10.2006 tarihinde meydana gelen deprem ......... 35 Kurumlar arası işbirliği ve organizasyonu şeması ................................... 60 Afet anında tasarlanan iletişim altyapısı ................................................. 69 Örnek coğrafi veri tabanı ........................................................................ 73 Zemin bilgisini oluşturan parametreler ................................................... 76 Jeofizik bilgilerini oluşturan parametreler .............................................. 77 Jeofizik verileri için tasarlanan veri kümesi ............................................. 79 Jeofizik Katmanı için tasarlanan UML veri modeli .................................. 80 Jeoloji bilgilerini oluşturan parametreler ................................................ 81 Jeoloji verileri için tasarlanan veri kümesi .............................................. 83 Jeofizik veri tabanı için tasarlanmış UML diyagramı ............................... 84 Geoteknik bilgilerini oluşturan parametreler ......................................... 85 Geoteknik verileri için tasarlanan veri kümesi ........................................ 87 Geoteknik veri tabanı için tasarlanmış UML diyagramı .......................... 88 Yapı envanter bilgilerini oluşturan parametreler.................................... 90 Yapı envanter verileri için tasarlanan veri kümesi .................................. 91 Yapı envanteri veri tabanı için tasarlanmış UML diyagramı.................... 92 AHP yöntemi uygulanarak göreceli risk haritası elde edilmesi ............... 93 Yapı envanteri toplanan mahalle sınırları ve hava fotografı ................... 94 8 Mahalledeki bina sayıları ...................................................................... 96 Çalışma alanındaki bina kat yükseklikleri ................................................ 96 Anket sonucu elde edilen bina envanteri ............................................... 98 NEHRP’e bağlı zemin haritası ................................................................ 101 Zemin puanı eklenmiş yapılar ............................................................... 103 xi Şekil 3. 32 Şekil 3. 33 Şekil 3. 34 Şekil 3. 35 Şekil 3. 36 Şekil 3. 37 Şekil 3. 38 Şekil 3. 39 Şekil 3. 40 Çalışma alanındaki alüvyon zemin için doğal titreşim periyodu (To) .... 105 Yapı periyotları haritası ......................................................................... 107 Yapının doğal titreşim periyodu (T1) ile Zemin doğal titreşim periyodu (To) arasındaki ilişki................................................................................ 108 Rezonans Haritası .................................................................................. 109 Çalışma alanının faya olan mesafesi ..................................................... 111 Yapılara ilişkin fay puanı ........................................................................ 113 Sıvılaşma potansiyeli haritası ................................................................ 115 Yapılara ilişkin sıvılaşma potansiyeli puanı ........................................... 116 Yapıların göreceli risk durumu .............................................................. 122 xii ÇİZELGE LİSTESİ Sayfa Çizelge 3. 1 Çizelge 3. 2 Çizelge 3. 3 Çizelge 3. 4 Çizelge 3. 5 Çizelge 3. 6 Çizelge 3. 7 Çizelge 3. 8 Çizelge 3. 9 Çizelge 3. 10 Çizelge 3. 11 Çizelge 3. 12 Çizelge 3. 13 Önem Skalası ........................................................................................... 27 Tesadüfilik göstergesi .............................................................................. 30 Tarım İl Müdürlüğü’nün Eskişehir İlçelerindeki personel durumu ......... 44 Eskişehir İl’indeki kurumların mevcut envanter durumu ........................ 55 Mahallelere göre bina sayılar .................................................................. 95 Çalışma alanındaki bina sayıları .............................................................. 97 NEHRP yer sınıflaması ............................................................................. 99 Zemin puanlaması ................................................................................. 102 Rezonans değerlerine göre puanlama .................................................. 108 Faya olan mesafeye göre risk puanlaması ............................................ 112 Sıvılaşma potansiyeli risk puanlaması ................................................... 114 İkili karşılaştırma.................................................................................... 117 Göreceli risk oluşturmada kullanılan katmanlar ve ağırlıkları ............... 120 xiii ÖZET YEREL SİSMİK AĞ VE MİKROBÖLGELEME VERİLERİNE DAYALI AFET (DEPREM) BİLGİ SİSTEMİ İÇİN BİR VERİ TABANI ANALİZ VE TASARIMI (ESKİŞEHİR İLİ ÖRNEĞİNDE) Uğur AVDAN Harita Mühendisliği Anabilim Dalı Doktora Tezi Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ayhan ALKIŞ Ülkemiz sahip olduğu jeolojik, topoğrafik ve meteorolojik koşulların olumsuzluğu nedeniyle sık sık büyük doğal afetler yaşamaktadır. Doğal afetlerin yaşandığı bölgelerde nüfus yoğunluğu, ekonomik aktivitenin büyüklüğü ve yapılaşma kalitesi gibi etkenlere bağlı olarak can ve mal kaybı da artmaktadır. Afetlerle etkin bir mücadele verebilmek için afet yönetiminin her aşamasında başarılı olmak gerekir. Doğal afetlerin etkileri, doğru ve zamanında alınan önlemlerle önemli ölçüde azaltılmaktadır. Özellikle karar verme mercilerine afet anında ulaşan bilgi, kararların doğru alınması ve uygulamanın en iyi şekilde yapılabilmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde deprem, doğal afetler içerisinde, yerleşim yerlerini olumsuz etkileyen en önemli paya sahiptir. Deprem kaynaklı risklerin belirlenmesi, birçok meslek disiplininin oluşturduğu mikrobölgeleme verilerinin bir arada değerlendirilmesini ve analiz edilmesini gerektiren karmaşık bir süreçtir. Bu tür yoğun veri kümelerinin analiz edilerek, sonuçların hızlı ve doğru bir şekilde alınabilmesi ancak Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojileri gibi etkin bir konumsal karar destek sistemi ile mümkün olabilmektedir. Bu tezin amacı, doğal afetlere özellikle depremlere karşı önlem almak için farklı meslek disiplinleri tarafından üretilen birçok verinin bir arada toplandığı, konumsal bir veri tabanı modeli (bilgi sistemi) geliştirmektir. Geliştirilen veri tabanı modeli, zemin ve yapı envanterinin toplanmasında kullanılabilir bir yapıya sahiptir. Bu veri tabanı kullanılarak, bütünleşik afet modellerine altlık teşkil edecek zemin ve yapı envanteri xiv oluşturulabilecektir. Sonuç olarak, doğal afetlere hazırlıklı olmada, kullanılabilir, geliştirilebilir ve güncellenebilir bir konumsal veri altyapısı sağlanmış olacaktır. Ayrıca bu çalışmada, afet (deprem) riskinin belirlenmesi ve yönetilmesi için bir sistem tasarlanması amaçlanmıştır. Çalışma alanının bütünleşik deprem riskinin belirlenmesine yönelik olarak; yapı envanteri, zemin envanteri, rezonans etkisi, sıvılaşma potansiyeli ve fay olmak üzere toplam beş ölçü değerlendirmeye alınmıştır. Bu kriterler, göz önünde bulundurularak çok kriterli analiz yöntemlerinden biri olan Analitik Hiyerarşi Yöntemi (AHP) ile ağırlıklar oluşturulmuş ve pilot bölge olarak Eskişehir’in sekiz mahallesinin yapılarına ait göreceli risk durumu belirlenmiştir. Sonuçta; deprem afetine karşı hazırlıklı olmaya yardımcı olan ve bütünleşik veri tabanına dayalı bir afet (deprem) bilgi sisteminin analiz ve tasarımı yapılmıştır. Bilgi sistemiyle, depremden önce yapısal riskleri belirleyerek azaltmak ve önlem almak mümkün olabilecektir. Sistemin deprem anında eş zamanlı kullanılması durumunda, doğru bilgiye zamanında ulaşmak, deprem kaynaklı oluşan riskleri belirleyerek yapısal hasar dağılım haritalarının üretilmesi sağlanabilecektir. Deprem sonrası kurtarmaiyileştirme çalışmalarının yapılabilmesiyle, deprem afetine karşı hazırlıklı olmada kullanılabilir bir alt yapı sağlanmış olacaktır. Anahtar kelimeler: Afet Bilgi Sistemi, AHP, Çok Kriterli Karar Destek Yöntemi, Deprem, Konumsal Veri Tabanı. YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ xv ABSTRACT DESIGN AND ANALYSIS OF A DATABASE ON DISASTER (EARTHQUAKE) INFORMATION SYSTEM BASED ON LOCAL SEISMIC NETWORK AND MICRO-ZONING DATA (FOR ESKISEHIR PROVINCE) Uğur AVDAN Department of Geomatics Engineering PhD. Thesis Advisor: Prof. Dr. Ayhan ALKIŞ Turkey is often exposed to big disasters, due to unfavorable geological, topographic and meteorological conditions it possesses. In those regions, which are vulnerable to natural disasters, damage to life and property increases depending on factors such as population density, size of economic activity, housing quality etc. In order to cope with disasters effectively, one should be successful in all stages of disaster management. Effects of natural disasters can be decreased substantially by taking proper and timely measures. Especially, the information received by decision makers during the disaster, bears great importance in terms of making correct decisions and performing the measures optimally. Among natural disasters, earthquakes have the most important share in adversely affecting the settlements in Turkey. Determination of earthquake related risks is a complicated process which requires collective evaluation and analysis of micro-zoning data generated by several vocational disciplines. Analysis of such dense data clusters and being able to obtain fast and accurate results are only possible with an effective spatial decision support system such as Geographic Information Systems (GIS). The main aim of this thesis is to develop a spatial database model (information system) through data which is generated by multiple vocational disciplines in order to take measures against natural disasters, particularly earthquakes. The structure of xvi developed database model can be used in collecting ground and building inventory. This database model will help to establish a ground and building inventory, which will serve as the basis for integrated disaster models. As a result, a working spatial data infrastructure which can also be improved and updated, will be provided to be used for better preparedness against natural disasters. Furthermore, this study aims to design of a system towards the determination and the management of disaster (earthquake) risk. In terms of determination of integrated earthquake risk of the study area, five measures - building inventory, ground inventory, resonance effect, liquefaction potential and fault – were taken into consideration. Analytic Hierarchy Process (AHP), which is one of the multi-criteria analysis methods, is used to allocate the weights of these measures in determining the relative risk status of eight neighborhoods as pilot regions in Eskisehir province. In conclusion; this study provides an analysis and a design of a database based integrated disaster (earthquake) information system, which can offer assistance in regards to being prepared against earthquake. With this information system, it will be possible to alleviate the structural risks by determining them and to take necessary measures before the earthquake. A simultaneous usage of this system during the earthquake will help users to have access to timely and correct information and will help to generate constructional damage distribution maps by determining earthquake based risks. In addition to these, this system will provide an infrastructure which can be used to carry-out recovery-improvement efforts after the earthquake, which eventually will improve the preparedness against earthquakes. Keywords: AHP, Disaster information systems, Earthquake, Multi-criteria Decision Support Method, Spatial Database. YILDIZ TECHNICAL UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE xvii BÖLÜM 1 GİRİŞ 1.1 Literatür Özeti Ülkemiz jeolojik, topografik ve iklim özelliklerinden kaynaklı sık sık doğal afetler ile karşı karşıya kalmaktadır [1-3]. Afetler açısından değerlendirildiğinde ülkemizdeki en büyük afet olgusu depremdir. Türkiye toplam yüzölçümünün %96’sının ilk dört derecedeki deprem bölgelerinde yer aldığını ve toplam nüfusun %98’inin bu bölgelerde yaşamakta olduğu bilinmektedir [4]. Ülkemizin tamamına yakın bir bölümü aktif deprem kuşağı üzerinde yer almasına rağmen, bu coğrafyaya uygun bir yaşam biçimi ve yapılaşma gerçekleştirilememesi, bir doğa olayı olan depremleri, çok sayıda can ve mal kaybına yol açan afetlere dönüştürmektedir [5]. Özellikle kentlerimizdeki depreme dayanıksız yapılaşma, mevcut yapı stokunun bilinmemesi ve uygun olmayan zemin üzerindeki yapılaşma koşullarından dolayı, bir deprem anında karşılaşılabilecek birçok risk faktörü ile karşı karşıya kalınmaktadır. Doğal afetlere karşı hazırlıklı olmak için, öncelikle tehlike ve risklerin tespit edilmesi, bunlara karşı önlem alınması gerekmektedir. Doğal afetler sonrasında oluşan zararlar; can kayıpları, ekonomik kayıplar ve fiziki yatırım kayıplarıdır. Doğru bir zarar azaltma sistemi için, ülkede ve yakın çevrede ne gibi afet tehlikeleri olduğunun iyi bir biçimde belirlenmesi gerekir. Bu tehlikelerin varlığının bilinmesinin yanı sıra bunların toplumun tüm katmanları tarafından açıklıkla kavranması ve insanların günlük yaşamına sokulması gerekir. Bu, Afet Bilgi Sistemi’nin (ABS) kurulması ve kullanıma hazır hale getirilmesi işidir. ABS’nin kurulması ve kullanıma hazır hale getirilmesinden sonra imar ve yerleşim yerlerinin güvenliğinin sağlanması sorunu ortaya çıkar. Yerleşim yerlerinin seçiminde jeoloji, jeofizik, 1 geoteknik bilim dallarından en üst düzeyde yararlanmak, mevcut kentsel kusurların giderilmesi için, iyileştirme planları üreterek onları yeterli güvenliğe ulaştıracak yatırımlara öncelik vermek, kalkınma planlarının her aşamasında afet olgusunu ana faktörlerden biri olarak gündeme almak hayati öneme sahiptir [6]. Doğal afetler ve afet yönetimi için ilişkisel CBS kullanımı son zamanlarda oldukça artmıştır [7]. CBS, yeryüzünde mevcut olan her türlü bilgiyi toplamaya, depolamaya ve analiz yapmaya yarayan bilgisayar tabanlı bir sistemdir [8-10]. CBS teknikleri kullanılarak, deprem gibi afet durumlarının öncesinde ve sonrasında karar ve planlama organlarının doğru, tutarlı ve hızlı karar vermelerine olanak sağlayacak, ekonomik kayıplar, devlet ve kişiler adına azaltılabilecektir [11]. CBS’nin afet yönetiminde bir araç olarak yer alması, hızlı ve güvenilir olmasından dolayı yurtdışında çok çeşitli kurumlarda kullanılmaktadır [12]. Ülkemizde 1999 yılında meydana gelen İzmit ve Düzce depremleri afet yönetimi anlayışının yeniden gözden geçirilmesi ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Geleneksel anlamda kriz yönetimi (yara sarma) anlayışı yerini modern anlamda risk yönetimi (zarar azaltma ve afete hazırlık) anlayışına bırakmıştır. Günümüzde “Bütünleşik Afet Yönetimi Sistemi” olarak adlandırılan bu model, afet ve acil durumların sebep olduğu zararların önlenmesi için tehlike ve risklerin önceden tespitini, afet olmadan önce meydana gelebicek zararları önleyecek veya en aza indirecek önlemlerin alınmasını, afet ve acil durumlarda etkin müdahale ve koordinasyonun sağlanmasını ve afet sonrasında iyileştirme çalışmalarının bir bütünlük içerisinde yürütülmesini öngörmektedir [13]. Literatürde bu tür çalışmaların ön plana çıkarılmasında önemli katkılar sağlayan birçok çalışmalar yapılmıştır. 1999 yılında, Türkiye Ulusal Jeodezi ve Jeofizik Birliği (TUJJB) tarafından Ulusal Deprem Programı yapılmıştır [14]. Gölcük ve Düzce depremleri sonrasında ortaya çıkan gelişmeler; deprem öncesi, anı ve sonrası önlemlerin belirlenmesi, bir başka deyişle deprem zararlarının azaltılması, depremlerin önceden haber verilmesi, mikrobölgelendirme, imar planlamaları, yerleşim bölgesi ve konut tipi seçimi v.b. konularda bilimsel araştırmalara ihtiyaç olduğunu ve bu konuda geçmişteki örnek ve ikazlara rağmen yeterince hazırlıklı olunmadığını, ihtiyaç duyulan bilimsel çalışmaları 2 düzenleyen ulusal bir program ile uygulamaya yönelik prensipleri oluşturan, denetleyen ve takip eden organize bir sistemin bulunmadığını ortaya koymuştur. Ayrıca raporda, ülkemizde, depremler ile ilgili yerbilim çalışmalarının istenilen düzeye erişememiş olmasının, bu niteliklerdeki çalışmalara yeterli kaynak ayrılmamış, ayrılmış olan kaynakların doğru önceliklere yönlendirilmemiş ve ülkemizin bu konudaki teşkilatlanmasının yeterli olmayışından kaynaklandığı değerlendirilmektedir. 2002 yılında, Türkiye ile Japon Hükümeti arasındaki anlaşma gereğince “İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Planı Çalışması” [15] bitirilmiş ve nihai rapor oluşturulmuştur. Çalışmanın amaçları, İstanbul şehri ve çevresi için sismik afet önleme/hasar azaltma planının temelini oluşturabilecek sismik mikrobölgeleme haritalarını derlemek, depreme dayanıklı şehirleşme için yapı inşaatı tavsiyelerinde bulunmak ve ilgili planlama teknikleri hakkında etkin teknik aktarımlar yürütmektir. 2003 yılında, İstanbul'da deprem gerçeği dikkate alınarak, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile; Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi işbirliği ile hazırlanan “Deprem Master Planı” [16] yapılmıştır. Araştırmasının temel amacı, İstanbul’da deprem tehlikesine karşı kent yönetimlerini ve tüm karar potansiyelini eyleme geçirmek üzere izlenecek bir programın ortaya konulmasıdır. Master plan, deprem tehlikesi karşısında İstanbul’da alınması gereken çok yönlü önlemleri eşgüdüm altına almayı hedefleyen, uzun dönemli bir perspektifte yapılması gereken işleri, topyekun eyleme geçme prosedürlerini, fiziki ve mekansal kararları da kapsamak üzere, elden geldiğince bağımsız alt projeler olarak tanımlayıp birbirlerini tamamlayacak biçimlerde ilişkilendirerek bir ana program iskeleti çevresinde kurgulamaya çalışan, deprem sırasında mümkün olan en az zararı görmek üzere önceden alınabilecek tüm önlemleri belirlemektedir. Çalışma; İstanbul'un depreme karşı güvenli hale getirilmesi için gerek mevcut yapı stokunun gerekse tüm kentsel, kamusal mekanların ve altyapı tesislerinin değerlendirilmesi, İstanbul ile ilgili kısa, orta ve uzun vadede alınacak tüm tedbir, karar ve uygulamaların belirlenmesi; İstanbul'un yeniden yapılandırılmasında öncelikli stratejilerin geliştirilmesi ve gerektiğinde seçilecek pilot alanlarda yapılacak uygulamalar yanında tüm tarafların 3 hukuki, teknik, mali, sosyal ve idari açılardan görev alanlarının ve icra programlarının geliştirilmesini kapsamaktadır. 2002-2004 yılları arasında Başbakanlığın iradesiyle İstanbul Valiliği’nin koordinasyonu ve Yıldız Teknik Üniversitesi’nin yürütücülüğünde E-Devletin de temel alt yapısını oluşturan Afet Acil Yardım Bilgi Sistemi (AFAYBİS) Projesi gerçekleştirilmiştir. Proje ön değerlendirme [11], analiz ve ön tasarım [17], tasarım raporu [18] olmak üzere üç rapor şeklinde sunulmuştur. Projenin genel amacı; kamu kuruluşları, araştırma enstitüleri, üniversiteler ve özel sektör gibi tüm kullanıcılar tarafından ihtiyaç duyulan ortak konulara ait coğrafi verilere ve bu verilere ait tüm öznitelik verilerine, istenilen yer ve zamanda ulaşılabilmesi, aktarılabilmesi ve kullanılabilmesidir. Projenin temel hedefi; afet öncesinde toplanacak bilgilerle oluşturulacak bilgi sistemi yardımıyla afet sırasında olası can ve mal kaybı riskinin azaltılması ve afet sonrasında da toplanan coğrafi (mekansal) verilerle oluşacak krizin etkin ve verimli yönetilmesidir. CBS teknolojisi ile oluşturulan bu yönetim bilgi sisteminde, ilgili kurumların kullandıkları verilerin güncel ve ortak bir standartta elektronik ortama aktarılması ve bir afet sırasında kurumlar arası eşgüdümün sağlanması amaçlanmıştır. Kurumlar arasındaki ilişkilerin analiz edilerek WEB tabanlı olarak tasarlanmış özgün bir yönetim bilgi sistemi olan AFAYBİS yardımıyla yöneticilerin hızlı ve doğru karar verebilmeleri için karardestek sistemi oluşturulması projenin önemini ortaya koymaktadır. 2004 yılında yayımlanan Deprem Şurası Afet Bilgi Sistemi Komisyonu Raporu [19]; Sismik Ağların Rehabilitasyonu ve Bütünleştirilmesi, Diri Fay - Neotektonik Paleosismoloji Veri Tabanı, Deprem Tehlikesi, Bilgi Bankası Oluşturulması ve Mikrobölgeleme başlıkları altında toplanmıştır. Raporda, ülkemizde ulusal, bölgesel ve yerel çapta sismik ağların geliştirilmesi, organizasyonu ve teknik özellikleri konularında, birçok çalışmaların yapıldığı ancak, bu faaliyetlerin arzu edilen türde “Ulusal Sismik Ağ Sistemi” ile ilgili beklentilerin az bir bölümünün gerçekleşmesini sağlamış olmakla birlikte misyonda, teknik alt yapıda ve organizasyonda önemli eksikliklerin olduğu ve hızlı veri üretim, dağıtım ve arşivlemede yetersizlikleri ve standart eksikliği vurgulanmıştır. Deprem riski ve bunların doğru biçimde belirlenip değerlendirilebilmesi için Ulusal Diri Fay Veri Tabanı’na gereksinim olduğu belirtilmiştir. 1998 yılında yürürlüğe konmuş bulunan ve halen geçerli deprem tehlikesi bölgeleme haritası 5 adet 4 deprem tehlike bölgesi tanımlamaktadır. Bu deprem tehlikesi haritası, bir bölgeleme haritası olmayıp, her bir coğrafik konum için deprem tehlikesi parametrelerini değişik aşılma olasılıkları için sağlamalıdır denilmektedir. Raporda ayrıca ülkemizde Afet Bilgi Sistemine yönelik hazırlıklar halen başlangıç safhasında olduğu ve konuyla ilgili birçok eksikliğin olduğu vurgulanmaktadır. Kurumlar içi ve kurumlar arası koordinasyonsuzluk ve işbirliği ortamlarının yetersiz olduğu, sistem mekanizmalarının rasyonel olarak işleyebilmesinde aksaklıkların yaşandığı vurgulanmaktadır. 2006 yılında Türkiye Cumhuriyeti Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü tarafından Yerbilimsel Verilerin Planlamaya Entegrasyonu El Kitabı [20] bir proje şeklinde oluşturulmuştur. Bu projenin amacı, afet tehlikelerinin ve risklerinin belirlenmesine yönelik yerbilimsel verilerin elde edilme yol ve yöntemlerini belirlemek ve bu verilerin farklı ölçeklerdeki mekansal planlara uyarlanmasına ilişkin ilke, esas ve yöntemleri sunmaktır. Bu kapsamda, ülkemizdeki olası afet tehlikelerinin türleri ve genel tanımları, planlamaya esas yerbilimsel çalışmalara ve yerbilimsel verilerin planlamada kullanımına ilişkin mevcut durumun ilgili mevzuat ve uygulamalar kapsamında irdelenmesi, sorunların ve ihtiyaçların saptanması, yerbilimsel çalışmalarda ve planlamada yeni yaklaşımların değerlendirilmesi, uluslararası örnek uygulamaların incelenmesi, vb. konuları içermektedir. 2010 yılında, T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), Deprem Bilgi Altyapısına Yönelik Araştırmalar Çalışma Grubu Strateji Raporu’nda [21] ulusal deprem stratejisinde deprem zararlarının azaltılması çalışmalarında öncelikle deprem bilgi alt yapısının gözden geçirilmesi ve oluşturulması, ancak bu sayede ülkedeki deprem tehlikesinin doğru olarak tanımlanabileceği ve deprem afeti kaynaklı kayıp ve zararlarının azaltılabilmesinde etkili olunabileceği vurgulanmaktadır. Bu kapsamda; çağdaş anlamda etkili bir deprem afeti mücadelesinin temel bileşenlerini oluşturan afet öncesindeki tehlike analizleri ve risk değerlendirmeleri, sakınım planları, güvenli yer seçimi, yasal ve finansal düzenlemeler, afet sırasında kiriz yönetimi ve sonrasındaki iyileştirme çalışmalarında güvenilir bir deprem bilgi alt yapısı gereklidir denilmektedir. AFAD tarafından, 2012-2023 Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (UDSEP) [22] yayımlanmıştır. Bu planın amacı, depremlerin neden olabilecekleri fiziksel, ekonomik, 5 sosyal, çevresel ve politik zarar ve kayıpları önlemek veya etkilerini azaltmak ve depreme dirençli, güvenli, hazırlıklı ve sürdürülebilir yeni yaşam çevreleri oluşturmaktır. UDSEP’de belirlenen hedef, strateji ve eylemler “depremleri öğrenmek”, “deprem güvenli yerleşme ve yapılaşma” ve “depremlerin etkileriyle baş edebilmek” şeklinde üç ana eksende gruplandırılmıştır. Şahin vd, [23] yapmış oldukları projede, Uzaktan Algılama Sistemi (UAS), Küresel Konum Belirleme Sistemi (GPS) ve diğer veri toplama tekniklerini kullanarak özellikle acil durum planlamasında, uygulamasında ve herhangi bir afet durumunda, afet yönetimi ve hasar tahmininde kullanılabilecek, ayrıca normal zamanlarda merkezi ve taşra idaresi (bakanlıklar, valilikler, kaymakamlıklar, belediyeler) için karar destek sistemi olarak yararlanılabilecek Türkiye genelinde uygulamalara temel oluşturan CBS tabanlı bir bilgi ve yönetim sistemi modeline ilişkin standartların geliştirilmesi çalışması yapmışlardır. Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi tarafından desteklenen ve Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi ile 25.03.2005 tarihinde imzalanan protokol kapsamında “Eskişehir Yerleşim Yeri Zayıf ve Kuvvetli Yer Hareketi Kayıtçılarının Kurulması ve Eş Zamanlı Takibi (ANA-NET)” başlıklı çalışma [24], 2005 yılında alt yapı projesi olarak hayata geçirilmiştir. Proje kapsamında şehrin çeşitli noktalarına kurulmuş deprem izleme ve kayıt istasyonları ile merkez arasında uydu iletişim ve internet veri iletişim teknikleri kullanılarak eş zamanlı veri takip olanağı sağlanmıştır. Ulusal kuvvetli yer hareketi deprem izleme ağı için de örnek bir uygulama olarak görülen veri iletişim tekniği yurt genelinde yaygınlaştırılmaktadır. Eş zamanlı olarak veri takip olanağı sağlayan sistem ile Eskişehir yerleşim yerini etkileyen depremin etkileri, deprem anında ölçülebilmektedir. İstanbul ili için Boğaziçi Üniversitesi-Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (KRDAE) tarafından 10 Mayıs 2001 tarihinde çalışmaları başlatılan “İstanbul Deprem Erken Uyarı ve Acil Müdahale” projesi [25], İstanbul Valiliği, 1. Ordu Komutanlığı ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı’nın lojistik katkıları ile yürütülmektedir. Proje kapsamında 100 adet kuvvetli yer hareketi istasyonu kurulmuştur. 6 İzmir ilinde Dokuz Eylül Üniversitesi ve Bayındırlık Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü ile Aralık 2005 tarihinde başlatılan ve halen yürütülmekte olan “İzmir Metropolü ile Aliağa ve Menemen İlçelerinde Güvenli Yapı Tasarımı İçin Zemin Sismik Davranışlarının Modellenmesi” başlıklı TÜBİTAK 1001 projesi [26] kapsamında İzmir Metropolü Kuzey Yerleşim Alanı’nda kuvvetli hareket sismograf ağı kurmayı, sismik sönümlenme ve baskın sarsıntı periyodları gibi zeminin sismik davranışlarının saptanması hedeflenmiştir. T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı-Afet İşleri Genel Müdürlüğü ile Orta Doğu Teknik Üniversitesi-Deprem Mühendisliği Araştırma Merkezi arasındaki işbirliği protokolü kapsamında “Ulusal Kuvvetli Yer Hareketi Kayıt Şebekesi Veri tabanının Uluslararası Ölçütlere Göre Derlenmesi” başlıklı proje [27], 2007 yılında başlatılmıştır. Proje kapsamında 5 farklı iş paketi altında yapılacak çalışmalar planlanmış ve yürütülmektedir. Bu çalışmalar; jeolojik, jeofizik, geoteknik, ve sismotektonik çalışmalar, ivme kayıtlarının sinyal işleme yöntemleriyle derlenmesi, CBS çalışmaları, enformasyon teknolojileri, veri otomasyonu ve web sayfası çalışmaları, proje verileriyle yapılacak olan Ar-Ge çalışmalarıdır. Altan vd., [10] yaptıkları çalışmada fotogrametri ve CBS yöntemini bir arada değerlendirerek depremde hasar gören yapıların hız bir şekilde dokümantasyonunu sağlamışlardır. Bu çalışmada verilerin depolanması ve yönetilmesinde CBS teknikleri, dokümantasyonda ise fotogrametri yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada her bir yapı tek başına değerlendirilmiş ve depremden kaynaklı yer değiştirme miktarları belirlenmiştir. Tantala vd., [28] yaptıkları çalışmada, HAZUS programını kullanarak, okul, hastane, baraj gibi mühendislik yapılarında deprem kayıp tahmini çalışmalarını yapmışlardır. Çalışmada, bina envanteri, jeofizik, jeolojik ve geoteknik bilgiler bir arada değerlendirilmiştir. Probabilistik ve deterministik yöntemler kullanılarak en büyük ivme haritaları oluşturulmuş ve bu haritalara göre risk senaryoları üretilmiştir. Türk, [29] yaptığı tez çalışmasında, doğal afetlere karşı gerekli önlemlerin alınmasında karar destek sistemi olarak afet bilgi sistemi veri altyapısının tasarımı ve uygulaması, bu oluşum sürecinde hava fotoğrafları ve uydu görüntülerinden elde edilen coğrafi verilerin afet bilgi sistemi ile bütünleştirilmesi sistemin sürdürebilirliğini amaçlamıştır. 7 Taş [30], tarafından yapılan “Olası Deprem Zararlarını Azaltacak Model Önerisi ve Bursa Metropolitan Alanı İçin Bir Yöntem” isimli doktora tezi kapsamında olası deprem zaralarının azaltılması ve kentsel alanlarının depreme karşı güvenlik düzeylerinin yükseltilmesi amacıyla dünyadan ve ülkemizden farklı uygulamalar incelenerek değerlendirilmesi yapılmıştır. Değerlendirme sonucu olarak da deprem öncesi, anı ve sonrasına yönelik olası deprem zararlarını azaltacak ilkeler belirlenmiştir. Bu ilkeler doğrultusunda olası deprem zararlarını azaltacak model önerisi yapılmıştır. Bursa kentinde yapılan çeşitli çalışmalar öneri modele uyarlanmıştır. Modelin uygulanabilmesi için de Bursa metropoliten alanı için bir yöntem önerilmiştir. Çağdaş anlamda depremler ile etkili bir mücadele yapabilmek için, afet öncesinde tehlike analizleri, zarar tahminleri, risk ve modelleme çalışmaları yapılmaktadır. Birçok verinin bir arada değerlendirilmesi gereken bu gibi durumlarda, Çok Kriterli Karar Destek Sistemleri (ÇKKDS) sıklıkla kullanılmaktadır. Yalçın ve Bulut [31], Rize ilinin Ardeşen ilçesinde toprak kayması açısından riskleri incelemişlerdir. Çalışmada; CBS ve fotogrametri yardımıyla elde edilen veriler, AHP yöntemi ile analiz edilmiş ve toprak kayması risk haritası elde edilmiştir. Çalışmada taş aşınması, eğim, bakı, toprak haritası, kayma mukavemeti, akarsuya olan uzaklık, akarsu yoğunluğu, yola uzaklık kriterleri göz önüne alınarak risk haritalaması yapılmıştır. Sonuç risk haritası çok düşük, düşük, orta derecede, yüksek ve çok yüksek olacak şekilde beş sınıfa ayrılmıştır. Mohanty vd, [32], çalışmalarında; sismik mikrozonlama haritasını CBS ve AHP yöntemi uygulayarak yapmışlardır. Pik ivme değeri, 6 metre derinliğindeki zemin tipi, jeoloji, yer altı su seviyesi ve ana kaya verileri, CBS ortamında hazırlanıp AHP yöntemi ile analiz edilmiştir. Analiz sonucu oluşan sismik mikrozonlama risk haritası; düşük, orta, yüksek ve çok yüksek olarak dört gruba ayırılmıştır. Mohanty vd, [33], çalışmalarında sismik mikrozonlama haritasını CBS ve AHP yöntemi uygulanarak yeniden yapmışlardır. Bu çalışmada, pik ivme değeri, etkin yer ivmesi ve yükseklik haritası kullanılarak AHP analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda oluşan sismik mikrozonlama risk haritası düşük, orta, yüksek ve çok yüksek olarak dört gruba ayrılmıştır. 