Birleşmiş Milletler Kalkınmanın Finansmanı 3. Uluslararası

Kalkınmanın Finansmanına Kapsamlı Bir Bakış Açısı:
Birleşmiş Milletler Kalkınmanın
Finansmanı 3. Uluslararası
Konferansı
Ekrem Söyler
Ekonomik ve Sosyal Düşünce Araştırma Geliştirme Vakfı
www.esagev.org – [email protected] – 0 312 444 49 80
BM Kalkınmanın Finansmanı 3. Uluslararası Konferansı
2002 yılında Meksika’nın Monterrey şehrinde düzenlenen ilk kalkınmanın finansmanı
konferansının ve 2008 yılında Katar’ın Doha şehrinde düzenlenen ara dönem
konferansının ardından Birleşmiş Milletler (BM) Kalkınmanın Finansmanı 3. Uluslararası
Konferansı, 13-17 Temmuz 2015 tarihlerinde Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa şehrinde
düzenlendi.
Kalkınmanın finansmanı konulu söz konusu etkinlik için 49 "en az gelişmiş ülke"nin (Least
Developed Countries - LDCs - EAGÜ'ler) 33’ünün yer aldığı Afrika kıtasının politik
başkenti olan Etiyopya’nın tercih edilmesi BM sistemi için oldukça anlamlı bir hareket
olmuştur.
Kalkınmanın finansmanında belirlenen hedefler kapsamında kaydedilen ilerlemeleri
değerlendirmek, karşılaşılan engelleri tespit etmek ve değişen uluslararası kalkınma
işbirliği mimarisi kapsamında ortaya çıkan yeni konuları ele almak amacıyla düzenlenen
konferans, 2015 yılında uluslararası çapta kalkınma alanında düzenlenecek büyük 3
etkinlikten biri olup, diğer 2 etkinlik için önemli bir girdi olarak değerlendirilmektedir.
Etkinliğin ardından 25-27 Eylül 2015 tarihlerinde New York’ta düzenlenecek BM
Zirvesi’nde gelecek 15 yıl süresince izlenecek kalkınma gündeminin temelini oluşturacak ve
“Bin Yıl Kalkınma Hedefleri”nin (Multilateral Development Goals – MDGs) yerine geçecek
(17 adet) “Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri” (Sustainable Development Goals – SDGs)
üzerinde uzlaşı sağlanacaktır. Akabinde, küresel ortalama sıcaklık artışını 2°C ile
sınırlandırmak amacıyla sera gazı emisyonlarını azaltmak için iklim değişikliğinin
finansmanı çerçevesi üzerinde uzlaşı sağlamak üzere gelecek Aralık ayında ise Birleşmiş
Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi'nin (United Nations Framework Convention
on Climate Change - UNFCCC) kritik öneme sahip 21. Taraflar Konferansı (COP21)
gerçekleşecektir.
Kalkınmanın ekonomik, sosyal ve çevresel boyutlarına odaklanan söz konusu konferansa,
BM üyesi ülkelerden birçok devlet başkanı ve bakanın yanı sıra binlerce teknisyen ile
uluslararası kuruluşlardan, özel sektörden ve sivil toplum örgütlerinden temsilciler katılım
sağlamıştır.
İlk ve ikinci konferans akabinde Monterrey Uzlaşısı ve Doha Bildirgesi metinlerinin
yayımlanması uygulamasına benzer şekilde bahse konferansın sonunda, "Addis Ababa
Eylem Gündemi"1 adlı sonuç bildirgesi üzerinde uzlaşıya varılarak kamuoyuyla
paylaşılmıştır.
Konferansın sonuç metninin bazen teknik detaylara boğulduğu; çoğunlukla ise iyi niyet
temennileri ve ulvi amaçların tekrarını içerdiği görülmektedir. Şüphesiz, odaktan yoksun,
uzun anlaşılması ve kavranması güç 39 sayfalık, 134 paragraflık, 19.077 kelimelik anılan
belge BM süreçlerinin hantallığını yansıtmaktadır.
1
Addis Ababa Action Agenda: http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/CONF.227/L.1
1
BM Kalkınmanın Finansmanı 3. Uluslararası Konferansı
Biyolojik çeşitlilik, enerji verimliliği, kapasite artırımı, teknik yardımlar, küresel finansal
sistem, borcun sürdürülebilirliği, teknoloji, bilim, inovasyon, cinsiyet eşitliği, insan hakları,
kadınların iktisadi katılımının güçlendirilmesi, genç istihdamı, eğitim, sağlık hizmetleri,
Güney-Güney işbirliği, küresel yönetişim, uluslararası finansal kuruluşların reformu, gıda
güvenliği ve içme suyu temini, küçük ölçekli çiftçiler, ikili ve bölgesel ticaret ve yatırım
anlaşmaları, yasadışı balıkçılık, ormancılık ve madencilik gibi yasadışı ve çevreye zararlı
faaliyetler gibi konular da sonuç bildirgesi metninde büyük ağırlık kaplamıştır.
