Att sälja tobak - Tütün satmak. Turkiska

titel
Undertitel
Tütün satmak
Turkiska
İÇİNDEKİLER
1TÜTÜN SATMAK
4TÜTÜN ÜRÜNLERİ SATIŞINDA GEÇERLİ OLAN KURALLAR
NELERDİR?
10TÜTÜN YASASININ GEREKTİĞİ GİBİ UYGULANDIĞINI KİMLER
DENETLER?
12 SATIŞLA İLGİLİ OLARAK TÜTÜN YASASI ÇİĞNENDİĞİNDE NE
OLUR?
15TÜTÜN ÜRÜNLERİNİN İŞARETLENMESİNE DAİR DAHA GENİŞ
BİLGİLER
16TÜTÜN VERGİSİ İLE İLGİLİ GEÇERLİ KURALLAR NELERDİR?
18TÜTÜNLE İLGİLİ ÖZEL KURALLAR NEDEN VARDIR?
22 SERİ KILAVUZ 27 KAYNAKÇA © İSVEÇ HALK SAĞLIK ENSTİTÜSÜ, ÖSTERSUND 2010
ISBN 978-91-7257-748-0
KAPAK FOTOĞRAFI: SANDRA PETTERSSON/FOTOGRAFTINA & CO
FOTOĞRAF EKİ: S. 2 GEORGE DOYLE/GETTY IMAGES, S. 3 NETTAN OLIW,
S. 6, 23, 24 SANDRA PETTERSSON/FOTOGRAFTINA & CO,
S. 8 OCH S. 17 PHOTOS.COM, S. 11 TINA STAFRÉN/FOTOGRAFTINA & CO,
S. 26 TRANSPORTSTYRELSEN
İLLÜSTRASYON: S. 20 SYRE
GRAFİK PRODÜKSİYON: AB TYPOFORM
BASKI: TABERGS TRYCKERI, TABERG 2010
TÜTÜN SATMAK
Bu broşür tüketicilere ve tütün satmakta olan ya da satmayı düşünenlere yöneliktir.
Burada yer alan bilgiler, valilikler, belediyeler, Tüketiciler Dairesi, Gümrükler Genel
Md. ve Vergi Dairesinin çalışanlarıyla birlikte İsveç Halk Sağlık Enstitüsü tarafından oluşturulmuştur. Öte yandan broşür özet bilgiler içermektedir. Daha ayrıntılı
bilgi, Tütün Ürünleri Yasası (1993:581 sayılı) ile İsveç Halk Sağlık Enstitüsü’nün
www.fhi.se adresli sitesinde bulabileceğiniz Tütün Yasası kılavuz kitabında yer
almaktadır. Daha fazla bilgi ve destek için bağlı olduğunuz belediyeye de başvurabilirsiniz.
Giriş
Bugün batı dünyasında görülen hastalık, ıstırap ve erken ölümlerin en büyük
nedeni sigara kullanmaktır. Tütün kişide bağımlılık yaratmaktadır ve kişi ne kadar
erken yaşta tütün kullanmaya başlarsa hastalık riskleri de o derece artmaktadır.
Öte yandan, gelişme evresinde tütün kullanılmaz ise yetişkin yaşlarda tütün kullanmaya başlama riski çok azalır. O nedenle, erken tütün kullanımını engelleyecek ya
da geciktirecek önlemler alınması halkın daha sağlıklı olmasına yol açar.
Tütünün zararlı etkilerini sınırlandırmak için, Tütün Yasasında tütün ürünleri ticaretine ilişkin bir dizi kurallar vardır. Bunların arasında, 18 yaş altındakilere tütün
satılamayacağı ve tütün ürünlerinin üzerinde, tütünün zararlarını belirten uyarı ibareleri olması gerektiği gibi hükümler vardır.
1
2
Tütün ürünü nedir?
Tütün ürünü, içinde belli bir oranda tütün bulunan ve içmek, çiğnemek, dudak altına
yerleştirmek ya da emmek (bkz. AB yönergesi 2001/37/EG) amacıyla kullanılır.
Örneğin, sigara, puro, puro yaprağı, ince puro, pipo ve sarma tütünü, dudak altı
enfiyesi, çiğneme tütünü, porsiyon tütünü, ham tütün ve nargile tütünü tütün ürünlerindendir.
Tütün ürünleri işaretlenmelidir
İsveç’te satılan tüm tütün ürünlerinin üzerinde İsveççe uyarı yazıları olmalı ve bu
yazının belli bir iriliği ve şekli olmalıdır.
Ayrıca, sigara paketlerinin üzerinde içerik
beyanı bulunmalıdır.
Tütün ürünlerinin işaretlenmesi şartları,
AB yönergesi 2001/37/EG, Tütün Ürünleri Yasası (1993:581 sayılı) ve İsveç Halk
Sağlık Enstitüsü’nün FHIFS 2001:2 ile FHIFS 2002:4 sayılı yönetmeleiklerinde
kurallara bağlanmıştır. Daha ayrıntılı bilgi için 15. sayfadaki “Tütün ürünleri işaretlenmesi hakkında ayrıntılı bilgiler” bölümüne bakınız.
Yanlış işaretlenmiş tütün ürünleri gördüğünüzde, önleminin alınabilmesi için üreticiyle ya da ithalatçıyla en kısa zamanda irtibat kurunuz.
Tütün ürünlerinden alınan vergi
Tütün ürünleri, Tütün Vergisi Yasası (1994:1563 sayılı) gereğince vergiye tabidir.
