sulama projelerinin sosyo-ekonomik etkileri: antalya finike tekke

SULAMA PROJELERİNİN SOSYO-EKONOMİK ETKİLERİ: ANTALYA
FİNİKE TEKKE SULAMASI ÖRNEĞİ
Dr. Bülent SELEK1 Murat SAN2, Habip KÜÇÜK3, Erkan SATIR4
1
DSİ Genel Müdürlüğü, Etüd, Planlama ve Tahsisler Dairesi Başkanı, Ankara
DSİ Genel Müdürlüğü, Etüd, Planlama ve Tahsisler Dairesi Başkanlığı Tarımsal Ekonomi Şube Müdürü, Ankara
3
DSİ Genel Müdürlüğü, Etüd, Planlama ve Tahsisler Dairesi Başkanlığı Tarımsal Ekonomi Şube Müdürlüğü, Ankara
4
DSİ Genel Müdürlüğü Antalya 13. Bölge Müdürlüğü, Havza Yönetimi, İzleme ve Tahsisler Şube Müdürlüğü, Antalya
2
ÖZET
Bu çalışmada sulama projelerinin uygulandığı alanlarda yarattığı sosyo-ekonomik etkilerin ortaya konulması
amacı ile örnek bir alan seçilerek değerlendirmeler yapılmıştır. Bu amaçla, Antalya 13. Bölge Müdürlüğü sınırlarında
yer alan, ilk planlama çalışmaları 1955 yılında başlayan, 1971 -1992 yılları arasında peyder pey işletmeye açılan Finike
Tekke Sulaması ele alınmıştır. DSİ tarafından inşa edilen ve hizmete sunulan sulamaların planlama raporlarında tespit
edilen ekonomik verilerin ve katkıların ötesinde hesaplamalara katılmayan sosyal amaçların ve faydaların yanı sıra
ekonomik değer olarak hesaplanması muhtemel diğer faydaların ortaya konmasına yönelik çalışma yapılmıştır. Böylece
elde edilen sonuçlarla, geri beslemenin öneminin ortaya konulması, ortaya çıkan diğer katkıların belirginleştirilmesi ve
gerektiğinde planlama çalışmalarında prensip başlık olarak incelenmesini teklif edilmesi amaçlanmıştır.
Sulama projesine karar verildiği andan itibaren hazırlanmış ve rapora bağlanmış tüm çalışmalar incelenerek,
ayrıca diğer kurumlardan işletmeye açılmadan önceki dönemler ile ilgili sosyal ekonomik veriler toplanarak, sulama
öncesi durum tespit edilmiştir. İşletmeye açıldıktan sonraki gelişim trendi ve son durum için ise kurumsal doküman
taraması, arazi çalışmaları ve anket çalışmaları yapılmıştır. Elde edilen veriler büroda ekonomik hesaplama
yöntemleriyle değerlendirilerek sonuçlandırılmıştır.
Sulama projesi ile ülke ekonomisine gelir katkısının yanında nüfusun yerinde kalmasını sağlayarak köyden
kente göçün önlenmesi, nüfusa bağlı olarak yöreye hizmet akışının hızlanması, buna bağlı olarak yaşam kalitesinin
artması açısından önem arz etmektedir. Gelir ile beraber teknolojinin tarımsal uygulamalarda hız kazanması, tarıma
dayalı sanayinin artması, hem sulama birliği açısından hem de diğer tarımsal örgütlenmenin yöreye yerleşmesi, su
kullanımının bilinçlenmesi ve toprağın korunması açısından önemi ortaya konulmuştur. Arazi değerlerinin artması,
ürün bazında yetiştiricilikte uzmanlaşmayı getirirken, daha küçük işletmeler ile geçim standardına ulaşılması nedeni ile
mülk ve işletme genişliklerinin miras yoluyla bölünme hızından daha fazla bir hızla küçülmeye yol açması gibi bulgular
elde edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sulama, Sosyal Fayda, Ekonomik Fayda
1-GİRİŞ
Proje alanı Türkiye’nin güneyinde, Antalya ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Finike ve Kumluca
ilçeleri arazilerini kapsamaktadır. Sulama amaçlıdır.
Proje sahası batıda Kaş-Derme, Kuzeyde Karagöl Avlan projeleri ile Doğu ve Güneyde ise Akdeniz
ile sınırlanmıştır. Doğu batı doğrultusunda yaklaşık 34 km, kuzey güney doğrultusunda ise yaklaşık 43 km.
boyutlarında olan Finike Projesi drenaj alanı çay ve derelerle birlikte Finike Ovası da dahil 1470 km2’dir.
Finike Ovası Batı, kuzey ve doğuda dağlarla, güneyde ise denizle çevrilidir. En önemli dağlar
kuzeyde Bey Dağları (2481 m.), batıda Alacadağ (2336 m.), Akdağ (2850m.) ve Gülmez Dağı (1826m.) ,
doğuda Görce Dağı, Tahtalı Dağı (2375 m.) ve Şapşal Dağlarıdır.
Proje sahasının tek ovası Finike Ovasıdır. Finike Ovası Kumluca İlçeleri ile köylerinin arazilerini
içine alır. 11946 ha genişliğindeki bu ova Finike Körfezi etrafında yarımay şeklinde uzanmakta olup, batı
kuzey ve doğudan dağlarla çevrilidir. Ova cep ve vadilerle sıfır(0) kotundan, 50 kotuna kadar uzanmaktadır.
Proje sahasının en önemli akarsuyu Alakır, Başgöz Çayları ile Karaçay, Gavur Deresi, Delice deresi
ve Kağız Deresidir. Bunlardan Alakır, Başgöz ve Karaçay Derelerinin yaz kış akışı bulunmakta olup, Diğer
dereler yazın kuruyan dereler olup, kış sularını taşımaktadırlar.
1
Alakır Çayı kuzeyde Bey Dağından doğmaktadır. Etrafında yer alan dağlardan gelen kolları kendine
katarakToçak ve Salur Dağlarının geçerek Finike Ovasına ulaşır.En önemli kolları Kavakpınar, Akpınar,
Kırkgeçit Dereleri ile Gönen Çayı ve Dereköy Deresidir. Ovaya açıldığı andaki drenaj alanı 732 km2’dir.
Başgöz Çayı Kuzeyde Beydağı, Mancarlı ve Kapaklı Dağlarından doğar. Çeşitli yan dereleri de
kendine katarak Köprüçay Mevkiinde ovaya açılır. Önemli kolları Yanlızsardıç, Çakıllı ve Alasın
Dereleridir. Drenaj alanı 340 km2’dir.
Proje sahasında önemi Göl ya da bataklık bulunmamaktadır.
Finike ovası tipik Akdeniz iklimi etkisi altındadır. Genellikle yazları sıcak ve nemlidir. Kışlar ise
yağışlı geçmektedir. Yıllık ortalama yağış Finike Meteoroloji İstasyonu kayıtlarına göre (20 yıllık) 911,8
mm., Kumluca Meteoroloji İstasyonu kayıtlarına göre (10 yıllık) 825,1 mm. civarındadır. Ortalama sıcaklık
18,7 oC civarındadır.
Finike ve Kumluca ilçelerinde ile 15 adet yerleşim birimine ait tarım arazileri sulamaktadır. Sulama
alanı Turunçova, Yeşilyurt, Mavikent, Hasyurt, Kumluca, Beykonak belediyeleri ile Yuvalı, Hızırkahya,
Kavak, Hacıevler, Salur, Yenice köyleri ve Beşikçi, Toptaş, Sarıcasu mahallelerinden oluşmaktadır.
Su kaynağı Alakır barajı, Tekke ve Salur kaynakları, Başgözçayı’dır. Su alma yapısı Tekke yaklaşım
kanalı, pompa istasyonu, Alakır barajı dipsavak çıkışıdır.
Sulama Üniteleri
a)Alakır çayı sulaması: 7 150 ha
b)Salur (Yeniceköy) : 1 897 ha
c)Başgöz çayı
: 1 876 ha
Toplam
: 10 923 ha
Finike sulama projesi içerisinde; mesken ve kooperatif sahası olarak 685 ha, turizm sahası olarak 195
ha, ticaret ile çiçekçilik ve çiftçilerin kendi imkanları ile yer altı kuyusundan yaptıkları sulama nedeni ile
2 483 ha sulama sahası proje muhtevasından çıkmıştır. Net sulama sahası 7 560 ha dır.
Sulama karakteristikleri
Anakanal
: Alakır 15 km kanalet, 2 815 m tünel, 540m sifon Salur 14 km klasik, 5 km kanalet
Yedek kanal : 115 km
Tersiyer kanal : 202 km.
