a. uluslararası doğrudan yatırım göstergeleri

Transkript

T.C.
BAŞBAKANLIK
HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI
ULUSLARARASI DOĞRUDAN
YATIRIMLAR
2006 YILI RAPORU
Haziran 2007
YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ ......................................................................................................................................... vii
A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ ............................................. 1
1. 2006 YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ ................................................................ 1
1.1.Dünyada Uluslararası Doğrudan Yatırımlar................................................ 1
1.2.Türkiye’de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi ....................................... 6
1.3.Türkiye’de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları ...................................... 19
1.4.Uluslararası Doğrudan Yatırımcıların Türkiye’deki Yatırım Projeleri ...... 35
2. TÜRKİYE’DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER ................................................................. 40
2.1.Amerika Birleşik Devletleri.......................................................................... 41
2.2.Almanya ....................................................................................................... 43
2.3.Belçika .......................................................................................................... 45
2.4.Fransa .......................................................................................................... 46
2.5.Hollanda ...................................................................................................... 48
2.6.İngiltere ........................................................................................................ 49
2.7.İtalya ............................................................................................................. 51
3. TÜRKİYE’DE 2006 YILINDA EN FAZLA ULUSLARARASI DOĞRUDAN
YATIRIM ÇEKEN SEKTÖRLER ................................................................................... 53
B. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YÖNELİK
FAALİYETLER ....................................................................................................................... 59
1. YATIRIM ORTAMININ İYİLEŞTİRİLMESİ ÇALIŞMALARI .................................. 59
1.1.2006 Yılında Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon
Kurulu (YOİKK) Çalışmaları ............................................................................. 60
1.2.Türkiye Yatırım Danışma Konseyi .............................................................. 64
2. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI TEŞVİK ETMEYE YÖNELİK
ULUSLARARASI ANLAŞMALAR .............................................................................. 69
2.1.Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları ................................................ 69
2.2.Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları ........................ 70
i
TABLOLAR
Tablo 1:
Bölgelere ve Ülkelere Göre UDY Akımları, 2004-2006 ......................................... 3
Tablo 2:
Uluslararası Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Sektörel Dağılım.. .................. 4
Tablo 3:
En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken
On Ülke ve Türkiye (2002-2005)………………………………………………………………… 5
Tablo 4:
1995 – 2006 Döneminde UDY ve Bileşenlere Göre Dağılımı ................................ 7
Tablo 5:
2006 Yılında En Büyük Beş Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi....................... 7
Tablo 6:
Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri Türkiye, Polonya,
Macaristan ve Çek Cumhuriyeti Karşılaştırması ................................................... 8
Tablo 7:
2004-2006 Döneminde UDY Bileşenlerinin Toplam İçindeki Ortalama Payı .... 9
Tablo 8:
Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri - 2006 ......................... 11
Tablo 9:
Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2005-2006 ..................... 12
Tablo 10: Özelleştirme ve Uluslararası Doğrudan Yatırımlar ................................................ 13
Tablo 11: 2006 Yılında Avrupa’da, Finans Sektöründe Gerçekleşen, Ölçek Bakımından
İlk 5 Sınır Ötesi Birleşme ve Satın Alma İşlemi...................................................... 15
Tablo 12: 2005 ve 2006 Yıllarında Avrupa’da, Telekomünikasyon Sektöründe
Gerçekleşen, Ölçek Bakımından İlk 5 Sınır Ötesi Birleşme ve Satın Alma İşlemi 16
Tablo 13: İllere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri – 2006................................. 17
Tablo 14: Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketler ..................................... 19
Tablo 15: Yıllar İtibariyle Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli
Şirketlerin Sayısı ...................................................................................................... 20
Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı ............. 21
Tablo 17: 2006 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere
Göre Dağılımı .......................................................................................................... 22
Tablo 18: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı ..................... 22
Tablo 19: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllere ve Sektörlere
Göre Dağılımı (1954-2006) ..................................................................................... 25
Tablo 20: Uluslararası Sermeyeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre Dağılımı ...................... 26
Tablo 21: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısının Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı... 31
Tablo 22: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere
Göre Dağılımı- (2005-2006)................................................................................... 33
Tablo 23: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere
Göre Dağılımı (2005-2006) ................................................................................... 34
Tablo 24: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Teşvik Belgeli Yatırım Projeleri...................... 35
Tablo 25: 2006 Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Teşvik Belgeli
ii
Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı ................................................................... 37
Tablo 26: 2002-2006 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Teşvik
Belgeli Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı ....................................................... 38
Tablo 27: 2006 Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Teşvik Belgeli Yatırım
Projelerinin Bölge Bazında Dağılımı....................................................................... 39
Tablo 28: 2002-2006 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Teşvik Belgeli
Yatırım Projelerinin Bölge Bazında Dağılımı ......................................................... 39
Tablo 29: Türkiye’de Yatırımcı Ülkeler ve 2002-2006 Uluslararası Doğrudan Yatırım
Girişleri .................................................................................................................... 40
Tablo 30: ABD’nin Doğrudan Dış Yatırımlarının Sektörel Dağılımı...................................... 42
Tablo 31: ABD’nin Doğrudan Dış Yatırımlarının Ülke Gruplarına Göre Dağılımı.............. 42
Tablo 32: Almanya’nın Doğrudan Dış Yatırımlarının Ülkelere Göre Dağılımı..................... 44
Tablo 33: Almanya’nın Doğrudan Dış Yatırımlarının Sektörel Dağılımı .............................. 44
Tablo 34: 2005 Yılında Yapılan Belçika Menşeli Doğrudan Yatırımlar ve Ülkelere Göre
Dağılımı ................................................................................................................... 45
Tablo 35: 2006 Yılında Fransa Dış Yatırımlarının Yoğunlaştığı Ülkeler............................... 47
Tablo 36: 2006 Yılında Hollanda Dış Yatırımlarının Yoğunlaştığı İlk 5 Ülke ....................... 48
Tablo 37: 2005 Yılı İngiltere Dış Yatırımlarının Bölgelere Göre Dağılımı ............................ 50
Tablo 38: 2005 Yıl Sonu İtibarıyla İngiltere Net Dış Yatırımlarının Sektörel Dağılımı ........ 50
Tablo 39: 2005 Yılında Yapılan İtalya Menşeli Doğrudan Yatırımlar ve Sektörlere Göre
Dağılımı ................................................................................................................... 52
Tablo 40: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri - 2006 ......................... 54
Tablo 41: En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken Beş Sektördeki
Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri (2002-2006) ......................................... 54
Tablo 42: Türkiye Yatırım Danışma Konseyi Üçüncü Toplantısına Katılan
Çokuluslu Şirketler ................................................................................................. 65
Tablo 43: Türkiye’nin Önde Gelen Yatırım Yeri Endekslerindeki Sıralamaları .................... 67
Tablo 44: Türkiye Tarafından İmzalanmış ve Yürürlüğe Girmiş Bulunan ÇVÖ
Anlaşmaları Listesi ................................................................................................ 69
Tablo 45: Türkiye’nin Taraf Olduğu YKTK Anlaşmaları ....................................................... 72
Tablo 46: Türkiye’nin İmzaladığı ve Onay Süreci Devam Eden YKTK Anlaşmaları ............. 74
iii
HARİTALAR
Harita 1:
2006 Yılı UDY Girişlerinin İl Bazında Dağılımı .................................................. 18
Harita 2:
2006 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere
Göre Dağılımı........................................................................................................ 23
Harita 3:
1954-2006 Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli
Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı..................................................... 24
Harita 4-10: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre Sektörel Bazda
Dağılımı
Harita 4: Marmara Bölgesi................................................................................................... 27
Harita 5: Ege Bölgesi ............................................................................................................ 28
Harita 6: Akdeniz Bölgesi..................................................................................................... 28
Harita 7: Karadeniz Bölgesi ................................................................................................. 29
Harita 8: İç Anadolu Bölgesi ................................................................................................ 29
Harita 9: Doğu Anadolu Bölgesi .......................................................................................... 30
Harita10: Güneydoğu Anadolu Bölgesi ................................................................................ 30
Harita 11:
2002-2006 Yılları Arasında Teşvik Belgesi Düzenlenen Yatırım Projelerinin
İl Bazında Dağılımı ............................................................................................... 36
Harita 12:
Ülkelere Göre YKTK Anlaşmaları ........................................................................ 75
iv
GRAFİKLER
Grafik 1: Ülke Gruplarına Göre Uluslararası Doğrudan Yatırımların Dağılımı...................... 2
Grafik 2: 1995–2006 Döneminde Türkiye’de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar.................. 6
Grafik 3: 2004-2006 Döneminde UDY Bileşenlerinin Toplam İçindeki Yıllık
Ortalama Payı ............................................................................................................. 9
Grafik 4: 2006 Yılı Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri - Türkiye, Polonya,
Macaristan ve Çek Cumhuriyeti ................................................................................. 9
Grafik 5: Türkiye’de Birleşme ve Satın Alma İşlemleri 2006 ................................................. 14
Grafik 6: ABD Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler ................................................................... 43
Grafik 7: Almanya Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler............................................................. 45
Grafik 8: Belçika Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler .............................................................. 46
Grafik 9: Fransa Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler................................................................ 47
Grafik 10: Hollanda Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler ......................................................... 49
Grafik 11: İngiltere Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler ........................................................... 51
Grafik 12: İtalya Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler ............................................................... 52
Grafik 13: UDY Girişi Sektörel Dağılım 2006 ......................................................................... 55
Grafik 14: Türkiye’nin İmzaladığı YKTK Anlaşmalarının Sayısı (Birikimli)......................... 72
v
KUTULAR
Kutu 1: Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri Bazında Performans Değerlendirmesi 8
Kutu 2: Türkiye’de Genel Olarak Birleşme ve Satın Alma İşlemleri ...................................... 14
Kutu 3: Finansal Hizmetler Birleşme ve Satın Alma İşlemleri .............................................. 15
Kutu 4: Telekomünikasyon Sektörü Birleşme ve Satın Alma İşlemleri ................................. 16
Kutu 5: 2006 Yılında Finans Sektöründeki Uluslararası Doğrudan Yatırımlar ................... 56
Kutu 6: 2006 Yılında Telekomünikasyon Sektöründeki Uluslararası Doğrudan
Yatırımlar ................................................................................................................... 56
Kutu 7: 2006 Yılında Kimyasal Ürünler Sektöründeki Uluslararası Doğrudan Yatırımlar . 57
Kutu 8: 2006 Yılında Gıda Ürünleri ve İçecek Sektöründeki Uluslararası Doğrudan
Yatırımlar .................................................................................................................... 57
Kutu 9: YOİKK Yönlendirme Komitesi’nde Ele Alınan Konular ........................................... 61
Kutu 10: Türkiye’nin Önde Gelen Yatırım Yeri Endekslerindeki Sıralamaları ....................... 67
vi
GİRİŞ
Son yıllarda uluslararası doğrudan yatırımların dünya ekonomisindeki hızla artan
hacmi ve belirleyici rolü, uluslararası ekonomi çevrelerinin bu yatırımlarla ilgili bilgi ve
verilere daha fazla ilgi göstermesine sebep olmuştur.
Özellikle 2005 yılından itibaren Türkiye’nin bu pastadan aldığı payın artmasıyla
birlikte konuyla ilgili değerlendirmeler yaygınlık kazanmıştır. Bu alanda yapılacak
değerlendirmelere sağlıklı veri sağlamak amacıyla geçen yıl yayımlanmaya başlayan yıllık
“Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu” ülkeye bir önceki yıl giren yatırımlar ve bu
performansın ortaya konduğu dönemde uluslararası doğrudan yatırımlara ilişkin genel
eğilimler hakkında detaylı verileri kamuoyunun bilgisine sunmuştur.
Bu yıl ikincisi yayımlanan Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu’nda 2006 yılında
Türkiye’nin
çektiği
doğrudan
yatırımlara
ilişkin
detaylı
verilerin
yanısıra,
dünya
ekonomisinde ve belirli ülkelerde bu yatırımların seyrine ilişkin bilgilere yer verilmiştir.
Türkiye’nin bu dönemde uluslararası doğrudan yatırımları artırmaya yönelik faaliyetleri
hakkında detaylı bilgiler de Rapor içeriğinde yer almaktadır.
Türkiye, 2005 yılında olduğu gibi 2006 yılında da uluslararası doğrudan yatırım
çekme performansı bakımından rekor bir seviyeyi yakalamış ve gerçekleşen uluslararası
doğrudan yatırım miktarı 20,2 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. UNCTAD (Birleşmiş
Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı Teşkilatı) tarafından yapılan projeksiyona göre,
2006 yılında tüm dünya ülkelerindeki toplam uluslararası doğrudan yatırım girişinin 1,2
trilyon ABD Doları düzeyinde gerçekleştiği tahmin edilmektedir. 1 Bu tutar, 2000 yılındaki 1,4
trilyon dolarlık tarihi zirveden sonra ulaşılan en yüksek ikinci değerdir.
2006 yılında Türkiye’deki uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin kompozisyonu ve
ortaya koyduğu genel eğilimler, son dönemde dünya ekonomisinde gerçekleşen uluslararası
doğrudan yatırım akımları ile önemli ölçüde paralellik göstermekle birlikte, geçen iki yıllık
dönemde Türkiye’nin uluslararası doğrudan yatırım girişlerindeki artış, gelişmiş ve
gelişmekte olan ülkelerin sağladığı artışın oldukça üzerindedir. Yapılan tahminlere göre tüm
dünya ekonomisinde uluslararası doğrudan yatırımlar 2006 yılında bir önceki yıla göre
%34,3 oranında artarken, Türkiye’de bu artış oranı %105,7 olarak gerçekleşmiştir. 2006 yılı
uluslararası doğrudan yatırım akımlarına ilişkin kesin veriler henüz açıklanmamış olmakla
birlikte, şirket birleşme ve satın alma işlemleri ve ülke verilerine dayalı olarak UNCTAD
tarafından yapılan tahminler, bir önceki yılda olduğu gibi 2006 yılında da sınır ötesi birleşme
1
2006 yılında dünya ekonomisinde gerçekleşen toplam uluslararası doğrudan yatırım verileri henüz kesinlik
kazanmamış olup, 2007 yılı sonlarında UNCTAD tarafından yayımlanacak olan Dünya Yatırım Raporu’nda
açıklanacaktır.
vii
ve satın alma işlemlerinin dünya ekonomisindeki toplam uluslararası doğrudan yatırım tutarı
içinde önemli bir paya sahip olduğu yönündedir 2 . 2006 yılında birleşme ve satın alma
işlemleri, Türkiye’ye gelen uluslararası doğrudan yatırım rakamları içinde benzer şekilde
artmıştır.
Uluslararası doğrudan yatırım girişlerindeki artışın yanı sıra Türkiye’deki uluslararası
sermayeli şirket sayısındaki artış eğilimi, 2006 yılında da devam etmiştir. 2005 yılında 2.342
adet olarak gerçekleşen uluslararası sermayeli şirket ve şube kuruluşu, 2006 yılında 2.699’a
ulaşmıştır. Uluslararası yatırımcıların yerli şirketlere iştirakinde ise bir önceki yıla göre
yaklaşık %30 oranında bir artış görülmüş ve 2006 yılında 651 ortaklık teşkil edilmiştir.
2
UN, World Economic Situation and Prospects, 2007
viii
A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM
GÖSTERGELERİ
1.
2006 YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ
1.1. Dünyada Uluslararası Doğrudan Yatırımlar
2000’li Yıllarda Uluslararası Doğrudan Yatırımların Seyri
2000 yılında ulaşılan 1,4 trilyon dolarlık tarihi rekor seviyesinden sonra 2003
yılına kadar düşüş eğilimi gösteren dünya toplam uluslararası doğrudan yatırım (UDY)
akımları 2004 yılından itibaren tekrar artış trendine girmiştir. Bir önceki yıla göre,
2004 yılında %27, 2005 yılında ise %29 oranında artış gösteren dünya toplam UDY
akımları, 2006 yılında da %34,3 oranında artarak 1,2 trilyon ABD Doları seviyesine
ulaşmıştır 1. Bu tutar 2000 yılında gerçekleşen UDY akımından sonraki en yüksek ikinci
değerdir. Devam eden ekonomik büyüme, artan şirket karları ve bunun sonucunda
artan sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri UDY akımlarındaki artış trendinin
devam edeceği öngörülmektedir 2.
