ULUSAL SAĞLıK POLITIKASı - SAGEM E

Transkript

ULUSAL SAĞLIK
POLİTİKASI
Mart 1993
Ankara
ISBN 975-7572-07-1
ULUSAL SAĞLıK POLITIKASı
İÇİNDEKİLER
Sayfa
5
ÖNSÖZ
GİRİŞ
BÖLÜM-1
SAĞLIĞIN GELİŞMESİNE DESTEK
Sağlık Politikaları için Bilimsel Kurumsallaşma
Sağlık Enformasyon Sistemi
Sağlık H u k u k u
Sağlık Teknolojisi
Sağlık Yapılan
7
n
13
15
*'
*•>
21
BÖLÜM-2
ÇEVRE SAĞLIĞI
Temiz Hava
Temiz S u
Atıkların D e n e t i m i
Gıda Emniyeti
Yerleşim Alanları ve Konut
İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı
BÖLÜM-3
YAŞAM BİÇİMİ
Sağlıklı Davranış İçin K a m u Politikaları
Bilgi ve Y ö n l e n m e
T o p l u m Beslenmesi
Sağlığa Zararlı Alışkanlıklar
2
^
25
27
2
9
31
33
35
37
•
39
41
43
BÖLÜM-4
SAĞLIK HİZMETLERİNİN SUNUMU
Sağlık Hizmetlerinin Örgüt ve Yönetim Yapısı
T e m e l Sağlık Hizmetleri
Hastaneler
Sağlık î n s a n g ü c ü
İlaç ve D e n e t i m i
Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı
45
47
49
51
53
5}
57
BÖLÜM-5
SAĞLIKLI TÜRKİYE HEDEFLERİ
B e b e k ve Çocuk Sağlığı
A n n e Sağlığı
Yaşlı Sağlığı
Ağız - Diş Sağlığı
Bulaşıcı Hastalıklar
Dolaşım Sistemi Hastalıkları
Kanser
61
63
°5
67
68
70
72
73
Ruh Sağlığı
Kazalar
Sağlık Düzeyleri Arasındaki
Farklılıkların Azaltılması
SONUÇ
t
I. Ulusal Sağlık Kongresi Katılımcı Listesi
Taslak Doküman Editörler Grubu
Ulusal Sağlık Politikası Taslak Dokümanı Üzerine
Görüş Bildirenler
Nihai Doküman Editörler Grubu
Sayfa
75
77
79
81
82
92
93
96
ÖNSÖZ
Ülkemizin sağlık sorunlarının çözümü için Ulusal Sağlık Politikası'nın oluşturulması gereği bütün taraflarca kabul edilen ve yıllardır belirtilen bir ihtiyaçtır. Bu konu hükümet programımızın sağlıkla ilgili bölümünde işaret edilmiş
bir konudur.
Ulusal politikalar, toplumun mümkün olduğunca geniş kesimlerince tartışılarak ortaya konmuş, siyasi partilerin esasları itibarı ile mutabık kaldıkları metinler olmalıdır kî hükümetlerin, bakanların değişmesinden etkilenmeksizin
uzun vadeli stratejiler olarak uygulanabilsinler... Çünkü sağlık alanındaki sorunlar kısa erimli, yüzeysel ve palyatif yaklaşımlarla ortadan kaldırılabilecek
nitelikte değildir.
Bu önemli ihtiyacı karşılamak için önceki hükümetler zamanında yapılmış
bütün çalışmalar değerlendirilmiş, toplumun ilgili bütün kesimlerinin katılımı
ile bir politika oluşturma sürecine girilmiş ve bir yıl süren çalışmalardan sonra bugünkü noktaya ulaşılmıştır.
Karşılaşılan tablo Türkiye'nin mevcut insangücü, altyapısı ve diğer kaynaklan
ile sağlık somnlarının üstesinden gelebileceğini ortaya koymaktadır. Önemli
olan Ulusal Politikanın tutarlı ve istikrarlı bir şekilde 2000 yılma kadar uygulanmasıdır. Türkiye artık çocukların korunabilir hastalıklardan ölmediği, insanların hastane kapılarında beklemediği, doğa ile uyum içersinde yaşamayı
sağlayacak sağlıklı çevre politikalarına sahip, sağlığı yaşam kalitesini artırıcı
bir unsur olarak gören bireyleri ile sağlık çalışanlarının tatmin edici bir mesleki ortamda çalıştıkları bir ülke olarak önümüzdeki Bin Yıla hazırlanmalıdır.
Dr. Yıldırım AKTUNA
Sağlık Bakanı
GİRİ:
Türkiye'nin Ulusal Sağlık Politikasını oluşturmak amacı ile 23-2/ Mart 1992
tarihlerinde I. Ulusal Sağlık Kongresi düzenlenmiştir. Kongreye, sağlık meslek kuruluşları, çeşitli bakanlık, siyasi parti, özel sektör, üniversite temsilcileri, bilim adamları, gönüllü kuruluşlar, sendikalar, yerel yönetim temsilcileri,
basın mensupları ve yabancı uzmanlar davet edilmişlerdir.
Kongre Öncesinde katılımcılara
ülkemizin sağlık açısından içinde
bulunduğu durumu rakamlarla ve
istatistiklerle gösteren kitap ile
. .si..'
Sağlık Bakanlığı'nın çözüm öneri1
SÂSLTK
lerini kısaca anlatan "Sağlık Reformu Çerçeve Taslağı" ve tartışmaİOtiilAKI
ların daha sistemli yapabilmesi içîn hazırlanmış olan yüzlerce sorudan oluşan bir doküman gönderilmiştir. Beş gün süren kongre boyunca konular 500'e yakın katılımcı tarafından 34 ayrı çalışma grubunda tartışılmış ve her grup bir rapor hazırlamıştır.
REFOÜMU
ÇERÇEVE
İP
>1 E V C J i
1
C " 11 p 1 i Pi!
TARTIŞMA,
Kongre ertesinde bütün grup raporları bir kitap halinde yayınlanmış, daha sonra oluşturulan editörler grubu tarafından da "Ulusal
Sağlık Politikası Taslak Dokümanı" haline getirilmiştir.
Hazırlanan taslak doküman kamuoyunda tartışmaya açılmış ve başta I. Ulusal Sağlık Kongresi katılımcıları olmak üzere tüm ilgili kurum ve kuruluşlara ve Dünya Sağlık Teşkilatına gönderilmiş, alınan görüş ve öneriler aynen yayınlanmıştır. Taslak doküman üzerine Türk Tabipleri Birliği de geniş kapsamlı bir çalışma
ile görüşlerini bildirmiştir.
Bütün bu eleştiriler üzerine taslak
doküman üzerinde yeniden çalışılarak Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulmak üzere "Ulusal Sağlık Politikası7' dokümanı hazırlanmıştır.
Ulusal Sağlık Politikasının nihai hedefi sağlıklı bireylerden oluşan sağlıklı bir
topluma ulaşmaktır. Sağlıklı bireylere ve topluma sadece sağlık sektörünün
sunduğu hizmetlerle değil, sektörlerarası bir politika ile ulaşılabileceği anlayışı ile geliştirilen Ulusal Sağlık Politikası beş ana bölümden oluşmaktadır.
Bunlar aşağıdaki şekilde olduğu gibi gösterilebilir:
Sağlıklı
Türkiye
Hedefleri
21-30
Sağlık
Hizmet] erinin
Sunumu
15-20
Sağlığın Gelişmesine Destek
1-5
Birinci bölüm Sağlığın Gelişmesine Destek başlığını taşımaktadır. Burada
doğrudan sağlığa etkili olmayacak ancak sağlığın geliştirilmesi için gereken
bilimsel, hukuki ve teknolojik alt yapının oluşturulmasına yönelik konular ele alınmıştır. Bu bölümdeki hususların hayata geçirilmesi 20001i yılların sağlığını sağlam zeminler üzerine oturtacaktır.
İkinci bölüm çevre sağlığı ile ilgilidir. Burada insan yaşamını ve sağlığını etkileyen çevre faktörleri ele alınmıştır. Yaşanılan konutlardan kentlere, çalışma ortamından solunan havaya, kullanılan suya kadar her çevresel olgu yaşam kalitesini doğrudan etkilemektedir.
Üçüncü bölüm Yaşam Biçimi hakkındadır. Yaşam biçimi, bireylerin kendi iradeleri ve denetimlerinde bulunan bir kavramdır. Bu bölümde sağlığı etkileyen beslenme, zararlı alışkanlıklar, yetişkinlere yönelik sağlık eğitimi konuları yer almakta, sağlıklı kamu politikalarının geliştirilmesinin önemi vurgulanmaktadır.
Dördüncü bölümde sağlık hizmetlerinin sunumu ele alınmıştır. İşte bu bölümdeki hususlar tamamen sağlık sektörünün sorumluluğundadır. Örgüt yapısı, temel sağlık hizmetlerinin sunumu, hastanelerin yönetim yapıları, sağlık
İnsangücü, ilaç ve sağlık hizmetlerinin finansmanı gibi doğrudan sağlık hizmetleri ile ilgili politikalar bu bölümde tespit edilmiştir.
Son ve beşinci bölüm, ilk dört bölümde belirtilen politikalar doğrultusunda
ulaşılacak sağlıkla İlgili hedefleri içermektedir. Ulusal Sağlık Politikası dokümanının mantığını daha iyi açıklayabilmek için bir örnek verilebilir: Beşinci
bölümdeki hedeflerden birisi kanserden kaynaklanan ölümlerin 2005 yılma
kadar % 15 azaltılması konusundadır. Bu hedef piramidin tepesinde yer alanlardan birisidir. İlgili hedefte ilkeler ve stratejiler belirtilmiştir. Ancak piramidin bir alt katına inildiğinde de bu hedefe yönelik yapılacak olanlar görülecektir. Örneğin çevre sağlığı bölümünde hava kirliliğinin önlenmesi, yaşam
biçimi bölümünde sigara içiminin azaltılması ve sağlık hizmetlerinin sunumu
bölümünde erken tanıyı sağlayacak birinci basamak hizmetlerinin ve tedavide görev alacak hastanelerin geliştirilmesi kanserden kaynaklanan ölümleri
azaltmaya yönelik hedeflerdir. Piramidin tabanına inildiğinde, Ulusal Sağlık
Akademisi kanser araştırmalarının yönlendirilmesinde görev yapacak, sağlık
enformasyon sistemi kanserle ilgili epidemiyolojik bilgilerin elde edilmesini
sağlayacak, Sağlık Hukuku sigara içimi ile ilgili hukuki düzenlemeleri yapacaktır. Görüldüğü gibi piramidin tepesindeki bir hedefe ulaşabilmek için her
basamakta yapılacak olanlar vardır.
Sistem insan hayatını kısaltan veya kalitesini düşüren her nedeni sektörlerarası etkileri gözönünde bulundurarak ele almıştır. Her hedefle ügili mevcut
durum "sorunun tanımı" başlığlı altında özetlendikten sonra genel ilkeler ortaya konmuş ve arkasından stratejiler belirtilmiştir. Stratejilerden sonra gelmesi gereken aksiyon planiarı politika dokümanına alınmamıştır. Bunlar her
uygulama biriminin kendi imkanları ve görüşleri doğrultusunda ele alınması
gereken hususlardır. Aksiyon pJanı detaylarına girilmeyerek dokümanın "Ulusal Sağlık Politikası" olma özelliği korunmuştur.
2001 yılı sadece 21. yüzyılın değil, aynı zamanda Üçüncü Bin Yılın da başlangıcıdır. Ulusal Sağlık Politikası ile Türkiye'nin Üçüncü Bin Yıla sağlıkta sorunlarım çözmüş olarak gireceğine inanıyoruz.
Dr. B. Serdar SAVAŞ
Sağlık Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı
Sağlık Projesi Genel Koordinatörü
• •
• •
BOLUM - 1
SAĞLIĞIN
GELİŞMESİNE
DESTEK
SAĞLIK POLİTİKALARI İÇİN
BİLİMSEL KURUMSALLAŞMA
HEDEF
1
Sağlık politikalarına, sağlık araştırmalarına, etik ile ilgili konulara yön verecek, standardizasyonu sağlayacak bilimsel kurumsallaşma 2000 yılma kadar
geliştirilecektir.
SORUNUN TANIMI:
Sağlık politikaları ile ilgili gelişmeleri takip edip bu alandaki uluslararası tecrübeleri aktaracak, hükümetlerin çalışmalarına ışık tutacak araştırmaların ihtiyacını belirleyip bunların yapılmasını sağlayacak, insangücü planlamalarına
yön verecek taaliyetlerde bulunacak görevleri üstlenmiş bilimsel bir kuruluş
yoktur. Başta gıda ve ilaç olmak üzere sağlıkla ilgili malzeme ve kimyasallara
yönelik kontrol ve yönlendirme işlemlerinde de arzu edilen düzeyde bulunulmamaktadır. Bugün Türkiye'de, bireylerin sağlıkla İlgili haklarının açıklığa
kavuşturulması ve korunması ile ilgili kurumsal bir yapılaşma halihazırda
mevcut değildir.
İLKELER:
'Toplumun "Sağlık Hakkrnın korunması ve kollanması kurumsallaştınlmalıdır. Bu süreç içerisinde halkın katılımı sağlanmalıdır.
* İnsan Haklan Evrensel Beyannamesinin ve Türkiye'nin taraf olduğu konu ile ilgili andlaşmaların prensipleri sağlık politikalarının geliştirilmesinde göz
önünde bulundurulmalıdır.
*Ulusal Sağlık Politikası çerçevesinde uygulanacak stratejiler sektör İçi ve
sektörlerarası işbirliği geliştirilerek sürekli gözden geçirilmeli ve güncelleştirilmelidir.
"Türkiye'nin sağlık alanındaki öncelikleri, bu alana ayırdığı kaynaklar gözönüne alınarak tesbit edilmelidir. Bu tesbitler epidemiyolojik, demografik, ekonomik, sosyolojik ve sağlık hizmetleri araştırmaları ile ilgili bilgilere dayanmalıdır.
*Sağlik insangücünün planlanması, mezuniyet öncesi, sonrası ve hizmetiçİ e-
13
girimleri ve sağlık çalışanlarının hakları ülke ihtiyaçlarına ve Ulusal Sağlık
Politikasının ilkelerine göre yapılmalıdır.
*Gida, ilaç, sağlıkla ilgili malzeme ve kimyasal maddelerin insan sağlığına
uygunluğu, gerekli teknoloji kullanılarak, sürekli denetim altında tutulmalıdır.
STRATEJİLER:
Faaliyetlerini yukarıdaki ilkelere dayalı olarak sürdürmek üzere Sağlık Bakanlığı örgüt yapısı İçinde, bilimsel olarak özerk, katma bütçeli bir kuruluş
niteliğinde "Ulusal Sağlık Akademisi" kurulacaktır. Akademi yönetiminin halkın da katılımına meydan verecek şekilde gerçekleştirilmesi sağlanacaktır. Ulusal Sağlık Akademisinin kuruluş kanunu 1993 yılı içinde hazırlanacak, Akademi'nin fiziki yapısı,, eğitim müfredatı, laboratuvar fonksiyonları ve işleyişine dair proje hazırlıkları 1995 yılına kadar tamamlanacaktır.
Ulusal Sağlık Akademisi 1998 yılında bütün fonksiyonları ile kuruimuş olarak
hizmet vermeye başlayacaktır. Akademi yönetiminde Sağlık Meslek Birliklerinin, ilgili demokratik kitle örgütlerinin de yer alması sağlanacaktır.
Ulusal Sağlık Akademisi'nin esas fonksiyonları şunlar olacaktır:
'Bireylerin sağlık haklan ile İlgili düzenleme ve gelişmeleri takip etmek, etik
sorunlarını irdelemek.
*Ulusal Sağlık Politikası çerçevesinde stratejiler geliştirmek, sektör içi ve sektorlerarası İşbirliğini sağlamak.
""Sağlık Politikasının dinamik bir yapıya kavuşmasını sağlamak üzere geriye
yönelik değerlendirmeler yapıp geleceğe yönelik alternatifler hazırlamak.
*Polİtika ve strateji geliştirme ve öncelikleri tesbit amacıyla gerekli araştırma
sahalarını belirlemek, araştırmalar yapmak ve yapılmasını teşvik etmek.
*Hcr dalda sağlık İnsangücüne yönelik planlamaları yapacak kriterleri tesbit
etmek, eğitim standartları geliştirmek, mezuniyet sonrası eğitim programlan
düzenlemek.
*Gıda, ilaç, biyolojik ürünler, çeşitli kimyasallar gibi insan sağlığı ile ilgiii
maddelerin kontrolünü yapmak ve yaptırmak, bunlarla ilgili standartları geliştirecek düzenlemeler yapmak ve bu konuda referans kuruluş olmak.
*Sayılan bu fonksiyonları yerine getirirken ülke içinden ve dışından kurum
ve kuruluşlarla koordinasyon ve işbirliği kurmak.
ı-i
SAĞLIK ENFORMASYON SİSTEMİ
HEDEF - 2
Ulusal Sağlık Politikasının uygulanmasını, izlenmesini ve değerlendirmesini
sağlayacak bir sağlık enformasyon sistemi 2000 yılında tüm Türkiye'de işler
hale getirilmiş olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Yönetim süreci İçerisinde önceliklerin belirlenmesi, eldeki para, insangücü,
malzeme gibi kaynakların bu Önceliklere göre nasıl kullanılacağına yönelik
kararlar silsilesi vardır. Yöneticiler bu kararları alırken gereken bütün bilgilerle donanmış olmalıdır. Bilgi İse toplanan verilerden elde edilir. Öncelikle
hangi karar için hangi bilgiye ihtiyaç olduğunun tesbiti. bu bilgiyi elde etmek için hangi verilerin toplanacağının ortaya konulması gerekir. Daha sonra bu veriler toplanır, işlenerek bilgi haline getirilir ve her düzeydeki yöneticinin kendi sorumluluk alanları ile ilgili kararlan almaları için kullanılır. Bu
sistemin tümüne Sağlık Enformasyon Sistemi (SES) denir.
Bir çok başka ülkede de olduğu gibi Türkiye'de sağlık yönetiminin bilgiye
dayandığını söylemek zordur. Sağlık planlamasını ve yönetimini destekleyecek bilgi elde edilememekte, ülkenin morbidite ve mortalite durumu net olarak bilinmemektedir. Toplanan verilerin kalitesinin düşük olduğu, doğruluk
ve güvenilirliklerinin denetlenmediği, mevcut sistemde bir geri besleme (feed-back) yapısının yer almadığı, toplanan veri ve üretilen bilginin istatistik
bültenden öteye geçemediği, çoğu yöneticilerin bilgiyi nasıl kullanacaklarını
bilmedikleri, kullanılmayan ama toplanan birçok veri olduğu, etkin bilgisayar
desteğinden yoksun olunduğu. eldeki bilgisayarların da verimli bir şekilde
kullanılmadığı bilinmektedir.
İLKELER:
*Her kademedeki sağlık yönetim kararları bilgiye dayanmalıdır. Sübjektif
gözlemler, kişisel kanılarla, objektif nedenlere dayanmayan yönetim kararlarından uzak kalınmalıdır.
^Veriler, zamanında, doğru, tam olarak toplanmalı, bunlardan elde edilecek
bilgiler yararlı ve kullanılabilir olmalıdır. Çok fakat gereksiz veri yerine, seçilmiş ve etkili veri toplanmalıdır. Bilgi izleme sürecinde maliyet/etkililik esaslarına bağlı kalınmalıdır.
15
•Enformasyon sistemi başta "2000 Yılında Herkese Sağlık" programına yönelik olmak üzere sağlıkla ilgili tüm endikatörleri derleyecek bir yapıda olmalıdır.
*SES, diğer ulusal kurumlardan gerekli verileri alabilmeli ve onlara da aktarımda bulunabilmelidir. Sistem dağıtılmış (distributed) bir yapıya sahip olmalı, bilgilerin gerekli hız ve sürede yayılması (dissemination) sağlanmalıdır.
^Hastalık, sakatlık, sunulan hizmetlerin kalitesi, ulaşılabilirliği, uygunluğu gibi konularda daha iyi göstergeler geliştirmek amacıyla sağlık durumunun ve
sağlık kaynaklan ile bunların kullanımı konularına ilişkin olarak olağan veri
toplama faaliyetlerinin enformasyon ihtiyacını karşılamadığı durumlarda sayım, anket vb. gibi araştırmalar yapılmalıdır.
*Bilgİler halkın, araştırmacıların, planlamacıların kullanımına açık olmalıdır.
*Bazı veri ve bilgilerin etik açısından özel ya da gizli olabileceği bir sistem
gelişti rihnelidir.
*Başka ülkelerle sağlık enformasyonu alışverişinde bulunulmalıdır.
STRATEJİLER:
*Bİr Sağlık Enformasyon Sistemi kurulacak ve Sağlık Bakanlığında bu fonksiyondan sorumlu bir birim oluşturulacaktır. Bu birimin bölge, il ve ilçe düzeyinde fonksiyon görmek üzere yapılanması sağlanacaktır.
^Sağlıkla ilgili tüm veri toplama ve bilgi işlem prosedürleri gözden geçirilecek ve bir SES master planı hazırlanacaktır. SES Master Planına yönelik stratejik planlama ve alt sistemlere yönelik detaylandırma çalışmaları 1993 sonuna kadar bitirilecektir. 1994 yılında ilk pilot uygulama yapılarak, Türkiye genelinde sistemin kademeli olarak yayılmasına başlanacaktır.