Tahliye kanalı : 25 km
Servis yolu : 108 km
1992 yılı sonu itibariyle, Sahilkent Belediyesine 2 655 ha,Hasyurt Belediyesine 1 263 ha, Kumluca
Sulama Birliği'ne 2 178 ha,Finike Turunçova Belediyesine 1 876 ha, Kumluca belediyesine 2 536
ha,Mavikent Belediyesine 117ha ve Salur köyü tüzel kişiliği 'ne 298 ha sahadaki sulama şebekesinin devri
yapılmıştır.
Sulama projesi, 12 ay su talep eden sera, narenciye, çiçek ve sebze sahalarını kapsamaktadır.
Yerleşim ve turizme yönelik imar alanları sulama sahalarının azalmasına neden olmaktadır.
2
Şekil-1:Finike sulaması sulama alanı haritası
2-PLANLAMA RAPORUNDAN DAHA ÖNCEDEN YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR
İlk planlama çalışmaları 1955-1956 ve 1958-1960 yılları arasında yapılmıştır.
1955-1956 yılları arasında yapılan çalışmalar Batı Toros Havzasının Umumi Etüdü Hakkında Rapor
adı altında toplanmıştır. Etüd ve Plan Dairesi Başkanlığınca 1958-1960 yılları arasında Batı Akdeniz
Havzasında yapılan istikşaf çalışmalarında ise Finike Projesi de yer almıştır.
Proje ile ilgili detaylı çalışmalar planlama kademesinde olmak üzere 1963 yılında Etüd ve Plan
Dairesi Başkanlığı ve DSİ XIII. Bölge Müdürlüğünce ortak olarak ele alınmış ve ilk olarak Alakır Çayı Islahı
ile ilgili gerekli etüdler yapılmıştır. Rapor sonucu Alakır Çayı üzerinde taşkın amaçlı bir yapının yapılmasına
karar verilmiştir. Buna istinaden Planlama Raporu hazırlanmıştır. Daha sonra sulama ve ıslah tesisleri ile
ilgili etüdlere başlanmış, yerüstü ve yer altı sulama yapılması uygun bulunmuştur.
Islah tesisleri ile ilgili etüdler 1964 yılında tamamlanarak ön planlama raporu hazırlanmıştır. Finike
Projesi Planlama Raporu 1967 yılında tamamlanmıştır.
Daha sonra çeşitli nedenlerden dolayı raporun revizesi gündeme gelmiş 1975 yılında sulama ve
drenaj ile ilgili etüdlere başlanmış, yer altı suyu rezervi bulunmuş ve Finike Projesi Planlama Revizyon
Projesi hazırlanmıştır.
Planlama revizyonu Raporu ile 10360 ha’lık proje sahasının tamamını sulayabilmek için Başgöz
Çayı, Katran Çayı, Alakır Çayı ile Tekke ve Salur membalarından ayrı ayrı sulama tesislerinin yapılması
planlanmıştır.
3
3-PLANLAMA RAPORUNA GÖRE SU KAYNAĞININ PROJE KARAKTERİSTİKLERİ
FİNİKE OVASI
Su alma Yeri: Başgöz
Su Alma Şekli Tek taraflı
Sul. Sahası(brüt) 1 609 ha
Sul. Sahası(net) 1 390 ha
Ana Kan. Kap. 1,72m3/sn
Ana Kanal Uzun. 4 250m.
Sağ Ana Kanal 9 000m.
Sol Ana Kanal 8 150m
Katran
Pompaj
267 ha
230 ha
0,40m3/sn
600m.
8 080m.
4 880m.
Alakır
Baraj Man.
2 910 ha
2 514 ha
3,06m3/sn
7 620m.
31 625m.
9 000m.
Tekke Pın.
Pompaj
4 093ha
3 536ha
4,31m3/sn
25 250m.
Salur Pın.
Direk
1 481ha
1 279ha
2,00m3/sn
5 650m.
4-SULAMADA FIZIKSEL GELIŞME
Finike Projesi Planlama Revizyon Raporu toplam olarak 10 360 ha brüt olarak planlanmıştır.
İşletmede olan alan ise net 7 560 hektardır. Sulama alanının 7 260 ha’ı cazibe sulama, kalan 300 ha’lık kısmı
ise pompaj olarak sulanmaktadır.
2001 yılından 2013 yılı arası verilere bakılarak sulama alanı incelendiğinde toplam sulama oranının
en düşük 2004 yılında %57, en yüksek ise 2001 yılında %86 olduğu görülür. Sulama alanı içinde sulama
oranı incelendiğinde ise çiftçi olanakları ile sulanan alan oranı %’25 civarında olduğu görülür. 2001 ile 2013
yılı arası veriler incelendiğinde de ortalama olarak çiftçi olanakları ile sulanan alanın 1471 ha civarında
olduğu görülmüştür. Genel olarak incelendiğinde ise sulama oranı Türkiye ortalamalarının üstünde yer
alırken, Bölge ortalamalarının da oldukça üstünde ve Antalya Bölge Müdürlüğü Sulamaları dikkate
alındığında ilk 3 içinde yer aldığı görülmektedir. (Bölge ortalaması %60-2013) (Türkiye ortalaması %64).
Sulama oranı yıllar itibari ile incelendiğinde %57’in altına düşmediği, dalgalı bir seyir izlemekle beraber dar
bantta da olsa 2001 yılından itibaren genel olarak sulama oranının %70’ler oranında bir trend izlediği
görülmektedir. Ancak yıllara göre bakıldığında sabitlenmiş bir oran mevcuttur. Buradan da anlaşılan şudur ki
oturmuş bir tarım uygulaması vardır.
Birlik kanalı ile sulanmayan alan her sulama yılında mevcuttur. Bu alan ortalama olarak
%28’civarındadır. Nadasa bırakılan alanlar incelendiğinde ise nadas alışkanlığının olmadığı görülür. İşletme
ve Bakım Dairesi Başkanlığı verileri incelendiğinde 2001-2013 yılları arasında nadas alanının olmadığı
görülür.
Sulama alanında özellikle 2010 yılında sosyal ve ekonomik nedenler tarımsal faaliyetlerde
yavaşlama olmuşsa da genelde sosyal ve ekonomik nedenlerle sulanmayan alan diğer yıllarda mevcut
değildir.
Sulama alanının tamamında yüzeysel sulama uygulanmaktadır
Sulama sahasında sulama sahası içinde olmasına rağmen Birlik imkanları ile sulanmayan alanlarının
olmasının nedenleri arasında çiftçilerin kişisel tercihlerini su talebi açık kanal ile sağlanamayan basınç
nedeni ile modern tarım uygulamaları yapamamaları ve yer altı suyu kullanımı gelmektedir. Sosyal
Ekonomik nedenler arasında ise çeşitli nedenlerden dolayı ki bunlar arasında çiftçilerin sulama sahasının
merkeze yakınlığı nedeni ile çiftçilikten vazgeçmeleri ve geçim kaynağı olarak başka işlerde çalışmaları,
yaşlı nüfusun fazla olması, kazancın düşük olması, ürün girdi fiyatlarının yüksekliği, sulama ücretlerinin
yüksekliği vs. sayılabilir. Antalya Bölgesinin Turizm alanında dünyaca tanınan bir belde olması, bu yöreye
olan talebi her geçen gün arttırmaktadır. Bu yüzden diğer sektörlerle incelendiğinde getirisi az ama işçiliği
fazla olan tarım sektörü darbe almaktadır. Her geçen gün turizmin etkisinin artması ile konaklama ihtiyacının
artması sebebi ile yerleşim yeri talepleri de tarım sektörünün aleyhine işlemektedir. Diğer önemli bir neden
ise çiftçilerin yoğun şekilde seracılığa yönelmesidir. Açık kanal ile gelen su hem bakteri taşımakta hem de
mil taşıdığı için basınçlı sulama yöntemlerinde kullanılan boruların tıkanmasına neden olmaktadır.
2013 DSİ’ince İşletilen ve Devredilen Sulama Tesisleri Değerlendirme Raporunda Devredilen
Sulamalarda Sulama Alanı İçinde Sulanmayan Alanların Bulunma Nedenleri olarak;
4
Sulanmama Nedenleri
Alan Ha
Su Kaynağı Yetersizliği
Sulama Tesislerinin Yetersizliği
Taban Suyu Yüksekliği
Tuzluluk
Bakım Onarım Yetersizliği
Topografik Yetersizlik
Su Talebinin Olmaması
Nadas
Sosyal ve Ekonomik Nedenler
Diğer Nedenler
TOPLAM
yer almaktadır.
