2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 Murat DİRLİKLİ1 Levent AKGÜN2

Transkript

Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195
Murat DİRLİKLİ1
Levent AKGÜN2
PEDAGOJİK FORMASYON EĞİTİMİ ALAN MATEMATİK ÖĞRETMENİ
ADAYLARININ STRES KAYNAKLARININ BELİRLENMESİ
Özet
Bu çalışma ile formasyon eğitimi alan matematik öğretmeni adaylarının
lisans eğitimleri sırasında hangi olay ve durumların strese kaynaklık ettiğinin
ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırmada deneysel olmayan araştırma
desenlerinden betimsel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın
katılımcıları; amaçlı örneklem yöntemi kullanılarak belirlenen ve bir devlet
üniversitesinde formasyon eğitimi alan 30 matematik öğretmeni adayıdır.
Araştırmanın verileri adaylara ait kişisel bilgiler ile matematik öğretmeni
adaylarının stres kaynakları nelerdir? şeklinde bir açık uçlu sorunun bulunduğu
form ile toplanmıştır. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde içerik analizi
kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının görüşleri kodlanmış, benzerlik ve farklılıklar
dikkate alınarak kategorilere yerleştirilmiştir. Yapılan analiz sonucunda öğretmen
adaylarında strese kaynaklık eden en önemli etkenlerin atanamama kaygısı,
yaşadıkları şehir ve okudukları üniversitelerdeki sosyal mekanların yetersizliği,
ekonomik sebepler, derslerine giren hocaların olumsuz tavırları ile kişisel
özelliklerinden kaynaklanan olumsuz durumlar olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar kelimeler: Stres, Stres kaynakları, öğretmen adayları, yüksek
öğretim, formasyon eğitimi.
DETERMINATION OF SOURCES OF STRESS FOR CANDIDATE MATH
TEACHERS HAVING PEDAGOGICAL FORMATION EDUCATION
Abstract
This study intends to reveal what situations and circumstances cause
stress for candidate math teachers having pedagogical formation education during
Yrd. Doç. Dr., Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, [email protected]
Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi OFMAE Bölümü,
[email protected]
1
2
Murat Dirikli – Levent Akgün
their undergraduate education. In this research was used descriptive research
method, one of the non-experimental research designs. Utilizing the purposive
sampling method, thirty candidate math teachers having formation education in a
state university constitute the working group. Data were collected by using a form
including personal information and an open-ended question, ‘What are the
sources of stress for candidate math teachers?’ In the analysis of the data obtained
was utilized content analysis. Opinions obtained from candidate teachers were
coded and categorized taking the similarities and differences into account. As a
result of the analyses, the most important factors appearing to be sources of stress
for candidate teachers were found to be anxiety about not to be appointed, lack of
social facilities both in the city they live and the university they study, financial
reasons, negative behaviors of teachers lecturing the course and adverse
conditions stemming from their personal characteristics.
Keywords: Stress, sources of stress, candidate teachers, higher education,
formation education.
1. GİRİŞ
Günümüz dünyasında meydana gelen teknolojik, toplumsal, kültürel ve ekonomik gelişmeler
beraberinde bazı olumsuzlukları da getirmektedir. Bu olumsuzlukların başında 20. yüzyılın
ikinci yarısından itibaren oluşturduğu olumsuz etkilerden endişe duyularak, çeşitli kurum ve
yayın organları tarafından modern çağın hastalığı olarak adlandırılan ve Selye tarafından “bireyi
rahatsız eden ortamın ortaya çıkardığı herhangi bir düzen bozukluğuna organizmanın verdiği
cevap” (Baltaş ve Baltaş, 2004) şeklinde tanımlanan stres gelmektedir. Toplumsal bir sistem
olan eğitim sektörü de bu olgudan fazlasıyla etkilenmektedir.
Ülkemiz eğitim sistemi içerisinde karşılaşılan en önemli açmazlardan bir tanesi öğretmenleri
yetiştirilme ve istihdamı sorunudur. Ülkemizde öğretmen yetiştirme görevi eğitim fakültelerine
verilmiş olmasına rağmen 2012 yılında yapılan bir düzenleme ile istihdam sıkıntısı çekilen fen
edebiyat fakültesi mezunlarına da bu sorunun çözümü için pedegojik formasyon eğitimi
almaları halinde öğretmenlik hakkı tanınmıştır. Bu yapılan düzenlemeden nitelikli öğretmen
yetiştirmeden ziyade ihtiyaç duyulan öğretmen sayısının karşılanmasının amaçlandığı
anlaşılmaktadır. Bu durumda formasyon eğitimi alan öğretmen adaylarının öğretmenlik
mesleğine ne kadar hazır oldukları, meslekten beklentileri, kendilerinden beklenen niteliklerin
ne kadarını gerçekleştirebileceklerine dair konularda yapılacak çalışmalar önem kazanmıştır.
Ülkemizde son dönemde üniversite ve üniversite mezunu sayısında meydana gelen artışla
birlikte üniversite eğitiminde farklı sorunlar baş göstermeye başlamıştır. Bu sorunlardan birisi
de farklı sebeplerden kaynaklanan ve üniversite öğrencilerinin karşı karşıya kaldığı strestir.
Bireyde strese sebep olan her durum bir stres kaynağı olarak isimlendirilmektedir. Bireyler;
günlük yaşantılarında ekonomik, aileden kaynaklanan, çevresel pek çok stres durumlarıyla
karşılaşmaktadırlar. Üniversite öğrencileri de uyum sorunları, barınma, akademik sorunlar ve
arkadaşlık ilişkileri gibi karşılaşabileceği ve başa çıkması gereken sorunlar yaşamaktadır (Deniz
ve Yılmaz, 2006).
Alan yazında yapılan çalışmalar incelendiğinde (Akpınar 2013; Altıok ve Üstün, 2013;
Avşaroğlu ve Üre, 2007; Aylaz vd., 2007; Bozkurt, 2004; Deniz ve Yılmaz, 2006; Deveci vd.,
2012; Durna, 2006; Er ve Kaya, 2014; Kaya vd., 2014; Öner vd., 2013; Temel, Bahar ve
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195
182
Matematik Öğretmeni Adaylarının Stres Kaynaklarının Belirlenmesi: Siirt
Üniversitesi Örneği
Çuhadar, 2007) öğretmen adayları için üniversitelerin ve üniversite eğitiminin yanı sıra çevre,
aileden uzak kalma, yalnızlık ve uyum sorunları, sosyo-ekonomik durum, arkadaş grubu,
üniversitenin imkanları, gelecek endişesi, atanamama kaygısı, meslek ile ilgili beklentilerin stres
kaynağı olduğu görülmektedir.