Daha ayrıntılı bilgi için 16. sayfada “Tütün vergisi konusunda geçerli kurallar” bölümüne bakınız.
3
TÜTÜN ÜRÜNLERİ SATIŞINDA GEÇERLİ
KURALLAR NELERDİR?
Tütün satışı hakkında belediyeye bildirim
Tütün Yasası gereğince, satışın yapılacağı bölgenin bağlı olduğu belediyeye bildirim yapılmadan önce tütün ürünlerini satışa çıkaramazsınız. Bildirim yükümlülüğü, belediyenin tütün satışına ilişkin kurallar konusunda sizleri bilgilendirebilmesi
için getirilmiştir. Belediye, satış yapılan yerde denetim yaparak faaliyetin yasaya
uygunluğunu kontrol edebilmelidir.
Tütün satışı bildirim formunuzda belediyenin denetim için gerekli gördüğü, örneğin satış yeri ve ticari işletmeciyle ilgili bilgiler yer almalıdır. Ticari işletmeciyle, tüketicilere tütün ürünleri satışını yapan sorumlu ya da buna denk olan kişi kastedilmektedir. Satış yerinin sahibi değiştiğinde, işyerinin yeni sahibi belediyeye yeni bir
bildirim göndermelidir.
Belediyenizden ya da İsveç Halk Sağlık Enstitüsü’nün www.fhi.se sitesinden bildirim formunu temin edebilirsiniz. Bildirimle birlikte, tütün satarken, örneğin, yaş
sınırı kuralını uygulamak için ne gibi rutin ve çalışma yönteminiz olduğunu belirten
kendi denetim programınızı da göndermelisiniz (bkz. “İşletmenin kendi denetim
programı”).
Belediye bildiriminizi kayıtlara geçirdikten sonra size alındı makbuzu ya da benzeri bir belge gönderir.
4
İşletmenin kendi denetim programı
Tütrün ürünleri satıcısı olarak, satışla ilgili özel bir denetim yapmakla yükümlüsünüz. Buna kendi denetiminiz denilir. Yani, işletme sahibi olarak Tütün Yasasının
gerektiği şekilde uygulanması için çalışanlarınızla birlikte izleyeceğiniz rutinlerin
yer aldığı bir program oluşturmanız gerekmektedir.
Tütün ürünleri satan bütün dükkân ve diğer satış yerlerinde yazılı bir denetim
programı bulundurulmalıdır. Ticari işletmeci olarak, kendi denetim programının bir
kopyasını belediyeye bildiriminizle birlikte göndermelisiniz. İşletmenin kendi denetim programının aslı dükkânınızda bulundurulmalıdır.
İşletmenin kendi denetim programının, çalışanlar için bir destek olması düşünülmüştür. Satış kurallarının güvenceli bir şekilde uygulanmasında da işletme sahibi
olarak size yardımı olur. Satışla ilgili ortaya çıkabilecek sorunların engellenmesi için
alınacak önlemlerin yazılı olarak bu programda yer alması gerekir. Çalışanlarınız
ile konuyu tartışmanız ve rutinleri sağlamlaştırmanız gerekir. Programın güncellenmesi ve günlük çalışmada göz önüne alınması önemlidir.
İşletmenin kendi denetim programı için yardıma ihtiyaç duyarsanız bunu
belediyenize bildiriniz. İşletmenin kendi denetim programı örneklerini İsveç
Halk Sağlık Enstitüsü’nün www.fhi.se sitesinde bulabilirsiniz.
5
Çalışanlara bilgi ve destek
Tütün ürünlerinin satışıyla ilgili kurallara uyulması için ticari işletme sahibi olarak çalışanlarınıza gereken bilgi ve desteği vermelisiniz.
Örneğin, sorulduğunda müşterinin kimliğini
göstermemesi gibi durumlarda, nasıl davranacaklarını da çalışanlarınıza anlatmalısınız. 18 yaş altındaki çalışanların bu desteği
alması özel bir önem taşır.
Örneğin, tütün satışını başka bir kasada
yetişkin bir çalışanın üstlenmesini sağlayabilirsiniz. 18 yaş altındaki çalışanların, çalışma
süresince yetişkin çalışanlardan destek almasını da olanaklı hale getirebilirsiniz.
İşletmenin kendi denetim programı ile tütün
ürünleri satış yönetmeliğini en az yılda bir kez
düzenli olarak gözden geçirmeniz uygun olur.
Çalışanlar bayilik rutinleri ile Tütün Yasasında
yer alan satış kuralları hakkında bilgilendirildiklerinde, işletme sahibi olarak bunu belgelemiş olmanız da gerekir.
Son olarak, tüm çalışanların, kişisel cezai
sorumlulukları hakkında da bilgilendirilmiş
olmaları çok önemlidir (bkz. “Tütün Yasası
çiğnendiğinde ne olur?” bölümü).
6
Yaş sınırı ve kontrolü
18 yaşını doldurmamış olanlara tütün ürünleri satamaz
ya da teslim edemezsiniz. Bir başka deyişle, tütün alıcısının 18 yaşını doldurmuş olduğundan emin olmanız
gerekir. Alıcının yaşı konusunda kararsız iseniz kimliğini
sormalısınız. İsveç Halk Sağlık Enstitüsü, alıcının 25 yaş
altında görünmesi durumunda daima kimlik sormanızı
tavsiye etmektedir. Alıcı geçerli bir kimlik gösteremez ise
ona tütün ürünü satmanız yasaktır.