Ülkelerin Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri
2005 yılı içerisinde gelişmiş ülkelerin toplam UDY girişlerinden aldığı pay bir
önceki yıla göre %37’lik bir artışla 542 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Gelişmekte
olan ülkelere yapılan yatırım ise 334 milyar dolar ile söz konusu ülkeler için şu ana
kadar gözlenen en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Diğer taraftan, gelişmekte olan ülkelerin
toplam UDY girişi içindeki payı oransal olarak azalmaktadır. 2004’te %39 olan
gelişmekte olan ülkelerin toplam UDY girişi içindeki payı, 2005’te %36’ya, 2006’da ise
%30’a gerilemiştir (Grafik 1). Gelişmiş ülkeler arasında Birleşik Krallık ve A.B.D en çok
yatırım çeken ilk iki ülke olurken; Çin, Hong Kong (Çin), Singapur, Meksika ve Brezilya
gelişmekte olan ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır 3.
UNCTAD’ın henüz kesinlik kazanmayan 2006 yılı projeksiyonuna göre, 1,2
trilyon dolarlık UDY akımının, 800 milyar dolarının gelişmiş ülkelerde, 368 milyar
dolarının da olan ülkelerde gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Gelişmiş ülkeler
arasında ilk üç sırayı 177,3 milyar dolar ile ABD, 169,8 milyar dolar ile İngiltere ve 88,4
UN, World Economic Situation and Prospects, 2007
UNCTAD, World Investment Report 2006
3 UNCTAD, World Investment Report 2006
1
2
1
milyar dolar ile Fransa almaktadır. Gelişmekte olan ülkeler arasında ise Çin (70 milyar
dolar), Hong Kong (41,4 milyar dolar), Singapur (31,9 milyar dolar), Rusya
Federasyonu (28,4 milyar dolar) ve Türkiye (17,1 milyar dolar) ilk sıralarda yer
almaktadır (Tablo 1). UNCTAD tarafından 2007 yılı başında 17,1 milyar ABD Doları
olarak tahmin edilen Türkiye’deki UDY girişi, 2006 yılında 20,2 milyar ABD Doları
olarak gerçekleşmiştir.
Milyar
ABD Doları
Grafik 1: Ülke Gruplarına Göre Uluslararası Doğrudan
Yatırımların Dağılımı
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
2000
2001
2002
2003
2004
2006*
Dünya
Gelişmiş Ülkeler
Gelişmekte Olan Ülkeler
Güneydoğu Avrupa ve BDT Ülkeleri
Kaynak: Investment Brief, Number 1/2007, UNCTAD
World Investment Report 2006, UNCTAD
*ön tahminler
2
2005
Tablo 1: Bölgelere ve Ülkelere Göre UDY Akımları, 2004-2006
(Milyar Dolar)
Yüzde
Değişim (%)
(2005-2006)
Bölge/Ülke
2004
2005
2006a
Dünya
710,8
916,3
1.230,4
34,3
Gelişmiş Ülkeler
396,1
542,3
800,7
47,7
Avrupa Birliği
213,7
421,9
549,0
30,1
Fransa
31,4
63,6
88,4
39,0
Almanya
-15,1
32,7
8,1
-75,1
İtalya
16,8
20,0
30,0
50,0
İngiltere
56,2
164,5
169,8
3,2
Polonya
12,9
7,7
16,2
109,9
4,7
6,7
6,2
-7,3
106,8
126,7
230,3
81,8
122,4
99,4
177,3
78,2
7,8
2,8
-8,2
-
Diğer Gelişmiş Ülkeler
52,2
18,2
82,6
353,8
Gelişmekte Olan Ülkeler
275,0
334,3
367,7
10,0
Çin
60,6
72,4
70,0
-3,3
Hong Kong
34,0
35,9
41,4
15,4
Singapur
14,8
20,1
31,9
58,8
76,3
Macaristan
Diğer AB Ülkeleri
ABD
Japonya
TÜRKİYE
2,8
9,7
17,1b
Meksika
18,7
18,1
16,5
-8,6
Brezilya
18,1
15,1
14,8
-2,0
Hindistan
5,5
6,6
9,5
44,4
Arjantin
4,3
4,7
3,3
-29,5
116,2
151,7
163,2
7,6
39,6
39,7
62,0
56,2
Rusya Federasyonu
15,4
14,6
28,4
94,6
Diğer Güneydoğu Avrupa
ve BDT Ülkeleri
24,2
25,1
33,6
33,9
Diğer Gelişmekte Olan Ülkeler
Güneydoğu Avrupa ve BDT Ülkeleri
Kaynak: UNCTAD Investment Brief, Number 1/2007
a) UNCTAD 2006 projeksiyonu.
b) T.C. Merkez Bankası verilerine göre 2006 yılı UDY girişi Türkiye için 20.2 milyar ABD Doları seviyesindedir.
3
Sınır Ötesi Birleşme ve Satın Alma İşlemleri
Dünyadaki uluslararası doğrudan yatırımlarda gözlenen yüksek düzeydeki
artışlarda, sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin önemli bir rolü olmuştur.
2004 yılı ile karşılaştırıldığında sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri 2005 yılında
%88’lik bir artışla 716 milyar dolarlık bir hacme ulaşmış ve 916,3 milyar dolar olarak
gerçekleşen UDY rakamlarında gözlenen artışın en önemli sebebi olmuştur. Sınır ötesi
birleşme ve satın alma işlemlerinin 2005 yılı dünya toplam UDY rakamı içindeki payı
%78 düzeyindedir.
Birleşme ve satın alma işlemlerinde üretim sektörünün payı düşüş gösterirken,
hizmetler sektörü çok büyük miktarda UDY çekmiştir. 2005 yılında dünya toplam
birleşme ve satın alma işlem değerinin %55,4’ü hizmetler sektöründe gerçekleşmiştir.
Bu alanda, telekomünikasyon ve finans sektörlerinde bir yoğunlaşma olduğu
görülmektedir. (Tablo 2)
Dünyada 2006 yılı içerisinde değeri 1 milyar ABD Dolarının üzerinde olan 141
adet birleşme ve satın alma işlemi gerçekleşmiştir. Özellikle gelişmiş ülkelerdeki düşük
faiz oranları ve artan finansal entegrasyon, yatırım fonlarının birleşme ve satın alma
işlemlerine yönelmesinde önemli bir rol oynamıştır 4.
Tablo 2: Uluslararası Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Sektörel
Dağılım (Milyon ABD Doları)
2003
2004
2005
İmalat
108.055
121.992
205.554
2006
(İlk Yarı)
88.765
Gıda
29.597
23.870
44.816
13.097
Kimya
22.927
41.788
54.438
26.159
Diğer
55.531
56.334
106.300
49.509
26.973
18.169
113.596
14.348
161.959
240.437
397.152
251.364
Ulaşım, Telekomünikasyon
35.126
36.530
97.502
88.115
Finans
54.790
81.809
93.795
59.114
Diğer
72.043
122.098
205.855
104.135
296.988
380.598
716.302
354.477
Sektörler
Madencilik, Tetkik, Petrol Ürünleri
Hizmetler
Tüm Sektörler Toplamı
Kaynak: UN, World Economic Situation and Prospects, 2007
4
UNCTAD, World Investment Report 2006
4
Tablo 3:
En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken On Ülke ve
Türkiye (2002-2005) (Milyar ABD Doları)
2002
Sıra
Ülke
2003
Uluslararası
Doğrudan
Yatırım
74,4
Sıra
Ülke
1
Çin
Uluslararası
Doğrudan
Yatırım
53,5
1
ABD
2
Almanya
53,5
2
ABD
53,1
3
Çin
52,7
3
Fransa
42,5
4
Fransa
49,0
4
Belçika
33,4
5
İspanya
39,2
5
Almanya
29,2
6
İrlanda
29,3
6
İspanya
25,9
7
Hollanda
25,0
7
İrlanda
22,8
8
İngiltere
24,0
8
Hollanda
21,7
9
Kanada
22,2
9
İngiltere
16,8
10
Meksika
18,3
10
İsviçre
16,5
53
Türkiye
Dünya
Toplamı
1,1
53
Türkiye
Dünya
Toplamı
1,8
617,7
2004
557,9
2005
Sıra
Ülke
Uluslararası
Doğrudan
Yatırım
Sıra
Ülke
Uluslararası
Doğrudan
Yatırım
1
ABD
122,4
1
İngiltere
2
Çin
60,6
2
ABD
99,4
3
İngiltere
56,2
3
Çin
72,4
4
Avustralya
42,4
4
Fransa
63,6
5
Belçika
42,0
5
Hollanda
43,6
6
Hong Kong
34,0
6
Hong
Kong
35,9
7
Fransa
31,4
7
Kanada
33,8
8
İspanya
24,8
8
Almanya
32,7
9
Meksika
18,7
9
Belçika
23,7
10
Brezilya
18,1
10
İspanya
23,0
37
Türkiye
2,8
22
Türkiye
9,7
Dünya
Toplamı
710,8
Dünya
Toplamı
916,3
164,5
Kaynak: World Investment Report 2006 “FDI from Developing and Transition Economies: Implications for
Development”, UNCTAD
5
1.2. Türkiye’de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi
1.2.1. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Bileşenleri 5
Sağlanan makroekonomik istikar, AB ile tam üyelik müzakereleri sürecinin
öngörülebilirlik üzerindeki etkisi ve yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik
çalışmalar, Türkiye’nin son iki yılda uluslararası yatırımcılar açısından tercih edilen bir
yatırım yeri haline gelmesini sağlamıştır.
1995-2000 döneminde yıllık ortalama 853 milyon ABD Doları düzeyinde
gerçekleşen UDY girişleri, 2005 yılında 9,8 ve 2006 yılında 20,2 milyar dolarlık rekor
seviyelere ulaşmıştır.
Grafik 2: 1995–2006 Döneminde Türkiye’de Uluslararası
Doğrudan Yatırımlar
Milyon
ABD Doları
22.000
20.168
20.000
18.000
16.000
14.000
12.000
9.801
10.000
8.000
6.000
3.352
4.000
2.000
885
722
805
940
783
982
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2.883
1.137
1.752
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Kaynak:TCMB
5
6
Uluslararası Doğrudan Yatırım girişi, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu’na göre
Türkiye’de faaliyette bulunan şirketlerin yurt dışından yaptıkları, TCMB ödemeler dengesi
istatistiklerinde sermaye ve diğer sermaye olarak sınıflandırılan kalemlere ilişkin transferlerin net tutarı
ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarı içermektedir.
Tablo 4: 1995 – 2006 Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar ve
Bileşenlere Göre Dağılımı 6 (Milyon ABD Doları)
UDY Toplam
Doğrudan Yabancı Sermaye
Sermaye (Net)
Giriş
Çıkış
Yeniden Yatırımda Kullanılan Kazançlar
Diğer Sermayeb
Gayrimenkul (Net)
1995-2000
(Birikimli)
5.117
5.117
5.117
6.173
-1.056
-
2001
2002
2003
2004
2005
2006
3.352
3.352
3.352
3.374
-22
-
1.137
1.137
617
622
-5
520
-
1.752
754
605
613
-8
132
17
998
2.883
1.540
987
1.087
-100
204
349
1.343
9.801
7.960
8.117
8.453
-336
81
-238
1.841
20.168
17.246
17.016
17.673
-657
144a
86
2.922
Kaynak:TCMB
a)Tahmin
b)Uluslararası sermayeli şirketlerin yabancı ortaklarından aldığı kredi
2006 yılında Türkiye’de gerçekleşen 20,2 milyar dolar düzeyinde toplam
uluslararası doğrudan yatırımın, 17,2 milyar dolarlık kısmı sermaye bileşeni, 2,9 milyar
dolarlık kısmı ise yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin Türkiye’deki
gayrimenkul alımlarından oluşmaktadır.
Vodafone tarafından satın alınan Telsim için yapılan 4.7 milyar dolarlık ödeme,
2006 yılındaki en büyük UDY girişi olmuştur. Denizbank, Finansbank ve Petrol Ofisi
şirketlerinin hisse devir bedelleri ve özelleştirilen Türk Telekom için ödenen taksit
tutarı, 2006 yılındaki diğer büyük ölçekli yatırım girişleridir. (Tablo 5)
Tablo 5: 2006 Yılında En Büyük Beş Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişia
100,0
Uluslararası
Doğrudan Yatırım
(Milyon Dolar)
4.690
Belçika
98,9
3.221c
Nat. Bank of Greece
Yunanistan
80,4
2.774
Türk Telekom
Ojer Telekom
B.A.E.
40,6
1.500
Petrol Ofisi
OMV
Avusturya
34,0
1.054
Satın Alınan Şirket
Satın Alan Şirket
Satın Alan
Şirketin Ülkesi
Telsim
Vodafone
Hollandab
Denizbank
Dexia Bank
Finansbank
Toplam
Satın Alınan
Hisse Oranı (%)
13.239
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı,TCMB
a) 2006 yılında gerçekleşen nakit UDY girişlerine göre.
b) Vodafone İngiltere menşeli bir şirket olmasına rağmen Telsim için ödediği tutar Hollanda üzerinden gelmiş ve ödemeler
dengesine bu şekilde yansımıştır.
c) Çağrı yoluyla satın alınan hisselerin değeri dahil edilmiştir.
6
Raporda, TCMB tarafından 2007 yılı Mart ayı içerisinde yayımlanan ödemeler dengesinde yer alan 2006
yılı verileri kullanılmıştır. TCMB tarafından yayımlanan geçmiş yıllara ilişkin ödemeler dengesi verileri,
gerekli oldukça geriye dönük olarak revize edilmektedir.
7
KUTU 1: Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri Bazında Performans
Değerlendirmesi
Ülkelerin uluslararası doğrudan yatırım çekme alanındaki performanslarına ilişkin veriye dayalı
değerlendirmelerde, yaygın bir şekilde doğrudan yatırım girişi tutarları kullanılmaktadır. Uluslararası
doğrudan yatırımlarla ilgili tüm inceleme, araştırma ve yayınlarda da yer alan bu tür değerlendirmelere
baz teşkil eden uluslararası doğrudan yatırım girişi tutarı ile ilgili genel algı bu verinin tek bir çeşit
işlemden (ülkeye yatırım girişi) kaynaklandığı yönündedir. Aslında, sermaye, yeniden yatırımda
kullanılan kazançlar ve diğer sermaye olmak üzere üç farklı bileşeni bulunan uluslararası doğrudan
yatırım girişi tutarı, farklı nitelikte üç işlemin çıktılarını içermektedir. Ödemeler dengesi istatistiklerine
ilişkin uluslararası standartları belirleyen Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) “Ödemeler Dengesi El
Kitabı”na göre, tüm ülkelerin derlediği uluslararası doğrudan yatırım tutarı içerisinde yer alan işlemler;
•
Sermaye bileşeni için doğrudan yatırımcının ana merkezinin bulunduğu ekonomi dışındaki
ekonomilerde yeni bir şirket kurulması, mevcut şirketlere iştirak edilmesi için getirdiği sermayeyi,
•
Yeniden yatırımda kullanılan kazançlar için doğrudan yatırımlardan elde edilen karların
dağıtılmaksızın sermayeye ilave edilmesini,
•
Diğer sermaye için ana şirket ile yatırım yapılan şirket arasındaki borçlanmadan doğan yatırımları
ifade etmek üzere tanımlanmıştır.
Her bir işlem sonuç olarak uluslararası doğrudan yatırım yaratmakla birlikte, yatırımcılar
açısından bu işlemlerle ilgili tercihi belirleyen gerekçe ve motivasyonlar farklılık göstermektedir. Yatırım
yapılan ülke açısından ise, yeni ilave dış kaynak olması ve geri dönüşü olmaması sebebiyle toplam
uluslararası doğrudan yatırım tutarı içinde özellikle sermaye bileşeninin ağırlıklı paya sahip olması,
ülkenin özellikle yeni yatırımlar açısından cazibesini gösteren önemli bir göstergedir.
Türkiye’nin son dönemdeki uluslararası doğrudan yatırım girişleri açısından, sıkça kıyaslandığı
yeni AB üyesi Polonya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti ile bu çerçevede incelenmesi, sağlanan
performansa ilişkin değerlendirmelere farklı bir boyut kazandırmaktadır.
Tablo 6: Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri Türkiye, Polonya, Macaristan ve Çek
Cumhuriyeti Karşılaştırması (Milyon ABD Doları)
2004
Sermaye
2005
Yeniden
Yatırımda Diğer
Kullanılan Sermaye
Kazançlar
Toplam
UDY
2006
Sermaye
Yeniden
Yatırımda
Kullanılan
Kazançlar
Diğer
Sermaye
Toplam
UDY
Sermaye
Yeniden
Yatırımda
Kullanılan
Kazançlar
Diğer
Sermaye
Toplam
UDY
Türkiye
987
204
349
1.540
8.117
81
-238
7.960
17.016
144
86
17.246
Polonya
7.463
6.339
-912
12.890
3.828
3.466
2.308
9.602
2.926
5.651
5.345
13.922
Macaristan
1.347
2.710
600
4.657
4.918
2.378
267
7.563
1.756
1.137
3.248
6.141
Çek Cum.