Eğitim sistemleri, bireylerin içinde yaşadığı topluma katkı sağlayabilecek, meydana gelecek
değişme ve gelişmelere uyum gösterebilecek şekilde donanımlı ve becerikli yetiştirilmelerini
amaçlamaktadır. Bu amaçlara ulaşmada en önemli faktör, bir anlamda ülkelerin geleceğini inşa
edecek pedagojik bilgi ve beceriler yönüyle nitelikli ve mesleki anlamda gerekli yeterliliklere
sahip öğretmen kadrosu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durumda toplumda istenen değişimin
sağlanabilmesi için önce öğretmen yetiştirme sisteminin ele alınması gerekmektedir. Çeliköz ve
Çetin (2004), öğretmen adaylarının mesleklerine yönelik olumlu tutum ve davranışlara sahip
olarak yetiştirilmeleri halinde görevlerini eksiksiz olarak yerine getirip öğrencilerinde istenen
davranışların gelişmesine yardımcı olacaklarını belirtmektedir.
Ayrıca belirtilen bu hedeflerin gerçekleşebilmesinin verilen eğitimin kalitesi kadar öğretmen
adaylarının stres ve kaygıdan uzak olmaları, üniversite ortamı ve sunulan imkanlar ile de orantılı
olduğu düşünülmektedir. Dolayısıyla öğretmen adayları için stres faktörlerini belirlemek
önemlidir. Bu bağlamda; yapılan çalışmada öncelikli olarak formasyon eğitimi alan matematik
öğretmeni adaylarının lisans eğitimleri sırasında hangi olay ve durumların strese kaynaklık
ettiğinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaçla “Formasyon Eğitimi Alan Matematik
Öğretmeni Adaylarının Stres Kaynakları Nelerdir?” sorusuna cevap aranmıştır.
2. YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın modeli, çalışma grubuna, veri toplama ve analizi sürecine ait bilgiler
verilmiştir.
2.1. Araştırma Modeli
Formasyon eğitimi alan matematik öğretmeni adaylarının stres kaynaklarının belirlenmesinin
amaçlandığı bu çalışmada, deneysel olmayan araştırma desenlerinden betimsel araştırma
yöntemi kullanılmıştır. Betimsel araştırma; genel olarak incelenen birey veya grupların
özelliklerinin betimsel istatistikler halinde sunulduğu araştırma yöntemidir (McMillan ve
Shumacher, 2010). Araştırmada öğretmen adaylarının yazılı olarak ifade ettikleri görüşlerin
toplanması, verilerin çözümlenmesi, geçerlik-güvenirlik çalışmaları, verilerin analizi ve ulaşılan
bulguların yorumlanma basamakları Şekil 1’de verilmiştir.
SOBİDER
183
1. Problem Durumunun Belirlenmesi
2. Literatür Taraması
3. Veri Toplama Aracının Taslak Halinin Hazırlanması
4. Taslak Form İle İlgili Uzman Görüşü Alınması
5. Veri Toplama Aracına Son Halinin Verilmesi
6. Çalışma Grubunun Belirlenmesi
7. Verilerin Toplanması
8. Verilerin Çözümlenmesi (Kod ve Kategorilerin Belirlenmesi)
9. Oluşturulan Kod ve Kategorilerle İlgili Uzman Görüşüne Başvurulması
10. Verilerin Analizi ve Yorumlanması
184
Şekil 1. Araştırmanın Aşamaları
2.2. Çalışma Grubu
Araştırmanın katılımcıları; amaçlı örnekleme yöntemi kullanılarak belirlenen ve 2014-2015
eğitim öğretim yılında bir devlet üniversitesinde formasyon eğitimi alan 30 matematik
öğretmeni adayıdır. Katılımcılara ait bilgiler aşağıda Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Çalışma Grubuna Ait Veriler
Cinsiyete Göre Dağılım
Erkek
Kız
Yaşa Göre Dağılım
22-25
26-30
30 üzeri
Çalışma Durumlarına Göre Dağılım
Çalışan
Çalışmayan
Mezun Olunan Üniversiteye Göre Dağılım
Siirt
Dicle
f
20
10
f
16
8
6
f
9
21
f
17
7
%
66,7
33,3
%
53,3
26,7
20,0
%
30,0
70,0
%
56,7
23,3
SOBİDER
İnönü
Harran
Çukurova
Yüzüncü yıl
Uludağ
2
1
1
1
1
6,7
3,3
3,3
3,3
3,3
Araştırmaya katılanların %66,7’si (20) erkek, %53,3’ü (16) 22 ile 25 yaş arasında, %30’u (9)
dershanelerde çalışmakta ve %56,7’si Siirt Üniversitesinde lisans eğitimini tamamlamıştır.
2.3. Veri Toplama Araçları ve Verilerin Toplanması
Araştırmada, katılımcılara araştırmacılar tarafından geliştirilen bir form kullanılmıştır. Bu form
katılımcılar hakkında genel bilgiler toplamayı sağlayan “Kişisel Bilgiler” bölümü ile öğretmen
adaylarının stres kaynakları konusunda yazılı olarak görüşlerinin alındığı açık uçlu sorunun
bulunduğu iki bölümden oluşmaktadır. Kişisel bilgiler bölümünde ilgili literatürün incelenmesi
sonucunda öğrencilerin cinsiyet, yaş, çalışma durumları ve mezun oldukları üniversite gibi
sorular bulunmasına karar verilmiştir. İkinci bölümde ise “Matematik öğretmeni adaylarının
stres kaynakları nelerdir?” şeklindeki açık uçlu soru bulunmaktadır.
Araştırmanın verileri, 2014-2015 eğitim öğretim yılının güz döneminde toplanmıştır. Veri
toplama aracı olarak kullanılan form hazırlanırken alan yazındaki çalışmalar (Akpınar, 2013;
Altıok ve Üstün, 2013; Avşaroğlu ve Üre, 2007; Aydın vd., 2011; Aylaz vd., 2007; Deveci vd.,
2012; Durna, 2006; Kaya vd., 2014; Er ve Kaya, 2014; Temel vd., 2007) incelenmiştir.