18 yaşını doldurmamış kişilere tütün ürünleri satış yasağı tüm satış yöntemlerinde geçerlidir. Örneğin, tütün satış makineleri ya da internet yoluyla yapılan
satışlarda da alıcının yaşı kontrol edilebilmelidir. Ticari işletmeci olarak, satış işlemlerinizi küçük yaştakilerin tütün ürünlerini alamayacağı şekilde organize etmekle
sorumlusunuzdur.
Yaş sınırı hakkında bilgilendirme
Tüm satış bayilerinde en az bir tane açık ve net olarak görülen tabela ya da afişle
18 yaş sınırı belirtilmelidir. Bu yazının kasa yanında bulunması uygundur. Yaş sınırı
yazılı olan afişleri İsveç Halk Sağlık Enstitüsü’nün www.fhi.se/yayınlar sayfasından
sipariş edebilirsiniz.
7
Yasaya aykırı olarak tütünün başkasına verileceği
şüphesinde satış yasağı
Tütün ürününün 18 yaş altındaki birine yasadışı yoldan verileceğinden şüphe ettiğinizde tütünü satmanız yasaktır. Her farklı durumda bu risk değerlendirmesini yapmalısınız. Tütünün yasa dışı yoldan başkasına verilmek amacıyla alındığı satıcı
için şüpheye yer vermeyecek şekilde ise satış yasağı geçerlidir.
8
Sigaraları tane ile satış yasağı
Sigaraları tek tek satmak (taneyle) ya da içinde 19 adetten az sayıda sigara olan
sigara paketi satmak yasaktır. Bu yasak sigara dışındaki hiçbir ürünü kapsamaz.
Örneğin, puro kutusundaki puroları taneyle satmak serbesttir.
Pazarlama
Tütün ürünlerinin, satış yerinin dışında ve vitrindeki reklam panolarında tanıtılması
yasaktır. Dükkânın içindeki reklam ve pazarlama, zorlayıcı, yönlendirici ya da tütün
kullanımını teşvik edici olamaz. Nelerin zorlayıcı, yönlendirici ya da tütün kullanımını teşvik edici olduğu ise her farklı durumda ayrı değerlendirilir. Tanıtım reklamları, tütün ürünlerinin satıldığı yerde olmalıdır, aksi durumda bu tanıtım yazısı
yönlendirici olarak değerlendirilir. “Ucuz – şimdi alın!” gibi ifadelerden kaçınılması
gerekir, çünkü bu gibi ifadeler tütün kullanımını teşvik edici olarak görülebilir.
Daha geniş bilgi için 0771-42 33 00 telefonundan Tüketiciler Dairesi ile irtibat
kurunuz ya da www.konsumentverket.se. sitesini ziyaret ediniz.
9
TÜTÜN YASASININ GEREKTİĞİ
ŞEKİLDE UYGULANDIĞINI KİMLER
DENETLER?
Denetim
1 Ağustos 2010 tarihinden itibaren polis teşkilatı da tütün ürünleri ticaretiyle ilgili
kuralları denetleyici kurumdur. Bu, hem belediye hem de polis tarafından, tütün
satışında Tütün Yasası hükümlerine uyulduğunun kontrol edileceği anlamına gelmektedir.
Polisin asli görevi suça müdahale etmektir. Belediyenin görevi ilk elde engelleyici
tedbir almaktır. Hem bilgilendirmek hem de destek hizmeti vermekle beraber, tütün
satışıyla ilgili kurallara uyulmasının sağlanması amacıyla denetim yapmak ve idari
önlemlere başvurmak da bu çalışmalara dahildir.
Belediye, denetim faaliyetinin finansmanı için denetim ücreti alma hakkına sahiptir. Bu ücretin ne kadar olacağına belediye karar verir.
Belediye ve polis görevlileri satış yerinde denetime geldiklerinde, işyerindeki
lokal ve odalara girebilirler. Denetim çalışması için gerekli olan bilgi ve belgelere
ulaşma hakları da vardır. Ayrıca, Tütün Yasası hükümlerine ya da ek yönetmeliklere aykırı şekilde tütün ürünleri satmanız durumunda ya da tütün ürününü yasaya
aykırı olarak satmayı düşündüğünüz açıkça anlaşıldığında, belediye ya da polis,
tütün ürününe el koymaya karar verebilir. Ticari işletmeci olarak, tütün ürününün
satışını yasal olarak yapmak için gerekli işlemleri yerine getirdiğinizde el konulan
ürün size geri iade edilebilir.
10
Tütün Yasasında yer alan satış kurallarına
uyulduğunu denetleyen başka kurumlar da
vardır: Valilik, İsveç Halk Sağlık Enstitüsü
ve Tüketiciler Dairesi. Valilik bölgesel,
İsveç Halk Sağlık Enstitüsü ise merkezi
denetleme kurumudur. Tüketiciler Dairesi,
tütün ürünlerinin pazarlama kurallarıyla
ilgili merkezi denetleme kurumudur. Öte
yandan, satış yerinde ya da hemen yakınındaki pazarlamaya yönelik acil ve ilk
denetimden belediyeler sorumludur.
11
TÜTÜN ÜRÜNLERİ SATIŞINDA TÜTÜN
YASASINA AYKIRI HAREKET EDİLİRSE
NE OLUR?