1.779
2.948
247
4.974
7.697
3.263
698
11.658
1.571
3.632
754
5.957
Kaynak: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (www.tcmb.gov.tr); Ceska Narodni Banka (www.cnb.cz); Magyar Nemzeti Bank (www.mnb.hu);
Narodowy Bank Polski (www.nbp.pl)
Not: 1) UDY Sermaye bileşeni net tutar (giriş-çıkış) olarak alınmıştır.
2) Türkiye’nin Toplam UDY tutarına, yabancıların gayrimenkul alımlarından doğan girişler dahil edilmemiştir.
3) Polonya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti merkez bankaları tarafından 2007 yılı Mayıs ayı içerisinde açıklanan uluslararası doğrudan yatırım rakamları baz
alınmıştır.
8
KUTU 1:
(Devam)
Tablo 7: 2004-2006 Döneminde UDY Bileşenlerinin Toplam İçindeki Ortalama Payı (Yüzde)
Ülke
Sermaye
YYKK
Diğer Sermaye
Türkiye
88,3
5,0
6,7
Polonya
39,5
42,0
18,5
Macaristan
40,9
36,0
23,1
Çek Cumhuriyeti
42,7
49,4
7,9
Yüzde Pay (%)
Grafik 3: 2004-2006 Döneminde
Toplam İçindeki Yıllık Ortalama Payı
UDY
Bileşenlerinin
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Türkiye
Sermaye
Milyon
ABD Doları
18.000
Polonya
Macaristan
Çek Cumhuriyeti
Diğer Sermaye
Grafik 4: 2006 Yılı Uluslararası Doğrudan
Bileşenleri
Türkiye, Polonya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti
Yatırım
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
Türkiye
Sermaye
Polonya
Macaristan
Çek Cumhuriyeti
Diğer Sermaye
Dört ülkenin IMF ödemeler dengesi istatistikleri standardına göre hazırlanan UDY girişi bileşenleri,
aynı nitelikteki veriler üzerinden karşılaştırma yapılmasına imkan tanımaktadır. Polonya, Macaristan ve Çek
Cumhuriyeti’nin toplam UDY tutarları içinde yabancıların gayrimenkul alımlarından doğan girişler olmadığı
için, Türkiye için de toplam UDY tutarı bu tür işlemlerden doğan girişleri içermemektedir.
9
KUTU 1:
(Devam)
2004-2006 döneminde üç yıllık toplam tutar üzerinden en fazla UDY tutarı, yaklaşık 39,1 milyar dolar
ile Polonya’ya aittir. Dört ülke arasında en yüksek UDY, 2004 yılında Polonya’da; 2005 yılında Çek
Cumhuriyeti’nde; 2006 yılında ise Türkiye’de gerçekleşmiş görünmektedir.
UDY bileşenlerinin toplam içindeki payının üç yıllık dönem ortalaması, sermaye bileşeni açısından
Türkiye’nin %88,3’lük bir payla diğer üç ülkenin yaklaşık %40’lar seviyesinde bulunan sermaye bileşeni
paylarının (Polonya %39,5; Macaristan %40,9; Çek Cumhuriyeti %42,7) oldukça üzerinde olduğunu
göstermektedir. Bir başka ifadeyle, 2004-2006 döneminde Türkiye’ye gelen UDY içinde yeni bir şirket
kurulması veya mevcut şirketlere iştirak edilmesi için getirilen sermayenin payı, kıyaslama yapılan diğer
ülkelerin yaklaşık iki katı düzeyindedir. Aynı kapsamda, elde edilen karların dağıtılmaksızın sermayeye ilave
edilmesinden kaynaklanan girişlerin gelen UDY içindeki payı açısından en yüksek oran, yine üç yıllık dönem
ortalamasına göre %49,4 ile Çek Cumhuriyeti’ne aittir. Bu dönemde Çek Cumhuriyeti’nde gerçekleşen UDY’nin
yaklaşık yarısı, ülkedeki uluslararası sermayeli şirketlerin elde ettikleri karlarını sermayelerine ilave
etmelerinden doğmuştur. Bu oran Türkiye için %5; Polonya için %42 ve Macaristan için %36’dır. Diğer
sermaye olarak isimlendirilen, uluslararası sermayeli şirketlerin merkezleri ile yatırım yapılan ülkedeki
şirketleri arasındaki borçlanmadan doğan yatırımların toplam UDY içindeki payı açısından en yüksek oran
%23,1 ile Macaristan’dadır. Türkiye için bu pay yaklaşık %6,7 düzeyindedir.
2006 Yılında Polonya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti’nde Uluslararası
Çek Cumhuriyeti
2006 yılında Çek Cumhuriyeti’ne yapılan yaklaşık 6 milyar dolarlık uluslararası doğrudan yatırımın
%90’ı Avrupa ülkeleri menşelidir. Bu ülkeler arasında özellikle Lüksemburg, Almanya ve Avusturya toplam 3,3
milyar dolarlık bir yatırım tutarı ile önde gelen yatırımcı ülkelerdir. Çek Cumhuriyeti’nde 2006 yılı uluslararası
doğrudan yatırımlarının %37’si imalat sanayii, %33’ü gayrımenkul ve iş faaliyetleri ve %19’u toptan ve
perakande ticaret sektörlerinde gerçekleşmiştir. Motorlu taşıt imalatındaki yatırım girişleri, imalat
sanayiindeki doğrudan yatırım girişinin yaklaşık üçte birlik kısmını oluşturmaktadıra.
Macaristan
2006 yılında Macaristan’da gerçekleşen yaklaşık 6,1 milyar dolarlık UDY girişi içinde Almanya,
İspanya, Lüksemburg, Avusturya ve ABD ağırlıklı paya sahip yatırımcı ülkleler olmuştur. Yıl içinde Portekiz
menşeli yatırımlardan yaklaşık 900 milyon dolarlık; ABD menşeli yatırımlardan yine yaklaşık 900 milyon
dolarlık ve Hollanda menşeli yatırımlardan yaklaşık 680 milyon dolarlık çıkışlar gerçekleşmiştir. 2006 yılında
uluslararası doğrudan yatırımlarının sektörel dağılımında hizmetler, imalat sanayii ve elektrik, gaz ve su ilk üç
sırayı almaktadır. Son yıllarda düşüş eğiliminde olan imalat sanayii doğrudan yatırımlarının toplam içindeki
payı 2006 yılında %11,1 olarak gerçekleşmiştirb.
Polonya
2006 yılında yaklaşık 14 milyar dolarlık giriş ile bugüne kadarki en yüksek seviyesine ulaşan
Polonya’nın uluslararası doğrudan yatırımları, menşe ülke bakımından yoğun olarak AB ülkelerinin
yatırırımcıları tarafından gerçekleştirilmiştir. Toplam UDY içinde %82,7’lik bir paya sahip olan AB ülkeleri
arasında ağırlık Almanya, İngiltere, İspanya ve Fransa’dadır. Yine bu dönemde, özellikle Japon menşeli
çokuluslu şirketlerin büyük ölçekli yatırımları 1 milyar dolar düzeyine ulaşmıştır. Diğer AB dışı önemli
yatırımcı ülkeler ise İsviçre, Güney Kore ve ABD’dir. Sektörel bazda UDY verisi yayımlamayan Polonya’da,
Enformasyon ve Yabancı Yatırım Ajansı (Polish Information and Foreign Investment Agency-PAIIZ)
tarafından 2006 yılında, 1.1 milyar dolar tutarında 43 adet proje açıklanmıştır. 15.500 kişilik istihdam
yaratması beklenen söz konusu projeler daha çok elektronik ve otomotiv sektörlerinde yoğunlaşmıştırc.
Kaynak: a) Ceska Narodni Banka (www.cnb.cz)
b) Magyar Nemzeti Bank (www.mnb.hu)
c) Narodowy Bank Ploski(www.nbp.pl)
10
1.2.2. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin Sektörlere Göre Dağılımı
2006 yılında, finansal aracılık (%39,3) ve taşımacılık, depolama ve haberleşme
(%37,2) sektörleri nakit sermaye girişinin %76,5’inin gerçekleştiği sektörler olmuştur.
(Tablo 8)
Tablo 8:
Sıra
Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri - 2006
(Milyon Dolar)
Sektör
Sermaye
Yüzde (%)
1
Finansal Aracılık
7.002
39,3
2
Taşımacılık, Depolama ve Haberleşme
6.624
37,2
3
İmalat Sanayii
1.853
10,4
4
Toptan ve Perakende Ticaret
1.164
6,5
5
İnşaat
441
2,5
6
Sağlık ve Sosyal Hizmetler
264
1,5
7
Madencilik ve Taşocakçılığı
125
0,7
8
Elektrik, Gaz ve Su Kaynakları
112
0,6
9
Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmetler
106
0,6
Emlak Komisyonculuğu, Kiralama ve İşletme Hizmetleri
88
0,5
Diğer
34
0,2
17.817
100,0
10
Toplam
Kaynak: TCMB
UNCTAD tarafından açıklanan 2002-2004 dönemi sektörlere göre dünya toplam
UDY girişleri içerisinde, 133 milyar dolarlık yatırımla finans sektörü ve 118 milyar
dolarlık yatırımla iş faaliyetleri 7 sektörü ilk iki sırada yer almaktadır 8.
NACE faaliyet sınıflamasına göre iş faaliyetleri sektöründe, hukuk, mali müşavirlik, muhasebe, hesap
uzmanlığı ve vergi danışmanlığı, iş ve yönetim danışmanlığı ile piyasa ve kamuoyu araştırma faaliyetleri;
holdingler; mimarlık, mühendislik ve ilgili teknik danışmanlık faaliyetleri; teknik test ve analiz
faaliyetleri; reklam hizmetleri; işe girecek kişilerin seçimi ve yerleştirilmesi faaliyetleri; soruşturma ve
güvenlik faaliyetleri; bina temizleme faaliyetleri (endüstriyel amaçlı temizlik) ve başka yerde
sınıflandırılmamış, çeşitli iş faaliyetleri alt sektörleri yer almaktadır.
8 UNCTAD, World Investment Report 2006
7
11
1.2.3. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin Ülkelere Göre Dağılımı
Tablo 9: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri
2005-2006 (Milyon Dolar)
2005
Sıra
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Fransa
B.A.E.
Rusya
Belçika
İtalya
Almanya
Hollanda
İngiltere
A.B.D.
İspanya
Diğer
Toplam
2006
Sermaye
Yüzde Pay
(%)
2.107
1.625
1.605
1.088
692
391
381
165
88
66
272
8.480
24,8
19,2
18,9
12,8
8,2
4,6
4,5
1,9
1,0
0,8
3,2
100,0
Sıra
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Hollanda
Belçika
Yunanistan
B.A.E.
Avusturya
İngiltere
A.B.D.
Fransa
Almanya
Lüksemburg
Diğer
Toplam
Sermaye
Yüzde Pay
(%)
5.171
3.456
2.787
1.548
1.108
883
693
444
366
246
1.115
29,0
19,4
15,6
8,7
6,2
5,0
3,9
2,5
2,1
1,4
6,2
17.817
100,0
Kaynak: TCMB
2006 yılı içerisinde gerçekleşen nakit sermaye girişinin %83,5’i (14,9 milyar
dolar) AB ülkeleri kaynaklıdır. Söz konusu oran 2005 yılı için %58,6 (5 milyar dolar)
olarak gerçekleşmiştir.
2006 yılı UDY girişlerinde, ilk 3 sırayı Hollanda (%29,0), Belçika (%19,4) ve
Yunanistan (%15,6) almıştır. Hollanda’dan gelen 5,2 milyar dolar tutarındaki yatırımın
4,6 milyar dolarlık kısmı Vodafone şirketinin Telsim hisslerini satın almasından
kaynaklanmaktadır. Belçika ve Yunanistan’ın yatırımcı ülkeler arasında ilk sıralarda yer
almasında Denizbank’ın Belçika menşeli Dexia Bank tarafından ve Finansbank’ın
Yunan National Bank of Greece tarafından satın alınması belirleyici olmuştur.
1.2.4. Özelleştirme Uygulamalarında Uluslararası Doğrudan
Yatırımlar 9
Özelleştirme işlemlerine bağlı olarak 2006 yılı ödemeler dengesine yansıyan
uluslararası sermaye girişi, yaklaşık 1,8 milyar dolar düzeyindedir. Söz konusu tutarın
1,5 milyar dolarlık kısmı, 2005 yılı içerisinde özelleştirilen Türk Telekom’un ikinci
taksit bedeli olarak Ojer Telekom tarafından yapılan ödemedir. Kalan 268 milyon
9
2006 yılında Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu portföyündeki şirketlerin uluslararası sermayeli şirketlere
satışı bu bölüme dahil edilmemiştir.
12
dolarlık kısım ise, 2006 yılı içerisinde özelleştirilen Başak Sigorta ve Başak Emeklilik
için Fransız Groupama tarafından Türkiye’ye transfer edilen sermaye miktarıdır.
Tablo 10: Özelleştirme ve Uluslararası Doğrudan Yatırımlar
(Milyon ABD Doları)
Yıl
Özelleştirme Tutarı
Özelleştirme Yoluyla Türkiye'ye
Gelen Uluslararası
585
2000a
3.302
2001a
2.579
2.369
2002
537
-
2003
187
-
2004
1.283
49
2005
8.222
1.500
2006
8.095
1.768
Toplam
24.205
6.271
Kaynak: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, TCMB
a) GSM operatörü lisans bedeli dahil
2006 yılındaki 20,2 milyar dolarlık UDY girişinin yaklaşık %8,8’ini, özelleştirme
uygulamaları kapsamında, uluslararası yatırımcıların Türkiye’ye transfer ettiği sermaye
teşkil etmektedir.
1.2.5. Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Uluslararası Doğrudan
Yatırımlar
Dünya
ekonomisinde
son
yıllarda
gerçekleşen
uluslararası
doğrudan
yatırımların önemli bir kısmı sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinden
oluşmaktadır. 2005 ve 2006 yıllarında Türkiye’deki UDY girişleri de dünya
ekonomisindeki bu eğilime benzer bir yapı göstermektedir. 2005 yılında dünyadaki
toplam UDY tutarı içinde sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin payı %78’dir.
Söz
konusu
oran,
Türkiye’de
2005
ve
2006
yıllarında
%75-80
aralığında
gerçekleşmiştir.
TMSF satışları ve özelleştirme işlemleri de dahil edildiğinde 2006 yılı içerisinde
ödemeler dengesine UDY olarak yansıyan birleşme ve satın alma işlemleri toplamı 15,4
milyar dolar seviyesindedir. Ödemeleri 2006 sonu itibarıyla gerçekleşmemiş işlemlere
ilişkin sermaye girişlerinin, 2007 ve izleyen yıllarda ödemeler dengesine yansıması
beklenmektedir.
Türkiye’de de 2006 yılında gerçekleşen büyük ölçekli sınır ötesi birleşme ve
satın alma işlemleri içerisinde finans (%44) ve telekomünikasyon (%40,5) sektörleri
önemli bir yer tutmaktadır.
13
Kutu 2: Türkiye’de Genel Olarak Birleşme ve Satın Alma İşlemleri
2007 yılı Ocak ayı içerisinde yayımlanan Ernst & Young Birleşme ve Satın Alma İşlemleri Raporu’na
göre, Türkiye’de 2006 yılında 154 adet birleşme ve satın alma işlemi gerçekleşmiştir. Değeri açıklanan 96 adet
işlemin toplam tutarı 18,3 milyar ABD Doları olarak tespit edilmiştir. Değeri açıklanmamış işlemler için
yapılan tahminler de göz önüne alındığında 2006 yılı birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam hacminin 19,2
milyar ABD Doları olduğu tahmin edilmektedir.
Açıklanan 154 adet işlemin 83’ü yabancı şirketler, 71 adedi ise Türk şirketleri tarafından
gerçekleştirilmiştir. Tahmin edilen tutarın 17,3 milyar ABD Doları tutarındaki kısmı yabancı alıcılara, 1,9
milyar ABD Doları tutarındaki kısmı ise Türk alıcılara aittir.