0 ha
0 ha
0 ha
0 ha
0 ha
0 ha
259,38 ha
0 ha
50 ha
207,50 ha
516,88 ha
Sulanan
Sahada
%0
%0
%0
%0
%0
%0
%50,18
%0
%9,67
%40,14
%100
Toplam
Sahada
%0
%0
%0
%0
%0
%0
%3,43
%0
%0,66
%2,74
%6,84
Finike Sulama alanında 7260 ha cazibe, 300 ha pompaj sulaması yapılmaktadır. 36 km’si
kaplamalı,4 km’si kanalet olmak üzere toplam 40 ha İsale ve Ana kanal, 8 km’si kaplamalı, 50 km’si kanalet
olmak üzere toplam 58 km yedek kanal, 28 km’si toprak, 392 km’si kanalet olmak üzere 330 km tersiyer
kanal ile toplam 480 km boşaltım kanalı ve 93 km servis yoluna sahiptir.
4-1 Sulama Oranları
Proje alanındaki sulama oranları tablo yardımıyla aşağıda gösterilmiştir.
Tablo-1:Sulama Oranları ( İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı verileridir.)
YILLAR
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
SULAMAYA
AÇILAN ALAN
ha
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
BİRLİK
TARAFINDAN
SULANAN ALAN
ha
5868
5851
5881
4303
4786
6020
5940
5530
5610
5460
4810
5320
5285
ÇİFTÇİ
OLANAKLARI İLE
SULANAN ALAN
ha
892
1612
1581
1626
1644
1540
1620
1980
1900
2000
2050
680
0
ÇİFTÇİ
OLANANAKLARI
SULAMA
ORANI %
12
21
21
22
22
20
21
26
25
26
27
9
0
4-2 Sulama Randımanları
Proje alanındaki sulama randımanları tablo ve grafik yardımıyla aşağıda gösterilmiştir.
Tablo-2:Sulama Randımanları (İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı verileridir)
YILLAR
SULAMA RANDIMANLARI %
58
40
39
32
39
59
46
50
44
40
43
52
40
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
5
TOPLAM
SULAMA
ORANI %
86
77
78
57
63
80
79
73
74
72
72
70
70
Tablo-3:Yıllara Göre Ürünler ve Ekim Alanları
YILLAR
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
NARENCİYE EKİM ALANI ha
4 872
4 811,4
4 841,4
3 411,6
3 776
4 580
4 490
4 260
4 260
4 045
3 385
3 875
3 830
SEBZE EKİM ALANI ha
955,5
1 039,6
1 039,7
891,7
1 010
1 440
1 450
1 350
1 350
1 415
1 425
1 445
1 455
Grafik-1: Fiili Sulanan Sahada Ürünler(2001-2013)
6000
SULAMA SAHASINDA ÜRÜNLER ha
5000
4000
Narenciye ha
3000
2000
Sebze (Tarla
ve Sera)ha
1000
0
2000
2005
2010
2015
Ürün deseni incelendiğinde narenciye ekim alanında yıllar içinde düşme, sebze ekim alanında ise
artış vardır. Ancak burada dikkat çeken husus sabit tesis olmasına rağmen narenciyede belirli dönemlerde
birlik imkanı ile sulama yapılmadığıdır. Bu durum diğer sulamalarda ve diğer ürünlerde de görülmektedir.
Ancak narenciye gibi susuz yetişmesi mümkün olmayan meyvelerde ve yine susuz yetişmesi mümkün
olmayan sebze de bu dalgalanmanın olması ekim sahasında ikincil su kaynakları varlığını, ayrıca bir
münavebe sisteminde çiftçinin alan değiştirerek ekim yaptığını bize göstermektedir. Buradan da aslında
sulama imkanının fiili sulanan alandan çok daha fazla alan ulaştırıldığı ortaya çıkar.
Tablo-4: Toplam Alanda Kuru Sulu tarım Oranı (Rehabilitasyon Raporundan alınmıştır.)
TOPLAM ALAN (da)
7560 ha
100
SULANAN ALAN (ha)
5 463,6
72,27
SULAMA BİRLİĞİ SAHASINDA OLUP, SULAMA
BİRLİĞİ İMKANLARI İLE SULANMAYAN ALAN (ha)
2 096,4
27,73
Tablo-5: Bitki Deseni (Sulama Birliği sahasında olup, Sulama Birliği İmkanları ile Sulanmayan Alanlar
Rehabilitasyon Raporundan Alınmıştır.)
ÜRÜNLER
NARENCİYE
SEBZE (SERA)
TOPLAM
6
ALAN ha
%
1 791,7
23.70
304,7
4.03
2 096,4
27.73
Tablo-6: Toplam Sahada Bitki Deseni
MEVCUT DURUM
ÜRÜNLER
NARENCİYE
SEBZE
NARENCİYE (KUYU SULAMASI)
Alan ha
4 187,48
%
55.39
520,13
6.88
1 791,72
23.70
SEBZE PLASTİK SERA
841,43
11.13
SEBZE CAM SERA
219,24
2.90
7 560,00
100
TOPLAM
*Çitçi tarafından sulanan sahada ve birlik imkanları ile sulanan alanlarda aynı ürünler
yetiştirilmektedir.
%1’in altındaki değerler ana ürünlere dağıtılmıştır.
5-PLANLAMA RAPORUNA VE İŞLETME DURUMUNA GÖRE GÖRE SOSYAL DURUM
5-1 Nüfus
Proje sahasında toplu yerleşimler söz konusudur. Nüfus hareketleri genelde yaz aylarında görülür.
Özellikle tarım mevsiminde yörenin dağ köylerinden ve Türkiye’nin çeşitli bölgelerinden proje sahasına
tarım işçisi göçü yaşanmaktadır.
Tablo-7:Sulama Öncesi ve Sulama Sonrası Nüfus
NÜFUS
YILLAR
1960
1965
1970
1980
1990
2000
2010
2020
1976 YILI PROJE
SAHASI KÖY VE
İLÇELER
2012 YILIPROJE SAHASI KÖY VE
İLÇELER
1976 YILI NÜFUS
TAHMİNLERİ (%0,4)
22 578
27 058
32 964
73 876
84 953
93 764
48 787
72 244
234275
1976 yılında hazırlanan planlama raporuna göre 1960, 1965 ve 1970 yılları nüfus verileri dikkate
alınmış ve gelecek yıllar için yapılan projeksiyon sonucunda nüfus artış hızı %0,4 olarak bulunmuştur.
5-2 Eğitim
Planlama raporuna göre proje sahasında yer alan köylerin tamamında okul bulunmaktadır. Finike’de
Lise, ortaokul, Akşam Kız Sanat Okulu, Kumluca ve Trunçova’da ortaokul olup, köylerde ilkokulu bitirenler
bu okullara devam etmektedir. Halk Eğitim Merkezlerinde biçki dikiş Marangozluk, demircilik gibi kurslar
açılarak eğitim çalışmaları sürdürülmektedir. Finike ve Kumluca’da kütüphane mevcuttur.
Tablo-8: Sulama Sonrası Eğitim
SULAMA SONRASI EĞİTİM KURUMLARI
Orta öğretim
3
1
İlk öğretim
FİNİKE
9
Anaokul
1
Özel İlköğretim
3
Özel Lise
1
Çok Programlı Lise
1
Anadolu Lisesi
1
7
Meslek Lisesi
1
Meslek Eğitim Merkezi
1
Halk Eğitim merkezi
1
Anaokul
1
2
İlk öğretim
KUMLUCA
1
Öğretmen Lisesi
1
Anadolu Lisesi
2
İmam Hatip Lisesi
1
Halk Eğitim merkezi
1
Sulamanın net etkisi tam olarak bilinmemekle beraber nüfus göçünü önlemiş olması nedeni ile artan
nüfusa eğitim hizmetlerinin gelmesi konusunda olumlu etki yapmıştır. Eğitim kurumlarının cinsleri
incelendiğinde ise özel eğitim kurumlarının açılmış olası turizm ile birlikte sulamanın da gelir üzerine
olumlu etkisini ortaya koyması açısından önemlidir.
5-3 Sağlık Durumu
Planlama raporu verilerine göre bölgede işgücüne engel olacak hastalıklar bulunmamaktadır.
Yalnızca Finike’de 1 adet Hastane mevcut olup, personel bakımından yetersizdir. Acil vakalar Antalya İline
yönlendirilmektedir.
Tablo-9: Sulama Sonrası Sağlık Hizmetleri
SAĞLIK KURUMLARI
FİNİKE
100
Yataklı
Hastanesi
UZMAN DOKTOR
21
KUMLUCA
DİŞ
HEKİMİ
HEMŞİRE
EBE
Devlet
10
5 sağlık Ocağı
3 sağlık Evi
100Yataklı
Hastanesi
PRATİSYEN
HEKİM
12
2
58
23
3
3
Devlet
Artan nüfus ve gelir ile birlikte sağlık hizmetlerinde de artış olmuştur. Yapılan çalışmalarda Sulama
öncesi Finike’de yer alan 35 yataklı Finike Devlet Hastanesi yatak kapasitesi ve kapladığı alan bakımından
büyütülmüştür.