Tütün Yasasında iki tür yaptırım olanağı mevcuttur. Gerek, suç oluştuğunda polis
ve savcılık ceza kanununda öngörülen yaptırımlara başvurur. Bu durumda suç yasa
dışı tütün satışıdır ve suçlu para ya da hapis cezası ile cezalandırılır. Gerekse, ileride bir değişim sağlanması için denetleme kurumları tarafından idari yaptırımlara
başvurulur. Örneğin, yanlış yere konulmuş bir sigara satış makinesinin yerini değiştirmesi ticari işletmeciden istenebilir.
Ceza kanununda yer alan yaptırımlar
Tütün Yasasında kişisel ceza sorumluluğu hükmü yer alır, buna göre kişisel olarak
para cezası ya da en fazla altı ay hapis riski vardır.
Kasiyer olarak çalışmakta iseniz, şunları yaptığınızda cezaya çaptırılırsınız:
• Bilerek ya da ihmal nedeniyle 18 yaşını doldurmamış bir kişiye tütün ürünü satarsanız.
•Tütünün 18 yaşını doldurmamış bir kişiye yasaya aykırı olarak verileceği (kaçakçılık) şüphesi olmasına rağmen bilerek ya da ihmal nedeniyle tütün ürününü
satarsanız.
12
Ticari işletmeci iseniz, şunları yaptığınızda cezaya çaptırılırsınız:
• Belediyeye satış bildiriminde bulunmaksızın, bilerek ya da ihmal nedeniyle tütün
ürününü satışa çıkarırsanız.
• Belediyenin satış yapmanızı yasaklamasına rağmen tütün ürününü satmaya
devam ederseniz.
• Örneğin, uyrarı ibareleri olmayan ya da İsveççe dışında bir dilde uyarı ibareleri
yer alması gibi yanlış işaretlenmiş tütün ürünlerini bilerek satışa çıkarmak.
Tütün ürünleriyle ilgili olarak başka yasal mevzuatlarda da cezai yaptırımlara yer
verilmektedir. Vergi suçları, orijinal pakette belirtilen en yüksek perakende satış
fiyatından farklı fiyatla sigara satmak ve yasaya aykırı şekilde madde kaçakçılığı
gibi suçlarda bu yaptırımlar uygulanır.
Vergiyle ilgili daha geniş bilgi için 0771-567 567 nolu telefondan Vergi Dairesi
ile irtibat kurunuz.
Ürünün gümrükten geçirilmesiyle ilgili daha geniş bilgi için 0771-520 520 nolu
telefondan Gümrük Dairesi ile irtibat kurunuz.
İdari yaptırımlar
Ticari işletmeci olarak Tütün Yasası hükümlerine aykırı hareket ederseniz, belediye
idari yaptırımlara, yani yasaklama ve para cezasına karar verebilir. Para cezası
miktarı binlerce krona çıkabilir. Yasak ya da ihtara uymazsanız, idare mahkemesi
tarafından para cezası hükmolunabilir.
13
Belediyenin yasaklama ve ihtarda bulunabileceği denetim alanları şunlardır:
•Tütün ürünleri ticareti.
• Satış yerinde uygulanan pazarlama.
•Tütün ürünlerinin işlaretlenmesi.
Tütün Yasası kurallarını ciddi şekilde ya da birkaç kez çiğnemeniz durumunda ticari
işletmeci olarak tütün satışını devam ettirmeniz belediye tarafından yasaklanabilir.
Bu durumda satış yasağı en fazla altı aydır. Satış yasağının, kapsamlı bir müdahale olarak görülmesi halinde, kurala aykırı hareketinizin belediye tarafından ciddi
görüldüğünün gösterilmesi amacıyla önce size bir ihtar verilmesi yoluna gidilebilir.
İdari yaptırım kararlarına karşı idare mahkemesinde itiraz edebilirsiniz.
Merkez idari yaptırım olanakları
Pazarlama, bir tütün şirketinin ulusal pazarlamasına dahil bir halka ise Tüketiciler
Dairesince, merkezi düzeyde para cezasıyla yasaklama getirilebilir. Tüketiciler
Dairesi bu şirkete karşı dava da açabilir. Aynı durum, ithalatçı ve üreticilerin tütün
ürünlerini doğru işaretlemesi şartında da geçerli olup, bu durumda İsveç Halk
Sağlığı Enstitüsü, yasaklama, ihtarda bulunma ve el konulan tütün ürünlerini imha
etme olanaklarına sahiptir.
14
TÜTÜN ÜRÜNLERİNİN İŞARETLENMESİ
HAKKINDA DAHA GENİŞ BİLGİLER
Uyarı ibareleri ve içerik beyanı
İsveç ve AB ülkelerinde tütün ürünlerinin işaretlenmesi konusunda özel şartlar aranır. Apaçık yanlış işaretlenmiş tütün ürünlerini bilinçli olarak satışa sunuyor iseniz
günlük para cezasına ya da en fazla altı ay hapse mahkûm edilebilirsiniz. Aşağıda
tütün ürünlerinin işaretlenmesi konusunda bu şartlardan bazılarını okuyabilirsiniz.
Daha geniş bilgi için, 2001/37/EG sayılı AB yönergesi, Tütün Yasası (1993:581
sayılı) ve İsveç Halk Sağlığı Enstitüsü’nün www.fhi.se sitesindeki FHIFS 2001:2
ve FHIFS 2002:4 sayılı yönetmeliklerine bakınız.
Uyarı ibareleri İsveççe dilinde, belli bir büyüklük ve şekle sahip olmalıdır. İçilecek
olan tüm tütün ürünleri paketlerinin her iki yüzünde uyarı ibaresi bulunmalıdır.