Grafik 5: Türkiye’de Birleşme ve Satın Alma İşlemleri
2006
19,2
17,2
Tüm Birleşme ve
Satın Alma İşlemleri
15,4
Yabancılar Tarafından
Gerçekleştirilen
Birleşme ve Satın
Alma İşlemleri
Ödemeler Dengesine
Yansıyan Yabancıların
Gerçekleştirdiği
Birleşme ve Satın
Alma İşlemleri
Milyar ABD Doları
Kaynak: Birleşme ve Satın Alma İşlemleri 2006 Raporu, Ernst & Young Türkiye, Ocak 2007
14
Kutu 3: Finansal Hizmetler Birleşme ve Satın Alma İşlemleri
Avrupa’da, finans sektöründe gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam tutarı,
2006 yılında %17 artış göstererek 61 milyar Avro seviyesine ulaşmıştır. Bu artışın en önemli sebeplerinden biri,
Avrupalı bankaların büyüme stratejileri doğrultusunda gerçekleştirdikleri birleşme ve satın alma işlemleridir.
Bankacılık sektöründeki bu işlemlerin çoğunluğu sınır ötesi olarak gerçekleşmiş olsa da, İtalyan bankaları
Banca Intesa ve Sanpaolo IMI’nin birleşmesi gibi yerel bazlı işlemlerin ölçek olarak ilk sıralarda yer alması
dikkat çekicidir.
2006 yılında Avrupa’da finans sektöründe gerçekleştirilen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri
içerisinde National Bank of Greece’in Finansbank’ı, Dexia’nın da Denizbank’ı satın alması işlemleri, toplam
değerleri açısından ilk 10 işlem arasında yer almaktadır.
Türkiye’de gerçekleşmiş söz konusu birleşme ve satın alma işlemlerinin temelinde iki ayrı eğilimin
varlığından söz edilebilir. Birincisi, düşük pazar büyüme hızına sahip ülkelerde yer alan, nakit açısından zengin
bankaların hızla gelişen piyasalara yatırım yapma eğilimidir. Merkezleri gelişmiş ülkelerde yer alan bu
bankalar, Doğu Avrupa finans piyasalarını Doğu Akdeniz ve Orta Doğu piyasalarına geçiş köprüsü olarak
görmektedir. Dexia’nın, hızla büyümekte olan Türk bankacılık sektöründen Denizbank’ı satın alması da bu
bağlamda değerlendirilebilir.
İkinci eğilim ise, yüksek nakit akımlarına sahip bazı doğu Avrupa bankalarının kendi büyüme
stratejileri doğrultusunda gerçekleştirdikleri sınır ötesi satın alma işlemlerinin artış gösteriyor olmasıdır.
National Bank of Greece’in Finansbank’ı satın alması da bu duruma bir örnek teşkil etmektedir.
Tablo 11: 2006 Yılında Avrupa’da, Finans Sektöründe Gerçekleşen, Ölçek Bakımından İlk 5
Sınır Ötesi Birleşme ve Satın Alma İşlemi
Satın Alınan
Sıra
Satın Alan
Tarih
Şirket
Ülke
Şirket
Ülke
Değer
(Milyon Avro)
1
02.2006
Banca Nazionale del
Lavoro
İtalya
BNP Paribas
Fransa
9.000
2
06.2006
Winterthur Insurance
İsviçre
AXA
Fransa
7.900
3
06.2006
Euronext
Belçika; Fransa;
Hollanda
NYSE Group
ABD
7.473
4
11.2006
Sampo Bank Group
Finlandiya
Danske Bank
Danimarka
4.050
5
10.2006
Cariparma
İtalya
Crédit Agricole
Fransa
3.800
Kaynak: PriceWaterhouseCoopers, Financial Services M&A (Going for Growth in Europe), 04/2007
15
Kutu 4: Telekomünikasyon Sektörü Birleşme ve Satın Alma İşlemleri
Avrupa’da telekomünikasyon sektöründe yaşanan birleşme ve satın alma işlemleri sayısı 2004-2006
yılları arasında birbirine yakın seviyelerde seyretmiş olmakla beraber, işlemlerin toplam değeri 2004 yılında
36 milyar Avro iken 2005 ve 2006 yıllarında bu rakam 150 milyar Avronun üzerinde gerçekleşmiştir. Toplam
birleşme ve satın almaların %42’sini sınır ötesi işlemler oluşturmaktadır. 2006 yılında Telefonica SA’nın O2
PLC’yi, Alcatel SA’nın da Lucent Technologies Inc.’i satın alması başlıca büyük ölçekli sınır ötesi işlemler
arasında yer almaktadır.
Gelişmiş ülke ekonomilerindeki yüksek pazar doyma oranları ve rekabet baskısı, telekomünikasyon
sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin dikkatlerini hızlı büyüyen pazarlara yöneltmelerine neden olmuştur.
Bu duruma, Japonya, İsviçre gibi gelişmiş ülke pazarlarında küçülmeyi tercih eden Vodafone’un Türkiye’de
3,64 milyar Avro karşılığında Telsim’i satın alması örnek gösterilebilir.
Tablo 12: 2005 ve 2006 Yıllarında Avrupa’da, Telekomünikasyon Sektöründe
Gerçekleşen, Ölçek Bakımından İlk 5 Sınır Ötesi Birleşme ve Satın Alma İşlemi
Satın Alınan
Sıra
Satın Alan
Tarih
Şirket
Ülke
Şirket
Ülke
Değer
(Milyon Avro)
1
01.2006
O2 PLC
İngiltere
Telefonica SA
İspanya
25.293
2
10.2006
Lucent Tech. Inc.
ABD
Alcatel SA
Fransa
10.858
3
08.2005
Wind Telecomunicazioni SpA
İtalya
Weather
Investments Srl
Mısır
10.297
4
06.2006
TDC A/S
Danimarka
Nordic Telephone
Co ApS
ABD
8.483
5
11.2005
Amena
İspanya
Orange SA
Fransa
6.215
Kaynak: PriceWaterhouseCoopers, M&A Insights, Telecom Sector, 2007
16
1.2.6. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin İl Bazında Dağılımı
2006 yılında en fazla UDY girişi gerçekleşen iller arasında %94.71’lik payla
birinci sırada yer alan İstanbul ilini Ankara ve İzmir illeri takip etmektedir. Adana,
Kocaeli, Bursa, Kars ve Elazığ 50 milyon dolar üzerinde UDY çeken diğer iller olmuştur.
Tablo 13: İllere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri
-2006 (Milyon Dolar)
İl
İstanbul
Ankara
İzmir
Adana
Kocaeli
Bursa
Kars
Elazığ
Manisa
Antalya
Muğla
Mersin
Tekirdağ
Bolu
Karaman
Çanakkale
Denizli
Aydın
Diğer
Toplam
Uluslararası
Doğrudan
Yatırım
16.737,6
199,8
149,2
143,5
133,9
131,3
61,0
56,0
20,2
18,3
5,5
2,7
2,6
2,1
2,0
1,6
1,4
1,1
3,2
17.673,0a
Yüzde
94,71
1,13
0,84
0,81
0,76
0,74
0,35
0,32
0,11
0,10
0,03
0,02
0,01
0,01
0,01
0,01
0,01
0,01
0,02
100,00
Kaynak: Hazine Müsteşarlğı
a)TCMB’nin yeniden yatırımda kazançlar için yaptığı tahmin hariç tutulmuştur.
Uluslararası doğrudan yatırımlarla ilgili şirket ve yatırım projesi sayısı gibi diğer
göstergeler, UDY girişine kıyasla Türkiye genelinde il bazında daha dengeli bir dağılım
göstermektedir. Uluslararası sermayeli şirketlerin merkezlerinin çoğunlukla büyük
illerde kayıtlı olması sebebiyle UDY girişleri büyük şehirlerde yoğunlaşmış
görünmektedir.
17
18
1.3. Türkiye’de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları
2006 yılında Türkiye’de, 2.699 adet uluslararası sermayeli şirket ve şube
kurulmuş olup, 651 adet yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki
gerçekleşmiştir. (Tablo 14).
Tablo 14: Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketler
2005
Yeni
2006
İştirak
Şube
Toplam
Yeni
İştirak
Şube
Toplam
Ocak
144
31
2
177
175
30
2
207
Şubat
156
46
6
208
180
47
5
232
Mart
175
45
3
223
242
72
7
321
Nisan
176
33
9
218
233
58
3
294
Mayıs
202
50
5
257
241
58
7
306
Haziran
213
46
3
262
248
70
6
324
Temmuz
223
34
6
263
220
46
4
270
Ağustos
181
27
6
214
217
50
10
277
Eylül
220
40
3
263
239
45
4
288
Ekim
207
48
6
261
208
65
6
279
Kasım
173
47
2
222
249
55
6
310
Aralık
214
56
7
277
185
55
2
242
2.284
503
58
2.845
2.637
651
62
3.350
Toplam
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Geçici Veriler
Türkiye’deki toplam 14.955 adet uluslararası sermayeli şirketin %82.2’si yeni
kurulan şirket ve şubelerden, %17.8’i ise yerli sermayeli şirketlere yapılan iştiraklerden
oluşmaktadır (Tablo 15).
19
Tablo 15: Yıllar İtibariyle Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli
Şirketlerin Sayısı
Yıl
1954-2000 ( Birikimli )
Yeni
İştirak
Şube
Toplam
3.810
615
163
4.588
2001
327
120
30
477
2002
359
114
22
495
2003
871
200
34
1.105
2004
1.565
467
63
2.095
2005
2.284
503
58
2.845
2006
2.637
651
62
3.350
11.853
2.670
432
14.955
Genel Toplam
Geçici Veriler
1.3.1. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı
2006 yılında kurulan şirket ve şubeler ile gerçekleştirilen iştiraklerin sektörel
dağılımı, toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile imalat
sanayi sektörlerinde yoğunlaşma olduğunu göstermektedir. (Tablo 16)
2006 yıl sonu itibarıyla Türkiye’de faaliyet gösteren 14.955 adet uluslararası
sermayeli şirketin, 4.941’i toptan ve perakende ticaret, 2.978’i imalat sanayi, 1.942’si
gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerindedir. İmalat sanayiinde faaliyette
bulunan uluslararası sermayeli şirketler arasında birinci sırada yer alan tekstil
sektörünü, kimya ile gıda ve içecek sektörleri takip etmektedir (Tablo 16).
20
Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sektörlere Göre
Dağılımı
Sektörler
1954-2002
(Birikimli)
2003
2004
2005
2006
1954-2006
(Toplam)
Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık
88
27
33
40
39
227
97
11
32
50
43
233
1.427
267
369
456
459
2.978
Gıda ve İçecek
152
20
51
43
40
306
Tekstil
144
63
58
78
53
396
Kimya
171
29
50
40
45
335
B.Y.S. Makine ve Teçhizat
104
19
25
30
47
225
Motorlu Kara Taşıtı
126
16
18
21
14
195
Diğer İmalat
740
120
167
244
260
1.521
Elektrik, Gaz ve Su
68
10
14
12
45
149
205
30
136
348
434
1.153
1.965
434
888
792
862
4.941
Oteller ve Lokantalar
608
60
78
180
226
1.152
Ulaştırma, Haberleşme
418
95
219
260
285
1.277
378
90
230
520
724
1.942
Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel
Hizmet Faaliyetleri
306
81
96
187
233
903
Toplam
5.560
1.105
2.095
2.845
3.350
14.955
İmalat Sanayii
İnşaat
Gayrimenkul Kiralama ve İş
Faaliyetleri
Geçici Veriler
Türkiye’de 2003 yılından itibaren bütün sektörlerdeki uluslararası sermayeli
şirket sayısında artış görülmekle beraber, özellikle gayrimenkul kiralama ve iş
faaliyetleri ile inşaat sektörlerinde kurulan veya iştirak edilen şirket sayısı önemli
miktarlarda artış göstermiştir (Tablo 16).
1.3.2. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre
Dağılımı
Türkiye’de 2006 yılında uluslararası sermayeli şirket niteliği kazanan 3.350 adet
şirketin illere göre dağılımında ilk beş sırayı, İstanbul (% 48), Antalya (% 18) , Muğla
(% 9), İzmir (% 6) ve Ankara (% 5) paylaşmaktadır.
21
Tablo 17:
2006 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin
Sayılarının İllere Göre Dağılımı
İl
Şirket Sayısı
İstanbul
1.616
Antalya
597
Muğla
315
İzmir
202
Ankara
167
Aydın
104
Bursa
61
Mersin
51
Adana
36
Kocaeli
26
Diğer İller
Toplam
175
3.350
Geçici Veriler
Türkiye’deki toplam 14.955 adet uluslararası sermayeli şirketin illere göre
dağılımı 8.334 adet şirket ile yine İstanbul’un birinci sırada yer aldığını göstermektedir.
İstanbul’u, Antalya (1.764 adet), Ankara (1.039 adet) ve İzmir (926 adet) illeri takip
etmektedir. (Tablo 18).
Tablo 18: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre
Dağılımı
İl
İstanbul
8.334
Antalya
1.764
Ankara
1.039
İzmir
926
Muğla
860
Bursa
307
Mersin
283
Aydın
227
Kocaeli
186
Adana
120
Diğer İller
909
Toplam
Geçici Veriler
22
Şirket Sayısı
(1954-2006)
14.955
23
24
Tablo 19:
Uluslararası
Sermayeli
Şirketlerin
Faaliyette
Bulundukları İllere ve Sektörlere Göre Dağılımı (1954-2006)
Sektörler
İstanbul
Antalya
Ankara
İzmir
Muğla
Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık
58
50
17
25
15
80
10
44
27
3
1.781
107
162
270
19
Gıda ve İçecek
138
25
17
36
3
Tekstil
268
5
10
22
2
Kimya
235
9
10
24
--
146
--
13
21
1
74
--
9
15
--
Diğer İmalat
920
68
103
142
13
Elektrik, Gaz ve Su
71
10
39
9
1
353
338
111
54
143
3.222
283
326
308
84
372
345
64
61
206
Ulaştırma, Haberleşme
801
156
51
51
115
976
379
138
77
241
620
86
87
44
33
8.334
1.764
1.039
926
860
İmalat Sanayii
Motorlu Kara Taşıtı
İnşaat
Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri
Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet
Faaliyetleri
Toplam
Geçici Veriler
İstanbul ilindeki 8.334 adet uluslararası sermayeli şirket arasında 3.222 şirket
ile toptan ve perakende ticaret sektörü, 1.781 şirket ile imalat sanayii ve 976 şirket ile
gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörleri ilk üç sırayı paylaşmaktadır. İmalat
sanayii içerisinde ise 268 şirket ile tekstil sektörü ve 235 şirket ile kimya sektörü en
fazla şirketin faaliyet gösterdiği sektörler olmuştur. İmalat sanayii ve toptan ve
perakende ticaret sektörleri Ankara ve İzmir illerinde uluslararası yatırımcıların ilgi
gösterdiği başlıca sektörler olmuştur. Antalya ve Muğla illerinde ise, turizmin gelişmiş
olmasının da etkisiyle, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri, oteller ve lokantalar ile
inşaat sektörlerinin ön plana çıktığı görülmektedir (Tablo 19).
25
1.3.3. Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Bölge ve Sektörlere Göre
Dağılımı
Uluslararası sermayeli şirketlerin bölge bazında dağılımında, 9.086 şirket ile
Marmara Bölgesi ilk sırada yer alırken, Akdeniz Bölgesi 2.273 şirket ile ikinci, Ege
Bölgesi 2.146 şirket üçüncü sırada yer almaktadır (Tablo 20).
Tablo 20: Uluslararası Sermeyeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre
Dağılımı
Bölge
Şirket Sayısı
Yüzde Pay (%)
Marmara
9.086
60,8
Akdeniz
2.273
15,2
Ege
2.146
14,3
İç Anadolu
1.180
7,9
Karadeniz
118
0,8
Güney Doğu Anadolu
103
0,7
49
0,3
100,00
Doğu Anadolu
TOPLAM
14.955
Geçici Veriler
En fazla uluslararası sermeyeli şirketin bulunduğu Marmara Bölgesinde 9.086
şirketin % 38’i toptan ve perakende ticaret (3.449 adet), % 23’ü imalat (2.128 adet), %
11’I ise
gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri (1.010 adet) sektörlerinde faaliyet
göstermektedir.
Akdeniz Bölgesinde ise şirketler, turizm sektörünün etkisiyle, toptan ve
perakende ticaret (% 24), gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri (% 17), otel ve lokanta
(% 16) ile inşaat (% 16) sektörlerinde yoğunlaşmıştır.
Ege Bölgesinde ise turizm sektörünün etkisi görülmekle beraber, imalat
sektöründe de uluslararası sermayeli şirketler yoğun olarak faaliyet göstermektedir.