8 2010 Meclis Araştırması Komisyonu Raporu’na göre [6]; “özel amaçlı haritalarla afet tehlike türlerinin belirlendiği ve bu tehlike türlerinin birbirlerine olan etkileşim değerlendirmesinin yapıldığı, Bütünleşik Afet Tehlike Haritaları oluşturulmalı” denilmektedir. Afet yönetimi ve afet risklerinin belirlenmesi, sadece bir meslek disiplininin çözümleri ile mümkün olmayıp disiplinler arası bir yaklaşım ile sonuca ulaşılması gereken karmaşık bir konudur. Farklı meslek disiplinlerinden gelen farklı türde ve yapıdaki verilerin bir ortamda birleştirilmesi, birbirleri ile olan ilişkilerinin değerlendirilmesi ve analiz edilmesi gerekmektedir. Bu açıdan incelendiğinde, harita mühendislerinin bu konudaki rolü çok önemlidir. CBS kullanılarak, afetlerden önce çok iyi bir hazırlık yapılması, farklı veri tipleri bir arada değerlendirilip, oluşturulacak haritaların uzman kişiler tarafından yorumlanması, afet anında ve sonrasında bu verilerin etkin ve hızlı bir şekilde kullanılması gerekmektedir. Afetlerde ilk 72 saatlik zaman dilimi çok önemlidir [34]. Bundan dolayı hızlı ve doğru karar verme sürecinde en etkin yöntem CBS yöntemidir. 1.2 Tezin Amacı Türkiye deprem haritası incelendiğinde, topraklarımızın büyük bir kısmı deprem tehlikesi ile karşı karşıya olduğu, nüfusumuzun da büyük bir oranı bu bölgelerde yaşadığı bilinmektedir. Küçük bir deprem felaketi bile ülkemize çok fazla zararlar vermektedir. Böyle felaketlerin en büyük sebebi, kentlerimizdeki depreme dayanıksız yapı stoku ve yapı stokunun bulunduğu zemin özelliklerinin bilinmemesidir. Yani deprem öncesi bununla ilgili gerekli önlemlerin ve düzenlemelerin yapılmamasıdır. Bu kapsamda çalışmada; deprem afetine karşı hazırlıklı olmak için, bütünleşik bir afet (deprem) bilgi sisteminin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Depremlere karşı önlem almak ve hazırlıklı olmak amacıyla, farklı meslek disiplinleri tarafından üretilen birçok verinin bir arada toplandığı, konumsal bir veri tabanı modeli üretmektir. Sonuç olarak bu çalışmada, depreme karşı hazırlıklı olmada kullanılabilir, bütünleşik bir deprem bilgi sistemi (veri tabanı) geliştirilmesi amaçlanmıştır. 9 1.3 Hipotez Ülkemiz aktif bir deprem kuşağı içerisinde yer almaktadır. Bu jeolojik konumundan dolayı deprem tehlikesinin yüksek olduğu tartışmasızdır. Bundan dolayı deprem kaynaklı risk faktörlerinin belirlenmesi ve bu envanterin toplanması gerekmektedir. Bu çalışmada farklı meslek disiplinleri tarafından üretilen birçok verinin toplandığı konumsal bir veri tabanı tasarımı oluşturulması hedeflenmektedir. Geliştirilen sistem, kurumlar arası işbirliği ve koordinasyonun sağlanması halinde, kullanılabilir bir yapıyı öngörmektedir. Geliştirilen yöntem ile depremden önce olası hasar görebilirlik haritalarının kent ölçeğinde üretilebilmesi, deprem anında deprem kayıtçılarından gelen bilgiler ve mevcut yapı stokunun birlikte değerlendirilmesiyle hasar dağılım haritaları üretilebilmesi öngörülmektedir. ÇKKDS yöntemlerinden biri olan AHP yöntemi, deprem riski ve risk faktörlerinin belirlenmesinde istatistiksel bir yöntem olarak düşünülmüştür. Yapı envanter bilgisi, zemin envanter bilgisi, sıvılaşma potansiyeli, faylara olan uzaklık ve rezonans bilgileri risk durumunun belirlenebilmesinde kullanılacak kriterler olarak belirlenmiştir. AHP yöntemi kullanılarak her bir kriterin ağırlıkları hesaplanmış, bu ağırlık kat sayıları ve CBS teknikleri birlikte değerlendirilerek yapılara ait göreceli risk durumu tespit edilmesi öngörülmüştür. Geliştirilen veri tabanı ve risk analizi yöntemi kullanılarak Eskişehir İl’i örneğinde yapı bazında göreceli risk analizi yapılması ve depreme karşı hazırlıklı olmada kullanılabilir bir veri tabanı ve risk modeli hedeflenmiştir. 10 BÖLÜM 2 GENEL KAVRAMLAR Bu bölümde tezin ilerleyen kısımlarında yer alan Jeofizik, Jeolojik, Geoteknik ve Yapı ile ilgili veri tabanı tasarımında kullanılan veri küme elemanları hakkında kısa kavramsal bilgi verilecektir. 2.1 Jeofizik İle İlgili Genel Kavramlar Jeofizik genel anlamda yer küreyi ve atmosfer katmanlarını, güneş, gezegenler ve gök cisimlerinin fiziksel ve yapısal özelliklerini, fizik ve matematiğin ilke ve yöntemlerini kullanarak inceleyen bilim dalıdır [35]. Jeofizik veri kümesi oluşturulurken kullanılan yöntemler ve tanımlamalar aşağıdaki gibidir. Sismik Kırılma-Yansıma: Sismik kırılma, yapay olarak oluşturulan sismik dalgaların yeraltı tabakalarının sınırlarından kırılarak alıcılara gelmesi için geçen zamanı ölçerek, yeraltında bulunan jeolojik tabakaların P ve S dalga hızlarını, yüzeyden olan derinlik ve kalınlıklarını tespit eder. Elde edilen P ve S dalga hızlarının kullanımı ile belirlenen tabakaların dinamik mühendislik özellikleri (elastik sabitler, periyot, zemin büyütmesi, yoğunluk, yerin karakteristik periyotları, vs.) belirlenir [36]. Sismik yansıma, yapay olarak oluşturulan sismik dalgaların yeraltındaki jeolojik tabakaların sınırlarından yansıyıp, alıcılara gelmesi için geçen zamanı ölçerek yeraltı yapısının görüntüsünü oluşturan bir jeofizik yöntemdir. Sismik yansıma metodu ile 11 yeraltı tabakalarının kalınlıkları, şekilleri, kırık sistemleri, ana kaya derinliği, petrol ve gaz kapanları görüntülenir [36] Kuvvetli ve Zayıf Yer Hareketi Ağı: Kuvvetli yer hareketi ölçümlerindeki amaç, deprem sırasında oluşan yer ivmesini ölçmektir. Depremin ivmesi, deprem anında zeminin ne miktarda ve ne hızla sarsıldığının bir ölçüsüdür. Bundan dolayı deprem tehlikesi belirlemesinde, en önemli dinamik parametreyi depremin ivmesi teşkil etmektedir. İvme kayıtları mühendislik uygulamalar ve bilimsel çalışmalar için önemli bir veri oluşturmaktadır. Mühendislik bilgileri içeren bu ivme değerleri, depreme dayanıklı yapı tasarımı konusunda, depremin uzaklıkla olan azalım ilişkilerinin geliştirilmesinde kullanılmaktadır. Herhangi bir istasyonda kaydedilmiş bir depremin, istasyondan değişik uzaklıklardaki yerleşim birimlerinde beklenen hasar tahmini ve şiddet dağılımı belirlenebilmektedir. Bir deprem anında ivme kayıtlarına erişim hızlı olduğu için, deprem bölgesindeki hasar durumu hızlı bir şekilde tahmin edilebilmektedir. Depreme dayanıklı yapı tasarımında kullanılan taban kesme kuvvetinin iki önemli öğesinden biri, zemin yüzeyindeki yatay yer ivmesidir. Deprem yüklerinin belirlenmesi için esas alınan parametrelerden, “Etkin Yer İvmesi Katsayısı”’nın sağlıklı olarak belirlenmesi, inşaat yerinde temel kayada beklenen maksimum yatay yer ivmesinin doğru bir şekilde tahmin edilmesine bağlıdır. Yakın aralıklarla konumlandırılmış ivme-ölçer dizilerinden sağlanan kayıtlarla, deprem dalgasının yayılımı, fayın karakteristiği, depremin odak mekanizması ve zemin büyütmesi belirlenebilir. Ayrıca ivme-ölçerler, depremin S ve P dalgalarının faz farkı sürelerinden yararlanarak yangınlar, nükleer sızıntılar ve gaz emüsyonu gibi ikincil hasar yapıcı, insan sağlığına ve büyük ekonomik kayıplara neden olan etkenlere karşı erken uyarı amaçlı kullanılabilir [37]. Şekil 2.1’de kuvvetli yer hareketi cihazı ve örnek bir kayıt görülmektedir. 12 Şekil 2. 1 Kuvvetli yer hareketi kayıt cihazı Günümüzde birçok ülkede farklı kaynaklardan sağlanan çok ayıda kuvvetli yer hareketi kayıtları mevcuttur. Türkiye’de kuvvetli yer hareketi kayıt şebekesi 1973 yılından itibaren kurulmaya başlamıştır [38]. Mevcut durumda Türkiye’de ulusal ölçekte iki sismik ağ bulunmaktadır. Başbakanlık, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Deprem Dairesi (AFAD-DD) ve Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Deprem Araştıra Enstitüsü (KRDAE) ulusal ölçekte hem zayıf yer hareketi gözlem ağı hem de kuvvetli yer hareketi gözlem ağına sahiptir. AFAD-DD tarafından işletilmekte olan zayıf yer hareketi gözlem ağında 173 adet, kuvvetli yer hareket ağında ise 305 adet istasyon bulunmaktadır. KRDAE tarafından işletilmekte olan zayıf yer hareketi gözlem ağında 132 adet, kuvvetli yer hareket ağında ise 200 adet istasyon bulunmaktadır [21]. Mikrotremor: Mikrotremor, kaynağı doğal veya yapay olan çok küçük genlikli ve değişken periyotlu zemin titreşimlerine verilen addır. Mikrotremor kayıtları kullanılarak, zeminlerin hâkim titreşim periyotları ve büyütmeleri belirlenebilmektedir [35]. 13 Bir deprem meydana geldiğinde, farklı sismik dalgalar kaynaktan itibaren yer içinde değişik hızlarda yayılmaya başlarlar. Bu dalgalar yer yüzeyine eriştiklerinde birkaç saniyeden dakikalara varan sürelerde titreşimler üretirler. Belirli bir yerdeki titreşimin süresi ve şiddeti; depremin büyüklüğüne, kaynaktan uzaklığına, dalgaların yol aldığı ortamın fiziksel özelliklerine ve o yerin zemin özelliklerine bağlıdır. Sismik dalgalar, kaynaktan yeryüzüne kadar olan ilerlemelerinin önemli bir bölümünü yer kabuğunu oluşturan sert ana kaya içinde geçirirler. İlerlemelerinin son aşaması, özellikleri ana kayaya göre oldukça farklı olan gevşek tutturulmuş zemin tabakaları içinde gerçekleşir ve bu zemin tabakalarının fiziksel özellikleri yeryüzünde gözlenen titreşimin karakteristiğini büyük ölçüde belirler. Zemin tabakaları, sismik dalgalar için adeta bir süzgeç gibidir. Bazı frekanslardaki sismik dalgalar sönümlendirilirken bazıları da büyütülür. Sismik dalgaların zemin tabakaları içinde geçirdiği değişimlerin tümüne zemin etkisi adı verilir. Genellikle bu değişim genliklerin artması şeklinde gözlendiğinden, zemin etkisi terimi zemin büyütmesi olarak da adlandırılır [39]. Zemin Hakim Periyodu, ana kaya üzerindeki zemin katmanlarının bir bütün olarak doğal titreşim özelliklerinin temsil edildiği tipik periyodu ifade eder [35]. Deprem Konumları Deprem Konumları, zemine yerleştirilen zayıf yer hareketi kayıtçıları aracılığı ile ölçülen deprem noktasıdır. Zayıf yer hareketi cihazları kullanılarak belirli iletişim protokolleri ile (uydu iletişimi, internet erişimi (ADSL) ve cep telefonu operatörleri) bir merkezde veriler toplanarak, bu verilerin deprem anında geriden kestirme yaparak depremin odak noktasını ve büyüklüğünün belirlenmesidir. Bu veriler kullanılarak depremin kesin çözümü, büyüklüğü ve derinliği gibi bilgilere erişilmesi mümkün olmaktadır. Günümüzde T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi başkanlığı ve Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi öncülüğünde bu bilgilere ulaşmak mümkündür. Ancak yerel bazlı sismik ağlardan yararlanılarak bu tür lokal çözümler yapan üniversite ve kurumlar da bulunmaktadır (Kocaeli Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi vb.). 14 2.2 Jeoloji İle İlgili Genel Kavramlar Jeoloji, yer kürenin oluşumu, gelişimi ile içinde ve üzerinde gerçekleşen tüm olayları gözlemleme ve yorumlama ile uğraşan temel bilim dalıdır. Yerbilimi olarak da adlandırılmaktadır [35]. Jeoloji veri kümesi oluşturulurken kullanılan yöntemler ve tanımlamalar aşağıdaki gibidir. Jeolojik Formasyon: Jeolojik formasyon, alt ve üst sınırı kesinlikle belirlenmiş bir tabaka topluluğu (istifi) olup, harita üzerinde yaygın bir dağılış gösterir [40]. Tabaka Konumu: Tektonik deformasyonlar sonucu tabakalar ilk yatay durumlarını kaybederek eğik, dik, devrik ve yatık duruma gelirler. Eğik olanlar yatay düzlemle 90°’den küçük bir açı yapan normal sıralanmış tabakalardır. Yatay düzlemle 90° veya doksana yakın derecelerde açı yapan tabakalar dik durumlu, eğimleri 45° ile 90° arasında bulunan ters sıralanmış tabakalara devrik ve eğimleri 45°’ den daha az, yataya yakın, fakat ters sıralı (alt- üst olmuş) tabakalara da yatık durumlu tabakalar denir [40]. Fay: Tektonik hareketlerin etkisiyle yer kabuğunun kırılarak yer değiştirmiş kısımlarına verilen addır. Fay düzlemi üzerindeki hareketin şekline göre fayları; Eğim atımlı ve Doğrultu atımlı diye ikiye ayırmak mümkündür. Eğim atımlı faylar; hareket eden blokların yönü esas alınarak, Normal fay, Ters fay, Bindirme fayı gibi adlar almaktadır. Doğrultu atımlı faylar ise, karşı bloğun hareket yönüne göre sağ yanal atımlı veya sol yanal atımlı faylar olarak adlandırılır. Ege çöküntü havzasındakiler Normal faylara, Güneydoğu Anadolu’daki Bitlis bindirme zonu ise ters faylanma örnekleridir. Kuzey Anadolu Fay zonu, sağ yanal atımlı faylanma, Doğu Anadolu fay zonu ise sol yanal atımlı faylanmanın tipik örnekleridir. Fay, yer kırığı veya kırık olarak da adlandırılır [35]. 2.3 Geoteknik İle İlgili Genel Kavramlar Zeminlerin mekanik ve kimyevi özelliklerini inceleyen bilim dalıdır. Türk dil kurumunca “Geoteknik” sözcüğü, “İnşaat mühendisliğinin, temel yapımında kullanılmak üzere 15 zeminin davranış özelliklerini inceleyen alt uzmanlık alanı” olarak tanımlanmaktadır [35]. Geoteknik veri kümesi oluşturulurken kullanılan yöntemler ve tanımlamalar aşağıdaki gibidir. Taşıma Gücü Kaybı ve Sıvılaşma: Taşıma gücü kaybı ve sıvılaşma deprem sonrasında büyük yıkımlara sebep olan iki önemli neden olarak belirtilmektedir. Taşıma gücü kaybı probleminde; temel zemin sıvılaşma sonucu dayanımını kaybeder. Bir başka deyişle, taşıma gücünü yitirir. Bunun sonucu, üzerinde bulunan yapılar batar, döner, yan yatar veya devrilir (Şekil 2.2) [41]. Şekil 2. 2 Adapazarı’nda 17 Ağustos 1999’da meydana gelen depremdeki sıvılaşma olayı Sıvılaşma; suya doygun kumlu ve siltli zeminlerin, depremler nedeniyle oluşan kuvvetli yer hareketi etkisiyle taşıma gücünü kaybederek sıvı gibi davranması olayını ifade eder. Deprem olduğunda yüzeye yakın kum tabakalarında, tanecikler arasındaki denge bozulur ve kum ile birlikte su yüzeye doğru hareket ederek zemin yüzeyine çıkmaya başlar. Genellikle, jeolojik anlamda genç ve gevşek çökellerin, özellikle kum ve silt tane boyundaki malzemenin depolandığı ve yeraltı suyunun sığ olduğu ortamlar sıvılaşma için uygun ortamlardır. Zemin sıvılaşması; suya doygun ve uygun dane boyu dağılımına sahip kumlu seviyelerde meydana gelmektedir. Deprem sırasında daneler birbirine yaklaşmak istemekte, yani sıkışma eğilimi göstermekte, ancak daneler arasında bulunan suyun bölgeyi terketmesi mümkün olmadığı durumlarda, hacim azalması isteği boşluk suyu basıncının artmasına neden olmakta ve boşluk suyu basıncında meydana gelen bu artış, düşey yönde etkili olan jeolojik basınca eşit mertebeye ulaştığında 16 efektif gerilmeler sıfırlanmakta, kum direncini tamamıyla kaybederek sıvı gibi davranmaya başlamaktadır [41]. 2.4 Yapı İle İlgili Genel Kavramlar Bu bölümde, yapı ile ilgili veri kümesi oluşturulurken, yapılarda meydana gelen düzensizlik tipleri ve tanımlarından bahsedilecektir. A1 - Burulma Düzensizliği Birbirine dik iki deprem doğrultusunun herhangi biri için, herhangi bir katta en büyük göreli kat ötelemesinin o katta aynı doğrultudaki ortalama göreli ötelemeye oranını ifade eder [42]. A2 – Döşeme Süreksizliği Herhangi bir kattaki döşemede; І – Merdiven ve asansör boşlukları dahil, boşluk alanlarının toplamının kat brüt alanının 1/3’ünden fazla olması durumu, ІI – Deprem yüklerinin düşey taşıyıcı sistem elemanlarına güvenle aktarılabilmesini güçleştiren yerel döşeme boşluklarının bulunması durumu, III – Döşemenin düzlem içi rijitlik ve dayanımında ani azalmaların olması durumudur [42]. A3 - Düzensizliği Bina kat planlarında çıkıntı yapan kısımların birbirine dik iki doğrultudaki boylarının her ikisinin de, binanın o katının aynı doğrultulardaki toplam plan boyutlarının %20’ sinden daha büyük olması durumu [42]. A4 – Taşıyıcı Eleman Eksenlerinin Paralel Olmaması Taşıyıcı sistemin düşey elemanlarının plandaki asal eksenlerinin, göz önüne alınan birbirine dik yatay deprem doğrultularına paralel olmaması durumu [42]. 17 B1 – Komşu Katlar Arası Dayanım Düzensizliği (Zayıf Kat) Betonarme binalarda, birbirine dik iki deprem doğrultusunun herhangi birinde, herhangi bir kattaki etkili kesme alanı’nın, bir üst kattaki etkili kesme alanı’na oranı olarak tanımlanan Dayanım Düzensizliği Katsayısı 0.80’den küçük olması durumu [42]. B2 - Komşu Katlar Arası Rijitlik Düzensizliği (Yumuşak Kat) Birbirine dik iki deprem doğrultusunun herhangi biri için, herhangi bir i’inci kattaki ortalama göreli kat ötelemesinin bir üst kattaki ortalama göreli kat ötelemesine oranı olarak tanımlanan Rijitlik Düzensizliği Katsayısı 1.5’den fazla olması durumu [42]. B3- Taşıyıcı Sistemin Düşey Elemanlarının Süreksizliği Taşıyıcı sistemin düşey elemanlarının (kolon veya perdelerin) bazı katlarda kaldırılarak kirişlerin veya guseli kolonların üstüne veya ucuna oturtulması, ya da üst kattaki perdelerin altta kolonlara veya kirişlere oturtulması durumu [42]. 18 BÖLÜM 3 SİSTEM ANALİZİ VE TASARIMI 3.1 Yöntem Seçimi Karar verme, tek bir karar verici ya da karar vericiler grubu tarafından, çok sayıda faktörün bir arada değerlendirilerek en iyi çözümün araştırılması sürecidir [43, 44]. Karar analizi, karmaşık karar problemlerinin matematiksel modelinin ortaya konularak, sistematik işlemler ve istatistiksel irdelemelerle çözümlenmesi olarak tanımlanabilir ([45]; Derleyen: [46]). Doğal afetlerin etkileri, zamanında ve doğru alınan önlemler ve eylemler ile önemli ölçüde azaltılabilmektedir. Bu yüzden doğru ve güvenilir bilgi; herhangi bir afet öncesinde, anında ve yönetilmesinde kısaca, afetin her aşamasında, çok önemli bir bileşen oluşturmaktadır. Özellikle karar vericilere afet anında ulaşan bilgi, doğru kararların alınması ve afet yönetiminin en iyi şekilde yapılabilmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Bu yüzden farklı karar analiz teknikleri denenerek afet öncesinde afete sebep olacak risklerin çok iyi tanımlanması ve bu risklere önlem almak için yol planlarının hazırlanması gerekmektedir. Karar analizi teknikleri genel olarak Tek Amaçlı Karar Verme (Single Objective Decision Making), Karar Destek Sistemleri (Decision Support System) ve Çok Kriterli Karar Verme (Multiple Criteria Decison Making) olmak üzere 3 grupta incelenebilir (Şekil 3.1) [47]. Bu teknikler arasında, Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV), karar analizinde en yaygın kullanılan yöntemleri içerir. ÇKKV, birden fazla karar kriterinin değerlendirilmesi ile alternatifler arasından seçim yapılmasını, alternatiflerin gruplanmasını ve sıralanmasını sağlayan yöntemleri içerir. Sekil 3.1’de de görüldüğü üzere, Çok Kriterli Karar Verme; 19 Çok Amaçlı Karar Verme (Multiple Objective Decision Making) ve Çok Ölçütlü Karar Verme (Multiple Attribute Decision Making) olmak üzere 2 ayrı bileşene ayrılmaktadır [48]. Karar Analizi Teknikleri Tek Amaçlı Karar Verme Karar Ağaçları AHP Karar Destek Sistemleri Etki Diyagramı ELECTRE Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) Çok Ölçütlü Karar Verme (ÇÖKV) PROMETHEE MAUT Çok Amaçlı Karar Verme (ÇAKV) TOPSİS UTADİS Şekil 3. 1 Karar analiz teknikleri [47] Afetlerle mücadelede öncelikle risklerin belirlenmesi ve tanımlanması gerekmektedir. Karar vericiler için en iyi seçeneği belirlemesi oldukça zor bir iştir. Karar vericiler alternatifler arasında seçim yaparken değişik amaçları gerçekleştiren, zaman zaman birbirleriyle çelişen seçenekler arasından en uygun olanını bulmak zorundadır [49]. Bu nedenle birçok karar verici bu şekildeki problemler ile karşılaştığı zaman ÇKKV yöntemlerini uygularlar. Deprem konusu tek bir meslek disiplinine ait olan bir kavram değildir. Birçok meslek disiplininin ve alan uzmanlarının bir arada değerlendirerek sonuca ulaşabildiği bir kavramdır. Farklı meslek disiplinlerinden gelen (jeolojik, sismik, geoteknik gibi) birçok verinin kendi içinde işlenmesi ve bir bütün halinde bir arada değerlendirilip alan uzmanlarınca sonuca ulaştırılması gerekmektedir. Bundan dolayı, afet risklerinin belirlenmesinde, ÇKKV yöntemlerinin kullanılması son derece faydalı bir yaklaşım olduğu açıktır. 20 3.1.1 Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi (ÇKKV) ÇKKV, birçok alternatif arasından öncelikli olanı seçmektir. Başka bir ifadeyle; alternatifleri değerlendirerek, önem sırasına göre sıralamak ve en uygununu seçmektir ([50]; Derleyen: [49]). ÇKKV yöntemlerini kullanmaktaki amaç alternatif ve parametre (kriter) sayılarının fazla olduğu durumlarda karmaşıklığın analiz edilmesinde karar verme mekanizmasını kontrol altında tutabilmek ve karar sonucunu mümkün olduğu kadar kolay çabuk elde etmektir [51, 52]. ÇKKV karar vericiye göre değişen öneme sahip kriterler arasından seçim yapmayı gerektiren bir işlemdir [53]. Sonuç olarak ÇKKV işlemi; seçilen kriterlere uygun değerlendirme yapan bir model, yöntem veya yaklaşım olarak kabul edilebilir. Söz konusu kriterler birden fazla sayıda ve farklı uzmanlıklarda olabileceği için, her bir kriterin uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekir. Burada temel amaç, çoklu kriterler ışığında karmaşık problemlerin alternatiflerini belirlemektir. Anlaşılır ve sade bir şekilde üretilen alternatiflerin uygunluk derecelerine göre sıralanması gereklidir ([54]; Derleyen: [55]). Mekansal anlamda ÇKKV gerçekte iki önemli anahtarın bir arada kullanılmasıdır. Bunlardan birisi CBS ikincisi ÇKKV’dir. CBS imkanları kullanılarak, verilerin elde edilmesi, depolanması, düzenlenmesi, işlenmesi ve analizi yapılır. ÇKKV imkanları kullanılarak, coğrafi verilerin toplanması ve tek boyutlu karar alternatifleri belirleyerek karar vericilerin tercihlerini oluşturmaktır. Sonuç olarak; CBS ve ÇKKV teknikleri birbirlerini destekleyen yöntemlerdir ve mekansal problemlerin çözümünde büyük kolaylıklar sağlamaktadır [45]. ÇKKV analizi, coğrafi verileri girdi kabul edip çıktı olarak karar üreten bir süreç olarak tanımlanabilir (Şekil 3.2). Coğrafik Veri (Girdi) CBS/ÇKKA Şekil 3. 2 ÇKKV sistemleri ve CBS ilişkisi 21 Sonuç Harita (Çıktı) ÇKKV süreci üç aşamada gerçekleştirilir (Şekil 3.3). Birinci aşamada problemi tanıma ve anlama, ikinci aşamada problemin çözümüne yönelik tasarım yapma, son aşamada ise ortaya çıkan öneriler arasında seçim yapma işlemi gerçekleştirilir. İlk aşamada CBS teknikleri, ikinci aşamada ÇKKV yönteminin, üçüncü aşamada ise hem CBS teknikleri hem de ÇKKV yöntemi önemli rol oynar ([45]; Derleyen: [55]). Problemin Tanımlanması Değerlendirme Kriterleri Kısıtlamalar Karar Matrisi Alternatifler Problemi Anlama Aşaması (CBS) Tasarım Aşaması (ÇKKV) Karar Verici Tercihleri Karar Kuralları Duyarlılık Analizi Seçim Aşaması (CBS/ÇKKV) Öneriler Şekil 3. 3 ÇKKV sistemleri ve CBS ilişkisi ([45]; Derleyen: [55]) Deprem olgusunda can kaybına sebep olan depremin gücü değil, problemli yapılardır. Bu nedenle depremden olumsuz etkilenebilecek yaşam alanlarımızda, bilimsel araştırma yöntemleri ve teknolojik imkanlar kullanılarak olası risk faktörlerinin tanımlanması ve derecelendirilmesi gereği açıktır. Doğa olayının sosyal yaşantımız içinde bir afete dönüşmemesi veya olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi için, mevcut 22 riskin mümkün olduğunca bilinmesi, risk kaynaklı meydana gelebilecek olası zararların azaltılmasına yönelik disiplinler arası bir yönetim modeli geliştirilmelidir. Böyle bir yönetim modeli ÇKKV yöntemlerini kullanarak çözülebilir. Bu tez kapsamında bütünleşik afet riskinin belirlenmesi hedeflenmektedir. Söz konusu afet olunca, afet ile ilgili birçok meslek disiplininin farklı özelliklerde ve niteliklerde verileri olabilmektedir. Deprem açısından değerlendirildiğinde her çalışma alanın zemin bilgileri (jeolojik, geoteknik ve jeofizik özellikleri) ve yapı bilgileri farklılık göstermektedir. Bazı alanlarda sıvılaşma etkisi çok önemli bir faktör olabileceği gibi, bazı alanlarda yapısal kusurlar veya zeminin dinamik parametreleri çok önemli bir faktör olarak karşımıza çıkabilmektedir. Bu yüzden bu tür faktörler kullanılarak bütünleşik afet riskinin belirlenmesi için alan uzmanı görüşlerinin alınması ve o alana özgü kriterlerin ağırlıklandırılması gerekmektedir. AHP yönteminin temelini oluşturan ikili karşılaştırma yöntemi kullanılarak karar vericinin deneyimleri etkin bir şekilde değerlendirilmeye alınmakta, karmaşık problemlerin sade ve bir hiyerarşi içerisinde çözümlenmekte ve karşılaştırmaların tutarlılığı test edilebilmektedir. Ayrıca, AHP yöntemi kullanılarak sözel ifadeler sayısal ifadeler ile birlikte değerlendirmeye alınabilmektedir. Bundan dolayı, CBS ortamında oluşturulan sözel öznitelikler de analiz aşamasında kullanılabilmektedir. Bu özelliklerinden dolayı bütünleşik afet riskinin belirlenebilmesi için, çok kriterli analiz yöntemlerinden biri olan Analitik Hiyerarşi Yöntemi (AHP) uygulanması uygun görülmüş ve deprem açısından çok büyük risk oluşturabilecek kriterler ağırlıklandırılmıştır. 3.1.2 Analitik Hiyerarşik Yöntemi (Analytic Hierarchy Process: AHP) 1980 yılında Saaty tarafından geliştirilen AHP yöntemi; analiz, karşılaştırmalı karar verme ve önceliklerin sentezi olmak üzere 3 temel prensibe dayanır [45, 56]. AHP, karar hiyerarşisinin tanımlanabilmesi durumunda kullanılan, kararı etkileyen faktörler açısından karar noktalarının yüzde dağılımlarını veren bir karar verme yöntemi olarak açıklanabilir. AHP, bir karar hiyerarşisi üzerinde, önceden tanımlanmış bir karşılaştırma skalası kullanılarak, gerek kararı etkileyen faktörler, gerekse bu faktörler açısından karar noktalarının önem değerleri açısından, birebir karşılaştırmalara dayanmaktadır. AHP ile hem matematiksel ifadeler hem de sözel ifadeler bir bütünlük içerisinde 23 değerlendirilmektedir. Sözel olan veriler AHP yöntemi ile matematiksel bir dille anlatılmak istenmektedir [57]. AHP’nin en önemli özelliği karar vericinin hem objektif hem de subjektif düşüncelerini karar sürecine dahil edebilmesidir [58, 59]. Bir diğer ifade ile AHP; bilginin, deneyimin, bireyin düşüncelerinin ve önsezilerinin mantıksal bir şekilde birleştirildiği bir yöntemdir [60]. Yukarıdaki tanımlamalarda da görüldüğü gibi AHP yöntemi kullanılarak hem sözel hem de sayısal ifadeler bir arada değerlendirilmektedir. Bu yöntem aracılığı ile CBS’de kullanılan sözel öznitelik bilgilerinin karar vermede efektif bir şekilde değerlendirilmesi mümkün olmaktadır. AHP’nin başarısı, problem ile ilgili kriterleri belirleyebilme ve bunlar arasındaki ilişkileri ortaya koyabilmek ile doğrudan ilgilidir. Bu süreçte uzman görüsüne başvurulması, hiyerarşinin ve ilişkilerin doğru yapılandırılması anlamında büyük önem taşımaktadır [58, 61]. AHP, 1 ile 9 arasındaki rakamları kullanarak ikili karşılaştırma ilkesine dayanır. AHP yöntemi ile karar vermede zorlanılan birçok karmaşık problem ve çok kriterli veri kümesi problemleri çözülmektedir. AHP yöntemi, ikili karşılaştırma ilkesine dayandığı için, kararların verilmesinde karar vericinin de etkili olduğu bir yöntemdir [45, 62]. 3.1.2.1 AHP Yönteminin Avantajları AHP yöntemi, en yaygın kullanılan çok kriterli karar verme tekniklerinden birisi olarak görünmektedir. Zira sahip olduğu özellikler nedeniyle birçok karmaşık karar probleminin analizinde kolaylıklar ve üstünlükler sağlamaktadır. AHP’nin önemli avantajları aşağıdaki şekilde özetlenebilir [60, 63, 64]: AHP ile bir hiyerarşi kurularak karar problemleri biçimsel (görünümsel) olarak ifade edilir. Bu şekilde karmaşık problemler bileşenlerine ayrılarak karışıklıkları giderilir ve basit bir yapıya kavuşturulur. AHP’de elemanların ikili karşılaştırmaları sırasında karar vericinin kişisel hükümleri kullanılır. Böylece karar verme sürecinde sadece sayısal verilere dayalı çözüm aranmamakta, karar verme işlemini yapan kişilerin fikir ve düşünceleri de dikkate alınmaktadır. 24 Karar verici, ikili karşılaştırmaları kullanmak suretiyle problemin her bir parçasına daha fazla yoğunlaşabilir. Bu esnada sadece iki elemanın düşünülmesi nedeniyle verilecek hükümler basitleşmektedir. Öte yandan hükümleri sayısal değer ile ifade etme güçlüğü söz konusu ise, sözel hükümlerin kullanılması da mümkündür. AHP’de karar verici, hem objektif (kantitatif) ve hem de subjektif (kalitatif) faktörleri beraberce dikkate alarak alternatiflerini değerlendirebilir ve en uygun alternatifin seçilmesine yönelik karar alabilir. Karar vericinin yaptığı ikili karşılaştırmaların tutarlılığını (doğruluğunu) test etmek mümkündür. Böylece karar verici, tutarsızlık durumunda verdiği hükümleri, tekrar ele alarak düzeltme imkanına sahiptir. AHP’nin çok yönlü oluşu, onun geniş bir uygulama çeşitliliğine sahip olmasını sağlamıştır. AHP’nin önem ve tercih belirterek en uygun alternatifin seçilmesi yanında, göreceli olasılıklar hakkında hükümler vererek, tahmin problemlerinde ve senaryoların oluşturulmasında kullanılmaktadır. 1970’li yıllarda karar destek aracı olarak geliştirilen AHP, çok ölçütlü karar problemlerinin araştırılmasında kullanılır. Hem objektif hem subjektif değerlendirme ölçütlerini kullanması, değerlendirme tutarlılığının test edilmesini sağlaması, özellikle de çok sayıdaki ölçüte göre değerlendirilmesi gereken alternatifler içerisinden hangisine öncelik verilmesi gerektiği gibi çok önemli bir kararın karar verici tarafından uygulanması nedeniyle AHP yöntemi karar vermede önemli bir araçtır [59]. AHP yönteminin temel aldığı ikili karşılaştırma yönteminde değerlendirmelerin tutarlılığı ölçülebilecektir. Böylelikle kriterlere ağırlıklar belirlemeden yapılan işlemin kontrolü sağlanmış olur. Karşılaştırma sonucunda AHP’nin nitel faktörlerin yanı sıra nicel faktörleri de değerlendirmeye alabilmesi yöntemin en önemli üstünlük faktörü olduğu belirtilmiştir [65]. Bu haliyle AHP karmaşık karar problemlerinin analizinde sağladığı basitlik, esneklik, kullanım kolaylığı ve rahat yorumlanması ile her türlü kişisel, kurumsal, ulusal vb. problemlere kolaylıkla uygulanabilecek durumdadır [63]. 25 3.1.3 AHP Yönteminin İşlem Adımları Bir karar verme probleminin AHP ile çözümlenebilmesi için gerçekleştirilmesi gereken işlem aşamalar Şekil 3.4’de gösterildiği gibi sıralanabilir. Karar Verme Problemi Tanımlanır. Faktörler Arası Karşılaştırma Matrisi Oluşturulur. Faktörlerin Yüzde Önem Dağılımları Belirlenir. Faktör Kıyaslamalarındaki Tutarlılık Ölçülür. Şekil 3. 4 AHP ile çözümlenebilmesi için gerçekleştirilmesi gereken aşamalar [66] İlk aşama olan karar verme probleminin tanımlanması, iki aşamadan oluşturulur. Birinci aşamada karar noktaları saptanır. Diğer bir deyişle “karar kaç sonuç üzerinden değerlendirilecektir?” sorusuna cevap aranır. İkinci aşamada ise karar noktalarını etkileyen faktörler saptanır. Özellikle sonucu etkileyecek faktörlerin sayısının doğru belirlenmesi ve her bir faktörün detaylı tanımlarının yapılması, ikili karşılaştırmaların tutarlı ve mantıklı yapılabilmesi açısından önemlidir. İkinci aşama olan faktörler arası karşılaştırma matrisi, boyutlu bir kare matristir [66]. Karşılaştırma matrisi (3.1) eşitliği yardımıyla hesaplanır. 26 a11 a 21 . A . . a n1 a12 a 22 an2 ... a1n ... a 2 n . . . ... a nn (3.1) Karşılaştırma matrisinin köşegeni üzerindeki bileşenler, yani olduğunda, 1 değerini alır. Bu durumda ilgili faktör kendisi ile karşılaştırılmaktadır. Matrisin diğer elemanları ikili karşılaştırma yöntemi esaslarına göre yapılır. Faktörlerin karşılaştırılması, birbirlerine sahip oldukları önem değerlerine göre birebir ve karşılıklı yapılır [66]. Faktörlerin birebir karşılaştırılmasında, Çizelge 3.1’de ki önem skalası kullanılır. Çizelge 3. 