Oluşturulan taslak form hazırlandıktan sonra iki alan eğitimi uzmanından görüş alınarak gerekli
düzeltmeler yapıldıktan sonra uygulama aşamasına geçilmiştir.
Borg vd. (1993); betimsel çalışmalarda genelde verilerin katılımcıların kendi ifadelerine
dayandığını, bu yüzden betimsel çalışmalarda karşılaşılan problemlerden birisinin;
katılımcıların, araştırmacının duymak istediğini düşündükleri mesajları verme eğiliminde
olmaları ve elde edilen verilerin gerçeği yansıtma derecelerinin düşme ihtimali olduğunu ifade
etmektedir. Bu problemin aşılması ve verilerin geçerliğinin artırılması için katılımcılar,
çalışmayla ilgili bilgilendirilmiş, samimi ve ayrıntılı cevaplar vermelerinin ve gerçek
düşüncelerini yazmalarının ulaşılacak sonuçların geçerliğini artıracağı vurgulanmış ve gönüllü
olanların çalışmaya katılımı sağlanmıştır. Formlara isim yazmalarının gerekmediği, verilen
cevapların ders geçme durumlarını etkilemeyeceği konusunda güvence verilmiş ve
katılımcılarla güvene dayalı bir iletişim kurulmuştur. Form, bir ders saatinde araştırmacıların
kontrolünde uygulanmıştır. Uygulama sonunda her form sırasıyla numaralandırılarak ÖA1,
ÖA2,… şeklinde kodlanmıştır.
2.4. Verilerin Çözümlenmesi
Öğretmen adaylarından araştırmanın başında ayrıntılı cevaplar vermeleri istenmesine rağmen
bir kısım öğretmen adayının (n=3, %10) sorulan soruya yüzeysel cevaplar verdikleri
görülmüştür. Verilerin toplanmasından sonra çözümleme ve analiz aşamalarına geçilmiştir. Elde
edilen verilerin çözümlenmesinde içerik analizinden faydalanılmıştır. İçerik analizi, elde edilen
nitel veriler içinde tekrarlayan konu, sorun ve kavramların belirlenmesi, sayılması ve
yorumlanması olarak ifade edilmektedir (Miles ve Huberman, 1994). Bu aşamada öğretmen
adaylarının görüşleri, birinci ve ikinci araştırmacılar tarafından incelenmiş, belirtilmek istenen
anlama göre benzerlik ve farklılıklar dikkate alınarak ayrı ayrı kodlanmış ve kayıt altına
alınmıştır (Örneğin; şehrin küçük olması, mahalle baskısı, yetersiz sosyal imkanlar, siyasi
SOBİDER
185
olaylar, öğretmenlik mesleğinin saygınlığını kaybetmesi gibi). Aynı katılımcı tarafından
belirtilen “Ay sonunda gelen faturalar beni ciddi biçimde geriyor” ifadesi ile “Bende oluşan
stresin en önemli kaynağı maddi imkansızlıklardır” ifadeleri benzer anlama geldikleri için aynı
kod altında değerlendirilmişlerdir. Araştırmacılar tarafından işaretlenen 85 stres kaynağı
benzerlikleri dikkate alınarak 38 kod altında birleştirilmiştir. Oluşturulan bu kodlar daha sonra
yine benzerlik ve farklılıkları göz önüne alınarak yaşadıkları çevre, üniversite ortamı, eğitim
öğretim faaliyetleri, kişisel özellikler, mesleki gelecek ve ekonomik sebepler olmak üzere 6
farklı kategori içerisinde değerlendirilmiştir.
2.5. Geçerlik ve Güvenirlik
Araştırmanın geçerlik ve güvenirliğinin sağlanması için çeşitli tedbirler alınmıştır. Yapılan
içerik analizinde kod ve kategoriler ilgisiz kavramlardan arındırılarak belirlenmiş, kod ve
kategorilerin kendi aralarındaki ilişki kontrol edilerek bütünlük sağlanmış böylece araştırmanın
geçerliği artırılmaya çalışılmıştır. Ayrıca araştırma sürecinde yapılan uygulamalar, araştırmada
kullanılan model, çalışma grubu, kullanılan veri toplama aracı ve elde edilen verilerin
çözümlenmesi ayrıntılı bir şekilde açıklanmış böylece araştırmanın dış geçerliği artırılmaya
çalışılmıştır. Elde edilen veriler ve ulaşılan bulgular üzerinde herhangi bir değişiklik
yapılmadan verilmiştir. Ayrıca elde edilen veriler çözümlenirken araştırmacılar ayrı ayrı
çalışmış, öğretmen adaylarının görüşlerini kodlamış, yapılan kodlamalar karşılaştırılarak tespit
edilen farklılıklar giderilmeye çalışılmıştır. Mutabık kalınan kodlar yine araştırmacıların ortak
kararları ile kategorilere atanmıştır. Araştırmada ulaşılan 6 kategori altında belirlenen 38 kodun
verilen kategoriyi temsil edip etmediğini teyit etmek amacıyla nitel araştırma yöntemleri ile
hazırlanmış yayınları bulunan bir alan eğitimi uzmanından görüş alınmıştır. Alan eğitimi
uzmanına bir tarafında araştırmacılar tarafından oluşturulan 38 kod ve 6 kategorinin bulunduğu
bir liste verilmiş, hiçbir kodu dışarıda bırakmayacak şekilde kodlar ile kategorileri eşleştirmesi
istenmiştir. Daha sonra alan eğitimi uzmanının yaptığı eşleştirmeler ile araştırmacıların
yaptıkları eşleştirmeler karşılaştırılmış ve elde edilen veriler Miles ve Hubermann (1994)’ın
“Güvenilirlik= ((Görüş Birliği):(Görüş Birliği+Görüş Ayrılığı))x 100” formülü kullanılarak
araştırmanın güvenirliği hesaplanmıştır. Görüşüne başvurulan alan uzmanının 3 kodu farklı
kategorilerle ilişkilendirdiği görülmüştür. Bu durumda formülün uygulanması sonucunda
çalışmanın güvenirliği;
Güvenilirlik= ((38):(38+3))x 100=%93
olarak bulunmuştur. Bu sonuç Saban (2008)’ın nitel çalışmalarda istenen durumun, uzman ve
araştırmacı değerlendirmeleri arasındaki uyumun % 90 ve üzeri olması gerektiği tespitine göre
istenen düzeyde bir güvenirlik sağlanmış olmaktadır.