İçilecek olan tütün ürünleri (sigara gibi) paketlerinin üzerindeki uyarı ibareleri, örneğin dudak altı enfiyesi, çiğneme tütünü ve içilmeyen diğer tütün ürünlerine kıyasla
sayı olarak daha fazla ve çeşitlidir.
En fazla düzenlemeye tabi tutulan paketler sigara paketleridir. Paketlerin üzerindeki uyarı ibarelerinden başka, sigara dumanının ihtiva ettiği katran, nikotin ve
karbonmonoksit oranını belirten içerik beyanları da bulunmalıdır
Yanıltıcı ürün tanımlamaları
Tütün ürünleri paketlerinde, belli bir tütün ürününün diğerlerinden daha az zararlı
olduğunu ima edecek yazı, isim, ürün markaları ve resimli işaretler bulundurulamaz. Örneğin, paketlerin üzerinde “düşük katran oranı”, “light”, “ultra light”, “zayıf”,
“hafif” ve “yumuşak” gibi ibareler bulundurulamaz.
15
TÜTÜN VERGİSİ HANGİ ÜRÜNLERİ
KAPSAR?
(1994:1563 sayılı) Tütün Vergisi Yasası gereğince, sigara, puro, puro yaprağı, sigaril, dumanlı tütün, dudak arkası enfiyesi ve çiğneme tütünleri vergiye tabidir. Sigara
ve dumanlı tütünler için olduğu gibi, tütün ihtiva etmeyen, ama sigara ve dumanlı
tütünlerle ilgili kriterlere sahip duman ürünleri de bu vergiye tabidir. Benzer kurallar
puro ve sigarillerle ilgili olarak da mevcuttur. Böylece, örneğin bitkisel sigaralar
ve nargile için duman hamuru gibi tütün ihtiva etmeyen bazı ürünler için de tütün
vergisi ödenmelidir. Güncel vergi oranları, Vergi Dairesinin www.skatteverket.se
sitesinde yer almaktadır.
Tütün vergisi, normal şartlarda ürün İsveç’te üretildiğinde, ülke sınırından geçirildiğinde, teslim alındığında ya da İsveç’e ithal edildiğinde ödenir. Tütün vergisi,
Vergi Dairesine ya da Gümrük Müdürlüğüne ödenir.
Tütün vergisini kimin ve hangi tarihte ödeyeceği konusunda daha geniş bilgi
için lütfen 0771-567 567 nolu telefondan Vergi Dairesi ile irtibat kurunuz.
Tütün ürünleri bulunduranlar için de tütün vergisi ödeme yükümü getirilebilir. Daha
önceden İsveç’te vergilendirilmiş olması gereken, ama vergilendirilmemiş olan
ve ürünleri İsveç’te kimin ürettiği, AB ülkesinden kimin İsveç’e getirdiği ve teslim
aldığı ya da kimin ithal ettiğinin araştırılamayacağı ürünler söz konusu olduğunda
16
bu yola gidilir. Örneğin, ürünün kim tarafından
İsveç’e getirildiği, teslim alındığı ya da ithal
edildiği belli değil ise, vergilendirilmemiş tütün
ürünlerini İsveç’te tüketicilere satışa sunan bir
işletme sahibi tütün vergisi ödemekle yükümlendirilebilir. O nedenle, ticari işletme sahibi
olarak İsveç’te sattığınız tütün ürünlerinin vergisinin ödenmiş olduğunun kontrolüne ilişkin
rutinlere sahip olmanız önem taşımaktadır.
Sigaralar, sadece üzerinde perakende fiyatı
belirtilmiş olan, bir başka deyişle sigara paketinin üzerinde perakende piyasasında serbest
olan en yüksek satış fiyatı yazılı olan orijinal
paketlerinde satılabilir. Perakende piyasa fiyatına tütün vergisi, katma değer ve diğer vergi
ve ücretler de dahil olmalıdır. Fiyat, normal
olarak üretici ya da ithalatçı firma tarafından
belirlenir. Sigaraların, üzerinde perakende
satış fiyatı belirtilmiş orijinal paketlerde değil
de başka bir şekilde satanlar, para ya da en
fazla altı ay hapisle cezalandırılabilirler.
17
TÜTÜNLE İLGİLİ NEDEN ÖZEL
KURALLAR GETİRİLMİŞTİR?
Tütün sağlığı olumsuz etkiler
İsveç’te, insanların bağımlı olmamaları ve sigara ve dudak arkası enfiyesinin zararlı
etkilerine maruz kalmamaları için tutucu bir tütün politikası ile insanları koruma
amaçlı bir Tütün Yasası vardır.
Son yirmi yıl içinde sigara kullananların oranı yarı yarıya azaldı. Ama, hâlâ 16–84
yaş arasında 1,6 milyon kişi tütün kullanmakta olup, 9. sınıf öğrencilerinin üçte biri
sigara ya da dudak arkası enfiyesi kullandıklarını belirtmektedir. Sigara kullanan
gençlerin çoğunluğu 13 ya da daha erken yaşlarda; tütün kullanan yetişkinlerin
çoğu ise tütün kullanmaya 18 yaşından önce başlamışlardır.
Sigara kullanımı:
• Sigara dumanı yaklaşık 4 000 kimyasal madde içermekte olup, bunların %90’ı
kanserojendir.
• Maddelerin birçoğu, imalat sanayiinde kullanımı yasaklanacak denli tehlikeli ve
zarar vericidir.