"'Sağlık Enformasyon Sistemi 1997 yılında tüm Türkiye'de işler hale getirilecektir. 2000 yılma kadar sistemin çalışmasındaki aksaklıklar giderilecektir.
*SES için gerekli olacak yazılım ve donanım birimlerinin teknik özelliklerinin
belirlenebilmesi için teknik olurluk, sistem analizi, sistem tasarımı ve gerçekleştirim aşamalarından geçilecektir.
''Geliştirilecek olan sistemler modüler olarak büyüyebilir özellikte olacaktır.
:;!
Sağlık insangücü yetiştiren okullarda SES ile ilgili eğitime yer verilecektir.
Bu konuda yurtdışında eleman eğitilmesi sağlanacaktır.
*Kurulacak olan sistemin diğer ülkelerle özellikle Dünya Sağlık Teşkilatı'nın,
Avrupa bölgesi ülkeleriyle uyumlu olması sağlanacak, Türkiye'nin bu konudaki bilgi birikimi" Bölgesel Sağlık İşbirliği Konseyine üye ülkeler başta olmak üzere diğer ülkelere de aktarılacaktır.
16
SAĞLIK HUKUKU
HEDEF - 3
2000 yılında "Sağlık Hukuku" kavram ve mevzuat olarak geliştirilmiş, vatandaşlar bu konudaki hak ve ödevlerin bilincinde olacak şekilde bilgilendirilmiş olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Bugün Türkiye'de sağlığın hukuki yapışma yönelik bir yapılanma yoktur.
Sağlık Hukuku dendiğinde akla sadece mevzuat gelmektedir. Mevzuatın,
sağlık hukukunun önemli bir parçası olmasına karşın bu alanda özellikle
hasta hakları gibi somut ve güncel konular ile bireyin Devlet karşısındaki durumu veya bireylerin birbirleri ve diğer kurumlar İle olan sağlık etkileşiminin
hukuki yönleri gibi kavramlar tartışılma maktadır.
Yürürlükteki sağlık mevzuatının büyük bir kısmı günün ihtiyaçlarına cevap
veremeyecek kadar eskimiş olup, dağınık ve düzensiz bir yapı arz etmektedir. Kimi konularda duplikasyonlar mevcutken, kimi konular hiç düzenlenmemiştir.
İLKELER:
^Sağlıklı olmanın temel bir insan hakkı olduğu gerçeğinden hareketle bireylerin sağlık haklarına yönelik hukuki yapı oluşturulmalıdır.
*Sağlık açısından hak ve ödevler belirlenirken Devlet, diğer kurumlar ve birey arasındaki ilişkinin teorik ve pratik uygulama alanları oıtaya konmalıdır.
*Bireylerin sağlık hizmetlerinden faydalanırken karşılaşabilecekleri maddi ve
manevi zararların tazmin edilmesine yönelik önlemler alınmalıdır.
"Sağlık mevzuatı, sade, anlaşılır, güncel ihtiyaçlara cevap verebilen ve gelişmeleri takip eden bir sistem içinde düzenlenmelidir.
*Sağlık hukuku alanında düzenlemeler yapılırken Türkiye'nin uluslararası
andlaşmalara taraf olarak üstüne aldığı yükümlülükler ve Avrupa Topluluğu
politikaları gözönünde tutulmalıdır.
STRATEJİLER:
*Mevcut sağlık mevzuatı 1993 yılının sonuna kadar gözden geçirilerek yenilenmiş olacak, "Bildiriler Dergisi" 1993 yılından İtibaren çıkarılmaya başlanacaktır.
*Ulusal Sağlık Akademisi bünyesinde bir Sağlık Hukuku Bölümü kurulacaktır.
*Hukuk. fakültelerinin idare hukuku, kamu hukuku, ceza hukuku, anayasa
hukuku, sosyal güvenlik hukuku, medeni hukuk bölümlerinde sağlığın ele
alınmasını sağlayacak girişimlerde bulunulacaktır.
*Mevcut sağlık mevzuatı bütünüyle ele alınarak güncelleştirilecektir.
*Avrupa Topluluğu ülkelerinin sağlık mevzuatı incelenerek uyumlandırma
çalışmaları yapılacaktır.
*Sağlık hizmetleri ile ilgili yeni kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelgeleri duyurabilmek amacıyla Sağlık Bakanlığrnca bir "Bildiriler Dergisi" çıkarılacaktır.
*Sağhk hukuku kavramının kamuoyunda gelişmesi amacıyla konferanslar,
paneller, açık oturumlar gibi etkinlikler düzenlenecektir.
SAĞLIK TEKNOLOJİSİ
HEDEF - 4
2000 yılından önce sağlık teknolojilerinin uygun kullanımının ve bunların etkililik, verimlilik, emniyet ve kabul edilebilirliğinin sistemli olarak değerlendirilmesi sağlanmış olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Sağlık teknolojisi ülke ihtiyaçları doğrultusunda kullanılmamaktadır. Birçok
sağlık kumlusu teknolojinin sağladığı imkanlardan yoksun olarak hizmet vermeye çalışırken kimilerinde son derece pahalı yüksek teknoloji ürünleri kullanılmaktadır. Teknoloji kullanımında maliyet / etkililik prensiplerine uygun
hareket edilmemekte olup, sağlık yöneticilerinde yeni teknoloji ürünü pahalı
cihazların kullanılmasının yararlı olacağı gibi bir İnanış vardır ve sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi dendiğinde akla hemen pahalı teknik cihazlarla donatılmış hastaneler gelmektedir. Temel sağlık hizmetleri vermek için kurulmuş birimlerde uygun teknoloji kullanımı yoktur. Mevcut tıbbi cihazlar da
koruyucu bakım ve kalibrasyonîarı yapılmadığından verimli kullanılmamaktadır. "Onarım ihtiyacı olan cihazların mevcudun % 257i olduğu tahmin edilmektedir.
Türkiye'de sağlık cihazlarına yönelik sanayii yeni gelişmektedir. İleri teknoloji gerektiren cihazlar ithal edilmektedir.
Bu alanda eğitilmiş insangücü yetersizliği ve destek ünitelerinin kurulmamış
olması önemli darboğazlardır.
İLKELER:
*Sağlık .hizmetlerinin her kademesinde gerek tıbbi cihazlar gerek tanı, tedavi
ve bakım hizmetleri açısından "uygun teknoloji" kullanılmalıdır.
^Teknoloji kullanımında ve hizmet birimlerine paylaştırılrnasmda verimlilik
ve etkinliiik prensiplerine göre hareket edilmelidir. Tıbbi teknolojinin birinci
basamak hizmetlerinde de kullanımı sağlanmalıdır.
•Tıbbi cihaz üretimine ve kullanımına yönelik insangücü yetiştirilmelidir.
*Yerli sanayii bu alanda üretim yapmaya teşvik edilmelidir.
STRATEJİLER:
*Her kademedeki sağlık hizmeti İçin kullanılacak teknoloji tanımlanacaktır.
*Sağlık Bakanlığı bünyesinde bir teknoloji danışma kurulu oluşturulacak ve
kalite kontrol belgelenmesi için TSE, Üniversiteler ve özel sektör arasında
koordinasyon kurulacaktır.
"Teknoloji seçimi ve kullanımının verimli olması hizmeti veren birimin yetki
ve sorumluluğunda olacaktır. Ancak Sağlık Bakanlığı ilgili birimlere rehberlik
edecektir.
* Kalite güvence programları tüm birimlerde uygulanacak, tüm cihazlar belli
sürelerle kalibrasyona tabi tutulacaktır.
* Tıbbi cihazların bakım ve onarımı ile ilgili birimlerin kurulması sağlanacaktır.
* Tıbbi teknolojiye yönelik insangücü geliştirilecek, bu alanda yurt dışında
ve içinde personel eğitimi yapılacaktır. Hizmetİçİ eğitim vermeye yönelik olarak bir uygulama atelyesi oluşturulacaktır.
* Sağlık teknolojisi üreten ve/veya satan firmaların performans sicili tutulacaktır. Satıcı kuruluşların satış sonrası bakım ve eleman yetiştirmesi için düzenlemeler yapılacaktır.
SAĞLIK YAPILARI
HEDEF - 5
Sağlık binalarının İhtiyaca uygun, fonksiyonel ve inşaat kalitesi olarak yüksek olmasını sağlayacak tedbirler 2000 yılından önce alınmış olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Sağlıkla ilgili binaların yapılmasında uzmanlaşmış kişi ve kurumlar yoktur.
Sağlık hizmeti veren kurumlar çoğunlukla kamu kurumu niteliğinde olduklarından bunların projeleri Bayındırlık ve İskan Bakanhğrnca hazırlanmakta ve
İhaleleri birim fiyat esasına göre Devlet İhale Kanunu çerçevesinde yapılmaktadır. Bina hedefleri sadece kantitatif gerçekleşme oranlarına dayanmakta, hizmete uygunluk anlamında kalitatif gerçekleşme dikkate alınmamaktadır.
Sağlık mimarisine yönelik stratejik ve taktik kararlar alacak planlayıcıdan kullanıcıya kadar olan grupları içerecek bir organizasyon yoktur. Ülkenin her
yanında 4 deprem ve 3 ısı bölgesi dikkate alınarak hazırlanmış olan tip projeler uygulanmaktadır. Periyodik bakım hizmetleri yoktur, mimari projelendirme mevcut ve geleceğe dönük ihtiyaçları sağlıklı saptamadığından, onarım ve tadİİat ihtiyacı bina hizmete açıldığı anda başlamaktadır.
İLKELER:
* Sağlık hizmetlerinin verildiği binaların yapımı uzmanlaşmış teknik kadrolarla sağlanmalıdır.
* Binalar fonksiyonlarına göre inşa edilmeli, coğrafi, kültürel ve çevresel özelükler dikkate alınmalıdır. Bina tasarımı ve uygulaması ile donanım ve kullanım ile ilgili birimler arasında işbirliği ve koordinasyon kurulmalıdır.
* Binaların ihale yönteminde, en ucuz teklifi veren değil, inşaatı, verdiği teklife göre en kaliteli şekilde yapacak müteahhit seçilmelidir.
* Sağlık binaları ilerideki gelişmeler ve ihtiyaçlar da dikkate alınarak esnek
inşa edilmelidir.
* Sağlık binalarının sürekli bakımı sağlanmalıdır.
* Sağlık binalarının yer seçiminde ulaşılabilirlik gözönünde tutulmalıdır.
21
ULUSAL SAĞLıK: POLITIKASı
STRATEJİLER:
* Ulusal Sağlık Akademisi Bünyesinde bir "Sağlık Mimarisi" bölümü kurulacaktır. İlgili fakülte ve yüksek okullarda sağlık mimarisine yönelik sorunların
ele alınmasını sağlayacak girişimlerde bulunulacaktır.
* 1994 yılına kadar Sağlık Bakanlığı bünyesinde konu ile ilgili bir teknik kapasite yaratılacaktır.
* Maliyeti ve ancak etkililiği de düşük tip proje uygulaması yerine sağlık hizmetinin gerektirdiği binayı tarif eden özgün çözümler aranacaktır.
* Devlet İhale Kanununun yapısından ve uygulanışından kaynaklanan, sağlık
yapılarını olumsuz yönde etkileyen yönleri gözden geçirilerek düzeltilecek
ya da daha uygun bir mevzuat hazırlanacaktır.
* Etüd proje ödeneği gerçekçi yeterli olarak çıkarılacak ve yatırımlara Özel olacaktır.
* Planlı büyümeye imkan verebilecek modüler sağlık kuruluşları uygulamasına geçilecektir.
* Periyodik bakîm ve onarım çalışmalarının yürütülebilmesi için gerekli organizasyon yapılacaktır.
22
BOLUM - 2
•
ÇEVRE
SAĞLIĞI
TEMÎZ HAVA
HEDEF - 6
2000 yılına kadar bilinen hava kirliliği kaynaklarının toplum sağlığını tehdit
etmeyecek şekilde kontrol altına alınması sağlanacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Kentsel ve endüstriyel bava kirliliği problemlerinin en fazla yaşandığı 23 ilimiz şunlardır: Ankara, Bursa. Çanakkale, Diyarbakır, Elazığ. Erzincan, Erzurum, Eskişehir. Gaziantep. Hatay (İskenderun), İstanbul, Kayseri, Kocaeli.
Konya, Kütahya, Malatya, K. Maraş, Samsun, Sivas. Tokat, Van, Yozgat ve
Zonguldak.
Birçok değişik yasanın çevre korunması iie ilgili hüküm içermesinin yarattığı
yetki karmaşası ve uyumsuzluk Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'nin
uygulanmasında güçlüklere neden olmaktadır. Yönetmelikteki bazı hükümler
ve öneriler, teknik usuller yeterince açık değildir. Hava kirliliğinin önlenmesi
ve denetlenmesi amacıyla ayrılan mali kaynakların yetersizliği yanında organizasyonel ve teknolojik altyapı noksanlığı, kamuoyu çevre bilincinin yeterli
düzeyde olmayışı, ekipman ve standardizasyon eksikliği, icra, denetim ve
yaptırım yetkisinin dağınıklığı ve koordinasyon eksikliği öncelikli sorunlar olarak sıralanmaktadır.
İLKELER:
* Kirleticilerin arıtımına gidilmeden önce, kirletici kaynağın en verimli şekilde işletilmesi, atıkların azaltılması, kirliliğin önemli problemler yaratmadan,
-kaynağında ortadan kaldırılması ya da azaltılması yaklaşımı benimsenmelidir.
* Araştırma ve geliştirme faaliyetleri desteklenmelidir. Çevre kirliliği konusunda çalışan kuruluşlararası işbirliği geliştirilerek bu konuda politikaların hazırlanmasına yardımcı, yönlendirici bilgileri toplayan bir yapı oluşturulmalıdır.
* Dış ortam hava kirliliği ile birlikte mütalaa edilmesi gereken iç ortamda hava kirliliğini oluşturan kirletici kaynakların da azaltılmasına yönelik çalışmalar yürütülmelidir.
* Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi sağlanmalıdır.
* Konu ile ilgiii mevzuat yetki ve sorumlulukları açık bir şekilde gösterir ve
koordinasyonu sağlar mahiyette olmalıdır.
25
* Bu amaçla yapılacak çalışmalarda kullanılacak maddi kaynaklar "kirleten ejder" prensibinden hareketle yaratılmalıdır.
STRATEJİLER:
* Belirtilen ilkeler doğrultusunda mevzuat çalışmaları yapılacak, 1994 yılı sonuna kadar hukuki alt yapı oluşturulacaktır.
* 1998 yılına kadar Ulusal Sağlık Akademisi bünyesinde konu ile ilgili bir referans laboratuvarı oluşturulacak, araştırma ve geliştirme faaliyetleri bu kurumca yönlendirilecektir.
* Ülke geneline yayılmış standart yöntemlerle çalışan, güvenilirliği ve uyumluluğu yüksek veri sağlayan bir ölçüm ağı kurulacaktır.
* Kendisini kısa sürede amorti eden. tesislere kazanç getiren arıtım teknolojileri teşvik edilecektir.
* Enerji üretiminde uzun vadeli tercihler temiz kaynaklardan yana olacaktır.
* Çimento, gübre, demir-çelîk gibi ana sektörlerde, işletmelerin bulunduğu
yer ve etkiledikleri alan dikkate alınarak bclirü öncelikler sıralaması dahilinde gerekli çevre koruma tesisleri tamamlanacaktır.
* Alınacak ekonomik önlemler kirletmeyi caydırıcı ve kirletene Ödettirici nitelikte olacaktır. Kirleten öder prensibi uygulanırken "toplam sosyal maliyet"in
geri dönüşü sağlanacaktır.
26
TEMİZ SU
HEDEF - 7
2000 yılından önce ülkede herkese yeterli miktarda temiz içme suyu sağlanmış olacak ve nehir, göl ve deniz kirliliği insan sağlığı için bir tehdit unsuru
olmayacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Ortalama yağış miktarının dünya ortalamasının altında olduğu Türkiye'de su
kaynaklarının dağılımı yöresel ve mevsimsel değişiklikler göstermektedir. Artan nüfus ve turizm de gözönüne alındığında bu durum su kaynaklarının geliştirilmesine ve kullanılmasına yönelik çalışma ve yatırımlara Önem kazandırmaktadır. İçme ve kullanım sularındaki kirlilik ve bunların sağlığa olumsuz etkileri konusunda yeterli istatistiki bilgi bulunmamakla beraber birçok
enfeksiyon hastalığının sulardan kaynaklandığı bilinmektedir. Sular üzerindeki denetim yetersizliği, özellikle yerel yönetimlerin kaynak (araç-gereç, nitelikli personel, para) sıkıntısı içinde olmaları ile açıklanmaktadır. Suların havza bazında kirlenmeye karşı korunması sağlanamamaktadır. Sulara yönelik
mevzuat dağınık olup birbirini tamamlar nitelikte değildi]-.
İLKELER:
* İçme suyu kaynakları havza bazında kirlenmeye karşı korunmalıdır.
* Su kaynaklarının ekonomik kullanılması esasından hareket edilmelidir.
* Su kirliliğinin denetlenmesinde kurumlararası koordinasyon sağlanmalıdır.
STRATEJİLER:
* Sularla ilgili mevzuat 1994 yılı sonuna kadar bütünlük oluşturacak şekilde
gözden geçirilecek ve aksayan noktalar düzeltilecektir.
* Su kaynakları, beslenme havzalarında kentsel ve endüstriyel yapılaşmayı
yasaklayan mevzuat kesinlikle uygulanacaktır.
* İçme suyu havzalarında her türlü faaliyet ve yatırım için çevresel etki değerlendirme etüdünün karar aşamasında yerine getirilmesi sağlanacaktır.
* Katı atık depolama sahaları havza dışında tutulacaktır.
27
* Tarımsal ilaçların ve kimyasal gübrelerin bilinçsiz kullanımı önlenecek ve
tarımsal mücadele uygulamalarında entegre metodlara ağırlık verilerek özellikle biyolojik mücadele özendirilecektir.
* Evsel ve endüstriyel atık suların su kaynaklarına deşarjı önlenerek amaca
uygun arıtılıp geri kazanılması ve kullanılması temin edilecektir,
" Su kirliliğinin önlenmesine ve denetlenmesine yönelik olarak yerel yönetimlerin kapasitesi geliştirilecektir.
* Mevcut su kaynaklan envanterinin her yöreyi kapsayacak şekilde geliştirilerek yaygınlaştırılması 50 yıllık ihtiyaçlar (içme, kullanma, endüstri, sulama,
su ürünleri, nakliye ve rekreasyon) dikkate alınarak planlar hazırlanacak ve
her 10 yılda bir gözden geçirilerek ileriye götürülecektir.
ATIKLARIN DENETİMİ
HEDEF - 8
2000 yılma kadar zararlı atıklarla ilgili olarak bilinen önemli sağlık riskleri ortadan kaldırılmış olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Evsel ve endüstriyel atıklarla birlikte hastane atıkları ve diğer tehlikeli atıklar
ülke sağlığı için bir tehdit unsuru olmaya devam etmektedir. Atık yönetiminin yeterince kurumlanmamış olması nedeni ile uygulamalar ekonomik ve
sağlıklı olmamakta, bunların bilimsel yöntemlerle izleme ve değerlendirmesi
de yapılamamaktadır. Katı atık hizmetleri yerel yönetimlerde sadece temizlik
hizmetlerinden sorumlu birimin görevi olarak görülmektedir. İmar yönetmeliklerinde ve nazını imar planlarında bertaraf alanları ve transfer istasyonları
yer almamaktadır. Endüstriyel atıkların nasıl muhafaza ve bertaraf edildiği bilinmemekte, tehlikeli atıkların diğerleri İle birlikte toplanması ve uzaklaştırılması sağlık ve çevre sorunlarına yol açmaktadır. Bu tür atıkların toplanması,
değerlendirilmesi ve bertaraf edilmesi konularına özel sektör yeterince ilgi
göstermemektedir. Sanayi kuruluşlarının dağınık olması, belirli sanayi bölgelerinde toplanmayışı atık denetimini ve yönetimini zorlaştırmaktadır. Yatırım
projelerinde sosyal risk ve maliyetlerin değerlendirmeye alınmaması, teknoloji transferlerinde demode ve kirleten teknolojilerin ülkeye girmesine yol
açmaktadır. Hastane atıklarına yönelik özel ve ayrı bir sistem bulunmamaktadır. Tehlikeli atıklarla ilgili mevzuatın bulunmaması, bunları üreten tesisler için çevresel etki değerlendirme raporu düzenleme zorunluluğunun olmaması bu alandaki sorunların boyutlarım büyütmektedir.
İLKELER:
* Atık yönetiminde yerel yönetimler, özellikle belediyeler temel sorumlu kuruluşlar olarak kabul edilmelidir. Atık yönetimi hizmetlerinin geliştirilmesi için merkezi düzeyde politika geliştiren ve eğitim veren örgütlenme sağlanma! ı dır.
* Katı atık hizmetlerinin özelleştirilmesine ağırlık verilmeli ve teşvik sistemleri
geliştirilmelidir.
* Bu hizmetlerin finansmanı için hizmetten yararlananların maliyete katılmaları sağlanmalıdır.