Bölgede faaliyet gösteren 2.146 adet şirketten, 458 adedi toptan ve perakende ticaret (%
21), 387 adedi gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri (% 18), 360 adedi imalat (%17),
307 adedi ise otel ve lokanta (% 14) sektörlerinde bulunmaktadır.
14.955 adet uluslararası sermayeli şirketin % 90’ını barındıran Marmara,
Akdeniz ve Ege bölgelerinin dışında kalan İç Anadolu, Karadeniz, Güney Doğu Anadolu
ve Doğu Anadolu bölgelerinde ise şirketler ağırlıklı olarak toptan ve perakende ticaret
ve imalat sektörlerinde faaliyet göstermektedir.
26
Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre
Sektörel Bazda Dağılımı
27
28
29
30
1.3.4. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı
2006 yılında Türkiye’de kurulan şirket ve şubeler ile gerçekleşen iştiraklerin
yatırımcı ülkelere göre dağılımı, geçmiş yıllarda olduğu gibi AB ülkelerinin ağırlıklı
payının artarak devam ettiğini göstermektedir. 2003 yılında %42,3 olan AB ülkelerinin
payı, 2006 yılında %62,3’e ulaşmıştır.
2006 yılında uluslararası nitelik kazanan 3.350 adet şirket içinde 600 şirket ile
Almanya yatırımcı ülkeler arasında birinci sırada yer almıştır. Bu şirketler arasında
dünya ekonomisindeki en büyük yatırımcı ülkelerden ABD’nin yatırımcılarına ait 118
şirket bulunmaktadır.
Türkiye’deki toplam 14.955 adet uluslararası sermayeli şirketin yatırımcı ülkeler
açısından dağılımı, yine AB ülkelerinin yaklaşık %55’lik bir paya sahip olduğunu
göstermektedir. 2006 yılında olduğu gibi, genel toplamda da 2.627 şirketle birinci
sırada yer alan Almanya’yı, İngiltere (1.420 adet) ve Hollanda (1.189 adet) izlemektedir.
(Tablo 21).
Tablo 21:
Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısının Yatırımcı Ülkelere
Göre Dağılımı
Ülkeler
AB Ülkeleri (25)
Almanya
Hollanda
İngiltere
Diğer AB Ülkeleri
Diğer Avrupa Ülkeleri
Afrika Ülkeleri
Kuzey Amerika
A.B.D.
Kanada
Orta ve Güney Amerika, Karayipler
Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri
Azerbeycan
Irak
İran
Diğer
Diğer Asya
Çin Halk Cum.
Güney Kore Cum.
Diğer
Diğer Ülkeler
Toplam
1954-2002
(Birikimli)
5.069
65
38
42
107
632
87
390
36
2
46
1.093
12
13
19
30
334
17
11
20
78
5.560
2003
2004
2005
2006
468
153
73
67
175
144
30
61
53
8
5
270
38
40
109
83
112
46
15
51
15
1.105
1.067
383
142
144
398
283
44
108
96
12
12
380
61
54
131
134
166
58
19
89
35
2.095
1.684
509
214
341
620
349
61
118
104
14
17
415
63
64
126
162
177
34
18
125
24
2.845
2.088
600
276
487
725
396
42
144
118
26
10
438
87
78
112
161
180
27
13
140
52
3.350
1954-2006
(Toplam)
8.207
2.627
1.189
1.420
2.971
1.804
264
821
733
88
90
2.596
344
404
807
1.041
969
266
115
588
204
14.955
Geçici Veriler
31
1.3.5. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüklerine Göre
Dağılımı
2006 yılında kayıtlı sermayesi 500.000 doların üzerinde olan 207 adet
uluslararası sermayeli şirket, şube ve iştirak kurulmuştur. Bu büyüklükteki girişimlerin
sayısı bir önceki yıla göre %65,6 oranında artmıştır. Bu oranın, gerek toplamdaki
artıştan (%17,8), gerekse diğer daha küçük ölçekli sermaye gruplarında yer alan şirket,
şube ve iştirak sayılarındaki artıştan (ortalama %24) çok yüksek düzeyde gerçekleşmiş
olması, uluslararası yatırımcıların Türkiye’deki faaliyetlerini daha büyük ölçekli
şirketlerle yürütmeye başladıklarına işaret etmektedir.
2006 yılında;
•
İmalat sektörü ile toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet gösteren büyük
ölçekli şirketlerin,
•
Turizm faaliyetlerindeki küçük ölçekli şirketlerin,
•
İnşaat, gayrimenkul, iş faaliyetleri ile elektrik, gaz ve su gibi altyapı
sektörlerindeki büyük ve küçük ölçekli tüm şirketlerin,
bir önceki yıla göre sayılarında farkedilir derecede artışlar görülmüştür.
32
Tablo 22: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü
Açısından Sektörlere Göre Dağılımı- (2005-2006)
Sektörler
2005
<50.000$
50.000$
200.000$
Tarım, Avcılık,Ormancılık ve
Balıkçılık
24
6
31
2006
>500.000$
Toplam
<50.000$
50.000$
200.000$
200.000$
500.000$
>500.000$
Toplam
7
3
40
19
12
3
5
39
7
7
5
50
20
14
3
6
43
258
132
37
29
456
251
124
31
53
459
Gıda Ürünleri ve İçecek
İmalatı
20
14
5
4
43
21
10
2
7
40
Tekstil Ürünleri İmalatı
42
25
3
8
78
33
13
5
2
53
23
9
5
3
40
22
11
4
8
45
18
9
2
1
30
28
14
3
2
47
12
6
1
2
21
6
4
1
3
14
143
69
21
11
244
141
72
16
31
260
4
7
--
1
12
26
9
4
6
45
İnşaat
202
103
28
15
348
235
122
45
32
434
Toptan ve Perakende
Ticaret,
518
209
36
29
792
528
238
56
40
862
115
45
11
9
180
138
68
12
8
226
177
63
14
6
260
165
85
27
8
285
373
118
17
12
520
496
171
35
22
724
136
30
5
16
187
141
46
19
27
233
1.838
720
162
125
2.845
2.019
889
235
207
3.350
İmalat Sanayii
Kimyasal Madde ve
Ürünlerin İmalatı
İmalatı
Motorlu Kara Taşıtı ,
Römork,Yarı-Römork İm.
Diğer İmalat
Elektrik, Gaz ve Su
Ulaştırma, Haberleşme ve
Depolama Hizmetleri
Gayrimenkul Kiralama ve İş
Faaliyetleri
Diğer Toplumsal, Sosyal ve
Kişisel Hizmet Faaliyetleri
Toplam
200.000$
500.000$
Geçici Veriler
33
2006 yılında, 500.000 doların üzerinde kayıtlı sermaye ile uluslararası
yatırımcılar tarafından kurulan veya iştirak edilen şirket sayısındaki yıllık artış, tüm
ülkelerin
sermaye
büyüklüğüne
göre
şirket
dağılımlarına
belirli
ölçülerde
yansımaktadır. Özellikle AB ülkelerinin yatırımcılarının Türkiye’deki faaliyetlerin
büyük ölçekli şirketler tarafından yürütülmesine yönelik tercihleri, gerek şirket sayısına
(139 adet), gerekse artış oranına (%78,2) yansımaktadır (Tablo 23).
Tablo 23: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü
Açısından Ülkelere Göre Dağılımı (2005-2006)
Ülkeler
2005
<50.000$
AB Ülkeleri (25)
50.000$ 200.000$
2006
200.000$500.000$
>500.000$
Toplam
<50.000$
50.000$ 200.000$
200.000$500.000$
>500.000$
Toplam
1.117
405
84
78
1.684
1.281
531
137
139
2.088
Almanya
333
122
32
22
509
363
162
44
31
600
Hollanda
140
54
10
10
214
172
58
21
25
276
İngiltere
248
71
13
9
341
320
133
14
20
487
396
158
29
37
620
426
178
58
63
725
230
79
27
13
349
242
104
27
23
396
Kuzey Afrika Ülkeleri
28
12
2
--
42
18
5
1
--
24
Diğer Afrika Ülkeleri
13
6
--
--
19
12
5
1
--
18
Kuzey Amerika
75
28
9
6
118
91
31
12
10
144
A.B.D.
68
23
8
5
104
75
26
9
8
118
Kanada
7
5
1
1
14
16
5
3
2
26
10
2
2
3
17
4
3
--
3
10
245
132
27
11
415
231
152
34
21
438
Azerbeycan
41
21
1
--
63
44
35
3
5
87
Irak
32
25
5
2
64
35
34
5
4
78
İran
71
45
7
3
126
68
39
5
--
112
Diğer
101
41
14
6
162
84
44
21
12
161
111
48
8
10
177
106
46
19
9
180
9
8
3
4
24
34
12
1
5
52
1.838
720
162
125
2.845
2.019
889
235
207
3.350
Diğer AB
Ülkeleri
Diğer Avrupa
Ülkeleri (AB Hariç)
Orta ve Güney
Amerika, Karayipler
Yakın ve Orta Doğu
Ülkeleri
Diğer Asya
Diğer Ülkeler
Toplam
Geçici Veriler
34
1.4. Uluslararası Doğrudan Yatırımcıların Türkiye’deki Yatırım
Projeleri
2006 yılında, uluslararası sermayeli şirketlerce gerçekleştirilmesi planlanan 151
adet yatırım projesi için teşvik belgesi düzenlenmiştir. Sözkonusu projeler kapsamında
gerçekleştirilmesi öngörülen yatırımların tutarı ise 1,8 milyar ABD Dolarıdır. Son beş
yıllık dönemde uluslararası sermayeli şirketler tarafından başlatılan 1.007 adet proje ile
yaklaşık 12,3 milyar dolarlık yatırım öngörülmüştür.
Tablo 24: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Teşvik Belgeli Yatırım
Projeleri
Komple Yeni Yatırım
Diğer Yatırım Türleri a
Toplam
Proje
(Adet)
Yatırım Tutarı
(milyon ABD Doları)
Proje
(Adet)
Yatırım Tutarı (milyon
ABD Doları)
Proje
(Adet)
Yatırım Tutarı
(milyon ABD Doları)
2002
70
697,8
138
711,0
208
1.408,8
2003
101
1.188,8
110
540,7
211
1.729,5
2004
88
921,6
143
2.912,6
231
3.834,2
2005
90
1.184,2
116
2.300,5
206
3.484,7
2006
82
557,6
69
1.245,2
151
1.802,8
a) Kalite Düzeltme, Tevsi, Modernizasyon, Yenileme, Ürün Çeştilendirmesi, Dar Boğaz Giderme, Tamamlama, Entegrasyon
2006 yılında başlatılan projelerin, yatırım tutarı bakımından %31’ini teşkil
eden, mal veya hizmet üretimine yönelik komple yeni yatırım projesi sayısı 82’dir. Aynı
dönemde, kalite düzeltme, tevsi, modernizasyon, yenileme, ürün çeşitlendirmesi, dar
boğaz giderme, tamamlama ve entegrasyon amaçlı 69 yatırım projesi başlatılmıştır.
Komple yeni yatırımlar, 2002-2006 döneminde başlatılan projelerin adet olarak
yaklaşık % 43’ünü, yatırım tutarı olarak da yaklaşık % 37’sini teşkil etmektedir.
Uluslararası sermayeli şirketlerin 2006 yılındaki teşvik belgeli projelerinin
yatırım tutarı bakımından sektörel dağılımında, gemi ve yat (%12,7) ile metalik
olmayan mineral ürünlerde yoğunlaşan imalat sektörü yatırımlarının ağırlıklı paya
sahip olduğu görülmektedir. Hizmetler sektöründe ise, yatırım projeleri tutar
bakımından telekomünikasyonda (%37,4) yoğunlaşmaktadır. (Tablo 25)
Yatırım tutarı bakımından 2003 yılında madencilik; 2004 yılında ulaştırma,
haberleşme ve depolama; 2005 yılında ise imalat sektörlerinde başlatılan projelerin,
son beş yıllık dönemde gözlenen ortalama sektör eğiliminin oldukça üzerinde
gerçekleştiği görülmektedir. (Tablo 26)
35
36
37
38
2006 yılında uluslararası sermayeli şirketlerin yatırım projeleri için düzenlenen 151
adet teşvik belgesinin bölgeler bazında dağılımında ise, gerek yatırım tutarı gerekse
proje sayısı açısından, şirket sayısı ve UDY girişine paralel olarak, Marmara Bölgesi ilk
sırada yer almaktadır. Yatırım tutarı açısından % 42 ile ilk sırada yer alan Marmara
Bölgesi’ni, % 14,1 ile Ege Bölgesi takip etmektedir (Tablo 27).
Tablo 27: 2006 Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Teşvik Belgeli
Yatırım Projelerinin Bölge Bazında Dağılımı
Bölgeler
Proje Sayısı
(Adet)
Marmara
92
Toplam
Yatırım
(Milyon Dolar)
759,1
60,9
Toplam Yatırım
Tutarı İçindeki Payı
(%)
42,1
Ege
26
Akdeniz
12
254,2
17,2
14,1
76,4
7,9
4,2
İç Anadolu
11
81,9
7,3
4,5
Karadeniz
7
33,1
4,6
1,8
Doğu Anadolu
1
2,3
0,7
0,1
0
0,0
0,0
0,0
Türkiye Genelinde Gerçekleştirilen Projeler
2
595,9
1,3
33,1
151
1.802,8
100,0
100,0
Toplam
Toplam Proje Sayısı
İçindeki Payı (%)
2002-2006 yılları arasında düzenlenen teşvik belgelerinin bölgeler bazında
dağılımında da yine Marmara Bölgesi ilk sırayı almaktadır. Düzenlenen 1.007 adet
teşvik belgesinin proje sayısı açısından % 56’sı, yatırım tutarı açısından ise % 38’i
Marmara Bölgesi’ndedir (Tablo 28).
Tablo 28: 2002-2006 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin
Teşvik Belgeli Yatırım Projelerinin Bölge Bazında Dağılımı
Bölgeler
Proje Sayısı
(Adet)
Toplam Yatırım
(Milyon Dolar)
Marmara
560
4.690
Toplam Proje
Sayısı İçindeki Payı
(%)
56
Ege
Toplam Yatırım Tutarı
İçindeki Payı (%)
38
196
1.732
19
14
Akdeniz
91
743
9
6
İç Anadolu
92
1.804
9
15
Karadeniz
33
179
3
1
Doğu Anadolu
14
47
1
0
9
96
1
1
Türkiye Genelinde Gerçekleştirilen Projeler
Toplam
12
2.969
1
24
1.007
12.260
100
100
39
2. TÜRKİYE’DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER
Uluslararası doğrudan yatırımların menşe ülke dağılımı, Türkiye’de 153 farklı
ülkeden yatırımcı bulunduğunu göstermektedir. Bu ülkeler arasında, son beş yıllık
dönemde yıllık ortalama yatırım tutarı 100 milyon dolar ve üzerinde olan 11 ülke
bulunmaktadır 10.
Türkiye’deki uluslararası yatırımlar açısından önemli menşe ülke olarak
nitelendirilebilecek bu ülkeler arasında Hollanda, 2002-2006 yılları arasında toplam
6.242 milyon dolarlık yatırımla ilk sırada yer almaktadır.
Tablo 29: Türkiye’de Yatırımcı Ülkeler ve 2002-2006 Uluslararası
Doğrudan Yatırım Girişleri 11 (Milyon Dolar)
Sıra
Ülke
2002
2003
2004
2005
2006
2002-2006
(Toplam)
1
Hollanda
72
50
568
381
5.171
6.242
2
Belçika
5
54
25
1.088
3.456
4.628
3
B.A.E.
1
0
0
1.625
1.548
3.174
4
Yunanistan
0
24
38
11
2.787
2.860
5
Fransa
22
120
34
2.107
444
2.727
6
Rusya
0
0
0
1.605
7
1.612
7
İngiltere
8
141
126
165
883
1.323
8
İtalya
241
1
15
692
209
1.158
9
Avusturya
0
0
1
9
1.108
1.118
10
Almanya
86
142
73
391
366
1.058
11
ABD
2
52
36
88
693
871
Diğer Ülkeler
185
161
375
372
1.145
2.238
Toplam
622
745
1.291
8.534
17.817
29.009
Kaynak: TCMB
İlk 11 menşe ülke arasında, Hollanda, Belçika, Fransa, İngiltere, İtalya, Almanya
ve ABD gibi dünya ekonomisinin en fazla doğrudan yatırım yapan ülkelerinin yanısıra,
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Yunanistan, Rusya ve Avusturya gibi Türkiye’de tek bir
büyük ölçekli birleşme veya satın alma işlemi sonucunda bu sıralamada yer almış olan
ülkeler de bulunmaktadır. Örneğin Birleşik Arap Emirlikleri’nin 2005 ve 2006
10
11
UDY girişi sermaye bileşenine göre
Sıralama yapılırken sermayenin Türkiye’ye transfer edildiği en son ülke (immediate origin) menşe ülke
olarak kabul edilmiştir.