5-4 Ulaşım
5.4.1-Karayolu
Planlama Raporunda Finike ve Kumluca’yı Antalya ve Akdeniz sahilindeki diğer merkezlere
bağlayacak olan Turistik sahil yolu çalışmalarına 1975 yılında başlanmış olup, çalışmalar devam ettiği
belirtilmektedir.
Antalya kemer arasında ilk 40 km’si asfalt olan yolun Kemer Kumluca arasındaki çalışmaların 1977
yılında bitirileceği, böylece asfalt olarak Antalya Kumluca 100 km., Antalya Finike 120 km. olacağı, ayrıca
Finike ve Kumluca ovalarında yer alan köylere asfalt yada stabilize yolla ulaşım sağlanmış olduğundan
bahsedilmiştir.
Şu an için o zaman yapımı devam eden yollar tamamlanmıştır. Köylere dahi yollar asfalttır. Bu
durum pazarlama konusunda özellikle sara ürünlerin pazarlanmasında önemli bir kolaylıktır. Sulama ile
birlikte özellikle turfanda ürün üretiminin artması ulaşımın modern tarzda yapılabilmesi açısından baskı
unsuru olmuştur.
8
5.4-2 -Demiryolu
Proje sahasına en yakın demiryolu Burdur İlinde olup, Elmalı Burdur, Korkuteli güzergahı ile
uzaklığı 230 km’dir.
5.4-3-Denizyolu
Proje sahasının deniz ulaşımı ve nakliyatı için Finike’de küçük çapta bir liman inşaatı tamamlanmış
durumdadır.
Liman tamamlanmış ve çalışmaktadır. Ayrıca 500 yatlık Marina yapılmıştır.
5.4-4-Havayolları
Bölgenin tek havalimanı Antalya Havalimanıdır. Proje sahasına 120 km. uzaklıktadır.
5.5-Sanayi
Planlama raporuna göre sulama sahasında ve çevresinde önemli bir sanayi kolu bulunmamaktadır.
Şu an sulama ile birlikte yörede iki ana sanayi kolu bulunmaktadır. İlki turizmdir. İkincisi ise
tarımdır. Yörede orta ve küçük sanayi yer almaktadır. Turizm sanayisi olarak incelendiğinde; Setur Finike
Marina önemli bir yer tutar. 1997 yılında yat limanının marinaya dönüştürülmesiyle hizmete giren Setur
Finike Marina; 350 denizde, 150 karada toplam 500 yat kapasitesine sahiptir.
Setur Finike Marinada verilen hizmetler; 70 m.'ye kadar olan yatlar için güvenli bağlama imkanı ve
tonoz sistemi, her yat için elektrik (220-380v.) su ve telefon bağlantısı, 24 saat güvenlik hizmeti, posta,
telsiz, telefon, fax, e-mail imkanları, hava raporu ve döviz bozma hizmeti, duş, WC, çamaşırhane ve
bulaşıkhane üniteleri, 80 tonluk gezer vinçle karaya çekme ve dalgıçlık servisi, akaryakıt, otopark, atık su ve
atık yağ boşaltma hizmeti, turizm danışma ve genel acentalık hizmetleri, kışlamadaki yatlara akü şarj,
havalandırma, motor çalıştırma vb. periyodik hizmetle yüzme platformu, internet odası, kış süresince
konaklayan yatçılar için yat kulübü ve aktiviteleri, havaalanına geliş ve gidişte indirimli transfer imkanı
bulunmaktadır.
5.5.1-Turizm Tesisleri
Tablo-10:Turizm Tesisleri
KONAKLAMA TESİSLERİ
TESİS SAYISI
ODA SAYISI
YATAK SAYISI
İŞLETME BELGELİ KONAKLAMA TESİSLER
1
289
600
BELEDİYE BELGELİ KONAKLAMA TESİSLERİ
28
556
1.297
GENEL TOPLAM
29
845
1.897
Turizme yiyecek içecek sektörü bakımından girdi sağlaması bakımından önemlidir. Üretim Pazar
ilişkisi ile her aşamada her iki sanayi kolu birbirini desteklemektedir.
5.5.2-Tarımsal Sanayi
Tarımsal açıdan incelendiğinde Çok sayıda ilaç bayi, Tohum Bayi, Gübre Bayii, ve danışmanlıklar
ile 13 adet Fidelik, 37 000 da’lık alanı kapsayan sera işletmeleri, 3 adet hal ve 20 adet paketleme tesisi
bulunmaktadır.
Aile Başına Ortalama 3,5 da sera düşmektedir. Sera İşletmelerinin % 14’ü 1 da’ın altında % 60’ı
1-2 da arasındadır. 4 da’ın altındaki seralar toplam sera alanlarının % 90’ını teşkil etmektedir. Seraların
İskelet (Konsüktürüsyon) olarak % 60’ı 20 yıldan daha yaşlıdır. % 82 Plastik sera, % 18 Cam seradır.
5.6 Ticaret
Planlama Çalışmalarında tespit edilen konulardan ilki fiyat istikrarı ve pazarlama sorunudur. Nitekim
birlik kurma çalışmaları yapılmış ancak başarılı olunamamıştır.
Sulama ile birlikte sulama alanında üretilen ürünlerin pazarlanmasında sorun ortadan kalkmıştır.
Bunun en büyük nedeni Antalya ilinin turizm merkezi olmasıdır. Üretilen ürünler için tüm Türkiye pazar
9
olduğu gibi başta Rusya ve Avrupa ülkelerine ihracat yapılmaktadır. Finike portakalı dünyaca ün salmış bir
üründür.
Sulama sahasında tarıma engel olabilecek bir maden kaynağı bulunmamaktadır. Yörede en önemli
maden kaynağı Lymra taşıdır. Antalya iline 120 km. uzaklıkta, Finike kazasının denize 5 km. mesafede ve
tarihi Limyra bölgesindeki ocaklardan çıkarılmaktadır. Açık krem renginde homojen bir yapıya sahip kireç
taşıdır. Taşınabilir büyüklükte, istenilen ebatta blok vermektedir. Hafif ve yalıtkan özelliğinden dolayı dış
kaplama malzemesi olarak aranılan iç ve dış pazarda beğeni kazanan bir yapı taşıdır.
5.8-Turizm
Finike, M.Ö 5.yy da Aykırıçay (Arykandos) ağzında Phoinikos adıyla kurulmuş eski bir yerleşim
yeridir. Bu yönüyledir ki İlçede birçok tarihi ören ve antik yerler ile doğal güzellikler vardır. Bunlar arasında
Limyra, Arikanda ve İdebessos gibi yerleşim yerleri önemlidir. Yine Suluin Mağarası ve 5 km uzunluktaki
Gökbük Kanyonu görülmeye değer doğal güzelliklerdir. Finike ilçesi 1914 yılına kadar Elmalı ilçesine bağlı
bir nahiye iken bu tarihte ilçe olmuştur.
Finike İlçesi, sahip olduğu iklim özellikleri, zengin bitki örtüsü, değişik türde av hayvanları ile av
turizmi için uygun bir ortam oluşturmaktadır. Finike ilçesine bağlı Arif Köyü, Yalnız ve Akçaalan Köyü
Hudutları dahilinde yaban keçisi avı yapılmaktadır. Finike bir alabalık cennetidir. Özellikle Finike'deki
Akçay ve Karaçay ırmağı bu açıdan çok zengindir. Çeşitli akarsu ve göletlerde tatlı su balıklarından; kefal,
levrek, sazan ve yılan balıklarını görmek mümkündür.
Setur Finike Marina, 1997 yılında yat limanının marinaya dönüştürülmesiyle hizmete giren Setur
Finike
Marina;
350
denizde,
150
karada
toplam
500
yat
kapasitesine
sahiptir.
Setur Finike Marinada verilen hizmetler; 70 m.'ye kadar olan yatlar için güvenli bağlama imkanı ve tonoz
sistemi, her yat için elektrik (220-380v.) su ve telefon bağlantısı, 24 saat güvenlik hizmeti, posta, telsiz,
telefon, fax, e-mail imkanları, hava raporu ve döviz bozma hizmeti, duş, WC, çamaşırhane ve bulaşıkhane
üniteleri, 80 tonluk gezer vinçle karaya çekme ve dalgıçlık servisi, akaryakıt, otopark, atık su ve atık yağ
boşaltma hizmeti, turizm danışma ve genel acentalık hizmetleri, kışlamadaki yatlara akü şarj, havalandırma,
motor çalıştırma vb. periyodik hizmetle yüzme platformu, internet odası, kış süresince konaklayan yatçılar
için yat kulübü ve aktiviteleri, havaalanına geliş ve gidişte indirimli transfer imkanı bulunmaktadır.Kumluca
İlçesi sınırlarında Olympos, Corydella gibi çok sayıda antik yerleşim alanı bulunmaktadır.