3. BULGULAR
Formasyon eğitimi alan matematik öğretmeni adaylarının stres kaynaklarının belirlenmesine
yönelik yapılan çalışmada öğretmen adaylarının verdikleri cevaplar yaşadığı çevre, üniversite
ortamı, eğitim öğretim faaliyetleri, kişisel özellikler, gelecek ve ekonomik sebepler olmak üzere
6 kategori altında gruplandırılmış ve sırasıyla tablolar halinde sunulmuştur.
Öğretmen adaylarının üniversite okudukları şehir ve yaşadıkları çevre ile ilgili belirttikleri stres
kaynakları Tablo 2 de verilmiştir.
SOBİDER
186
Tablo 2.Yaşadıkları Çevre Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları
Kategori
Kod
Yetersiz Sosyal İmkanlar
Şehre Ait Problemler (Konum, Büyüklük, Gelişmişlik Düzeyi vb.)
Şehirdeki Siyasi Baskı
Yaşadıkları
Çevre
Halkın Öğrenciye Bakış Açısı ve Mahalle Baskısı
Kültürel Farklılıklar
Aile Yanında Okumak
Toplam
f
21
12
7
6
3
2
51
%
41,2
23,5
13,7
11,8
5,9
3,9
100
Öğretmen adaylarının üniversite okudukları şehirlerle ve yaşadıkları çevre ile ilgili belirttikleri
51 görüş 6 kod altında toplanmıştır. Öğretmen adaylarının büyük bir çoğunluğu (f=21)
üniversite okudukları şehrin sosyal imkanlarının yetersiz olduğundan şikayet etmiş ve bu
durumun kendilerinde önemli bir stres sebebi olduğunu vurgulamışlardır. Yine öğretmen
adaylarının önemli bir kısmı şehrin konumu, gelişmişlik düzeyi ve küçük olmasının
kendilerinde önemli bir stres kaynağı olduğunu dile getirmişlerdir. Şehirdeki siyasi baskı (f=7),
şehir halkının öğrenciye bakışı ve mahalle baskısı (f=6), şehirdeki kültürel farklılıklar(f=3) ve
kendi ailesinin yanında üniversite okuyor olmak (f=2) öğretmen adaylarının belirttikleri önemli
stres kaynakalrıdır. Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen cevaplarından bazı
örnekler aşağıdaki şekildedir.
“Şehrin yaşam alanları küçük ve sosyal faaliyetler çok kısıtlı, stres atacak mekanlar
bulunmamakta” (ÖA2)
“Üniversite okuduğum şehir geldiğim şehirden küçük bir şehirdi, gelişmişlik düzeyi düşük ve
imkanlar çok sınırlıydı. Gezilecek bir yerin olmaması beni çok fazla geriyordu”. (ÖA14)
“Güneydoğu başlı başına yokluklar bölgesi, bibim üniversite okuduğumuz dönemde olaylar
çoktu ve şehirde siyasi baskı çok fazlaydı. Şu an biraz farklı olsa da sosyal yaşam adına değişen
bir şey yok, en büyük sosyal aktivitemiz maç, izlemek” (ÖA15)
Öğretmen adaylarının üniversite ortamları ile ilgili belirttikleri stres kaynakları Tablo 3’te
verilmiştir.
Kategori
Üniversite
Ortamı
Tablo 3.Üniversite Ortamı Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları
Kod
f
%
Sosyal Yaşam Alanlarının Yetersizliği
11
35,5
Yeterince Özgür Olmayan Ortam
8
25,8
Siyasi Olaylar
7
22,6
Ulaşım Problemleri
5
16,1
31
100
Toplam
Öğretmen adayları lisans eğitimlerini aldıkları üniversitelerin ortamlarına dair en fazla sosyal
yaşam alanlarının yetersizliğinden (f=11) şikayet etmişlerdir. Ayrıca 8 öğretmen adayı
üniversitede yeterince özgür bir ortamın olmamasının, 7 öğretmen adayı ise üniversitede
meydana gelen siyasi olayların kendileri için bir stres kaynağı olduğunu dile getirmişlerdir. 5
SOBİDER
187
öğretmen adayı ise üniversiteye geliş gidişte yaşanan ulaşım problemlerinin kendileri için bir
stres kaynağı olduğunu ifade etmişlerdir. Öğretmen adaylarının üniversite ortamı ile belirttikleri
31 görüş 6 kod altında işaretlenmiştir. Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen
cevaplarından bazı örnekler aşağıdaki şekildedir.
“Üniversitemiz yerleşke olarak yeni bir üniversitedir. Bundan dolayı çok eksikleri var özellikle
öğrencilerin oturup vakit geçirecekleri bir mekan eksiği çok büyüktür” (ÖA16)
“Üniversite yerleşkesinde küçük bir kantin vardı tüm üniversite orada sıraya girip alış veriş
yapıyorduk. Sırayı bekleyip bir poaça çay almak bile büyük bir stres harbiydi” (ÖA1)
“Yönetim, bizlerin yapmak istediği bazı demokratik eylemlere bile izin vermiyor. Gerilim stres
daha da artıyor” (ÖA17)
“Üniversitenin şehirden uzak olması, servislerin zamanında kalkmaması, siyasi faaliyetlerin ve
polis müdahalesinin çok olması başlı başına stres demektir” (ÖA3)
Öğretmen adaylarının üniversitelerdeki eğitim öğretim faaliyetleri ile ilgili belirttikleri stres
kaynakları Tablo 4’te verilmiştir.
Tablo 4. Eğitim Öğretim Faaliyetleri Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları
Kategori
Kod
f
%
Hocaların Olumsuz Tutumları
13 21,3
Hocaların Düzenli Ders Anlatmamaları
9
14,8
Hocaların Branşlarında Yetersiz Olması
7
11,5
Anlatılmayan Yerlerden Soru Sorulması
6
9,8
Eğitim
Derslerin Ağır Olması
6
9,8
Öğretim
Bölümle ilgili Olumsuzluklar (Ders programları, Sınav Takvimi,
Faaliyetleri
6
9,8
İstemediği Bölümü Okumak vb. )
Sınavları Zor Olması
5
8,2
Kütüphane İmkanlarının Yetersizliği
5
8,2
Ders Geçme Sistemi
4
6,6
Toplam 51 100
Öğretmen adayları, eğitim öğretim faaliyetleri ile ilgili 9 başlık altında 51 görüş belirtmişlerdir.