1 Önem Skalası [56, 62, 67-70] aij Tanım Açıklama 1 Eşit Önemli İki Seçenek Eşit Derecede Öneme Sahip 3 Biraz Önemli Bir Seçenek Diğerine Karşı Biraz Daha Üstün 5 Kuvvetli Önemli Bir Seçenek Diğerine Karşı Oldukça Üstün 7 Çok Kuvvetli Bir Seçenek Diğerine Göre Çok Üstün Derecede Önemli 9 Kesin Önemli Bir Seçeneğin Diğerinden Üstün Olduğunu Gösteren Kanıt Çok Büyük Güvenirliliğe Sahiptir 2, 4, 6, 8 Ara Değerler Uzlaşma Gerektiğinde Kullanılmak Üzere İki Ardışık Yargı Arasındaki Değerler Derecede Örneğin karşılaştırmayı yapan tarafından birinci faktör, üçüncü faktöre göre daha önemli görünüyorsa, bu durumda karşılaştırma matrisinin birinci satır üçüncü sütun bileşeni 3 değerini alacaktır. Aksi durumda yani birinci faktörün üçüncü faktörle karşılaştırılmasında, daha önemli tercihini üçüncü faktörden yana kullanılacaksa, bu durumda karşılaştırma matrisinin birinci satır üçüncü sütun bileşeni 1/3 değerini alacaktır. Aynı karşılaştırmada birinci faktörle üçüncü faktörün karşılaştırılmasında 27 faktörler eşit öneme sahip oldukları yönünde tercih kullanılıyorsa, bu durumda bileşen 1 değerini alacaktır [66]. Karşılaştırmalar, karşılaştırma matrisinin tüm değerleri 1 olan köşegeninin üstünde kalan değerler için yapılır. Köşegenin altıda kalan bileşenler için ise (3.2) eşitliğini kullanmak yeterli olacaktır. (3.2) Bütün kriterler, Çizelge 3.1’de gösterilen önem skalasına göre düzenlenir ve matrisi elde edilir. Üçüncü adım olan faktörlerin yüzde önem dağılımları belirlenmesi, yani karşılaştırma matrisi, faktörlerin birbirlerine göre önem seviyelerini belirli bir mantık içerisinde gösterir. Ancak bu faktörlerin bütün içerisindeki ağırlıklarını, diğer bir deyişle yüzde önem dağılımlarını belirlemek için, karşılaştırma matrisini oluşturan sütun vektörlerinden yararlanılır ve B sütun vektörü oluşturulur [66]. Eşitlik (3.3)’de bu vektör gösterilmiştir. b11 b 21 . Bi . . bn1 (3.3) B sütun vektörlerinin oluşturulmasında, (3.4) eşitliğinden yararlanılır. bij aij n a i 1 ij (3.4) Yukarıda anlatılan adımlar diğer değerlendirme faktörleri içinde tekrarlandığında faktör sayısı kadar B sütun vektörü elde edilecektir. formatında bir araya getirildiğinde, (3.5) oluşturulacaktır. 28 adet B sütun vektörü, bir matris eşitliğinde gösterilen C matrisi c11 c12 c 21 c 22 . C . . c n1 c n 2 ... c1n ... c 2 n . . . ... c nn (3.5) (3.5) eşitliğinde gösterilen C matrisinden yararlanarak, faktörlerin birbirlerine göre önem değerlerini gösteren yüzde önem dağılımları elde edilebilir. Bunun için (3.6) eşitliğinde gösterildiği gibi, C matrisini oluşturan satır bileşenlerinin aritmetik ortalaması alınır ve Öncelik Vektörü olarak adlandırılan W sütun vektörü elde edilir. n wi c j 1 ij n (3.6) (3.7) eşitliğinde W ağırlık vektörü gösterilmiştir. w1 w 2 . W . . wn (3.7) AHP kendi içinde ne kadar tutarlı bir sistematiğe sahip olsa da sonuçların gerçekçiliği doğal olarak, karar vericinin faktörler arasında yaptığı birebir karşılaştırmadaki tutarlılığa bağlı olacaktır. AHP, bu karşılaştırmalardaki tutarlılığın ölçülebilmesi için bir süreç önermektedir. İşlemler sonucunda elde edilen Tutarlılık Oranı (CR) bulunan öncelik vektörünün ve dolayısıyla faktörler arasında yapılan birebir karşılaştırmaların tutarlılığın test edilebilmesi imkanını sağlamaktadır. CR değerinin hesaplamasının özünü, faktör sayısı ile Temel Değer adı verilen () katsayının karşılaştırılmasına dayandırmaktadır. ’nın hesaplanması için öncelikle A karşılaştırma matrisi ile W öncelik vektörünün matris çarpımından (3.8) eşitliğinde gösterilen D sütun vektörü elde edilir [66]. 29 a11 a 21 . D . . a n1 a12 a 22 an2 ... a1n w1 ... a 2 n w2 . . x . . . . ... a nn wn (3.8) Elde edilen D sütun vektörü ile W sütun vektörünün karşılıklı elemanlarının bölümünden her bir değerlendirme faktörüne ilişkin temel değer (E) eşitlik (3.9) ile elde edilir. Bu değerlerin aritmetik ortalaması ise karşılaştırmaya ilişkin temel değeri () eşitlik (3.10) ile hesaplanır. ( ) (3.9) n E i 1 i n (3.10) hesaplandıktan sonra Tutarlılık Göstergesi (CI), (3.11) eşitliğinden yararlanarak bulunur. CI n n 1 (3.11) Son aşamada ise CI, Tesadüfilik Göstergesi (Random Index: RI) olarak adlandırılan ve Çizelge 3.2’de gösterilen standart düzeltme değerine bölünerek CR eşitlik (3.12) kullanılarak elde edilir. Çizelge 3.2’den faktör sayısına karşılık gelen değer seçilir. Örneğin 3 faktörlü bir karşılaştırmada kullanılacak RI değeri Çizelge 3.2’den 0.58 olacaktır. Çizelge 3. 2 Tesadüfilik göstergesi [45, 62, 67, 68] N 1 2 3 4 5 6 7 RI 0 0 0.58 0.90 1.12 1.24 1.32 1.41 1.45 1.49 1.51 1.48 1.56 30 8 9 10 11 12 13 (3.12) Hesaplanan CR değerinin 0.10 değerinden küçük olması karar vericinin yaptığı karşılaştırmaların tutarlı olduğunu gösterir. CR değerinin 0.10’değerinden büyük olması ya AHP’deki bir hesaplama hatasını ya da karar vericinin karşılaştırmalarındaki tutarsızlığını gösterir [45, 66]. AHP yöntemi kullanılarak CBS ortamında üretilen farklı kriter haritaları bir arada değerlendirilip sonuç bazlı değerlendirme haritaları elde edilebilmektedir. Bu yönüyle incelendiğinde ÇKKA yöntemlerinden bir olan AHP yöntemi kullanımı ve esnekliği açısından kullanılması gereken bir yöntem olarak görülmektedir. AHP yöntemi ile amaç ve özniteliklerden oluşan bir girdi verisini, ağırlıklar hesaplanarak amaca yönelik değer haritası elde edilebilir [45]. Şekil 3.5’te değer haritası elde etmenin şematik gösterimi bulunmaktadır. Şekil 3.5 a’da AHP yöntemi prosedürü, b’de ise alternatiflerin CBS tabanlı değerlendirilmesi gösterilmektedir. Burada AHP yöntemi kullanılarak CBS katmanlarına ağılıklar belirlenmekte, katmanlara bu ağılık değerleri atanmakta ve bütün katman haritalarının ortalaması alınarak sonuç harita elde edilmektedir. Şekil 3. 5 CBS ve analitik hiyerarşi yöntemi [45] 31 3.2 Sistem Analizi Sistem analizi; sistemdeki sorunların birbirleri üzerine etkilerini ortaya çıkarmak için aralarındaki ilişkiyi temel alan ve soruna ilişkin tüm öğelerin göz önüne alınıp incelenerek sorunun anlaşılmasını sağlayan bakış açısıdır [71]. Bir coğrafi bilgi sisteminin kurulmasında analiz çalışmalarının temel amacı genel olarak, proje ile ilgili kurumların mevcut durumunun saptanması, gereksinimlerinin ve beklentilerinin belirlenmesidir [17]. Bu tez çalışması kapsamında pilot bölge seçilen Eskişehir İl’inde analiz çalışmaları yapılmıştır. Analiz aşamasının asıl amacı; mevcut sistemi bütün yönleriyle tanımak, yapılan çalışmaları, mevcut veri yapısını ve sistemdeki sorunları belirlemektir. 3.2.1 Çalışma Alanı Konumsal veri tabanı gereksinimlerini belirleyebilmek için, pilot bölge olarak Eskişehir seçilmiştir. Eskişehir İli, İç Anadolu Bölgesi’nin kuzeybatısında 29-32 derece doğu boylamları ile 39-40 derece kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Kuzeyden Bolu, doğudan Ankara, güneyden Afyon ve Konya, batıdan Bilecik ve Kütahya illeri ile çevrilidir. İlin kuzeyinde Bozdağ ve Sündiken Sıradağları, güneyinde ise Türkmen Dağı, Emir Dağları ve Yazılıkaya Yaylası bulunur. Sert bir kara iklimine sahiptir. Denizden yüksekliği ortalama 792 metredir. Yüzölçümü 13.652 km²’dir. Türkiye İstatistik Kurumu (TİK), Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veritabanı, 2009 yılı nüfus bilgilerine göre, Eskişehir merkezi 617.215 kişi olarak belirlenmiştir. Bölgede daha önceden yaşanan depremler, çalışma alanı olarak seçilen Eskişehir yerleşim yerini en fazla etkileyebileceği düşünülen doğal afetin deprem olduğunu göstermektedir. Eskişehir, Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası’na göre II. Derece deprem bölgesinde yer almasına karşın (Şekil 3.6), yerleşimin yoğunlaştığı alanlardaki zemin özelliklerinin yüksek sıvılaşma potansiyeline sahip olduğu bilinmektedir. Eskişehir’in tarihsel depremleri hakkında fazla kayıt bulunmamasına rağmen 1905 yılında 5.4 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiştir [72]. Ayrıca, Eskişehir ve civarı 20 Şubat 1956 tarihinde, saat 22:35’de Richter ölçü birimine göre 6.4 büyüklüğünde bir deprem ile sarsılmış ve oldukça fazla yapısal hasar meydana gelmiştir. Bu deprem sonucunda 32 Eskişehir merkezinde binlerce ev tahliye edilmiş, yüze yakın bina yıkılmış veya oturulamayacak duruma gelmiştir. Eskişehir yerleşim yeri 17 Ağustos 1999 Kocaeli (M=7.4) depreminden de etkilenmiş, bir bina deprem anında olmak üzere beş adet bina yıkılmış ve çok sayıda binada da az ve orta derecede hasar meydana gelmiştir. Ayrıca resmi kayıtlara göre 86 kişi hayatını kaybetmiştir. Şekil 3. 6 Eskişehir İli deprem bölgeleme haritası Eskişehir yerleşim yerine güneyden girerek doğu-batı yönlü geçen Porsuk Çayı boyunca ve Porsuk çayına paralel bir hatta oldukça geniş alanda, alüvyon özelliği gösteren zemin tipinin yer aldığı bilinmektedir. Bu sebepten dolayı, gerek Eskişehir dışında meydana gelen depremler, gerekse Eskişehir merkezli depremlerden yerleşim alanı çok fazla etkilenmektedir. Şekil 3.7’de 09/12/2005 tarihinde Eskişehir merkezli 3.2 büyüklükteki depremin yeri ve ivme ölçer istasyonlarından alınan ivme değerleri gösterilmektedir. Kaya zemin üzerinde konumlandırılmış BRY istasyonundan alınan değere göre 6 gal ölçülen deprem kuvveti, şehir merkezinde 18 gal olarak ölçülmüştür. Bu değerlere bakılarak, Eskişehir genelinde bir zemin büyütme etkisinin olduğu açıktır. 33 Şekil 3. 7 09/12/2005 tarihinde Eskişehir merkezli 3.2 büyüklükteki depremin yeri ve ivme değerleri Şekil 3.8’de 24.10.2006 tarihinde Gemlik Körfezinde meydana gelen depremde, Bursa ve civarındaki ivme ölçer cihazlarından alınan kayıtlarda, 100-200 gal değerleri ölçülmüştür. Bilecik yakınlarında bu değerler, 2 gal seviyesine düşmüşken Eskişehir’de bu değer 3-4 değerlerine kadar yükselmiştir. Gerek 17 ağustos depremi gerekse Bursa depremi, Eskişehir’in yerel zemin problemlerinden dolayı sadece Eskişehir merkezli bir depremden değil, Eskişehir dışında meydana gelen depremlerden de etkilendiği açıktır. 34 Şekil 3. 8 Gemlik Körfezinde 24.10.2006 tarihinde meydana gelen deprem [72] Eskişehir, Eskişehir Fay Zonu, İnönü-Dodurga Fay Zonu, Kaymaz Fayı ve kuzeyinde bulunan Kuzey Anadolu Fayından kaynaklanan yıkıcı depremlerden etkilenecektir. Aletsel dönem depremlerinden bazılarında ciddi hasar görmüş olup, yapı stoku riski artırır niteliktedir [41]. Yukarıda açıklandığı üzere Eskişehir merkezli veya dış merkezli bir depremden Eskişehir yerleşim yerinin kötü bir şekilde etkileneceği açıktır. Herhangi bir afet anında karar vericilerin doğru karar verebilmesi için, amaca uygun bir veri tabanının hazırlanması gerekliliği açıktır. Böyle bir veri tabanının hazırlanması için, bu veri tabanını kullanacak kurumların mevcut durumunun belirlenmesi, ihtiyaç ve beklentilere uygun bir veri tabanı tasarımı yapılmalıdır. Çalışmanın bundan sonraki kısmında, pilot bölge olarak seçilen Eskişehir’de mevcut durumun belirlenmesi için kurumlarla bir anket çalışması yapılmıştır. Anket çalışması sonuçlarına göre, ihtiyaç ve beklentiler belirlenmiş buna uygun bir veri tabanı tasarımı yapılmıştır. 35 3.2.2 Mevcut Durumun Belirlenmesi Sağlıklı kararların oluşturulması ve süreçlerin yönetiminde doğru kararların alınabilmesi için, bilgi ön koşul olmaktadır. Mevcut sistemde faaliyetlerin en uzun ve en zahmetli aşamalarını değişik nitelikte ve türde veri toplama ve değerlendirme oluşturmaktadır. Türkiye’de kurumların faaliyetleri için, ihtiyaç duyulan veriler merkezi hükümet kuruluşları, valilikler ve belediyelerden sağlanmaktadır. Bu kuruluşlar kendi görev, hizmet ve faaliyet alanlarına giren konularda, geleneksel metotlarla farklı veri formatlarında ve kendi ihtiyaçlarına göre veri üretmekte ve kullanmaktadır [2]. Ülkemizde hangi kurum veya kuruluşun hangi nitelikte ve özellikte veri üretebileceği veya ürettiğine ilişkin bir envanter tablosu veya katalog bulunmamaktadır. Bu durum birçok verinin farklı standartlarda farklı kurumlar tarafından tekrar tekrar üretilmesini meydana getirmektedir. CBS’nin en önemli özelliği, bilgi yönetim sistemleri olarak mekansal verilerin organizasyonunu sağlamasıdır. CBS; yer altı, yer üstü ve yapı özellikleri hakkında, farklı kurum ve kuruluşlardan gelen veriler ve farklı meslek disiplinlerinin üretmiş olduğu verilerin entegrasyonuna yardımcı olur. Bu entegrasyon sadece veriler arasında bir birleşim değil; farklı kurumlar arasındaki bir ilişki de olabilir. Özellikle afet gibi çok karmaşık bir konuda ve birçok verinin karıştığı durumlarda organizasyonun en iyi şekilde yapılması gerekmektedir. Bunun için başlangıç aşamasında iyi bir veri tabanı tasarımı yapılmalıdır [73]. Böyle bir veri tabanı tasarımı yapabilmek için öncelikle mevcut durumun saptanması, ihtiyaç ve gereksinimlerin belirlenmesi gerekmektedir. Mevcut durumu saptayabilmek için Eskişehir İl’inde kurumlar ile bir anket çalışması yapıldı (EK-A). Bu aşamada incelenen kurumların tüm özellikleri ortaya konmaya çalışıldı. Bu anket çalışması yapılırken, öncelikle kuruma ait bilgiler, kurumun afet ile ilgili mevcut kanun, yönetmelik ve mevzuatı, kurumun afet acil durumu ile ilgili görevi (risk azaltma, hazırlık, kurtarma ve ilk yardım, iyileştirme, yeniden inşaa), organizasyon şeması, mevcut personel sayısı, iletişim altyapısı, yazılım ve donanım bilgileri ve en önemlisi mevcut CBS ve UA envanter bilgileri sorgulandı. 36 Anket çalışması yapılırken afet konusunda veri sağlayabilecek ve afette yasal olarak yetkili ve sorumlu kurum/kuruluşlar seçildi. Anket çalışması yapılan kurum ve kuruluşlar aşağıdaki gibidir: Büyükşehir Belediyesi Odunpazarı Belediyesi Tepebaşı Belediyesi Odunpazarı Kaymakamlığı Tepebaşı Kaymakamlığı Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Tarım İl Müdürlüğü Tapu Kadastro Bayındırlık Osmangazi Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (OEDAŞ ESGAZ İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü Toplamda 12 kurum ve kuruluş ile anket çalışması yapıldı. Bundan sonraki aşamada genelleştirilerek kurumların bağlı oldukları kanun, afet ve acil durum ile ilgili görevleri ve mevcut durumlarına ilişkin bilgiler sunulacaktır. 3.2.2.1 Belediyeler Eskişehir İl’inde, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi (EBB), Tepebaşı ve Odunpazarı olmak üzere bir büyükşehir ve iki ilçe belediyesi bulunmaktadır. EBB, 10/7/2004 tarihinde kabul edilen 5216 sayılı “Büyükşehir Belediyesi Kanuna”’na göre, ilçe belediyelerin ise, 3/7/2005 tarihinde kabul edilen 5393 sayılı “Belediye Kanunu”’na [74] göre yetki ve sorumlulukları düzenlenmiştir. Büyükşehir Belediyesi Kanunu’na göre, afet ile ilgili maddeler aşağıda sıralanmıştır; 37 İl düzeyinde yapılan plânlara uygun olarak, doğal afetlerle ilgili plânlamaları ve diğer hazırlıkları büyükşehir ölçeğinde yapmak. Konut, işyeri, eğlence yeri, fabrika ve sanayi kuruluşları ile kamu kuruluşlarını yangına ve diğer afetlere karşı alınacak önlemler yönünden denetlemek, bu konuda mevzuatın gerektirdiği izin ve ruhsatları vermek, Afet riski taşıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluşturan binaları, insandan tahliye etmek ve yıkmak, Coğrafî ve kent bilgi sistemlerini kurmak. Belediyeler, “Belediye Kanunu” un [75] 53. maddesi “Acil durum plânlaması” başlığı altında; Belediye; yangın, sanayi kazaları, deprem ve diğer doğal afetlerden korunmak veya bunların zararlarını azaltmak amacıyla beldenin özelliklerini de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum plânlarını yapar, ekip ve donanımı hazırlar, Acil durum plânlarının hazırlanmasında varsa il ölçeğindeki diğer acil durum plânlarıyla da koordinasyon sağlanır ve ilgili bakanlık, kamu kuruluşları, meslek teşekkülleriyle üniversitelerin ve diğer mahallî idarelerin görüşleri alınır, Plânlar doğrultusunda halkın eğitimi için gerekli önlemler alınarak ikinci fıkrada sayılan idareler, kurumlar ve örgütlerle ortak programlar yapılabilir, Belediye, belediye sınırları dışında yangın ve doğal afetler meydana gelmesi durumunda, bu bölgelere gerekli yardım ve destek sağlayabilir. Belediye Kanunu’nun 53. maddesinde “Belediye; yangın, sanayi kazaları, deprem ve diğer doğal afetlerden korunmak veya bunların zararlarını azaltmak amacıyla beldenin özelliklerini de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum plânlarını yapar, ekip ve donanımı hazırlar, acil durum plânlarının hazırlanmasında varsa il ölçeğindeki diğer acil durum plânlarıyla da koordinasyon sağlanır ve ilgili bakanlık, kamu kuruluşları, meslek teşekkülleriyle üniversitelerin ve diğer mahallî idarelerin görüşleri alınır” şeklinde tanımlanmaktadır [75]. 38 Kurumların mevcut durumu incelendiğinde; Tepebaşı Belediyesi bünyesinde 180 adet bilgisayar, 15 adet server, 149 adet yazıcı, 1 adet kesintisiz güç kaynağı, 30 Terabyte kapasiteli yedekleme ünitesi ve 1 adet A0 tarayıcısı bulunmaktadır. Kurumun SisKbs ve SisWord isimli özel CBS yazılımları bulunmaktadır. NetCad ve Autocad kurum bünyesinde kullanılan CAD yazılımdır. Kurum Oracle veri tabanı yazılımını kullanmaktadır. Kurum güncel bilgi olarak bina, parsel, numarataj, park ve bahçeler, mükelleflere ait bilgileri bulundurmaktadır. İmar plan paftaları raster veri olarak bulunmaktadır. Odunpazarı Belediyesi’nde yapılan anket sonucunda kurum bünyesinde 25 adet mühendis, 9 adet teknisyen, 12 adet tekniker, 160 adet işçi, 160 adet memur, 3 adet peyzaj mimarı, 3 adet şehir plancısı ve 5 adet mimar bulunmaktadır. 20 adet iş makinası, 5 adet otobüs, 22 adet kamyon, pikap ve binek otomobilden oluşan bir araç parkı bulunmaktadır. Kurumun afet ve acil durum ile ilgili hiçbir projesi bulunmamaktadır. Kurum içi ve başka kurumlar ile internet, telefon ve VOIP (Voice Over Internet Protocol) IP üzerinden haberleşmektedir. Kurumda 350 adet bilgisayar, 11 adet server, 205 adet yazıcı, 4 adet kesintisiz güç kaynağı ve DVD yedek üniteleri mevcuttur. NetCad ve Belsis kurum kullandığı CBS ve veri tabanı yazılımlarıdır. Kurum bünyesinde güncel durumda İmar Planları ve Kadastral durum verileri, 2006 yılı halihazır verileri bulunmaktadır. 2010 yılı uydu görüntüleri mevcuttur. EBB’nde yapılan anket sonucunda, kurum bünyesinde bir CBS Şube Müdürlüğü bulunmaktadır. CBS Şube Müdürlüğü 2000 yılında kurulmuş 11 senedir faal bir şekilde çalışmaktadır. CBS’de kullanılacak ek yazılımlar şube müdürlüğü tarafından üretilmekte ve belediyenin diğer birimlerinin kullanımı için hazırlanmaktadır. Kurumun mevcut veya planlanan afet acil durum ile ilgili bir projesi bulunmamaktadır. EBB, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi (ESKİ) ile fiber ve metro internet altyapısı ile haberleşmektedir. Tepebaşı ve Odunpazarı Belediyeleri ile aynı altyapı olmasına karşın bu alt yapı anketin yapıldığı dönemde kullanılmamaktadır. Kurum bünyesinde 500 den fazla bilgisayar, 4 adet server, 250 adet yazıcı, 1 adet kesintisiz güç kaynağı ve kaset sistemi ile çalışan yedekleme ünitesi bulunmaktadır. Kurum CBS yazılımı olarak ArcGIS’ı kullanmaktadır. Herhangi bir UA yazılımı 39 bulunmamaktadır. NetCAD ve Autocad kurum CAD yazılımlarıdır. DB2 üzerinde kurulu Spatial ArcSDE kurumun veri tabanı yazılımıdır. Kurumun CBS biriminde güncel olarak Kent Bilgi Sistemi altyapısı bulunmaktadır. 2010 uydu görüntüsü ve farklı tarihlerde elde edilmiş hava fotoğrafları kurum mevcut UA verisini oluşturmaktadır. Güncel Kent Bilgi Sistemi, hem CAD ortamında hem de veri tabanında bulunmaktadır. Sonuç olarak; EBB ve ilçe belediyelerin mevcut veri kümesi, afete yönelik bir çalışmada altlık veri olarak kullanılabilir. Ancak farklı CBS yazılımları ile üretilen bu verilerin bir ortamda birleştirilmesi gerekmektedir. Belediyelerin afet ve acil duruma ilişkin özel bir çalışması bulunmamaktadır. EBB, CBS Şube Müdürlüğü ile kendi ek yazılımlarını üretebilmektedir. EBB, Altyapı Bilgi Sistemi’ni hazırlanmış, kimlik paylaşım ve muhtarlık bilgi sistemi ile nüfus ve vatandaşlık bilgilerini güncel olarak kayıt etmektedir. 3.2.2.2 Kaymakamlıklar Eskişehir’de Tepebaşı Kaymakamlığı ve Odunpazarı Kaymakamlığı olmak üzere iki kaymakamlık bulunmaktadır. 5442 sayılı “İl İdaresi Kanunu” nun 27. maddesi hükümlerince Kaymakam, ilçede Hükümetin temsilcisidir. İlçenin genel idaresinden kaymakam sorumludur. Adli ve askeri teşkilat hariç bakanlıklara bağlı bütün teşkilatlar kaymakamın emri altındadır. Aynı kanunun 31. maddesi hükümlerince Kaymakam, kanun, tüzük yönetmelik ve Hükümet kararlarının neşir ve ilanını, uygulanmasını sağlar, bunların verdiği yetkileri kullanır ve görevlerini yerine getirir. Kaymakam, valinin talimat ve emirlerini yürütmekle yükümlüdür [76]. Kaymakamlar 5442 sayılı kanun hükümlerine göre, hükümetin ilçedeki temsilcileridir. Kaymakamlar, 7269 sayılı “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlere Yapılacak Yardımlara Dair Kanun” ve 7126 sayılı “Sivil Savunma Kanunu” hükümlerini yerine getirmekle yükümlüdür. Bu kanun hükümlerine göre Kaymakamlıkların afetin her aşamasında görevi bulunmaktadır. Hazırlık aşamasında gerekli afet planlarını yapmak ve ilçenin afet konusundaki risk durumunu ortaya koymak, afet sonrasında ise hayatın normale dönmesi için gerekli koordinasyon ve eşgüdümü sağlamakla görevlidir [77, 78]. 40 Yapılan anket çalışması sonucunda, Odunpazarı ve Tepebaşı Kaymakamlığı’nda görevli hiçbir mühendis, teknisyen vb. teknik bir personel bulunmamaktadır. Kurumların afet ile ilgili hiçbir projesi bulunmamaktadır. Kurumlar iç iletişimini Yerel Ağ Bağlantısı (Local Area Network=LAN) ve kablosuz ağ ile gerçekleştirmektedir. Farklı kurumlar ile telefon, faks, e-posta ve posta ile haberleşme sağlamaktadır. Kurumların bünyesinde CBS, UA, CAD ve veri tabanı anlamında hiçbir veri veya yazılım bulunmamaktadır. Sonuç olarak; kaymakamlıklar ilçede her türlü yetkiye sahip organlardır. Afetin her aşamasında farklı görevleri mevcuttur. Ancak ne Tepebaşı Kaymakamlığı’nda ne de Odunpazarı Kaymakamlığında CBS’ne yönelik hiçbir çalışma veya envanter bulunmamaktadır. 3.2.2.3 Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Eskişehir Meteoroloji Bölge Müdürlüğü (EMBM), Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİGM)’nün Eskişehir’deki temsilcisidir. DMİGM 3254 sayılı “Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun” hükümlerine tabidir. DMİGM’nün Kuruluş Kanunu’nun en önemli özelliği, o ana kadar hava, su, iklim ve meteorolojiyle ilgili işlerde çalışmak üzere kurulmuş olan askerî ve sivil tüm kurumları Başbakanlığa bağlı olarak kurulan bu genel müdürlük çatısı altında toplamasıdır. Meteorolojinin bir görevi de; meteoroloji teşkilâtı bulunmayan yerlerdeki demiryolu istasyonu, liman, fener, orman mühendisliği teşkilâtı, işleyen maden ocakları ve jandarma karakollarında yağış ölçümlerinin yaptırılmasını sağlamaktır [79]. DMİ Genel Müdürlüğü’nün taşra teşkilâtı, 23 Meteoroloji Bölge Müdürlüğü ile bunlara bağlı 60 meydan, 125 sinoptik, 8 radiosonde, 4 radar, insanlı ve/veya insansız klimatolojik ölçüm yapan 443 istasyondan oluşmaktadır. Kurum, afet ile ilgili olarak 2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu ve 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu hükümlerine tabidir. Kurum özellikle meteorolojik afetlerin önceden belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması ile ilgili görevi bulunmaktadır. Çığ, Sel gibi doğal afetlerde DMİ gerekli uyarıları kamuoyu ve gerekli birimler ile paylaşmak durumundadır [78, 80]. Kurum, ülke genelinde meteorolojik bilgilendirme ve önlemlerin alınması ile ilgili görevleri bulunmaktadır. Bunun için Ülke genelinde gözlem istasyonları kurulmuş ve işletilmektedir. 41 Yapılan anket çalışması sonucunda; 1 Bölge Müdürü, 1 Bölge Müdür Yardımcısı, 2 Şube Müdürü, 2 Meydan Müdürü, 13 Mühendis, 1 Teknisyen, 7 Tekniker ve 34 diğer personel görev almaktadır. Kurumun afet ve acil durum ile ilgili bir projesi bulunmamaktadır. Kurum mevcut ADSL internet altyapısını kullanmaktadır. Başka kurumlar ile, telefon ve faks kullanılarak haberleşme sağlamaktadır. Kurum bünyesinde 24 bilgisayar, 4 yazıcı ve bir adet kesintisiz güç kaynağı bulunmaktadır. Kurumun hiçbir CBS, UA verisi bulunmamaktadır. Kurumun bu tür ihtiyaçları, DMİ Genel Müdürlüğü tarafından karşılanmaktadır. Sonuç olarak; özellikle meteorolojik afetlerin belirlenmesinde kurum son derece önemli bir mevkidedir. 3.2.2.4 Tarım İl Müdürlüğü Eskişehir Tarım İl Müdürlüğü Tarım Bakanlığı’na bağlı bir kurumdur. Eskişehir İlinde tarım ve hayvancılık ile ilgili konularda çalışmalar yürütmektedir. Müdürlük 7 şube müdürlüğünden oluşmaktadır. Afet ile ilgili olarak Tarım İl Müdürlüğü’nün bağlı olduğu birçok kanun, mevzuat ve yönerge bulunmaktadır. 2090 sayılı “Tabii Afetlerden Zarar Gören Çiftçilere Yapılacak Yardımlar Hakkında Kanun” hükümlerince yangın, yersarsıntısı, yer kayması, fırtına, taşkın, sel, don, dolu, kuraklık, haşere ve hastalık gibi nedenlerle tarımsal ürünleri, canlı-cansız (toprak dahil) üretim araçları ve tesisleri zarar gören veya yok olan ve bu yüzden çalışma ve üretme imkanları önemli ölçülerde bozulan çiftçilere, köylünün kurmuş olduğu tarımsal amaçlı üretim kooperatiflerine, Devletçe gerekli yardımların yapılmasını sağlamak ve yapılacak yardımlara ilişkin usulü ve esasları belirlemektir [81]. Ayrıca kurumun; 7269 Sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun, 5902 Sayılı Afet Ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, 88/12177 Sayılı Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkili ve Planlamaya Dair Yönetmelik, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının 13/04/2010 tarih ve 2903 sayılı genelgesi, 42 hükümlerince afet ile ilgili konularda kanunen yetkili bir kurumdur. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı’nın 01/04/1988 tarihli 88/12777 nolu “Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik” madde 65’te görevleri şu şekilde sıralanmıştır [82]; Hayvan zayiatını önlemek amacıyla, hayvanları kasaplık ve damızlık olarak tespit eder, kesim için Et ve Balık Kurumu kombinalarına, bakımları için de tarımsal işletmelere süratle naklini sağlar. Afet bölgesindeki yem ihtiyacının karşılanması için gerekli önlemleri alır, Ölen hayvanların sağlığa zararsız hale getirilmesini ilgili kuruluşlarla birlikte sağlar, Afet bölgesinde her türlü salgın ve paraziter hayvan hastalıklarına karşı gerekli tedbirleri alır, Afetzedelerin yakacak ihtiyacını karşılamak üzere odun, evlerinin onarımı için kereste, konut, ahır ve samanlık ihtiyaçları için de tomruk tahsis eder, Afet bölgesinin tohum ve gübre ihtiyaçlarını belirleyerek gerekli tedbirleri alır, Yardımların afet bölgelerine nakline yardımcı olur, Afet bölgesinde hasar gören köy yolları ile köy içme suyu arıtma ve dezenfeksiyon tesislerinin onarımını sağlar, geçici iskan yerlerinin arıtma ve dezenfeksiyon tesisleri ile birlikte içme suyu ve yol ihtiyaçlarını karşılar, Geçici iskanın sağlanmasına altyapı, araç, gereç, kısa süreli aydınlatma hizmetleri yönünde yardımcı olur, Afetlerden zarar gören çiftçilerin tarım ürünlerinin canlı ve cansız üretim araçları ve tesislerinin hasar durumlarını tespit eder, Bu görevleri eksiksiz ve süratle yerine getirmeyi sağlayıcı planları hazırlar, gerekli direktifleri verir ve izler. Yapılan anket çalışması sonucunda kurum bünyesinde 1 Müdür, 2 Müdür Yardımcısı, 7 Şube Müdürü bulunmaktadır. Müdürlük Eskişehir ilçelerinde de göstermektedir. İl ve ilçelerin personel durumu Çizelge 3.3’deki gibidir. 43 faaliyetler Çizelge 3. 3 Tarım İl Müdürlüğü’nün Eskişehir İlçelerindeki personel durumu Görevi İl Müdürlüğü İlçe Müdürlüğü İl Kontenjanı Mühendis 57 91 8 Veteriner Hekim 12 39 3 Teknisyen 19 25 1 Tekniker 19 10 1 İşçi 26 5 2 Diğer 40 48 14 Toplam 173 218 29 Kurumda il ve ilçe müdürlüklerinde toplam 34 araç bulunmaktadır. Kurum afet ile ilgili projeleri planlama aşamasındadır. Kurum içi iletişimi Yerel Ağ Bağlantısı (Local Area Network=LAN) ve kablosuz ağ ile gerçekleştirmektedir. Farklı kurumlar ile telefon, faks, e-posta ve posta ile haberleşme sağlamaktadır. Kurum İl ve İlçe müdürlüklerinde toplam 370 bilgisayar, 210 yazıcı bulunmaktadır. Kurum bünyesinde NetCad-GIS yazılımı bulunmaktadır. Kurumun herhangi bir UA yazılımı mevcut değildir. Kurumun kendi bünyesinde kullandığı mevcut veri tabanı yazılımları ise; Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) Mera Bilgi Sitemi (MERBİS) Veteriner Bilgi Sistemi (TÜRK-VET) Kontrollü Örtü Altı Kayıt Sistemi Gıda Güvenliği Bilgi Sistemi Su Ürünleri Kayıt Sistemi dir. Bu veri tabanlarında güncel olarak kayıtlar saklanmaktadır. Sonuç olarak, afetin her aşamasında görevli olan kurumun afete yönelik herhangi bir çalışması bulunmamaktadır. Kurum kendi özelinde tarımsal faaliyetlere yönelik bilgileri mevcut veri tabanları aracılığı ile güncel tutmaktadır. 44 3.2.2.5 Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü (TKGM), ülke genelindeki taşınmazlara ilişkin mülkiyet bilgilerini devlet güvencesi altında muhafaza etmek, güncellemek ve hizmet sunmak gibi görevleri olan bir kurumdur. Bu kurum taşınmazlara yönelik politikaları belirleyen ve yöneten bir kurum niteliğindedir. TKGM’nün ana görevleri, yasalarla belirlenmiş olan; taşınmaz mallarla ilgili akitler ve her türlü tescil işlemini yapmak, tapu sicillerinin düzenlenmesi için temel prensipleri tespit etmek, tesis kadastrosu yaparak, taşınmazların hukuki ve teknik durumlarını belirlemek ve bunları güncel tutmaktır. 21 Haziran 1987 tarih ve 3402 sayılı Kanuna göre kadastronun amacı, Türk Medeni Kanunun hükümlerine uygun olarak taşınmaz malların mülkiyet haklarını tesis etmek ve kadastral haritalarını yapmaktır [83]. Bu çalışmalar sonucunda parsellerin geometrik konumları ve hukuksal durumları belirlenmekte ve devletin sorumluluğu altında modern tapu sicili oluşturulmaktadır. Bu tanımlama çerçevesinde; Tapulu gayrimenkullerin tapularının yenilenmesi, Tapusuz gayrimenkullerin tapuya bağlanması, Yaşatma, güncel tutma, yenileme, Tescile konu her türlü harita ve planların kontrolü ve arşivlenmesi, Taleplerin karşılanması, Kadastronun kapsamındaki hizmetler arasında bulunmaktadır. Kurum ülke genelinde nirengi ağı çalışmalarını tamamlamıştır. Kurumun 6083 sayılı “Tapu Ve Kadastro Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun”’un 5. maddesinde afet ile ilgili olarak; “Talebe bağlı işlemler ile imar, toprak ve tarım reformu, arazi toplulaştırması, afet ve diğer sebeplerle meydana gelen zemin düzenlemeleri ve değişikliklerin tescili ile ilgili teknik işlerin yapılmasını planlamak, izlemek ve gerekli tedbirleri almak” denilmektedir [84]. Yapılan anket çalışması sonucunda kurum bünyesinde 1 müdür, 3 kontrol mühendisi, 4 kadastro memuru, 5 tekniker, 19 teknisyen, 1 kadastro üyesi, 1 büro personeli ve 3 işçi 45 olmak üzere 37 personeli bulunmaktadır. Kurum bünyesinde 2 adet araç bulunmaktadır. Kurumun afet ve acil durum ile ilgili hiçbir projesi bulunmamaktadır. Kurum, iç haberleşmeyi yerel ağ bağlantısı ile başka kurumlarla telefon ile haberleşme sağlamaktadır. Kurum bünyesinde 25 bilgisayar, 1 server, 10 yazıcı, 2 GPS ve 4 elektronik takeometre bulunmaktadır. Kurum CBS yazılımı olarak NETCAD yazılımını kullanmaktadır. Kurum bünyesinde hiçbir UA yazılımı bulunmamaktadır. Kurumun TAKBIS ortamında mülkiyet ile ilgili güncel sayısal ve sözel bilgileri bulunmaktadır. Sonuç olarak; kurumun afet ile ilgili net bir görevi bulunmamasına karşın, TAKBIS projesi ile özellikle afet öncesi yapılacak çalışmalarda çok önemli bir veri kaynağı oluşturacak bir altyapıya sahip bulunmaktadır. Bu veri kümesi kullanılarak afet öncesi ve afet sonrası mülkiyet sınırları ve mülkiyet bilgileri en doğru bir şekilde bu kurumdan sağlanacaktır. 3.2.2.6 Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü; Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın ildeki temsilcisidir. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı; 209 sayılı kanun hükmünde kararname ile, 180 sayılı Bayındırlık ve İskan Bakanlığının “Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararname”’nin bazı hükümlerinde değişiklik yapılarak yeniden teşkilatlanmıştır. Bu teşkilatlanmaya göre Müdürlük; Ana hizmet birimleri olarak yer alan Yapı İşleri Genel Müdürlüğü, Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü’nün, Eskişehir ilindeki hizmetlerinin yürütülmesi ile ilgili görevleri yapmaktadır [85, 86]. Yapı İşleri Genel Müdürlüğü’nün afet ile ilgili görevi; madde 9, g bendine göre afetle ilgili daimi iskan yerleşmelerinde imar planlarını ve alt yapı tesisleri planlarını ve bunlara ait etüd, harita, proje ve keşifleri yapmak veya yaptırmak, re'sen onaylamak veya onaylanmasını sağlamak, inşaat işlerini yapmak veya yaptırmaktır. Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü’nün afet ile ilgili görevi; madde 12, b bedine göre Deprem zararlarının azaltılması konusunda araştırmalar yapmak, depremleri ve etkilerini incelemek, elde edilen sonuçlara göre Türkiye'nin deprem durumunu gösteren yayınları ve haritaları hazırlamak, geliştirmek, deprem bölgelerinde inşa edilecek yapılarla ilgili tedbirleri, inşaat tekniklerini ve bu yapıların projelendirme esaslarını belirlemektir. Aynı maddenin c bendine göre Türkiye'de kurulu bulunan 46 deprem kayıt şebekesi ve kuvvetli yer hareketi kayıt şebekelerinin ülke ihtiyacına cevap verecek şekilde geliştirilmesini sağlamak, mevcut şebekelerin bakım ve onarımı ile bu şebekelerde kullanılan cihazların geliştirilmesi, yaptırılması için çalışmalar yapmak ve yaptırmaktır [86]. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 7269 sayılı “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlere Yapılacak Yardımlara Dair Kanun” 1. maddesi uyarınca, Deprem (yer sarsıntısı), yangın, su baskını, yer kayması, kaya düşmesi, çığ, tasman ve benzeri afetlerde; yapıları ve kamu tesisleri genel hayata etkili olacak derecede zarar gören veya görmesi muhtemel olan yerlerde alınacak tedbirlerle yapılacak yardımlar hakkında bu kanun hükümleri uygulanır. Afete uğrayan meskûn yerlerin büyüklüğü o yerin tamamında veya bir kesiminde yıkılan, oturulmaz hale gelen bina sayısı, zarar gören yapı ve tesislerin genel hayata etki derecesi, mahallin ekonomik ve sosyal özellikleri, zararın kamu oyundaki tepkisi, normal hayat düzenindeki aksamalar ve benzeri hususlar göz önünde tutulmak suretiyle afetlerin genel hayata etkililiğine ilişkin temel kurallar, İçişleri ve Maliye Bakanlıklarının mütalaaları da alınarak İmar ve İskan Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikle belirtilir [77]. Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü’ne bağlı iller İl Afet Büroları kurulur. Bu büroların görevi 88/12777 nolu “Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik”’te belirtilmiştir. Bu yönetmeliğin 15. maddesine göre İl kurtarma ve yardım komitesi afet bürosunun görevleri: İl ve ilçe acil yardım planlarının onaylanmasını, çoğaltılmasını, ilgili yerlere gönderilmesini ve saklanmasını sağlar, Planlarda olabilecek değişiklikleri izler ve ilgili yerlere bildirir, Hizmet gruplarında görev alacak kimselere afetten önce verilmesi gereken bilgileri ulaştırır, Komite ile her hizmet grubunun üye ve servis başkanlarının ev ve iş adres ve telefon numaralarını gösterir cetvelleri hazırlar, ilgililere verir ve dosyasında saklar, 47 Acil Yardım Teşkilat Şemasının, komitenin uygun göreceği yerlere asılmasını sağlamaktır, Yönetmeliğin 62. maddesinde; Bayındırlık ve İskan Bakanlığının görevleri: Afet haberlerinin alınmasından sonra bölgeye ihtiyaca göre acil yardım ödeneği gönderir, Gerektiğinde, Afetler Merkez Koordinasyon Kurulunu göreve çağırır, Yapılacak ön hasar tespitlerine yardımcı olur, Kızılay'ca sağlanacak çadırlı geçici iskan dışında, prefabrike ile kiralama veya resmi kuruluşlardan bina tahsisi yaptırmak suretiyle, afet bölgesi içinde ve dışında geçici iskanı sağlar, Geçici iskan yerlerini belirler, gereken önlemleri aldırır ve gerekirse afetzedelere nakdi yardımda bulunur, Afet nedeniyle yapılacak yurt içi ve yurt dışı bağışlar için ilgili bankalarda hesap açtırır ve bu konuda gerekli koordineyi sağlar, Afetin nedenlerini, etki sahasını, sonuçlarını, sınırlarını ve bölgede afet zararlarını azaltacak tedbirleri belirler ve ilgili kuruluşlara duyurur, Özel ve resmi binaların kesin hasar tespitlerini yaptırır, bu tespit sonuçlarını ilgili kuruluşlara duyurur, Hasar tespit sonuçlarına göre can ve mal kaybına neden olabilecek yıktırılması gereken binalara ait raporları düzenler ve ilgililere bildirir, Afet nedeniyle bölgedeki belediyelerin elektrik, içme suyu ve kanalizasyon tesislerinde meydana gelen hasarın tespitini yapar, onarımına yardımcı olur, Afet bölgesindeki il ve devlet yollarında ve sanat yapılarında meydana gelen hasarları süratle giderip, kısa sürede ulaşımı sağlar, Baraj, nehir ve gölet taşması sonucu su baskınından etkilenebilecek bölgeleri belirler, askeri ve sivil makamlar aracılığı ile halkın uyarılmasını sağlar ve gerekli önlemleri ilgili kuruluşlarla işbirliği yaparak alır, 48 Acil yardım süresi sonunda Afetler Fonu'ndan sağlanan veya afetlere hibe edilen malzemeden arta kalanlarının tasfiyesi ile ilgili yönerge hazırlar, Afet bölgesi halkının eğitilmesi için eğitim programları hazırlar veya hazırlatır, Bu görevleri eksiksiz ve süratle yerine getirmeyi sağlayıcı planlar hazırlar, gerekli direktifleri verir ve izler, şeklinde tanımlanmıştır [82]. Aynı Yönetmeliğin 16. maddesinde Acil Hizmet Grupları’nın görevleri tanımlanmıştır. Bu maddeye göre 9 adet hizmet grubu tanımlanmıştır. Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü bu hizmet gruplarından dört tanesinde görev almaktadır [82]. Bu gruplar; Ulaşım Hizmet Grubu Kurtarma ve Yıkıntıları Kaldırma Hizmetleri Grubu Ön Hasar Tespit ve Geçici İskan Hizmetleri Grubu Satın alma, Kiralama, El Koyma ve Dağıtım Hizmetleri Grubu dur. İlde meydana gelecek bir afet durumunda kurum yukarıda belirtilen grup hizmetlerinden sorumlu bir kuruluş olarak görev alacaktır. Yapılan anket çalışması sonucunda kurum bünyesinde 1 Müdür, 3 Müdür Yardımcısı, 6 Şube Müdürü olmak üzere ve bu birimlere bağlı olarak; 56 Memur Personel 22 İşçi Personel olmak üzere toplam 78 personel çalışmaktadır. Bu personellerin 42’si mühendis, 4’ü teknisyen, 4’ü tekniker olarak görev almaktadır. Kurum bünyesinde 4 adet araç bulunmaktadır. Kurumun afet ve acil durum ile ilgili hiçbir projesi bulunmamaktadır. Kurum içi iletişimi Yerel Ağ Bağlantısı (Local Area Network=LAN) ile gerçekleştirmektedir. Farklı kurumlar ile telefon ve faks ile haberleşme sağlamaktadır. Kurumda 65 bilgisayar, 32 yazıcı bulunmaktadır. Kurumun herhangi bir server veya yedekleme ünitesi bulunmamaktadır. Kurumun elinde mevcut olan herhangi bir CBS ve UA yazılımı bulunmamaktadır. Netcad ve Autocad kurumun kullandığı CAD yazılımlarıdır. Kurumda kıyı kenar çizgisi tespiti için CBS çalışmaları yeni başlamıştır. Kurumun elinde hiçbir UA verisi mevcut değildir. Kurum bünyesinde 1/1000 ölçekli halihazır haritalar mevcuttur. 49 Sonuç olarak Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü; herhangi bir afet durumunda yüksek yetkiye ve meydana gelecek olası bir afet durumunda, afet öncesi ve sonrası önemli görevlere sahip olan bir kurumdur. Ancak kurunun elinde mevcut CBS ve UA ile ilgili hiçbir envanter bulunmamaktadır. 3.2.2.7 Osmangazi Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (OEDAŞ) Özelleştirme Yüksek Kurulu'nun 02.04.2005 tarihli ve 2004/22 sayılı kararı ile özelleştirme kapsam ve programına alınan Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi'nin hissedarı olduğu Osmangazi Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi, 4046 sayılı Kanunun 20/A Maddesine istinaden bu Kanun Hükümlerine uygun olarak 01.03.2005 tarihinde faaliyete geçmiştir [87]. Kurum afet ile ilgili durumlarda 88/12777 Sayılı Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik hükümlerine bağlıdır. Bu yönetmeliğin Elektrik, Su ve Kanalizasyon Hizmetleri Grubu başlığı altında yer alan 41. madde de bu gurubun görevleri aşağıdaki gibi sıralanmıştır[82]. Bozulan, elektrik, su ve kanalizasyon tesislerinin acil onarımını yapar, yaptırır ve devamlı hizmet vermesini sağlar, Geçici İskan ünitelerinin, su, aydınlatma ve kanalizasyon tesislerinin ihtiyacını sağlar ve bu tesislerin kontrolünü yapar, İçme kullanma sularının arıtım ve dezenfeksiyonunu sağlar, Önemli tesislerin kısa sürede devreye girmesi için gerekli tedbirleri alır, İl, İlçe, köy ve diğer yerleşim ünitelerinin elektrik, su ve kanalizasyon tesislerinin durumunu gösterir plan, bilgi ve cetvelleri düzenler, İl dahilindeki mevcut aydınlatma, araç ve gereçlere sahip olan kuruluşlar ile bu araç ve gereçlerin kapasitelerini tespit ederek çizelgeler düzenler, Köylerin elektrik durumunu tespit edip örnek forma işler, Elektrik tesisatı onarım ve bakım atölyelerine ait listeler düzenler. 50 Yapılan anket çalışması sonucunda kurum bünyesinde 10 mühendis, 58 teknisyen, 15 tekniker, 73 işçi olmak üzere toplam 156 personeli bulunmaktadır. Kurum bünyesinde 14 adet (1 Adet 4x4, 13 adet binek otomobil) araç bulunmaktadır. Kurumun afet ve acil durum ile ilgili herhangi bir projesi bulunmamaktadır. Kurum, iç haberleşmeyi metro eternet altyapısını kullanarak, başka kurumlar ile telsiz ve internet ile haberleşmektedir. Kurum bünyesinde 120 adet bilgisayar, 117 adet yazıcı, 10 kVA’lık kesintisiz güç kaynağı ve Ankara TEDAŞ’da yedekleme ünitesi bulunmaktadır. Kurum TEDAŞ tarafından elektrifikasyon geliştirilen verilerini CBS sistemleri kullanmaktadır. ortamında güncelleme Kurum Eskişehir’in çalışmalarına başlamış durumdadır. Kurumun hiçbir UA verisi bulunmamaktadır. Kurum Eskişehir İl Merkezinde enerjinin takibi ve uzaktan açma-kapama yapabilen Scada Merkezini 2012 sonu itibariyle çalıştıracaktır. CBS imkanları ile kurum projelendirme işlemlerini 2012 Haziran itibariyle yapılabilecek duruma gelecektir. Çağrı Merkezi kurma çalışmaları devam etmekte olup, kuruma ait 24 saat hizmet veren çağrı merkezi 2012 Haziran itibariyle devreye girmesi planlanmaktadır. Sonuç olarak; kurumun afet acil durum ile ilgili yeniden İnşaa alanında görevi olup, bu kapsamda afet durumunda, enerji güvenliğini ve sürekliliğini yürütmek için gerekli çalışmaları yapmaktadır. Ayrıca kurum afet öncesinde enerji nakil hatları altlıklarının üretilmesi, afet anında ise elektrik kesintisinin yapılabilecek donanıma sahip olması kurumun olası bir afete hazırlıklı olması açısından son derece önem arz etmektedir. 3.2.2.8 Eskişehir Doğal Gaz Dağıtım A.Ş. (ESGAZ) ESGAZ 1990'da, Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi’ne doğalgaz verilmesi amacıyla doğal gaz almaya başlamıştır. 1994 yılında yoğun hava kirliliği nedeniyle, şehir merkezindeki sanayi kuruluşlarının ve büyük tüketicilerin de doğal gaz kullanmasına karar verilmiştir. 1995 yılında, doğalgazla ilgili çalışmalar 60.000 konutu kapsayan Kentsel Doğalgaz Şebekesinin yapım ihalesi ile devam ettirilmiş ve 1997 yılında tamamlanmıştır [87]. 4646 sayılı “Doğal Gaz Piyasası Kanunun” Geçici 3.maddesine istinasden bu tarihte BOTAŞ bünyesinde faaliyet göstermekte olan Bursa Müdürlüklerinin Özelleştirilmesine karar verilmiştir [88]. 51 ve Eskişehir İşletme ESGAZ “Acil Durum Önleme ve Müdahale Süreci” isimli kendi bünyesinde bir yönetmelik çıkarmıştır. Bu sürecin amacı, acil durumları, bunlara karşı alınacak önlemleri, yapılacak müdahaleleri ve acil durum müdahale ekiplerinin kuruluş esaslarını tanımlamaktır. Kurum acil durumlarda olabilecek risklerin önceden belirlenmesi ve hazırlıkların kontrol edilmesi amacıyla idari binada ve depoda tatbikatlar yapmakta, olası afet öncesinde önlemler almak, afet sırasında gerekli erken uyarı sistemlerini oluşturmak ve afetten sonra afet zedelere yardım ederek hayatın biran önce normal seyrine kavuşturulması için gerekli önlemleri almaktadır. Yapılan anket sonucunda, müdürlüğün 6 adet makine mühendisi, 1 adet makine ve 2 adet elektrik teknikeri, 12 adet teknisyen, 23 idari hizmetlerden sorumlu memur ve 1 adet doktor olmak üzere toplamda 46 adet personeli bulunmaktadır. Bu personelin 12 adedi afet anında görevlendirilecek personel listesindedir. Müdürlük bünyesinde 4 adet araç bulunmaktadır. Müdürlüğün afet ve acil durum ile ilgili bir projesi bulunmamaktadır. Müdürlük bünyesinde 50 adet bilgisayar, 10 adet server, 27 adet yazıcı, 2 adet kesintisiz güç kaynağı, bir adet Sun SL24 model yedekleme ünitesi bulunmaktadır. Mapinfo müdürlüğün kullandığı CBS yazılımıdır. Müdürlük bünyesinde SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) isimli Veri Tabanlı Kontrol ve Gözetleme Sistemi bulunmaktadır. Bu kontrol sistemi sayesinde, tesise ait tüm ekipmanların kontrolü, üretim planlaması, çevre kontrol ünitelerinden yardımcı işletmelere kadar tüm birimlerin otomatik kontrolü ve gözlenmesi sağlanabilmektedir. Anlık olay ve alarmları saklayarak geçmişte meydana gelen olayları da tekrar günün tarihinde ve saatinde gözlenebilmesine olanak sağlayan bir sistemdir. Oracle müdürlüğün kullandığı veri tabanı yazılımıdır. Müdürlüğün 2004 yılı şebeke ve halihazır verileri CBS, CAD ve veri tabanı olarak bulunmaktadır. Sonuç olarak; herhangi bir afet durumunda müdürlüğün kullanabileceği bir yönetmelik bulunmaktadır. Afet bilgi sistemine altlık oluşturma amacıyla doğal gaz şebeke hattı, kullanılabilir bir veri niteliğindedir. Bu verinin güncelliği müdürlük tarafından sağlanmalıdır. 52 3.2.2.9 Afet ve Acil Durum Müdürlüğü Eskişehir Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın ildeki temsilcisidir. 5902 sayılı “Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun”'un geçici 2. maddesine istinaden, Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulunun 16.12.2009 tarih ve 1 sayılı Kararı ile Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı'nın 17.12.2009 tarihi itibariyle faaliyete geçmesi kararlaştırılmıştır [89]. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının faaliyete geçmesiyle birlikte; Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü, Afet İşleri Genel Müdürlüğü ve Sivil Savunma Genel Müdürlüğü kapatılmıştır. Yeni kurulan Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın 6 daire başkanlığı bulunmaktadır [89]. Bu başkanlıklar; Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığı Müdahale Dairesi Başkanlığı İyileştirme Dairesi Başkanlığı Sivil Savunma Dairesi Başkanlığı Deprem Dairesi Başkanlığı Yönetim Hizmetleri Dairesi Başkanlığı dır. Her bir başkanlığın afet ile ilgili çok ciddi görev ve yükümlülükleri bulunmaktadır. Deprem Dairesi Başkanlığının Görevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir [89]: Depreme hazırlık, müdahale, deprem riski yönetimi, Depremde zarara uğraması muhtemel yerler ile zarara uğramış yerlerin imar, plan ve proje işlemlerinin yürütülmesi, Depreme hazırlık, müdahale ve iyileştirme aşamalarında kullanılabilecek kamu, özel ve sivil toplum kuruluşları ile yabancı kişi ve kuruluşlara ait her türlü kaynakların tespiti ve etkin kullanımı, Depremler hakkında halkın bilgilendirilmesi, konularında uygulanacak politikaları belirlemek, takip etmek, değerlendirmek ve depremle ilgili hizmetlerin yürütülmesinde Başkanlığın diğer birimlerine danışmanlık yapmaktır. 53 Kurumun afet ve acil durum ile ilgili görevleri 5902 sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun'un 18. maddesinde tanımlanmıştır. Bu madde de “İllerde, il özel idaresi bünyesinde, valiye bağlı il afet ve acil durum müdürlükleri kurulur, Müdürlüğün sevk ve idaresinden vali sorumludur” denilmektedir [89]. Bu kanun uyarınca İl afet ve acil durum müdürlüklerinin görevleri şunlardır [89]: İlin afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek, Afet ve acil durum önleme ve müdahale il planlarını, mahalli idareler ile kamu kurum ve kuruşlarıyla işbirliği ve koordinasyon içinde yapmak ve uygulamak, İl afet ve acil durum yönetimi merkezini yönetmek, Afet ve acil durumlarda meydana gelen kayıp ve hasarı tespit etmek, Afet ve acil durumlara ilişkin eğitim faaliyetlerini yapmak veya yaptırmak Sivil toplum kuruluşları ile gönüllü kişilerin afet ve acil durum yönetimi ile ilgili akreditasyonunu yapmak ve belgelendirmek, İl ve ilçe düzeyinde sivil savunma planlarını hazırlamak ve uygulamak, Afet ve acil durumlarda, gerekli arama ve kurtarma malzemeleri ile halkın barınma, beslenme, sağlık ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılacak gıda, araç, gereç ve malzemeler için depolar kurmak ve yönetmek, İlgili mevzuatta yer alan seferberlik ve savaş hazırlıkları ile sivil savunma hizmetlerine ilişkin görevleri ilde yerine getirmek, Yıllık bütçe teklifini hazırlamak, İl kurtarma ve yardım komitesinin sekretaryasını yapmak, Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer maddelerin tespiti, teşhisi ve arındırması ile ilgili hizmetleri yürütmek, ilgili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, Başkanın ve valinin vereceği diğer görevleri yapmaktır. Yapılan anket çalışması sonucunda kurum bünyesinde 1 Müdür, 6 Mühendis, 1 Mimar, 24 Teknisyen, 1 Tekniker, 1 İşçi ve 14 diğer amaçlı personel bulunmaktadır. Kurum 54 bünyesinde 4 adet araç bulunmaktadır. Kurum afet ve acil durum ile ilgili projeleri bulunmayıp, planlama aşamasındadır. Kurum içi iletişim internet altyapısı ile sağlanmaktadır. Başka kurum ve kuruluşlar ile telefon, faks, internet ve telsiz altyapısını kullanmaktadır. Kurum bünyesinde 19 bilgisayar, 9 yazıcı bulunmaktadır. Kurumun CBS, UA, veri tabanı ve CAD ile ilgili hiçbir yazılımı ve verisi bulunmamaktadır. Sonuç olarak; afet konusunda kanunen son derece büyüt yetki ve görevlere sahip, afetin her aşamasında görevli olan bir kurumdur. Bu kadar yetkiye sahip olmasına rağmen kurum henüz yeni yapılanma aşamasındadır. Kurum bünyesinde CBS ile ilgili çalışmalar planlama aşamasındadır. Çalışma kapsamında yapılan anket çalışması sonucu kurumların mevcut veri ve envanter durumu Çizelge 3.4’te özet olarak gösterilmiştir. Çizelge 3. 4 Eskişehir İl’indeki kurumların mevcut envanter durumu CBS Verisi UA Verisi Veri Tabanı Verisi Mevcut Mevcut Mevcut (Güncel) (Güncel) (Güncel) Mevcut Mevcut Mevcut (2006) (2010) (2006) Mevcut Mevcut Mevcut (Güncel) (Güncel) (Güncel) Odunpazarı Kaymakamlığı Yok Yok Yok Tepebaşı Kaymakamlığı Yok Yok Yok Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Yok Yok Yok Tarım İl Müdürlüğü Yok Yok Yok Kurum Adı Büyükşehir Belediyesi Odunpazarı Belediyesi Tepebaşı Belediyesi Tapu Kadastro Mevcut (Güncel) 55 Yok Mevcut (Güncel) Bayındırlık Başlangıç Yok Halihazır Haritalar OEDAŞ Yok Yok Yok Mevcut ESGAZ Yok (2004) İl Afet Yönetimi Yok Yok Mevcut (2004) Yok Çizelgeden de görüldüğü üzere, birçok kurumda CBS veya UA’ya yönelik hiçbir çalışma yoktur. Belediyelerde kent bilgi sistemine altlık teşkil edecek veriler bulunmasına karşın afete yönelik olarak özel bir çalışma yoktur. Özellikle afet açısından çok önemli bir yere sahip olan yerbilimleri veya üstyapıya ilişkin hiçbir envanter çalışması bulunmamaktadır. Bu kapsamda kurumların ihtiyaç ve beklentilerinin saptanması ve bu gereksinimlere göre bir veri tabanı tasarımının yapılması gerekmektedir. 3.2.3 İhtiyaçlar ve Beklentilerin Saptanması Bölüm 3.2.2’de kurum bazında yapılan anket çalışmasından elde edilen bilgiler ışığında kurumların ihtiyaç ve beklentileri aşağıdaki gibi sıralanabilir; Kurum ve kuruluşlar kanun ve mevzuat açısından incelendiğinde afet yönetimine ilişkin çok fazla yetkiye sahiplerdir. Ancak kurumlarda neredeyse afete yönelik hiçbir veri ve envanter bulunmadığı görülmüştür. İhtiyaç duyulan verilerin elde edilmesine yönelik, veri tekrarını önleyecek bir yapının oluşturulması gerekmektedir, Belediyelerde oluşturulan kent bilgi sistemi altlığında, her belediye kendi istekleri doğrultusunda veri toplamaktadır. Bu durum birçok açıdan veri tekrarını oluşturmakta, kaynak ve enerjinin boşa harcanmasını meydana getirmektedir, Birçok kurumun temelde ihtiyaç duyduğu veriler ortaktır. Ancak, hangi kurumun hangi görevi üstleneceği, hangi kurumun hangi özellikte ve hangi standartlarda veri üreteceği net bir şekilde tanımlamamıştır, 56 Özellikle afet konusunda kurumların yetkilerinin yeniden düzenleneceği ve hangi verileri ne tür özelliklerde üretmeleri gerektiğini belirten mevzuat ve yönetmeliklere ihtiyaç bulunmaktadır, Kurumlar arası veri paylaşımı ve iletişimi son derece eksik hatta kopuktur. Bundan dolayı veri alış-verişi teknik açılardan mümkün olmamaktadır, Özellikle kamu kuruluşlarımızda veri üretme, depolama ve güncellemeye yönelik personel, donanım ve yazılım eksikliği bulunmaktadır, Afete yönelik olarak bir veri toplama prosedürü ve standartının olmadığı hatta birçok kurumda bilgi sisteminin olmadığı görülmektedir. Kurumlarda görülen bu eksikliklerin giderilebilmesi için doğru bir sistem tasarımına gereksinim vardır. Bu doğrultuda oluşturulacak sistemin, öncelikle yerleşime açılacak alanların planlanmasında güvenilir kararlar alma ve alana özgü sorunların tespit ve çözümüne ilişkin kullanıcıların ihtiyaç duyduğu veri toplama yöntemini ortaya koyacak, veri tekrarını ortadan kaldıracak entegre bir sistem olmalıdır. Doğru veri, kolay elde edilemeyen, zor şartlarda üretilen, kıymetli bir bilgidir. Bu açıdan değerlendirildiğinde oluşturulacak sistem ve CBS imkanları ile kurum ve kuruluşlar arası işbirliği, bilgi paylaşımı, farklı meslek disiplinlerinden gelen verilerin birleştiği, kısaca doğru bilgiye nasıl ulaşılacağı belirlenmiş olacaktır. 3.3 Sistem Tasarımı Yapılan çalışmalar ve araştırmalar sonucunda, ülkemizde özellikle afet öncesi çalışmaların yetersiz olduğu görülmektedir. Bunun en büyük göstergesi küçük bir afetin bile ülkemizde çok büyük zararlara sebebiyet vermesidir. Afet öncesine temel oluşturacak çalışmalardaki eksiklikler, daha sonraki (afet anı ve afet sonrası) çalışmaları olumsuz şekilde etkilemektedir. Afetle etkin bir şekilde mücadele edebilmek için en öncelikli gereksinim bilgidir. Karar verici pozisyonundaki kişilerin doğru bilgiye zamanında ulaşabilmeleri için gerekli teknik altyapı oluşturulmalıdır [90]. Afet yönetimi çalışmalarının takibi ve yönetilmesi, mevcut duruma ait güncel bilgilerin saptanması ve veri tabanı oluşturularak farklı 57 kurumların beraber kullanabileceği ayrıntılı bir bilgi sisteminin oluşturulmasına bağlıdır [91]. Afete yönelik kullanılabilir bir yapıyı oluşturabilmek için öncelikle kurumlar arası işbirliğinin sağlanması gerekmektedir. Özellikle belediyeler ile sağlanan işbirliği sonucunda, kent bilgi sistemi oluşturulmalı ve bunun ardından bu kent bilgi sistemi ile entegre olabilecek zemin bilgisi ve yapı bilgisinin kurularak bütünleşik bir afet (deprem) bilgi sisteminin alt yapısı oluşturulmalıdır. Bu afet bilgi sistemi yeni bilgilerin ilavesiyle geliştirilmeli ve yaşayan yeryüzünde, dinamik bir yapıya sahip olmalıdır. 2010 Deprem Araştırma Komisyonunun Raporu’na göre [6] afet ile ilgili çalışmalarda, kurumlar arası koordinasyon eksikliği belirtilmiş, konuların ve kurumların önceliklerinin belirlenmesi; birlikte çalışma esaslarını ve performansının ölçülmesini sağlayacak bir koordinasyon anlayışı ve koordinasyon hukuku geliştirilmesi gerekliliği vurgulanmıştır. Afet yönetimi çalışmalarının takibi ve yönetilmesi, mevcut duruma ait güncel bilgilerin saptanmasına ve farklı kurumların beraber kullanabileceği ayrıntılı bir bilgi sisteminin oluşturulmasına bağlıdır. Afet yönetimi için sağlıklı, güvenilir ve güncel verinin en hızlı bir şekilde üretilmesi ve koordinasyon merkezine iletilerek uygulamaya yönelik çalışmaların başlatılmasına imkan sağlayacak altlık bir bilgi sistemi geliştirilmelidir. Bu sistem devamlı kendini yenileyebilir, güncellenen verilere göre geliştirilebilir bir sistem olmalıdır [91]. Afet yönetimi çok aktörlü ve çok aşamalı bir süreçtir. Merkezi ve yerel yönetim, uluslararası kuruluşlar, meslek odaları, sivil toplum örgütleri, özel sektör, üniversiteler ve vatandaşlar bu sürecin aktörlerini, önleme ve zarar azaltma, hazırlıklı olma, tahmin ve uyarı, kurtarma ve ilk yardım, iyileştirme, yeniden inşa etme süreçlerini içerir. Bundan dolayı CBS ortamında güncel ve doğru bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Kurumlar ellerindeki güncel veriyi paylaşmalıdır. Verilerin güncellenme işi ise kurumların kendi iç dinamikleri vasıtasıyla gerçekleştirilebilir. Eskişehir örneğinde bütünleşik afet (deprem) bilgi sisteminde güncel veriyi sağlayacak kurum ve kuruluşlar aşağıdaki gibi sıralanabilir; Yerel Yönetimler o Büyükşehir Belediyesi 58 o Tepebaşı Belediyesi o Odunpazarı Belediyesi ESGAZ Telekom Bölge Müdürlükleri TEDAŞ Tapu ve Kadastro 17. Bölge Müdürlüğü o Tepebaşı Tapu Sicil Müdürlüğü o Odunpazarı Tapu Sicil Müdürlüğü o Kadastro Müdürlüğü İl ve İlçe Sağlık Müdürlükleri Ulusal Adres Veritabanı, Kimlik Paylaşım Sistemi, MERNİS İl ve İlçe Kolluk Kuvvetleri Diğer Kurum ve Kuruluşlar Ülkemizde böyle bir yapılanmayı gerçekleştirebilecek yasal yapı, 5902 sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’un 17.06.2009 tarih ve 27261 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmesiyle oluşturulmuştur. Mevcut bu yapıya göre, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı ve illerde göreve başlayan İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri’nin sorumlulukları ve görevleri gereğince ani gelişen afetlere hazırlıklı olması ve hızlı müdahale yeteneği kazanması için, en doğru ve güncel bilgiye mümkün olabilecek en kısa zamanda ulaşılmasına ihtiyaç vardır. Ancak şu an ülkemizde neredeyse hiçbir kurum veri paylaşımı yapmamakta, veri eksikliklerini tamamlamamaktadır. Günümüz bilim ve teknoloji imkanları buna imkan vermesine rağmen konu ile ilgili kurum ve kuruluşlarda bu yapının sağlanamadığı bilinmektedir. Bu çalışma kapsamında konu ile ilgili kurum ve kuruluşlar arasında tasarlanan iş birliği ve organizasyon Eskişehir örneği üzerinde gösteren şeması Şekil 3.9’da verilmiştir. 59 Şekil 3. 9 Kurumlar arası işbirliği ve organizasyonu şeması 60 BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (KBS VERİTABANI) ULUSAL ADRES VERİ TABANI SİSTEMLERİ (MERNİS) İL VE İLÇE EMNİYET MÜDÜRLÜKLERİ (MEDES) TEPEBAŞI BELEDİYESİ (KBS VERİTABANI) TELEKOM BÖLGE MÜDÜRLÜKLERİ DİĞER KURUMLAR TAPU VE KADASTRO 17. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ (TAKBİS) TEPEBAŞI TAPU SİCİL MÜDÜRLÜĞÜ YEREL YÖNETİMLER (KBS VERİTABANI) ODUNPAZARI BELEDİYESİ (KBS VERİTABANI) BÜTÜNLEŞİK AFET YÖNETİM MERKEZİ İL VE İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜKLERİ ODUNPAZARI TAPU SİCİL MÜDÜRLÜĞÜ ESGAZ KADASTRO MÜDÜRLÜĞÜ İL AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI (AFET BİLGİ SİSTEMİ) OEDAŞ Şekil 3.9’da görüldüğü gibi bir yapılaşma ancak kurumlar arası koordinasyonun tam olması halinde gerçekleşebilir. Böyle bir koordinasyon, yönetmelik ve tüzüklerdeki gerekli değişikliklerle sağlanabilir. Ülkemizde henüz böyle bir yönetmelik ve tüzük yoktur. Bu sebepten bu tür değişikliklerin hiç vakit kaybetmeden yapılması gerekir. Yerleşim birimlerinin afet güvenliği sürecinin en önemli aktörleri yerel yönetimlerdir. Bu nedenle çağdaş afet yönetim modelleri, yerel yöneticiler ve yerel yönetim birimlerinin aktif katılımıyla bütünleşen yaklaşımların başarılı olduğunu ortaya koymaktadır. Ülkemizde ise yerel yönetimlerin bu süreçte daha etkin hale getirilmesine yönelik girişimler ancak yakın geçmişte hız kazanabilmiştir. Yerel yönetimlere ilişkin gerçekleştirilen yasal düzenlemelerde İl Özel İdarelerine ve Belediyelere afet yönetimi konularında bazı yetkiler verilmişse de teknik ve mali altyapı yetersizliklerinin devam etmesi nedeniyle pratik bir gelişme sağlanamamıştır. Belediyelerin "kurtarma ve yıkıntıları kaldırma", "ilk yardım ve sağlık hizmetleri", "ön hasar tespit ve geçici iskan", "satın alma, kiralama, el koyma ve dağıtım hizmetleri" ve "tarım hizmetleri" gruplarında tanımlanmış görevleri vardır. Ancak, belediyelerin afet yönetimi sistemi içerisinde etkin bir role sahip olmaları en son yerel yönetimler kanunlarında belirlense de, görev ve yetki tanımları gerektiği gibi açık değildir. Bu hizmetleri karşılamak için kaynakların nasıl sağlanacağı da belirlenmemiştir. Halbuki, her afet yereldir ve yerel kurumlar vasıtasıyla, hem afet zararlarının azaltılma çalışmaları sürdürülebilir, hem de afet sonrasında daha etkili kurtarma, ilk yardım ve iyileştirme çalışmaları gerçekleştirilebilir [6]. Eskişehir bünyesinde belediye tarafından gerçekleştirilen e-muhtarlık sistemi sayesinde kişilerin T.C. kimlik numaraları ile kayıtları alınarak adres ve ikamet bilgileri güncel bir şekilde tutulabilmektedir. Ayrıca bu sistem ile Büyükşehir Belediyesi tarafından tüm bilgiler görülebilmekte, T.C. kimlik numarasından istenilen bilgilere anında erişilebilmektedir. 3.3.1 Sistem Tasarımı (Donanım/Yazılım/İletişim) 3.3.1.1 Donanım Tasarımı Coğrafi Bilgi Sisteminin bileşenleri arasında donanım ve yazılım yer almaktadır. Yazılım kadar, yazılım fonksiyonlarını tam olarak yerine getirebilecek donanım ürünlerine de ihtiyaç bulunmaktadır. En önemli donanım aygıtı bilgisayar ve ona bağlı çevre birimleridir. Bu 61 ürünler tüm ilin yükünü taşıyabilecek nitelikte olmalıdır. Bu ürünler il genelinde kullanılacağından birbirleri ile uyumlu ürünler tercih edilmelidir. Yapılan anket çalışmasında birçok kurumun internet altyapısı bulunmaktadır. Bundan dolayı ağ yapısını destekleyebilecek ve aynı anda birden fazla kişinin bağlantı sağlayabileceği kapasitede iş istasyonları ve sunuculara ihtiyaç bulunmaktadır. Sunucular; veri iletişimini sağlayacak ağ servis sunucularını, web hizmetlerini karşılayabilecek web sunucularını, sözel ve sayısal verilerin saklanacağı veri tabanı sunucuları, kurumlar arası iş birliğini sağlayan, veri tabanını eşitleyen ve tekrarı önleyebilecek kapasite senkronizasyon sunucuları, gelen verileri işleyebilecek ve farklı analiz yazılımlarını destekleyecek uygulama sunucularından oluşmaktadır. CBS teknolojileri kullanılacak bir sistemde konumsal veriler işleneceğinden sunucuda işlenecek anlık veri miktarı yüksek olur. Sunucu görevini yapacak olan bilgisayar için işlemci “Xeon” işlemciler arasından seçilebilir. Bu işlemciler yüksek performanslı olmaları ve dayanıklılıkları sebebiyle de tercih edilebilir. Sunucular için seçilecek bellekler ECC (error correcting code memory / hata doğrulama kodlu bellek) bellekler arasından seçilir. Bu bellekler herhangi bir bellek hatası söz konusu olduğunda işlemciye geri dönmeden kendi içerisinde hatayı tespit edip sorunu ortadan kaldırabilmektedir. Belleklerin hızları konusunda işlemci ile uyumlu olmak zorundadır. Sistem bellek ve işlemci ile senkronize çalışabildiği sürece en yüksek performansı verecektir. Bellek hızı ve miktarı bu ölçütler çerçevesinde seçilir. İçerisinde verilerin saklanacağı sabit disklerin boyutları konumsal veri tabanı ile çalışıldığından yüksek olmalıdır. Saklanacak olan verilerin güvenliği açısından sabit disklerin ve bu diskleri destekleyen yazılımların “Raid” teknolojisini desteklemesi beklenir. Bu teknoloji birden fazla diski tek bir parça halinde tanımlanabilmesine imkan tanır. Disklerden herhangi biri hasara uğrarsa sunucunun çökmesini engeller. Sunucu bilgisayarlar üzerinde grafik işlemleri yapılmaz. Bu nedenle yüksek bir grafik donanım desteği bu bilgisayarlar üzerinde bulundurulmasına gerek yoktur. Yukarıdaki bilgiler ışığında afet anında kullanılabilecek üç tip sunucu önerilebilir; Tip-A; düşük yoğunluklu işlemleri geçekleştirecek sunuculardır. İşlem ve depolama kapasiteleri düşüktür. 