• İsveç’teki hastalıkların en büyük nedeni sigaradır.
• 40 kadar hastalık doğrudan sigarayla bağlantılıdır ve bu hastalıkların birçoğu da
ölümcüldür.
• Sigaradan kaynaklanan hastalıkların en sık görülenleri, kalp ve damar hastalıkları, akciğer kanseri ve KOL’dür.
• Her iki sigara kullanıcısından biri erken ölmekte ve ömründen ortalama 10 yıl kaybetmektedir.
18
• Birçok sigara tiryakisi uzun yıllar acı çeker. Bir sigara tiryakisi, sigara kullanmayan birine kıyasla 5–7 yıl daha fazla sağlıksız bir yaşam sürer.
• İsveç’te her yıl 6 400 kişi sigaradan ölmektedir.
• Her yıl 200 kişi pasif içicilikten, yani başkalarının sigara dumanından ölmektedir.
• Nargile içmek, sigaranın neden olduğu aynı hastalıklara yol açar.
• Sigara kullanan 10 kişiden 9’u 18 yaşından önce sigaraya başlamıştır.
Sigara içmek, sadece sağlığı olumsuz etkilemekle kalmaz, ekonomiyi de etkiler.
İsveç’te sigara kullanımının yıllık maliyeti yaklaşık 30 milyardır. Buna hastalık
bakımı, üretim kaybı ve hastalık nedeniyle işe gidememenin maliyeti de dahildir.
Sigara, içindeki birçok zehirli madde nedeniyle çevreyi de olumsuz etkiler. Tütün
ekiminden toprağa atılan izmaritlere kadar geçen bütün süreçte çevre olumsuz
etkilenmektedir.
Dudak arkası enfiyesi kullanımı:
• Dudak arkası enfiyesi yaklaşık 3 000 kimyasal madde içermekte olup, bunların
en az 28’i kanserojendir.
• Dudak arkası enfiyesi yüksek bağımlılık yaratır ve ortalama bir dudak arkası enfiyesi kullanıcısının vücuduna günde 20–30 sigaradaki kadar nikotin girer.
• Dudak arkası enfiyesi pankreas kanseri, ölümcül kalp krizi, ölümcül beyin kanaması ve yüksek tansiyon risklerini artırır.
• Dudak arkası enfiyesi ağız mukozasında bozulmalara yol açar.
• Dudak arkası enfiyesinin yemek borusu ve mide kanserine, metabol sendroma,
diyabet tip 2 ’ye, gebelerde zehirlenmeye, erken doğuma ve doğan bebeklerde
düşük kiloya sebep olduğunu gösteren işaretler vardır.
• Genç yaşlarda tütüne bağımlı olmak ile sonraki yaşlarda alkol bağımlısı olmak
arasında bağlantı vardır.
19
Karbonmonoksit
egzos dumanları
Aseton
oje çıkarıcı madde
Arsenik
öldürücü zehir
Formaldehit
sinir sisteminde ve sperm
hücrelerinde hasar oluşturur
Glikol
antifriz
Nikotin
haşarat zehiri
Yanıcı hidrokarbür
çözücü
SİGARANIN
İÇERİĞİNDE
ŞUNLAR
VARDIR
Heksamin
yanıcı akışkan
Vinül klorid
plastik imalatı
Amonyak
gübre temizlik ilacı
Nitrozamin
kanserojen madde
Arsenik
öldürücü zehir
Nikotin
bağımlılık yaratıcı ve
damar tıkayıcı, haşarat
zehiri
20
Butan
çakmak gazı
Kadmiyum
ağır metal
Metanol
raket yakıtı
Metan
bataklık gazı
Fenol
dezenfeksiyon ilacı
Hidrojen siyanür asit
idamda verilen zehirli gaz
ve bunlardan başka 4 000’den fazla
madde…
…örneğin, şeker (nikotin tadını
bastırır), kakao (bronşları açar),
mentol (gırtlağı uyuşturur).
DUDAK ALTI
ENFİYESİNİN
İÇERİĞİNDE
ŞUNLAR
VARDIR
Kurşun
sinir sisteminde ve sperm
hücrelerinde hasar oluşturur
Cıva
sinir sisteminde hasar
oluşturan çevre zehiri
Krom
cilt alerjisi oluşturabilir
Tütünün zararlı etkileri ve ekonomik sonuçları konusunda daha geniş bilgiyi,
www.fhi.se sitesindeki Tütün ve tütünü bırakma – tütünün zararlı etkileri ile
tütün bırakma ihtiyacı adlı raporda bulabilirsiniz (Bu rapor sadece İsveççe
dilinde vardır).
Tütün kullanımını nasıl azaltırız?
İsveç’in tütün politikasındaki genel hedef tütün kullanımının düşürülmesidir.
Parlamentoda böyle kararlaştırılmıştır. Araştırmalara göre, sigara ve dudak arkası
enfiyesi kullananların sayısını belirleyen en büyük sebepler şunlardır:
•Tütün ürünlerinin fiyatı ve tütünden alınan vergi.
•Tütün ürünlerinin pazarlamasına maruz kalınıp kalınmadığı.
•Tütün tedarikinin kolaylığı.
• Sigara ve dudak arkası enfiyesinin kullanılabileceği alan sınırlamaları.
Tütün konusunda daha geniş bilgi için, İsveç Halk Sağlık Enstitüsü’nün sitesi
www.fhi.se ya da www.tobaksfakta.se adresini ziyaret ediniz.