Bu görüşler içerisinde en çok hocaların olumsuz tutumlarını (f=13) stres kaynağı olarak
belirtmişlerdir. Ayrıca öğretmen adayları, “Hocaların Düzenli Ders Anlatmamaları” (f=9),
“Hocaların Branşlarında Yetersiz Olması” (f=7), “Anlatılmayan Yerlerden Soru Sorulması”
(f=6), “Derslerin Ağır Olması” (f=6), “Bölümle ilgili Olumsuzluklar” (f=6 ), “Sınavları Zor
Olması” (f=5), “Kütüphane İmkanlarının Yetersizliği” (f=5), “Ders Geçme Sistemi” (f=4)
şeklinde stres kaynakları belirtmişlerdir. Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen
cevaplarından bazı örnekler aşağıdaki şekildedir.
“Seçimlerimiz bazen bizi hoşlanmadığımız, sevmediğimiz eğitim ortamlarında olmamıza sebep
oluyor. Bu da zaman zaman strese ve mutsuzluğa sebep oluyor” (ÖA30)
Hocaların derste çok katı tutum sergilemeleri, konu anlatımında yetersiz kalmaları buna
rağmen sınavda anlatmadığı yerden sorması, soruların cevaplarının bile yanlış olması... İlk
aklıma gelen ve beni geren durumlar” (ÖA6)
SOBİDER
188
“Hocalarımız gereksiz yere zorluyorlar ve okulun ders geçme sistemi bunlar bizi çok
kasıyordu” (ÖA7)
Üniversite hocalarının egoları bizi baya yıprattı. Mezun olalım da nasıl olursa olsun durumuna
getirdi. Bir dersten 3-4 sene alttan sınavlara katılmak kim olursa olsun herkesin psikolojisini
bozar, strese sokar” (ÖA15)
Öğretmen adaylarının kişisel özellikleri ile ilgili belirttikleri stres kaynakları Tablo 5’te
verilmiştir.
Tablo 5. Kişisel Özellikleri Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları
Kategori
Kod
f
%
Takıntılı Olmak
8
26,7
Kendini İfade Edememek
5
16,7
Küçük Şeyleri Büyütmek
4
13,3
Kişisel
Heyecanlı Olmak
4
13,3
Özellikler
Mahcup Olma Korkusu
3
10,0
İnsanlara Güvensizlik
3
10,0
Topluluk Karşısında Konuşamamak
3
10,0
Toplam 30 100
Öğretmen adaylarının belirttikleri görüşler incelendiğinde karakterlerinin ve bazı kişisel
özelliklerinin de bir stres kaynağı olduğu yönünde 7 başlık altında 30 görüş belirtmişlerdir.
Tablo 5 incelendiğinde 8 öğretmen adayı takıntılı olduklarını ve bunun da kendileri için bir stres
kaynağı olduğunu dile getirmişlerdir. Bunun yanında “Kendini İfade Edememek” (f=5), “Küçük
Şeyleri Büyütmek” ve “Heyecanlı Olmak” (f=4), “Mahcup Olma Korkusu”, “İnsanlara
Güvensizlik”, “Topluluk Karşısında Konuşamamak” (f=3) şeklinde stres kaynağı
belirtmişlerdir. Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen cevaplarından bazı örnekler
aşağıda verilmiştir.
“Yaşadığım sorunları takıntı yaparım, ders çalışamam. Ayrıca simetri hastalığım var. Beni en
çok bunlar strese sokuyor” (ÖA8)
“Küçük bir sıkıntıyı istemesem de çok büyütüyorum. Bir de kalabalık karşısında
konuşamıyorum, kendimi ifade edememek, bütün dikkatlerin üzerimde olması beni strese
sokuyor” (ÖA12)
“İnsanların iyi olmaması beni strese sokuyor” (ÖA21“)
“Ders çalışma ortamının düzensiz veya gürültülü olmasına çok takılırım. Ders çalışamayınca
ister istemez strese giriyorum” (ÖA26)
Öğretmen adaylarının görüşlerinin incelenmesi sonucunda mesleki gelecek kategorisinde
değerlendirilen stres kaynakları Tablo 6’da verilmiştir.
Kategori
Mesleki
Gelecek
Tablo 6. Mesleki Gelecek Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları
Kod
f
Atanamama Korkusu
15
KPSS’ye Hazırlanmak
11
Öğretmenlik Mesleğinin Saygınlığını Kaybetmesi
7
%
32,6
23,9
15,2
SOBİDER
189
Branş Dışı Çalışmak
Öğretmen Üzerindeki Baskılar
Dershanelerin Kapatılması
Toplam
6
4
3
46
13,1
8,7
6,5
100
Öğretmen adaylarının belirttikleri görüşlerin incelenmesi sonucunda mesleki gelecekleri
açısından en önemli stres kaynağının “Atanamama Korkusu” (f=15) ve “KPSS’ye
Hazırlanmak” (f=11) olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca “Öğretmenlik Mesleğinin Saygınlığını
Kaybetmesi” (f=7), “Branş Dışı Çalışmak” (f=6), “Öğretmen Üzerindeki Baskılar” (f=4),
“Dershanelerin Kapatılması” (f=3) şeklinde gelecekleri açısından kendilerini strese sokan
kaynak belirtmişlerdir. Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen cevaplarından bazı
örnekler aşağıdaki şekildedir.
“KPSS, ALES, YDS gibi sınavlar büyük stres oluşturuyor. Üzerine bir de bir dala tutunamamak,
bir baltaya sap olamamak daha doğrusu atanamamak gibi stres kaynaklarımız var” (ÖA4)
“Geleceğimle ilgili yoğun kaygılarım var. En çok da okuduğum bölümün dışında bir iş yapmak
beni rahatsız ediyor” (ÖA9)
“Bölümümüzün atamaları az olduğundan dolayı gelecekte mesleğimi yapabilecek miyim gibi
düşünceler sürekli kafamı kurcalıyor. Bir de dershaneleri kapattılar atanamazsak
dershanelerde çalışacaktım. O da gitti elimizden. Daha ne stres kaynağı arayalım ki” (ÖA20)
Öğretmen adaylarının belirttikleri stres kaynaklarından ekonomik sebepler kategorisinde
değerlendirilenler Tablo 7’de verilmiştir.