62 Donanım Türü Adet Anakart Intel® 5500 (Tylersburg) Chipsetli Anakart 1 Adet İşlemci INTEL XEON E5640 2.6GHz 5.86GT QPI 12MB Quad Core 1 Adet Ram 4 GB DDR3 1333 MHz ECC RDIMM 1 Adet HDD 250 GB 7200 SATA2 8MB 2 Adet RAID INTEL 4CH PCI-E SAS-RAID 0/1/5/6/10/50/60 - 512MB 1 Adet Ethernet INTEL DUAL PORT 1Gb ETHERNET 1 Adet Disk Yuvası Hotswap Disk Yuvası 1 Adet - 4 x 3.5” Disk Yuvası Kapasiteli Kasa 2U Rackmount Server Kasası 1 Adet - 520W Yedekli Güç kaynağı İşletim Sistemi MS WINDOWS 2008 SERVER STN R2 64 BIT X64 ENG (SNC) 1 Adet Tip-B; orta yoğunluktaki işlemleri gerçekleştirecek sunuculardır. İşlem ve depolama kapasitesi yüksek. Donanım Türü Adet Anakart - Intel 5500 chipset IOH 1 Adet - Intel ICH10R I/O Controller - 96 GB RDIMM - 48 GB UDIMM İşlemci INTEL XEON E5620 2.4GHz 5.86GT QPI 12MB Quad Core 2 Adet Ram 4 GB DDR3 1333 MHz ECC RDIMM 4 Adet HDD (İşletim Sistemi) 147GB 15000 RPM SAS-F (RAID1) 2 Adet HDD (Veri) SNC 300GB 15000 RPM SAS-F (RAID5) 5 Adet Disk Yuvası Hotswap Disk Yuvası 1 Adet - 8 x 3.5” Disk Yuvası Kapasiteli RAID INTEL 8CH PCI-E SAS-RAID 0/1/5/6/10/50/60 - 512MB 1 Adet Ethernet INTEL DUAL PORT 1Gb ETHERNET 1 Adet 63 Kasa 2U Rackmount Server Kasası 1 Adet - 700W Yedekli Güç kaynağı İşletim Sistemi MS WINDOWS 2008 SERVER STN R2 64 BIT X64 ENG (SNC) 1 Adet Tip-C; yüksek yoğunlukta işlemleri geçekleştirebilecek sunuculardır. İşlem ve depolama kapasitesi çok yüksektir. Donanım Türü Adet - Intel 5500 chipset IOH Anakart - Intel ICH10R I/O Controller - 96 GB RDIMM 1 Adet - 48 GB UDIMM İşlemci INTEL XEON W5680 3.2GHz 6.4GT QPI 12MB Six Core 2 Adet Ram 8 GB DDR3 1333 MHz ECC RDIMM 4 Adet HDD (İşletim Sistemi) 147GB 15000 RPM SAS-F (RAID1) 2 Adet HDD (Veri) 5 Adet Disk Yuvası SNC 300GB 15000 RPM SAS-F (RAID5) Hotswap Disk Yuvası - 8 x 3.5” Disk Yuvası Kapasiteli 1 Adet RAID INTEL 8CH PCI-E SAS-RAID 0/1/5/6/10/50/60 - 512MB 1 Adet Ethernet INTEL EXPX9502 DUALPORT CX4 10Gb ETHERNET 1 Adet Kasa İşletim Sistemi 2U Rackmount Server Kasası - 700W Yedekli Güç kaynağı MS WINDOWS 2008 SERVER STN R2 64 BIT X64 ENG (SNC) 1 Adet 1 Adet Günümüz teknolojilerinde üretilen iş istasyonları, afete yönelik bilgi üretecek kullanıcıların veri alışverişini ve her türlü CBS programını çalıştıracak kapasitededir. Günümüz bilgisayarının büyük çoğunluğu grafik işlemleri konusunda oldukça yüksek kapasitelere sahiptir. Ancak afet durumunda her türlü coğrafi verinin kullanılacağı (uydu görüntüsü, hava fotoğrafı vb.) düşünüldüğünde, yüksek kapasiteli bir ekran kartı ve büyük ekran (örneğin 21 inçlik) kullanılması uygun olacaktır. 64 Genelde kente ait bilgiler birçok kurumda kağıt ortamında harita dolaplarının içinde saklanmaktadır. Böyle bir anlayış ile bilgilerin sorgulanabilmesi, analiz edilebilmesi ve güncellenmesi pratik olmamasının yanında son derece zor işlemler sonucunda belirli ölçüde mümkün olabilir. Bundan dolayı bilgisayarın yanında en önemli diğer donanın ise yüksek çözünürlüğe sahip A0 boyutunda tarayıcı, yeterli kalitede çıktı almayı sağlayan yazıcı, üretilen haritaların sunumu için A0 boyutunda çizici, üretilen verileri depolamak için yedekleme ünitesi, kesintisiz güç kaynağı ve ağ bağlantılarını sağlayacak gerekli donanım ürünleri sayılabilir. Günün teknoloji koşullarına uygun olarak yukarıdaki donanım ürünleri CBS’de temel bileşenlerdir. Bu yüzden seçilecek ürünlerin teknolojik gelişmelere paralel olarak genişleyebilecek nitelikte olması gerekmektedir. Bu donanım ürünlerinin birbirleri arasında problemsiz bir şekilde çalışabilmesi için birbirleri ile uyumlu donanım ürünleri seçilmelidir. Afet anında kullanılması gereken en önemli cihazların başında mobil iletişim cihazları ve dizüstü bilgisayarlar gelmektedir. Halen ülkemizde afet anında yapısal hasarların ve kayıpların belirlenmesinde kağıt ortamında tutulan belgeler kullanılmaktadır. Ciddi bir afet anında yersel gerçeklerin kaybolduğunu düşünürsek, hangi kaydın nereye ait olduğunu çıkarmak çok zordur. Bunun için küresel konumlandırma sistemine (GPS) sahip mobil cihazlar kullanılmalıdır. Günümüz teknoloji imkanları ile artık birçok cep telefonlarında ve PDA’larda GPS bulunmaktadır. Bu cihazlar sayısal haritaları gösterme kapasitesine sahip olmalıdır. Ayrıca, GPRS, EDGE ve 3G teknolojisi kullanılarak anlık olarak hem konum belirleme hem de bilgi alışverişi yapabilecek cihazların afet anında kullanılması uygun olacaktır. Afet anında teknik ekibin kullanması için bu tür cihazların hazır tutulması hem veri kaybını hem de işin kolaylığı ve hızı açısından son derece önemlidir. Bu cihazlar kullanılarak afet anında bilgi akışı anlık olarak gerçekleşebilecektir. Afet anında haritaların sunumu için projektör kullanılması şarttır. Bu projektörlerin yüksek çözünürlüğe ve kontrasta sahip olmaları tercih edilebilir. Ayrıca aydınlık ortamlarda düzgün bir görüntü alabilmek için parlaklık ayarının yapılabiliyor olması gerekmektedir. 65 3.3.1.2 Yazılım Tasarımı Sistemi yazılım açısından değerlendirdiğimizde, bir coğrafi bilgi sisteminin oluşturulması ve işletilmesi için gerekli olan yazılımın ana bileşenlerini, coğrafi bilgi sistemi yazılımı, veri tabanı yazılımı ve işletim sistemi yazılımı oluşturmaktadır. Yazılımlar, temelde benzer fonksiyonları taşımalarına rağmen, programlama teknikleri, analiz fonksiyonları, maliyetleri, çalışabildikleri platformlar, üretim ve eğitim destekleri gibi alanlarda farklılıklar gösterirler. Coğrafi bilgi sistemi yazılımları, mekansal verinin depolanması, analizi, sonuç ürünlerinin hazırlanması ve görüntülenmesi için gerekli fonksiyon ve araçları sağlar. Coğrafi bilgi sistemleri konusunda geliştirilmiş birçok program vardır. Çalışmanın amacına ve kullanılacak veri türüne bağlı olarak yazılıma karar verilmelidir [23]. Seçilecek yazılımda dikkat edilmesi gereken özellikler aşağıda sıralanmıştır; Seçilecek olan yazılım her türlü işletim sistemi ile uyumlu çalışmalıdır. Yazılım geliştirmeye ve yeni eklentilere açık esnek bir yapıya sahip olmalıdır. Her türlü vektör ve raster veriyi açabilecek, veri değişim formatlarını destekleyebilecek nitelikte olmalıdır. CBS ve UA’ya yönelik her türlü analizi yapabilecek kapasitede olmalıdır. Tasarlanan yazılım aşağıdaki modüllerden oluşmalıdır. Tasarlanan yazılım yer bilimlerine (jeolojik, geoteknik ve sismolojik) ve üst yapıya yönelik (her türlü mühendislik yapısı) her türlü veriyi kayıt edip veri tabanında depolayabilecek veri giriş modülü olmalıdır. Depremin alana olan etkisini belirlemek için ivmeölçerlerden gelen veriler ve depremin büyüklüğünü ve merkez üssünü belirlemek için sismometre istasyonlarından gelen verin gerçek zamanlı kaydını ve takibini sağlayacak kayıt modülü olmalıdır. Deprem öncesinde risklerin belirlenmesi ve farklı veri tiplerinin denene bilmesi için simülasyon modülü olmalıdır. Afet veri tabanının oluşturulmasında veri sağlayacak kurum ve kuruluşların veri tabanlarındaki değişiklikleri izleyip, gerekli senkronizasyonu sağlayan yazılım modülü olmalıdır. 66 Deprem anında depremin yerel etkisini belirleyip, zemin ve yapı verileri ile birleştirip hasar dağılım haritası üretebilecek ve bu haritayı depreme müdahale yetkisi olan kurum ve kuruluşlar ile paylaşabilecek yazılım modülü olmalıdır. Deprem anında farklı bölgelerin haritalarını aynı anda görüntüleyebilecek ve bu görüntüler üzerinde işlem yapmaya olanak tanıyacak görüntüleme modülü olmalıdır. Bütün yazılımların bilgisayar ortamında çalışması için bir işletim sistemine gereksinim bulunmaktadır. Bu işletim sistemi hem seçilen donanım ile hem de tasarlanan uygulama yazılımlarını sorunsuzca çalışacağı bir sistem olmalıdır. 3.3.1.3 İletişim Tasarımı İletişim afet öncesinde, sırasında ve sonrasında bilgi akışının organizasyonun sağlanması, kararların hızlı ve doğru uygulanması için bir omurga işlevi görmektedir. En son yaşanan 17 Ağustos depreminde de iletişimin ne denli önemli olduğu deprem sırasında ve sonrasında ortaya çıkmıştır [18]. Afet anında en önemli gereksinim bilgidir. Bu bilgi akışı afet öncesinde yerel ağlardan yararlanılarak yapılabilmektedir. Ancak afet anında iletişim hatlarında ortaya çıkabilecek kesintilerden dolayı alternatif çözümlerin oluşturulması gerekmektedir. Şu anki teknoloji imkanları ile; Kablolu çözümler Kablosuz çözümler Hybrid ya da Mixed (Kablosuz + Kablolu ) çözümler olarak veri aktarımı yapılabilmektedir [92]. Kablolu Çözümler; Özel Mülkiyet (Tamamıyla Kuruma Ait Hat) Ortak Hat (Birden fazla kuruma ait ortak kullanılan kablo hatları ) Kiralama (Leasline ) dır. 67 Kablosuz Çözümler; Wimax Wifi Radyo Frekansı Uydu Kiralama (Leasline Frekans) dır. HYBRID ya da MIXED çözümler ise kablolu omurga üzerinde çalışan herhangi bir kablosuz ya da birden çok kablosuz standardının kullanıldığı yapılardır [92]. Tasarlanan iletişim yapısında normal zamanlarda Türk Telekom internet yapısı kullanılabilir. Ancak herhangi bir afet anında internet altyapısı kesintiye uğradığında en önemli çözüm kablosuz iletişim olarak görülmektedir. Bir noktadan bir noktaya (point to point) iki farklı yerde iletişim veya bir noktadan çok noktaya (point to multipoint) iletişim altyapısı kullanılarak bir noktadan birçok noktaya iletişim sağlanabilmektedir. Tasarlanan bu sistem ile afet anında kurumlar kablosuz iletişim ile haberleşebilecektir. Ayrıca deprem anında hasar tespit çalışmalarında kullanılacak olan cep telefonu veya PDA cihazlarının da mobil araçlar kullanılarak araziden iletişim sağlanması gerekmektedir (Şekil 3.10). Afet anında kullanılabilecek diğer bir kablosuz çözüm GPRS (General Packet Radio Service) ve uydu teknolojileri çözümüdür. Bu teknolojiler kullanılarak veri aktarımı yapılabilmektedir. 68 ANTEN Afe ANTEN Ku ö tY ne tim rk Me e zi ANTEN rum A ru Ku ANTEN m B ru Ku m C ANTEN Mobil Ofis User Şekil 3. 10 Afet anında tasarlanan iletişim altyapısı Afet anında kullanılması gereken en önemli cihazların başında mobil iletişim cihazları veya dizüstü bilgisayarlar gelmektedir. Halen ülkemizde afet anında yapısal hasarların ve kayıpların belirlenmesinde kağıt ortamında tutulan belgeler kullanılmaktadır. Ciddi bir afet anında yersel gerçeklerin kaybolduğunu düşünürsek, hangi kaydın nereye ait olduğunu bile çıkarmak çok zordur. Bunun için küresel konumlandırma sistemine (GPS) sahip mobil cihazlar 69 kullanılarak, GPRS teknolojisi ile anlık olarak hem konum belirleme hem de bilgi alışverişi yapılabilir. Afet anında teknik ekibin kullanması için bu tür cihazların hazır tutulması hem veri kaybını hem de işin kolaylığı ve hızı açısından son derece önemlidir. Sistemi yazılım açısından değerlendirdiğimizde, bir coğrafi bilgi sisteminin oluşturulması ve işletilmesi için gerekli olan yazılımın ana bileşenlerini, coğrafi bilgi sistemi yazılımı, veri tabanı yazılımı ve işletim sistemi yazılımı oluşturmaktadır. Yazılımlar, temelde benzer fonksiyonları taşımalarına rağmen, programlama teknikleri, analiz fonksiyonları, maliyetleri, çalışabildikleri platformlar, üretim ve eğitim destekleri gibi alanlarda farklılıklar gösterirler. Coğrafi bilgi sistemi yazılımları, mekansal verinin depolanması, analizi, sonuç ürünlerinin hazırlanması ve görüntülenmesi için gerekli fonksiyon ve araçları sağlar. Coğrafi bilgi sistemleri konusunda geliştirilmiş birçok program vardır. Çalışmanın amacına ve kullanılacak veri türüne bağlı olarak yazılıma karar verilmelidir [23]. Günümüzde gerek ticari yazılımlar gerekse açık kaynak kodlu yazılımlar birçok CBS analizini yapabilecek kapasitede yazılımlardır. Aşağıda sıklıkla kullanılan bazı CBS yazılımları sıralanmaktadır [23]; Arc/Info (ESRI) ArcView GIS (ESRI) SDE (ESRI) MapObjects (ESRI) ArcIMS (ESRI) Microstation GeoGraphics GeoEngineering INTERGRAPH MGE: Modular GIS Environment GeoMedia AutoCAD MAP MapInfo Ürünleri MapInfo Professional 70 MapInfo MapBasic MapX SpatialWare Maptitude Landmarks Graphics ARGUS Geo-dataWorks Caris CARIS LIS/GIS SMALLWORLD IDRISI GRASS NETCAD EGHAS Veri tabanı yazılımları, verileri belli bir veri tabanı modeline göre veri depolama tekniklerine uygun olarak bilgisayar ortamında depolayan ve yöneten yazılımlardır. Başlıca veri tabanı yazılımları [23]: ACI AskSam Blyth Borland APPROX. APPROX. Visual Objects Centura Claris Filemaker 71 IBM DB2 data base Informix Lotus Microsoft ACCESS Microsoft FoxPro / Visual FoxPro Microsoft SQL server Oracle Objectstore Power powerBuilder Power-softly SQL standard Sybase Afet anında uydu görüntüleri veya hava fotoğrafları sıklıkla kullanılmaktadır. Görüntüleri işleme yazılımları; görüntülerin depolanmasını, işlenmesini, analizini ve sonuç ürünlerinin hazırlanmasını gerçekleştiren programlardır. Coğrafi bilgi sistemine veri sağlayacak görüntü isleme programı, CBS yazılımı ile kesintisiz entegrasyon sağlamalıdır. Yaygın olarak kullanılan görüntü isleme programları ve temel özellikleri aşağıda sıralanmaktadır [23]. ERDAS Image Essentials Image Advantage ER Mapper ENVI PCI SupportGIS 72 3.3.2 Veri Modeli Tasarımı Günümüz teknoloji imkanları sayesinde toplanan ve depolanan veri miktarı gün geçtikçe artmaktadır. Ancak veriler, belirli bir düzen ve standart içerisinde toplanmamaktadır. Her kurum veya kuruluş, kendi önceliklerini belirleyerek birbirinden bağımsız dosyalar halinde birtakım veriler toplamaktadır. Düzenli halde toplanan verilerin birbirleri ile ilişkilendirilerek toplanması, elde edilen verinin bilgiye dönüştürülmesinde büyük önem taşımaktadır. Verinin bilgiye dönüştürülmesi, esnek ve hızlı veri tabanı yönetim sistemleriyle mümkün olmaktadır [93]. Veri tabanı, verilerin düzenli şekilde depolandığı bir nesnedir. Ancak, veri tabanının temel amacı verileri depolamak değildir. Veri tabanlarını, veri depolama sistemlerinden ayıran en temel özellik, veriler üzerinde çeşitli kriterlere göre sorgulama yapılabilmesi ve bu şekilde yeni bilgilerin türetilebilmesidir [94]. CBS yazılımları artık tüm veri tiplerini, geometrik nesnelerin topolojik ilişkilerini, veri tabanı ortamında saklamakta ve öznitelik verileriyle doğrudan nesnelere bağlı olarak arşivleyebilmektedir [95]. Nesne yönelimli yapılarda, veri, bağımsız objelerin bir serisi biçiminde tanımlanır. Bunlar doğal yapıya göre benzer olguya sahip gruplar halinde organize edilirler. Farklı objeler ve sınıflar arasındaki ilişkiler belirgin bağlantılar ile kurulur [96]. Coğrafi veri tabanı (Geodatabase); coğrafik veri kümelerini kullanan bir katmandır. Coğrafi veri tabanı, detay sınıf (feature class), öznitelik tabloları (attribute tables), görüntü veri kümesi (raster dataset), ağ veri kümesi (network dataset), topolojiler (topologies) gibi birçok tipte coğrafi veriyi depolayabilir. Detay veri kümesi (feature dataset); nokta, çizgi, poligon gibi detay sınıflarından (feature classs) oluşan, aynı koordinat sistemine sahip katmanlardır [97]. Detay sınıfları detay veri kümesini, detay veri kümeleri coğrafi veri tabanını oluşturur (Şekil 3.11). Şekil 3. 11 Örnek coğrafi veri tabanı [93] 73 Detay veri kümeleri; bilgisayar işletim sistemindeki dosyaları organize etmeye yardımcı olan klasörler gibi detay sınıflarını organize etmek için kullanılan bir yoldur. Detay veri kümeleri aynı zamanda, detayların mekânsal olarak ilişkili kümeleri için birer taşıyıcı durumundadırlar. Her detay veri kümesi, tüm detay sınıfları için ortak olan mekânsal referans olarak tanımlanmıştır [98]. Günümüzde veri tabanlarının tasarımında, nesneye yönelik yaklaşımlar tercih edilmekte ve model odaklı sistemler standart olarak kabul edilmektedir. Birleşik Modelleme Dili (UML: Unified Modeling Language), Uluslararası Standartlar Teşkilâtı (ISO: International Organization for Standardization), tarafından kavramsal modelleme dili standardı olarak kabul edilmiştir. UML, bir diyagram çizme ve ilişkisel modelleme dili olmasının yanı sıra gerçek dünya nesnelerinin bilgisayar ortamında kolay ve anlaşılır bir şekilde modellenmesine olanak tanır. Mekansal veri tabanı tasarımında etkin bir şekilde kullanılan UML ile coğrafi ve sözel veriler arasındaki ilişkiler net bir şekilde vurgulanır. Böylece; etkin, denetlenebilir ve verimli çalışan bir mekansal veri tabanı tasarlanabilir [29]. Entegre bir afet (deprem) bilgi sisteminin oluşturulabilmesi için, bu tez kapsamında bir veri tabanı tasarlanmıştır. Bu veri tabanının temel özellikleri aşağıdaki gibidir; Verilerin oluşturulmasında UML diyagramları kullanılmıştır, UML diyagramları ve veri tabanının mantıksal tasarımı için Visio 2003 yazılımı kullanılmıştır, Teknoloji ve yöntemlerin gelişmesine paralel olarak veri tabanı geliştirilebilir bir yapıya sahiptir, Veri tabanı özellikle yer bilimciler tarafından üretilen ve milyonlarca yıldır değişmeyen verilere ve ayrıca dinamik bir yapıya sahip olan yapı envanterinin toplanmasına yönelik olarak tasarlanmıştır, Geliştirilen veri tabanındaki veriler kullanılarak mevcut duruma yönelik deprem tehlike ve risk çalışmaları yapılabileceği gibi, yeni yerleşime açılacak alanların belirlenmesinde de kullanılabilir bir yapıya sahiptir, Deprem anında veri tabanında toplanan veriler ile anlık hasar belirlemeye ve acil duruma ilişkin kararlar alınmasına olanak sağlanabilmektedir, 74 Geliştirilen veri tabanı kurumlar arası işbirliği ve veri paylaşımını öngörmektedir. Aksi durumda veri tabanı sadece kurum bazında veri toplamaya yönelik bir sistemden öteye geçemeyecektir, Geliştirilen veri tabanı özellikle ülkemizde halen eksikliği hissedilen ABS’ne altlık teşkil edebilecek veri kümelerini kapsamaktadır, Depremde can kaybına sebep olan zemin verileri ve yapı verilerinin bir arada değerlendirildiği bir tasarım oluşturulmuştur, Geliştirilen veri tabanı tasarımı uzman görüşü ve literatüre göre hazırlanmıştır. Ayrıca zeminin dinamik parametrelerinin belirlenmesinde hazırlanan veri kümeleri (geoteknik, jeofizik veri kümeleri) çeşitli cihaz ve yöntemlerden elde edilen bilgiler ile oluşturulmuştur. Bundan dolayı veri tabanı sadece pilot bölge olan Eskişehir İl’i değil genel anlamda ülke genelinde kullanılabilir bir yapıya sahiptir. Yukarıdaki özelliklere göre bu çalışma kapsamında hazırlanan bütünleşik afet (deprem) bilgi sistemi konumsal veri tabanı modeli EK-B’de verilmiştir. 19.05.2011 Kütahya Simav’da bir deprem aktivitesi meydan gelmiştir. Bu depreminin etkisi, 140 km uzaklıktaki Eskişehir kent merkezine yaklaşık 28 saniye sonra ulaşmıştır. Meydana gelen depremin etkisi Eskişehir’in zemin koşullarına bağlı olarak farklı bölgelerde, farklı ivme değerleri oluşturmuştur (EK-C). Bu veriler, geliştirilen veri tabanının bir ürünü sonucu oluşmuştur. 3.3.2.1 Zemin Bilgisi Son yıllarda olan depremler sırasında aletsel olarak kayıt edilmiş ivme değerleri deprem dalgalarının farklı zeminlerden geçişleri sırasında önemli değişikliklere uğradığını göstermektedir. Bu aletsel kayıt verileri, aynı bölgede olmalarına karşın farklı zeminlerdeki yapıların çok farklı boyutlarda hasar görebileceklerini göstermektedir [6]. Bu nedenlerden dolayı afetlerden olumsuz bir şekilde etkilenmemek için yapılarımızın üzerinde durduğu zeminin dinamik parametrelerinin çok iyi bir şekilde bilinmesi gerekmektedir. Zemin bilgisi nüfus bilgisi gibi kısa süreli değişen bir bilgi olmayıp milyonlarca senede değişebilecek verilerdir. Bundan dolayı zemin dinamik parametrelerinin çok iyi bir şekilde belirlenmesi ve oluşturulacak bir afet bilgi sisteminde altlık olarak kullanılması gerekmektedir. Bir zeminin dinamik parametresini anlayabilmek için; 75 Jeofizik, Geoteknik, Jeolojik, verilere gereksinim bulunmaktadır (Şekil 3.12). Zemin parametrelerini oluşturan bu verilerin, detaylı ve doğru bir şekilde elde edilmesi gerekmektedir. JEOFĠZĠK VERĠLER GEOTEKNĠK VERĠLER ZEMĠN BĠLGĠSĠ JEOLOJĠK VERĠLER Şekil 3. 12 Zemin bilgisini oluşturan parametreler Jeofizik Veri Kümesi Sismik yöntemler yer altındaki jeolojik tabakaların durumlarını saptamada elastik dalgaların, arz içerisinde yayılması ile ilgili fizik prensiplerine dayanır. Uygulamalı sismikte, dalgaları üreten bir enerji kaynağı, yeryüzüne bir düzen içinde yerleştirilmiş seri alıcıya ve bu alıcılara gelen dalgaları kaydeden ölçüm cihazlarına gerek vardır. Sismik yöntemler, kaynaktan yayılan sismik dalgaların takip ettiği ışın yollarına göre, Sismik Yansıma (refleksiyon), Sismik Kırılma (refraksiyon) olmak üzere iki genel bölüme ayrılır [99]. 76 Bunlardan Sismik Yansıma Yöntemi yeraltının iki veya üç boyutlu, ayrıntılı yapısal ve stratigrafik kesitinin elde edilmesinde kullanılır. Sismik Kırılma Yöntemi ise, veri toplama ve değerlendirme açısından oldukça pratik, hızlı ve ekonomik bir yöntemdir. Yöntemin bir diğer özelliği ise, dalga yayınım hızının derinlikle arttığı tabakalı ortamlarda, tabakaların hızlarının ve derinliklerinin yeterli bir doğrulukla bulunmasını sağlar [99]. Zeminin jeofizik parametrelerinin belirlenmesi amacıyla; Sismik kırılma/yansıma deneyleri, Mikrotremör ölçümleri, Kuvvetli yer hareketi kayıtçıları, Zayıf yer hareketi kayıtçıları Deprem konum verilerine, ihtiyaç duyulmaktadır (Şekil 3.13). SĠSMĠK KIRILMA YANSIMA MĠKROTREMOR JEOFĠZĠK KATMANI KUVVETLĠ YER HAREKETĠ KAYITÇILARI ZAYIF YER HAREKETĠ KAYITÇILARI DEPREM KONUMLARI Şekil 3. 13 Jeofizik bilgilerini oluşturan parametreler Jeofizik bilgileri içerisinde yer alan deprem aktivite bilgisi yani konum ve büyüklük bilgileri, deprem ve sismik tehlike analizi yapılırken temel kriter olarak kullanılmıştır [32, 33, 100, 101]. Deprem konum bilgileri, deprem kayıtçılarından gelen veriler ile sağlanmaktadır. Zayıf hareket cihazlarından ölçülen hız ve büyüklük değerleri, depremin merkez üssünü ve büyüklüğünün belirlenmesinde kullanılan 77 parametrelerdir. Kuvvetli yer hareketi cihazlarından gelen veriler ile depremin o bölgeye olan etkisinin belirlenmesinde kullanılacak ivme, yer değiştirme ve etki süresi gibi parametreler üretilmektedir. Mirotremor verileri kullanılarak çalışılan bölgedeki zemin büyütmesi, hakim periyot ve alüvyon kalınlığı gibi zemine ait parametreler belirlenebilmektedir. Bu parametreler sismik risk ve tehlike analizlerinde kriter olarak kullanılan bilgilerdir [32, 33, 100, 101]. Jeofizik için tasarlanan veri kümesi (Şekil 3.14) ve UML diyagramı (Şekil 3.15) literatür ve uzman görüşleri doğrultusunda hazırlanmıştır. 78 Konumsal Nesne Veri Kümesi (Feature Dataset) Jeofizik Katmanı Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Sismik Kırılma-Yansıma Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Kuvvetli Yer Hareketi Kayıtçıları Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Sismik Kırılma-Yansıma Field name Data type OBJECTID Shape DeneyYöntemi XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı Vs30 Derinlik OID Geometry String Double Double Double Double Double Allow Defaul nulls t value Domain 30 2 2 2 0 2 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Zayıf Yer Hareketi Kayıtçıları Field name Data type OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı Hız DepremBüyüklüğü OID Geometry Double Double Double Double Double Domain Yes Yes Yes Yes Yes Yes Field name Data type OBJECTID Shape Enlem Boylam Md Derinlik Tarih Saat Yer OID Geometry Double Double Double Double Date String String Domain Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Field name Data type OID Geometry Double Double Double Double Double Double Allow Defaul nulls t value Field name Data type OID Geometry Double Double Double Double Double Domain Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Allow Defaul nulls t value Yes Yes Yes Yes Yes Yes Geometri Nokta 0 0 0 0 0 Deprem etkisi altında kalan zemin parçacıklarının hızı (m/s) Richter ölçeğine göre belirlenen deprem büyüklüğü Geometri Nokta Precision Scale Length 0 0 0 0 Richter ölçeğine göre belirlenen deprem büyüklüğü 10 5 15 Geometri Nokta Precision Scale Length 2 2 2 2 2 2 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Mikrotremor OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı HakimPeriyot ZeminBüyütmesi Üst 30 metrenin ortalama kayma dalgası hızı (m/s) Deney Derinliği Precision Scale Length 5 5 1 2 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Kuvvetli Yer Hareketi Kayıtçıları OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı Ġvme YerDeğiĢtirme EtkiSüresi Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Mikrotremor Sismik Yöntem 0 0 0 0 0 2 2 2 2 1 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Deprem Konumu Allow Defaul nulls t value Geometri Nokta Precision Scale Length Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Deprem Konumu Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Allow Defaul nulls t value Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Zayıf Yer Hareketi Kayıtçıları Domain 0 0 0 0 0 0 Deprem kaynaklı kuvvetli yer hareketi anında zeminde ölçülen fiziksel büyüklük (gal=cm/s2) Deprem kaynaklı kuvvetli yer hareketi anında zeminde ölçülen yer değiĢtirme miktarı (cm) Deprem kuvvetinin zemine etkiyen etki süresi (sn) Geometri Nokta Precision Scale Length 2 2 2 2 1 0 0 0 0 0 Zeminin doğal titreĢim periyodu Yerel zemin koĢullarına bağlı deprem dalgaları büyütme etkisi Şekil 3. 14 Jeofizik verileri için tasarlanan veri kümesi 79 Şekil 3. 15 Jeofizik Katmanı için tasarlanan UML veri modeli 80 -Deney_Yöntemi : esriFieldTypeString -X_Koor : esriFieldTypeInteger -Y_Koor : esriFieldTypeInteger -Z_Koor : esriFieldTypeInteger -Vs30 : esriFieldTypeInteger -Derinlik : esriFieldTypeInteger Sismik Kırılma-Yansıma Zayıf Yer Hareketi Kayıtçıları -X_Koor : esriFieldTypeInteger -Y_Koor : esriFieldTypeInteger -Z_Koor : esriFieldTypeInteger -Hız : esriFieldTypeInteger -Deprem Büyüklüğü : esriFieldTypeInteger -Enlem : esriFieldTypeInteger -Boylam : esriFieldTypeInteger -M : esriFieldTypeInteger -Derinlik : esriFieldTypeInteger -Tarih : esriFieldTypeDate -Saat : esriFieldTypeString -Yer : esriFieldTypeString Deprem Konumları -X_Koor : esriFieldTypeInteger -Y_Koor : esriFieldTypeInteger -Z_Koor : esriFieldTypeInteger -Ġvme : esriFieldTypeInteger -Yer DeğiĢtirme : esriFieldTypeInteger -Eski Süresi : esriFieldTypeInteger Kuvvetli Yer Hareketi Kayıtçıları Jeofizik Katmanı Mikrotremör -X_Koor : esriFieldTypeInteger -Y_Koor : esriFieldTypeInteger -Z_Koor : esriFieldTypeInteger -Hakim Periyot : esriFieldTypeInteger -Zemin Büyütmesi : esriFieldTypeInteger Jeolojik Veri Kümesi Jeoloji, geniş anlamı ile, yerkürenin Güneş sistemi içindeki durumundan, onun fiziksel özelliği ve kimyasal bileşiminden, iç ve dış kuvvetler etkisi ile uğradığı değişikliklerden, canlıların ilk yaradılışından günümüze kadar geçirmiş oldukları evrimlerinden söz eden bir doğal bilimdir. Dar anlamda, bütün yeryuvarın değil, özellikle ortalama kalınlığı 35 ve 8 km olan kıtasal ve okyanusal katı yerkabuğunun bilimidir. Bu kabuğun bileşimi, yapısı, organik ve anorganik gelişimi iç ve dış etkenler ile uğradığı değişiklikler ve kapsadığı her çeşit yeraltı kaynakları jeolojinin başlıca konularıdır [40]. Ülkemiz içinde bulunduğu jeolojik konumundan dolayı sık sık deprem afetiyle karşı karşıya kalmaktadır. Bundan dolayı deprem ile ilgili bilgi bankası oluşturulacağı zaman jeolojik verilerin önemi büyüktür. Zeminin jeolojik parametrelerinin belirlenmesi amacıyla; Jeolojik formasyonu, Tabaka konumu, Fay bilgilerine, ihtiyaç duyulmaktadır (Şekil 3.16). TABAKA KONUMU FAY JEOLOJĠ KATMANI JEOLOJĠK FORMASYON Şekil 3. 16 Jeoloji bilgilerini oluşturan parametreler 81 Son yıllarda meydana gelen depremlerde ortaya çıkan bulgular, deprem kaynaklarının ve onların çeşitli özellikleri ile yerel jeolojik koşulların önemli olduğunu göstermiştir. Bölge ve ülke düzeyinde deprem hasarını en aza indirmek amacıyla, deprem özelliklerinin, yerel jeolojik yapı ve zemin koşullarının, farklı ölçeklerde incelenerek tanımlanması, buna göre ülke, bölge ve kent planlamasına yönelik haritaların üretilmesi zorunlu görülmektedir. Bu tür haritalamalar, bir bölgede veya yerleşmede meydana gelebilecek bir deprem sırasında oluşacak yapısal ve alt yapı sistemlerindeki hasarları önceden tahmin edebilmenin ve kent bazında ileriye yönelik olarak yapılaşmada alınacak önlemleri belirleyebilmenin ilk adımını oluşturmaktadır [101]. Jeoloji araştırmalarının en önemli ayağını oluşturan Jeoloji Haritaları, yüzeydeki kayaları ve zemini açıklar, yeraltının derinliklerindeki kayalar hakkında bilgi verir, kayaların ve toprağın yaşlarını belirtir. Deprem, fay ve heyelanların nerelerde olduklarını gösterir. Jeoloji haritaları; yüzeydeki kayaların ve materyallerin çalışılması ve bu kayalar hakkındaki bilgilerin haritaya aktarılmasıyla yapılır. Jeoloji haritaları güncel sorunlara ışık tutabileceği gibi ileriye dönük çalışmaların da programlanması ve uygulanmasında ilk başvurulacak bilimsel belgelerdir [99]. Deprem tehlike ve sismik tehlike analizi yapılırken zeminin jeolojik açıdan durumun tespit edilmesi son derece önemlidir. Birçok çalışmada jeolojik formasyon bilgisi risk belirlemede kriter harita olarak kullanılmıştır [32, 100-103]. Jeoloji için tasarlanan veri kümesi (Şekil 3.17) ve UML diyagramı (3.18) literatür ve uzman görüşleri doğrultusunda hazırlanmıştır. 82 Konumsal Nesne Veri Kümesi (Feature Dataset) Jeoloji Katmanı Çizgi Nesne Sınıfı (Line feature class) Fay Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Tabaka Konumu Poligon Nesne Sınıfı (Polygon feature class) Jeolojik Formasyon Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Jeolojik Formasyon Field name Data type Allow Default nulls value OBJECTID Shape Simge Litoloji JeolojikBirimYaĢı JeolojikBirimTürü JeolojikOluĢum JeolojikBirimKalınlığı EnDüĢükBirimKalınlığı EnBüyükBirimKalınlığı OID Geometry String String String String String Double Double Double Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Domain 3 10 15 10 20 2 2 2 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Fay Field name Data type Allow Default nulls value OBJECTID Shape Tipi Eğimi Yönü OID Geometry String String Yes Yes Yes Eğimi Açısı Double Yes Atımı Doğrultusu YaĢı SegmentUzunluğu SegmentGeniĢliği SegmentAktivitesi String String String Double Double String Yes Yes Yes Yes Yes Yes Domain Field name Data type Allow Default nulls value OID Geometry Double Double Double Double Double Double Double Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Kayacın oluĢum mekanizmasını ve dokusal özelliklerini ifade eden cinsidir Birimin oluĢum zamanı Birimin hangi süreçle oluĢtuğunu belirtir (metamorfik, magmatik vb.) Gözlenen yapısal özellikler Birimin alt sınırından üst sınırına olan ortalama mesafe (m) 0 0 0 Birimin alt sınırından üst sınırına olan en düĢük mesafe (m) Birimin alt sınırından üst sınırına olan en yüksek mesafe (m) Geometri Çizgi Precision Scale Length 3 3 2 2 2 Fayın oluĢum mekanizmasına göre gösterdiği yapısal özellik Eğimli yüzeyin baktığı coğrafi yön Fay düzleminin doğrultusuna dik, düĢey bir düzlem içerisinde yaptığı dar açı 0 20 20 20 Ġki blok arasında meydana gelen yer değiĢtirme miktarı Fay düzleminin yatay düzlemle yaptığı ara kesit Fayın oluĢum zamanı 0 0 20 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Tabaka Konumu OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı Doğrultusu DoğrultuAçısı EğimYönü EğimAçısı Geometri Poligon Precision Scale Length Domain Geometri Nokta Precision Scale Length 2 2 2 2 2 2 2 0 0 0 0 0 0 0 Eğimli bir tabaka düzleminin yatay düzlemle yaptığı ara kesit Doğrultu çizgisinin kuzey ile yaptığı dar açı Eğimli tabakanın baktığı coğrafik yön Eğimli bir tabaka düzleminin doğrultusuna dik düĢey bir düzlem içinde yatayla yaptığı dar açı Şekil 3. 