21
SERİ KILAVUZ
• Bir tütün ürünü, içeriğinde tütün olan ve içme, dudak arkası enfiyesi olarak
kullanma, emme ya da çiğneme amaçlı bir üründür. Tütün ürünlerine örnek olarak, sigara, puro, puro yaprağı, sigaril, pipo ve sarma tütünü, dudak arkası enfiyesi, çiğneme tütünü, porsiyon tütünü, ham tütün ve nargile tütünü gösterilebilir.
• 18 yaşını doldurmamış olanlara tütün ürünü satmanız ve vermeniz yasaktır.
• Müşterinin tütün ürününü 18 yaşın altındaki birine vereceğinden (kaçakçılık)
şüpheniz olduğunda ona satış yapmanız yasaktır.
• Müşterinin yaşı konusunda kararsız iseniz daima kimliğini sormalısınız.
• Yaş sınırı konusunda müşterileri bilgilendirmek amacıyla tabela/afişler asmalısınız.
• Pazarda, sigara odasında, tütün satış makinelerinde ya da internette yapılan
satışlar da dahil olmak üzere nerede olursa olsun her türden tütün satışı için
bildirimde bulunmak zorundasınız. Bildirimi satışın yapılacağı yerin bağlı
olduğu belediyeye gönderirsiniz.
• Kendi denetim programınızın bir kopyasını belediyeye göndermelisiniz.
• Taneyle sigara satmanız yasaktır.
•Tütün ürünleri için tütün vergisi ödenir.
• İşaretsiz ya da yanlış işaretli tütün ürünlerini satmanız yasaktır.
•Tütün ürünlerindeki uyarı ibareleri İsveççe olmalıdır.
• Satış yerinin dışında reklam tabelalarında ya da vitrinde tütün ürünleri tanıtımı
yapmanız yasaktır.
22
• Satış yerinde zorlayıcı, yönlendirici ya da tütün kullanmayı teşvik edici tanıtım ve reklam yapmanız yasaktır.
•Tütün satışına ilişkin kurallar konusunda çalışanlarınızı bilgilendirmelisiniz.
Tütün Yasası (1993: 581 sayılı) konusunda daha geniş bilgi için, İsveç Halk Sağlık
Enstitüsü’nün sitesi www.fhi.se ’de Denetim başlıklı bölüme bakınız. İlgili diğer
kurumlar arasında, valilik, belediye, Tüketiciler Dairesi, Vergi Dairesi, Gümrük Md.
ve Polis teşkilatı da vardır.
23
İşletmenin kendi denetimi uygulamasında aklınızda
bulundurmanız gereken hususlar
•Eğitim ve bilgilendirme: Çalışanlar ne zaman ve nasıl bilgilendirilmeli?
• Müşterilerin bilgilendirilmesi: Yaş sınırını belirten afişler nerelere konulmalı?
• Kasa rutinleri: Küçük yaştakilere tütün satışını engellemek için hangi rutinler
mevcut? Kaçakçılıkla nasıl mücadele edilir? 18 yaşın altındaki çalışanlara özel
bir destek verilmekte midir?
• Önlemler: Satış kurallarına uyulmadığında ne gibi dahili önlemler mevcut?
•Tütün ürünlerinin işaretlenmesi: Tütün ürünlerinin doğru işaretlenmiş olduğunun
denetlenmesi konusunda ne gibi rutinler mevcut?
• Belgeler: İşletmenin kendi denetimiyle ilgili, eğitime katılımlar vs. gibi hangi belgeler mevcut?
24
Satış sırasında birkaç pratik öneri
• Müşterinin yaşından emin değilseniz daima kimlik sorunuz. 25 yaş altında görünen biri tütün almak istediğinde kimliğini görmek istediğinizi söyleyin. Unutmayın
ki, 18 yaşın üstünde olanlar normal şartlarda kimlik göstermeye itiraz etmezler.
Müşterinin yaşı yeterli görünmüyor ve kimlik gösteremiyorsa, ona tütün satmaya
hakkınız bulunmadığını belirtin.
• Mobiletler için yeni çıkan sürücü belgelerine dikkat edin. Bunlar normal sürücü
belgelerini andırmaktadır, bu sürücü belgesinin sahibi 18 yaş altında olabilir.
•Tütün Yasasındaki kuralların çiğnendiği şüphesi oluştuğunda tütün satmayı reddetmeye yasal olarak hakkınız vardır. Kuralı çiğnemeniz durumunda para ya da
hapis cezası alabileceğinizi müşteriye anlatın.
• 18 yaş altındaki çalışanların, kendi yaşıtlarına tütün satmayı reddetmelerinin zor
olabileceği aklınızda bulunsun. O nedenle, daima bir yetişkin çalışanın onları
desteklemesi uygun olabilir.
• Yaşı yeterli birinin 18 yaş altındaki başka birine tütünü vereceğinden şüphelendiğinizde bunu sormak zorunda olduğunuzu belirtin. Aldığınız cevap üzerine hâlâ
şüphedeyseniz, ürünü satmayı reddedin.
• Satış yerinin dışında toplanan gençlere dikkat edin. O zaman, bir yetişkinin
18 yaş altındakiler için tütün satın alarak, bunu onlara vereceği ihtimali söz konusudur. Şüphelendiğiniz böyle birine tütün satamazsınız.
•Tütün satmadığınız bu kişiler ısrar eder ya da saldırganlaşırlarsa siz sakin davranın. Verdiğiniz mesaj net olsun. Tartışmanın onlar için bir yarar sağlamayacağını belirtin. Mümkünse bir şef ya da meslektaşınızın yardımını isteyin.