40
yıllarındaki yüksek yatırım girişleri Türk Telekom’un özelleştirilmesine istinaden
ödenen taksit tutarları sonucunda; Yunanistan’ın 2006 yılındaki yüksek yatırım girişi
ise Finansbank satışı sonucunda gerçekleşmiştir.
Türkiye’deki uluslararası doğrudan yatırımlara kaynak teşkil eden önemli
menşe ülkelerin bu bölümde ele alınan dünya ekonomisindeki tüm yatırımlarına ilişkin
coğrafi ve sektörel dağılım değerlendirmeleri, önümüzdeki dönemin uluslararası
doğrudan yatırım eğilimlerine ışık tutmayı amaçlamaktadır.
2.1. Amerika Birleşik Devletleri
ABD menşeli firmaların yurtdışındaki yatırımları, 2001-2003 yılları arasında
ortalama 130 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiş ve 2004 yılında önemli bir artış
göstererek 222 milyar dolara ulaşmıştır. 2005 yılı içerisinde Amerikan İstihdam
Yaratma Kanunu’nun (2004) getirdiği düzenlemeler sonucunda ABD’nin yurtdışı
yatırımları büyük bir düşüş göstermiştir. 2004 tarihli “Amerikan İstihdam Yaratma
Kanunu”, Amerikan menşeli çok uluslu şirketlerin kendi ülkeleri dışında elde ettikleri
karları ABD’ye transfer etmeleri durumunda uygulanacak vergi oranını bir yıl için
%5,25’e indirmiş ve ABD’ye olan sınır ötesi kar transferi işlemlerini teşvik etmiştir.
JPMorgan Chase verilerine göre, 2005 yılında Amerikan firmaları kendi ülkelerine
yaklaşık 300 milyar dolarlık kar transferi gerçekleştirmişlerdir 12.
2006’da bu ülkeden yurt dışına yapılan yatırımlar tekrar artmaya başlamış ve
üçüncü çeyrek itibarıyla 168 milyar ABD Doları’na ulaşmıştır. 13
ABD’nin yurtdışı yatırımları, ağırlıklı olarak hukuki, mali ve teknik (bilgisayar,
Ar-Ge hizmetleri, vb.) konularda danışmanlık-müşavirlik hizmetlerini içeren iş
faaliyetleri sektöründe yoğunlaşmaktadır. İkinci en yoğun dış yatırım sektörü olan
imalat içerisinde ise kimya sektörü en büyük paya sahiptir.
Bringing it home: A study of the incentives surrounding the repatriation of foreign earnings
under the American Jobs Creation Act of 2004, Jennifer Blouin, The Wharton School
13 Bureau of Economic Analysis (www.bea.gov)
12
41
Tablo 30: ABD’nin Doğrudan Dış Yatırımlarının Sektörel Dağılımı
2001-2003
Ortalama
8.751
2004
2005
2006a
14.059
11.378
16.071
İmalat
29.785
53.680
38.765
39.058
Kimya
8.427
11.336
9.078
12.023
Bilgisayar ve Elektronik
1.577
6.108
6.094
5.869
892
3.426
3.831
3.167
Gıda
2.806
1.391
2.921
2.822
Metal
448
2.298
-393
2.096
1.083
941
730
509
11.385
25.869
17.171
10.273
3.168
2.313
-667
2.298
10.333
10.603
17.194
19.180
Sektör
Madencilik
Makina
Elektrikli Araç ve Birleşenleri
Diğer İmalat
Ulaşım Araçları
Ticaret
İletişim
-40
-3.526
6.932
5.034
İş Faaliyetleri
16.812
101.353
-118.634
50.501
Finans ve Sigorta
20.194
24.086
20.242
23.618
3.216
-304
-3.941
-353
1.938
8.389
4.281
4.520
38.736
14.097
11.069
11.038
129.724
222.437
-12.714
168.667
Bankalar
Profesyonel, Bilimsel ve
Teknik Hizmetler
Diğer
Toplam
Kaynak: Bureau of Economic Analysis (www.bea.gov)
a) İlk üç çeyrek verilerine göre
2006 yılının ilk üç çeyreğinde 169 milyar dolar tutarındaki ABD menşeli
uluslararası doğrudan yatırımların %50’si Avrupa ülkelerinde gerçekleşmiştir.
Tablo 31:
ABD’nin Doğrudan Dış Yatırımlarının Ülke Gruplarına Göre
Dağılımı (Milyon ABD Doları)
2001-2003
Ortalama
2004
2005
2006a
Kanada
16.395
23.255
16.789
16.321
Avrupa
77.527
99.284
-37.488
84.851
Asya ve Pasifik
17.599
78.409
12.999
36.917
Latin Amerika
14.928
18.812
-10.545
25.017
3.275
2.677
5.531
5.561
129.724
222.437
-12.714
168.667
Ülke
Diğer
Tüm Ülkeler
Kaynak: Bureau of Economic Analysis (www.bea.gov)
a) İlk üç çeyrek verilerine göre
2002-2006 arasında ABD menşeli yatırımcıların Türkiye’de kurdukları şirket
sayısı 40’dan 118’e ve bu ülkeden gelen doğrudan yatırım miktarı 2 milyon ABD
42
Doları’ndan 693 milyon ABD Doları’na yükselmiştir. 2006 yılı içerisinde Texas Pacific
Group tarafından Mey İçki için ödenen yaklaşık 350 milyon dolarlık tutar, bu dönemde
Türkiye’ye yapılan ABD menşeli en büyük sermaye transferi olmuştur.
2006 yıl sonu itibarıyla Türkiye’de faaliyet gösteren 733 ABD sermayeli şirket,
toplam uluslararası sermayeli şirketlerin %4,8’ini teşkil etmektedir. 14
Grafik 6: ABD Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Milyon
ABD Doları
Şirket
Sayısı (Adet)
800
104
700
96
118
693
120
105
600
90
500
75
400
300
60
53
40
45
200
30
88
100
0
52
6
15
36
0
2002
2003
2004
UDY Girişi
2005
2006
Şirket Sayısı
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB
2.2. Almanya
Almanya’nın doğrudan dış yatırımları, 2003 ve 2004 yıllarında gerçekleşen
tasfiyeler ve şirket içi kredilerin Almanya’daki şirket merkezlerine yapılan geri
ödemeleri nedeniyle düşük seviyelerde gerçekleşmiştir. 2005 yılında yükselme
eğilimine giren Almanya’nın dış yatırımları, 45 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiş ve
2006 yılında da 65 milyar dolara ulaşmıştır.
2006 yılında Almanya’nın tüm dünya ülkelerine yayılmış dış yatırım
portföyünde en yüksek pay, %25’lik bir oranla ABD’dedir.
14
ABD menşeli şirketlerin Türkiye’deki yatırımları genellikle Hollanda’da kurulu bölgesel merkezleri
aracılığı ile yapılmaktadır. Bu şirketlerin kayıtlarında menşe ülke olarak Hollanda’nın görünmesi
sebebiyle ABD’nin Türkiye’deki doğrudan yatırımları gerçekte olduğu seviyenin altında görünmektedir.
43
Tablo 32: Almanya’nın Doğrudan Dış Yatırımlarının Ülkelere Göre
Dağılımı (Milyon ABD Doları)
Ülke
2004
2005
2006
ABD
-8.807
-6.956
16.122
Lüksemburg
4.005
2.504
6.164
İngiltere
-6.234
7.746
5.648
Çin
1.352
3.710
3.196
-800
-254
2.554
-24.450
4.394
2.492
Macaristan
1.370
1.717
2.291
İspanya
-1.376
2.381
2.158
Belçika
-2.590
-4.408
2.062
Avusturya
1.515
5.712
1.028
37.901
29.106
21.550
1.886
45.652
65.265
Rusya Federasyonu
İtalya
Diğer
Toplam
Kaynak: Deutsche Bundesbank (www.bundesbank.de)
2005 yılı itibarıyla Almanya’nın 45,7 milyar dolarlık doğrudan yatırımlarının 14
milyar doları ulaşım haberleşme, 7,8 milyar doları bankacılık-sigortacılık, 3,8 milyar
doları da imalat sektörlerinde gerçekleşmiştir.
Tablo 33: Almanya’nın Doğrudan Dış Yatırımlarının Sektörel Dağılımı
Sektörler
2004
2005
Ulaşım Haberleşme
1.154
13.912
Bankacılık Sigortacılık
2.836
7.751
İmalat Sanayi
-1.989
3.746
-15.917
3.120
3.514
2.089
Enerji Su
-667
510
Madencilik
789
423
İnşaat
-179
10
Turizm
128
-5
Kiralama, Ar-Ge, Bilişim Hizmetleri
Ticaret
Tarım, Ormancılık, Balıkçılık
Diğer
Toplam
21
-6
12.196
14.102
1.886
45.652
Kaynak: Deutsche Bundesbank (www.bundesbank.de)
a) 2006 yılı yatırımları sektörel dağılım verileri açıklanmamıştır
2002 yılında Türkiye’de 64 Alman sermayeli şirket kurulmuşken, 2006 yılına
gelindiğinde bu rakam 600 olarak gerçekleşmiştir. 2006 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de
44
faaliyet gösteren 2.627 adet Alman sermayeli şirket bulunmaktadır. Almanya’dan
Türkiye’ye yapılan doğrudan yatırım miktarı da 2002 yılında 86 milyon ABD Doları
olarak gerçekleşmişken, 2006 yılında 366 milyon ABD Doları’na ulaşmıştır
Grafik 7: Almanya Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Şirket
Sayısı (Adet)
Milyon
ABD Doları
700
1.400
1.300
600
1.200
1.100
650
600
550
509
500
1.000
900
450
383
800
400
700
350
600
300
500
250
391
400
366
153
200
100
0
200
150
300
64
86
2002
100
142
73
50
0
2003
UDY Girişi
2004
2005
2006
Şirket Sayısı
2.3. Belçika
Belçika kaynaklı yatırımcıların yurt dışında yaptıkları yatırımlar 2003 yılındaki
zirve değeri olan 38,9 milyar dolarlık seviyeden sonra, 2004 yılında 33,5 milyar dolara,
2005 yılında da 22,9 milyar dolar seviyesine gerilemiştir 15.
Tablo 34: 2 005 Yılında Yapılan Belçika Menşeli Doğrudan Yatırımlar ve
Ülkelere Göre Dağılımı (Milyar ABD Doları)
Ülke
UDY
Yüzde Pay (%)
Almanya
5,2
22,82
Fransa
3,6
15,89
Hollanda
2,1
9,29
İngiltere
2,0
8,81
Diğer
Toplam
9,9
43,19
22,9
100,00
Kaynak: Banque de Belgique (www.bnb.be)
Belçikalı yatırımcıların uluslararası doğrudan yatırımları, özellikle hizmetler
sektöründe yer alan iş faaliyetleri, finans ve taşımacılık-depolama-haberleşme
alanlarında yoğunlaşmaktadır. Belçika menşeli doğrudan yatırımların genellikle
15
Country Fact Sheet: Belgium, World Investment Report 2006, UNCTAD
45
Almanya, Lüksemburg, Hollanda ve İngiltere gibi gelişmiş ülke ekonomilerine
yöneldiği gözlenmektedir 16.
2005 yılı Ocak-Haziran dönemi verilerine göre Belçikalı yatırımcıların en fazla
yatırım yaptıkları ülke sıralamasında ilk üç sırayı Almanya, Fransa ve Hollanda
almaktadır. Söz konusu dönemde Belçika menşeli yatırımların %76’sı Avrupa Birliği
ülkelerine yönelmiştir. 17
Grafik 8: Belçika Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Şirket
Sayısı (Adet)
Milyon
ABD Doları
4.400
72
70
4.000
3.456
3.600
3.200
49
38
2.400
42
35
2.000
26
1.600
28
1.088
1.200
21
14
800
0
63
56
51
2.800
400
77
5
5
54
25
2003
2004
7
0
2002
UDY Girişi
2005
2006
Şirket Sayısı
2002 yılından itibaren Türkiye’de kurulan Belçika sermayeli şirket sayısı
düzenli olarak artmaktadır. 2006 yıl sonu itibarıyla Türkiye’de faaliyet gösteren 265
adet Belçika sermayeli şirket bulunmaktadır. Belçika’dan gelen UDY tutarı, son iki
yılda, 1 milyar doların üzerinde gerçekleşmiştir. 2005 yılında Dışbank hisselerinin
Fortis Bank tarafından ve 2006 yılında Denizbank hisselerinin Dexia Bank tarafından
satın alınması, Türkiye’de son 2 yıldaki en büyük Belçika menşeli yatırımlar olarak
kayıtlara geçmiştir.
2.4. Fransa
Fransız yatırımcıların yurt dışında yaptıkları yatırımlar, 2002 yılından itibaren
sürekli olarak artmış ve aynı yıl 50,4 milyar dolar seviyesinde iken, 2005 yılında 115,7
UNCTAD, WID Country Profile: Belgium National Bank of Belgium, Press Release, Direct Investment in
Belgium:Extent and Trend, 11.01.2007
17 Banque de Belgique (www.bnb.be)
16
46
milyar dolara kadar yükselmiştir. 18 2006 yılında ise Fransa’nın dış yatırımları tekrar
azalarak yaklaşık 108 milyar dolar (86,7 milyar Avro) olarak gerçekleşmiştir 19.
2005 yılında Fransa menşeli yatırımların Avrupa ülkeleri ve ABD’de
yoğunlaştığı görülmektedir. Avrupa ülkeleri arasında Belçika, Hollanda, İtalya ve
İngiltere, Fransız yatırımcılar tarafından tercih edilen başlıca ülkeler olmuştur. 2006
yılında Fransa dış yatırımları öncelikli olarak AB üyeleri, ABD ve İsviçre’ye yönelmiştir
(Tablo 35).
Tablo 35: 2006 Yılında Fransa Dış Yatırımlarının Yoğunlaştığı Ülkeler
(Milyar Avro)
Ülkeler
UDY
AB- 27 Ülkeleri (Toplam)
47,7
ABD
14,7
İsviçre
10,1
Japonya
1,3
Brezilya
1,1
Diğer
11,8
Toplam
86,7
Kaynak: EuroStat News Release, 24.05.2007
Grafik 9: Fransa Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Milyon
ABD Doları
Şirket
Sayısı (Adet)
2.500
125
113
2.107
2.000
100
76
70
1.500
75
1.000
50
33
500
21
22
444
120
25
34
0
0
2002
2003
UDY Girişi
2004
2005
2006
Şirket Sayısı
Fransız yatırımcıların Türkiye’de kurdukları şirket sayısı 2002 yılından itibaren
hızlı bir artış göstermiştir. 2006 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de 558 adet Fransız
sermayeli şirket bulunmaktadır. Söz konusu şirketlerin 313 adedi 2006 yılı içerisinde
18
19
Country Fact Sheet: France, World Investment Report 2006, UNCTAD
EuroStat News Release, 24.05.2007
47
kurulmuştur. ABD menşeli GE Consumer Finance tarafından Garanti Bankası’nın satın
alınan hisseleri için ödenen 1,8 milyar dolarlık tutarın Türkiye’ye Fransa üzerinden
transfer edilmesi, 2005 yılında Fransa menşeli sermaye girişindeki artışın en önemli
unsurudur. Özelleştirilen Başak Sigorta’nın Fransız Groupama tarafından satın
alınması, Fransız yatırımcılar tarafından 2006 yılında Türkiye’de gerçekleştirilen en
önemli yatırım olmuştur.
2.5. Hollanda
Hollandalı yatırımcılar 2000-2006 döneminde yıllık ortalama 52 milyar Avro
düzeyinde UDY gerçekleştirmiştir. Yıllar itibarıyla Hollanda’nın dış yatırım miktarının
dalgalı bir seyir izlediği görülmektedir. Nitekim, 2005 yılında 115 milyar Avro
seviyesinde gerçekleşen net dış yatırım miktarı, 2006 yılında 18 milyar Avro seviyesine
gerilemiştir. 20
Hollanda’nın dış yatırımlarında, Avrupa ülkelerinin 2005 yılındaki %88’lik payı,
2006 yılında %57’ye gerilemesine rağmen, Hollanda menşeli firmaların en çok Avrupa
ülkelerine yatırım yaptığı görülmektedir. İtalya, 2006 yılında, 9 milyar Avro ile
Hollanda dış yatırımlarından en büyük payı alan ülke konumundadır. 2006 yılında,
Hollandalı yatırımcıların en çok tercih ettiği ülkeler; İtalya, İsviçre, Rusya, Belçika ve
Fransa’dır. Hollanda dış yatırımları Avrupa’dan sonra en fazla Asya ülkelerinde
yoğunlaşmaktadır.