İlçenin sahil şeridi 30 km’dir. Adrasan Koyu, Olympos Koyu oldukça ünlüdür. Mavikent Kasabası
Karaöz koyunda ise tatil siteleri yer almaktadır.
5-9 Etüt Sahasında Tarım
Planlama Raporunda yer alan bilgilere göre sulama öncesi etüt sahasında tarla zıraati fazla inkişaf
etmemiştir. Sulu ziraat önem kazanmış olup, sulanan arazilerde bilhassa narenciye ve sebze ziraatı inkişaf
etmiştir. Taban suyu sorunu bulunan arazilerde ise pamuk ekimi yapılmaktadır. Bölge sebzeciliğinin en
büyük özelliği turfandacılıktır. İklim ve toprak faktörlerinin uygun olduğu yerlerde ve mikro kilima alanlarda
turfandacılıkta her geçen yıl verim ve saha olarak artmaktadır. Yetersiz sulama ve drenaj problemleri olan
sahalarda narenciye fazla gelişmemiştir. Bölgede bilinçli tarım uygulanmakta, sebze ve narenciyede
gübreleme ve mücadele en iyi şekilde yapılmaktadır.
Köylünün üç önemli problemi bulunmaktadır.
1-Sulama suyu
2-Fiyat istikrarı
3- Pazarlama ve Pazar
Sulama Suyu: Bölge tarımının en önemli unsurlarından biridir. Sulamanın faydasını anlayan çiftçiler
açtıkları kuyulardan motor ile su çekerek en küçük arazi parçalarını dahi sulamaktadır. Suyun menba
kesiminde daha fazla kullanımı sonucunda sulama suyu ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Çiftçi su ile ilgili
yatırımlara iştirak etmeye hazırdır. Ekonomik değeri yüksek olan meyvelerden narenciye yetersiz sulama
ve bozuk drenaj şartlarından dolayı arzu edilen hedefe ulaşmamıştır.
10
Kumluca’nın kuzeyinde 550 ha arazide su olmadığından dolayı kuru tarım yapılmaktadır. Fiyat
konjektöründeki anormallikler çiftçiyi tedirgin etmektedir.
Pazarlama koşulları henüz sağlanmamıştır.
Sulama ile birlikte tarımda ciddi bir gelişme sağlanmıştır. Şu anki durum incelendiğinde ise 70010
da tarım arazisine sahip Finike İlçesi tarım arazilerinin 10.600 dönümünde tarla bitkileri (buğday, arpa, fiğ),
41.170 dönümünde meyvecilik, 10.180 dönümünde örtü altı sebze yetiştiriciliği, 400 dönümünde açıta sebze,
4.750 dönümünde nadas uygulaması olup, 3.910 dönümü de ekilmeyen araziden oluşmaktadır.
İlçe tarımının en öncelikli üretimini 41.170 dekarlık alanda yapılan meyvecilik oluşturmaktadır. Bu
alanın 33.530 dönümünde narenciye yetiştiriciliği (Portakal, limon mandalina), 3.110 dönümünde nar
yetiştiriciliği, 250 dönümde zeytin, 250 dönümünde bağ yetiştiriciliği yapılmaktadır.
İlçe seracılıkta da büyük bir gelişme göstermiş. 2.100 dönüm cam sera, 4.100 dönüm plastik sera,
3.650 dönüm yüksek tünel ve 330 dönüm alçak tünel olmak üzere 10.180 dönüm örtü altı sebze yetiştiriciliği
hali hazırda devam etmektedir.
İlçenin hayvancılığı tarım sektörüne göre 2. derece bir sektör durumundadır. Sahada 20000 adet
küçükbaş 1500 adet büyükbaş, 16000 adet kanatlı hayvan, 15000 adet de arı kovanı mevcuttur. Üretilen
ürünlerin büyük bir çoğunluğu da ilçe içerisinde tüketilmektedir.
Kumluca İlçesinde ise 170000 da tarım arazisi bulunmaktadır. Bu arazinin 77600 dekarı çayır mera
arazisidir. 60490 dekarı ormanlık ve fundalık arazidir.5040 dekarı su ile kaplı alan iken 399170 dekarı ise
tarım dışı arazidir.
Tarım arazilerinin %27’sinde tarla ürünleri, %24’ünde meyvecilik, %23’ünde sebze ürünleri,
%23’ünde nadas ve kalan %3 lük alan ise ekilmeyen alan konumundadır. Meyve alanlarında ise en fazla
ekimi yapılan meyve %71 ile portakaldır. Daha sonra %14 ile nar, %7 ile zeytin, %5 ile elma gelmektedir.
Örtü altı alanlar ise 37060 dekar civarında olup, bunun 6740 dekarı cam sera 30320 dekarı ise plastik
seradır. Örtüaltı üretimde en yüksek pay %53 ile domatestir.
İlçede 10000 civarında küçükbaş hayvan, 2000 civarında ise büyükbaş hayvan varlığı vardır.
5.9.1-Makine varlığı
Tablo-11: Planlama Raporunda yer alan bilgilere göre Makine varlığı
MAKİNE VARLIĞI 1976 YILI
1. ÜNİTE 2. ÜNİTE
TRAKTÖR
BAHÇE TRAKTÖRÜ
PULLUK
RÖMORK
BAHÇE TRAKTÖRÜ TREYLERİ
MİBZER
DİSKAROW
SU MOTORU
MOTORLU PULVARİZATÖR
SIRT PULVARİZATÖRÜ
ATOMİZÖR
SANTRÜFÜJ POMPA
298
134
432
180
86
190
185
900
147
210
534
40
11
168
155
323
107
81
75
70
1565
110
192
506
55
TOPLAM
466
289
755
287
167
265
255
2465
257
402
1040
95
Tablo-12: Sulama İle Makine varlığı
MAKİNE VARLIĞI 2014(İLÇE TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ VERİLERİ)
FİNİKE
230
59
ARK AÇMA PULLUĞU
ATOMİZÖR
BİÇER BAĞLAR MAKİNESİ
KUMLUCA
2
DAMLA SULAMA TESİSİ
6485
6300
DERİN KUYU POMPA
70
1500
DİSKLİ ANIZ PULLUĞU
15
DİSKLİ TIRMIK
162
DİSKLİ TARKTÖR PULLUĞU
650
225
ARK PULLUĞU
150
SUBSOİLER
180
MOTOPOMP(ELEKTRİKLİ)
1750
ARA ÇAPA MAKİNASI
91
KEPÇE (TARIMSAL AMAÇLI)
35
KULAKLI TRAKTÖR PULLUĞU
KUYRUK MİLİNDEN HAREKETLİ
PULVERİZATÖR
KULTÜVATÖR
TERMİK MOTOPOMP
MOTORLU PULVERİZATÖR
MOTORLU TIRPAN
SANTRİFÜJ POMPA
PULVERİZATÖR TOZLAYICI KOMBİNE
ATOMİZER
3000
19
956
448
1440
496
117
430
100
270
1060
5
4
85
92
1100
300
SIRT PULVERİZATÖR
887
590
SU TANKERİ (TARIMSAL AMAÇLI)
RÖMORK
TOPRAK FREZESİ
231
1848
221
1665
3240
TOZLAYICI
YAĞMURLAMA TESİSİ
24
30
TRAKTÖR PALETİ
6
35
TRAKTÖR TEK AKSLI (5 Bgden fazla)
8
14
TARAKTÖR 2 AKSLI(11-24 Bg)
TARAKTÖR 2 AKSLI(25-34 Bg)
35
117
TARAKTÖR 2 AKSLI(35-50 Bg)
TARAKTÖR 2 AKSLI(51-70 Bg)
TARAKTÖR 2 AKSLI(70-üstü Bg)
KARABASAN
HAYVAN PULLUĞU
ÇAPA MAKİNESİ
75
107
891
442
1
1518
1693
540
414
180
BATÖZ
5
12
Tablo-12a: Sulama Öncesi ve Sonrası Makine Varlığının Karşılaştırılması
SULAMA ÖNCESİ VE SONRASI MAKİNE VARLIĞININ KARŞILAŞTIRILMASI
6000
MAKİNE
VARLIĞI
ADET
SULAMA
ÖNCESİ
5088
4901
5000
4000
3000
2226
1490
2000
1000
755
755
287
257
1477
402
1040
59 95 177
MAKİNE
VARLIĞI
ADET
SULAMA
SONRASI
0
5.10-Tarımsal Örgütlenme
Planlama raporundan elde edilen bilgilere göre yörede üretici birliği kurma çalışmaları yapılmasına
rağmen başarı sağlanamamıştır. Ancak Sulama ile birlikte tarımsal örgütlenme hız kazanmıştır. Finike İlçe
sınırlarında 11 tarımsal kalkınma kooperatifi, 2 tarımsal sulama kooperatifi, 2 tarım kredi kooperatifi, 1
üretici birlik, 1 su ürünleri kooperatifi, olmak üzere toplam 17 kooperatif ve birlik mevcuttur. (S.S.Finike Su
Ürünleri Kooperatifi, Arif-Yalnız-Gökbük-Gökçeyaka Sulama Kooperatifi, S.S.İskele Kooperatifi, Akçalan
Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Arif Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Boldağ Tarımsal Kalkınma
Kooperatifi, Çamlıbel Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Dağbağ Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Alacadağ
Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Hasyurt Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Yalnız Tarımsal Kalkınma
Kooperatifi, Yazır Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Yeşilköy Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Gökbük
Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Finike Meyve Üreticileri Birliği, Turunçova Tarım Kredi Kooperatifi,
Hasyurt Tarım Kredi Kooperatifi)
6-İŞLETME SULAMA ALANINDA MEVCUT DURUM
6.1-Sulama Yönetimi
Sulama sahası 6 sulama birliğinin alanları toplamından oluşmaktadır. Bu sulama Birlikleri;
Mavikent Sulama Birliği
250 ha
Kumluca Belediyesi
1300 ha
Kumluca Sulama Birliği
2400 ha
Hasyurt Belediyesi
2900 ha
Turunçova Sulama Birliği
1700 ha
Sahilkent Belediyesi
2160 ha olmak üzere brüt 9710 ha net 7560 ha’dır.