Eylem Gündemi'nde, gelişmekte olan ülkelerin yıllık 1-1,5 trilyon ABD dolarlık altyapı
yatırım açığı olduğu belirtilmektedir. Dünya Bankası’nın Küresel Altyapı İmkânı’na ilişkin
sayfasında yükselen piyasa ekonomileri ve gelişmekte olan ülkelerin (EMDC) yıllık 1
trilyon doların üzerinde altyapı yatırım açığı olduğu vurgulanmaktadır 2. UNCTAD 2014
Dünya Yatırım Raporu’nda ise, sadece gelişmekte olan ülkelerin yatırım ihtiyaçlarının3
yıllık 3,3 – 4,5 trilyon dolar arasında olduğu bilgisi yer almaktadır4. Söz konusu raporda
ayrıca, 2015-2030 yılları arasında gelişmekte olan ülkelerin sürdürülebilir kalkınma
hedeflerini yakalamak için yıllık 3,9 trilyon dolarlık yatırıma ihtiyaç duyacağı 5; ancak,
sürdürülebilir kalkınmaya yönelik mevcut kamu ve özel sektör yatırımları ışığında
gelişmekte olan ülkelerin yıllık 2,5 trilyon dolarlık finansman açığına sahip olduğu dile
getirilmektedir6.
Yukarıda zikredilen devasa rakamlar karşısında Addis Ababa Eylem Gündemi, ilk iki
konferansa kıyasla kalkınmanın finansmanına daha bütüncül bir açıyla yaklaşmıştır.
Özellikle kriz sonrasında kısıtlanan kamu mali dengeleri ile birlikte ceplerine akrep giren
gelişmiş ekonomilerin daha ihtiyatlı davranarak, kalkınmanın finansmanı tartışmalarının
sadece resmi kalkınma yardımlarının ötesinde daha kapsamlı ve evrensel bir nitelik
kazanmasına çalıştığı görülmektedir.
Konferansta, kalkınmanın finansmanı alanındaki işbirliğinin sadece, gelişmekte olan
ülkelere yönelik resmi kalkınma yardımlarına odaklanılması yerine, iç kaynakların
harekete geçirilmesi, vergi tabanının genişletilmesi, sınır ötesi vergi kaçırılmasının ve
kaçınılmasının önlenilmesi, yasa dışı akımların azaltılması, kayıt dışı ekonominin
azaltılması, uluslararası ticaret ve doğrudan yabancı yatırımların artırılması, yatırım
ortamının iyileştirilmesi, özel sektör kaynaklarının çekilmesi, çok taraflı kalkınma
bankalarının kaynaklarının daha etkin kullanılması, piyasa tabanlı araçlarla yenilikçi
finansman kaynağı sağlanması, Ticaret için Yardımın (Aid for Trade) artırılması ve göçmen
dövizlerinin transfer maliyetlerinin azaltılması, uluslararası ticaretin artırılması, dış borç
sürdürülebilirliği ve affı, filantrofik yardımlar ve sivil toplum kuruluşlarının çalışmaları,
yolsuzlukla mücadele, teknoloji, bilgi ve tecrübe paylaşımı, kapasite artırımı ve teknik
http://www.worldbank.org/en/programs/global-Infrastructure-facility
Gıda güvenliği, uyum, sağlık, eğitim, ulaştırma, enerji, su ve sanitasyon gibi sektörlerde.
4 http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/wir2014_en.pdf
5 www.unece.org/fileadmin/DAM/ceci/documents/2014/PPP_Newsletter/newsletter_06_content_2_WEB.pdf
6 http://unctad.org/en/pages/PressRelease.aspx?OriginalVersionID=194
2
3
11
BM Kalkınmanın Finansmanı 3. Uluslararası Konferansı
işbirliği gibi konulara odaklanılmıştır. Bu husus, ülkelerce memnuniyetle karşılanmış ve
sonuç metni de bu yönde şekillendirilmiştir.
Addis Ababa Eylem Gündemi incelendiğinde, gelişmiş ekonomilerin rakamsal taahhüt
altına girmeyi tercih etmediği, gelişmekte olan ülkelerin ise kalkınmanın finansmanına
gelişmiş ekonomiler öncülüğünde daha fazla kaynak aktarılmasının gerekliliğini
vurguladığı ve bu hususta “ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar” kapsamında katkı
sunulacağını belirttikleri gözlemlenmiştir.