* Atıksız ve az atıklı teknolojiler teşvik edilmelidir.
* Atık yönetimi hizmetleri açısından dünya iletişim ağları ile gerekli entegrasyon sağlanmalıdır.
STRATEJİLER:
* 1994 yılı sonuna kadar atıklar konusundaki eksik mevzuat uluslararası andlaşmalar da gözönüne alınarak tamamlanacaktır.
* Katı ve sıvı atık alanında planlama, uygulama ve sorunların çözümü konusunda işbirliği ve koordinasyon sağlamak amacıyla meslek örgütlerinin, kamu organlarının ve gönüllü kuruluşların katılımının sağlandığı yere] ve ulusal
düzeyde sürekli bir mekanizma oluşturulacaktır.
* İmar planlarında ve imar yönetmeliğinde gerekli önlemlerin alınması sağlanacaktır.
* Atık programlarının finansmanında hizmetlerden faydalananların katılımını
sağlayacak mekanizmalar kurulacaktır.
* Ekosİsteme yapılan her türlü kirletici müdahalenin doğaldan İnsan sağlığına yapılmış olacağı bilinci yaygınlaştırılacaktır.
.
•
• . •
GIDA EMNİYETİ
HEDEF - 9
2000 yılma kadar gıdalardaki mikroorganizmalara ve toksinlerine, kimyasal
maddelere ve radyoaktiviteye bağlı sağlık riskleri önemli ölçüde azaltılacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Gıda İİe ilgili sorunlar "mamul gıda üretimi" ve "toplu beslenme merkezleri"
olarak iki grupta ele alınabilir. Hammadde pestisit, veterinerlik ilaçlan, hormonlar, anabo!izanlar, yem ve gübre kaynaklı komaminasyonlar hammaddelerin depolanmaları aşamasında haşare, parazit, mikrobiyolojik bozulmalara
bağlı toksin oluşumu, mamul üretiminde katkı, yardımcı madde ve türevleri
kalıntısı, paketlenmiş gıdalarda ambalaj anamaddesi ve katkıların migrasyonu, paketlenmiş gıdalarda yanlış veya eksik etiket beyanı mamul gıda üretimine ait problemlerdir. Toplu beslenme merkezlerinde ise ana sorun hijyenik kuralların uygulanmamasıdır.
Gıda analiz teknolojisinde ve metodların standardizasyonunda problemler
vardır. Gıda kontrolünden ve sağlığından sorumlu olan kurumlar arasında
işbirliği yoktur. Gıda ile ilgili bir yasa olmayıp konu çok çeşitli hukuki düzenlemelerde yer almıştır. Farklı kurumlar arasında görev, yetki ve sorumluluk kargaşası vardır. Gıdanın sağlıklılığı ile kalitesine ait sorumluluklar da genellikle birbirine karıştırılmaktadır.
İLKELER:
* Sağlık sektörü gıdayı insan sağlığına olan etkileri açısından ele almaktadır.
Kaliteye yönelik endişeler başka sektörlerin sorumluluk sahasında olmalıdır.
* Gida ile ilgili hukuki düzenlemeler mümkün olduğunca bir başlık altında
toplanmaya çalışılmalıdır.
* Gıda standartları geliştirilirken Avrupa Topluluğu kriterleri de gözönüne almmalıdır.
* Tüketicinin bu konuda bilgilenmesi ve bilinçlenmesi sağlanarak toplumun
bir denetim mekanizması kurması temin edilmelidir.
* Gıda emniyeti konusunda devlet tarafından verilecek hizmetlere toplum
katılımı sağlanmalıdır.
31
ULUSAL SAĞKK POLITIKASı
* Gıda emniyetinin sağlanmasında esas sorumluluğun yerel yönetimlerde olacağı bir yapı kurulmalıdır.
STRATEJİLER:
* Bir "Gıda Kanunu" ve bunun öngördüğü diğer mevzuat hazırlanarak yürürlüğe konacaktır.
* Gıda kontrolü ile ilgili insangücünün görev, yetki ve sorumlulukları hukuki
bir temele dayandırılacaktır.
* Perİferden başlayıp merkez referans laboratuarlarında son bulacak bir denetim laboratuarları zinciri oluşturulacaktır.
* Gıda denetiminde çalışacak tüm görevlilerin standaıt bir hizmetiçi eğitimden geçmeleri sağlanacaktır.
* Gıda hijyeni konusunun okulların müfredat programlarında yeterli ölçüde
yer alması sağlanacaktır.
* Gıda emniyeti İle ilgili olarak yerel yönetimlerin yeterli teknik eleman ve ekipmana sahip olmalart sağlanacaktır.
ULUSA). SAĞLıK POLITIKASı
YERLEŞİM ALANLARI VE KONUT
HEDEF - 10
2000 yılına kadar, herkesin sağlıklı ve emniyetli bir ortamda yaşamasına katkıda bulunacak ünlemler alınmış olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Türkiye'nin nüfus artış hızı %2'nin üzerinde olup kırsal alandan kentlere
doğru hızlı bir göç vardır. Kentlerde oluşan sağlıksız yaşam çevrelerinin yanısıra kırsal yerleşim alanlarında da sorunlar vardır. Kentsel yaşam çevrelerinde insan sağlığını etkileyen sorunlar, kırsal alandakilerin devamı özelliğindedir. Mevcut imar yasası ekolojik kaygılardan uzak olup kent planlaması
"parsele'7 bağlı bir anlayışla yapılmaktadır. Kent planlamasında parçacı bîr
yaklaşım uygulaması olan mevzi imar planları sakıncalar yaratmakta, kentsel
bütünlük çerçevesinde ele alınması gereken altyapı ve sosyal donatımlar sağlıksız ve yetersiz bir kentleşme sonucunu doğurmaktadır.
Ekolojik açıdan yüksek üretkenliği olan alanlar kentsel yapılaşmaya açılmaktadır. Yapılaşmalarda çevresel, fiziksel faktörleri yeterince dikkate almayan
yer seçimleri yapılmaktadır. Kırsal yerleşimlerde çevresel altyapının olmaması, evler ve ahır atıklarının köy içinde açıkta olması, enerji İhtiyacının karşılanmasında hayvansal atıkların kullanılması sorun yaratmaktadır.
Konut yapımında kullanılan malzemeler ve bunların deta yi andırılma sı insan
sağlığına ve güvenliğine etki açısından ele alınmamakta, ev kazalarına yol açabilecek tasarım ve malzeme kullanımına engel olunmamaktadır. Konutlar
ve yakın çevreleri yaşlı, çocuk ve özürlülerin kullanımını kolaylaştıracak şekilde düzenlenmemiştir.
HHBİ^H
HSHBBİ
İLKELER:
* Sağlıksız yaşam çevrelerine bağlı halk sağlığı sorunlarının çözülmesi, kentsel ve kırsal yerleşmelerde kalitenin yükseltilmesi ile mümkündür. Bu amaçla, palyatif çözümler bulmak yerine konuya köktenci bir anlayışla yaklaşılmalıdır.
* Çevre ve sağlık sorunlarının
çevre düzeni planı, kent imar
konutlar için mimari tasarıma
kurulmalı ve insan doğa ilişkisi
rak kabul edilmelidir.
çözümü için bölge planlarından başlayarak
planı, köy yerleşmeleri için gelişme planı ve
kadar inebilen kademeli planlama sistemleri
tüm plan kademelerinde temel yaklaşım ola-
33
* Mevcut sorunlarla mücadelede yetersiz kalan ve hatta güçlük yaratan yasal
ve örgütsel yapıda günün koşullarına uygun ve geleceğe yönelik yeni düzenlemelere gidilmelidir.
* Yerleşim alanlarında çevresel düzenin sağlanmasına yönelik yeni tip insangücü geliştirilmelidir.
* Sorunların çözümü için multisektörel ve bakanlıklararasi bir yaklaşım benimsenmelidir.
STRATEJİLER:
* Bu konudaki mevzuatın düzensizliğinden kaynaklanan yetki belirsizliklerini
giderecek şekilde çağdaş bir hukuki altyapı hazırlanacaktır.
* Planlamada insan-doğa ilişkisini kuran metodlar uygulanacak, kent ekolojisi yaklaşımı ile yeni bir imar planlama sistemi kurulacak, bu kapsamda alıcı
ortamların "kaldırma kapasitesi" yaklaşımı kullanılacaktır.
* Kentsel yeşil alanlar İçin belirlenen 7 m2/kişi standardından vazgeçilerek
aktif ve pasif yeşil alanların kentsel ekoloji kavramı içinde ele alınmasına geçilecektir.
* "Kent Denetçisi" adı verilebilecek ve Belediye zabıtasının yerini alacak yeni
tip insangücü geliştirilecektir.
* Kırsal yerleşimlerde tezek yerine biogaz kullanımını yaygınlaştırılacak önlemler araştırılacaktır.
* Kırsal alanda hijyenik foseptik sistemler yaygınlaştırılacaktır.
* Konutların ve diğer binaların inşaatlarında İnsan sağlığını bozucu malzemelerin kullanımı önlenecektir.
* Konutlarda yaşam riski oluşturan yangın ve ev kazalarına yol açabilecek
eşyalar için önlemler alınacak, bunların tasarımına standartlar getirilecek, satışı, tesisatı ve kullanımı için denetim sistemleri oluşturularak kamuoyu bu
konularda aydınlatılacaktır.
34
İŞ GÜVENLİĞİ VE İŞÇİ SAĞLIĞI
HEDEF - 11
2000 yılma kadar iş yaşamıyla ilgili sağlık risklerine karşı etkin biçimde korunma' sağlamaya yönelik önlemler alınmış olmalıdır.
SORUNUN TANIMI:
Türkiye'de İş kazaları gelişmiş '
r itkiler len daha sıktır, meslek hastalıklan tanılarının konulmasında İs*. _
• i., • :"' nuktadır. Karşılaştır] la bilir gösterge olarak ölümle sonuçlanan iş kazaları gelişmiş ülkelerdekinden 2,5-26
kat daha fazladır.
Bu alandaki yasal düzenlemelerin dağınıklığı, bilgi iletişimi ve kayıtlama
yöntemlerindeki yetersizlik, epidemiyolojik analitik değerlendirmelerin yapılmayışı, işyeri hekimliği müessesesinin gerektiği gibi çalışmaması, işçi sağlığı
ve iş güvenliği müfettişlerinin azlığı, teknolojik yetersizlikler, işçi sağlığı hizmetlerinin genel sağlık hizmetleri iJe entegre olmaması, işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili eğitim düzeyinin düşük olması, yüksek işsizlik oranı bu alandaki başlıca sorunlar olarak ortaya çıkmaktadır.
İLKELER:
* İşçi sağlığı genel sağlık hizmetlerinin bir parçası olarak ele alınmalıdır.
* İş güvenliği ve işçi sağlığı ile ilgili düzenlemeler uluslararası (ILO,WHO) ilke ve tavsiyelere uygun olarak geliştirilmelidir.
* Konu ile ilgili ihtiyaç duyuian insangücü yetiştirilmelidir.
* Bu alandaki gelişmeleri takip etmeye yarayacak kriterler geliştirilmelidir.
* İşçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili araştırmaların yapılması, uygulamaların
yönlendirilmesi amacı ile gerekli veri tabanının oluşturulması sağlanmalıdır.
STRATEJİLER:
* Konu ile ilgili hukuki düzenlemeler Umumi Hıfzıssıhha Kanununun çağdaşlaştırılması çalışmalarında ele alınacaktır.
* Genel Sağlık Sigortası uygulamasına geçildiğinde işçi sağlığı birinci basamak sağlık hizmetlerine entegre edilmiş olarak ele alınacaktır. Gereken sağ-
35
lık ocaklarında konu İle ilgili uzman İstihdam edilecektir.
* İhtiyaç duyulan İş güvenliği uzman iş hekimi, iş hijyenisti, iş psikologu gibi
insangücünün yetiştirilmesi, üniversitelerin bu alanlarda lisans üstü eğitim
vermesi sağlanacaktır.
* Ulusal Sağlık Akademisi bünyesinde iş güvenliği ve işçi sağlığı ile ilgili bir
birim oluşturulacaktır.
* Mesleki sağlık hizmetleri ev dahil bütün İşyerlerini kapsayacaktır.
* İşyerinde kimyasal madde, toz, elyaf ve radyasyonu denetleme yöntem ve
usulleri geliştirilecektir.
* Makİna koruyucuları, kişisel koruma araç ve gereçleri standartları saptanacak, bunların üretimi ve dışalımları teşvik edilecektir.
36
BÖLÜM - 3
YAŞAM
BİÇİMİ
ULUSAL SAĞLıK POÜıIKAS:
SAĞLIKLI DAVRANIŞ İÇİN
KAMU POLİTİKALARI,
BİLGİ VE YÖNLENME
HEDEF - 12
2000 yılma kadar sağlığın korunması ve geliştirilmesi için gereken, halkı sağlıklı davranışlara yöneltecek kamu politikaları ve halk eğitim sistemi geliştirilmiş ve kurulmuş olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
İnsanlar karşılaşacakları riskler ya da sağlıklı seçenekler konusunda bilgi sahibi olmadıklarından veya değer yargıları, edindikleri bilgiye göre davranış
biçimlerini değiştirmeleri için yeterli olmadığından sağlıklarını bozan davranışlarda bulunabilmektedirler. Örneğin sigaranın zararını bilen kişi (bilgi) sigarayı bırakmak için bir istek duymakta (tutum) ancak bunu başaramamakta dır (davranış). Sağlıkla ilgili olumsuz davranışlardan kurtulup olumlulara yönelmek ancak biîgi-tutum ve davranış gelişmesi ile olabilecektir. Halkın sağlıklı davranışlara yönelmek, sağlıksızlardan uzaklaşmak konusunda bir eğilim
içinde olduğunu söylemek zordur. Burada sistemli eğitim programlarının olmayışı önemli bir neden olarak ortaya çıkmaktadır. Bunların yanında halk,
sağlık hizmetlerini kullanmak konusunda ve kendi kendine bakım hizmetleri
ile ilgili olarak da sistemli bir şekilde bilgilendir il memektedir.
İLKELER:
* Sağlığın geliştirilmesine, bireylerin sağlıklı yaşam biçimlerini benimsemesine yönelik sektörlerarasi politikalar geliştirilmelidir.
* Mevcut politikaların sağlık üzerine etkileri değerlendirilmelidir.
* Bireylerin yaşamlarında önemli yer tutan birimlerde sağlığın geliştirilmesini
sağlayacak politikalar ve programlar geliştirilmelidir.
* Sağlığın geliştirilmesine yönelik gerekli hukuki, mali ve idari destek sağlanmalıdır.
* Sağlıklı davranışlar için bilgi ve yönlenme amacıyla yapılacak eğitim bireyin
39
okul öncesi yaşlarında başlayıp bütün hayatı boyunca sürmelidir.
* Düzenlenecek olan programların nihai amacı bireylerde olumlu davranış
değişikliği meydana getirmek olmalıdır,
* Eğitim İhtiyacı tespit edilirken araştırmalara dayanılmazdır.
* Toplumun kabul edeceği mesajlar hazırlanıp bütün medyalardan faydalanılarak halka ulaştırılmalıdır.
* Programlar kurumlararası işbirliği ile hazırlanmalı, aynı tür mesajlar farklı
kurumlarca verilmelidir.
STRATEJİLER:
* Ulusal Sağlık Aka demiş i "nd e halkın sağlık eğitimi ile ilgili bir ünite oluşturulacaktır.
* Sağlık Bakanlığı halka yönelik eğitim programlarını da üstlenecek şekilde
teşkilatlanacaktır.
* Bu konuda çalışan çeşitli kurumların, gönüllü kuruluşların ve uluslararası
örgütlerin aynı amaca yönelik olarak güç birliği yapmaları ve bir koordinasyon içinde çalışmaları sağlanacaktır.
* Sağlık eğitimi ve sağlık propagandası konusunda uzman insangücü geliştirilecektir.
* Sağlıklı davranışa yönelmek konusundaki mesajlar
eğitim programlarına konulacaktır.
-ı 0
ilkokulda
başlanarak
ULUSAL SAĞLJK POLITIKASı
TOPLUM BESLENMESİ
HEDEF
13
2000 yılma kadar malnütrisyon, raşitizm, hafif ve orta derecedeki anemi oranı % 50 oranında azaltılacak, endemik guatr insidansı % 10'dan aşağı çekiîecek, beslenmeye bağlı ağır anemi ortadan kaldırılacak, toplumun dengeli
beslenmesi konusundaki alt yapı kurulmuş olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Türkiye beslenme durumu yönünden hem gelişmekte olan hem de gelişmiş
ülkelerin sorunlarım birlikte içeren bir görünüme sahiptir. Halkın beslenmesi
tahıl ve tahıl ürünlerine dayalı olup, batıdan doğuya, kentsel alandan kırsal
alana gidildikçe ve gelir düzeyi düştükçe tahıl tüketiminde artma, hayvansal
gıdaların tüketiminde azalma görülmektedir. Süt ve süt ürünleri tüketimi düşük düzeyde olup et tüketimi de yıllara bağlı olarak azalma göstermektedir.
Beslenme yönünden risk altında bulunan gruplar, gebe-emzikli kadınlar, bebek ve okul öncesi çocuklar, ağır işte çalışan işçiler ve yaşlılardır. Bebek ve
okul öncesi çocuklarda protein enerji malnütrisyonu (büyüme ve gelişme geriliği), raşitizm, anemi (kansızlık), okul çağlarında, gençler arasında ve gebeemzikli annelerde zayıflık ya da şişmanlık, vitamin yetersizlikleri, anemi, basit guatr, yaygtn diş çürükleri görülmektedir.
Emzirme yaygın olmakla beraber doğumu takiben ilk yarım saat içinde anne sütünün bebeğe verilmemesi, 4-6 aylıktan önce gereksiz gıdaların verilmesi sorunları vardır.
Halkın beslenme konusundaki bilgi eksikliği, hatalı beslenme alışkanlıkları
ve uygulamaları başlıca sorunlardandır.
İLKELER:
* Beslenme politikaları mevcut durura değerlendirilerek ve risk gruplarına
öncelik verilerek geliştirilmelidir.
* Eksikliği duyulan maddeler açısından temel gıdalar ve suyun zenginleştirilmesi sağlanmalıdır.
* Temeİ gıdaların zenginleştirilmesi ve özel beslenme için gerekli mamul gıdaların üretimini yapabilecek teknolojinin kurulması sağlanmalıdır.
* Halk eğitimine öncelik verilmelidir.
* Beslenmeyle ilgili bir bilgi sistemi kurulmalıdır.
41
STRATEJİLER:
* Toplum beslenmesi Sağlık Bakanlığı'nca yürütülen sağlık programları arasına alınacaktır. Risk gruplarına yönelik özel programlar geliştirilecektir (Mevzuatlara ilave olarak).
* Hayvansal protein tüketimini artıracak tedbirler alınacaktır.
* İyotlu tuz üretiminin teşviki, suların Horlanması, ekmeğin zenginleştirilmesi
konularında çalışma yapılacaktır.
* Beslenme ve sorunlarına yönelik olarak her 5 yılda bir ulusal çapta araştırmalar yapılacak, bunlar bölgesel ve belirli nüfus gruplarına yönelik diğer araştırmalarla d esteklenecektir.
* Gıda üretimi politikaları beslenme politikasına göre yönlendirilecektir.
* Türkiye'ye özgü gıda kompozisyon cetvelleri hazırlanacaktır.
* Beslenme ve gıda iie İlgili yayınların halkı doğru yönlendirmesi sağlanacaktır.
42
SAĞLIĞA ZARARLI
ALIŞKANLIKLAR
HEDEF -14
2000 yılma kadar sigara ve alkol tüketimindeki artış tersine çevrilecek, uyuşturucu kullanımında % 25 düşüş sağlanacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Sağlığa zararlı alışkanlıkların toplumda ne ölçüde yaygın olduğuna dair
terli bilgi mevcut değildir. 1988 yılında yapılan bir araştırma Türkiye genelinde sigara içme oranını % 43.6 (Erkeklerde % 62.8, Kadınlarda % 24.3.) olarak
ortaya koymuştur. Hekimler arasında erkeklerin % 55'İ. kadınların % 40'ının
sigara içtiği oıtaya konmuştur. Öğretmenler arasında yapılan yerel bir araştırmada sigara içme oranı % 77 bulunmuştur. Sigaraya başlama yaşı ise ortalama ll'dir. Gelişmiş ülkelerdekinin aksine Türkiye'de sigara İçme oranı artmaktadır. Batıda sigarayı bırakanlar nedeni ile yılda 2 milyon müşterisini
kaybeden çokuluslu sigara endüstrisi yeni pazarlarını aralarında Türkiye'nin
de bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde yaratmaktadırlar. En önemli ve vahim sorun ise gerek kamuoyunun gerek yöneticilerin sorunun büyüklüğünü
hala kavrayamamış olmalarıdır.
Alkol kullanımının diğer ülkelere göre düşük olduğu izlenimi vardır, ancak
D.İ.E. verilerine göre 1990 yılı alkol üretimi 447 milyon litre olup bunun %
75'ini bira oluşturmaktadır. Alkol için risk grubu üniversite çağı ve çalışma
yaşamı başlangıcı olarak belirtilmektedir.