Tablo 36: 2006 Yılında Hollanda Dış Yatırımlarının
Yoğunlaştığı İlk 5 Ülke (Milyon Avro)
Sıra
Ülkeler
UDY
1
İtalya
9.311
2
İsviçre
5.203
3
Rusya
3.516
4
Belçika
3.273
5
Fransa
3.105
Kaynak: De Nederlandsche Bank (www.dnb.nl)
Madencilik, petrol ve kimya ile ticaret ve finans Hollandalı yatırımcıların
ağırlıklı olarak dış yatırım yaptıkları sektörlerdir. 2005 yıl sonu itibarıyla Hollanda’nın
doğrudan dış yatırım stokunun %41’ini imalat, %8’ini ticaret, %4’ünü ulaştırma ve
telekomünikasyon, %8’ini finans sektöründeki yatırımlar oluşturmaktadır. İmalat
sektöründeki yatırım stokunun alt sektörler itibarıyla dağılımı, madencilik, petrol ve
kimya sektörlerinin 2004 yılında olduğu gibi 2005 yılında da ilk sıralarda yer aldığını
göstermektedir.
20
De Nederlandsche Bank (www.dnb.nl)
48
2006 yılında, Hollandalı yatırımcılar tarafından Türkiye’de kurulan şirket sayısı
276’dır. Söz konusu kuruluşlar neticesinde 2006 yılı sonu itibarıyla Türkiye’deki
toplam Hollanda sermayeli şirket sayısı 1.189’a ulaşmıştır. 2006 yılında Türkiye’de
yapılan Hollanda menşeli doğrudan yatırım miktarı 5,2 milyar dolar seviyesindedir. Söz
konusu yatırımın yaklaşık 4,7 milyar dolarlık kısmı, İngiliz Vodafone şirketinin Telsim
şirketinin hisselerini satın almasına istinaden ödenen tutarın Türkiye’ye Hollanda
üzerinden transfer edilmesinden kaynaklanmaktadır.
Grafik 10: Hollanda Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Şirket
Sayısı (Adet)
Milyon
ABD Doları
6.000
288
276
5.500
5.171
5.000
264
240
214
4.500
216
4.000
192
3.500
168
142
3.000
144
2.500
120
2.000
1.500
1.000
500
96
73
72
44
568
73
50
2002
2003
48
381
24
0
0
UDY Girişi
2004
2005
2006
Şirket Sayısı
2.6. İngiltere
2000 yılında 154 milyar sterlin gibi oldukça yüksek bir seviyeye ulaşan
İngiltere’nin doğrudan dış yatırımlarında, 2004 yılından itibaren görülen azalma
eğilimi, 2006 yılında da devam etmiştir. 2004 yılında 50 milyar sterlin olan
İngiltere’nin net doğrudan dış yatırımları, 2005 yılında yaklaşık 46 milyar sterlin
seviyesinde gerçekleşirken, 2006 yılında bu rakam 43 milyar sterlin seviyesine
düşmüştür. 21
İngiltere’nin net dış yatırım miktarının ülke gruplarına göre dağılımı, Amerika,
Asya ve Avustralya’da düşüşlerin; Avrupa ve Afrika’da ise artışların olduğunu
göstermektedir. Fransa ve Lüksemburg, İngiltere menşeli yatırımların en fazla
21
Business Monitor MA4 / Foreign Direct Investment 2005, February 2007, National Statistics
49
yoğunlaştığı Avrupa ülkeleridir. Asya’da ise İngiliz yatırımcıların en fazla tercih ettiği
ülkeler, Güney Kore, Hong Kong ve Çin’dir. 22
Tablo 37: 2005 Yılı İngiltere Dış Yatırımlarının Bölgelere
Göre Dağılımı (Milyar Sterlin)
Ülke Grupları
UDY
Yüzde Dağılım (%)
Avrupa
13,3
29
Amerika
22,5
49
4,1
9
6,0
46,0
13
100
Asya
Afrika
Toplam
Kaynak: National Statistics (www.statistics.gov.uk)
2005 yılında İngiltere dış yatırımlarından en çok payı alan ilk 5 ülke sırasıyla
ABD, Güney Afrika, Fransa, Lüksemburg ve Kanada’dır.
2005 yılında İngiltere menşeli doğrudan yatırımların sektörel dağılımı,
hizmetler ve imalat sektörlerinde artış, doğal kaynaklara dayalı yatırımlarda ise azalma
meydana geldiğini göstermektedir. 2005 yılında İngiltere dış yatırımlarının yaklaşık
%68’i hizmetler sektöründe; %32’si ise imalat sektöründe gerçekleşmiştir. Hizmet
sektöründe en büyük pay finans sektörüne aittir. İmalat sektöründe yapılan
yatırımlarda ise kimya, plastik ve petrol ürünlerinde bir yoğunlaşma olduğu
görülmektedir.
Tablo 38: 2005 Yıl Sonu Itibarıyla İngiltere Net Dış Yatırımlarının
Sektörel Dağılımı (Milyar Sterlin)
Sektörler
UDY
Yüzde Oran (%)
Finansal Hizmetler
14,3
31
Ticaret
10,6
23
Kimya, Plastik ve Petrol Ürünleri
6,0
13
Metal ve Mekanik Ürünler
5,1
11
Elektrik, Gaz, Su
4,6
10
5,5
46,0
12
100
Diğer
Toplam
Kaynak: National Statistics (www.statistics.gov.uk)
2006 yılında İngiltere kaynaklı yatırımcıların Türkiye’de yaptıkları doğrudan
yatırım miktarı yaklaşık 890 milyon dolar seviyesindedir. İngiliz Vodafone şirketinin
Telsim hisseleri için ödediği yaklaşık 4,7 milyar dolarlık sermaye, Türkiye’ye Hollanda
22
Business Monitor MA4 / Foreign Direct Investment 2005, February 2007, National Statistics
50
üzerinden transfer edildiği için ödemeler dengesine İngiltere menşeli sermaye olarak
yansımamıştır.
Türkiye’de 2006 yılında İngiliz sermayeli
487 şirket kurulmuştur. Bu
kuruluşlarla birlikte 2006 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de faaliyet gösteren İngiliz
sermayeli şirketlerin sayısı 1.420 olmuştur.
Grafik 11: İngiltere Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Milyon
ABD Doları
Şirket
Sayısı (Adet)
1.000
500
487
900
450
883
800
400
341
700
350
600
300
500
250
400
200
144
300
150
200
100
0
67
36
126
100
165
50
141
8
2002
0
2003
UDY Girişi
2004
2005
2006
Şirket Sayısı
2.7. İtalya
İtalyan yatırımcıların 2004 yılında gerçekleştirdiği uluslararası doğrudan
yatırımlar 15.5 milyar Avro iken, aynı rakam 2005 yılı için 33,6 milyar Avro; 2006 yılı
için ise 32,4 milyar Avro olarak açıklanmıştır 23. 2005 yılında gerçekleşen %116
oranındaki artışın arkasında yatan neden İtalyan bankalarının gerçekleştirmiş oldukları
sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleridir. Finans sektörü dışında kalan sektörlerde
ise, İtalyan yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen yatırımlarda önemli bir artış
gözlenmemiştir. Enerji sektöründeki yatırımlarda bir azalma gözlenirken, üretim
alanında gerçekleşen yatırımlar 6,1 milyar Avro seviyesinde sabit kalmıştır 24.
23
24
ICE - Istituto nazionale per il Commercio Estero
Banca D’Italia (www.bancaditalia.it)
51
Tablo 39: 2005 Yılında Yapılan İtalya Menşeli Doğrudan Yatırımlar ve
Sektörlere Göre Dağılımı (Milyon Avro)
Sektörler
UDY
Tarım
57
Enerji
2.154
Sanayi
6.142
İnşaat
128
Ticari Hizmetler
5.968
Diğer
25
Toplam
14.474a
Kaynak: ICE - Istituto nazionale per il Commercio Estero (www.ice.gov.it)
a) Toplam UDY değeri, gayrimenkul yatırımları ile bankacılık sektörüne yapılan yatırımları içermemektedir.
2005 yılı itibarıyla dünya ekonomisinde toplam 16.832 İtalyan ortaklı
uluslararası şirket faaliyette bulunmaktadır. Söz konusu şirketlerin coğrafi dağılımı ;
Fransa, ABD, Almanya, İngiltere ve İspanya’nın ilk beş sırada yer aldığını
göstermektedir. 25
2006 yılında Türkiye’de 106 adet İtalyan sermayeli şirket kurulmuştur.
Türkiye’de faaliyet gösteren İtalyan sermayeli şirket sayısı 2006 yılı sonu itibarıyla
513’e ulaşmıştır. 2006 yılında İtalyan yatırımcıların Türkiye’de yaptıkları doğrudan
yatırım miktarı yaklaşık 209 milyon dolar seviyesindedir.
Grafik 12: İtalya Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Şirket
Sayısı (Adet)
Milyon
ABD Doları
120
1.500
1.400
106
1.300
88
1.100
1.000
74
80
71
72
900
800
64
692
700
56
48
600
500
40
32
400
32
16
209
200
100
241
0
2002
1
15
2003
2004
UDY Girişi
25
ICE - Istituto nazionale per il Commercio Estero
52
104
96
1.200
300
112
24
16
8
0
2005
2006
Şirket Sayısı
3.
TÜRKİYE’DE
2006
YILINDA
EN
FAZLA
ULUSLARARASI
DOĞRUDAN YATIRIM ÇEKEN SEKTÖRLER
Dünya ekonomisindeki uluslararası doğrudan yatırımların sektörel dağılımına
ilişkin yayımlanan en son veriler 2005 yılına aittir. 2005 yılında küresel ölçekte
uluslararası
doğrudan
yatırımlardaki
artışa,
özellikle
petrol,
gaz,
altyapı
(telekomünikasyon ve enerji), bankacılık ve gayrimenkul alanlarındaki yoğunlaşma
sebep olmuştur. Petrol, finans ve telekomünikasyon sektörlerindeki sınır ötesi birleşme
ve satın alma işlemleri, toplam UDY girişlerinin yaklaşık üçte birini teşkil etmiştir.
2004 yılında birçok ülkede gayrimenkul alanında gözlenen UDY girişindeki artış
devamlılık göstermektedir. Son dönemde, uluslararası doğrudan yatırımların sektörel
dağılımında dikkat çeken bir başka gelişme ise, son yirmi yıllık dönemde önemli ölçüde
gerileyen madencilik yatırımlarının tekrar hızlı bir artış eğilimine girmiş olmasıdır 26.
Tüm bu sektörel eğilimler, 2006 yılında da devam eden büyük ölçekli sınır ötesi
birleşme ve satın alma işlemleri sebebiyle devamlılık göstermektedir.
Türkiye’de UDY girişleri, özellikle son birkaç yılda sektörel dağılım açısından
dünya ekonomisindeki gelişmelere paralel bir seyir izlemeye başlamıştır. 2005 ve 2006
yıllarında en çok yatırım çeken sektörler finans ve telekomünikasyon sektörleri
olmuştur. 2005 yılında 7,2 milyar dolar olan finans ve telekomünikasyon
sektörlerindeki toplam UDY girişi, 2006 yılında 13,6 milyar dolara çıkmıştır. 2006
yılında ayrıca hizmetler sektöründe toptan ve perakende ticaret, imalat sanayiinde ise
kimya sektörü ile gıda ve içecek ürünleri sektöründe önemli artışlar kaydedilmiştir.
26
UNCTAD, World Investment Report, 2006
53
Tablo 40: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri - 2006
(Milyon Dolar)
Sıra
Sektör
Sermaye
Yüzde (%)
1
Finansal Aracılık
7.002
39,3
2
Taşımacılık, Depolama ve Haberleşme
6.624
37,2
3
İmalat Sanayii
1.853
10,4
4
1.164
6,5
5
İnşaat
441
2,5
6
Sağlık ve Sosyal Hizmetler
264
1,5
7
125
0,7
8
Elektrik, Gaz ve Su Kaynakları
112
0,6
9
Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmetler
106
0,6
Emlak Komisyonculuğu, Kiralama ve İşletme Hizmetleri
88
0,5
Diğer
34
0,2
17.817
100,0
10
Toplam
Kaynak: TCMB
Tablo 41:
En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken Beş
Sektördeki Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri (20022006) (Milyon ABD Doları)
Sektörler
2002
2003
2004
2005
2006
260
51
69
4.016
7.002
1
2
639
3.285
6.624
3- Toptan ve Perakende Ticaret
89
92
103
68
1.164
4- Kimyasal Madde ve Ürünler
9
9
39
174
600
14
249
78
68
585
Diğer
249
342
363
923
1.842
TOPLAM
622
745
1.291
8.534
17.817
1- Finans
2- Telekomünikasyon
5- Gıda Ürünleri ve İçecek
Kaynak:TCMB
54
Grafik 13: UDY Girişi Sektörel Dağılım 2006
Toptan ve
Parekende
Ticaret
%6,5
İnşaat
%2,5
Diğer
%4,1
İmalat Sanayi
%10,4
Finansal Aracılık
Hizmetleri
%39,3
Taşımacılık,
Depolama ve
Haberleşme
%37,2
Kaynak:TCMB
2006 yılında en fazla UDY çeken finans sektöründe büyük ölçekli yatırım
girişleri 2005 yılında başlamış ve 4 milyar ABD Doları düzeyinde gerçekleşmiştir. 2006
yılında uluslararası doğrudan yatırımcıların finans sektörüne gösterdikleri ilgi artarak
devam etmiş ve yatırım girişleri 7 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır.
İkinci sırada yer alan telekomünikasyon sektöründe ise, 2005 yılında 3,2 milyar
ABD Doları düzeyinde gerçekleşen UDY girişi, 2006 yılında 6,6 milyar dolara
ulaşmıştır.
2006 yılının üçüncü en fazla UDY çeken sektörü, 1,2 milyar dolarlık bir yatırım
girişi ile yine hizmetler sektörünün bir başka alt sektörü olan toptan ve perakende
ticaret olmuştur. İmalat sektörleri içinde en fazla UDY çeken kimya sektörü, 2005
yılında yakaladığı dördüncü en fazla UDY çeken sektör konumunu, yaklaşık iki buçuk
kat artarak 600 milyon dolara ulaşan yatırım girişi ile sürdürmüştür. Gıda ve içecek,
585 milyon dolarlık yatırım girişi sağlayarak 2006 yılında beşinci en fazla UDY çeken
sektör olmuştur.
55
Kutu 5: 2006 Yılında Finans Sektöründeki Uluslararası Doğrudan Yatırımlar
Finans sektöründe 2006 yılında 7 milyar ABD Doları olarak gerçekleşen UDY girişi içinde,
Denizbank’ın hisselerinin Belçika menşeli Dexia Bank’a satışı sonucunda gerçekleşen 3,2 milyar ABD Dolarlık
ve Finansbank’ın hisselerinin Yunanistan menşeli National Bank of Greece tarafından satın alınması sonucu
gerçekleşen 2,7 milyar ABD Dolarlık sermaye girişleri önemli yer tutmaktadır. 2006 yılında Türkiye’deki
toplam UDY girişinin % 35’i finans sektöründe gerçekleşmiştir.
Son iki yıllık dönemde Türkiye’de finans sektöründe görülen büyük ölçekli birleşme ve satın alma
işlemleri sadece Türk finans sektörüne özgü bir durum değildir. UNCTAD (World Investment Report 2006)
verilerine göre dünya genelinde, gerek 2005 yılında gerçekleşen 93,8 milyar ABD Doları, gerek 2006 yılının ilk
yarısı itibarıyla gerçekleşen 59 milyar ABD Doları tutarındaki birleşme ve satın alma işlemi ile finans sektörü
ilk sıralarda yer almaktadıra.
İngiltere merkezli HSBC’nin, 2006 yılı Nisan ayında Arjantin menşeli BNL Inversiones Argentinas S.A.