17 Jeoloji verileri için tasarlanan veri kümesi 83 Şekil 3. 18 Jeofizik veri tabanı için tasarlanmış UML diyagramı 84 Jeolojik_Formasyon -Simge : esriFieldTypeString -Litoloji : esriFieldTypeString -Jeo_Brim_Yas : esriFieldTypeString -Jeo_Birim_Tur : esriFieldTypeString -Jeo_Olusum : esriFieldTypeString -Jeo_Birim_Kalinligi : esriFieldTypeInteger -En_Düsük_Birim_Kalinligi : esriFieldTypeInteger -En_Buyuk_Birim_Kalinligi : esriFieldTypeInteger -Tipi : esriFieldTypeString -Egimi_Yonu : esriFieldTypeInteger -Egim_Acisi : esriFieldTypeDouble -Atimi : esriFieldTypeInteger -Dogrultusu : esriFieldTypeInteger -Yasi : esriFieldTypeInteger -Segment_Uzunlugu : esriFieldTypeDouble -Segment_Genisligi : esriFieldTypeDouble -Sismik_Aktivite : esriFieldTypeDouble Fay Jeoloji_Katmani Tabaka_Konum -X_Koor : esriFieldTypeInteger -Y_Koor : esriFieldTypeInteger -Z_Koor : esriFieldTypeInteger -Dogrultusu : esriFieldTypeInteger -Dogrultu_Acisi : esriFieldTypeDouble -Egim_Yonu : esriFieldTypeInteger -Egim_Acisi : esriFieldTypeInteger Geoteknik Veri Kümesi Geoteknik, inşaat mühendisliği teknolojisinin yerin bazı kesimlerine uygulanmasıyla ilgilenir. Geoteknik mühendisliği genellikle yerin yüzeyindeki veya yüzeyine çok yakın doğal malzemelerle ilgilenir *14+. Geoteknik veriler, her türlü mühendislik yapısının (binalar, köprüler, barajlar, dayanma duvarları, silolar, yollar vb.) sağlam zeminlere inşası, zeminlerin fiziksel ve mühendislik özellikleri belirlenmesinde kullanılmaktadır. Zeminin geoteknik parametrelerinin belirlenmesi amacıyla; Sondaj verilerine, Taşıma Gücü Kaybı verilerine, Sismik Konik Penetrasyon Testi (SCPT) verilerine, Sıvılaşma verilerine ihtiyaç duyulmaktadır (Şekil 3.19). Geoteknik veriler zeminde yapılan sondaj ve SCPT deneylerinin sonuçlarından yararlanılarak oluşturulmaktadır. Bu veriler sonucunda zeminde meydana gelebilecek problemlerden sıvılaşma ve taşıma gücü kaybı hesaplanabilmektedir. SONDAJLAR SCPT GEOTEKNĠK KATMANI TAġIMA GÜCÜ KAYBI SIVILAġMA Şekil 3. 19 Geoteknik bilgilerini oluşturan parametreler 85 Genel toprak yapısı belirlenirken ve deprem tehlike analiz çalışmalarında zeminin sondaj bilgilerine ihtiyaç duyulmaktadır. Özellikle zemin sınıfı bilgisi ve yeraltı su seviyesi, zeminlerde meydana gelebilecek risklerin belirlenmesinde ve sıvılaşma potansiyelinin belirlenmesinde kullanılan parametrelerdir [32, 100-105]. Sismik çalışmada kullanılan ve zemindeki kayma dalgası hızına bağlı olarak belirlenen zemin sınıflama bilgisi, SCPT’den elde edilen Vs parametresinden hesaplanmaktadır. Birçok çalışma da bu parametreden hesaplanan zemin haritası kullanılarak risk belirleme çalışmaları yapılmaktadır [102, 105, 106]. Geoteknik için tasarlanan veri kümesi (Şekil 3.20) ve UML diyagramı (Şekil 3.21) literatür ve uzman görüşleri doğrultusunda hazırlanmıştır. 86 Konumsal Nesne Veri Kümesi (Feature Dataset) Geoteknik Katmanı Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Sondaj Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) SCPT Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Sondaj Field name Data type OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı KuyuNo KuyuDerinliği YASS ZeminSınıfı ZeminGrubu SPTDerinliği SPTSayısı YapımYılı AdaID PaftaID ParselID OID Geometry Double Double Double String Double Double String String Double Double Date String String String Allow Defaul nulls t value Domain Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Data type OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı KuyuNo KuyuDerinliği YASS qc Vs fs AdaID PaftaID ParselID OID Geometry Double Double Double String Double Double Double Double Double String String String Allow Defaul nulls t value Field name Data type OID Geometry Double Double Double Double Domain Field name Data type OID Geometry Double Double Double Double Double Yes Yes Yes Yes Yes Yes 0 0 Deneyin derinliği Yeraltı Su Seviyesi 0 0 0 Zemini tanımlayan USCS sistemine göre ismi Deprem yönetmeliğine göre tanımlanan isim (Z1, Z2, Z3, Z4) Sondaj çukurunun derinliği Arazide uygulanan SPT deney sonucu 8 10 10 10 Deneyin yapıldığı tarih Geometri Nokta Precision Scale Length 2 2 2 0 0 0 2 2 2 2 2 0 0 0 0 0 Deneyin derinliği Yeraltı Su Seviyesi Zemin uç direnci Zemin kayma dalga hızı Yanal sürtünme basıncı 10 10 10 Domain Geometri Poligon Precision Scale Length 2 2 2 3 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Sıvılaşma OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı IL S 2 2 Poligon Nesne Sınıfı (Polygon feature class) Taşıma Gücü Kaybı 5 Yes Yes Yes Yes Yes Allow Defaul nulls t value 0 0 0 2 2 0 Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Allow Defaul nulls t value 2 2 2 2 2 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Taşıma Gücü Kaybı OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı q uE Precision Scale Length 5 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) SCPT Field name Poligon Nesne Sınıfı (Polygon feature class) Sıvılaşma Geometri Nokta Domain 0 0 0 0 Zeminin dinamik yük etkisi sonrasındaki taĢıma gücü değeri Geometri Poligon Precision Scale Length 2 2 2 3 3 0 0 0 0 0 SıvılaĢma Değeri SıvılaĢmadan dolayı meydana gelen oturma Şekil 3. 20 Geoteknik verileri için tasarlanan veri kümesi 87 Şekil 3. 21 Geoteknik veri tabanı için tasarlanmış UML diyagramı 88 Tasima_Gucu_Kaybi -X_Koor : esriFieldTypeInteger -Y_Koor : esriFieldTypeInteger -Z_Koor : esriFieldTypeInteger -QuE : esriFieldTypeInteger -X_Koor : esriFieldTypeInteger -Y_Koor : esriFieldTypeInteger -Z_Koor : esriFieldTypeInteger -IL : esriFieldTypeInteger -S : esriFieldTypeInteger -X_Koor : esriFieldTypeInteger -Y_Koor : esriFieldTypeInteger -Z_Koor : esriFieldTypeInteger -Kuyu_No : esriFieldTypeString -Ada_No : esriFieldTypeString -Pafta_No : esriFieldTypeString -Parsel_No : esriFieldTypeString -Kuyu_Derinligi : esriFieldTypeInteger -YASS : esriFieldTypeInteger -qc : esriFieldTypeInteger -Vs : esriFieldTypeInteger -fs : esriFieldTypeInteger -Yapim_Yili : esriFieldTypeString -X_Koor : esriFieldTypeInteger -Y_Koor : esriFieldTypeInteger -Z_Koor : esriFieldTypeInteger -Kuyu_No : esriFieldTypeString -Pafta_No : esriFieldTypeString -Ada_No : esriFieldTypeString -Kuyu_Derinligi : esriFieldTypeInteger -YASS : esriFieldTypeInteger -Zemin_Sinifi : esriFieldTypeString -Zemin_Grubu : esriFieldTypeSingle -SPT_Der : esriFieldTypeString -SPT_Sayisi : esriFieldTypeDouble -Yapim_Yili : esriFieldTypeString Sivilsma SCPT Sondaj Geoteknik_Katmanı 3.3.2.2 Üst Yapı Bilgisi ve Veri Kümesi Ulusal Deprem Konseyi tarafından hazırlanan Deprem Zararlarını Azaltma Ulusal Stratejisi Raporu’nda da belirtildiği gibi mevcut yapı stokunun, doğal eskime sürecinde tümüyle kendiliğinden yenilenmesi uzun bir süre alacak, belki yüzyıllar gerektirecektir. Bütün güvensiz yapıların yenilenmesi ise hem ekonomik açıdan olanaksız, hem mühendislik açısından anlamsız, hem de gerekli zaman açısından imkansızdır. Bu yapı stokunun öncelikle sistematik bir düzen ve vakit kaybetmeden hızlı bir biçimde gözden geçirilmesi ve sonrasında anlamlı bir öncelik sırası içinde ivedilikle yenilenmesi gereken yapılardan başlayarak depreme karşı güvenli hale getirilmesi gerekmektedir [5]. 2010 Meclis Araştırması Komisyonu Raporu’na göre; [6] “Bina ve bina dışı yapılarla ilgili olarak başlamış olan envanter çalışmalarına hız verilmeli ve yapı stokunun deprem risklerine karşı korunması hususunda, envantere dayalı değerlendirilme yapılması sağlanmalı ayrıca, kademeli tarama ve değerlendirme yöntemleri ile proje parametrelerinin belirlenmesi, rölevelerin oluşturulması, malzeme seçimi ve Deprem Yönetmeliğine uygun olarak analizlerin yapılması önemli çalışma alanlarıdır” denilmektedir. Ülkemizde yapı stokunun çok detaylı bir şekilde incelenmesi, hem maddi açıdan hem de zaman açısından neredeyse imkansızdır. HAZUS gibi yurtdışında geliştirilen bazı sistemler, hızlı bir şekilde yapılara ait değerlendirmeler yapabilmektedir. Yurtdışında yapılan bina türleri genelde aynı standart içerisinde yapılmaktadır. Ülkemizde böyle bir standart olmaması, hatta mimari projeye bile uyulmayan yapıların yapılması HAZUS gibi hızlı değerlendirme yöntemlerinin uygulanmasını zorlaştırmaktadır. Bu sebepten ülkemizdeki yapılara uygun hızlı değerlendirme yöntemleri geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. Bu veriler CBS ortamında değerlendirilerek gerekli analizler yapılmalıdır. Kentsel alanların takibi ve envanterinin toplanması amacıyla; halihazır haritalardan, güncel uydu görüntülerinden ve/veya hava fotoğraflarından yararlanılması gerekmektedir. Bu çalışma kapsamında, yapı envanteri veri kümesini oluşturan bilgiler, yapının inşaat projesi ve yerinde incelemeler sonucunda oluşturulmaktadır. Veri kümesi tasarımda, deprem yönetmeliğinde tanımlanan bütün düzensizlikler, kısa kolon problemi, güçlü kiriş-zayıf kolon problemi, asma kat mevcudiyeti, çekiçleme etkisi, etriye sıklaştırması bilgileri yer almaktadır. Ayrıca diğer yöntemlerde dikkate alınmayan fakat depremde yıkıcı hasarlara neden olduğu 89 bilinen; saplama kiriş sayısı, kolon aksı dışında kiriş (yapışık kiriş), köşe kolon düzensizliği gibi problemlerde dikkate alınmaktadır. Bir yapının envanteri, Mülkiyet Durumu, Yapısal Özellikleri, Zemin Durumu Yapısal Kusurlar bilgileri dikkate alınarak oluşturulmuştur (Şekil 3.22). Mülkiyet Durumu Zemin Durumu Yapı Envanteri Yapısal Özellikler Yapısal Kusurlar Şekil 3. 22 Yapı envanter bilgilerini oluşturan parametreler yapı envanteri için tasarlanan veri kümesi (Şekil 3.23) ve UML diyagramı (Şekil 3.24) literatür ve uzman görüşleri doğrultusunda hazırlanmıştır. Şekil 3.23’deki yapı envanteri için tasarlanan veri kümesinde, Bina tablosunda bulunan BinaID, MahalleID, AdaID ve ParselID bilgileri Eskişehir İl’inde belediyenin veri tabanından senkronize olacak şekilde tasarlanmıştır. Veri tabanının güncelliği ve birlikte çalışabilirliği bu bağlantı ile sağlanmış olacaktır. 90 Konumsal Nesne Veri Kümesi (Feature Dataset) Yapı Envanteri Katmanı Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Yapısal Özellik Field name Data type Allow nulls OBJECTID OnarımDurumu GiriĢKatAlanı NormalKatAlanı Zemin+BodrumKatAdedi ZeminKatYüksekliği BodrumKatYüksekliği NormalKatAdedi NormalKatYüksekliği ÇatıKatıDurumu ÇatıKatıYüksekliği ÇatıKatıAlanı KullanımTürü ÖnemKatsayısı DavranıĢKatsayısı TaĢıyıcıSistemTürü DöĢemeTipi TemelSistemi BoyunaDonatı EnineDonatı BetonDayanı BinaID OID String Double Double Double Double Double Double Double String Double Double String Double Double String String String Double Double Double String Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Default value Precision Scale Length Domain 10 2 2 0 2 2 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 Poligon Nesne Sınıfı (Polygon feature class) Bina Tablo Yapısal Özellik Tablo Yapısal Kusur 10 20 Binanın kullanım amacına ve önemine bağlı olarak Dep. Yön. 2007 Tablo 2.3’ten alınan katsayı TaĢıyıcı sistem davranıĢ katsayısı, yapının taĢıyıcı sistemine bağlı olarak Dep. Yön. 2007 Tablo 2.5’ten alınan katsayı 10 10 10 2 2 2 KiriĢli, Asmolen, Mantar, DiĢli vs. DöĢeme tipleri Tekil, Sürekli, Radye, KiriĢli Radye, Kazık Temel tipleri 0 0 0 20 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Yapısal Kusurlar Field name Data type Allow nulls OBJECTID EnBüyükAçıklık KatSeviyesiFarkı KısaKolon GüçlüKiriĢ/ZayıfKolon AsmaKat KöĢeKolon SaplamaKiriĢSayısı ToplamKiriĢSayısı A1 A2.1 A2.2 A2.3 A3 A4 B1 B2 B3 KolonEtriyeSıklaĢtırması KiriĢEtriyeSıklaĢtırması BinaID OID Double Double String String String String Double Double String String String String String String String String String String String String Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Default value 2 2 Field name Data type OBJECTID Shape BinaID MahalleID AdaID ParselID YapımYılı YaĢayanKiĢiSayısı ZeminSınıfı ZeminGrubu OID Geometry String String String String Date Double String String Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes 0 0 5 5 5 5 0 0 Domain Bant pencere, ara sahanlık kiriĢi gibi nedenlerle normal kat kolonlarından daha kısa net yüksekliğe sahip ve bu nedenle büyük kesme kuvvetlerine maruz kolonlar KiriĢlerin kolonlardan daha güçlü olması problemi Ġki ucu kiriĢe, yada bir ucu kolona bir ucu kiriĢe oturan kiriĢ 0 0 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Bina Allow Default nulls value Precision Scale Length Domain Burulma Düzensizliği; yapının kütle merkezi ile rijitlik merkezinin birbirinden kaçık olması durumu Yapı planında büyük boĢlukların bulunması durumu DüĢey taĢıyıcı elemanlar civarında büyük yerel boĢluklar Plan boyunca, döĢeme kesitlerinde ani azalmalar olması durumu Planda girinti, çıkıntı düzensizliği DüĢey taĢıyıcı elemanların asal eksenlerinin, deprem doğrultularına paralel olmaması durumu Zayıf kat düzensizliği, etkili kesme alanının bir üst katınkinden %80’den fazla küçük olması durumu (altında dükkan olan yapılar) YumuĢak kat düzensizliği Kolon veya perdelerin, kiriĢ ya da guselerin üstüne oturtulması durumu Geometri Poligon Precision Scale Length 0 0 0 0 10 10 10 10 8 2 3 Şekil 3. 23 Yapı envanter verileri için tasarlanan veri kümesi 91 Şekil 3. 24 Yapı envanteri veri tabanı için tasarlanmış UML diyagramı 92 Yapısal Özellik -Onarim_Durumu : esriFieldTypeString -Giris_Kat_Alani : esriFieldTypeDouble -Normal_Kat_Alani : esriFieldTypeDouble -Zemin+Bodrum_Kat_Adedi : esriFieldTypeInteger -Zemin_Kat_Yuk : esriFieldTypeDouble -Bodrum_Kat_Yuk : esriFieldTypeDouble -Normal_Kat_Adedi : esriFieldTypeInteger -Normal_Kat_Yuk : esriFieldTypeDouble -Cati_Kati_Durumu : esriFieldTypeString -Cati_Kati_Yuk : esriFieldTypeDouble -Cati_Kati_Alani : esriFieldTypeDouble -Kullanim_Turu : esriFieldTypeString -Onem_Katsayisi : esriFieldTypeDouble -Davranis_Katsayisi : esriFieldTypeDouble -Tasiyici_Sistem_Turu : esriFieldTypeString -Doseme_Tipi : esriFieldTypeString -Temel_Sistemi : esriFieldTypeString -Boyuna_Donati : esriFieldTypeDouble -Enine_Donati : esriFieldTypeDouble -Beton_Dayanimi : esriFieldTypeDouble Mülkiyet Durumu -Mahalle : esriFieldTypeString -Ada_No : esriFieldTypeInteger -Parsel_No : esriFieldTypeInteger -Yasayan_Kisi_Sayisi : esriFieldTypeInteger -Yapim_Yili : esriFieldTypeInteger Yapı Zemin Durumu -Zemin_Sinifi : esriFieldTypeString -Zemin_Grubu : esriFieldTypeString Yapısal Kusurlar -En_Buyuk_aciklik : esriFieldTypeDouble -Kat_Seviyesi_Farki : esriFieldTypeDouble -Kisa_Kolon : esriFieldTypeString -Guclu_Kiris/Zayif_Kolon : esriFieldTypeString -Asma_Kat : esriFieldTypeString -Kose_Kolon : esriFieldTypeString -Saplama_Kiris_Sayisi : esriFieldTypeInteger -Toplam_Kiris_Sayisi : esriFieldTypeInteger -A1 : esriFieldTypeString -A2.1 : esriFieldTypeString -A2.2 : esriFieldTypeString -A2.3 : esriFieldTypeString -A3 : esriFieldTypeString -A4 : esriFieldTypeString -B1 : esriFieldTypeString -B2 : esriFieldTypeString -B3 : esriFieldTypeString -Kolon_Etriye_Sıklastırmasi : esriFieldTypeString -Kiris_Etriye_Sıklastırmasi : esriFieldTypeString 3.4 Sistem Oluşturma/Uygulama Bu aşamada afette etkili olabilecek parametreler CBS ortamında katmanlar şeklinde hazırlanmıştır. Bu katmanlar AHP yöntemi kullanılarak ağırlıklandırılmış ve yapılara ait göreceli risk durumu elde edilmiştir. AHP yöntemi uygulanarak, göreceli risk haritası oluşturma işlemi, Şekil 3.25 gösterilen işlem adımları uygulanarak elde edilecektir. Kriter Haritalarının Üretilmesi Ağırlıklandırma İşlemi Ağırlıklı Kriter Haritalarının Üretilmesi Değer Haritalarının Elde Edilmesi Normalleştirme İşlemi Göreceli Risk Haritasının Oluşturulması Şekil 3. 25 AHP yöntemi uygulanarak göreceli risk haritası elde edilmesi 3.4.1 Kriter Haritalarının Üretilmesi Çalışmada, Eskişehir örneğinde, bütünleşik bir deprem riskinin belirlenmesi için aşağıdaki temel kriterler baz alınacaktır. Bu kriterler; Yapı Envanteri 93 Zemin Envanteri Rezonans Etkisi Sıvılaşma Potansiyeli Fay dır. Bu kriterler göz önünde bulundurularak çok kriterli analiz yöntemlerinden biri olan AHP ile ağırlıklar belirlenerek yapılara ait göreceli risk durumu belirlenecektir. 3.4.1.1 Yapı Envanterinin Oluşturulması Çalışma alanı olarak Eskişehir’in yapılaşma açısından yoğun olan ve zemin açısından riskli görülen 8 mahallesi örneklem alan olarak ele alınmıştır (Şekil 3.26). Şekil 3. 26 Yapı envanteri toplanan mahalle sınırları ve hava fotografı Bu mahallelerde toplamda 2375 yapı bulunmaktadır. Çizelge 3.5’de mahalleler ve bu mahallelerdeki bina sayıları, ayrıca 2009 yılı nüfus sayımına göre mahallelerin nüfus bilgileri ve Şekil 3.27’de mahallelerin bina sayılarının grafik olarak dağılımı gösterilmektedir. 94 Çizelge 3. 5 Mahallelere göre bina sayılar Mahalle Adı Bina Sayısı Nüfus Cumhuriye 451 4855 Hacı Ali Bey 226 2502 Hacı Seyit 257 3162 Hayriye 180 1542 Hoşnudiye 517 6587 İhsaniye 227 1491 Mamure 344 3876 Mustafa Kemal Paşa 173 2463 Toplam 2374 26478 Şekil 3.28’de çalışma alanını gösteren hava fotoğrafı ve bina kat yükseklikleri görülmektedir. Şekilde de görüldüğü gibi, Eskişehir’in imar planlarından kaynaklı, özellikle caddeye bakan parsellerdeki yapıların kat yüksekliği fazla olduğu gözlenmektedir. Buda herhangi bir afet anında yüksek katlı yapılarda yaşanabilecek bir çöküntü sonucu ulaşımın oldukça güç olacağının açık bir göstergesidir. 95 Şekil 3. 27 8 Mahalledeki bina sayıları Şekil 3. 28 Çalışma alanındaki bina kat yükseklikleri Çalışmada bina envanter bilgisi 080240 numaralı “Eskişehir Yerleşim Yerinde CBS Teknikleri Kullanılarak Geoteknik Yapı ve Jeofizik Bilgi Sisteminin Oluşturulması” isimli Bilimsel Araştırma Projesi kapsamında yapılan çalışmalardan elde edilmiştir. Proje kapsamında elde edilen yapı envanter bilgisi bir anket aracılığı ile toplanmıştır. Anket kapsamında öncelikle 96 her bir yapının inşaat ve mimari projesi detaylı bir şekilde incelenmiştir. Anket formunun büyük bir kısmı bu projeden elde edilen veriler ile doldurulmuştur. Daha sonra her yapı yerinde incelenerek bütünleme çalışmaları yapılmıştır. Anketteki her bir sorunun bir ağırlık puanı vardır. Yapının ilk puanı 100 alınmıştır. Yapılardaki her bir kusurun bir ağırlık değeri vardır. Yapı puanı ile ağırlık değeri ile çarpılması sonucu binanın yapı puanı elde edilmiştir. Çalışma kapsamında 3 kat ve aşağısındaki yapılar değerlendirmeye alınmamıştır. Bu kapsamda çalışma alanında toplam 708 adet bina değerlendirmeye alınmıştır. Bu binaların kat yükseklikleri ve sayısı Çizelge 3.6’da gösterilmektedir. Çizelge 3. 6 Çalışma alanındaki bina sayıları Bina Kat Adedi Bina Sayısı 4 Katlı Bina 204 5 Katlı Bina 183 6 Katlı Bina 34 7 Katlı Bina 42 8 Katlı Bina 49 9 Katlı Bina 129 10 Katlı Bina 66 11 Katlı Bina 1 Toplam 708 Çalışma kapsamında incelenen binaların puanları ve imar planı Şekil 3.29’te gösterilmiştir. 97 Şekil 3. 29 Anket sonucu elde edilen bina envanteri 98 3.4.1.2 Zemin Envanterinin Oluşturulması Yerel zemin durumları bir deprem süresince yer sarsıntılarının karakteristikleri üzerinde oldukça derin bir etkiye sahiptir. Zemin bilgisi arazi deneylerine dayanan sismik yöntemler yardımıyla belirlenebilir. Çalışmada Ulusal Deprem Risk Azaltma Programı (National Earthquake Hazards Reduction Program: NEHRP) yer sınıflaması yapılarak zemin haritası elde edilmiştir. NEHRP, ABD’de geoteknik ve inşaat mühendisliği camiasında kabul görmüş ve yeni yapılan inşaatların sismik dizaynında yaygın olarak kullanılan zemin sınıflama kriterleridir [107]. NEHRP zemin sınıflamasına göre geliştirilen zemin sınıfları Çizelge 3.7’de gösterilmiştir. Deprem yer hareketlerinde olası zemin davranışlarını daha ayrıntılı ortaya koyabilmek amacı ile daha önceki çalışmalarda D sınıfına karşılık gelen 180 < Vs 360 m/s aralığın kendi içinde bölünebileceği önerilmiştir [108]. Buna göre D sınıfı; D1 180 < Vs 240 m/s, D2 240 < Vs 300 m/s ve D3 300 < Vs 360 m/s gibi aralıklara bölümlenmiştir (Çizelge 3.7). Çizelge 3. 7 NEHRP yer sınıflaması [109] Yer Sınıfı Tanımlama Vs (m/s) A Sert kaya Vs > 1500 B Kaya 760 < Vs 1500 C D E F Çok yoğun zemin ve yumuşak kaya (sert veya çok sıkı zeminler, çoğu çakıllar) Sıkı zemin 15 N 50 veya 50 kPa S 100 kPa (kumlar, sitler, sıkı veya çok sıkı kil, bazı çakıllar) Kalınlığı 3 m'den daha az ve PI > 20, w 40% ve su < 25 kPa olan yumuşak kil Özel hesaplar gerektirir 99 360 < Vs 760 180 < Vs 360 Vs < 180 Zemin haritasını oluşturulmasında 33 adet sondaj (SCPT) verisinden yararlanarak yapılmıştır (Ek 3). SCPT sondajlarından elde edilen ortalama hız değerleri (Vs), kriging yöntemi ile haritalanmıştır (Şekil 3.30). 100 Şekil 3. 30 NEHRP’e bağlı zemin haritası 101 NEHRP yer sınıflaması çalışma alanına uygulandığında hakim zemin türünün D sınıfı olduğu; ancak, çalışma alanının batısında Porsuk Çayı boyunca ve çalışma alanının kuzeyinde porsuk çayına paralel bir hatta oldukça geniş alanda E sınıfının yer aldığı görülmüştür. NEHRP zemin sınıflaması haritası AHP analizinde kullanılmak üzere alan uzmanları ve literatür çalışmaları sonucunda puanlanmıştır (Çizelge 3.8). Çizelge 3. 8 Zemin puanlaması Yer Sınıfı Zemin Puanı A 100 B 80 C 70 D1 60 D2 50 D3 40 E 30 F 20 Zeminden elde edilen puanlar yapılar ile Spatial Join Fonksiyonu kullanılarak birleştirilmiştir (Şekil 3.31). Bu birleştirme işleminin sonucunda her yapının kendi oturduğu zemine ait zemin puanı almış oldu. Puanlama işleminde bazı yapıların oturduğu alan farklı zemin türüne karşılık gelmektedir. Böyle durumlarda emniyetli alanda kalabilmek için zemin puanı düşük olan zemin puanı alınmıştır. 102 Şekil 3. 31 Zemin puanı eklenmiş yapılar 103 3.4.1.3 Rezonans Etkisi Herhangi bir yer hareketi anında depremin neden olduğu etki nedeniyle oluşan zeminin hakim titreşim periyodu ile mühendislik yapılarının (Konut türü yapılar, köprü-viyadükler, Baraj, Hastaneler tarihsel yapılar: Surlar, Camiler vb.) doğal/öz titreşim periyodu çakıştığında (rezonans durumu) en büyük hasarın meydana geldiği çeşitli örnekleriyle çarpıcı biçimde görülmektedir (Mexico-City depremi (1985), İzmit Depremi (1999) Avcılar vb). Bundan dolayı ülkemiz gibi deprem etkisi altında bulunan bütün bölgelerdeki mühendislik yapıların titreşim periyotlarının belirlenmesi ve zeminle dinamik ilişkisinin kurulması hayati öneme sahip konulardan biri belki de en önemlisidir [110]. Yeryüzündeki her yapı ve binanın kendine özgü kullanılan malzeme tipi, kat yüksekliği ve daha birçok parametreye bağlı olan öz salınım frekansı vardır. Depremler de bir salınım olayıdır ve açığa çıkan enerji miktarına göre salınımın büyüklüğü de (genliği) artar. Sonuç olarak deprem sırasında her şey bu salınım gücüyle salınmaya başlar ([111]; Derleyen: [108]). Dolayısıyla, yapılara ait riski belirlemede en önemli parametrelerden birisi rezonans etkisidir. Rezonans etkisinin belirlenebilmesi için hem yapıya ait rezonansın hem de zemine ait rezonans etkisi ayrı ayrı incelenip rezonans ilişkisinin belirlenecektir. Zemin doğal titreşim periyodu (To) ∑ (3.13) bağıntısıyla belirlenir (Kanai, 1983). Burada H, ilgili zeminin kalınlığını Vs; ilgili zeminin ortalama makaslama dalga hızını göstermektedir. Çalışma alanında 33 farklı noktada uygulanan SCPT’den elde edilen makaslama dalgası ortalama hızları ve DSİ III. Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan rezistivite ölçümlerinden elde edilen alüvyon kalınlığı verileri kullanılarak, alüvyon zemin için To hesaplanmıştır. Çalışma alanı için elde edilen doğal titreşim periyodu haritası Şekil 3.32’de verilmiştir. 104 Şekil 3. 32 Çalışma alanındaki alüvyon zemin için doğal titreşim periyodu (To) 105 Yapılara ait titreşim periyodu (T1) 1997 yılındaki deprem yönetmeliğinde ön görülen (3.14) eşitliği ile hesaplanmıştır [42]. ⁄ (3.14) Eşitlik 3.14’te Ct; Eşdeğer Deprem Yükü Yönteminde birinci doğal titreşim periyodunun yaklaşık olarak belirlenmesinde kullanılan katsayıyı, Hn; Binanın temel üstünden itibaren ölçülen toplam yüksekliğini ifade etmektedir. Taşıyıcı sistemi sadece betonarme çerçevelerden veya dışmerkez çaprazlı çelik perdelerden oluşan binalarda Ct = 0.07, taşıyıcı sistemi sadece çelik çerçevelerden oluşan binalarda Ct = 0.08, diğer tüm binalarda ise Ct = 0.05 alınacaktır. Bu çalışma kapsamında Ct = 0.05 olarak alınmıştır [42]. Bu şekilde her bir yapı için ayrı ayrı yapı periyotları hesaplanmıştır (Şekil 3.33). 106 Şekil 3. 33 Yapı periyotları haritası 107 Zemin doğal titreşim periyodunun (To) yapıların öz titreşim periyoduna (T1) eşit olması durumunda (rezonans); yapı üzerine etkiyen sismik yükler için en kotu koşul gerçekleşir ve yapının hasar görme veya yıkılma olasılığı artar ([112]; Derleyen: [108]). Acar’a göre [113] yapının rezonansa girme olasılığı dört farklı gruba ayrılmıştır. Bunlar; Yüksek Rezonans Normal Rezonans Düşük Rezonans Rezonans Yok şeklindedir. Yapının doğal titreşim periyodu (T1) ile Zemin doğal titreşim periyodu (To) arasındaki fark esas alınarak bu derecelendirme yapılmıştır (Şekil 3.34) Şekil 3. 34 Yapının doğal titreşim periyodu (T1) ile Zemin doğal titreşim periyodu (To) arasındaki ilişki Bu rezonans değerlerine göre puanlama Çizelge 3.9’da gösterilmiştir. Çalışma alanındaki yapıların rezonans açısından puanlaması Şekil 3.35’de gösterilmiştir. Çizelge 3. 9 Rezonans değerlerine göre puanlama Rezonans Değeri Puan Yüksek Rezonans 25 Normal Rezonans 50 Düşük Rezonans 75 Rezonans Yok 100 108 Şekil 3. 35 Rezonans Haritası 109 3.4.1.4 Fay Durumu Depremler bilindiği üzere fay kırıkları meydana getirirler. Bu yüzden risk hesaplama kriterlerinden bir tanesi de faydır. Çalışma alanındaki fay hatları MTA’nın üretmiş olduğu haritadan alınıştır (Şekil 3.36). Ülkemizde deprem bölgelerinde yapılacak yapılar hakkındaki yönetmelik incelendiğinde faya olan güvenlik mesafesi veya fayın yapıya olan etkisi tanımlanmamıştır. Dünyanın 28 ülkesinde Depreme Dayanıklı Yapı Yönetmelikleri bulunmaktadır. Ancak bunların hiç biri diri faylar yakınında yer alan yapılarla ilgili ölçütler içermemektedir. Bazı yapı yönetmelikleri ve düzenlemeler, diri ve potansiyel faylar civarında “tampon bölgeler” oluşturulmasını zorunlu kılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri'nde diri ya da potansiyel diri faylar yakınında yer alan yapılar için tampon bölgelerinin oluşturulmasında bazı ölçütler geliştirilmiştir. Örneğin: Sıvılaşmış Doğal Gaz tankı, diri bir faydan en az 35 metre uzaklıkta yer alması gerekmektedir denilmektedir. Kaliforniya Eyaletindeki bir yasada (Alquist-Priola Özel Çalışma Zonları Yasası) kesin olarak belirlenmemiş fay izleri ve diri kollarından itibaren kuşak sınırı 200'er metre uzaklıklardan geçirilmiştir [20, 114, 115]. AFAD tarafından hazırlanan “Kentsel Planlamaya Esas Diri Faylar Etrafında Tampon Bölge Oluşturulması” hakkındaki taslak yönetmelikte derinlerde olan gömülü fay hatlarında, fay hattının her iki yanında 250 metre tampon bölge oluşturulacak şeklinde belirtilmiştir [116]. Yıldırım ve Özel tarafından [117] yapılan çalışmada, fay hattından 250 metrelik değerler göz önüne alınarak deprem açısından yerleşime uygunluk analizi yapmışlardır. Bu çalışmada örnek olması açısından yapıların faydan olan mesafeleri 250 metrenin katları şekilde zonlara ayrılmıştır. 110 Şekil 3. 36 Çalışma alanının faya olan mesafesi 111 Çalışma alanında faya olan mesafeye göre puanlama Çizelge 3.10’da verilmiştir. Çizelge 3. 10 Faya olan mesafeye göre risk puanlaması Faya Olan Mesafe (m) Risk Puanı 250 10 500 20 750 30 1000 40 1250 50 1500 60 1750 70 2000 80 2250 90 2500 100 Çalışma alanında faydan kaynaklı olarak etkiyen puanlar 30, 40 ve 50 puan aralığı çalışma alanı içerisine girmiştir (Şekil 3.37). 112 Şekil 3. 37 Yapılara ilişkin fay puanı 113 3.4.1.5 Sıvılaşma Potansiyeli Sıvılaşma, suya doygun zeminlerde, taneli malzemenin boşluk suyu basıncının artması ile kısa bir süre içinde katı durumdan sıvı duruma geçmesi olarak tanımlanır. Bu çalışmada sondaj verileri Anadolu Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü’nde yapılan 265 sondajın Iwasaki (1982) yöntemi kullanılarak elde edilmiştir (Şekil 3.38). Sıvılaşma potansiyeli Çok Yüksek, Yüksek ve Çok Düşük olarak gruplandırılmış ve puanlandırılmıştır (Çizelge 3.11). Şekil 3.39’da bu puanlamanın yapılara olan etkisi görülmektedir. Çizelge 3. 11 Sıvılaşma potansiyeli risk puanlaması Sıvılaşma Potansiyeli Risk Puan Çok Yüksek 30 Yüksek 50 Çok Düşük 80 Yok 100 114 Şekil 3. 38 Sıvılaşma potansiyeli haritası 115 Şekil 3. 39 Yapılara ilişkin sıvılaşma potansiyeli puanı 116 3.4.2 AHP Analizi ve Ağırlıkların Elde Edilmesi 3.4.2.1 Karar Verme Problemi Tanımlanır AHP yöntemi kullanılarak öncelikle karar verme probleminin tanımlanması gerekmektedir. Bu çalışmada problem depremden önce yapılardaki risk durumunun belirlenmesidir. Bu kapsamda yapılara ait riskin belirlenmesinde aşağıdaki kriterler değerlendirmeye alınacaktır. Bu kriterler; Yapı Envanteri Zemin Envanteri Rezonans Etkisi Sıvılaşma Potansiyeli Fay dır. 3.4.2.2 Faktörler Arası Karşılaştırma Matrisi Oluşturulur AHP kullanılarak iki karşılaştırmalar önem derecesine göre (Çizelge 3.1) karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda Çizelge 3.12’deki gibi bir matris elde edilmiştir. Çizelge 3. 12 İkili karşılaştırma Yapı Zemin Rezonans Sıvılaşma Fay Yapı 1 1/2 1/3 4 1/3 Zemin 2 1 1/3 5 1/3 Rezonans 3 3 1 4 1 Sıvılaşma 1/4 1/5 1/4 1 1/3 Fay 3 3 1 3 1 İkili karşılaştırma sonucunda A matrisi aşağıdaki gibi şekillenmiştir. 117 1 2 A 3 1/4 3 1/2 1 3 1/5 3 1/3 1/3 1 1/ 4 1 4 5 4 1 3 1/3 1/3 1 1 / 3 1 3.4.2.3 Faktörlerin Yüzde Önem Dağılımları Belirlenir Karşılaştırma matrisi, faktörlerin birbirlerine göre önem seviyelerini belirli bir mantık içerisinde gösterir. A matrisinden yararlanarak karşılaştırma matrisi aşağıdaki gibi elde edilmiştir. Her bir kriter için B matrisi (3.4) eşitliği yardımıyla ayrı ayrı hesaplanmıştır. 0.06494 0.10811 0.11429 0.23529 0.11111 0.12987 0.21622 0.11429 0.29412 0.11111 B 0.38961 B1 0.32432 B3 0.34286 B4 0.23529 B5 0.33333 2 0.02597 0.02703 0.08571 0.11111 0.05882 0.38961 0.32432 0.34286 0.33333 0.17647 , , , , 5adet B sütun vektörü, bir matris formatında bir araya getirildiğinde ise aşağıda gösterilen C matrisi oluşturulacaktır. 0.10811 0.21622 C 0.32432 0.02703 0.32432 0.06494 0.12987 0.38961 0.02597 0.38961 0.11429 0.11429 0.34286 0.08571 0.34286 0.23529 0.29412 0.23529 0.05882 0.17647 0.11111 0.11111 0.33333 0.11111 0.33333 C matrisinden yararlanarak Öncelik Vektörü olarak adlandırılan W sütun vektörü elde (3.6) eşitliği yardımıyla edilir. W vektörü aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. 