Uyuşturucu kullanımı açısından da elde yeterli bilgi olmamasına rağmen yapılan gözlemler risk altındaki grupların ergenlik ve üniversite çağı gençliği
olduğunu ortaya koymuştur: İstanbul, îzmir ve Diyarbakır ön plandadır.
İLKELER:
* Sağlığa zararlı alışkanlıklardan korunmak insanların hakkıdır.
* Bu maddelerle mücadelede hukuki, ekonomik, örgütsel ve eğitim tedbirleri
alınmalıdır.
* Gençlere ve çocuklara yönelik tedbirlere öncelik verilmelidir.
* Kültürel, ahlaki ve dini öğeler işlenmelidir.
* Konuyla ilgili bilimsel araştırmalar desteklenmelidir.
STRATEJİLER:
* İnsanlara sigarasız bir yaşam seçme hakkı tanınacak ve bu hak korunacaktır. Sigara içmeyenlerin, içenlerin zararlı etkilerinden korunmaları için ortak
çevrelerin sigarasız olmasını sağlayacak yasal düzenlemeler yapılacaktır.
* Sigara ve alkol tüketiminin azaltılması amacı ile fiyat ve vergi politikaları
gözden geçirilerek, talebin fiyat elastikiyetine göre ayarlamalar yapılacaktır.
* Sigara ve alkol reklamlarının tamamen kalkmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır.
* Kurtulmak isteyen madde bağımlılarına yönelik geniş bir yardım ağı oluşturulacaktır.
* Bu maddelere karşı yapılacak mücadelede bu
gelirin bir kısmı kullanılacaktır.
maddelerden elde edilen
* Sigaranın alkol ve uyuşturucuya geçişte ilk basamak olduğu gözönünde tutularak Öncelik sigara ile mücadeleye verilecektir.
* Bu alışkanlıkların epidemiyolojisini, ekonomik ve sosyal boyutlarını ortaya
koyacak araştırmalar yapılacaktır.
* Sektörler ve kurumlararası işbirliği ile sürekli bir halk eğitim programı yürütülecektir.
BÖLÜM - 4
SAĞLIK
HİZMETLERİNİN
SUNUMU
SAĞLIK HİZMETLERİNİN
ÖRGÜT VE YÖNETİM YAPISI
HEDEF - 15
2000 yılma kadar desantrilize bir sağlık yönetimi sistemi kuruimuş olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Sağlık hizmetleri çok başlı, aşırı derecede merkeziyetçi, yetkilerin daima üst
seviyelerde toplandığı bir yönetim ve örgüt yapısına sahiptir. Koordinasyon
eksikliğinin yol açtığı duplikasyonların yanısıra yetki kargaşası vardır. Sağlık
Bakanlığı sağlıkla ilgili diğer kurumlar üzerinde etkili olmayıp mevcut mevzuatla kendisine verilen yetkileri de tam anlamıyla kullanamamaktadır.
Sağlık Bakanlığı makro planlan yapan ve sektörü yönlendiren bir yapıdan ziyade günlük işlerle uğraşan bir uygulama Bakanlığı şeklinde çalışmakta, üst
düzey yöneticilerin zamanının çok Önemli bir kısmı personel tayinleri ile
geçmektedir. Bakanlık yönetiminde en üst düzey yöneticiden taşradaki en uç
birime kadar profesyonel sağlık yöneticilerine pek rastlanmamaktadır. Bakanlığın merkez ve taşra teşkilat yapısı modern yönetim anlayışı ile bağdaşmamaktadır.
İLKELER:
* Yönetim yapısı sağlık hizmetlerinin gelişmesini, sağlık hedeflerini en etkili
ve verimli olarak ulaşılabilmesini sağlayacak biçimde oluşturulmalıdır.
* Sağlık sistemi, toplumun sağlık düzeyinin yükseltilmesi ve yaşam standardının iyileştirilmesinde, sağlık hizmetlerinin ekonomik verimliliğinin artırılmasında ulaşılan başarı düzeyine göre değerlendirilmelidir.
* Sağlık hizmetlerinin örgüt ve yönetim yapısında yerinden yönetim ilkeleri
benimsenmelidir.
* Sağlık Bakanlığı, sektörü tek elden planlayan politikalar üreten ve denetleyen bir kurum haline gelmelidir.
s
Yönetime halkın, meslek teşekküllerinin ve diğer sektörlerin de katılımı
sağlanmalıdır.
47
* Sağlık yönetimi profesyonel yöneticilerce yürütülmelidir.
* Örgütienmede dikey modeller bırakılmalı, entegrasyon anlayışı benimsenmelidir.
STRATEJİLER:
* Sağlık Bakanlığı'mn merkez ve taşra teşkilat kanunu hazırlanacaktır.
* Bakanlık merkezi, operasyonel sorumluluklarını oluşturulacak bölge yönetimlerine devredecek, kendi asli görevlerine dönecektir.
* Oluşturulacak bölgesel idareler sağlıkla ilgili tüm kaynakları kendi bölgesi
içinde sevk ve idare edecektir.
* Bölge sağlık yönetiminde katılıma bir anlayış benimsenecektir.
* Profesyonel sağlık yöneticiliği teşvik edilecek, bu konuda insangücü yetiştirilecektir.
TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ
HEDEF - 16
2000 yılından önce güçlü bir temel sağlık hizmetleri sistemi kurulmuş olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Ülkenin epidemiyolojik tablosu gerek önlenebilir ölümler ve gerek korunulabiîir hastalıklar yönünden sağlığı koruyucu ve geliştirici hizmetlerin yeterince
sunulmadığını göstermektedir. Toplam Sağlık Harcamaları içinden bu amaçlarla ayrılan payın da % 27ler düzeyinde oluşu mevcut durumu açıklar
mahiyettedir. Birinci basamak tedavi hizmetlerine ise muayenehaneler ve ilaç harcamaları yolu ile önemli ölçüde kaynak harcanmaktadır. Ancak bu
kaynaklar kamusal kontrol altında değildir.
Temel sağlık hizmetlerinin verilişinde hala entegrasyon sağlanamamıştır.
Çok çeşitli birinci basamak kuruluşları (Sağlık Ocakları. Ana-Çocuk Sağlığı
Merkezleri, Verem Savaş Dispanserleri, SSK Dispanserleri, Milli Eğitim Dispanserleri, özel muayenehane ve poliklinikler, hastane poliklinikleri vs)
duplikasyonlara neden olarak faaliyet göstermektedirler.
Vatandaşlar konuya ait birimlerden aldıkları hizmetlerden memnun değildir;
kuyruklar, kaba davranışlar, kirli birimler, araç gereç yetersizliği gibi nedenler bu memnuniyetsizliğin başlıca sebepleridir. Nedenleri konusunda değişik
görüş ve yaklaşımlar olmasına rağmen sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi
son 30 yıllık uygulamada arzu edilen sonuçları doğurmam ıştır.
İLKELER:
* Bütün vatandaşların yararlanacağı bir temel sağlık hizmetleri kurulmalıdır.
* Hizmetlere kolay ulaşılabilmeli, vatandaşların arzu ettiği nitelikte olmalı ve
hizmet almak uzun formaliteleri gerektirmemelidir.
* Hizmetlerde entegrasyon sağlanmalıdır.
* Temel sağlık hizmetleri kamusal kontrol altında sunulmalıdır.
* Bireylere hekim seçme şansı tanınmalıdır.
19
* Hizmetler ülkenin Öncelikli sağlık sorunlarına çözüm getirecek şekilde örgütlenmelidir.
STRATEJİLER:
* Temel sağlık hizmetlerinin verilişini düzenleyen yasa 1993 yılı İçinde çıkarılacak ve 1994 yılı içinde pilot uygulamaya geçilecektir. Sistem ülke genelinde
Genel Sağlık Sigortası uygulaması ile paralel olarak yayılacaktır.
* Temel sağlık hizmeti veren birimler uniform hale getirilecektir.
* Kırsal alanda sağlık-evi, sağlık ocağı yapılan sürerken kentlerde küçük nüfus esasına dayalı genel pratisyen/aile hekimi sistemi oluşturulacaktır.
* Aile hekimleri bireylere yönelik koruyucu ve birinci basamak tedavi hizmetlerini vermekten sorumlu olacaklardır. Ücretlerini kendilerine kayıtlı kişilerin adedine göre genel sağlık sigortası sisteminden alacaklardır.
•-•o
HASTANELER
HEDEF - 17
2000 yılında uygun maliyette ve kalitede hizmet sunan, otonom, temel sağlık
hizmetlerine entegre bir ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmet sistemi kurulmuş olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
••••
Türkiye'de başta Sağlık Bakanlığı, SSK, Üniversiteler, çeşitli kamu kuruluşları
olmak üzere hastane işleten birçok kurum ve kuruluş olmasına rağmen özel
hastanelerin yatak sayısı toplam yatakların % 5'i civarındadır. Toplam yatakların % 70'inden fazlasına sahip olan Sağlık Bakanlığı ve SSK hastaneleri sorunların özellikle yoğunlaştığı kurumlardır. Bu hastanelerin katı merkeziyetçi
ve bürokratik yönetim yapısı, yönetimin profesyonel hastane yöneticiliği esaslarına dayanmaması ve verimlilik prensiplerinin uygulanmaması başlıca
sorunlardır. Merkeziyetçilik başta personel ve bütçe yönetimi olmak üzere
yönetimin her alanında kendisini göstermektedir.
Hastanelerde maliyet kavramı gelişmemiştir. Dolayısıyla maliyet muhasebesi
sistemleri de yoktur. Yönetim performansını değerlendirecek veri/bilgi sistemleri de bulunmamaktadır.
Maliye ve Gümrük Bakanlığının Bütçe Uygulama Talîmatındaki fiyatlar,
maksatlar bilinmediğinden, gerçekçi olmamakta, tarifeler güncelleştirilememekte ve hizmetlerin karşılığının hastanelere dönüşü sağlanamamaktadır. Ödeme gücü olmayan vatandaşlar için Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı
Teşvik Fonu'ndan yapılan ödemeler çok düşük düzeylerde kalmakta, hastanelerin finansman sorunu gittikçe büyümektedir.
Hastaneler ikinci ve üçüncü basamak hizmetlerin yanmda yoğun bir şekilde
birinci basamak poliklinik hizmeti de vermektedirler.
Hastane çalışanları motive edilememiştir. Çalışmaya ve faydaya dayalı bir ücretlendirme, liyakata dayalı bir hiyerarşi sistemi yoktur.
İLKELER:
* Hastaneler yerinden ve çağdaş yönetim ilkelerine göre yönetilmelidir.
* Her türlü yönetim fonksiyonu bizzat hastane yönetimi tarafmdan yerine getirilmelidir.
51
ULUSAI, SAĞLıK POLITIKASı
* Bir hastanenin işlerini sürdürmesinde verimlilik esasına dayanılın alıdır.
* Hastane fiyatları gerçek maliyetlere göre ayarlanmalıdır.
* Çok özel ihtiyaç gösteren durumlar dışında işletmesi verimsiz olan hastanelerin faaliyeti durdurulmalıdır.
* Hastane hizmetleri temel sağlık hizmetleri ile entegre edilmelidir.
STRATEJİLER:
* Sağlık Bakanlığı hastanelerinden başlamak üzere desantrilizasyon yapılacaktır. Hastaneler kendi kaynaklan hakkında karar veren ve bu kaynakları
kullanan işletmeİer haline getirilecektir.
* Hastanelerde maliyet muhasebesi sistemine geçilecektir.
* Hastane enformasyon sistemleri kurulacaktır.
* Hastane yönetimi için İhtiyaç duyulan insangücü yetiştirilecek, gelişmiş ülke uygulamaları yakından takip edilecektir.
* Acil durumlar dışında, kuaılacak temel sağlık hizmetleri sisteminden geçmeyen hastalar, hastaneye kabul edilmeyecek, aile hekimlerinin hastalarını
hastanede de takip edebilmesi sağlanacaktır.
* Hastane çalışanları, katkıları oranında ücreticndirileceklerdir.
* Bu stratejiler doğrultusunda hastanelerin özerkleşmesi sağlanacaktır.
* Hastanelerin özerkleştirilmesi ve verimlilik esasına dayalı kurumlar olarak
çalışmasına ilişkin çalışmalar 1993 yılı içinde bitirilecek ve pilot uygulamalara
başlanacaktır. Hastaneler tedricen gruplar halinde bu uygulamaya dahil edilecektir.
52
SAĞLIK INSANGUCU
HEDEF - 18
2000 yılma kadar rasyoneî bir insangücü politikası bütün yönleri ile uygulamaya konulmuş olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Sağlık insangücünün kalite ve kantitesine yönelik tartışmalar hala devam etmektedir. Üzerinde görüş birliğine varılan hususlar şu şekilde sıralanabilir:
Sağlık personeli ülke ihtiyacı doğrultusunda bir eğitim almamaktadır, mezuniyet sonrası eğitimleri hiç yok denecek kadar azdır; istihdam, ücret ve özlük
hakları bakımından problemleri vardır; ülke sathına dengeli dağılmamışlardır; mesleki ve fonksiyonel dağılım bozukluğu da vardır; mesleki örgütlenmeleri tam değildir ve ülkede akılcı bir sağlık insangücü planlaması yoktur.
Mesleklerin görev, yetki ve sorumluluklarını düzenleyen mevzuat çok eskidir, bazı meslekler için hiçbir hukuki düzenleme yoktur.
İLKELER:
* Sağlık hizmetleri ekip işidir ve sağlık İnsangücünün iş tatminini sağlayacak,
motive edici tedbirler geliştirilmelidir.
* Sağlık insangücü planlamaları sayısal esaslara (nüfus/personel gibi) göre
değil, işgücü esasına göre yapılmalıdır.
* Sağiık insangücü ülke ihtiyaçları doğrultusunda yetiştirilmeli, eğitimleri temel sağlık hizmetlerine yönelik olarak planlanmalıdır.
* Sağlık insangücünün temel sağlık hizmetleri alanında çalışmasını teşvik edecek Önlemler alınmalıdır.
* Değişen koşullar ve bilim doğrultusunda sürekli eğitimleri sağlanmalıdır.
* Coğrafi, mesleki ve fonksiyonel olarak dengeli dağılımları sağlanmalıdır. Bu
dağılım zorlayıcı olmayan ve adil bir yöntemle yapılmalıdır.
* Sağlık çalışanları ürettikleri hizmetin gerçek bedelini almalıdırlar.
* Sağlık insangücünün mesleki-demokratik örgütlenmesi sağlanmalıdır.
STRATEJİLER:
* 1994 yılından Önce gerekli yasal düzenlemeler yapılacak, sağlık İnsangücü
ana planı hazırlanacaktır.
* Türkiye'nin 20 yıllık projeksiyonlarla dinamik bir sağlık insangücü planlaması yapılacaktır. Bu planlama epidcmiyolojik. demografik verilerle, sağlık
hizmetleri kullanımı araştırmalarına dayanacaktır.
* Her meslek grubunun eğitim programlarının temel sağlık hizmetleri anlayışına dayanması sağlanacaktır.
* Hemşirelik/ebelik eğitimi tekrar düzenlenecek ve liseye temeli e ndirilecektir.
* İstihdamda merkeziyetçilik bırakılacaktır. Sağlık insangücünün dengeli dağılımı başta ekonomik olmak üzere zorlayıcı olmayan tedbirlerle sağlanacaktır.
* Mezuniyet sonrası sürekli eğitimin sağlanması İçin Sağlık Bakanlığı meslek
teşekkülleri ile işbirliği yapacak ve " kredilendirme sistemi" uygulanacaktır.
* Sağlık meslek gruplarının görev, yetki ve sorumluluklarını belirleyen yasa
hazırlanacaktır.
* Sağlık meslek gruplarının sayısal olarak yeterli olanlarının meslek birliklerini kurmaları İçin yasal düzenlemeler yapılacak, mevcut birliklerin de çağdaş
bir yapıya kavuşmaları için çalışılacaktır.
İLAÇ VE DENETİMİ
HEDEF - 19
2000 yılına kadar, kaliteli ve ekonomik ilaç üretiminin devamı sağlanacak ve
rasyonel ilaç tüketimine dayalı bir sistem geliştin İmiş olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Türkiye gelişmekte olan bir ilaç sanayiine sahiptir. Hammadde ithaline .dayalı
üretimin yanında, hammadde imalatı da gelişmektedir. Sanayii son yıllarda
ihracata da yönelmiştir. Şu anda endüstri temel araştırma yapamamakta ancak mevcut veya üretilmesi planlanan yeni ilaçlara ait araştırma ve geliştirme
çalışmaları yapılabilmektedir. İlaç üretiminde üretici firmanın otokontrolü yanında GMP/GLP yönetmeliklerine göre periyodik üretim yeri kontrolleri şeklinde gerçekleştirilen devlet kontrolü ile denetlenmektedir. İlacın ruhsatlandırmasına yönelik problemler vardır. Özellikle insangücü darboğazı, alt yapı,
yerleşme sorunları ve hammadde üretiminde rantibilite ve maliyet, üretime
yönelik problemlerdir. Sanayüde atıl kapasite mevcuttur. İlaçların fiyatlandırılması ile ilgili sorunlar devam etmektedir. İlaç kontrolü yapan devlet laboratuvarlarınm ileriye dönük olarak yetersizliği söz konusu olabilecektir. Rasyonel ilaç kullanımı yoktur. Polifarmasİ ve uygun olmayan basamakta gereksiz ilaç kullanımı devam etmektedir.
İLKELER:
* İlaç bulunabilir, güvenilir ve alınabilir olmalıdır.
* İlaçların ruhsatlandırılmalarmda bilimsel ve sürekli yöntemler izlenmelidir.
* İlaç fiyat politikasında gerçek maliyetler gözönünde tutulmalıdır.
* Yerli ilaç sanayii teşvik edilmeli, dünya pazarlarına uyum konusunda desteklenmelidir.
* İlaç kontrol sistemleri daha da geliştirilmeli, bu konuda eğitsel ve bilimsel
olarak otorite kuruluşlar ihdas edilmelidir.
* Rasyonel ilaç kullanımı sağlanmalıdır.
55
STRATEJİLER:
* Ulusal Sağlık Akademİsİ'nde ilaçların kontrolü ve ruhsatlandırılması ile sorumlu bir birim ve laboratuvarlar kurulacaktır.
* Fİyatlandırmaya ilişkin olarak 1984 Kararnamesinin uygulanmasına devam
edilecek, uzun vadede ilaç fiyatlarının serbest bırakılmasının sağlık sektörüne etkileri konusunda araştırmalar yapılacaktır.
* İlaç endüstrisinin kurulup gelişebileceği organize sanayii bölgeleri oluşturulacaktır.
* İlaç üretiminde istihdama yönelik eğitim programları geliştirilecektir.
* Birinci basamak hizmetlerde kullanılacak ilaçlar sınırlanacak, bazı ilaçların
sigorta kapsamı dışına çıkması sağlanacak, reçete kontrol sistemi getirilecek,
ilaçla İlgili sağlık personeline sürekli eğitim verilerek rasyonel ilaç kullanımı
sağlanacaktır.
SAĞLIK HİZMETLERİNİN
FİNANSMANI
HEDEF - 20
2000 yılına kadar "sağlıkta eşitlik, kaynak dağılımının iltiyaca göre yapılması,
kaynak kullanımında maliyet/etkililik7' ilkelerine dayalı bir finansman modeli
kurulacak, GSMH'dan sağlığa ayrılan pay en az % 5 olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Sağlık harcamaları GSMH içerisinde % 3-3.5 gibi düşük bir seviyede bulunmaktadır. Devlet Bütçesinden sağlığa ayrılan pay ise % 3-4 civarında olmaktadır. GSMH'dan ayrılan payın takriben % 5ö'Si vatandaşların doğrudan yaptığı harcamalar, % 15'i sigorta primleri % 35'i ise Devlet Bütçesinden yapılan
harcamalardır.
Tüm bu kaynakların takriben % 2'si sağlığı koruyucu ve geliştirici hizmetlere,
% 60'ı birinci basamak tedavi hizmetlerine (özellikle muayenehanelere.ve ilaç masraflarına). % 38'İ İse yataklı tedavi hizmetlerine harcanmaktadır (PW,
1990), Görüldüğü gibi, başka ülkelerle kıyaslandığında sağlığa oldukça düşük harcama yapan bîr ülke olan Türkiye'de mevcut kaynaklar da koruyucu
hizmetlere harcanmayarak verimsizlik yaratılmaktadır. Kaynak dağılımındaki
bu verimsizliğin yanısıra kurumlar bazında da maliyet/etkililik prensipleri
doğrultusunda çalışamadığından kaynak israfı büyük boyutları bulmaktadır.
Ülke nüfusunun takriben yarısının sağlık açısından sosyal güvence altında
olduğu tahmin edilmekle birlikte bu oran kesin olarak bilinmemektedir.
Sosyal güvenlik kapsamsnda olduğu halde kendisine sağlanan hizmetleri kullanmayarak özel hizmet alan veya özel sağlık sigortası yaptıran kesimler de
mevcuttur. Sosyal güvenlik kuruluşlarının üyelerine temin ettiği hizmetlerde
ve prim toplama prensiplerinde uniformite yoktur. Toplanan primlerin sağlık
dışında amaçlara yönelik olarak kullanılması özellikle SSK'da darboğazlar
meydana getirmektedir.