190
Tablo 7. Ekonomik Sebepler Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları
Kategori
Kod
f
Maddi İmkanlarının Yetersiz Olması
11
Bursların Yetersiz Olması
5
Ekonomik
Aileden Para İstemek
4
Sebepler
Hem Çalışıp Hem Okumak
3
Kredi Geri Ödemesi
2
Toplam 25
%
44,0
20,0
16,0
12,0
8,0
100
Öğretmen adayları, ekonomik sebepler ile ilgili en önemli stres kaynaklarının “Maddi
İmkanlarının Yetersiz Olması” (f=11) olduğunu belirtmişlerdir. Bunun yanında “Bursların
Yetersiz Olması” (f=5), “Aileden Para İstemek” (f=4), “Hem Çalışıp Hem Okumak” (f=3),
“Kredi Geri Ödemesi” (f=2) şeklinde kendilerini strese sokan durumları belirtmişlerdir.
Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen cevaplarından bazı örnekler aşağıdaki
şekildedir.
“Belli bir yaştan sonra hele mezuniyetten sonra aileden para istemek çok zor oluyor, insanda
stres yaptırıyor” (ÖA1)
“Maddi yetersizlikler içinde okuduğum içim hep bursumla idare etmeye çalıştım. İstediğim
şeyleri alamam bazen içimde sıkıntı oluşturdu ama az ile yetinmeyi de öğrendim” (ÖA11)
SOBİDER
“Maddi imkansızlıklardan dolayı hem okumak hem çalışmaktan kaynaklı stres ve okulu
bitirdikten sonra ailemden hala yardım alıyor olmak en büyük stres benim için” (ÖA23)
“Öğrenci olup ta maddi sıkıntı çekmeyen çok az insan vardır diye düşünüyorum, biz her an bu
kadar parayla neye yetişeceğiz stresini fazlaca yaşadık. Üstüne bir de aldığın krediyi geri
ödeyeceksin. Mezun olsan da ekonomik stres devam edecek” (ÖA29)
4. TARTIŞMA
Matematik öğretmeni adaylarının stres kaynaklarının araştırıldığı bu çalışmada; öğretmen
adaylarının görüşlerinin incelenip analiz edilmesi soncunda 85 stres kaynağı tespit edilmiş ve bu
stres kaynakları benzerlik ve farklılıkları göz önüne alınarak 38 kod altında, kodlar da ifade
ettikleri anlamlar dikkate alınarak 6 kategori içerisinde toplanmıştır. Araştırma sonucunda
ulaşılan bulguların bazılarının literatürdeki diğer çalışmalarda ulaşılan sonuçlarla benzerlik
gösterdiği anlaşılmaktadır.
Araştırmada yaşadıkları çevre kategorisinde; öğretmen adaylarının şehrin sosyo-ekonomik
yetersizliklerinden, stres atabilecekleri sosyal mekanların eksikliklerinden, şehrin konumu,
büyüklüğü, gelişmişlik düzeyi, şehirdeki siyasi olaylar, şehir halkının öğrenciye yaklaşım tarzı
ve mahalle baskısı ile ilgili şikayetçi oldukları ve bunların kendilerinde bir stres kaynağı olduğu
sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç, Er ve Kaya (2014)’nın sosyal bilgiler öğretmeni adaylarının
stres kaynaklarını araştırdığı çalışmasında ulaştığı şehrin sosyal imkânlarının sınırlı olması ve
barınma sıkıntılarının öğretmen adayları için bir stres kaynağı olduğu sonucu ile benzerlik
göstermektedir. Aksoy (2005)’in farklı coğrafi bölgelerde bulunan illerde çalışan hemşirelerin
stres kaynaklarının tespiti için yaptığı çalışmasında ulaştığı yaşanılan yerdeki sosyal ve kültürel
faaliyetlerin yetersizliğinin stres sebebi olduğu tespiti ile uyuşmaktadır.
Araştırmada üniversite ortamı ile ilgili olarak sosyal yaşam alanlarının yetersiz olması,
üniversitede yeterince özgür bir ortamın olmaması, üniversitede meydana gelen siyasi olaylar ve
üniversiteye geliş gidişte yaşanan ulaşım problemlerinin de strese sebebiyet verdiği sonucuna
ulaşılmıştır. Bu sonuç, Tuncay(2000)’ın öğrencinin çözemediği, zorlandığı sorunların birikmesi
sonucunda öğrencinin daha yoğun bir stres yaşamasına ortam hazırlayacağı tespitini destekler
mahiyettedir. Ayrıca Kaya vd. (2014)’ün coğrafya öğretmen adayları için üniversitedeki
gruplaşmalar ve siyasi olayların birer stres kaynağı olduğu sonucuyla örtüşmektedir. Ayrıca Er
ve Kaya (2014), Tam (2002)’nin topluluk ve kulüp, festival, konferans, konser ve sergi gibi
üniversite olanaklarından öğrencilerin yararlanmasının önemli olduğunu vurguladığını
belirtmektedir.
Araştırmada ulaşılan bir başka sonuç ise eğitim öğretim faaliyetleri yürütülürken karşılaşılan
bazı durumların öğretmen adayları için stres kaynağı olduğudur. Bu kategoride değerlendirilen
görüşler içerisinde öğretim elemanlarının öğretmen adaylarına karşı takındıkları olumsuz tutum,
branşlarıyla ilgili yetersizlikleri, okunan bölümünde derslerin zor olması ve öğretmen
adaylarının bölümleriyle ilgili karşılaştıkları olumsuzlukların öğretmen adayları için bir stres
kaynağı olduğu ortaya çıkmıştır. Akpınar (2013), öğretim elemanlarının dersteki tavırlarının
öğretmen adaylarının stres düzeyini yükselttiğini ifade etmektedir.
Araştırmada, formasyon eğitimi alan matematik öğretmeni adaylarının bir kısmının bazı olayları
takıntı haline getirdikleri, heyecanlarını kontrol edemediklerini, topluluk karşısında konuşmakta
zorlandıkları, insanlara güven duymakta sıkıntı yaşadıkları görülmüştür. Buradan hareketle
bireyin karakterinin ve bazı kişilik özelliklerinin stres kaynağı olduğu söylenebilir. Kaya vd.