25
• Bir müşteri yasaya aykırı bir şey yaparsa, müdahale etmeyin, neler olduğunu
gözlemleyin ve olay bittiğinde durumu not edin. Tanık olarak size sonradan ihtiyaç duyulabilir. Gerekirse polisi arayın. Neler olduğunu şefinize anlatın.
Daha geniş öneri ve danışma için bağlı olduğunuz belediyeye başvurunuz!
KİMLİK KONTROLÜ. Mobilet için çıkan yeni sürücü
belgeleri normal sürücü belgelerini andırmakta olup bu
sürücü belgesinin sahibi 18 yaş altında olabilir.
26
KAYNAKÇA
Avrupa Komisyonu (2001). 5 Haziran 2001 tarih ve 2001/37/EG sayılı, tütün
ürünlerinin imalatı, tanıtımı ve satışı hakkında üye ülkelerin kanun ve anayasa
hükümlerine uyuma dair yönerge. Avrupa Parlamentosu ve Konseyi.
FHIFS 2001:2. Statens folkhälsoinstituts föreskrifter om varningstexter på
tobaksvaror samt innehållsdeklaration för och begränsning av halten av vissa
beståndsdelar i cigarettrök. [İsveç Halk Sağlık Enstitüsü’nün, tütün ürünlerindeki uyarı ibaresi, içerik beyanı ve dumandaki bazı maddelerin oranının
sınırlandırılmasına dair yönergeler.] Östersund: İsveç Halk Sağlık Enstitüsü.
FHIFS 2002:4. Statens folkhälsoinstituts föreskrifter om ändring i Statens
folkhälsoinstituts föreskrifter (FHIFS 2001:2) om varningstexter på tobaksvaror samt innehålls-deklaration för och begränsning av halten av vissa
beståndsdelar i cigarettrök. [İsveç Halk Sağlık Enstitüsünün, tütün ürünlerindeki uyarı ibaresi, içerik beyanı ve dumandaki bazı maddelerin oranının
sınırlandırılmasına dair (FHIFS 2001:2) sayılı yönergenin değişikliğine dair
yönerge.] Östersund: İsveç Halk Sağlık Enstitüsü.
Hükümet yasa teklifi 2009/10:207. Olovlig tobaksförsäljning. [Yasaya aykırı
tütün satışı.] Stockholm: Sosyal Hizmetler Bakanlığı
Hükümet yasa teklifi 2002/03:35. Mål för folkhälsan. [Halk sağlığı için konulan
hedefler.] Stockholm: Sosyal Hizmetler Bakanlığı
SFS 1993:581. Tütün Yasası. Stockholm: İsveç Parlamentosu.
27
SFS 1994:1563. Tütün Vergisi Hakkında Yasa. Stockholm: İsveç Parlamentosu.
SOU 2009:23. (2009). Olovlig tobaksförsäljning. [Yasaya aykırı tütün satışı.]
(Araştırma Komisyonları 2009:23). Stockholm: Fritzes.
İsveç Halk Sağlık Enstitüsü. (2009). Handbok Tobakslagen. [Tütün Yasası
elkitabı.] Östersund
İsveç Halk Sağlık Enstitüsü. (2005). Tonåringar om tobak: Vanor, kunskaper
och attityder [Ergenlik Çağındakiler ve Tütün: Alışkanlıklar, bilgi ve davranışlar] (R nr. 2005:32). Stockholm.
İsveç Halk Sağlık Enstitüsü. (2009). Tobak och avvänjning: En faktaskrift om
tobakens skadeverkningar och behovet av tobaksavvänjning [Tütün ve tütünü
bırakmak: Tütünün zarar verici etkileri ve tütün bırakma ihtiyacı konusunda
nesnel bir yazı]. (R nr. 2009:17). Östersund.
İsveç Halk Sağlık Enstitüsü. (2010). Nationella folkhälsoenkäten: Hälsa på
lika villkor. [Ulusal halk sağlığı anketi: Eşit şartlarda sağlık.] 2010-05-20
tarihinde, http://www.fhi.se/sv/Statistik-uppfoljning/Nationella-folkhalsoenkaten/
sitesinden alınmıştır.
Dünya Sağlık Örgütü. (2003). WHO, Tütün Denetimi Hakkında Çerçeve
Anlaşma.
Dünya Sağlık Örgütü. (2004). Tütün ve yoksulluk:Bir kısırdöngü. Alındığı site:
http://www.ingcat.org/linked%20files/Poverty_en.pdf.
Bu broşür, tütün ürünleri satan ya da satmayı düşünenlere yöneliktir.
Burada, Tütün Yasası, tütün ürünleri satışında geçerli olan kurallar, nelerin tütün ürünleri sayıldığı, işaretlemeyle ilgili aranan
şartlar ve yasaya uymaktan kimin sorumlu olduğu konusunda
bilgiler bulabilirsiniz. Broşürün son bölümünde, işletmenin kendi
denetimi sırasında neleri aklınızda bulundurmanız gerektiğine
dair pratik tavsiyeler ve ip uçları yer almaktadır.
İsveç Halk Sağlık Enstitüsü, daha sağlıklı bir yaşam için bilimin
önünü açar ve yayılmasında aracı olur.
Statens folkhälsoinstitut
Distributionstjänst
120 88 Stockholm
[email protected]
www.fhi.se
ISBN 978-91-7257-748-0