Finansman ve hizmet sunumunun aynı elde toplandığı uygulamalarda (Sağlık Bakanlığı, SSK gibi) etkili bir kontrol ve yarışma ortadan kalkmıştır.
Sağlık hizmetlerinin finansmanı ile ilgili olarak elde bulunması gereken veri
ve bilgide önemli eksiklikler vardır.
Kaynakların ülke genelinde dağılımında tutarlı bir politika yoktur. Mevcut
"
durumda hastane hizmetleri kamu kaynaklarından subvanse edilmektedir.
Hastaneler ülkenin ban kesimlerinde yaygınlaştığı ve kentsel alanlarda bulunduğu için sübvansiyon ülkenin gelir dağılımı yapısında daha avantajlı olan kesimlerin desteklenmesi sonucunu doğurmaktadır.
İLKELER:
* Sağlıkta eşitlik esastır.
* Sağlık hizmetlerine yeterli kaynağın ayrılmasını sağlayacak bir sistem kurulmalıdır.
* Kaynakların coğrafi dağılımında kişilerin sağlık hizmeti ihtiyacı ve nüfus esasma dayalı olarak kriterler konulmalı ve kaynak kullanımı desantriHze edilmelidir.
* Kullanılan kaynakların ülkenin epidemiyolojik ve demografik özellikleri
gözönünde tutularak sağlığı koruyucu ve geliştirici hizmetlere öncelikle tahsis edilmesi sağlanmalıdır.
* Ülke nüfusunun tamamı sağlık açısından sosyal güvenceye kavuşmalıdır.
* Kaynak yaratmada toplumun farklı gelir düzeyine sahip kesimleri arasında
riskin bölüşümü prensibinden hareketle sosyal adalet korunmalıdır.
* Kamu sübvansiyonu hizmetler yerine gelir dağılımı açısından dezavantajlı
kişilere yöneltilmelidir.
* Kaynak kullanımında etkililik ve verimlilik prensiplerinden hareket edilmelidir.
* Hizmetlerin maliyetini kontrol altında tutacak, sağlık hizmetlerine olan talebi mümkün olduğunca ihtiyaç ölçüsü ile sınırlayacak bir mekanizma geliştirilmelidir.
* Her vatandaş optimum koşulları sağlanmış hizmete kolaylıkla ulaşabilmeli
bunun üzerinde olabilecek taleplerini de kendi İmkanları ile elde etme koşullarına sahip olmalıdır.
* Kaynakların coğrafi dağılımında kriterler konularak kaynak kullanımı desantrilize edilmelidir.
STRATEJİLER:
* Bir Genel Sağlık Sigortası sistemi kurulacaktır.
* Genel Sağlık Sigortası sistemini kurmak için gereken bilgileri elde etmeye
yönelik araştırmalar 1993 yılı içinde tamamlanacak, aynı yıl Genel Sağlık Sigortası Kanunu çıkarılacak ve ilk pilot uygulamaya geçilecektir. Sistem bütün
Türkiye'ye kademeli olarak yayılacaktır. 1999 yılında bütün vatandaşları kapsayacak bir Genel Sağlık Sigortası kurulmuş olacaktır.
* Sistemin finansmanı aktüeryel hesaplamalara dayalı olarak belirlenecek
primlerden sağlanacaktır, prim Ödeme gücü olmayanların primleri genel bütçeden ödenecektir.
* Kamu Sağlık Sigortalan arasında uniformîte sağlanacaktır.
* Hizmet sunumu ve finansmanı birbirinden ayrılacaktır.
* Toplanan sağlık primlerinin sadece sağlık hizmetlerinin finansmanı amacı için kullanılması sağlanacaktır.
* Genel Sağlık Sigortasrmn işleyebilmesi İçin gereken enformasyon sistemi
kurulacaktır. Enformasyon sistemi kurulmadan önce İhtiyaç duyulan bilgiler
için araştırmalar yapılacaktır.
* Genel Sağlık Sigortası İle ilgili oluşan fonlar bölge veya il düzeyindeki birimlere aktarılacak, hizmetlerin kişi başına (per capita) ödeme yapılarak sözleşmeler yoluyla alınması sağlanacaktır.
* Hizmet alan şahıslar belirli oranlarda maliyetin karşılanmasına iştirak edeceklerdir.
* Sigorta kuruluşu (veya kuruluşları) hizmeti daha kaliteli ve ucuz verenden
alarak hizmet sunumunda yarışma ortamı yaratılacaktır.
* Sağlık hizmeti sunanla vatandaş arasındaki para ilişkisi ortadan kalkacaktır.
* Kaynakların yurt sathına dağılmasında ülkenin epidemiyolojik, demografik,
sosyolojik ve ekonomik koşullarına göre bir yöntem geliştirilecek ve sağlık
alanındaki farklılıklar ortadan kaldırılacaktır.
• •
• •
BOLUM - 5
SAĞLIKLI
TÜRKİYE
HEDEFLERİ
BEBEK ve ÇOCUK SAĞLIĞI
HEDEF - 21
2000 yılına kadar 5 yaş altı ölümler binde 50'ye, bebek ölüm hızı binde 30'a
düşürülecektir.
SORUNUN TANIMI:
Nüfusun % 37'sini 0-14 yaş çocuklar, % 15'ini 5 yaşından küçük çocuklar oluşturmaktadır. Çocukların sağlık düzeyleri dünyanın diğer ülkeleri ile kıyaslandığında Türkiye 129 ülke arasında 6l. sırada yer almaktadır. 5 yaş altı ölüm oranı 1990 yılı projeksiyonuna göre binde 78. bebek ölüm hızı binde
59'dur. 1988 araştırmasına göre BÖH kırsal alanda binde 105 iken kentlerde
binde 51'dir. Ayrıca önemli bölgelerarası farklılıklar da vardır. Türkiye'de tüm
ölümlerin % 50'si 5 yaşından küçüklerde, % 347ü ise 1 yaşından küçüklerde
görülmektedir. Bu ölümlere yol açan hastalıkların hemen hepsi önlenebilir
hastalıklardır. Bunların başında gebelik ve doğuma bağlı nedenler yer almakta olup bunu zatürre ve ishal izlemektedir. Bunlar malnutrisyon zemininde
gelişerek bir kısır döngü oluşturmaktadırlar.
Okul çağı çocuklarında diş çürükleri, boğaz hastalıkları, barsak parazitleri,
görme bozuklukları ve eleri hastalıkları en sık görülen sorunlardır.
Bütün bu sonuçların, nedenleri olarak anne ve babaların temel eğitim düzeyinin yetersizliği, hızlı nüfus artışı, ailenin ekonomik durumu, sağlık hizmetlerinin sunumunda eksiklikler ve koordinasyon olmaması, aile planlaması eksikliğine bağlı nedenler, akraba evliliklerinin yaygınlığı, okul sağlığı hizmetlerinin yetersizliği sayılabilir. Konuyla İlgili mevzuat geliştirilememiştir.
İLKELER:
* Sağlık açısından çocuk tek başına değil ailesiyle bir bütün olarak ele alınmalı, hizmet aileyi hedef alacak şekilde geliştirilmelidir.
* Çocuk sağlığı ile ilgili programların alt yapıyı güçlendirici olmasına çalışılmalıdır.
* Sağlık hizmeti sunan ve finanse eden bütün kurumların koruyucu sağlık
hizmetlerine yönelmesi için gereken düzenleme yapılmalıdır.
* Çocuk sağlığı ile ilgili sorunlar bölgelere göre farklılıklar gösterdiğinden ye-
63
rindcn yönetim ilkelerine dayanılmalıdır.
* Sorunlar çözülürken öncelikli alanlardan başlanmalıdır.
* Çocukluk çağı aşılarının Türkiye'de üretimi sağlanmalıdır.
* Sektörler ve uluslararası işbirliğine gidilmelidir.
STRATEJİLER:
* Sağlık mevzuatı çalışmaları çerçevesinde, çocuk sağlığı ile ilgili düzenlemeler Sağlık Kanunu : nda yer alacaktır.
* Topluma sağlık hizmeti sunumunda "Aile Hekimliği" sistemi uygulanacaktır. Bütün vatandaşların (hangi sosyal güvenlik kumlusunun üyesi olursa olsun) bu sistemden faydalanması sağlanacaktır.
* Sağlık Ocaklarının bölgelerindeki çocuk sağlığı politikalarını geliştirecek
yeterlilikte olmaları sağlanacaktır.
* Sektörlerarası işbirliğini daha da geliştirecek tedbirler alınacaktır.
* Temel sağlık hizmetlerine yönelik stratejiler uygulandığında, hizmete ulaşabilirlik ve hizmetin etkililiği artacaktır; bu kapsamda verilen hizmetin kalitesini yükseltmek için gerekli teknolojik destek sağlanacaktır.
* Halkın sağlık eğitimi çerçevesinde çocuk sağlığı ile ilgili konular öncelikli
olarak yer alacaktır.
* Bebek ve çocuk Ölümlerinin azaltılmasında anneye bağlı nedenler, zatürre,
ishal ve malnutrisyon programları öncelikle ele alınacaktır.
* Sağlık Akademisi bünyesinde modern aşı üretim kapasitesi oluşturulacak,
özel sektör de bu alanda teşvik edilecektir.
* Aşılama takvimi ve stratejiler gözden geçirilecektir.
* Bebek ve çocuk sağlığına yönelik enformasyon sistemi kurulacak ayrıca bu
alandaki araştırmalar desteklenecektir.
* Okul sağlığına yönelik sektörlerarası bir program geliştirilecektir.
64
ANNE SAĞLIĞI
HEDEF - 22
2000 yılma kadar etkili kontraseptif kullanımı % 7(Te çıkarılacak, anne ölüm
hızı bugünkü düzeyinden % 50 oranında azaltılacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Eldeki veri ve bilgilere dayanarak Türkiye'de anne ölüm hızının yüzbinde
134, toplam doğurganlık hızının binde 3.4, isteyerek düşüklerin her 100 canlı
doğumda 35. doğum öncesi bakımın % 43, evde kendi kendine doğumun %
24. gebelikte anemi oranının % 50, etkili aile planlaması, yöntemi kullanma
oranının % 38 ve kadınlarda okur-yazarlık oranının % 36 olduğu belirtilmektedir. Anne sağlığına yönelik göstergelerde kır/gecekondu/kent. bölgeler arası ve sosyo-ekonomik düzeyler arasında belirgin farklılık vardır. Aile planlaması uygulamalarında etkili yöntem kullanımı görüldüğü gibi düşük düzeylerde olup karşılanamayan İhtiyaç yüksektir. Nüfusun yaklaşık 13 milyonu
doğurgan çağda kadın olup bir anlamda aile planlaması yönünden risk altın- |
daki popülasyonu oluşturmaktadır.
İLKELER:
* Anne sağlığının düzeltilmesine yol açacak önlemlerin ailenin sağlığını tümüyle olumlu yönde etkileyeceği bilinmelidir.
* Anne sağlığına yönelik hizmetler entegre temel sağlık hizmetleri anlayışı ile
sunulmalıdır.
* Anne sağlığının düzeltilmesinde en önemli rolün her ailenin istediği sayıda
çocuk sahibi olmasını sağlayacak etkili aile planlaması uygulamaları olduğu
kavranmalıdır.
* Kaynak kullanımında önceliklere göre hareket edilmelidir.
* Anne sağlığının çeşitli gruplar arasında gösterdiği farklılıklar giderilmelidir.
* Toplumda, hizmet almayı engelleyen sosyo-kültürel faktörler ortadan kaldırılmalıdır.
* Hizmetler toplumun örf ve adetleri, dini inançları gözönünde tutularak verilmelidir.
STRATEJİLER:
* Sağlık mevzuatında anne sağlığı İle ilgili düzenlemeler yapılacaktır.
* Anne sağlığına yönelik bir enformasyon sistemi kurulacaktır.
'!: Her gebenin mutlaka tesbiti, her trîmesterde en az bir kez izlenmesi ve
bunlardan en az birinin hekim tarafından yazılması sağlanacaktır.
* Doğumların tümünün sağlıklı koşullarda (evde veya sağlık kuruluşunda)
yapılması sağlanacaktır.
* Kadın hastalıkları ve doğum bölümü olan her hastanede bir aile planlaması
kliniği kurulacaktır.
* Her sağlık evinde ikili (hap. kondom), her sağlık ocağı ve aile hekimi muayenehanesinde üçlü (hap, kondom, RİA) ve her aile planlaması kliniğinde
dörtlü (hap. kondom, RİA, cerrahi sterilizasyon) yöntemler uygulanacaktır.
*-Aile planlamasında erkek eğitimi, toplumun bilgilendirilmesi, topluma dayalı dağıtım postpartum ve post-abortus aile planiaması gibi özel programlar
uygulanacaktır.
* Aile planlaması eğitimi Milli Eğitim, Milli Savunma. Diyanet İşleri Başkanlığı
gibi ilgili Bakanlık ve Kurumların işbirliği ile kurumsallaştırılacaktır.
»i...
66
YAŞLI SAĞLIĞI
HEDEF - 23
2000 yılına kadar yaşlıların sağlık sorunlarına yönelik ulusal bir strateji uygulamaya konulmuş olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Türkiye, genç bir nüfusa sahiptir. 65 yaş üzerindeki nüfus toplam nüfusun %
4.2'sidir. Ancak bu oran 2000 yılında % 5.3'e çıkacak. 2025 yılında % 10'a
yaklaşacaktır. Bugün 65 yaş ve üzerinde bulunan kişilerin % 90'ının bir kronik hastalığı olup bunların % 35'inde iki, % 23'ünde üç ve % 15:inde dört veya daha fazla hastalık birarada bulunmaktadır. Yaşlanma ile hastalıkların klinik görünümleri ve tedavi protokolleri değiştiğinden konu ayrı bir uzmanlık
dalı altında incelenmelidir. Ancak bu uzmanlık dalı Türkiye'de mevcut değild ir. Yaşlılara sağlık hizmeti veren eğitilmiş personel sayısı çok yetersizdir,
toplum da bu konuda eğitilmiş değildir.
İLKELER:
* Yaşlıların toplumun bir parçası olduğu ilkesinden hareket edilmelidir.
* Yaşlı bakımı, zorunlu haller dışında toplum ve aile içinde yapılmalı, yaşlıları toplumdan soyutlayacak uygulamalardan kaçınılmalıdır.
* Yaşlılara yaşam aktivesi kazandırılmalıdır.
* Toplum bireyleri bu konuda eğitilmelidir.
* Yaşlılığın kendine özgü sorunları olduğu bilinmelidir.
* Bu konuda kurumlararası işbirliği ve koordinasyon sağlanmalıdır.
STRATEJİLER:
* Türkiye'de yaşlılık ve sorunlarına yönelik araştırmalar yapılacaktır.
* Sağlık Bakanlığı bünyesinde yaşlılarla ilgili bir sağlık programı geliştirilecek
ve diğer ilgili kurumlarla koordinasyon sağlanacaktır.
v
Yaşlıların öncelikle evde bakımına yönelik uygulamalar geliştirilecek, gündüz
bakım merkezleri ve evde bakım ünitelerinin geliştirilmesine öncelik verilecektir.
* Geriatrinin bir uzmanlık dalı olması sağlanacaktır.
* Yaşlı bakımı ile ilgili insangücü nitelik ve nicelik olarak geliştirilecektir. Konuya multidisipliner bir anlayışla yaklaşılacaktır.
* Aile hekimliği sistemi yaşlı sağlığını kapsayacak şekilde düzenlenecektir.
67
AGIZ-DİŞ SAĞLIĞI
HEDEF - 24
2000 yılma kadar ağız ve diş sağlığına yönelik hizmetlerin temel sağlık
hizmetlerine entegre olması sağlanacak, 2005 yılma kadar 12 yaşındaki çocuklarda DMF indeksinin 2 ve daha aşağı değerlerde. 15 yaşındaki çocuklarda CPI değerinin % 90 nüfusta en az 3 bölümde 0 olduğu bir düzeye ulaşılacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Ağız-diş sağlığı problemleri ülkemizde önemli bir halk sağlığı sorunudur, ö
yaş grubunda % 88 olan çürük prevalansı, 35-44 yaş grubunda % 96'yı bulmaktadır. Bu yaygınlık içinde kişi başına düşen çürük ve sonuçlarını taşıyan
diş sayısı ise ortalama 2.73 ile 28.8 arasında değişmektedir. Periodontal hastalık belirtilerinin görülme yaygınlığı 10 yaşında % 50 iken ileri yaşlarda %
96'ya çıkmaktadır. Ancak şiddet açısında özellikle çocuk ve genç erişkin yaşlarında diş çürüğünde olduğu gibi geniş kapsamlı uygulamalarla kontrol edilebilecek düzeyde bulunmaktadır.
İLKELER:
* Diş hekimleri birey ve topluma yalnızca tedavi edici hizmetler değil, bunun
yanısıra koruyucu uygulamalar sunmakla yükümlü olmalıdır.
* Kamu kesiminin sunduğu ağız diş sağlığı hizmetleri temel sağlık hizmetlerine entegre olmalıdır.
* Belirlenmiş hedeflere ulaşmak için Öncelikli gruplar seçilerek var olan ağız
diş sağlığı düzeyini artırmak üzere planlamalar yapılmalıdır.
STRATEJİLER:
* Toplumun ağız diş sağlığı alanında değişen ihtiyaçlarını belirleyerek eğitim
ve hizmet sektörleri arasındaki koordinasyonu sağlamaya yönelik bir komisyon oluşturulacak ve bu komisyonun sağlık akademisi içinde yer alması temin edilecektir.
* Sağlık Bakanlığı örgüt yapısı içerisindeki ağız diş sağlığı ile ilgili üniteler temel sağlık hizmetlerine entegrasyonu sağlanacak şekilde yeniden organize edilecektir.
68
* Diş hekimliği eğitiminde ülke ihtiyaçları doğrultusunda toplum ağız diş
sağlığına yönelik teorik ve pratik eğitimin daha ağırlıklı olarak yer alması
sağlanacaktır.
* Diş çürüklerini önlemek amacıyla hükümetler düzeyinde alınan kararlarla
uygulanan bazı sistemik flor uygulamaları ve diğer lokal uygulamalar pilot
çalışmalardan başlayarak yaygınlaştırılacaktır.
* Ulusal Sağlık Akademisi İçinde halkın sağlık eğitimi ile ilgili oluşturulacak
ünitenin çalışmalarının ağız diş sağlığını da kapsaması sağlanacaktır.
* Toplum bazındaki geniş kapsamlı koruyucu yöntemleri uygulamak üzere
diş hekimliği yardımcı personelinin tanımı yapılarak bu personel yetiştirilecek ve birinci basamak sağlık hizmeti veren ünitelerde diş hekimi grup başkanlıkları denetiminde görevlendirilecektir.
* İlk ve orta öğretim kurumlarının ders programlarında ağız-diş sağlığının yer
alması, konunun halka yönelik eğitim programlarının bir parçası olması sağlanacaktır.
•
•
•
•
•
•
•
•
"
•
69
"
' -/'/i'Hi •/,;:.;-
BULAŞICI HASTALIKLAR
HEDEF
25
2005 yılma kadar kızamık, çocuk felci, difteri, yenidoğan tetanozunun eradikasyonu sağlanacak, tüberküloz prevalanşı binde Tin altına çekilecek, Strata
I'de sıtmanın yerii intibakı kesilecek, AİDS tamamen kontrol altına alınmış olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Bulaşıcı hastalıklar önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir.
Aşıyla korunabilen kızamık, difteri, boğmaca ve poliomyelit görülme sıklığında önemli azalmalar olmasına rağmen, tetanozda bu saptanamamıştır. Tüberküloz ve sıtma sorun olmaya devam ederken paratifo. bruselloz, viral hepatit
vakalarında artma gözlenmektedir. Enformasyon sistemi iyi işlemediğinden
yıllık bulaşıcı hastalık vakaları konusunda belli bir izleme sistemi yoktur.
Çevre sağlığı sorunlarının büyümesi, kişisel hijyen alışkanlıklarının yeterli ölçüde gelişmemiş olması tabloyu ağırlaştıran faktörlerdir. Bulaşıcı hastalıkların
teşhisinde önemli rol oynayan labora tu varların yaygın ve güvenilir bir şekilde kurulmamış olması tanıya yönelik bir engel yaratmaktadır. Uygunsuz ve
yaygın antibiyotik kullanımı sonucu dirençli bakteri popülasyonu gelişmesi,
yan etki ve komplikasyonların çıkmasına ve ekonomik kayıba yol açmaktadır.
İLKELER:
* Bulaşıcı hastalıklarla mücadele, iyi bir bildirim kayıt sistemine dayanmalıdır.
* Çevre sağlığı ve toplumun hijyen alışkanlıklarının geliştirilmesi asıl önemli
faktörlerdir.
* Bulaşıcı hastalık kontrolü ile ilgili bilimsel bir yapı geliştirilmeli, araştırmalar, politika üretme ve labora tu varlar açısından referans bir merkez kurulmalıdır.
* Yeterli miktar ve kalitede aşı sağlanmalıdır.
* Bulaşıcı hastalıklarla mücadele, sektörlerarası bir anlayışla ele alınmalıdır.