0.12675 0.17312 W 0.32508 0.06173 0.31332 118 Toplam ağılar toplamı 1 olacak şekilde kontrolü sağlanmıştır. 3.4.2.4 Faktör Kıyaslamalarındaki Tutarlılık Ölçülür AHP kendi içinde ne kadar tutarlı bir sistematiğe sahip olsa da sonuçların gerçekçiliği doğal olarak, karar vericinin faktörler arasında yaptığı birebir karşılaştırmadaki tutarlılığa bağlı olacaktır. AHP, Tutarlılık Oranı (CR) hesaplamasının özünü, faktör sayısı ile Temel Değer adı verilen () bir katsayının karşılaştırılmasına dayandırmaktadır. ’ nın hesaplanması için öncelikle A karşılaştırma matrisi ile W öncelik vektörünün matris çarpımından D sütun vektörü elde edilir. 1 2 D 3 1/4 3 1/2 1 3 1/5 3 1/3 1/3 1 1/ 4 1 4 5 4 1 3 1/3 0.12675 1/3 0.17312 1 x 0.32508 1 / 3 0.06173 1 0.31332 0.67303 0.94806 D 1.78492 0.31375 1.72319 Temel değer (E) (3.9) bağıntısı yardımıyla elde edilir. Bu değerlerin aritmetik ortalaması ise karşılaştırmaya ilişkin temel değeri () verir. 5.31002 5.47634 E 5.49066 5.08264 5.4998 n E i 1 n i 5.37189 119 hesaplandıktan sonra Tutarlılık Göstergesi (CI), (3.11) eşitliğinden yararlanarak hesaplanabilir. CI n n 1 0.09297 Son aşamada ise CI, Tesadüfilik Göstergesi Çizelge 3.2’de gösterilen standart düzeltme değerine bölünerek CR elde edilir. Bu çalışmada toplamda 5 kriter olduğundan RI değeri 1.12 olarak alınmıştır. CR CI 0.031719 0.08301 RI 1.12 Hesaplanan CR değerinin 0.10’dan küçük olduğundan karar vericinin yaptığı karşılaştırmaların tutarlı olduğunu görülmüştür. 3.4.3 Değer Haritalarının Elde Edilmesi ve Normalleştirme Riskin tanımlanabilmesi için her bir kriter CBS katmanı şeklinde hazırlanmıştır. Bu aşamada her bir yapı için ayrı ayrı Yapı Puanı, Zemin Puanı, Rezonans Puanı, Sıvılaşma Potansiyeli Puanı ve Fay mesafesinden gelen puanlar ayrı ayrı öznitelik bilgisi olarak eklenmesi gerekmektedir. Bu kriterlerin ağırlıkları Çizelge 3.13’de verilmiştir. Çizelge 3. 13 Göreceli risk oluşturmada kullanılan katmanlar ve ağırlıkları Kriter Adı Ağırlık (w) Yapı 0.126747 Zemin 0.17312 Rezonans 0.325084 Sıvılaşma 0.06173 Fay 0.313319 120 Kriterleri AHP yöntemi ile bulunan ağırlıklarla çarpmak için veri tabanına; Yapı_AHPW Zemin_AHPW Rez_AHPW Sivi_AHPW Fay_AHPW sütunları açıldı. Bu sütunlar gerçek puanları ve Çizelge 3.13’deki ağırlıklar ile çarpılarak elde oluşturuldu. Elde edilen ağırlık puanların literatürde kullanılan (3.15) bağıntısı kullanılarak yapılmıştır [103, 118]. (3.15) 3.4.4 Göreceli Risk Haritasının Oluşturulması Normalize edilmiş CBS katmanları ile AHP yönteminden elde edilen ağırlık katsayıları çarpılıp kriter sayısına bölünmesi sonucunda yapılara ait göreceli risk durumu belirlenmiş olacaktır. Öncelikle veri tabanına Risk_Pot isimli bir öznitelik eklenmiştir. Her bir yapının göreceli risk potansiyelinin elde edilmesinde yapıların ait normalize edilmiş puanlar toplanmış ve ortalaması alınmıştır [32, 33, 101, 105]. Sonuçta elde edilen risk durumu eşit aralıklı sınıflama yöntemi kullanılarak [119] çok yüksek riskli, yüksek riskli, orta riskli ve düşük riskli olarak 4 gruba göreceli olarak ayrılmıştır (Şekil 3.40). Bu veriler Eskişehir’in sekiz mahallesinin yapılarına ait göreceli risk durumu belirlenmiştir. Çalışmada toplam 708 adet bina değerlendirmeye alınmıştır. Bu binalar içerisinde 91 adet çok yüksek riskli, 227 adet yüksek riskli, 216 adet orta riskli ve 174 adet düşük riskli yapı belirlenmiştir. 121 Şekil 3. 40 Yapıların göreceli risk durumu 122 3.5 İrdeleme/Tartışma Bu tez kapsamında; depreme karşı hazırlıklı olunması amacıyla bir veri tabanı geliştirilmiş, kurumların mevcut durumunu ve yetkilerini belirleyebilmek için anket çalışması yapılmış ve yapılara ait göreceli risk durumunu belirleyebilmek için bir uygulama yapılmıştır. Veri tabanının oluşturulabilmesi için, Eskişehir İl’inde afet konusunda veri sağlayabilecek ve afette yasal olarak yetkili-sorumlu kurum ve kuruluşlar ile anket çalışması yapılmış ve sonuç olarak kurumların mevcut durumu belirlenmeye çalışılmıştır. Anket sonuçlarına göre kurumların ihtiyaç ve beklentileri saptanmıştır. Kurumlarımız kanun olarak birçok yetkiye sahip olmasına karşın, kurumların bir yaptırım gücü bulunmamaktadır. Aynı zamanda maddi açıdan ödenekleri bile bulunmayan kurumlarımız bulunmaktadır. Bundan dolayı kurumlarımızda yazılım ve donanım eksiği bulunmaktadır. Birçok kurumumuzda afete yönelik hiçbir çalışma bulunmamakta hatta konu ile ilgili bir çalışan dahi bulunmamaktadır. Bundan dolayı afet risklerinin belirlenmesi ve önlem alınması amacıyla geliştirilen veri tabanının işlevsel bir şekilde kullanılması, kurumlarımız tarafından neredeyse imkansız bir haldedir. Bunun için gerekli yasal düzeltmeler yapılırken gerekli personel ve maddi desteğinde sağlanması gerekmektedir. Tasarlanan sistemde kurumlar arası veri paylaşımı ve eşgüdümün sağlanması halinde kullanılabilir bir yapıda olduğu ön görülmektedir. Ancak gerek yapılan anket çalışmasında gerekse geçmiş deneyimler göz önüne alındığında kurumlarımızda böyle bir yapılanmanın olmasının çok zaman alacağı düşünülmektedir. Geliştirilen veri tabanı, özellikle depreme karşı hazırlıklı olmada toplanması gereken veri kümelerini içermektedir. Bu veri kümelerinden jeofizik veri kümesi oluşturulurken yer bilimlerine yönelik, deprem hareketlerini ölçen kuvvetli ve zayıf yer hareketi gibi ölçüm cihazlarına ihtiyaç bulunmaktadır. Bu deprem kayıtçıları olmadan eş zamanlı deprem takibinin yapılması ve depremin bölgeye olan etkisinin belirlenmesi olanaksızdır. Böyle bir durumda deprem riskinin belirlenebilmesi, deprem analizlerinin yapılabilmesi ve gerçekçi sonuçlara ulaşılması ancak ampirik formüller kullanılarak yapılabilir. Bu durumda gerçekçi sonuçlara ulaşmak çok zordur. 123 Geoteknik veri kümesi oluşturulurken sondaj verilerine ihtiyaç duyulmaktadır. Şu an yürürlükte olan yönetmeliklere göre herhangi bir bina yapılmadan önce, bina yapılacak parselde sondajların yapılması şartı bulunmaktadır. Bu sondaj verileri, belediyelerde ve gerekli kurumlarda onaylandıktan sonra inşaat aşamasına geçilmektedir. Sondaj verileri belediyelerde ve kurumlarda bir kayıt altında tutulmadığından bu verilere erişilememektedir. Geliştirilen veri tabanı sayesinde bu kayıtların tutulması için gerekli altyapı sağlanmış olacaktır. Ülkemizdeki en büyük problemlerden biri kentlerimizdeki depreme dayanıksız yapı, mevcut yapı stoku ve uygun olmayan zemin üzerindeki yapılaşmadır. Bundan dolayı ülke genelinde yapı envanterinin toplanması gerekmektedir. Ancak yapı envanteri toplanması çok güç ve ekonomik açıdan ciddi maliyetlere sebep olabilecek bir bilgidir. Yapı envanterinin büyük bir kısmı inşaat projesinden üretilebilmektedir. Bundan dolayı yeni yapılacak yapıların daha yapım aşamasında envanterinin tutulması, mevcut yapı stokunun da zaman içerisinde üretilmesi gerekmektedir. Ancak kurumlarımızda böyle bir çalışma henüz bulunmamaktadır. Deprem açısından risk grupları incelendiğinde birçok alanın kendine özgü risk durumu olabilmektedir. Örneğin bir alanda sıvılaşma riski önemli bir risk faktörü oluştururken başka bir alanda litolojik yapı önemli bir risk faktörü oluşturabilir. Bu tez çalışması kapsamında uzman görüşlerinin değerlendirildiği AHP yöntemi uygulanmıştır. AHP yönteminde kullanılan ikili karşılaştırma matrisi, alan uzmanı görüşüne göre belirlenmektedir. Ağırlıklı puanlamalar da bu matris sonucunda oluşturulmaktadır. Bundan dolayı bu matris oluşturulurken çok dikkatli bir şekilde oluşturulması ve gerektiğinde risk sonuçlarının test edilmesi gerekmektedir. Kriter haritaları üretilirken her bir kriterin kendine özgü puanlaması yapılmıştır. Bu puanlamada da uzman görüşünden yararlanılmıştır. Bu puanlamaların değişimi risk analizi sonuçlarını etkilemektedir. Bundan dolayı risk gruplarının ve bu riskleri oluşturan faktörlerin iyi bir şekilde belirlenmesi, puanlamaların ve karşılaştırmaların alan uzmanlarınca doğru ve güvenilir bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde doğru bir uygulama yapılamaz. 124 BÖLÜM 4 SONUÇ VE ÖNERİLER Bu tez çalışması kapsamında mikrobölgeleme verilerine dayalı, afete (depreme) yönelik bir bilgi sistemi tasarımı yapılmıştır. Ayrıca çok kriterli karar destek sistemlerinden olan AHP yöntemi kullanılarak yapı bazında göreceli risk değerlendirilmesi yapılmıştır. Tez çalışması kapsamında elde edilen sonuçlar ve öneriler aşağıdaki gibi sıralanabilir: Çalışmada; özellikle yer bilimcileri tarafından kullanılması düşünülen, deprem afetine karşı hazırlıklı olma ve bütünleşik bir afet (deprem) bilgi sistemi veri tabanı geliştirilmiştir. Veri tabanı oluşturulurken uzman görüşü ve literatürden yararlanılarak veri kümeleri hazırlanmıştır, Geliştirilen veri tabanı, Ulusal Mekansal Veri Altyapısının oluşturulmasında ve eDevletin bir alt sistemi de olan afet bilgi sistemi konusunda kullanılabilir bir yapıda olduğu öngörülmektedir, Deprem konusu tek bir meslek disiplinine ait olan bir kavram değildir. Birçok meslek disiplininin ve uzmanların bir arada değerlendirerek sonuca ulaşabildiği bir kavramdır. Bundan dolayı tez çalışması kapsamında geliştirilen veri tabanı, farklı meslek disiplinlerinden üretilen birçok veri yapısı kullanılarak oluşturulmuştur. Çalışma, bu özelliğinden dolayı disiplinler arası bir çalışmanın ürünüdür, Zemin bilgisi, nüfus bilgisi gibi kısa sürede değişen bir bilgi olmayıp milyonlarca senede değişebilecek verilerdir. Bu tez çalışmasında, mikrobölgeleme verilerine bağlı detaylı zemin envanteri oluşturulmasında kullanılabilecek veri kümeleri tanımlanmıştır, 125 Geliştirilen sistemde, farklı kurumların verilerine ihtiyaç bulunmaktadır. Her kurum sorumluluğu çerçevesinde gerekli verileri üretmektedir. Bu verilerin kullanılması için geliştirilen sistemde kurum ve kuruluşlar ile bilgi alışverişi internet üzerinden gerekli güvenlik tedbirleri alınarak veri tabanlarının haberleşmesi ile gerçekleştirilmektedir, Son yıllarda olan depremler sırasında aletsel olarak kayıt edilmiş ivme değerleri deprem dalgalarının farklı zeminlerden geçişleri sırasında önemli değişikliklere uğradığını göstermektedir. Bu nedenden dolayı afetlerden olumsuz bir şekilde etkilenmemek için yapılarımızın üzerine inşa edildiği zeminin dinamik parametrelerinin de çok iyi bir şekilde bilinmesi gerekmektedir. Geliştirilen veri tabanı kullanılarak, gerek zemin gerekse yapı açısından kullanılabilir bir altyapı geliştirilmiştir, Veri tabanında bilgi olarak yer alan ve yerel sismik ağlardan elde edilen ivme, yer değiştirme, etki süresi, deprem büyüklüğü, hız gibi bilgiler kullanılarak, depremin bölgeye olan etkisi belirlenmekte, bu bilgiler ışığında zeminin dinamik parametreleri detaylı bir şekilde belirlenip elde edilen sonuçlar ile yerleşime uygun-güvenli bölge seçimi yapılabilecektir. Ayrıca deprem anında elde edilen bilgiler ile (ivme dağılım, etki süresi ve yer değiştirme haritaları) anlık hasar dağılım haritaları üretilebilecek ve acil duruma ilişkin kararlar alınabilecektir. Kamuoyu ve devletin görevli kademeleri bu bilgiler ışığında kaynakları daha doğru bir şekilde aktarabilecektir, Deprem anında depremin bölgeye olan etkisi ile veri tabanında bilgi olarak kayıt edilen yapı envanter bilgileri birleştirilerek, anlık hasar dağılım haritaları üretilebilecektir. Bu bilgiler geliştirilen sistem ve iletişim altyapısı kullanılarak gerekli merkezlere iletilebilecektir, Afetle etkin bir şekilde mücadele edebilmek için en öncelikli gereksinim bilgidir. Karar vericilerin doğru bilgiye zamanında ulaşabilmeleri için gerekli teknik altyapı oluşturulması gerekmektedir. Afete ilişkin sorunların çözümünde; doğru planlanama, uygulama, denetim ve kontrol mekanizmalarının tam bir eşgüdüm içerisinde yapılması gerekmektedir. Böyle bir sistemde en önemli unsur doğru, 126 güncel ve güvenilir bilgidir. 2010 Deprem Araştırma Komisyonunun Raporu’na göre afet ile ilgili çalışmalarda, kurumlar arası koordinasyon eksikliği belirtilmiş, konuların ve kurumların önceliklerinin belirlenmesi; birlikte çalışma esaslarını ve performansının ölçülmesini sağlayacak bir koordinasyon anlayışı ve koordinasyon hukuku geliştirilmesi gerekliliği vurgulanmıştır. Böyle bir yapı, CBS teknolojileri kullanılarak, kurumlar arası veri paylaşımı ve eşgüdümün tam olması ile gerçekleştirilebilir. Bu çalışma kapsamında, Eskişehir İli örneğinde, kurumlar arası işbirliği ile ilgili planlanan veri topoloji şeması üretilmiştir, Bu tez çalışması kapsamında, Eskişehir İl’inde afete yönelik mevcut durumun belirlenmesi ve CBS alt yapısının belirlenmesi için toplamda 12 kurum ve kuruluş ile anket çalışması yapılmıştır. Anket sonuçlarına göre, birçok kurumda CBS veya UA’ya yönelik hiçbir çalışmanın olmadığı, belediyelerde kent bilgi sistemine altlık teşkil edecek veriler bulunmasına karşın, afete yönelik, yerbilimleri veya üstyapıya ilişkin hiçbir envanter bulunmadığı saptanmıştır. Ayrıca kanunen çok fazla yetkiye sahip olan kurum ve kuruluşlarımızda bu konu ile ilgili personelin eksikliği görülmektedir. Kurumlarımızın bu kadar yetki sahip olmalarına karşın yeteri ölçüde maddi desteği olmadığından deprem konusu ile ilgili çalışmalar birçok yerde askıya kaldırılmış durumdadır, Bu çalışma kapsamında, hazırlanan bütünleşik afet (deprem) bilgi sisteminde afet riskini tanımlama/belirlemede kullanılacak mikrobölgeleme verilerinin önemi belirtilmiş ve bu kapsamda konumsal veri tabanı modeli üretilmiştir, Afet analizleri oldukça karmaşık, çalışma alanın özelliklerine göre değişkenlik gösteren ve çok sayıda faktörün değerlendirmeye alınmasıyla sonuca ulaşılabilecek bir konudur. Bu çalışma kapsamında bütünleşik afet (deprem) riskini belirlemek için çok kriterli analiz yöntemlerinden biri olan Analitik Hiyerarşi Yöntemi (AHP) kullanılmıştır, Riski belirleme amacıyla yapı envanteri, zemin envanteri, rezonans etkisi, sıvılaşma potansiyeli ve fay olmak üzere toplamda beş adet ölçü değerlendirmeye alınmıştır. Bu verilerin ağırlıkları, alan uzmanı görüşü ve 127 literatürden yararlanılarak belirlenmiştir. Böylece çok disiplinli bir çalışmanın ürünü ortaya çıkmıştır, Çalışma, Eskişehir’in sekiz mahallesini kapsamaktadır. Toplamda 708 adet bina değerlendirmeye alınmış ve yapılarına ait göreceli risk durumu belirlenmiştir. Bu binalar içerisinde 91 adet çok yüksek riskli, 227 adet yüksek riskli, 216 adet orta riskli ve 174 adet düşük riskli yapı belirlenmiştir, Bu tasarım kullanılarak, kurumlar arası işbirliği oluşturulmalı, güncel bilgiye ulaşılmalı ve ülke geneline yaygınlaştırılarak, veriler ağırlıklandırılıp bütünleşik afet risk haritaları elde edilecek altyapı sağlanmalıdır. Farklı yöntemler denenerek afet öncesinde risklerin çok iyi tanımlanması ve bu risklere önlem almak için yol planlarının hazırlanması gerekmektedir, Ülkemizde hangi kurum veya kuruluşun hangi nitelikte ve özellikte veri üretebileceği veya ürettiğine ilişkin bir envanter tablosu veya katalog bulunmamaktadır. Bu durum birçok verinin farklı standartlarda farklı kurumlar tarafından tekrar tekrar üretilmesini meydana getirmektedir. Bunun için en kısa zamanda hangi kurumun hangi nitelikte, standartta ve özellikte veri üreteceğinin tanımlanması gerekmektedir, Geliştirilen veri tabanının kullanılması ile bölgesel ve yerel ölçekte deprem tehlike haritalarının oluşturulması için altlık oluşturulmuş olacaktır. Bu veriler kullanılarak depreme yönelik afet riskleri ve sakınım planlarının hazırlanması yani deprem master planlarının hazırlanmasında altlık veri sağlanmış olacaktır. Bu palanlar kullanılarak imar planlamaları yapılabilecek ve yeni yerleşim alanları planlanabilecektir, Geliştirilen veri tabanında zeminin dinamik parametrelerinin belirlenmesinde kullanılan veriler kullanılarak özellikle yeni yerleşime açılacak alanların belirlenmesinde kullanılması ve bu verilerin analiz sonuçlarına göre yerleşim alanlarının belirlenmesinde son derece faydalı olacağı düşünülmektedir. Son zamanlarda çıkan yönetmeliklerle ülkemizde bu tür çalışmalar yerini almaya başlamıştır, 128 Günümüzde birçok kurum ve kuruluşta afete yönelik birçok proje üretilmekte ve kamu kaynakları aktarılmaktadır. Buna rağmen küçük bir deprem bile ülkemizde büyük can ve mal kayıplarına sebep olmaktadır. Bunun en önemli sebebi depreme karşı bütünleşik bir yaklaşım olmamasındandır. Bu çalışma kapsamında geliştirilen sistem ile birçok meslek disiplininden gelen veriler bir arada değerlendirilerek afete karşı bütüncül bir yaklaşım sağlanmış olacaktır, Geliştirilen sistem deprem öncesinde, depreme yönelik yapıların risk durumunu ortaya koymaktadır. Bu sistem daha da geliştirilerek ve farklı risk analiz yöntemleri denenerek yeni risk senaryoları oluşturulmalı ve sahanın risk potansiyeli belirlenmelidir, Bu çalışmada kapsamında farklı meslek disiplinlerindeki bilim insanlarının da kullanabileceği veri tabanı tasarımı yapılmıştır. Ayrıca her veri kümesi için UML diyagramları üretilmiştir. Bu tasarım ve diyagramları konuyla ilgili birçok bilim insanı tarafından kullanılabilecek bir yapıda sahiptir, Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı 2012-2023’de “Her yıkıcı deprem, gelecekteki depremlerin zararlarını en aza indirgemede kullanılabilecek çeşitli verileri de birlikte üretmiş, diğer bir ifadeyle doğal bir laboratuvar oluşturmuş, ancak bu veriler doğru, düzenli ve sistematik biçimde derlenip belgelenememiş ve herkesin kullanımına açık bir merkezde arşivlenememiştir. Bu nedenlerle, ulusal düzeyde bir “Deprem Bilgi Bankası”nın oluşturulması ve geliştirilmesine büyük ihtiyaç vardır” denilmektedir. Geliştirilen veri tabanın kullanılması ile Deprem Bilgi Bankası’nın oluşturulmasında altlık bilgi oluşturulmuş olacaktır, Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı 2012-2023’de “Bina envanterinin ve binaların hasar görebilirliklerinin değerlendirilebilmesi için öncelikle mevcut bina sayısının ve tipolojisinin belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca, tüm binalara kendilerine özgü bir kimlik numarası verilmesi ve binaya ilişkin temel bilgilerin (yapı tarzı, kat sayısı, yapım yılı, bağımsız birim adedi, brüt yüzölçümü, konum bilgileri vb) bu numara ile saklanması, analitik kapasitenin gelişmesine ve sigorta uygulamalarının yaygınlaşmasına yardımcı olacaktır” denilmektedir. Bu tez çalışması kapsamında geliştirilen veri tabanın kullanılması ile doğru ve 129 kullanılabilir bir yapı envanterinin oluşturulabilecektir. Bu durumda hem kentsel dönüşüm projelerine altlık sağlanmış hem de zorunlu deprem sigortasının doğru bir şekilde yapılması sağlanmış olacaktır, Sonuç olarak, bütünleşik bir afet bilgi sistemi oluşturulmasında kullanılabilecek bir veri tabanı tasarımı yapılmış ve bu verilerin birbirleri ile ilişkilerinde çok kriterli karar analiz yöntemleri aktif olarak kullanılması gerekliliği vurgulanmıştır. Bu bilgiler kullanılarak Risk analizi çalışmalarına temel oluşturacak bilgiler elde edilecek sonuç haritalar kullanılarak yerleşime uygunluk haritaları ve afet planlamalarında kullanılacak altlık haritalar üretilebilecektir. 130 KAYNAKLAR [1] Limoncu, S. ve C. Bayülgen., (2005). "Türkiye'de Afet Sonrası Yaşanan Barınma Sorunları", YTÜ Mim. Fak. e-Dergisi, 1 (1): 18-27. [2] Durduran, S. S. ve A. Geymen., (2008). "Türkiyede Afet Bilgi Sistemi Çalışmalarının Genel Bir Değerlendirmesi", Erciyes Üniversitesi 2. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 13-15 Ekim 2008, Kayseri [3] Göktürk, İ., ve Yılmaz, M., (2001). "Ülkemizde Afet Politikaları Ve Karþşlaşılan Sorunlara İlişkin Bir Değerlendirme", Kahramanmaraş İl Jandarma Komutanlığında Afet Sonrası Yardımlarda Jandarmanın Rolü başlıklı seminer, 25 Nisan 2001, Kahramanmaraş. [4] Özmen, B., Güler, H., ve Nurlu, M., (1997). "Coğrafi bilgi sistemi ile deprem bölgelerinin incelenmesi", Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Mürdürlüğü. [5] Akbulut, M.T. ve A. Aytuğ., (2005). "Deprem Hasar Görebilirlik Riskinin Gözleme Dayalı Belirlenmesine Yönelik Öneri Değerlendirme Yaklaşımı", YTÜ Mim. Fak. e-Dergisi, 1 (1): 88-98. [6] TBBM, 2010. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Deprem Risklerinin Araştırılarak Deprem Yönetiminde Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırma Komisyonu Raporu, Yayın No: 549, Ankara. [7] Zerger, A. ve D.I. Smith., (2003). "Impediments to using GIS for real-time disaster decision support", Computers, Environment and Urban Systems, 2003. 27 (2): 123-141. [8] Türkyılmaz, E., (2001). "Afet Bilgi Sistemi", Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, Fatih Üniversitesi, 13-14 Kasım 2001, İstanbul. [9] Tecim, V., (2009). "Coğrafi Bilgi Sistemleri Teknolojisinin Afet Yönetiminde Kullanımı", İzmir Afet Riskini Azaltma Sempozyumu, 7-8 Aralık 2009, İzmir.. [10] Altan, O., Toz, G., Kulur, S., Seker, D., Volz, S., Fritsch, D. ve Sester, M., (2001). "Photogrammetry and geographic information systems for quick assessment, documentation and analysis of earthquakes", Isprs Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 55 (5-6): 359-372. 131 [11] Alkış, A., Alkış, Z., Batuk, F. G., Bayram, B., Helvacı, C., Eraslan, C., Emem, O., ve Demir, N., (2002). "Afet Acil Yönetim Bilgi Sistemi "AFAYBİS" Ön Değerlendirme Raporu", Yıldız Teknik Üniversitesi, Aralık 2002, İstanbul. [12] Nurlu,a M., ve Kuterdem, K., (2006). "Ulusal Afet Bilgi Sistemi" 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, Fatih Üniversitesi, 13-16 Eylül 2006, İstanbul. [13] T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Resmi Sitesi, Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı Başladı, http://www.afetacil.gov.tr/haber/haber_detay.asp?haberID=508, 2010. [14] Ayhan, M., E., Demirkol, Ö., ve Gündoğdu, O., (1999). "Ulusal Deprem Programı" Türkiye Ulusal Jeodezi ve Jeofizik Birliği, Kasım 1999, Ankara. [15] İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB), (2002). "Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Planı Çalışması", Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA), 2002, İstanbul. [16] Ansal, A., (2003). "İstanbul İçin Deprem Master Planı", İstanbul Büyükşehir Belediyesi Planlama ve İmar Dairesi Zemin ve Deprem İnceleme Müdürlüğü, 2003, İstanbul. [17] Alkış, A., Alkış, Z., Batuk, F. G., Bayram, B., Gümüşay, Ü., Helvacı, C., Eraslan, C., Emem, O., Türk, T., Bayraktar, H., ve Demir, N., (2003). "Afet Acil Yönetim Bilgi Sbabaybabistemi "AFAYBİS" Analiz ve Ön Tasarım Raporu", Yıldız Teknik Üniversitesi, Mayıs 2003, İstanbul. [18] Alkış, A., Alkış, Z., Batuk, F. G., Bayram, B., Gümüşay, Ü., Helvacı, C., Eraslan, C., Emem, O., Türk, T., Bayraktar, H., Demir, N., ve Önder, M., (2004). "Afet Acil Yönetim Bilgi Sistemi "AFAYBİS" Tasarım Raporu", Yıldız Teknik Üniversitesi, Mart 2004, İstanbul. [19] T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, (2004). "Deprem Şurası-2004 (Afet Bilgi Sistemi Komisyon Raporu)", 2004, Ankara. [20] Türkiye Cumhuriyeti Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü (2004). "Yerbilimsel Verilerin Planlamaya Entegrasyonu El Kitabı", 2006, Ankara. [21] Çan, T., Çeken, U., Duman, T, Y., Ergintav, S., Erkmen, C., İnan, S., Kalafat, D., Karaman, H., Kılıç, T., Özdemir, S., Özel, N, M., Özer, M, F., Pınar, A., Timur, E., ve Tüysüz, O., (2010). "Deprem Bilgi Altyapısına Yönelik Araştırmalar", T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, 2010, Ankara. [22] T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), (2011). "Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı 2012-2023", 2011, Ankara. [23] Şahin, M., Uçar, D., Türkoğlu, H., ve Göksel, Ç., (2002). "Ulusal UAS-CBS- Bazlı Veri Tabanı ve Afet Yönetimi Odaklı Karar Destek Sıstemi Standardının Oluşturulması Projesi (TABIS)", T.C. İÇİSLERİ BAKANLIĞI ve İ.T.Ü. Çalisma Grubu, 2002, İstanbul. [24] Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi, (2005). "Eskişehir Yerleşim Yeri Zayıf ve Kuvvetli Yer Hareketi Kayıtçılarının Kurulması ve Eş Zamanlı Takibi (ANA-NET)", Proje No: 040302, 2005. 132 [25] Boğaziçi Üniversitesi-Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (KRDAE), (2001). "İstanbul Deprem Erken Uyarı ve Acil Müdahale Projesi", 2001, İstanbul. [26] Akçığ, Z., (2005). "İzmir Metropolü ile Aliağa ve Menemen İlçelerinde Güvenli Yapı Tasarımı İçin Zemin Sismik Davranışlarının Modellenmesi", Dokuz Eylül Üniversitesi ve Bayındırlık Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü, TÜBİTAK Proje No: 106G159, 2005. [27] Orta Doğu Teknik Üniversitesi - Deprem Mühendisliği Araştırma Merkezi ve T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı - Afet İşleri Genel Müdürlüğü, (2007). "Ulusal Kuvvetli Yer Hareketi Kayıt Şebekesi Veri Tabanının Uluslararası Ölçütlere Göre Derlenmesi", Proje No:105G016, 2007, Ankara. [28] Tantala, M.W., Nordenson, G. J. P., Deodatis, G. ve Jacob, K. (2008). "Earthquake loss estimation for the New York City Metropolitan Region", Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 28 (10-11): 812-835. [29] Türk, T., (2009). Sürdürülebilir Afet Bilgi Sistemi Altyapısının Oluşturulması ve Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ) Üzerinde Uygulanması, Doktora Tezi, YTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. [30] Taş, N., (2003). Olası Deprem Zararlarını Azaltacak Model Önerisi ve Bursa Metropolitan Alanı İçin Bir Yöntem, Doktora Tezi, YTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. [31] Yalcin, A. ve F. Bulut, (2007). "Landslide susceptibility mapping using GIS and digital photogrammetric techniques: a case study from Ardesen (NE-Turkey)", Natural Hazards, 41 (1): 201-226. [32] Mohanty, W. K., Yanger W., Sankar, K. N., ve Intrajit, Pal., (2007). "First Order Seismic Microzonation of Delhi, India Using Geographic Information System (GIS)", Natural Hazards, 40 (2): 245-260. [33] Mohanty, W. K., ve Walling, M.Y., (2008). "First order seismic microzonation of Haldia, Bengal Basin (India) using a GIS platform", Pure and Applied Geophysics, 165 (7): 1325-1350. [34] Aksaraylı, M., ve Tecim, V., (2004). "İzmir İli Deprem Senaryolarının Coğrafi Bilgi Sistemi Tabanlı Analizi Ve Acil Afet Yönetim Sistemi Amaçlı Kullanımı", 3. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, 6-9 Ekim 2004, İstanbul. [35] Ergünay, O., Gülkan, P., ve Güleri H., H., (2008). "Afet Yönetimi ile İlgili Terimler", Afet Yönetiminin Temel İlkeleri, JICA Türkiye Ofisi Yayın No:2, Sayfa: 301-248. [36] Kurtuluş, C., (2002). "Sismik Arama Teori ve Uygulama", Kocaeli Üniversitesi Yayınları, 2002. [37] AFAD, İvme Ölçerler ve Depremin http://kyh.deprem.gov.tr/depreminivme.htm, 2011. 133 İvmesi, [38] Çeken, U., (2007). Marmara Bölgesinin Kuvvetli Yer Hareketi Azalım İlişkisi Modeli, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Sakarya. 39. Yalçınkaya, E., (2010). "Zemin Neden Bu Kadar Önemli?", Jeofizik Bülteni, 2010 (63). [40] Ketin, İ., (2005). Genel Jeoloji-Yerbilimlerine Giriş İTÜ Vakfı, İstanbul. [41] Pampal, S., ve Özmen, B., (2009). Depremler Doğal Afet midir? Depremlerle Baş Edebilmek, Eflatun Yayınevi. [42] Aydınoğlu, M., N., (1998). "Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik", Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Ankara. [43] Doğramacı, S., (2009). Coğrafi Bilgi Sistemi Destekli Çok Ölçütlü Karar Verme Yöntemleri ile Toplu Konut Yer Seçimi, YTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. [44] Öztürk, D. ve F. Batuk, (2010). "Analytıc Hıerarchy Process For Spatıal Decısıon Making", Journal of Engineering and Natural Sciences, 28: 124-137. [45] Malczewski, J., (1999). GIS and multicriteria decision analysis, Wiley, Canada. [46] Öztürk, D., (2009). CBS Tabanlı Çok Ölçütlü Karar Analizi Yöntemleri ile Sel ve Taşkın Duyarlılığının Belirlenmesi: Güney Marmara Havzası Örneği, Doktora Tezi, YTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. [47] Zhou, P., B.W. Ang, ve K.L. Poh, (2006). "Decision analysis in energy and environmental modeling: An update", Energy, 31 (14): 2604-2622. [48] Atıcı, K.B. ve A. Ulucan, (2010). "Enerji Projelerinin Değerlendirilmesi Sürecinde Çok Kriterli Karar Verme Yaklasımları ve Türkiye Uygulamaları", Hacettepe Üniversitesi/ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28 (1): 161-187. [49] Kaya, Y., (2003). "Çok Amaçlı Karar Verme Yöntemlerınden Topsıs (Technique For Order Preference By Similarity To Ideal Solution) ve Electre (Elimination Et Choix Traduisant La Realite) Yöntemlerının Karsılastırılması", Hava Harp Okulu, İstanbul. [50] Yoon, K.P. ve Hwang, C.L. (1995). "Multiple Attribute Decision Making: An Introduction", Sage Publications. [51] Herişçakar, E., (1999). "Gemi Ana Makina Seçiminde Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri Ahp ve Smart Uygulaması", Gemi İnşaatı ve Deniz Teknolojisi Teknik Kongresi 99, 240-256, İstanbul. [52] Yıldırım, V., (2009). Doğalgaz İletim Hatlarının Belirlenmesi İçin Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Raster Tabanlı Bir Dinamik Modelin Geliştirilmesi, Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. [53] Öztürk, D. ve F. Batuk, (2007). "Criterion Weighting In Multicriteria Decision Makıig", Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 25 (1): 86-98. 134 [54] Janssen, R. ve Rietveld, P., (1990). "Multicriteria analysis and geographical information systems: an application to agricultural land use in the Netherlands" Geographical Information Systems For Urban And Regional Planning, 129-139. [55] Aydöner, C. ve Maktav, D., (2006). "Uydu Ve Yersel Veri Entegrasyonu İle Deprem Sonrası Arazi Örtüsü/Kullanımı Analizi", İTÜDERGİSİ/d, 5 (2):35-48. [56] Saaty, T.L., (1986). "Axiomatic Foundation of the Analytic Hierarchy Process", Management Science, 32 (7): 841-855. [57] Tuğçe, S., ve Serhan, S., (2007). "Kentsel Sismik Risklerin Belirlenmesi:Türkiye Büyükşehirlerinde Risk Oluşturan Etkenlerin Karşılaştırılması", TMMOB Afet Sempozyumu, 231-239,. [58] Kazancıoğlu, Y., (2008). Lojistik Yönetimi Sürecinde Tedarikçi Seçimi ve Performans Değerlendirilmesinin Yöneylem Araştırması Teknikleri ile Gerçekleştirilmesi: AHP (Analitik Hiyerarşik Süreç) ve DEA (Veri Zarflama Analizi), Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. [59] Eraslan, E. ve Algün, O., (2005). "İdeal Performans Değerlendirme Formu Tasarımında Analitik Hiyerarşi Yöntemi Yaklaşımı", Gazi Üniversitesi, Müh. Mim. Fak. Der., 20 (1): 95-106. [60] Kuruüzüm, A., Atsan, N., (2001). "Analitik Hiyerarşi Yöntemi Ve İşletmecilik Alanındaki Uygulamaları", Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi (1) 83-105. [61] Kavas, E., (2009). "Analitik Hiyerarşi Süreç Yöntemiyle İzmir İlinin Heyelan Duyarlılığının Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı İncelenmesi", TMMOB Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi, 2-6 Kasım 2009, İzmir. [62] Saaty, T.L., (2006). Fundamentals Of Decision Making And Priority Theory With The Analytic Hierarchy Process, Vol. 478. RWS Publications, Pittsburgh, Pa. [63] Yılmaz, E., (1999). "Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanılarak Çok Kriterli Karar Verme Problemlerinin Çözümü", DOA Dergisi No: 5, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayını, 95-122. [64] Kadak, E., G., (2006). Türkiye’de Ahp Tekniğinin Performans Değerlendirmedeki Yeri Ve İlaç Dağıtım Sektöründe Uygulanması, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana. [65] Yücel, A., Güneri, A., F., (2010). "Application Of Adaptive Neuro Fuzzy Inference System To Supplier Selection Problem", Journal of Engineering and Natural Sciences Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 28: 224-234. [66] Yaralıoğlu K., (2011), Analitik Hiyerarşi Prosesi, www.deu.edu.tr/userweb/k.yaralioglu/.../Analitik_Hiyerarsi_Proses.doc, 2011. [67] Saaty, T.L., (1990). Multicriteria Decision Making: The Analytic Hierarchy Process, RWS Publications, Pittsburgh, PA.. [68] Saaty, T.L., (1990). "How to Make a Decision - the Analytic Hierarchy Process", European Journal of Operational Research, 48 (1): 9-26. 