İşletme Bakım Dairesi Başkanlığı DSİ’ince Devredilen Sulama Tesisleri ile ilgili yayınlarda tüm bu
altı birliğin sulama alanı Finike Tekke Alakır Sulaması olarak geçmektedir.
Mavikent Sulama Birliği
1650
Kumluca Belediyesi
2300
Kumluca Sulama Birliği
5800
Hasyurt Belediyesi
4000
Turunçova Sulama Birliği
3000
13
Sahilkent Belediyesi 6 903 olmak üzere toplam 23 653 işletmeye hizmet vermektedir. (işletme sayısı
birlik seçimlerinde etken olduğu için, miras yolu ile paylaşılmış arazi parselleri işletme olarak işlenmiştir.)
6.2-Mevcut Sulamalar
Mavikent Sulama Birliği sulama alanında DSİ tesisleri kullanılmamaktadır. Sulama tamamen
kuyular vasıtası ile yapılmaktadır. Ancak alanın tamamı sulanmakta olup, sulama yetersiz sulama
şeklindedir.
Mavikent Sulama Birliğinin sulama alanı içerisinde Yenicepınar ve Orta mahalleleri ile Çakallı
Mevkiinin içme suyunun tahliye suyu ile sulama yapıldığı da ayrıca tespit edilmiştir.
Kumluca Belediyesi sulama alanı devir işlemleri 1991 yılında tamamlanmıştır. Bu sahada ise pompaj
sulama vardır. Sulama genellikle havuzlardan sulanmaktadır. Kuyu sayısı azdır. Kuyulardan su ücreti
alınmamaktadır. Tarife dışı sulama yapılmakta olup yaklaşık 750 dekar civarındadır. Ancak bu sulamalardan
da ücret alınmamaktadır.
Kumluca Sulama Birliği sulama sahasında sadece narenciyeye su verilmektedir. Su kaynağı Göksu
regülatörüdür. 1973 yılında kurulmuştur. Narenciye sulama ücreti sebze sulama ücretinin 2 katı şeklinde
belirlenmekte olup sulama sayıları ile ücretler eşitlenmektedir.
Hasyurt Belediyesi Bu sulama imar alanlarından en fazla etkilenen alandır. DSİ imkanlarından
yararlanılmamaktadır. Su kaynağı Alakır Barajı ve Kuyulardır.
Turunçova sulamasında çiftçi kendi imkanları ile sulama yapmaktadır. Kullanılan kanal sistemi
Topraksu kanallarıdır. Su kaynağı Başgöz deresi ve Kuyulardır.
Sahilkent Belediyesi 1986-1987 yılında sulamayı devralmıştır. Su Kaynağı Alakır Barajıdır. Kuyu
sayısı çok azdır. Kuyu sulamalarında ise normal su ücretinin %40’ı alınmaktadır.
7-SULAMA SAHASININ SULAMA ÖNCESİ VE SONRASININ TARIMSAL EKONOMİ
AÇISINDAN KARŞILATIRILMASI
7.1-Yıllar İtibari İle Ekim Alanları Ve Ürün Deseni
Tablo-13: Sulama Öncesi Ürün Deseni
ÜRÜNLER
SULAMA ÖNCESİ MEVCUT ÜRÜN DESENİ
%
NARENCİYE
53,20
PAMUK
28,60
SEBZE TARLA
4,80
SEBZE SERA
3,80
BUĞDAY
4,00
SUSAM SULU
SUSAM KURU
MISIR SULU
BOŞ ARAZİ
2. ÜRÜN FASULYE
2. ÜRÜN SUSAM
TOPLAM
2,50
1,10
1,40
0,60
1,00
0,50
100,00
14
Grafik-2: Sulama Öncesi Mevcut Ürün Deseni
SULAMA ÖNCESİ MEVCUT DESEN
60,00
40,00
53,20
28,60
20,00
4,80 3,80 4,00 2,50 1,10 1,40
0,60 1,00 0,50
SULAMA
ÖNCESİ
MEVCUT
DESEN
0,00
Tablo-14: Planlama Raporunda Önerilen Ürün Deseni
PLANLAMA RAPORUNDA SULAMA SAHASI İÇİN
ÖNERİLEN ÜRÜN DESENİ %
ÜRÜNLER
NARENCİYE
72,00
PAMUK
13,00
SEBZE(TARLA)
7,00
SEBZE(SERA)
2. ÜRÜN
FASULYE
8,00
3,00
TOPLAM
100+3,0
Grafik-3: Planlama Raporunda Önerilen Desen
PLANLAMA RAPORUNDA SULAMA SAHASI İÇİN ÖNERİLEN
DESEN
80,00
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
72,00
13,00
7,00
15
8,00
3,00
PLANLAMA
RAPORUNDA
SULAMA
SAHASI İÇİN
ÖNERİLEN
DESEN
Tablo-15: İşletmede Oluşan Ürün Deseni
SULAMA SAHASI MEVCUT DESEN % (işletme)
ÜRÜNLER
SULAMA SAHASI MEVCUT
DESEN (İşletme) %
NARENCİYE
55,39
SEBZE
6,88
NARENCİYE (KUYU SULAMASI)
23,70
SEBZE PLASTİK SERA
11,13
SEBZE CAM SERA
TOPLAM
2,90
100,00
Grafik-4: Sulama Sahasında (İşletme) Ürün Deseni
SULAMA SAHASI MEVCUT DESEN (ŞU AN)
100,00
55,39
50,00
6,88
23,70
11,13
2,90
SULAMA
SAHASI
MEVCUT
DESEN (ŞU AN)
0,00
Tablo-16: Sulama Öncesi ve Sonrası Ürün Desenlerinin Karşılaştırılması
ÜRÜNLER
SULAMA ÖNCESİ MEVCUT
DESEN
NARENCİYE
53,20
SULAMA SAHASI
MEVCUT DESEN
(ŞU AN)
79,90
PAMUK
28,60
SEBZE TARLA
4,80
6,07
SEBZE SERA
3,80
14,03
4,00
2,50
1,10
1,40
0,60
1,00
0,50
100,00
100,00
BUĞDAY
SUSAM SULU
SUSAM KURU
MISIR SULU
BOŞ ARAZİ
2. ÜRÜN FASULYE
2. ÜRÜN SUSAM
TOPLAM
16
Grafik-5: Sulama Sahasında Sulama Öncesi ve Sonrası Oluşan Ürün Deseni Karşılaştırılması
90,00 79,90
80,00
70,00
60,00 53,20
50,00
40,00
28,60
30,00
14,03
20,00
6,07
4,80 3,80 4,00 2,50
10,00
1,10 1,40 0,60 1,00 0,50
0,00
SULAMA
ÖNCESİ
MEVCUT
DESEN
Tablo-17:Sulama Durumu
SULAMA ORANI
1
SULAMA ÖNCESİ (tam sulu)
2,5
SULAMA SAHASINDA ŞU AN(İŞLETME)
3,15
SULAMA SAHASINDA ŞU AN (BİRLİK VE ÇİFTÇİ İMKANLARIDAHİL)
00,00
7
1
Grafik-6: Sulama Durumu
SULAMA ORANLARI %
100,00
73,15
100
80
60
12,5
40
SULAMA ORANLARI
20
0
Sulama
İşletme Sahası
İşletme
*Sulama Projesi öncesi sahada narenciye ve pamuk tam olarak sulanamadığı için sulama oranına
dahil edilmemiştir.