70
ULUSAL SAGLıK POLITIKASı
STRATEJİLER:
* Ulusal Sağlık Akademisi bünyesinde, bulaşıcı hastalıkların kontrolü ile ilgili
epidemiyoloji, laboratuvar, tanı kriterleri geliştirme gibi konularda politika üretecek, ilkeler getirecek, eğitim yapacak üniteler kurulacaktır.
* Sağlık evi, sağlık ocağı ve aile hekimlerinden başlayarak iaboratu varlar geliştirilecek, ilçe merkezlerindeki sağlık ocakları bunlara lojistik destek sağiayacak ve daha gelişmiş imkanlar ile hizmet sunacak il halk sağlığı İaboratuvarlannın işler hale getirilmesi sağlanacaktır.
* Sağlık Enformasyon Sistemi içinde bulaşıcı hastalıklarla ilgili alt birimler yer
alacaktır.
,.
* Ulusal aşı programı tekrar gözden geçirilecek, yerli aşı üretimi daha da geliştirilecektir.
* Bulaşıcı hastalıklarla dikey değil, entegre sağlık programlan ile mücadele edilecektir.
* Antibiyotik kullanımında yeni ilkeler getirilecek, bazı- antibiyotiklerin birinci
basamakta kullanılmaması sağlanacaktır.
* Bulaşıcı hastalıklarla İlgili mevzuat yeniden düzenlenecektir,
* Halkın genel hijyen kurallarına uyması ve uygulaması için yoğun eğitim
programları düzenlenecektir.
* Sağlık personelinin mezuniyet öncesi ve sonrası eğitimleri, bulaşıcı hastalıkların kontrolüne yönelik olarak gözden geçirilecektir.
71
DOLAŞIM SİSTEMİ HASTALIKLARI
HEDEF - 26
2005 yılma kadar 65 yaş altı grubunda dolaşım sistemi hastalıkları nedeni ile
ölüm oranı en az % 15 azaltılacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Dolaşım sistemi hastalıkları hakkında eldeki verilerin yetersizliği ve mortalite
istatistikleri ile İlgili rakamların gerçeği göstermediği bilinmektedir. Bununla
beraber yapılan kentsel bir çalışmanın sonuçlarına göre Türkiye'de koroner
kalp hastalıklarının % 35 : hipertansif kalp hastalıklarının % 20, romatizmal
kalp hastalıkları % 5 ve doğuştan ve akciğere bağlı kalp hastalıklarının % 3
oranında olduğu saptanmıştır. Kalp hastalıklarından korunma için geliştirilmiş bir sağlık programı olmadığı gibi birkaç çok gelişmiş kalp cerrahisi merkezi dışında sağlık kuruluşlarının dolaşım sistemi hastalıklarının tanı ve tedavisi yönünden olanakları yetersizdir.
İLKELER:
* Dolaşım sistemi hastalıklarının önlenmesi, teşhis ve tedavisi temel sağlık
hizmetleri ile entegre bir bütünlük içinde ele alınmalıdır.
* Dolaşım sistemi hastalıkları risk faktörlerinin kontrolü sağlanmalıdır.
* Sağlık personelinin gelişen tıp ve teknoloji paralelinde bilgilerinin taze tutulması sağlanmalıdır.
STRATEJİLER:
* Sağlık Bakanlığında dolaşım sistemi hastalıkları ile ilgili bir program geliştirilecektir.
* Dolaşım sistemi hastalıkları açısından başlıca risk faktörü olan sigara içimi
ve aşın yağlı beslenmenin önlenmesi için programlar uygulanacaktır.
* Risklerden kaçınmak için halka gerekli egzersiz ve spoıtif yaşam biçimi ahşkanlığı kazandıracak önlemler alınacaktır.
* Risk gruplarının dolaşım sistemi hastalıkları bakımından taranarak erken tanı ve tedavi İle kontrol altına alınması sağlanacaktır.
* Akraba evliliklerinin önlenmesine yönelik çalışmalar yapılacaktır.
S:
30 yaşından büyük nüfusun aile hekimlerince yılda bir kez periyodik sağlık
muayenesinden geçmesi sağlanacaktır.
72
KANSER
HEDEF - 27
2005 yılına kadar 65 yaşın altındakiler arasında kanser nedeniyle ölüm oranı
en az % 15 oranında azaltılacaktır.
SORUNUN TANIMI:
1985 yılından beri kanser ülke düzeyinde bildirimi zorunlu olmakla beraber
bildirim sisteminin başarıya ulaştığı söylenemez. Yıllık bildirimi yapılan vakalar 25 bin dolayındadır. Değişik faktörler gözönüne alınarak yapılan değerlendirmelerde yıllık kanser İnsidasının yüzbînde 150 olduğu varsaydırsa ülkede beklenen yıllık kanserli hasta sayısının 100 bin civarında olması gerekir. Mevcut verilerle sağlıklı yorum yapmak mümkün değildir. Beklenildiği
şekilde kadınlarda meme. erkeklerde akciğer kanseri ilk sırayı almaktadır. Erkeklerde larenks kanserinin de ön sıralarda yer alması önemlidir. Erkeklerde
görülen kanserlerin yarısı sigara içimiyle İlişkilidir. Lenfomalarm ve mide
kanserlerinin doğu bölgelerinde daha sık görüldüğü yönünde bulgular vardır. Gelişmiş ülkelerde duraklama ve düşme eğilimi gösteren akciğer kanserinin Türkiye'de artma eğilimi göstermesi, yine bu ülkelerde mortalitesi önemli ölçüde düşürülen serviks kanserinin de mortalitesinin halen yüksek olması dikkat çekicidir. Özellikle çocukluk çağı lenfornaları belirgin derecede
sık görülmektedir. Türkiye'de kanserle ilgili bir erken tanı sistemi yoktur. Tedavi alanında da önemli darboğazlar vardır. Kanser tedavisine yönelik insangücünde eksiklikler vardır.
İLKELER:
* Öncelikle kanserin önlenmesi ve erken tanısına yönelik politikalar takip edilmelidir.
* Erken tanıda I. basamak sağlık hizmetlerinin rolü geliştirilmelidir.
* Kansere karşı izlenecek mücadele yöntemlerini destekleyecek ve yönlendirecek bir kayıt ve bildirim sistemi kurulmalıdır.
* Kanser tedavisi multidisipliner bir anlayışla ele alınmalıdır.
* Kanserle mücadele eden resmi, gönüllü, özel kurumlar arasında işbirliği
sağlanmalıdır.
STRATEJİLER:
* Kanserden primer korunma konusunda yapılabilecek en etkin uygulama olan sigara içiminin azaltılmasına yönelik önlemler öncelikle uygulanacaktır.
* Kanserin erken tanısında sağlık ocağı ve aile hekimleri fonksiyon kazanacak, kadınlara yönelik serviks taramaları gerçekleştirilecektir.
* Ulusal Sağlık Akademisi bünyesinde kanserle ilgili bir bölüm oluşturulacaktır.
* Kanserle İlgili enformasyon sistemi yeniden düzenlenerek topluma ve hastaneye dayalı kayıt sistemleri kurulacaktır.
* Tedavisinde görev alacak cerrahi, medikaî, pediatrik ve radyasyon onkoloğu ve patologlar ile hekim dışı personel yetersizliğini giderecek tedbirler alınacaktır.
74
RUH SAĞLIĞI
HEDEF - 28
2000 yılında her kademe sağlık hizmeti ve sosyal hizmetlerle bütünleşmiş bir
ruh sağlığı hizmetler sistemi kurulmuş olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Genel epidemiyolojik bilgiler ve ülke nüfusu gozönüne alınarak yapılan he L
saplamalara göre 500 bin dolayında ciddi düzeyde ruhsal rahatsızlığı ve özürü olanlar vardır. Bunların çoğu Türk toplumunun sosyokültürel özellikleri
gereği aile içinde ve yaşadığı küçük çevrede, yeterli sağlık hizmeti almaksızın hayatlarını sürdürmektedirler. Ülkedeki ruh sağlığı hizmetleri tedavi ağırlıktadır. Birinci basamak ruh sağlığı hizmetleri gelişmemiştir. İkinci basamak
hizmetleri Devlet Hastaneleri psikiyatri kliniklerince verilmektedir. Bazı illerde hiç psikiyatri servisi yoktur. Bu da özel dal hastanelerinde aşırı yığılmaya
neden olmaktadır. Az sayıda bulunan özel dal hastanelerinde zihinsel özürlülerin, kronik veya demansh hastaların ve adli vakaların "bakım" ve "muhafaza" hizmetleri görüldüğünden esas ağırlık verilmesi gereken tedavi hizmetleri
aksamaktadır.
İLKELER:
* Koruyucu ve tedavi edici ruh sağlığı hizmetleri birlikte ele alınmalı ve temel sağlık hizmetlerine entegre edilmelidir.
a:
Ruh sağlığına yönelik tedavi edici hizmetler genel hastanelerde
melidir.
de veril-
* Ruh hastaları ile ilgili bakım ve muhafaza fonksiyonları sosyal hizmetler
kapsamında mütalaa edilmelidir.
* Ruh sağlığı ile ilgili sık karşılaşılan risk etkenleri incelenerek konu topluma
dayalı ruh sağlığı hizmetleri çerçevesinde ele alınmalıdır.
* Ruh sağlığı ve hastalıkları ile ilgili sağlık insangücü geliştirilmelidir.
"
STRATEJİLER:
* 1995 yılına kadar toplumu hem bireyler hem de bir bütün olarak ele alan
ruh sağlığı uygulama planı hazırlanmış olacaktır.
* Birinci basamak sağlık kuruluşları ayakta tedavi, evde rehabilitasyon hizmetlerini verecek şekilde örgütlenecektir.
* Psikiyatri kliniği olmayan genel hastanelerde, öncelik eğitim hastanelerine
verilmek üzere, uygun psikiyatri hizmeti verecek ayrı birer klinik oluşturulacaktır.
* Özel dal hastaneleri bakım ve muhafaza yükünden kurtarılarak tedavi hizmetlerine yönelecek, kademeli olarak ruh hastalıkları hastanelerine eğitim ve
araştırma işlerini de görecek nitelik kazandırılacaktır.
* "Bakım" ve "muhafaza" hizmetleri konusunda sosyal hizmet kurumlarının
ve ilgili Bakanlıkların devreye girmesi sağlanacaktır.
* Ülkede sık rastlanan beslenme yetersizlikleri, doğum ve erken çocukluk
dönemine ait travmalar, akraba evlilikleri, göçler, doğal afetler, ekonomik
güçlükler gibi risk faktörlerinin incelenmesi sağlanacak, bunlara göre aksiyon planları geliştirilecektir,
* öncelikle büyük şehirlerde olmak üzere halkın kolayca ulaşabileceği "Krize Müdahale Merkezleri^' kurulacaktır.
* Sosyal psikiyatri konularına eğitimin her aşamasında ve her disiplininde ^er
verilecektir.
:
76
KAZALAR
HEDEF - 29
2005 yılma kadar trafik, ev ve iş kazalarından kaynaklanan ölümler % 25 oranında azaltılacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Türkiye'de kazaların % 40'ını trafik kazaları, % 20'sini iş kazaları. % 25'İnİ ev
kazaları, % 15'İnİ de ateşli silahlarla yaralanmalar , tarım ve spor kazaları oluşturmaktadır. 1991 yılında 141546 trafik kazası olmuş, 90244 kişi yaralanmış ve 8830 kişi hayatını kaybetmiştir. Trafik kazalarının % 97'sinde insan sorumlu veya suçludur. Uluslararası birim olan 10 milyon taşıt kilometreye göre yaralanma ve ölüm Avrupa ülkelerindekinden 6-15 kat daha fazlatır.
1990 yılında Türkiye'de 3446502 sigortalı işçi vardır. Toplam 155857 iş kazası
olmuş (işçilerin % 4.,5'i). 3224 devamlı malûl (% 0.93.) ve 1565 ölüm (% 0.04)
meydana gelmiştir. Nüfusu Türkiye kadar olup sigortalı sayısı 7-8 kat fazla olan ingiltere'de İş kazalarının sayısı Türkiye'd ekin den fazla olmasına rağmen
ölümler Türkiye'dekinİn yarısından azdır.
Diğer kazalar incelendiğinde, hastaneye yatırılan 494l6'sınm düşme (1078;i
ölmüştür), 8246'sımn yangın (3497u ölmüştür), 280181'inin ilaç, uyuşturucu,
gaz ve bütanla zehirlenme (2ö2'si ölmüştür), 717!sinde boğulma ve batma
:
(16'sı ölmüştür), 136'sının ateşli silahla yaralanma (13ö sı ölmüştür) olduğu
görülmektedir.
İLKELER:
* Bütün kazaları azaltıcı hukuki, teknik , organizasyonel ve eğitimle ilgili önlemler alınmalıdır.
* Kazalardan kaynaklanan ölümleri azaltabilmek için ilk yardım ve acil yardım ile ilgili düzenlemeler yapılmalıdır.
* Gerek kazaları, gerek kazalardan kaynaklanan ölümleri azaltabilmek için
öncelik verilecek en önemli konu eğitimdir.
* Sektörlerarası işbirliği mutlaka sağlanmalıdır.
77
STRATEJİLER:
* Sürücü adaylarının sağlık durumlarının daha iyi tesbit edilmesi sağlanacaktır. Sakatların sürücülük koşulları yeniden gözden geçirilecektir.
* Bir geçiş dönemi ile birlikte ağır vasıta sürücülerinin en az lise mezunu olma zorunluluğu getirilecektir.
* Emniyet kemerlerinin arka koltukta oturanlar ve taksi sürücülerince de kullanılma zorunluluğu getirilecektir.
* Örgün eğitim ve kitle iletişim araçları ile yoğun programlar düzenlenecektir.
* Demir ve denizyolu taşımacılığı geliştirilecektir.
* Trafikten sorumlu birimin daha güçlü bir şekilde örgütlenmesi sağlanacaktır.
* İş kazalarını önlemeye yönelik iş yerlerinde gerekli önlemler alınacaktır.
* Ev kazalarını özellikle düşmeleri engellemeye yönelik olarak yapıya ait
standartlar belirlenecek ve yapı yönetmeliklerine alınacaktır.
* Halka ve özel gruplara (sürücüler, öğrenciler v.b.) yönelik ilk yardım kursları düzenlenecektir.
* Acil hizmetlerle ilgili bir ana plan hazırlanacaktır.
78
SAĞLIK DÜZEYLERİ ARASINDAKİ
FARKLILIKLARIN AZALTILMASI
HEDEF - 30
2000 yılında bu bölgeler alt yapı açısından ülkenin diğer bölgeleri ile eşit dü
zeye gelmiş olacak, 2005 yılında bölgenin sağlık göstergeleri açısından deza
vantajlı durumu % 75 oranında azaltılmış olacaktır.
SORUNUN TANIMI:
Türkiye'de sağlık düzeyleri açısından coğrafi bölgeler arasında farklılıklar
vardır. Sağlık alanındaki bu farklılıklar bölgenin sosyo-ekonomik ve kültürel
farklılıklarının bir sonucudur. Ülkenin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri bu farklılıkların en bariz şekilde görüldüğü yörelerdir. Bebek ve anne ölümleri. bazı hastalıkların sıklığı gibi göstergelere, sağlık hizmetlerine ulaşılabiiirlik, sağlık kuruluşlarının fiziki yapıları, sağlık personelinin dağılımı gibi
hizmetlerle ilgili verilere bakıldığında önemli farklılıklar görülmektedir. Bu
bölgelerdeki iller kalkınmada birinci derecede öncelikli iller olarak belirlenmiş ve gelişmelerine yönelik olarak çeşitli politikalar uygulanmıştır. Bölgede
gerçekleştirilen Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) sulama ve enerji yönünden büyük potansiyele sahip, bunların yanında bölge coğrafyasını, ekolojik
ve sosyal dengesini değiştirecek, bölge ve ülke kalkınmasını amaçlayan dev
bir projedir. Projenin sağlık açısından getirecekleri yanında muhtemel olumsuz etkileri de olacaktır.
İLKELER:
* Kaynak dağılımında Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine öncelik verilmelidir. "
* Sağlık personelinin bu bölgelerde kendi arzulan ile çalışmasını sağlayacak
önlemler alınmalıdır.
* Bölgelerin kendi koşullarına yönelik stratejiler geliştirilmelidir.
* Güneydoğu Anadolu Projesi'nin olumsuz sağlık etkilerine yönelik önlemler
alınmalıdır.
STRATEJİLER:
; illerini kapsayacak bir sağlık projesi
* Bütün Doğu ve Güneydoğu Anadolu
geliştirilecektir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Sağlık Projesi en geç 1993 yılı
içinde hazırlanacak ve finansmanı sağlanacak. 1994 yılında uygulamaya konarak 1999 yılında bitirilecektir.
* Bu proje kapsamında olmak üzere;
- Bölgenin fiziki sağlık alt yapısı
- Tıbbi cihaz ve malzeme
- Taşıt aracı
- Sağlık personeli ihtiyacı karşılanacaktır.
- Kuvvetli bir birinci ve ikinci basamak sağlık hizmetleri sistemi kurulacaktır.
- Bölgedeki bütün sağlık insangücü hizmetiçİ eğitimden geçirilecektir.
- Bölgede güçlü III. Basamak hizmet verecek bölge hastaneleri kurulacaktır.
- Bölgede özel sağlık programlan geliştirilecektir.
* GAP sulama projeleri ile birlikte ortaya çıkabilecek paraziter ve tropikal
hastalıklarla mücadele için bir merkez kurulacak ve programlar geliştirilecektir.
SONUÇ
Bu doküman Türkiye'de bireylerin ve toplumun sağlıklı olmalarına yönelik
sektörlerarası ve uzun vadeli bir politikanın uygulamaya konmasını sağlayacaktır. Her iki yılda bir Mart ayının son haftasında toplanması sağlanacak olan " Ulusa] Sağlık Kongreleri"nde her bir hedef ayrı ayrı ele alınarak nereye
gelindiği gözden geçirilecek, neler yapılması gerektiği konusunda da Hükümete görüş bildirilecektir. Bu çalışmaların sekreterya hizmetleri Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülecek. Ulusal Sağlık Politikası ile ilgili ilerleme raporları diğer kurum ve kuruluşlardan İstenerek Kongre öncesinde katılımcılara ulaştırılacaktır. Böylece politika, katılımcı ve aktif bir anlayışla takip edilecektir.
81
I. ULUSAL SAĞLIK
KONGRESİ KATILIMCI
LİSTESİ
SEMA ALPAN
DPT
DOÇ. DR. MEHMET AITINOK
Onkoloji Hastanesi
DOÇ. DR. NURETTİN ABACIOĞLU
PROK. DR. GAZANFER AKSAKOĞLU
Gazi Üniv. Farmakoloji ABD
Dokuz Eyiül Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
DR. HADUN ABDULLAH
PROF. DR. BAHATTÎN AKŞİT
TÜBÎTAK-AEAGE
ODTÜ Rektörlüğü
AHMET ACAR
PROF. DR. ZİYA AKTAŞ
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
ODTÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü
DR. SAVAŞ AĞAOĞLU
DOÇ. DR. SERDAR AKTAR
Trafik Hastanesi Başhekimi
Ankara Üniv. Radyoloji ABD Başkanlığı
DOÇ. DR. MELTEM AĞZITEMİZ
ALİ EKBF.R AKYOL
İzmir Sağlık Müdür Yrd.
Ankara Şoförler Odası
ERGİN AK
PROF. DR. CANDAN ALGÜN
Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Koordinatörlüğü
H.Ü. Tıp Fak. Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon
Yüksekokulu
PROF. DR. ERDAL AKALIN
II.Ü, Tıp Fakültesi
DR. KAZIM ARAL
KEMALETTİN AKALIN
Zekai Tahir Burak Doğumevi
Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürü
İBRAHİM ARISOY
Niğde Milletvekili TBMM Sağlık İşleri Komisyonu Üyesi
PROF. DR. TURHAN AKBULUT
Emekli Öğretim Üyesi
PROF. DR. ERİŞ ASİL
Ankara Üniv. Eczacılık Fak. Dekanı
PROF DR. ALAADDİN AKCASU
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
DOC. DR. ÖZEN AŞUT
Türk Tabipler Birliği
DR. AKİF AKÇA
Türkiye Özel Sağlık Kuruluşlan Birliği Derneği
DR. MUSTAFA ŞE\TJ ATAÇ
Marmara A.Ş.
DOÇ. DR. NURAN AKDEMİR
Hacettepe Univ. Hemşirelik Yüksekokulu
DOÇ. DR. MELİHA ATALAY
C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu
DOÇ. DR. RECEP AKDUR
A. Ü. Tıp Fakültesi Halk Sağlığı ARD
DOC. DR. OKAN ATAV
Gazi Üniv. Eczacılık Fak.
LEVENT AKIN
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak.