Oldukça kapsamlı ve uzun sonuç bildirgesinde sadece 3 rakamsal finansman taahhüdüne
yer verilmiştir. Daha önceki uluslararası konferanslarda üzerinde uzlaşıya varılan
hususların tekrarı olan söz konusu taahhütler şu şekildedir:

Uluslararası işçi dövizlerinin transfer maliyetlerinin % 3'ün altına indirilmesi,

İklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması için (Yeşil İklim Fonu aracılığıyla)
gelişmekte olan ülkelere yönelik 2020 yılına değin yıllık 100 milyar dolarlık
finansman sunulması,

2020 itibarıyla Gayri Safi Milli Hasılanın (GSMH) yüzde 0,7 oranındaki kısmının
gelişmekte olan ülkelere ve 0,15-0,20 oranındaki kısmının ise EAGÜ’lere RKY
olarak aktarılması.
Ağır Borç Yükü Altındaki Fakir Ülkeler Girişimi’ne (Heavily Indebted Poor Countries
Initiative – HIPC) benzer şekilde, gelişmekte olan ülkelerin borçlarının azaltımına yönelik
herhangi bir taahhüt yer almamıştır.
Ayrıca, yolsuzlukla mücadele, kara paranın aklanması ve terörizmin finansmanı ile
mücadele gibi hususlarda ulvi temennilerin yinelendiği gözlemlenmiştir.
Ülkelerin farklı pozisyonları nedeniyle karbon vergisi, finansal işlemler vergisi, ilave tütün
vergisi, uluslararası havacılık ve denizcilik faaliyetlerinde kullanılan yakıtların
vergilendirilmesi ile fosil yakıt sübvansiyonların kaldırılması gibi hususlarda uzlaşıya
varılamamıştır.
Asya Altyapı Yatırım Bankası ve Yeni Kalkınma Bankası gibi yeni girişimler dışında mevcut
uluslararası finansal kuruluşların ve çok taraflı mevcut kalkınma bankalarının
kaynaklarının artırılmasına yönelik bir adım atıl(a)mamıştır.
Konferansın kayda değer diğer çıktıları7 arasında, Küresel Altyapı Forumu (Global
Infrastructure Forum), Sınır Tanımayan Vergi Denetçileri8 (Tax Inspectors Without
Borders), IMF'nin imtiyazlı finansman imkânlarına erişimi % 50 artırması gibi girişimler
yer almaktadır.
Konferansın sonuç metnine ilaveten diğer paydaşlarca verilen taahhütler ile oluşturulan çıktılara şu bağlantı
aracılığıyla ulaşılabilir: http://webapps01.un.org/ffd3/voluntary-commitments-initiatives/
8 OECD’nin vergi konusunda gelişmekte olan ülkelerin yerel kapasitelerini artırmayı ve bilgi paylaşımını sağlamayı
amaçlayan girişim.
7
3
BM Kalkınmanın Finansmanı 3. Uluslararası Konferansı
Türkiye için Kalkınmanın Finansmanı Konferansı, kalkınma alanında sürdürülen ikili ve
çok yönlü faaliyetlerin yanı sıra 2015 yılı G20 Dönem Başkanlığı kapsamında yürüttüğü
çalışmalar nedeniyle iki kat büyüklükte önem arz etmiştir.
Türkiye'nin 2010 yılında 1 milyar dolar ile gayri safi milli gelirinin % 0,13'ü tutarında
gerçekleşen resmi kalkınma yardımları 2013 yılında 3,3 milyar dolar ile milli gelirinin
0,42'sine ulaşmıştır. Türkiye ayrıca, uluslararası yardımların oldukça sınırlı kalmasına
rağmen, Suriyeli mülteciler için 5,6 milyar dolarlık insani yardımda bulunmuştur. Ayrıca
TİKA, 120 ülkede kalkınma işbirliği çalışmalarını çeşitli projeler aracılığıyla
sürdürmektedir. 2011 yılında İstanbul'da gerçekleşen 4. BM EAGÜ Konferansı sonucunda
yayımlanan İstanbul Eylem Programı kapsamında verdiği taahhütleri yerine getiren
Türkiye, 2016 yılında söz konusu konferansa ilişkin ara dönem konferansı ile BM İnsani
Yardım Zirvesi'ne ev sahipliği yapacaktır.
Bahse konu kayda değer çalışmalar ile Türkiye, resmi kalkınma yardımları alanında büyük
çıkış gösteren bir ülke konumuna gelmiş ve diğer ülkelerin takdirini kazanmıştır.
Etiketler: Kalkınma, Kalkınmanın Finansmanı
4