7.2-Ürün Bazında Brüt Kar
Tablo-18: Projelerin ürün bazında Brüt Kar Yöntemi İle Gelir Artışları TL/da
SULAMA SAHASI
SULAMA ÖNCESİ MEVCUT DESENE GÖRE GELİR TL/da
GELİR ARTIŞI TL/da
590,30
SULAMA SAHASI PLANLAMADA ÖNERİLEN DESENE GÖRE GELİR TL/da
969,61
SULAMA SAHASI MEVCUT DESENE GÖRE GELİR TL/da
1844,60
SULAMA SAHASINDA REHABİLİTASYONA GÖRE GELİR TL/da
3818,96
İŞLETME DURUMUNDA GELİR ARTIŞ KATI TL/da
3,12
17
Grafik-7: Ürün Bazında Brüt Kar
Brüt Kara Göre Gelir Artışı TL/da
2000,00
1800,00
1600,00
1400,00
1200,00
1000,00
800,00
600,00
400,00
200,00
0,00
1844,60
969,61
Gelir Artışı TL/da
590,30
SULAMA
ÖNCESİGELİR
TL/da
PLANLAMADA
GELİR TL/da
İŞLETMEDE
GELİR TL/da
7.3- PROJE BAZINDA NET GELİR KARŞILATIRMASI
Tablo-19: Projelerin Net Gelir Artışları TL/da
NET GELİR ARTIŞLARI
PLANLAMAYA GÖRE NET GELİR ARTIŞI
İŞLETMEDE NET GELİR ARTIŞI
REHABİLİTASYON NET GELİR ARTIŞI
TL/da
359,25
1182,72
2110,14
Grafik -8: Net Gelir Artışları TL/da
NET GELİR ARTIŞLARI TL/da
1182,72
1200
1000
800
600
359,25
400
200
0
PLANLAMAYA GÖRE NET
GELİR ARTIŞI
İŞLETMEDE NET GELİR
ARTIŞI
7.4- Proje Bazında Aile Gelirlerinin Karşılaştırması
Tablo-20: Proje Bazında Aile Gelirlerinin Karşılaştırması
AİLE GELİRLERİ
SULAMA ÖNCESİ
İŞLETMEDE AİLE GELİRİ
REHABİLİTASYON İLE AİLE GELİRİ
18
TL/da
507,96
768,12
1699,79
Grafik-9: Aile Gelirleri
AİLE GELİRLERİ TL/da
768,12
1000
507,96
500
0
SULAMA ÖNCESİ
İŞLETMEDE AİLE
GELİRİ
7.5- Proje Bazında İşgücü
Tablo-21: İşgüçleri
DEKARA İŞGÜÇLERİ
EAB
SULAMA ÖNCESİ İŞGÜCÜ
18,6
PLANLAMA RAPORUNDA ÖNERİLEN DESENE GÖRE İŞGÜCÜ
27,95
SULAMA SAHASINDA İŞGÜCÜ ŞUAN
15,70
REHABİLİTASYON PROJESİNDE ÖNERİLEN DESENE GÖRE İŞGÜCÜ
14,85
Grafik-10: Ergin Amele Birimine Göre İşgüçleri
İŞGÜCÜ ADAM/da
40,0
27,95
18,6
15,70
20,0
işgücü
adam/da
0,0
SULAMA
ÖNCESİ
İŞGÜCÜ
PLANLAMADA
İŞGÜCÜ
19
İŞLETMEDE
İŞGÜCÜ
7.6-Proje Bazında İstihdam
Tablo-22: İstihdam
NET ALAN
HA
11 946
SULAMA SAHASI
SULAMA SAHASI ÖNCEKİ MEVCUT
DESEN
TOPLAM
İŞGÜCÜ
EAB
TARIM İŞGÜNÜNÜN
NORMAL İŞGÜNÜNE
ÇEVİRİ KATSAYISI
SULAMA
SAHASINDA
İSTİHDAM (Kişi)
186,1
1,25
10486,559
279,5
1,25
9967,07
157,0
1,25
5598,679
SULAMA SAHASI ÖNERİLEN DESEN
SULAMA SAHASI MEVCUT
DESEN(İŞLETME)
7 560
7 560
Grafik-11: Proje sahasında Sulama Öncesi ve Sonrası İstihdam (Kişi/Toplam Saha)
İSTİHDAM kişi/Toplam Saha
10486,559
12000,000
9967,075
10000,000
8000,000
5598,679
6000,000
4000,000
İSTİHDAM
2000,000
0,000
SULAMA ÖNCESİ
İSTİHDAM 11946
HA İÇİN
SULAMA SAHASI
ÖNERİLEN DESENE
GÖRE BEKLENEN
İSTİHDAM 7560HA
İÇİN
SULAMA
SAHASINDA
İSTİHDAM 7560 HA
İÇİN
Grafik-11a: Proje sahasında Sulama Öncesi ve Sonrası İstihdam (Kişi/ha)
İSTİHDAM KİŞİ/HA
1,318
1,400
1,200
1,000
0,878
0,741
0,800
İSTİHDAM
0,600
0,400
0,200
0,000
SULAMA ÖNCESİ
İSTİHDAM
SULAMA SAHASI
ÖNERİLEN DESENE
GÖRE BEKLENEN
İSTİHDAM
20
SULAMA SAHASINDA
İSTİHDAM
7.7- Proje Bazında Mülk Ve İşletme Genişlikleri
Tablo-23: Mülk ve İşletme Genişlikleri
MÜLK
da
SULAMANIN DURUMU
SULAMA ÖNCESİ İŞLETME VE MÜLK
GENİŞLİKLERİ
İŞLETME SAHASINDA İŞLETME VE MÜLK
GENİŞLİKLERİ
24,1
23,4
4,34
4,34
Grafik-12: İşletme Genişlikleri
24,1
25
20
15
10
Mülk
Genişlikleri da
4,34
5
0
Sulama Öncesi
İşletme Durumunda
Grafik-13: Mülk Genişlikleri
24,1
25
20
15
10
İşletme
Genişlikleri da
4,34
5
0
Sulama Öncesi
İşletme Durumunda
21
İŞLETME
da
7.8-Proje Bazında Su İhtiyaçları
Tablo-24a:Su İhtiyaçları
ETÜD SAHASINDAKİ MEVCUT DESENE GÖRE SULAMA SUYU AÇIĞI(Planlama raporundan alınmıştır.)
AĞIRLILI ORT.
HALEN KULLANILAN SU
SU İHTİYACI
ÜRÜN
SU İHTİYACI(m3/da/yıl) İHTİYACI(m3/da/yıl)
SU AÇIĞI(m3/da/yıl)
(m3/da/yıl)
NARENCİYE
1 057
617
-440
562,324
PAMUK
966
470
-496
276,276
SERA
1 296
1 296
0
49,248
HUBUBAT
217
0
-217
MISIR
1 192
263
-929
16,688
SEBZE
486
925
439
23,328
SUSAM
884
194
-690
22,1
* Serada sulama
şartları sağlanmıştır. TOPLAM mm/da/yıl
949,964
** Hububatta sulama
yapılmamaktadır.
TOPLAM m3/ha/yıl
9499,64
Tablo-24b: Su İhtiyaçları
ETÜD SAHASINDAKİ PROJELİ DESENE GÖRE SULAMA SUYU AÇIĞI(Planlama raporundan alınmıştır.)