SOBİDER
191
(2014)’ün araştırmasında, coğrafya öğretmeni adaylarının özgüven problemi yaşama, topluluk
karşısında kendini ifade edememe, duygularını kontrol edememe ve zamanı etkin kullanamama
gibi kişisel özellikler kaynaklı stres yaşadıklarını belirtmiştir. Gümüştekin ve Öztemiz (2005),
insanın kişiliği, yeteneklerinin azalması, motivasyonun düşmesi ve yetersizliği, yeteneklerini
çalıştığı alan dışında gösterme korkusunu bireye ait olan stres kaynakları arasında saymaktadır.
Hemşire adaylarının stres kaynakları üzerine yaptığı çalışmada Arabacı vd. (2015), öğrencilerin
hata yapma, hastaya zarar verme, olumsuz tepkilerle karşılaşma gibi düşünceler ve düşük düzey
özgüven nedeniyle yoğun anksiyete ve stres yaşadıklarını ifade etmektedir.
Araştırmada, öğretmen adaylarında stres oluşturan önemli sebeplerden bir tanesinin de
gelecekleri ile ilgili taşıdıkları kaygılar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmen adayları
KPSS’ye hazırlanma sürecinin başlı başına bir stres kaynağı olduğunu belirtip, gelecekleri ile
ilgili en büyük korkularının atanamamak olduğunu dile getirmişlerdir. Bunun yanında
öğretmenlik mesleğinin toplum nazarında eski saygınlığını kaybetmiş olması, öğretmen
adaylarının branşları dışında bir işte çalışmak zorunda kalmaları ve özellikle fen edebiyat
fakültelerinden mezun olan öğretmen adayları için önemli bir istihdam alanı olan dershanelerin
kapatılıyor olması öğretmen adaylarının gelecekleri ile ilgili kendilerinde oluşan kaygı ve
stresin önemli kaynaklarından oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuçlar Tufan (1997)’ın
devlet ve özel liselerde görevli öğretmenlerin işleriyle ilgili stres kaynakları konusundaki
araştırmasında ulaştığı en önemli stres kaynaklarının; yetersiz maaş, eğitim sisteminde sıklıkla
yapılan değişiklikler, öğretmenlik mesleğin toplumsal statüsünün düşük olması ve çalışmaların
manevi karşılığını alamamak biçiminde olduğu sonucu ile benzerlik göstermektedir. Kaya vd.
(2014), KPSS hazırlık sürecinin, atanamama kaygısının, öğretmenlik mesleğinin toplum
nazarındaki durumu ve öğretmenlerin gelir düzeylerinin düşük oluşunun coğrafya öğretmeni
adaylarının gelecek ile ilgili stres kaynakları olduğunu belirtir. Ayrıca Aycan vd. (2005),
öğretmen adaylarının atanma endişesi taşıdıkları, Gizir (2005) ise çalışmasında, üniversite
öğrencilerinin mesleğe yönelik maddi kaygılarının olduğu sonucuna ulaşmıştır. Akpınar (2013)
ise, öğretmen adaylarından atanma kaygısı taşıyanların bu kaygıyı kısmen taşıyanlara göre stres
düzeyinin daha yüksek olduğunu ifade etmektedir.
Araştırmada maddi imkanlar ve ekonomik sıkıntılar yönüyle elde edilen sonuçlar Lo
(2002)’nun, düşük gelir düzeyi ve yaşanan maddi sıkıntıların bireyler açısından önemli birer
stres kaynağı olduğunu tespitiyle örtüşmektedir. Öğretmen adaylarının önemli bir kısmı maddi
imkanlarının yetersiz olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca aldıkları bursların yetersiz olmasının,
mezun oldukları halde ailelerinden para isteme durumunda kalmalarının, lisans eğitimi sırasında
bir işte çalışmak zorunda kalmalarının öğretmen adayları için stres kaynağı olduğu sonucuna
ulaşılmıştır. Gavcar vd (2001), üniversite öğrencilerinin ailelerinin gelir düzeyinin başarıları
üzerinde etkili olduğunu belirtirken, Er ve Kaya (2014) ise; maddi imkan yetersizliği, evde
çalışma ortamının olmaması, aile içi problemlerin öğretmen adayları için birer stres kaynağı
olduğunu vurgulamaktadır.
Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) (2007), öğretmen yetiştiren lisans programlarının genel
amacının bilgiyi üreten, ürettiği bilgiyi paylaşan nitelikli bireyler yetiştirmek, günümüzde
giderek artmakta olan yüksek nitelikli öğretmen ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunmak
şeklinde açıklamaktadır. Kılınç (2013), ülkenin geleceğinin şekillendirecek yeni neslin doğru,
etkili ve topluma yararlı bireyler olarak eğitilmelerinin en temel şartının yükseköğretim
döneminde nitelikli, mesleki bilince ve yeterliliğe sahip öğretmenlerin yetiştirilmesi olduğunu
SOBİDER
192
ifade etmektedir. Belirtilen bu hedeflerin gerçekleşebilmesinin verilen eğitimin kalitesi kadar
öğretmen adayların stres ve kaygıdan uzak olmaları, üniversite ortamı, gerekli aile desteğinin
sağlanması ve sunulan imkanlar ile de orantılı olduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda
araştırmada ulaşılan sonuçlar dikkate alındığında şu önerilerde bulunabilir. Öncelikle öğretmen
adayları için üniversite ortamının daha verimli hale gelmesi için yöneticiler, öğretim elemanları
ve öğretmen adaylarının gayret göstermeleri sağlanmalıdır. Bunun için tüm paydaşlara stres
kaynaklarının neler olduğu, sonuçlarının neler olduğu ve başa çıkma yolları hakkında gerekli
eğitimler verilebilir. Gelişmekte olan üniversitelerin öğrencilerin sosyal gelişimleri açısından
gerekli olan ortamları oluşturacak şekilde yatırım planlamaları oluşabilecek olumsuz durum ve
stresin azaltılmasına katkı sağlayabilir. Öğretim elemanlarının geliştirdiği olumsuz tutumların
öğretmen adayları üzerinde bir stres kaynağı olduğu ortaya çıktığına göre bu konuda öğretim
elemanlarının iletişim becerilerini artıracak, kullanılan öğretim yöntemleri ve becerilerini
artıracak şekilde desteklenmesi söz konusu olabilir. Öğretmen adaylarının aldıkları burs
imkanlarının çeşitlendirilmesi ve artırılması özellikle maddi sebeplerden stres yaşayan
öğrencilerin başarılarını ve mesleğe bakış açılarını olumlu etkileyebilir. Öğretmen adaylarının
arkadaşları ile ilgili herhangi bir stres kaynağı belirtmemiş olmaması dikkat çekicidir. Bu
konuyla ilgili ayrıntılı çalışmalar yapılabilir. Özelikle kişisel özellikleri kaynaklı stres yaşayan
öğretmen adayları tespit edilerek bu konuda gerekli uzman desteğini alması sağlanabilir.