ŞEBNEM ATEŞ
Esam Üyesi Günaydın Gazetesi
PROF. DR. TURGUT AKINTÜRK
Yüksek Öğretim Kurulu
H. BEHÇET ATLI
Genel Sağlık iş Sendikası
DR. KORKUT AKOĞUZ
BÎLAL AYDOS
SEÇİL AKSAYAN
Marmara
Sağlık Bakanlığı
Üniversitesi Tıp Fakültesi
DOÇ. DR. REMZİ AYGÜN
SERDAR AKÜNAL
Gazi Üniv. Halk Sağlığı ABD
Sağlık Bakanlığı. Danışman
PROF. DR. İS.\LAİL HAKKI AYHAN
DR. NEJAT AKYOL
A.Ü. Tıp Fak. Farmakoloji ABD
Samsun R.S.H. Hastanesi Başhekimi
UĞUR AYTAÇ
ECZ. ORGÜL ALANYA
S.B. Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Gn. Md,
Türk Eczacılar Birliği
PROF. DR. HAMDİ AYTEKİN
LALE ALGIER
Uludağ Üniv. Tıp Fak. Başhekimi
Hacettepe Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu
DR. ŞEVKAT BAHAR
TURAN ALKAN
H.Ü. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü
82
DR. ENİS BALKAN
Türkiye Aile Planlaması Vakfı
SENCER BİNAL
Türk Dişjıekimleri Birliği
PROF. NAMIK KEMAL BARAN
Gazi Üniv. Tıp Fak. Gazi Hastanesi
SEMA BİNGÖL
Milliyet Gazetesi
LZM. MURAT BARDAK
Sağlık Bakanlığı Araştırma Planlama Koordinasyon
Kurulu Bask.
PROF. DR. LEMAN BİROL
SELÇUK BODRUMLU
Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkez Başkanlığı
DR. MUSTAFA BAŞDURAK
TSE
PROF. DR, IIAMİT BOSTANCI
A.Ü. Dış Hekimliği Fak.
GÜNSEL BAŞER
H.Ü. Hemşire Yüksekokulu
YRD. DOÇ. DR. NAFİZ BOZDEMÎR
Çukurova Üniv. Halk Sağlığı ABD
PROF. DR. SEMİH BAŞKAN
Ankara Üniv. Tıp Fak. Dekanı
PROF. DR. ATİLA BOZKURT
DR. KONURALP BAŞOL
Bursa Konur Hastanesi
NECLA BOZKURT
Sağlık Bakanlığı APK Kurulu Başkanlığı
BANU BAYAR
Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi
Başkanlığı
DR, DERMAN BOZTOK
DOÇ. DR. NİHAT BAYKAN
H.Ü. Sağlık idaresi Yüksek Okulu
CZM. FCZ. TEZEL BURAT
S.B. Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Başkanlığı
DR. SELMA BAYRI
ZİR. MÜH. GÜLSEN CANTÜREKLİ
T.C. Karayolları Genel Müdürlüğü
CENGİZ CELAYİR
Türk İlaç Sanayi Derneği
PROF. DR. AYŞE BAYSAL
H.Ü. Sağ.
HAYDAR CEYLAN
Özel Gültepe Sağlık İşletmeleri Ltd.Şti.
DOÇ. DR, SİNAN BEKSAÇ
H.Ü. Tıp Fak. Kadın Hastalıkları ve Doğum ABD
DR. ESER CİLASUN
Türk Dişhekimleri Birliği
MEHMET BERK
İSGÜM
DR, GÜRCAN CİVANER
Mardin Sağlık Müdürü
PROF. DR. UFUK BEYAZOVA
ZEYNEP GONK
Ege Üniv, Hemşirelik Yüksekokulu
BASRİ BEYAZ
GAP Daire Başkanlığı
GÜLEÎDAN COŞAR
S.B. Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Gn.Md.
DOÇ, DR. MANSUR BEYAZYÜREK
AMATEM Başkanlığı
DR. NAMIK KEMAL COŞKUN
Sağlık Bakanlığı Personel Genel Md.
DR-, SEVGİN BİÇER
Devlet Demiryolları Hastanesi
DR. NABİ COŞKUN
Muğla Sağlık Müdürü
DİŞHEKİMİ YILMAZ BİLGİN
Türk Dişhekimicri Birliği Başkanı
DOÇ. DR. BÜLENT COŞKUN
İnönü Üniv. Tıp Fak. Psikiyatri ABD öğr. uy.
ÖMER BİLGİN
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Genel Müdürü
PROF. DR. KRÎTON CURİ
B.Ü. Müh. Fak. Katıatık Milli Komitesi Bşk.
PROF. DR. NAZMİ BİLİR
Hacettepe Üniv .Tıp Fak. Halk Sağlığı
PROF, DR. NECLA ÇEVİK
Dokuz Eylül Üniv. Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ABD
PROF DR. MÜNEVVER BERTAN
NURİ CAĞIŞ
Veteriner Hekimler Birliği
DR. ALİ İLHAM BİLGE
Sosyal Sigortalar Kurumu
SARE ÇAKIR
Sağlık Bakanlığı Tedavi Hiz. Gn. Md.
BETÜL BÎLTFKİN
Ankara Eczacılar Odası
83
DR. NİYAZI ÇAKMAK
PROF. DR. LÜFÜ ÇAKMAKÇI
DR. ZEKİ ÇAKMAKÇI
Özel Trabzon Karadeniz Hastanesi
FATMA ITIR ÇAĞLAYANGİL
Türkiye İlaç Sanayi Derneği
GÜNEY ÇAKINER
Kurulu
CEM ÇAKİROĞLU
Çevre Mühendisleri Derneği
DR. MECİT ÇALIŞKAN
Ttürkiye Kamu Çalışanları V.
GÜNGÖR ÇAMLIYURT
İller Bankası Genel Müdürlüğü
DOÇ. DR. CİHAT ÇEKİÇ
I I.Ü. Dişhekimliği Fak. Protetik Diş Ted. ABD öğr. üyesi
YUSUF ÇELİK
Türkiye Sağlık İşçileri Sendikası
METİN ÇELİK
Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel
Müdürlüğü
PROF. DR. ENVER TALİ ÇETİN
İstanbul Üniv. Çapa Tıp Fak. Mikrobiyoloji ABD Başkanı
BÜLENT ÇETİNER
Serbest Mimar
DR. ŞİTASİ ÇİĞ
Adana Tabip Odası
NESRİN ÇİLİNGİROĞLU
H.Ü. Halk Sağlığı ABD
DR. BİROLÇİNUÇEV
İzmir Diş Hastanesi Başhekimi
PROF. DR. MİTHAT ÇORUH
Bilkcnt Üniversitesi Rektörü
DR. ECZ. AKIN ÇUBUKÇU
Ankara Eczacılar Odası Başkanı
SABRİ ÇUHADAR
Ziraat Odaları Birliği
AYDIN ÇULFAZ
DPT
DOÇ. DR. ELİF DAĞLI
Marmara Üniv. Çocuk Hastalıkları ABD
PROF. DR. NECATİ DEDEOĞLU
Antalya Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD Öğr. üyesi
PROF. DR. SAMİMİ DEMİRALP
Ankara Üniv. Diş Hekimliği Fak. Ağız Diş Çene Hast.
Cer. Bask.
PROF. DR. ERGUN DEMİRALP
GATA Kardiyoloji ABD
DR. HÜSEYİN DHMİRDİZEN
HAKKI DEMİRTAŞ
Sağlık Kaynak Suyu İşi.
NAZİF DEMtRÖZ
İçişleri Bakanlığı
DR. TURGUT DENİZEL
UNFPA Türkiye Temsilciliği
PROF. DR. AYŞE AKIN DERVİŞOĞLU
II.Ü. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
SABAHATTİN DERTLİ
TÜRK-İŞ
DR. FİLİZ BENGÜ DİLEK
ODTÜ
ŞEVKİ DİNÇAL
İçişleri Bakanlığı
DOÇ. DR. TEVFÎK DİNÇER
H.Ü. Sağlık idaresi Yüksekokulu
PROF. DR. RAHMİ DİRİCAN
Uludağ Üniv. Tıp Fak. Toplum Hekimliği öğr.üycsî
GÜLER DİZDAR
Tarım ve KÖyyişleri Bakanlığı
DR. İLHAN DOĞAN
Sağlık Bakanlığı Teftiş Kurulu
FİLİZ DOĞANAY
DPT
DR. SABRİ DOKUZOĞL'Z
PROF. DR. HALİS DÖRTLEMEZ
Gazi Üniv. Tıp Fak. Kardiyoloji ABD Bşk.
PROF. DR. SUNA DURU
H.Ü. Eczacılık Fak.
PROF. DR. RIDVAN EGE
Emekli Öğretim üyesi
PROF. DR. AYTEN EGEMEN
SEVGİ EKE
GAP Daire Başkanı
UZM. DR. LEVENT EKFR
Müdürlüğü
M. FATİH EKİNCİ
Maliye ve Gümrük Bakanlığı
PROF. DR. ALİ ESİN
ODTÜ öğretim üyesi
FİLİZ ELGEZDÎ
Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü
HASAN ESKİL
Özel Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği
HÜSEYİN ELMACI
Türk Dİşhekimleri Birliği
NECATİ EŞSİZ
DPT Müsteşarlığı
FERHAT EMİL
Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı
PROF. DR. MUZAFFER M. EVİRGEN
Hacettepe Üniv. Çevre Uygulama ve Araşt. Merk.
Müdürü
HASAN ENEY
BAĞ-KUR Genel Müdürlüğü
DOÇ. DR. GÜNAY ENGİN
T. Hastane Müt. Dr.
TOKAN ENGİN
Çevre Sağlığı Mühendislik ve Müşavirlik Şirketi
ŞENNUR ERDOĞAN
Anadolu Ajansı
DR. ŞEN ERDURAN
Sağlık Bakanlığı Verem Savaş Daire Başkandığı
PROF. DR. ESAT ERENOĞLU
Anadolu Üniv. Tıp Fak.
TEVFİK ERTÜZÜN
DYP Genel İdare Kurulu Üyesi
PROF. DR. RENGİN ERDAL
19 Mayıs Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
PROF. DR. İNCİ EREFE
Ege Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Müdürü
DOÇ, DR. NEVZAT EREN
Hacettepe Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
CEMİL ERGENE
Devlet istatistik Enstitüsü Başkanlığı
PROF. DR. DOĞU ERGİL
Ankara Üniv. Siyasal Bilgiler Fak.
PROF. DR. GÜROL ERGÎN
Ziraat Mühendisleri Odası
PROF. DR, SEVİN FRGİN
Dokuz Eylül Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
DR. TÜLİN ERGİNAY
Ruh Sağlığı Dispanseri
ALİ EVRANOSOĞLU
Sağlık Bakanlığı Müfettişi
BERRİN EYLEN
Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Gn. Md.
DOÇ. DR, CANER FİDANER
DOÇ. DR. GÜRHAN FİŞEK
DOÇ. DR. HULKİ FORTA
Şişli Eftal Hastanesi Nöroloji Klinik Şefi
DR. JOHN FOWLER
9 Eylül Üniv. Tıp Fakültesi
DOÇ. DR. OYA GÖKMFN
Zekai Tahir Budak Doğumevi Başhekimi
DR. SÜLEYMAN GÖRFELİOĞLU
Aile Hekimleri Derneği
ÇETİN GÖKSU
ODTÜ Şehircilik Bölümü
RIFAT GÖKSU
Çevre Mühendisliği Derneği
DR. UĞUR GÖNÜL
iiaik Sağlığı Uzmanı
BİLGİN GÖZÜM
Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Gn.Md.
PROF. DR. ÖZDFMİR GÜLESEN
Uludağ Üniv. Tıp Fak.Halk Sağlığı ABD Bşk.
KORAY GÜNERİ
İlter Bankası
YRD. DOÇ. DR. BANU ERGÖÇMF.N
H.Ü. Nüfus Elüdleri Enstitüsü
SELÇUK GÜNDAY
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Sağlık İşleri
Müdürü
DİŞHEKİMİ FARUK ERİSEV
Türk Dişhekiınleri Birliği Temsilcisi
İzmir Dİşhekimleri Odası Genel Sekreteri
DOÇ. DR. ENİS GÜNEY
Sağlık Bakanlığı Ted. Hizmetleri Gn.Md. Ağız-Diş
Sağ.Dai.Bşklığı
DOÇ. DR. KORKUT ERSOY
H.Ü. Sağlık İdaresi Yüksekokulu
SEVAL GÜLSEN
Sanayi Bakanlığı
VEDAT ERTÜRK
Emekli Sandığı
DR. BARKIN GÜRCAN
R. FERZAN GÜRPINAR
Kurulu
PROF.DR. ENVER İZGÜ
A.Ü. Eczacılık Fak.
PROF. DR. HİLMİ GÜRSES
A.Ü. Tıp Fak. Göğüs Hastalıkları ABD
PROF.DR. ERDAL IŞIK
PROF. DR. GÜLER GÜRSU
Hacettepe Üniv. Tıp Fak. Plastik ve Rekonstıiktif Cer.
ABD
DR. GÜLAY IŞIK
Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü
DR. ERTAN GÜVEN
Numune Hastanesi 5. Cerrahi Şefi
DR. MELİH KENLAL İŞYAPAR
PROF.DR. GÜLER KANRA
H.Ü. Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ABD Öğr. Üy.
İBRAHİM GÜVEN
PROF.DR. HİLMİ KANSU
H.Ü. Dişhekimliği Fak. Oral Diagnoz ve Rad. Bil.
Öğr. Üy.
HARİKA GÜZEL
Bilkent Üniversitesi
PROF.DR. EMİN KANSU
I lacettepe Üniv. Tıp Fak.
DİYETİSYEN AYSEL GÜZEY
Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü
PROF.DR. İLKER KANZIK
Gazi t'ni. Eczacılık Fakültesi Dekan Yrd.
DR. ATİLLA HANCIOĞLU
H.Ü. Nüfus Elüdleri Enstitüsü
NURAY KAPLAN
İlaç ve kimya Endüstrisi İşverenleri Sendikası
PROF, DR. SENİHA HASİPEK
PROF.DR. LEVENT KARACA
Gülhane Askeri Tıp Akademisi Komutanlığı
YÜKSEL HAYIRLIOĞLU
Türk Kadınını Güçlendirme Vakfı
DOÇ.DR. OSMAN HAYRAN
Marmara Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sağlığı ABİ")
DİLEK HAZNEDAROĞLU
Sağlık Bakanlığı AÇSAP Genel Müdürlüğü
PROF.DR. ATİLLA HINCAL
H.Ü. Eczacılık Fak. Dekanı
KEMAL HOŞGEÇÎN
Sağlık Bakanlığı AÇSAP Genci Md.
İ.Ü. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
Tıpta Bilgisayar Uyg. B.D.
MÜBERRA ÎBİLİ
Sağlık Bakanlığı GNSEE
PROF.DR. FİKRİ İÇLİ
Ankara Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
PROF.DR. ZİYA İDER
ODTÜ Biyomedikal Bölümü
NERMEN İDİKAT
Bayındırlık ve iskan Bakanlığı Mimari Proje Dairesi
Başkanlığı
HAVVA KARACA
Biyologlar Derneği
ABDULLAH KARACIK
Halk Yaşam Sigorta
DR. ZEKİ KARAGÜLLE
PROF.DR. ALİ ESAT KARAKAYA
Gazi Üniv. Toksikoloii Bölümü
ELVER KARAMANOĞLU
İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fak. Kadın Doğum ABD Ebesi
PROF.DR. DOĞAN KARAN
DOĞAN KARSLI
Sosyal Hizmetler Uzmanları Derneği
DR. ÖZDEN KAVAKLIOĞLU
Milli Eğitim Bakanlığı Sağlık İşleri Daire Başkanlığı
KENAN KAYA
Sağlık İdareciler Derneği
DR. MEHMET KAYA
Balıkesir Tabip Odası Başkanı
GÜNDÜZ İMŞİR
Cumhuriyet Gazetesi
PROF.DR. OĞUZ KAYAALP
H.Ü. Tıp Fak. Farmakoloji ABD
NURDAN İNAN
Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Gn. Md.
PROF.DR. MUAMMER KAYAHAN
Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi
DR. AHMET FEVZİ ÎNCFÖZ
Tokat Milletvekili
HÜLYA KAYIHAN
Türkiye Fizyoterapistler Derneği
FEVZİ İŞBİLİR
Çevre Bakanlığı
YRD.DOÇ.DR. RATÎP KAZANCIGÎL
Trakya Üniv. Tıp Fak.
CAN KAYNAR
PROF.DR. EREN KUM
DATA SEL
H.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu
ESRA KAZANCIBAŞI
ZİYAD KURT
ESAM Üyesi
Başbakanlık Bilgi İşlem Başkanlığı
ADEM KESKİN
PROF.DR. İNCİ KUŞÇU
Sağlık Bakanlığı Hukuk Müşavirliği
DİYETİSYEN SEVİM KILIÇBAY
DR. ORHAN İZZET KILIÇBEYLİ
DOÇ.DR. DURSUN KIRBAŞ
ŞİŞÜ Eftal Hastanesi Nöroloji KL. Şef. Yrd.
İstanbul Tab. Odası YKÜ
AYHAN KIZILATEŞ
Çevre Mühendisleri Derneği
DR. EMEL KÎBAROĞLÜ
Sağlık Bakanlığı Verem Savaş Daire Başkanı
PROF.DR. HÜKNÜ KİŞNİŞCİ
H.Ü. Kadın ve Doğum Hastalıkları ABD
PROF.DR, BİKE AKSU KOCAOĞLU
DOÇ.DR. GÜNAY KOCASOY
Boğaziçi Ünİv.
SEVİM KOÇ
Sağlık Bakanlığı Sağl. Eğit. Gen. Md.
İ.Ü. Eczacılık Fakültesi
REMZİ KUTOĞLU
PROF.DR. YAHYA LALELİ
Düzen
Laboratuvarlan
DR. İSMAİL MERT
ÜLKÜ MERTER
HASAN METİN
Veteriner Hekimleri Birliği
DR. RIFAT MUTLU
Marmara Sağlık Hizmetleri A.Ş.
PROF. KAMİL MUTLUER
YÖK
AHMET MÜDERRİSOĞLU
PROF.DR. GÜLÜMSER KOÇAK
ALİ MÜDERRİSOĞLU
Türk Diş Hekimleri Birliği
İlaç İşveren Sendikası
DOÇ.DR. FERİT KOÇOĞLU
LALEZAR MÜRŞİTPINAR
Cumhuriyet Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
T.H.D. Genel Başkanı
MAHMUT KONUK
DR. İSMET NARDAL
Tüm Sağlık Sendikası Temsilcisi
Manisa Sağlık Müdürü
DR. SEMRA KORAL
DR. DOĞU NEBİOĞLU
Türkiye Aile Planlaması Derneği
Ankara Üniversitesi Eczacılık Fak.
PROF.DR. MÜRŞİT KORYAK
DR. ZEKİ NECİPOĞLU
Haydarpaşa Göğüs Cerrahisi Hastanesi Merkezi
Çevre Bakanlığı
DR. ÖZ KORYÜREK
ZEYNEP NEFES
SSK Genel Müdürlüğü
Sosyal Hizmetler Uzmanları Derneği
DOÇ.DR. GÜLDEN KOKSAL
MUAMMER NİKSARLI
Hacattepe Üniv. Çocuk Hastanesi
KENT-KOOP
PROF.DR. ORHAN KOKSAL
PROF.DR. OLCAY NEYZİ
İ.Ü. Çocuk Sağlığı Enstitüsü
SEMİH KOKSAL
AZMİ OFLUOĞLU
Vatan Hastanesi
RIZA KÖKSOY
DR. HASAN OĞAN
Sağlık Bakanlığı Eski Müsteşar Yardımcısı
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sağlık Müdürlüğü
DR. LÜTFİ KÖSEOĞLU
DOÇ.DR. SEVGİ OKTAY
Halk Sandığı
İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu
PROF.DR. HAYRETTİN KÖYMEN
PROF.DR. İNCİ OKTAY
Bilkent Üniv. Öğretim Üyesi
t.Ü. Diş Hekimliği Fak. Toplum Ağız Diş Sağlığı Birimi
SERAP KULELİ
DOĞAN OMURTAY
DSİ Genel Müdürlüğü
Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı
DOÇ.NURSEL ONAT
Mimar Sinan Üniv. Mimarlık Fak.
AYŞE ÖZNUR ÖZER
H.Ü. Uygulama ve Anıştırma Merkezi
İHSAN ONRAT
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Mimarı Proje Dairesi
Başkanlığı
PROF.DR. HARUN ÖZER
Yıldız Üniv. Mimarlık Fak.