AĞIRLIKLI ORT SU
SU İHTİYACI(m3/da/yıl)
İHTİYACI(m3/da/yıl)
1. ÜNİTE
1183,86
716,24
2. ÜNİTE
1056,56
417,34
TOPLAM mm/da/yıl
1133,58
TOPLAM m3/ha/yıl
11335,765
Tablo-25: Finike Tekke Alakır Sulamasında Fiili Su Tüketimleri ve SSİ
YILLAR
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
SAHALAR
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
7560
ORTALAMA
FİNİKE SULAMASI FİİLİ SU TÜKETİM VE SU İHTİYAÇLARI
SULAMA SUYU SULAMA SUYU
İHTİYACI
İHTİYACI (m3/ha iletim
ŞEBEKEYE
HA'A DÜŞEN SU ( m3/ha iletim
kaybı ve tarla içi kayıp
ALINAN SU (hm3) (m3/ha)
kaybı m3/ha)
dahil m3/ha)
66767
11379
6614
11810,71
95714
16359
6602
11789,28
98336
16721
6604
11792,85
88294
20518
6560
11714,28
80102
16737
6554
11703,57
66120
10983
6513
11630,35
79800
13427
6233
11130,35
68800
12332
6185
11044,64
80000
14253
6222
11110,71
80100
16135
6484
11578,57
82400
15225
6478
11567,85
65800
12377
6466
11546,42
84600
16017
6461
11537,50
79756,38 14804,85
6459,69
11535,16
22
Tablo-26: Rehabilitasyon Projesinde Önerilen Desenlere Göre SSİ
REHABİLİTASYONDA ÖNERİLEN DESEN %
SULAMA
REHABİLİTASYON
REHABİLİTASYON PROJESİNDE SUYU
PROJESİNDE ÖNERİLEN ÖNERİLEN DESENE GÖRE SSİ
İHTİYACI
DESEN
( BASINÇLI BORULU)m3/ha/yıl
m3/ha/yıl
4667,
81,00
5762,59
70
ÜRÜNLER
NARENCİYE
SEBZE (Plastik sera-domates)
14,00
SEBZE (Cam sera-domates)
5,00
SEBZE (Plastik sera II. Ürün salatalık)
14,00
SEBZE (Cam sera II. Ürün alatalık)
5,00
562,1
1479,29
3
5229,
83
SULAMA
REHABİLİTASYON
REHABİLİTASYON PROJESİNDE SUYU
PROJESİNDE ÖNERİLEN ÖNERİLEN DESENE GÖRE SSİ
İHTİYACI
DESEN
( KALİFORNİYA)m3/ha/yıl
m3/ha/yıl
7651,
81,00
9446,87
96
TOPLAM
119,00
ÜRÜNLER
NARENCİYE
SEBZE (Plastik sera-domates)
14,00
SEBZE (Cam sera-domates)
5,00
SEBZE (Plastik sera II. Ürün salatalık)
14,00
SEBZE (Cam sera II. Ürün salatalık)
5,00
612,1
1610,79
0
8264,
TOPLAM
119,00
06
Grafik-14: SSİ
SULAMA SUYU İHTİYAÇLARI
11535,16 11335,76
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
7651,96
5229,83
SSİ m3/ha/yıl
7.9-Sulama Öncesi Ve İşletme Sahasında Arazi Değerleri
Tablo-27: Arazi Değerleri
KURU ARAZİ DEĞERİ
SULU ARAZİ DEĞERİ
MEYVE ARAZİ DEĞERİ
SERA ARAZİ DEĞERİ
1976 YILI DEĞERLERİ
6100
10680
50740
115000
ÇEVİRİ
KATSAYISI
0,0000026
0,0000026
0,0000026
0,0000026
23
2014
DEĞERLERİ
2346,15
4107,69
19515,38
44230,77
ARAZİDEN ALINAN
DEĞERLER TL/DA
4000-5000
10000
25000
50 000
8-SONUÇLAR
1-Proje alanı Türkiye’nin güneyinde, Antalya ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Finike ve
Kumluca ilçelerinde ile 15 adet yerleşim birimine ait tarım arazileri sulamaktadır.
2-1972 yılında sulamaya açılmaya başlayan saha 1992 yılında tam saha olarak işletmeye açılmıştır.
3-Toplam brüt 10923 ha olarak planlanan daha sonra brüt 10360 ha’a göre planlanarak sulamaya
açılan sahadan mesken ve kooperatif sahası olarak 685 ha, turizm sahası olarak 195 ha, ticaret ile çiçekçilik
ve çiftçilerin kendi imkânları ile yer altı kuyusundan yaptıkları sulama nedeni ile 2 483 ha sulama sahası
proje muhtevasından çıkmış olup, brüt 8440, net 7560 ha olarak hizmet vermektedir.
4- İşletmede olan sahanın 7260 ha’ı cazibe sulama, kalan 300 ha’lık kısmı ise pompaj olarak
sulanmaktadır. Su kaynağı Başgöz Çayı, Katran Çayı, Alakır Çayı ile Tekke ve Salur membalarındır.
5- Sulama sahasında 2001-2013 verilerine göre ortalama sulama oranı %73,15, sulama randımanı %
44,77’dir. Sulama yöntemi yüzeysel sulamadır. FAO verilerine göre İdeal sulama randımanı %35-40 tarla içi
kaybı alındığında %60-65 olup, yaklaşık %15-20 civarında su kaybından söz edilebilinir.
6- Birlik imkânlarının dışında çiftçinin kuyular vasıtası ile suladığı alan dikkate alındığında aslında
sulama oranı %100’e ulaşır. Ana ürün Narenciye ve sebzedir.
7- Sulama sahası tarım işçisi göçü alan bir sahadır. 1976 yılında hazırlanan Tarımsal Ekonomi
Raporunda 2012 yılı için yapılan nüfus tahmini %97,79 oranında tutturulmuş olup, beklenenden %2,21
oranında fazla nüfus artışı olmuştur. 1976 yılı Türkiye nüfusu,2012 yılı ile karşılaştırıldığında 1,845 kat
artmış iken, sulama sahasında bu oran 2,19’kattır. Yani Türkiye nüfus artış hızından daha fazla bir nüfus
artışı olmuştur. Diğer bir deyiş ile köyden kente göç durmuş, üstelik köye dönüş başlamıştır.
8- Nüfusun yerinde kalması yöreye sağlık, ulaşım, eğitim hizmetlerinin daha hızlı gelmesini
sağlamıştır.
9-Tarımsal sanayide gelişim hızlanmıştır. Küçük işletmelerden, orta ve büyük işletmeye geçiş
artmıştır. Özellikle seracılık hız kazanmış ve pazarlama yerelden daha çok ülke ve yurtdışına kaymıştır.
10- Sulama öncesi temel problem görülen sulama suyun yetersizliği ve zamanında gerekli su sorunu
çözülmüştür.
11- Ürün Halleri kurularak fiyat belirleyici konumuna geçilmiş, fiyatta istikrarı ve pazarlama
sorunları çözülmüştür.
12- Modern sulama sistemine geçiş hızlanmış, makineleşmede artış, teknoloji kullanımında artış
sağlanmıştır. Örneğin traktör sayısında 6,49 kat,pulluk sayısında 2,94 kat ,römork sayısında 19,79 kat,
pulvarizatör sayısında 4,50 kat, atomizatörde 17,62 kat, santrüfüj pompada 1,86 kat artış sağlanmıştır.
13- Sulama öncesi tarımsal örgütlenme yok iken sulama ile 17 adet kooperatif kurulmuştur.
14- Sulama öncesi tam sulama olarak sulama oranı %12,5 iken birlik imkanı ile %73,15’e hem birlik
ve çiftçi olanakları ile beraber %100 oranına ulaşmıştır.
15- Sulama ile gelirde artışı 3,12 kat olmuştur. Aile gelirinde ise 1,51 kat artış olmuştur.
16- İşgücünde ise %15’lik bir düşüş görülmekle beraber, bu düşüş tarımda makineleşmenin
sonucudur.
17- hektara düşen istihdam oranında ise %15,6’lık bir düşüş vardır. Bunun nedeni sulama sahasında
ürün çeşidinde uzmanlaşmaya gidilmesidir.
18-Mülk işletme genişliği 5,55 kat, ortalama işletme genişliği 5,39 kat küçülmüştür. Buradan çıkan
sonuç arazide miras yolundan daha hızlı bölünme olmasıdır. Bunun nedeni ise Türkiye’de ortalama işletme
genişliğinin 60 da olduğu düşünülür ise 4,34 da arazi üretimi ile geçim standardının sağlanabildiğidir.
19- Planlama raporunda önerilen desene göre su ihtiyacı yaklaşık 11335,76 m3/ha/yıl’dır. İşletmede
ise ihtiyaç duyulan su miktarı 11535,16 m3/ha/yıl’dır. Aradaki fark %1,76’dır. Planlama raporlarında güven
sınırının %90 olduğu düşünüldüğünde ve işletmede aynı dönemde su ihtiyacının pik yapmasına neden olan
üründe çeşitliliğin azalması tek üründe uzmanlaşmanın arttığı da düşünülürse %-1,76’lık değişim dikkate
alınmayacak oranda düşük bir orandır.
20- Kuru ve sulu arazi değerlerinde %200, meyvelikler de %30, seralarda %15 oranında değer artışı
olmuştur.
KAYNAKLAR
[1]Necati S., DSİ 13.(Antalya) Bölge Müdürlüğü Planlama Grup Amirliği Alakır Barajı Sahası İstimlak
Etüd Raporu, 1963
24
[2]Necati S., Zafer Ö., DSİ 13.(Antalya) Bölge Müdürlüğü Planlama ve Proje Amirliği Finike Projesi
Planlama Revizyon Raporu, Mart 1977
[3]TC Çevre ve Orman Bakanlığı DSİ Genel Müdürlüğü, DSİ 13.(Antalya) Bölge Müdürlüğü 2012 Yılı
Program Bütçe Takdim Raporu, 2011, Antalya
[4]Zuhal D., Tekke-Finike Sulaması Rehabilitasyon Tarımsal Ekonomi Planlama Raporu,2013
[5]Finike Kaymakamlığı İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Çalışma Rapor ve Brifingi, Finike
Kaymakamlığı
[16]Arazi Çalışmaları
25