KAYNAKLAR
Akpınar, B. (2013). Öğretmen Adaylarının Stres Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından
Analizi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, s. 229-241.
Aksoy, A. (2005) Farklı Coğrafi Bölgelerde Yer Alan İki İlde Çalışan Hemşirelerde Stres
Kaynaklarının Tespitine Yönelik Bir Araştırma. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları
Dergisi, 4.sayı, s. 108-132.
Altıok, H.Ö. ve Üstün, B. (2013). Hemşirelik Öğrencilerinin Stres Kaynakları. Kuram ve
Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(2), s.747-766.
Arabacı, B. L., Korhan, A. E. vd. (2015). Hemşirelik Birinci Sınıf Öğrencilerinin İlk Klinik
Deneyim Öncesi-Sırası ve Sonrası Anksiyete ve Stres Düzeyleri ve Etkileyen Faktörler.
Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 2(1), s. 1-16.
Avşaroğlu, S. ve Üre, Ö. (2007). Üniversite Öğrencilerinin Karar Vermede Özsaygı, Karar
Verme ve Stresle Başa çıkma Stillerinin Benlik Saygısı ve Bazı Değişkenler Açısından
İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), s.85- 100.
Aycan, S., Aycan, N. vd. (2005). Fen Edebiyat Fakültesi Öğretmenlerinin Tezsiz Yüksek
Lisans Programlarından Beklentileri ve Kaygıları. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, s.
17–24.
Aydın, A., Üçüncü, K. vd. (2011). Akademik performansı etkileyen stres kaynaklarının
belirlenmesine yönelik bir alan çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8 (2),
s.387-399.
SOBİDER
193
Aylaz, R., Kaya, B. vd. (2007). Sağlık Yüksekokulu Öğrencileri Arasındaki Depresyon
Sıklığı ve İlişkili Etkenler. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 8 (1), s.46-51.
Baltaş A. ve Baltaş Z. (2004). Stres ve Basa Çıkma Yolları, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Borg, W. R., Gall, J. P., & Gall, M. D. (1993). Applying educational research: A practical
guide. White Plains, NY: Longman.
Çeliköz, N. ve Çetin, F. (2004). Anadolu Öğretmen Lisesi Öğrencilerinin Öğretmenlik
Mesleğine Yönelik Tutumlarını Etkileyen Etmenler. Millî Eğitim Dergisi, (162).
Deniz, E. M. ve Yılmaz, E. (2006). Üniversite Öğrencilerinin Duygusal Zeka ve Stresle Başa
Çıkma Stilleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik
Dergisi, 3 (25), s. 17-26.
Deveci, S. E., Çalmaz, A. vd. (2012). Doğu Anadolu’da Yeni Açılan Bir Üniversitenin
Öğrencilerinde Kaygı Düzeylerinin Sağlık, Sosyal ve Demografik Faktörler İle İlişkisi.
Dicle Tıp Dergisi,39 (2), s. 189–196.
Durna, U. (2006). Üniversite Öğrencilerinin Stres Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından
İncelenmesi. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20 (1), s. 319–343.
Er, H. ve Kaya, M.F. (2014). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Stres Kaynaklarının
Belirlenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 3 (2), s. 1-15.
Gavcar, E., Ülkü, M. vd. (2001). Üniversite Öğrencilerinin Başarıları Üzerine Etki Eden
Bazı Faktörlerin Araştırılması. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 5, s.19-29.
Gizir, C. A. (2005). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Son Sınıf Öğrencilerinin Problemleri
Üzerine Bir Çalışma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (2), 196–213.
Gümüştekin, E. G. ve Öztemiz, A.B. (2005). Örgütlerde Stresin Verimlilik Ve Performansla
Etkileşimi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (1), s. 271-288.
Kaya, M. F., Değerliyurt, M. vd. (2014). Coğrafya Öğretmen Adaylarının Stres Kaynakları.
Turkish Studies, 9 (1), s.235-257.
Kılınç, Y. (2013). Yükseköğretimde ve Coğrafyada Öğretmen Yetiştirme. 21. Yüzyılda
Değişen Yaklaşımlar ve Yükseköğretimde Coğrafya Eğitimi. Pegem Akademi
Yayıncılık, Ankara.
Lo, R. (2002). A Longitudinal Study of Perceived Level of Stress, Coping and Self-Esteem of
Undergraduate Nursing Students: An Australian Case Study. Journal of Advanced
Nursing, 39 (2), s. 119-126.
McMillian, J.H., & Shumacher, S. (2010). Research in Education:Evidence-based inquiry
(7th edition), London, Pearson.
Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. Thousand Oaks, CA:
Sage.
SOBİDER
194
Saban, A. (2008). Okula İlişkin Metaforlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Sayı
55, s.459-496.
Temel, E., Bahar, A. vd. (2007). Öğrenci Hemşirelerin Stresle Başetme Tarzları ve
Depresyon Düzeylerinin Belirlenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2 (5), s. 107–
118.
Tufan, Ş. (1997). Ankara ili, Çankaya ilçe merkezindeki devlet ve özel liselerde görev yapan
öğretmenlerde stres yaratan etmenler ve bunlarla başa çıkma yolları konusundaki
görüşleri. Hacettepe Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Tuncay, S. (2000). Türkiye’de Gençlik Sorunlarının Psikolojik Boyutu. Muğla Üniversitesi
SBE Dergisi, 1(1), s. 231-257.
195
SOBİDER

2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 Murat DİRLİKLİ1 Levent AKGÜN2

Transkript

Benzer belgeler

ÖĞRETMEN BİYOGRAFİSİ

Stresi böyle tanıyabilirsiniz Streş kavramı ilk kez 1936 yılında Viyana

Stresle BaĢa Çıkma Yöntemleri

“HAYALLERİMLE OYNUYORUM – 5” KUKLA VE OYUNCAK

İlgili Dosyayı bilgisayarınıza indirmek için tıklayınız.