DÎŞHEKİM MUSTAFA ORAL
T.D.B. İzmir Dişhekimleri Odası Başkanı
DR. ORHAN ÖZKAN
Türk Dişhekimleri Birliği
PROF.DR. SEVİNÇ ORAL
DR. S.HALUK ÖZSARI
Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Müdür
Koordinatörlüğü
DR. MAHMUT ORTAKAYA
Diyarbakır Tabipler Odası
PROF.DR. ZAFER ÖZTEK
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
ENVER OYMAK
Türk Standartları Enstitüsü Başkanlığı
DR. FAHRETTİN ÖZTEKİN
PROF.DR. DİNÇER ÖĞÜN
Onkoloji Hastanesi
ENGİN ÖZTÜRK
DR. SELİM ÖLÇER
Türk Tabipler Birliği Merkez Konseyi Başkanı
PROF.DR. ORHAN ÖZTÜRK
Hacettepe Üniv. Psikiyatri ABD
AHMET ÖLMEZ
Refik Saydam Hrfzıssıhha Merkezi Başkanlığı
PROF.DR. ALPARSLAN ÖZYAZICI
Türk Yeşilay Cemiyeti
DR. BEHİRE ÖNCÜER
UNICEF
SAKİR ÖZYURT
Biyologlar Derneği
SELVAN ÖREN
HASVAK
T.H.D. Yönetim Kurulu Üyesi
DR. NURVERDİ PAKTIN
Milli Savunma Bakanlığı
NURHAYAT ÖRÜNDÜ
Turizm Bakanlığı
NEVİN PAMUKÇU
DR. H.HAYAT ÖZ
Antalya Sağlık Müdürü
DR. SEMİH ÖZALP
Manisa R.S.H. Hastanesi Başhekimi
PROF.DR. ÎMRAN ÖZALP
ECZ. AKIN ÖZBAŞ
ABDÜLKADÎR ÖZBİLEN
DR, CİHANGİR ÖZCAN
Devlet Demiryolları Hastanesi Başhekimi
PROF.DR. NURETTİN ÖZCAN
GATA
Çevre Bakanlığı
ŞÜKRÜ PAMUKÇU
Psikolog Ruh Sağlığı Dispanseri
PROF.DR. HİKMET PEKCAN
DOÇ.DR. ÇAYUAN PEKTEKİN
DR. SEMA PİŞKİNSÜT
Aydın Devlet Hastanesi Başhekimi
DR. BİRGÜI. PİYAL
Türk Tabipler Odası Başkanı
DOÇ.DR. NURGÜN PLATİN
DOÇ.DR. M. AKİP ÖZDEMÎR
Erciyeş. Üniv. Tıp Fakültesi
HİLMİ ZİYA POSTACI
DR. ŞENAY ÖZDEMİR
Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Md.
PROF.DR. ŞEVKET RUACAN
Hacettepe Üniv. Tıp Fak. Dekanı
DR. KÜRŞAD ÖZDEMİR
Niğde Sağlık Müdürü
SAĞLİK EĞİT. ZELİHA SAAT
UNICEF
ŞÜKRÜ ÖZEN
TODAİE
AKİF SAATÇİOĞLU
UNICEF
YÜCEL ÖZEL
DİSK
DR, HANDAN UYSAL SABIR
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü
PROF.DR. HİLMİ SABUNCU
ZİR. MÜH. CELAL SÜRMELİ
DOÇ.DR. FERİDE SAÇAKLIOĞLU
Ege Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
DR, MUSTAFA SÜTLAŞ
İstanbul Lepra Araştırma Uygulama Merkezi
PROF.DR. AHMET SALTİK
Trakya Üniv. Tıp Fakültesi
DR. VAHAP ŞAHİN
Sivas Sağlık Müdürü
ERGİN SARAL
Yaşar Hastanesi
GÜRAL ŞAHİNOĞLU
DOÇ.DR. FAİK SARIAIİOĞLU
Hacettepe Üniv. Tıp Fak. Pediatri Onkoloji
PROF.DR. COŞKUN SARMAN
Ankara Üniv. Tıp Fakültesi
DR. B.SERDAR SAVAŞ
Sağlık Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Vekili
PROF.DR. SITKI ŞAYLI
Ankara Üniv. Tıp Fak.
FÜSUN SAYEK
Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Gn.Md.Yrd.
YRD.DOÇ.DR. DENİZ ŞEIİMEN
M.Ü. Hastanesi Hemşirelik Hizm. Md.
PROF.DR. İSKENDER SAYEK
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak. Genel Cerrahi ABD
GÜL ŞENER
Türkiye Fizyoterapistler Derneği
PROF.DR. IŞIK SAYIL
Ankara Üniv. Tıp Fak. Psikiyatri ABD
DR. SERAP ŞENER
Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hiz. Gn. Md.
OLCAY SELES
Ankara Ecza Odası
DR. HÜSEYİN ŞENGÜL
Numune Hastanesi Hızır Acil Şefi
CLAUDIO SEPULVEDA
UNICEF
DR. ZEHRA KALKAN ŞENÖZ
İzmir Sağlık Müdür Yrd.
BERRAK SEREN
Türkiye Mimar Mühendis Odaları Birliği
DİYETİSYEN FUNDA ŞENSOY
YRD.DOÇ.DR. ÜMİT SEVİĞ
Hemşireler Derneği
CENGİZ SEZER
BAĞ-KUR Genci Müdürlüğü
DR. HALDUN SİRER
ŞİŞE-CAM A.Ş. İş ve Meslek Hastalıkları Müşaviri
BETÜL FAHİKA SÖNMEZ
Müdürlüğü
FİKRET SÖNMEZ
Diyanet İşleri Başkanlığı
KADİR SÖNMEZ
S.B. Ted. Hizm. Genel Müdürlüğü
DR. TURAN SÖNMEZER
Turizm Bakanlığı
AYHAN SUCAK
Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfeissıhha Ens.
Başkanlığı
RABİA SUCU
PROF.DR. SADİR SÜMBÜLOĞLU
H.Ü. Tıp Fakültesi Biyoistatistik ABD
TAHİR SÜMER
Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı
YRD.DOÇ.DR. SELVA ŞENTÜRK.
İ,Ü. Tıp Fak. Hemşirelik Hizmetleri Md.
SABAHATTİN YUVAT
SSK Teftiş Kurulu
PROF.DR. ŞAKIR TANINDI
Gülhane Askeri Tıp Akademisi
PROF.DR. NF.CMİ TANYOLAÇ
Boğaziçi Üniv. Riyomedikal Bölümü
PROF.DR. MEKİN TANKER
A.Ü. Eczacılık Fak.
GÜNŞEN TANTEKİN
DPT Uzmanı
DOÇ.DR. NEJDET TARKAN
ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü
NEVRES TARLAN
UYGUR TAZEBAY
Yüksek Öğretim Kurulu
GÜLSEN TERAKYE
Hacettepe Üniv. Hemşirelik Hastalıkları
PROF.DR. EMİN TEKELİ
A.Ü. Tıp Fak. Enfeksiyon Hastalıkları
DR. NURPERİ TEKİNER
Müdürlüğü
PROF.DR. MAHİR TEVRÜZ
Haydarpaşa Numune Hastanesi
PROF.DR. SABAHAT TEZCAN
I1AMİTÜRKELİ
Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Gen.Md.
Biyomedikul Dai.Bşk.
Hacettepe Üniv.Tıp.Fak. Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı
Öğretim Üyesi
NECATİ TÜRKER
Turist Sağlığı Derneği
DOÇ.DR. MEHMET TOKAT
H.Ü. Sağlık İdaresi Yüksek Okulu
DOÇ.DR. EMİN TÜRKÖZ
G.Ü. Disllek. hak. Dekan Yrd.
Ağız Diş Çene Hastalıktan Cer. ABD Üyesi
DR. FETHİ TOKER
Ö.S.Y.M.
PROF.DR. ERDİNÇ TOKGÖZ
H.Ü. İkt. Tic. İlim. Fak. îktisad Film.
DR. ENGİN TONGÜÇ
PROF.DR. ERGÜL TUNÇBİLEK
H.Ü. Nüfus Etüdleri Enstitüsü
DOÇ.DR. EROL ULUĞ
ODTÜ Çevre Mühendisliği Fakültesi
İBRAHİM GÜRAY TOPALOĞLU
Sağlık Bakanlığı Biyologlar Derneği
DOÇ.DR. FİLİZ ULUSOY
A.TANER TOPÇU
Ankara Büyükşehir Belediyesi Metropol İmar A.Ş.
DR, ZUHAL ULUSOY
Toplu Konut İdaresi Başkanlığı
DR. ERSİN TOPÇUOĞLU
Sağlık Bakımlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü
PROF.DR. TEZER ULUSU
Gazi Üniv. Dişhekimligi Fak.
Bakırköy R.S.H. Hastanesi Başhekimi
MELAHAT UTKU
Meteoroloji Genel Müdürlüğü
DOÇ.DR. İSMAİL TOPUZOĞLU
SAKIP UYSAL
Sanayi Bakanlığı
PROF.DR. AYKUT TOROS
DR. YAŞAR NACİ UZ
Tekirdağ Sağlık Müdürü
DR. HALİL TOPLAMAOĞLU
Hacettepe Üniv. Nüfus Etüdlcri Enstitüsü
PROF.DR. CANKAT TULUNAY
Ankara Üniv. Tıp Fak. Farmakoloji ABD
GÜVEN UZBAY
GAP Transportasyon Koordinatörü
BAHAR TUNALI
Yeni Günaydın Gazetesi
M.ÜMRAN UZBEK
Yerli İlaç Sanayi Derneği
PROF.DR. İLHAN TUNCER
Çukurova Üniv. Tıp Fakültesi
Türk Eczacılar Birliği Başkanı
PROF.DR. MUZAFFER TUNCER
H.Ü. Dişhekimliği Fak. Ağız Diş Çene Hast. Cer. ABD
Öğrt.Üy.
FİGEN TUNÇKANAT
UNICEF
NURETTİN TURAN
İlaç ve Kimya Endüstrisi İşverenler Sendikası
KAYA TURGUT
İlaç İşverenler Sendikası
PROF.DR. KAZIM TÜRKER
A.Ü. Tıp Fak. Farmakoloji ABD Bask.
ECZ. AHMET YÜKSEK URAS
PROF.DR. GÜLTENUYER
PROF.DR. FEHİM ÜÇIŞIK
Marmara Üniv. Hukuk Fakültesi
DOÇ.DR. SAADET ÜLKER
DR. NİLAY ÜLKÜ
Milli Eğitim Bakanlığı Sağlık İşleri Daire Başkanlığı
PROF.DR. MÜTTALİP ÜNAL
Ankara Üniv, Tıp hak.
PROF.DR. SUNDAY ÜNER
Türkiye Aile Planlaması Vakfı
PROF.DR. TOMRİS TÜRMEN
S.B. Ana Çocuk Sağlığı Aİla Planlaması Genel Müdürü
HÜLYA ÜNLÜ
Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü
PROF.DR. YILDIZ TÜMERDEM
İ.Ü. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
SUMRU ÜNVER
UNICEF
DR, ALİ FİKRİ TÜRKAY
Pasteur Merieux
MÜSLÜM ÜZÜLMEZ
İstanbul Büyükşehir Belediyesi
ZEKAÎ VARNACI
YAŞAR YILDIRIM
International Hospital
PROF.DR. PERİHAN VELİOĞLU
UZM. HEMŞ. AYTOLAN YILDIRIM
İ.Ü, Cerrahpaşa Tıp Fük. Hemş. Hizm. Md.
AYKUT VEZİROĞLU
Emekli Hemşire
DİŞHEKİMİ CELAL KORKUT YILDIRIM
T.D.B. İstanbul Dişhekimleri Odası Başkanı
DOÇ.DR. FATOŞ VURAL
Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel
Koordinatörlüğü
DR. KÜRŞAT YILDIZ
PERİHAN YTLDrZ
DOĞAN VURAL
Trafik Vakfı
SELMA YILDIZ
Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkez
Başkanlığı
PROF.DR. SEZAİ YAMAN
Türk Kanser Araş. ve Savaş Kurumu ve Vakfı
KEMAL YILMAZ
Tüm Sağlık Sendikası
B.KEMAL YARDIMCI
Emekli Sandığı
GÜLSEN YILMAZ
Sağlık Bakanlığı Kanser Savaşı Daire Bask.
DR. FİRUZ DEMİR YAŞAMIŞ
Yönetim. Planlama ve Çevre Danışmanı
AYSEL YILMAZ
Türk Kadınını Güçlendirme Vakfı
BATUHAN YAŞAR
Türkiye Gazetesi
CEVAT YILMAZ
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı
YAŞAR YAŞER
Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı
AYSEL YILMAZCAN
Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü
NİGAR YAVUZ
İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fak. Ebelik Önlisans Okulu
DR. NİYAZ] YURTSEVEN
DOÇ.DR. BİHTF.R YAZICIOĞLÜ
H.Ü. Tıp Fakültesi Halk Sağlığı ABD Grup Başkanı
Adana R.S.H. Hastanesi Başhekimi
PROF.DR. SEVİNÇ YÜCESAN
DR. METÎN EROL YENER
Bandırma Özel Hastanesi
PERİHAN YÜKSEK
Sağlık Bakanlığı Ted. Hizm. Gn.Md. Hemş. Dair.
Bask.
MERAL YENİOVA
Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı
KADRİYE YÜKSEL
ESAM Üvesi Hürriyet Gazetesi
DR. NURŞEN YILDIRIM
Halk Sağlığı Uzmanı
91
TASLAK DOKÜMAN
EDİTÖRLER GRUBU
DR. B. SERDAR SAVAŞ
PROF. DR. ZAFER ÖZTEK
DOÇ. DR. ÇAĞATAY GÜLER
DR, CİHANGİR ÖZCAN
DR. F. GÜLÎN GEDİK
ULUSAL SAĞLIK
POLİTİKASI TASLAK
DOKÜMANI ÜZERİNE
GÖRÜŞ BİLDİRENLER
ÇANKIRI SAĞLIK MUDURLUGU
DR. ŞEVKET ÇELİK
içel Sağlık Müdürü
PROF.DR. NECLA ÇEVİK
Dokuz Eylül Üniv. Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları ABD
NESRİN ÇİLİNGÎROĞLU
DPT
PROF.DR. ALAADDÎN AKCASU
İstanbul Üniv. Cerrahpaşa Tıp Fak. Farmakoloji ABD
DT. BİROL ÇİNUÇEV
Eğitim Diş Hastanesi
DR. ADNAN AKÇAM
Aydın Sağlık Müdürü
ZİYA COŞKUN
Şanlıurfa Vali Şardımcısı
PROF.DR. SERMET AKGÜN
Ege Üniversitesi Rektörü
PROF.DR. NECATİ DEDHOĞLU
Akdeniz Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD Öğr, Üy.
PKOF.DR. GAZANFER AKSAKOĞLl
Dokuz Eylül Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
KAMİL DEMİRCİOĞLU
Kastamonu Valisi
PROF.DR. CANDAN ALGUN
Hacettepe Üniv. Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon
Yüksekokulu
DR. GÜLER DİZDAR
Tarım ve Köyeşlire Bakanlığı İl Kontrol Lab.
Müdürlüğü
ORHAN ALPDOĞAN
Gaziantep Vali Yardımcısı
AMASYA VALİLİĞİ
YUSUF DOMA
Giresun Sağlık Müdürü2
YRD.DOÇ.DR. GÖKAY ARAR
EMEKLİ SANDIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Ee Üniv. Eczacılık Fak. Öğr. Üy.
FARUK ERİSEV
İzmir Dişhe kimleri'Odası
DOÇ.DR. ÖZEN AŞUT
İBRAHİM ERDEMİR
Burdur Sağlık Müdürü
ZEKF.RİYA ATEŞ
Sağlık Bakanlığı Bütçe Daire Bşk.
DR. ŞEN ERDURAN
7 No.lu Dispanser Başhekimi
DR. İHSAN AYDIN
Siirt Sağlık Müdürü
PROF.DR. HURŞİT ERTUĞRUL
DOÇ.DR. REMZİ AYGÜN
Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
Atatürk Üniv. rektörü
DOÇ.DR. A.GÜRHAN FİŞEK
YRD.DOÇ.DR. MUSTAFA BAYSAL
Ege Üniv. Eczacılık Fak. Öğr. Üy.
GAZİANTEP SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
RIZA GÖKTAŞ
29. Bölge Manisa Eczacı Odası
MEHMET BERK
İşçi Sağlığı Bilim Uzmanı
DR. ERTAN GÖNEN
Numune Hastanesi 5. Harciye Klinik Şefi
DR, KONURALP BAŞOL
Konur Hastanesi Mes'ul Müdürü
PROF.DR. BELK1S GÖZLER
YRD.DOÇ. NAKIZ BOZDF.MİR
Çukurova Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD Öğr. Üy.
PROF.DR. TEKANT GÖZLER
Ege Üniv. Eczacılık Fak. Öğr. üy.
PROF.DR. M.ALİ BUMİN
Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD Bşk.
YRD.DOÇ.DR. SEMİH GÜNEŞ
Fge üniv. Eczacılık Fak. Öğrt. Üy.
BURDUR SAĞLİK MÜDÜRLÜĞÜ
DOÇ.DR. ZEYNEP GONK
Ege Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu
MAHİR GÜRBÜZ
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı
PROF.DR. SELMA CUMİ
Selçuk Üniv. Halk Sağlığı ABD
HİKMET HIZLAN
Ankara Dişhekimleri Odası
93
PROF.DR, ENVER İZGU
Ankara Üniv. Eczacılık Fak.
DT. ORHAN ÖZKAN
Ankara Dişhekimleri Odası
NURAY KAPLAN
İlaç ve Kimya Endüstrisi işverenleri Sendikası
PROG.DR. OKTAY ÖZKARAKAŞ
Fırat Üniv. Tıp Fak. Dekanı
DOÇ.DR. ÖMER KARAHAN
Konya Tabip Odası
DR. İNCİ ÖZŞÖLEN
Çanakkale Sağlık Müdürü
DT. KAİL KARAKAYA
Denizli Dişhekimleri Odnası
DT. FAHRETTİN ÖZTÜRR
Artvin Sağlık Müdürü
PROF.DR. YUSUF ÖZTÜRK
Ege Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
PROF.DR. TUNCER KARPUZOĞLU
Akdeniz Üniv. Rektörü
DOÇ.DR. VAROL PABUÇCUOĞLU
PROF.DR. MUAMMER KAYAHA.N
Ankara Üniv, Ziraat Fak.
DR. ORHAN İZZET KILIÇBEYLİ
TABİB ALBAY NURVEBDİ PAKTIN
MÜH Savunma Bakanlığı Sağlık Dairesi Başkanı
KEMAL KILIÇDAROĞLU
SSK Genel Müdürü
KAZMİRPAMİR
İstanbul Dişhekimleri Odası
DR. OSMAN KOÇAK
Sinop Sağlık Müdürü
ALPER PİŞKİN
Adana Sağlık Müdürlüğü
SEMİH KOKSAL
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol
Genel Müdürlüğü
SAĞLIK EĞİTİM ENSTİTÜSÜNÜ BİTİRENLER
DERNEĞİ
DR. HANDAN SABIR
İSGÜM Müdürü
RIZA KÖKSOY
Sağlık Bakanlığı Eski Müsteşar Yardımcısı
HAYRİ SALTAN
Aydın Dişhekimleri Odası
İSMAİL KURŞUN
Sağlık Bakanlığı İdari Mali İşler Daire Bşk.
DR. MUSTAFA SÜTLAŞ
İstanbul Lepra Araştırma ve Uygulama Merkezi
CEVDET MARANGOZ
Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Dairesi Başkanlığı
HALİL ŞEN
SEEB-DER Sağlık Eğitimi Enstitüsünü Bitirenler Derneği
DR, ÜLKÜ MERTER
DR. MUKTİM ŞEIÜ
Şanlıurfa Sağlık Müdürü
YRD.DOÇ.DR. İ.ERGÜN METF
Ege Üniv. Eczacılık Fak. Öğr. Uy.
YRD.DOÇ.DR. MEHMET TANOL
ECZ. ALİ MÜDERRÎSOĞLU
Î.E.İ.5. Temsilcisi
PROF.DR. NECMÎ TANYOLAÇ
Boğaziçi Üniv. Bİyomedikal Mühendisliği Enstitüsü
DR. AHMET OFLAS
Ağrı Sağlık Müdürü
ECZ. NURETTİN TURAN
İ.E.İ.S. Temscilisi (Fako İlaçlan A.Ş.)
PROF.DR. İNCİ OKTAY
İstanbul Üniv. Dişhekimliği Fak.
KİM.YLJK.MÜH. KAYA TURGUT
İlaç ve Kimya Endüstrisi İşverenleri Sendikası
Yönetim Kurulu İl Başkanı
DOĞAN OMURTAY
Ankara Büyükşelıir Belediyesi Başkanlığı
TÜRK ECZACILAR BİRLİĞİ MERKEZ HEYETİ
DR. SELİM ÖLÇER
Türk Tabipler Birliği Merkez Konseyi Başkanı
DR, HÜSEYİN UÇAR
Tokat Sağlık Müdürü
YRD.DOÇ.DK. MUSTAFA ALÎ ÖNÜR
Ege Üniv. Eczacılık Fak. Öğr. Uy.
DR. ATIF UĞURLU
Kastamonu Tabip Odası
MEHMET ÖZDEN
Sağlık Bakaknlığı Sağlık Eğitimi Gn.Md.
EROL UĞURLU
Bayburt Valisi
YRD.DOÇ.DR. PINAR ÖZİÇ
MUSTAFA ULUSOY "
Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü
94
DOĞAN ÜNLÜSOY
Elazığ Valisi
PERİHAN YILDIZ
Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü
ZEKAİ VARNACI
GÜLSEN YILMAZ
Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Daire Başkanlığı
ÖGE YÜKSEL
DR. EDİP YAZAN
Amasya Valisi
Afyon Sağlık Müdürü
YRD.DOÇDR. ULVİ ZEYBEK
MUSTAFA YILDIRIM
Çorum Valisi
95
NİHAİ DOKUMAN EDİTÖRLER
GRUBU
DR. B. SERDAR SAVAŞ
DR. F. GÜLİN GEDİK
96

ULUSAL SAĞLıK POLITIKASı - SAGEM E

Transkript

Benzer belgeler

detae - Deneysel Tıp Araştırma Enstitüsü

Türkiye`de İslamcılık Düşüncesi Sempozyumu

PDF - AJIT-e

HPFBU-2015 Şubat 2015 Eskişehir

PDF - AJIT-e

Vol!5!! !Num.!17! - AJIT-e