135 [69] Saaty, T.L., (2006). "Rank from comparisons and from ratings in the analytic hierarchy/network processes", European Journal of Operational Research, 168 (2): 557-570. [70] Saaty, T.L. ve Tran, L.T., (2007). "On the invalidity of fuzzifying numerical judgments in the Analytic Hierarchy Process", Mathematical and Computer Modelling, 46 (7-8): 962-975. [71] Karadağ, A., (2007). Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlamanın Maliyetleme Boyutu (Örnek Uygulama ve Bir Elektronik FTM Modeli Önerisi), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. [72] Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yöentimi Başkanlığı Resmi Sistesi, www.deprem.gov.tr, 2011. [73] Reis, S., (2003). Çevresel Planlamalara Altlık Bir Coğrafi Bilgi Sistemi Tasarımı ve Uygulaması: Trabzon İl Bilgi Sistemi (TİBİS) Modeli, Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. [74] T.C. Resmi Gazete, 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu. (25531), 10.07.2004, 4. [75] T.C. Resmi Gazete, 5393 Sayılı Belediye Kanunu. (25874), 13, 03.07.2005, 22. [76] T.C. Resmi Gazete, 5442 Sayılı İl İdaresi Kanunu. (7236), 18.06.1949,1. [77] T.C. Resmi Gazete, 7269 Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlere Yapılacak Yardımlara Dair Kanun. (10213), 25.05.1959, 1. [78] T.C. Resmi Gazete, 7126 Sayılı Sivil Savunma Kanunu. (9931), 13.06.1958, 1-2. [79] T.C. Resmi Gazete, 3254 Sayılı Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun. (18988), 14.01.1986, 1. [80] T.C. Resmi Gazete, 2935 Sayılı Olağanüstü Hal Kanunu. (18204), 27.10.1983, 13. [81] T.C. Resmi Gazete, 2090 Sayılı Tabii Afetlerden Zarar Gören Çiftçilere Yapılacak Yardımlar Hakkında Kanun. Sayı, (15987), 05.07.1977, 1. [82] T.C. Resmi Gazete, 88/12777 Sayılı Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik. (19808), 08.05.1988, 1. [83] T.C. Resmi Gazete, 3402 Sayılı Kadastro Kanunu. (19512), 09.07.1987, 1. [84] T.C. Resmi Gazete, 6083 Sayılı Tapu Ve Kadastro Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun. (6083), 25.11.2010, 1. [85] Bayındırlık Bakanlığı Resmi Sitesi, www.bayindirlik.gov.tr, 2011. [86] T.C. Resmi Gazete, 180 Sayılı Bayındırlık ve İskan Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararname. (18251), 14.12.1983, 1. [87] Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş. Resmi Sitesi, www.osmangaziedas.com.tr, 2011. [88] T.C. Resmi Gazete, 4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunun. (24390), 18.04.2001, 1. 136 [89] T.C. Resmi Gazete, 5902 Sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun. (27261), 17.06.2009, 1-7. [90] Güler, H., H., (2005). "Afetlere Hazırlıklı Olma", Afet Yönetiminin Temel İlkeleri, JICA Türkiye Ofisi Yayın No:1, 81-93. [91] Yiğiter, N., D., (2008). Planlamada Afet Bilgi Sistemi ve Yönetiminin Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Modellenmesi: Adana Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. [92] Çabuk, A., Şenel, H. ve Yavuz, M. İ., (2008). "Trafik Kazalarının Azaltılması Ve Önlenmesi Amacıyla Coğrafi Bilgi Teknolojilerinden Yararlanılması", Tübitak Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Programı, Proje No: 105G109. [93] Avdan, U. ve A. Alkış, (2011). "Doğal Afetlere Yönelik Bütünleşik Konumsal Veri Tabanı Modelinin Geliştirilmesi", Electronic Journal of Map Technologies, 3 (1): 17-26. [94] Şenel, G., H., (2010). Veritabanı Uygulamaları, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayını, Eskişehir. [95] Uyguçgil, H., (2010). Harita Bilgisi ve Coğrafi Bilgi Sistemlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayını, Eskişehir. [96] Yomralıoğlu, T., (2000). Coğrafi Bilgi Sistemleri: Temel Kavramlar ve Uygulamalar, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. [97] Zald, A.E., Summer, S. ve Wade, T. (2006). A to Z GIS: An illustrated dictionary of geographic information systems, Esri Press. [98] Arctur, D. ve Zeiler, M. (2004). Designing geodatabases: Case studies in GIS data modeling, Esri Press. [99] Maden Teknik Arama Genel Müdürlüğü Resmi Sitesi, www.mta.gov.tr, 2011. [100] Pal, I., Nath, S. K., Shukla, K., Pal, D. K., Raj, A., Thingbaijam, K. K. S. ve Bansal, B. K, (2008). "Earthquake hazard zonation of Sikkim Himalaya using a GIS platform", Natural Hazards, 45 (3): 333-377. [101] Bayındırlık Bakanlığı Resmi Sitesi, Deprem Bilgi www.bayindirlik.gov.tr/turkce/dosya/depremaltbilyap.pdf, 2011. Altyapısı [102] Sitharam, T.G., ve Anbazhagan, P., (2008). "Seismic Microzonation: Principles, Practices and Experiments", EJGE, Bouquet 08. [103] Kolat, C., Doyuran, V., Ayday, C. ve Suzen, M. L., (2006). "Preparation of a geotechnical microzonation model using Geographical Information Systems based on Multicriteria Decision Analysis", Engineering Geology, 87 (3-4): 241255. [104] Tosun, H., Seyrek, E., Orhan, A., Savas, H. ve Turkoz, M., (2011). "Soil liquefaction potential in Eskisehir, NW Turkey", Natural Hazards and Earth System Sciences, 11 (4): 1071-1082. 137 [105] Anbazhagan, P., Thingbaijam, K. K. S., Nath, S. K., Kumar, J. N. N. ve Sitharam, T. G., (2010). "Multi-criteria seismic hazard evaluation for Bangalore city, India", Journal of Asian Earth Sciences, 38 (5): 186-198. [106] Ploeger, S.K., Atkinson, G.M. ve Samson, C., (2010). "Applying the HAZUS-MH software tool to assess seismic risk in downtown Ottawa, Canada", Natural Hazards, 53 (1): 1-20. [107] Zor, E., Cevher, M., Mengüç, G., Soydabaş, M., Bilgiç, A., Ayan, E., ve Özalaybey, S., (2007). "Kocaeli İlinde Zemin Sınıflaması Ve Sismik Tehlike Değerlendirme Çalışmaları", Altıncı Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 16-20 Ekim 2007, İstanbul. [108] Tün, M., (2003). "Eskişehir Zemininin Makaslama Dalgası Hızı (Vs) Değişimine Bağlı Özelliklerinin İncelenmesi ve Doğal Titreşim Periyodunun (T0) Bulunması", Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir. [109] Schneider, J.A., Mayne, P.W. ve Rix, G.J. (2001). "Geotechnical Site Characterization In The Greater Memphis Area Using Cone Penetration Tests", Engineering Geology, 62 (1-3): 169-184. [110] Karabulut, S., Özel, O., ve Özçep, F., (2009). "Deprem Tehdidi Altındaki Mühendislik Yapılarının Hakim Titreşim Periyotlarının Belirlenmesinde Yeni Bir Seçenek: Mikrotremor Yöntemi ve Örnek Uygulaması", Engineering Science, 4 (3): 428-441. [111] Akkargan, Ş., ve Özçep, G., (2000). "Rezonans Olayı ve Depremlerle İlişkisi", Jeofizik Bülteni, 38: 95-96. [112] Troncoso, J.H. ve Garcés, E. (2000). "Ageing Effects In The Shear Modulus Of Soils", Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 19 (8): 595-601. [113] Acar, M.H., Çağlayan, A., ve Budak, G., (2005). "SPT Verileri Kullanılarak Antalya İlinin Sismik Yönden İncelenmesi”, Antalya Yöresinin İnşaat Mühendisliği Sorunları Kongresi, 22-24 Eylül 2005, Antalya, 570. [114] Koçak, A., (2006). Fay Hatlarına Yakın Bölgelerde Yapı Tasarımı Kırıkkale Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kırıkkale. [115] Demirtaş, R., (2002). "Diri Faylar Etrafında Tampon Bölge (Emniyetli Kuşak) Oluşturma Esasları - Fay Yasası", Jeofizik Bülteni, 2002/3-4: 55-60. [116] Afete Hazırlık ve Deprem Eğitimi Derneği, Depreme Tampon Bölge Tedbiri, http://www.ahder.org/haberler/depreme-tampon-bolge-tedbiri, 2011. [117] Yıldırım, H., ve Özel, M.E., (2005). "Tübitak-Mam'da 1991-2001 Döneminde Yapılan Uzaktan Algılama ve Cbs Çalışmaları", Deprem Sempozyumu, 23-25 Mart 2005, Kocaeli. [118] Kolat, Ç., (2004). Eskişehir Yerleşim Merkezi İçin Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı Mikrobölgeleme Haritası, Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ankara. 138 [119] Sener, E., Sener, S., Nas, B., ve Karaguzel, R. (2010). "Combining AHP with GIS for landfill site selection: A case study in the Lake Beysehir catchment area (Konya, Turkey)", Waste Management, 30 (11): 2037-2046. 139 EK-A ANKET Anket Tarihi: 1. Kurum Bilgileri Kurum Adı: Kurum Yöneticisi: Kurum Telefon: : Kurum Faks: Kurum e-mail: Kurum Web Sitesi: Kurum Adresi 2. Anketi Dolduran Kişinin Bilgileri Adı ve Soyadı: Görevi: Telefon: Faks: e-mail: Adresi: 140 3. Afet Acil Durum Bilgileri Kurumun Afet ile İlgili Mevcut Kanun, Yönetmelik ve Mevzuatı: Kurumun Afet Acil Durumu İle İlgili Görevi: Risk azaltma: Hazırlık: Kurtarma ve ilk yardım: İyileştirme: Yeniden İnşaa: Kurumun Organizasyon şeması: Kurumun Sayısı: Mevcut Personel Mühendis Teknisyen Tekniker İşçi Diğer Kurumun Mevcut Araç Durumu: Kurumun Afet Projesi Var mı? Acil Durum Kurumun Afet Projesi Varsa; Acil Durum Var Proje Adı Proje Tarihi Projedeki Gereksinimler Kurumun Mevcut İletişim Yapısı (WAN/LAN): Kurumun Haberleşme Sistemi (Uydu, Telsiz vb): Kurumun Başka Kurumlar ile 141 Yok Planlanmakta Haberleşme/İletişim Sistemi: 4. Yazılım ve Donanım Bilgileri Kurumun Mevcut Donanım Yapısı: Bilgisayar Sayısı: Server Sayısı: Yazıcı Sayısı: UPS Sayısı ve Kapasitesi: Yedekleme Ünitesi: Diğer: Kurumun Mevcut Coğrafi Bilgi Sistemleri Yazılımları: Kurumun Mevcut Yazılımları: Uzaktan Algılama Kurumun Mevcut CAD Yazılımları: Kurumun Mevcut Veri Tabanı Yazılımları: 5. Mevcut Envanter Bilgileri Kurumun Mevcut Coğrafi Bilgi Sistemleri Verilerinin İçeriği/Güncelliği: Kurumun Mevcut Uzaktan Verilerinin İçeriği/Güncelliği: Kurumun Mevcut İçeriği/Güncelliği: CAD Algılama Verilerinin Kurumun Mevcut Veri Tabanı Verilerinin İçeriği/Güncelliği: 6. Açıklama 142 EK-B KONUMSAL VERİ TABANI MODELİ 143 Veri Tabanı Konumsal Veri Tabanı Modeli Deprem Bilgi Sistemi Konumsal Nesne Veri Kümesi (Feature Dataset) Jeofizik Katmanı Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Sismik Kırılma-Yansıma Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Kuvvetli Yer Hareketi Kayıtçıları Jeofizik Veri Kümesi Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Sismik Kırılma-Yansıma Field name Data type OBJECTID Shape DeneyYöntemi XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı Vs30 Derinlik OID Geometry String Double Double Double Double Double Allow Defaul nulls t value Domain Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Field name Data type OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı Hız DepremBüyüklüğü OID Geometry Double Double Double Double Double Allow Defaul nulls t value 30 Domain Yes Yes Yes Yes Yes Yes Field name Data type OID Geometry Double Double Double Double Date String String Allow Defaul nulls t value Domain Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Field name Data type OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı Ġvme YerDeğiĢtirme EtkiSüresi OID Geometry Double Double Double Double Double Double Precision Scale Length 0 0 0 0 0 Geometri Nokta Precision Scale Length 5 5 1 2 Domain Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Field name OBJECTID Shape Simge Litoloji JeolojikBirimYaĢı JeolojikBirimTürü JeolojikOluĢum JeolojikBirimKalınlığı EnDüĢükBirimKalınlığı EnBüyükBirimKalınlığı Data type OID Geometry String String String String String Double Double Double Allow Defaul nulls t value Domain Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Geometri Poligon Precision Scale Length 3 10 15 10 20 2 2 2 Geometri Nokta Precision Scale Length 2 2 2 2 2 2 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Fay Allow Defaul nulls t value Field name Data type OBJECTID Shape Tipi Eğimi Yönü OID Geometry String String Yes Yes Yes Eğimi Açısı Double Yes Atımı Doğrultusu YaĢı SegmentUzunluğu SegmentGeniĢliği SegmentAktivitesi String String String Double Double String Domain 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Field name Data type OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı Doğrultusu DoğrultuAçısı EğimYönü EğimAçısı OID Geometry Double Double Double Double Double Double Double Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Precision Scale Length 2 Yes Yes Yes Yes Yes Yes Allow Defaul nulls t value Geometri Çizgi 3 3 0 20 20 20 2 2 0 0 20 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Tabaka Konumu 0 0 0 0 10 5 15 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Kuvvetli Yer Hareketi Kayıtçıları Allow Defaul nulls t value 0 0 0 0 0 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Jeolojik Formasyon Geometri Nokta 2 2 2 2 1 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Deprem Konumu OBJECTID Shape Enlem Boylam Md Derinlik Tarih Saat Yer Precision Scale Length 2 2 2 0 2 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Zayıf Yer Hareketi Kayıtçıları Geoteknik Veri Kümesi Jeoloji Veri Kümesi Geometri Nokta Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Zayıf Yer Hareketi Kayıtçıları Domain Geometri Nokta Precision Scale Length 2 2 2 2 2 2 2 0 0 0 0 0 0 0 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Sondaj Field name Data type OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı KuyuNo KuyuDerinliği YASS ZeminSınıfı ZeminGrubu SPTDerinliği SPTSayısı YapımYılı AdaID PaftaID ParselID OID Geometry Double Double Double String Double Double String String Double Double Date String String String Allow Defaul nulls t value Domain Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Field name Data type OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı KuyuNo KuyuDerinliği YASS qc Vs fs AdaID PaftaID ParselID OID Geometry Double Double Double String Double Double Double Double Double String String String Domain Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Data type OID Geometry Double Double Double Double 2 2 2 0 0 0 2 2 0 0 2 2 0 0 0 0 Allow Defaul nulls t value 8 10 10 10 Geometri Nokta Precision Scale Length 2 2 2 0 0 0 5 2 2 2 2 2 0 0 0 0 0 10 10 10 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Taşıma Gücü Kaybı Field name Precision Scale Length Domain Yes Yes Yes Yes Yes Geometri Poligon Precision Scale Length 2 2 2 3 0 0 0 0 Field name Data type Allow nulls OBJECTID OnarımDurumu GiriĢKatAlanı NormalKatAlanı Zemin+BodrumKatAdedi ZeminKatYüksekliği BodrumKatYüksekliği NormalKatAdedi NormalKatYüksekliği ÇatıKatıDurumu ÇatıKatıYüksekliği ÇatıKatıAlanı KullanımTürü ÖnemKatsayısı DavranıĢKatsayısı TaĢıyıcıSistemTürü DöĢemeTipi TemelSistemi BoyunaDonatı EnineDonatı BetonDayanı BinaID OID String Double Double Double Double Double Double Double String Double Double String Double Double String String String Double Double Double String Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Default value Data type Allow nulls OBJECTID EnBüyükAçıklık KatSeviyesiFarkı KısaKolon GüçlüKiriĢ/ZayıfKolon AsmaKat KöĢeKolon SaplamaKiriĢSayısı ToplamKiriĢSayısı A1 A2.1 A2.2 A2.3 A3 A4 B1 B2 B3 KolonEtriyeSıklaĢtırması KiriĢEtriyeSıklaĢtırması BinaID OID Double Double String String String String Double Double String String String String String String String String String String String String Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Field name Data type OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı HakimPeriyot ZeminBüyütmesi OID Geometry Double Double Double Double Double Allow Defaul nulls t value Yes Yes Yes Yes Yes Yes Domain Geometri Nokta Precision Scale Length 2 2 2 2 1 0 0 0 0 0 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Sıvılaşma Field name Data type OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı IL S OID Geometry Double Double Double Double Double Allow Defaul nulls t value Yes Yes Yes Yes Yes Yes Domain Geometri Poligon Precision Scale Length 2 2 2 3 3 0 0 0 0 0 Field name Data type OBJECTID Shape BinaID MahalleID AdaID ParselID YapımYılı YaĢayanKiĢiSayısı ZeminSınıfı ZeminGrubu OID Geometry String String String String Date Double String String 2 2 0 2 2 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Tabaka Konumu Poligon Nesne Sınıfı (Polygon feature class) Jeolojik Formasyon 10 20 Konumsal Nesne Veri Kümesi (Feature Dataset) Geoteknik Katmanı Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Sondaj 10 10 10 2 2 2 Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) SCPT 0 0 0 Poligon Nesne Sınıfı (Polygon feature class) Sıvılaşma 20 Default value Allow Defaul nulls t value Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Yes Çizgi Nesne Sınıfı (Line feature class) Fay 10 Poligon Nesne Sınıfı (Polygon feature class) Taşıma Gücü Kaybı Konumsal Nesne Veri Kümesi (Feature Dataset) Precision Scale Length Domain 2 2 Yapı Envanteri Katmanı Poligon Nesne Sınıfı (Polygon feature class) Bina 0 0 5 5 5 5 0 0 Domain Tablo Yapısal Özellik Tablo Yapısal Kusur 0 0 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Bina Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Mikrotremor Jeoloji Katmanı Precision Scale Length Domain Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Yapısal Kusurlar Field name Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Deprem Lokasyonu Konumsal Nesne Veri Kümesi (Feature Dataset) Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) Yapısal Özellik Geometri Nokta 2 2 Allow Defaul nulls t value OBJECTID Shape XKoordinatı YKoordinatı ZKoordinatı quE Yapı Veri Kümesi 5 Konumsal Nesne Sınıfları (Simple feature class) SCPT Nokta Nesne Sınıfı (Point feature class) Mikrotremor KBS Veri Tabanı TAKBĠS Geometri Poligon MERNĠS Precision Scale Length 0 0 0 0 10 10 10 10 8 2 3 MEDES ESGAZ TELEKOM TEDAġ DĠĞER 144 EK-C KÜTAHYA DEPREMİ 19.05.2011 Kütahya Simav depreminin etkisi, 140 km uzaklıktaki Eskişehir kent merkezine yaklaşık 28 saniye sonra ulaşmıştır. Meydana gelen depremin etkisi Eskişehir’in zemin koşullarına bağlı olarak farklı bölgelerde, farklı ivme değerleri oluşturmuştur. Eskişehir Kent Merkezi Deprem Kayıt İstasyonu Yerleri Uydu ve Uzay Bilimleri Araştırma Enstitüsü verilerine göre, bölgedeki ivme dağılımı haritalanmış ve 11 farklı noktadaki istasyonda, 45-146 gal (yerçekimi ivmesi 980 gal’dir) aralığında değişen değerler ölçülmüştür. 145 X Koordinatı Y Koordinatı İstasyon Adı İvme Yer Etki Değeri Değiştirme Süresi (gal) (cm) (sn) Yapıya Etki Süresi (sn) 288476 4410147 ANA01 74 2 50 6 285736 4407533 ANA02 85 0.5 51 9 283035 4418049 ANA03 96 0.5 37 3 286786 4405707 ANA04 110 0.6 53 12 285471 4403006 ANA05 146 1.5 40 7 279594 4411596 ANA06 117 0.4 48 11 281564 4407899 ANA07 106 1.5 58 7 290487 4405647 ANA09 115 0.4 44 9 290358 4403338 ANA10 45 0.5 35 6 298870 4402143 ANA11 98 0.6 70 15 296093 4398372 ANA12 54 0.6 38 5 Şekil 3.14’de gösterilen jeofizik veri kümesinde tanımlanan ve kuvvetli yer hareketi kayıtçılarından toplanan İvme, Yer Değiştirme ve Etki Süresi verilerine göre aşağıdaki haritalar deprem anından hemen sonra oluşturulmuştur. Aşağıdaki şekilde maksimum ivme değerine göre oluşturulan harita görülmektedir. 146 Eskişehir Kent Merkezi Sarsıntı Haritası Bir depremin verdiği hasar, ivme değerine ve sarsıntının süresine bağlı olarak değişmektedir. Küçük ivmeli uzun süreli bir yer sarsıntısı, büyük ivmeli kısa süreli yer hareketiyle aynı hasarı verebilmektedir. İvme büyük, sarsıntı süresi de uzunsa, hasarın çok olması beklenir. En yüksek ivme değeri olarak 146 gal ölçülen noktada sarsıntı süresi 9-11 sn arasında hissedilirken, 98 gal ölçülen noktada 13-15 sn süreli hissedilmiştir. Aşağıdaki şekilde depremin etki süresine göre oluşturulan harita görülmektedir. 147 Deprem etki süresi haritası Aynı noktalardaki yer değiştirme (cm) miktarlarına baktığımızda en yüksek yer değiştirme Gazipaşa mahallesinde bulunan istasyonda 1.5-2 cm aralığında ölçülmüştür. Bu yer değiştirme miktarına göre oluşturulan harita aşağıdaki şekilde gösterilmektedir. 148 Eskişehir Kent Merkezi yer değiştirme (cm) haritası. (0.5-2 cm) Tüm bu sonuçlar aynı depremin etkisinin büyüklük (ivme-cm/s2), ölçülen ve hissedilen etki süreleri (sn), yer değiştirme miktarları (cm) alansal olarak farklılıklar göstermektedir. Yerel zemin koşulları bu değişkenliğin en önemli nedeni olarak görülmektedir. Bundan dolayı zemin koşullarının ve zeminin dinamik parametrelerinin detaylı bir şekilde belirlenip elde edilen sonuçlar ile yerleşime uygun-güvenli bölge seçiminin oluşturulması gerekmektedir. Bundan dolayı oluşturulacak bir afet (deprem) bilgi sisteminde bu ve bunun gibi verilerin düzenli olarak depolanması ve analizinin yapılması gerekmektedir. Kuvvetli yer hareketi kayıtçılarından elde edilen ivme, yer değiştirme ve etki süresi bilgileri kullanılarak, depremin bölgeye olan etkisi belirlenmekte bu bilgi ile yapı envanter bilgileri birleştirilerek anlık hasar dağılım haritaları üretilebilmektedir. 149 ÖZGEÇMİŞ KİŞİSEL BİLGİLER Adı Soyadı :Uğur AVDAN Doğum Tarihi ve Yeri :13.07.1977 Ankara Yabancı Dili :İngilizce E-posta :[email protected] ÖĞRENİM DURUMU Derece Alan Okul/Üniversite Mezuniyet Yılı Y. Lisans Jeo. ve Foto. Müh. Yıldız Teknik Üniversitesi 2004 Lisans Jeo. ve Foto. Müh. Yıldız Teknik Üniversitesi 2000 Lise Bilgisayar-Yazılım Yenimahalle Tek. Lisesi 1996 İŞ TECRÜBESİ Yıl Firma/Kurum Görevi 2001-2011 Anadolu Üniversitesi Araştırma Görevlisi 150 YAYINLARI Makale 1. Ergincan F., Cabuk A., Avdan U., Tun M., "Advanced technologies for archaeological documentation: Patara case", Scientific Research and Essays, Volume 5, Issue 18, 26152629, 18/09/2010 2. Uğur Avdan, Ayhan Alkış, "Doğal Afetlere Yönelik Bütünleşik Konumsal Veri Tabanı Modelinin Geliştirilmesi", Harita Teknolojileri Elektronik Dergisi, Cilt:3, Sayı:1, 2011 Bildiri Uluslararası Bilimsel Toplantılarda Sunulan ve Bildiri Kitaplarında Basılan Bildiriler 1. Akdeniz E., Mutlu S., Pekkan E., Tun M.,Avdan U.,Guney Y., Tuncan A. "Determination of 3D Modelling Method of Soil Classes", International Geoconference SGEM11, Albena, Bulgaria, 25/06/2011, 25/06/2011 2. Akdeniz E., Guney Y., Pekkan E., Avdan U., Tun M., "Using Geographical Information Systems in Interpretation of Geo- Engineering Properties of Ground: Yenibağlar and Bahçelievler District Sample in Eskişehir" Fırat University, Elazığ, Turkey, 18/05/2011 3. Muammer Tün, Uğur Avdan, Onur Kaplan, Yücel Güney, Alper Çabuk, Bülent Kaypak, Gülsev Uyar Aldaş, Berkan Ecevitoğlu, Korhan Esat, Gürol Seyitoğlu "A New Look to the Eskişehir Fault", The 19. International Geophysical Congress & Exhibition of Turkey, Ankara, Turkey, 23/11/2010 4. Tün M., Avdan U., Pekkan E., Özel O., "The Establishment of Weak Motion and Strong Ground Motion Sensors and Real Time Earthquake Monitoring in the Eskisehir Urban Areas: ANA-NET Seismic Network", International Earthquke Symposium, Kocaeli, Turkey, 17/08/2009 5. Tün M., Avdan U., Pekkan E., Özel O., "The Establishment of Weak Motion and Strong Ground Motion Sensors and Real Time Earthquake Monitoring in the Eskisehir Urban Areas: ANA-NET Seismic Network", International Earthquke Symposium, Kocaeli, Turkey, 24/10/2007 6. Alper ÇABUK, Murat İbrahim YAVUZ, Uğur AVDAN "Vehicle Routing, Vehicle Camcorder Tracking and Navigation System of Police Department in Eskişehir City", Location Asia 2007, Hong Kong, 13/09/2007 7. Uğur Avdan, Muammer Tün, Emrah Pekkan, Metin Altan, Analysis of Urbanization Change According to NEHRP Soil Classification Map, 9th AGILE International Conference on Geographic Information Science Shaping the future of Geographic Information Science in Europe, 20-22 April 2006., 20/04/2006 8. Tün, M., Avdan, U., Altan, M., Ayday, C., Azdiken, S. “NEHRP Soil Classifications in the Eskisehir Urban Area Using Seismic Cone Penetration Tests”, The 16th International Geophysical Congress, Ankara, Turkey, 7-10 December 2004., 07/12/2004 9. Muammer Tün, Uğur Avdan, Metin Altan, Can Ayday “Determination Of Characteristic Site Period And Preliminary Ground Responce Analysis According To 151 Resonance By Using GIS” XX. International Society for Photogrammetry and Remote Sensing (ISPRS) Congress, Istanbul, Turkey, 12-23 July 2004, 13/07/2004 10. Muammer Tün, Ugur Avdan, Metin Altan, Can Ayday "Comparison of CPT Based Liquefaction Potential and Shear Wave Velocity Maps by Using 3-dimensional GIS" 7th AGILE Conference on Geographic Information Science, AGILE 2004, April 29th - May 1st,Heraklion,Greece, (2004), 29/04/2004 11. Onur M., Tun M., Avdan U., Pekkan E., Tuncan A., "An Erthquake Influence Research For Eskisehir", International Symposium on Advances in Earthquake & Structural Engineering, SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITESİ, Isparta-Antalya, Türkiye, October 24-26 2007 12. Huseyin Alanyali, Feristah Alanyali, Alper Cabuk, Abdullah Deveci, Feray Ergincan, Ugur Avdan "Using Global Positioning System Capabilities for the Determiniation of Archaeological Protection Area Boundaries: Patara Case", CAA 2007, Berlin, 3/4/2007 13. Alper Cabuk, Feristah Alanyali, Huseyin Alanyali, Abdullah Deveci, Feray Ergincan, Ugur Avdan "Production of Base Maps For Archaeological Sites and GPS and GIS Support for Field Surveys", CAA 2007, Berlin, 3/4/2007 14. Abdullah Deveci, Alper Cabuk, Feray Ergincan, Ugur Avdan, Serap Akca, Huseyin Alanyali "Ballon Photogrammetry in Archaeology: Patara Case", CAA 2007, Berlin, 3/4/2007 15. Feray Ergincan,Feristah Alanyali, Alper Cabuk, Abdullah Deveci, Huseyin Alanyali, Ugur Avdan "Use of Advanced Technologies in Archaeology: Educational Aspects", CAA 2007, Berlin, 3/4/2007 16. Ugur Avdan, Feristah Alanyali, Alper Cabuk, Abdullah Deveci, Huseyin Alanyali, Feray Ergincan "Advanced Technologies in Archaeological Site Documentation: Patara Case", CAA 2007, Berlin, 3/4/2007 Ulusal Bilimsel Toplantılarda Sunulan ve Bildiri Kitaplarında Basılan Bildiriler 1) Y.Yazar, A.Birdal, U.Avdan, M.Tün, F.Ergincan, "Mimari Belgelemede Lazer Tarama Uygulamaları (Kurşunlu Külliyesi Okuma Salonu Örneği)", Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 5. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu, ZKÜ, Zonguldak, 20/10/2010 2) Uğur Avdan, Ayhan Alkış, "Bütünleşik Bir Afet (Deprem) Bilgi Sisteminin Geliştirilmesi (Eskişehir İli Örneği)", III. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu (UZALCBS), Gebze, KOCAELİ, 11/10/2010 3) M. Tün, U. Avdan, Y. Güney, "Kentsel Mikrobölgeleme Çalışmalarında Coğrafi Bilgi Sistemi Tekniklerinden Yararlanılması", III. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu (UZALCBS), Gebze, KOCAELİ, 11/10/2010 4) Feray Ergincan, Uğur Avdan, Muammer Tün, Alper Çabuk, Emrah Pekkan, "Belgeleme Çalışmalarında İleri Teknolojilerin Kullanımı: Mimari Belgeleme Çalışmaları Örnekleri" Taşınmaz Kültür Varlıklarını Tespit Ve Belgeleme Yöntemleri Sempozyumu, Mersin, 01/10/2009 152 5) Emrah PEKKAN, Uğur AVDAN, Muammer TÜN, Metin ALTAN, Can AYDAY, “Mühendislik Jeolojisi Haritalarının Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanılarak Hazırlanması, 59. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 20-24 Mart 2006, 20/03/2006 6) Metin ALTAN, Muammer TÜN, Uğur AVDAN, Günseli KURT, Ferah ÖZTÜRK, Mehmet YILDIZ, Hülya GÜVEN, Reşat ULUSAY ve Can AYDAY “Eskişehir Yerleşim Yeri Mühendislik Jeolojisi Haritalarının 2-Boyutlu ve 3-Boyutlu CBS Yöntemi Kullanılarak Haritalanması”, Eskişehir Fay Zonu ve İlişkili Sistemlerin Demremselliği Çalıştayı, Osmangazi Üniversitesi M.M.F. Jeoloji Müh. Bölümü, Eskişehir, 2005, 2005 7) Muammer TÜN, Uğur AVDAN, Metin ALTAN, Can AYDAY “Scpt’den Elde Edilen Sıvılaşma Potansiyeli Ve Makaslama Dalgası Hızı (Vs) Haritalarının 3 Boyutlu Cbs Yöntemi Kullanılarak Karşılaştırılması”, Kocaeli Üniversitesi Deprem Sempozyumu, Kocaeli, 2005, 2005 8) Tün M., Avdan U., Pekkan E., "Eskişehir Yerleşim Yerinde Deprem Tehlikesi Tanımlama ve Risk Azaltma Uygulamaları", Ulusal Teknik Eğitim, Mühendislik ve Eğitim Bilimleri Genç Araştırmacılar Sempozyumu, Cilt II, 638-641, Kocaeli, 20-22/06/2007 Kitap 1) Uğur Avdan, "Harita Projeksiyonları ve Koordinat Sistemleri", Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Analiz ve Yorumlama, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, No: 2110, 10/2010 2) Uğur Avdan, Yücel Güney, "Temel Ölçme Aletleri ve Haritacılık Hesapları", Harita Bilgisi ve Coğrafi Bilgi Sistemlerine Giriş, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, No: 1947, 08/2010 3) Uğur Avdan, Yücel Güney, "Ölçme ve Ölçme Bilgisine İlişkin Temel Kavramlar", Harita Bilgisi ve Coğrafi Bilgi Sistemlerine Giriş, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, No: 1947, 08/2010 4) Alper Çabuk, Uğur Avdan, Feray Ergincan, Feriştah Alanyalı, Abdullah Deveci, KÜLTÜR VARLIKLARININ BELGELENMESİNDE İLERİ TEKNOLOJİLER ve COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1988, Kültür Varlıklarının Belgelenmesi, 55-272, Eskişehir, 2009 5) Feray Ergincan, Uğur Avdan, Muammer Tün, Alper Çabuk, "Patara Hurmalık Hamamında Mimari Belgeleme ve Modelleme Çalışmaları", T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1988, Kültür Varlıklarının Belgelenmesi, 9-21, Eskişehir, 2009 6) Alper Çabuk, Uğur Avdan, Osman Tutal, Muammer Tün, Abdullah Deveci, Ebabekir Özmert, Çiçek Özmert, "Mimari Koruma Çalışmalarında Lazer Tarama Tekniği Uygulaması:Ankara Hacıbayram Bölgesi Örneklemi", T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1988, Kültür Varlıklarının Belgelenmesi, 55-272, Eskişehir, 2009 Proje 1) Arkeoloji ve Mimari Rekonstrüksiyon Çalışmalarında Yersel Fotogrametri ve Gerçek Zamanlı Küresel Konumlandırma Sistemi Uygulaması: Patara Hurmalık Hamamı ve Palestra Kompleksi Örneği, TUBİTAK Projesi. SOBAG. 105K049, 18/10/2007 153 2) Eskişehir Odunpazari Tarihi Kent Dokusu İçinde Tescilli Resmi Yapilarin Belgelenmesi, Proje No: 050202, Araştırmacı, 10/2007 3) "Arkeoloji ve Mimari Rekonstrüksiyon Çalışmalarında Yersel Fotogrometri ve Gerçek Zamanlı Küresel konumlandırma Sistemi Uygulaması" Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi. Proje No. 060204. Araştırmacı, 2007 4) Odunpazarı Kentsel Sit Alanı Koruma-Yenileme, Proje No: 050205, Araştırmacı., 2007 5) Eskişehir Yerleşim Yerinde Kuvvetli Yer Hareketi Kayıt Ağının Kurulması (ANANET), Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi, Ocak 2006, Proje Numarası: 040302, 01/2006 6) ERS-2 SAR verisi ile Eskişehir yerleşim bölgesinin kentsel gelişiminin incelenmesi, Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi, Şubat 2005, Proje No: 030441, 02/2005 7) T.C. Doğu Marmara Kalkınma Ajansı Projesi Bolu İlini Tehdit Eden Olası Fayların Jeolojik veJeofizik Çalışmalarla Araştırılması, Proje No:MARKA11-02-DFD-174 , 2011 8) Trafik Kazalarının Azaltılması ve Önlenmesi Amacıyla Coğrafi Bilgi Teknolojilerinden Yararlanılması. TÜBİTAK KAMAG 1007 Projesi. 105G109. 2007 154