Bankasını, Kasım ayında ise Panama menşeli Grupo Banistmo S.A.’nın %99,98 oranındaki hissesini 924
milyon sterlin karşılığında satın alarak, Latin Amerika’da önemli bir konum elde etmesi, 2006 yılının kayda
değer büyük ölçekli satın alma işlemleri arasında yer almıştırb. Yine HSBC, Kasım 2006’da Westpac Banking
Corporation’ın Avustralya ve Yeni Zelanda’daki saklama ve takas (custody) işlerini 150 milyon Avustralya
Doları karşılığında satın almıştır.
2006’da görülen bir diğer önemli işlem de özellikle Asya, Afrika ve Orta Doğu ülkeleri başta olmak
üzere elliden fazla ülkede faaliyet gösteren, İngiltere merkezli Standard Chartered Bank’ın, Tayvan’ın yedinci
büyük bankası Hsinchu International Bank’ın %51 hissesini 650 milyon Sterlin’e satın almasıdır.
Sigortacılık alanında, Bermuda merkezli Catlin Group Ltd.’nin İngiltere merkezli Wellington
Underwriting Plc’yi 1,2 milyar ABD Doları’na satın alması 2006 yılında sektördeki önemli satın almalardan
biri olmuştur.
Kaynak: a)UN, World Economic Situation and Prospects, 2007
b)National Statistics (www.statistics.gov.uk)
Kutu 6:
2006 Yılında Telekomünikasyon Sektöründeki Uluslararası
UNCTAD verilerine göre, dünyada ulaşım, depolama, iletişim sektörlerinde 2005 yılında 97,5 milyar
ABD Doları ve 2006 yılının ilk yarısı itibarıyla 88 milyar ABD Doları tutarında sınır ötesi birleşme ve satın
alma işlemi gerçekleşmiştir. Türkiye’de de aynı dönemde söz konusu sektörlerde büyük ölçekli satın alma
işlemleri gerçekleşmiştir. İngiliz Vodafone tarafından satın alınan Telsim için yapılan 4,7 milyar dolarlık
ödeme 2006 yılının en büyük UDY girişi olarak dikkat çekerken Ojer Telecom’un Türk Telekom için yaptığı 1,5
milyar dolarlık ödeme de yılın dördüncü büyük UDY girişi olmuştur.
Dünyada sektörde görülen önemli satın alma işlemleri arasında ise, İngiliz Yell Group Plc’nin,
İspanyolca ve Portekizce konuşulan ülkelerde önemli pazar payına sahip İspanya menşeli Telefonica
Publicidad Informacion’un hisselerini 2,1 milyar sterlin karşılığında satın alması yer almaktadır. ABD merkezli
NTL Incorporated’in İngiliz Virgin Mobile Holding’i yaklaşık 1,4 milyar ABD Doları karşılığında satın alması
bir diğer önemli işlem olarak dikkat çekmektedir.
Kaynak: a)UN, World Economic Situation and Prospects, 2007
56
Kutu 7:
2006 Yılında Kimyasal Ürünler Sektöründeki Uluslararası Doğrudan
Yatırımlar
Türkiye’de kimya sektörü 2006 yılında, 2005 yılında olduğu gibi, en fazla UDY çeken sektörler
arasında dördüncü sırada yer almıştır.
Genel olarak dünyadaki UDY girişlerinde görülen büyük ölçekli sınır ötesi birleşme ve satın alma
işlemlerinde de kimya sektörünün imalat sektörleri arasında önemli bir payı vardır. UNCTAD (World
Investment Report 2006) verilerine göre, dünya genelinde, 2005 yılında 54 milyar ABD Doları ile uluslararası
birleşme ve satın alma işlemlerinde imalat sektörleri içinde ilk sırada yer alan kimya sektörü, 2006 yılında da
bu eğilimi devam ettirmiş ve ilk altı ay itibarıyla 26 milyar ABD Dolarıyla yine ilk sırada yer almıştır.
2006 yılında dünyada ilaç sektöründe önemli satın alma işlemleri olmuştur. ABD merkezli çok uluslu
bir şirket olan Merck, İsviçre merkezli bioteknoloji şirketi Serano’yu 10,6 milyar Avroya ve Lübnan merkezli
biotedavi konusunda uzmanlaşmış ve tescilli ürünleri olan GlycoFi’nin tamamını 400 milyon ABD Dolarına
satın almıştıra. Ayrıca, İngiltere menşeli GlaxoSmithKline’nın, burun bantları ve fiber diyet ürünleri
konusunda önde gelen şirketlerden ABD merkezli CNS Inc’i yaklaşık 566 milyon dolar karşılığında ve Novartis
AG’nin de bulaşıcı hastalıklar konusunda uzman İngiliz şirketi NeuTec Pharma Plc.’yi 569 milyon ABD Doları
karşılığında satın alması diğer önemli satın alma işlemleridirb. Kimya sektöründeki satın almalardan bir diğeri
de, parfüm endüstrisinde faaliyet gösteren Cenevre merkezli Givaudan’ın 1,2 milyar sterlin karşılığında
Hollanda merkezli Quest'i satın almasıdır.
Kaynak: a) Caslon Analytics(Avustralya menşeli danışmanlık şirketi), (www.caslon.com.au)
b) İngiltere İstatistik Kurumu
Kutu 8: 2006 Yılında Gıda Ürünleri ve İçecek Sektöründeki Uluslararası
Gıda sektöründe, dünya genelinde, 2005 yılında 45 milyar ABD Doları ve 2006 yılının ilk yarısı
itibarıyla 13 milyar ABD Doları tutarında sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemi gerçekleşmiştira. Gerçekleşen
bu rakamlar ile gıda sektörü, imalat sanayi içerisinde sınır ötesi birleşme işlemlerinde kimya sektöründen
sonra ikinci sırada yer almaktadır. Gelecek yıllarda da bu eğilimin devam edeceği yönünde beklentilerin
olduğu sektörde, Türkiye’nin de bu akımdan 2006 yılında olduğu gibi etkilenmesi kaçınılmaz görülmektedir.
Leatherhead Food International’ab göre, gıda sektöründe 2006 yılındaki önemli gelişmelerden biri, bisküvi
endüstrisinde önde gelen şirketlerin birleşme ve satın almalarla sektörün yapısında önemli değişiklikler
gerçekleştirmesidir. Pazarın lider markası McVities’in sahibi United Biscuits (UB), Güney Avrupa
Operasyonlarını 842 milyon Avroya ABD’li Kraft Foods’a satmıştır. Bu işlem sonrası, Kraft Foods İspanya ve
Portekiz bisküvi piyasasında önemli bir yer edinmiştir. Dünyanın en büyük şekerleme üreticisi olan Cadbury
Schweppes’in İngiltere’deki şirketi Bromor Foods Ltd’yi Güney Afrika merkezli Tiger Food’a 109 milyon
sterlin’e satması ve Güney Afrika’nın lider çiklet üreticisi Dan Products’ı da satın alması 2006 yılının diğer
önemli satın alma işlemleridir.
Kaynak: a) UNCTAD, World Investment Report 2006
b) İngiltere’de faaliyet gösteren, gıda bilgileri, piyasa haberleri ile teknik ve gıda araştırma hizmetleri sunan global ve bağımsız bir
kuruluştur.
57
58
B. ULUSLARARASI DOĞRUDAN
YATIRIMLARI ARTIRMAYA YÖNELİK
FAALİYETLER
1. YATIRIM ORTAMININ İYİLEŞTİRİLMESİ ÇALIŞMALARI
Dünya ekonomisinde rekabet gücünü ve verimliliğini artırmayı hedefleyen tüm
gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ekonomilerinde yatırımcılar açısından daha cazip bir iş
ortamı sağlamaya yönelik politikaların önemi ve önceliği 2006 yılında da artarak
devam etmiştir. Daha çok uluslararası doğrudan yatırım çekme konusunda ülkeler arası
rekabet, yatırım ortamını iyileştirme çalışmalarını yönlendiren en önemli faktör olma
özelliğini sürdürmüştür. 27
Özellikle gelişmekte olan ülkelere yatırım ortamını iyileştirme çalışmalarında
teknik destek sağlayan Dünya Bankası’nın yan kuruluşu konumundaki Yabancı Yatırım
Danışmanlık Hizmetleri (Foreign Investment Advisory Service-FIAS) birimi, bu alanda
Dünya Bankasının bir yan kuruluşu olan ve uluslararası yatırımlar alanında
danışmanlık hizmeti veren FIAS, bu alanda 2006 yılında 42 ülkedeki 84 projenin
tamamlanmasına katkıda bulunmuştur.
Yatırım
ortamının
iyileştirilmesi,
yaygın
bir
şekilde
gelişmiş
ülke
ekonomilerinin de üzerinde yoğunlaştığı bir hedef haline gelmektedir. AB ülkelerinin
uluslararası rekabet gücünü ve verimliliği artırmak üzere 2000 yılında başlattığı ve
2005 yılında yenileyerek devam ettirdiği Lizbon Stratejisi’nde belirlenen hedefler
arasında iş ortamının iyileştirilmesine yönelik politikalar da yer almaktadır. AB
Komisyonu’nun Lizbon Stratejisi hedefleriyle ilgili performans değerlendirmesinde,
halen üye ülkelerde iş aleminin yerine getirmek zorunda olduğu bürokratik işlemlerin
azaltılarak daha rasyonel hale getirilmesi imkanının bulunduğuna dikkat çekilerek, bu
işlemlerden kaynaklanan maliyetlerde 2012 yılına kadar %25’lik bir azaltmaya
gidilmesi önerilmektedir. Böyle bir maliyet düşüşünün AB gayrisafi milli hasılasını %1,5
artırabileceği tahmin edilmektedir 28.
Son yıllarda yatırım ortamının iyileştirilmesine ilişkin konuların ülke
gündemlerinde ön plana çıkmasında, iyileştirme gereken alanların uluslararası
27
28
World Investment Report 2005,UNCTAD
Commission of the European Communities, Communication from the Commission to the Spring
European Council, Implementing the Renewed Lisbon Strategy for Growth and Jobs. Brüksel,
12.12.2006
59
kuruluşlar
tarafından
standart
ölçütler
üzerinden
yapılan
karşılaştırmalı
değerlendirmelerle belirginlik kazanması da etkili olmuştur.
Dünya Bankası tarafından her yıl yayımlanan İş Ortamı Raporu, 175 ülkede iş
ortamına ilişkin yasal çerçevede ve idari işlemlerde yapılan iyileştirmeleri izleyerek “iş
yapma kolaylığı endeksi” bazında ülke sıralamaları oluşturmaktadır. Yapılan ülke
incelemeleri, Ocak 2005-Nisan 2006 döneminde 112 ülkede yatırım ortamını
iyileştirmeye yönelik 213 reform gerçekleştirildiğini göstermektedir 29.
Türkiye’de de yatırımcılar tarafından tercih edilen bir yatırım ortamı
oluşturulması, 2000’li yıllarda uygulanan ekonomi politikalarının öncelikli hedefleri
arasında yer almıştır. Uygulamaya konan Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reformu,
ulusal ve uluslararası tüm yatırımların artırılmasının, ancak özel sektör yatırımcılarının
öncelik ve ihtiyaçlarının iyi anlaşılması ve bunlara uygun kamusal çözümler getirilmesi
ile mümkün olabileceği anlayışı ile tasarlanmıştır. Türkiye’nin uluslararası doğrudan
yatırım çekme yarışında rekabet gücünü artırmayı da hedefleyen reform programı, özel
sektör temsilcileri ile ilgili kamu kurumları arasında verimli ve çözüm üretmeye yönelik
bir işbirliği ve iletişim platformu olan “Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon
Kurulu (YOİKK)” tarafından yürütülmekte ve izlenmektedir. YOİKK platformu, yatırım
ortamı ile ilgili tüm paydaşları biraraya getirerek karşılıklı bilgilendirme ve mutabakat
oluşturma fonksiyonlarını yerine getirmekte ve , bu yetkili kamu kurumlarının
uhdesinde tasarlanan ve uygulanan iyileştirmeye yönelik politikaların etkinliğini
artırmaktadır.
YOİKK bünyesinde teşkil edilen Yönlendirme Komitesi ve 10 farklı alanda
gerekli çalışmaları yürüten teknik komitelerle;
•
Türkiye’deki yatırımlarla ilgili düzenlemeleri rasyonel hale getirmek,
•
Yatırım ortamının rekabet gücünü artıracak gerekli düzenlemeleri tespit ederek
politika önerileri geliştirmek,
•
İşletme dönemi de dahil olmak üzere yatırımın her safhasında, ulusal ve
uluslararası yatırımcıların karşılaştığı idari engellere çözüm üretmek
üzere faaliyetlerini 2006 yılında da düzenli toplantılarla sürdürmüştür.
1.1. 2006 Yılında Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu
(YOİKK) Çalışmaları
2005 yılı Mayıs ayında, YOİKK çalışmalarının etkinliğini artırmak amacıyla
kurulan ve yatırım ortamıyla ilgili altı kamu kurumunun üst düzey yöneticileri ile
29
World Bank Doing Business Report 2007
60
YOİKK platformunda temsil edilen özel sektör temsilcisi dört kuruluşun genel
sekreterlerinin üyesi bulunduğu Yönlendirme Komitesi, 2006 yılında dokuz toplantı
gerçekleştirmiştir. Her bir toplantıda belirli bir konudaki yasa tasarısı ya da yatırım
ortamının iyileştirme gerektiren farklı bir unsurunu gündemine alan Komite
kuruluşundan bugüne 23 farklı konuda çalışma yapmıştır.
KUTU 9: YOİKK Yönlendirme Komitesi’nde Ele Alınan Konular
•
Yabancıların çalışma izinlerindeki aksaklıkların giderilmesi
•
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 41. ve 43. maddelerinin uygulanmasındaki aksaklıkların
ortadan kaldırılması
•
Yatırımlarda devlet yardımlarına ilişkin hazırlanan kanun tasarıları
•
Bölgesel Kalkınma Ajansları
•
Türk firmalarında kurumsal yönetimin güçlendirilmesi
•
İnsan sağlığı ve gıda güvenliği ile ilgili izin sürecine ilişkin düzenlemeler
•
KOBİ tanımına ilişkin Yönetmelik
•
Kıyı Kanunu değişiklik taslağı
•
Tapu Kanunda değişiklik yapılmasına dair Kanun
•
Planlama ve İmar Kanunu Taslağı
•
Yatırım Promosyonu
•
II. Yatırım Danışma Konseyi İlerleme Raporu
•
Ticaret Sicil Otomasyon Projesi
•
Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı
•
YASED tarafından hazırlatılan “Türkiye için Doğrudan Yabancı Yatırım Stratejisi Raporu”
•
Enerji sektöründe yatırımcıların karşılaşmış oldukları bürokratik engeller ve enerji maliyetlerinin
değerlendirilmesi
•
İş yeri kurma izni ve işletme belgesi
•
Şirket kuruluşu işlem maliyetinin azaltılması ve şirket tasfiyesi sürecinin kısaltılması
•
III. Yatırım Danışma Konseyi Sonuç Bildirisi
•
Ar&Ge, yenilikçilik, teknolojiden
yaygınlaştırılmasına ilişkin konular
•
Dünya Bankası “Doing Business 2007” adlı raporun değerlendirilmesi
•
Eşleştirme Projesinin değerlendirilmesi
•
Teknik Komite Eylem Planlarının değerlendirilmesi
yararlanma
ve
kalite
standartlarının
kullanımının
2006 yılında, YOİKK platformunun katkılarıyla, ilgili tüm paydaşları biraraya
getirerek, karşılıklı bilgilendirme ve mutabakat oluşturma yaklaşımı ile yatırım
ortamını iyileştirmeye yönelik önemli düzenlemeler yapılmıştır.
61
•
Tapu
Kanunu’nun
yabancıların
taşınmaz
edinimini
düzenleyen
ilgili
maddesinde değişiklik yapan yasal düzenleme 30, Tapu ve Kadastro Genel
Müdürlüğü tarafından düzenlenerek Ocak 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
•
Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından hazırlanan, Kalkınma
Ajanslarının kurulması ve “Tek Durak Ofis (Yatırım Destek Ofisleri)” sisteminin
oluşturulmasına yönelik yasal düzenleme Şubat 2006 tarihinde yürürlüğe
girmiştir. 31 Bu düzenlemeyi müteakip 6 Temmuz 2006 tarihinde İzmir’de ve
Adana’da pilot kalkınma ajansları kurulmuştur.
•
Yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik bir diğer önemli gelişme olan
Türkiye
Yatırım
Portalı
(InvestinTurkey) 32,
8
Mayıs
2006
tarihinde
kullanıcıların erişimine açılmıştır. İçeriği Hazine Müsteşarlığı tarafından
hazırlanan Portal, Türkiye’de yatırım ortamına ilişkin, ulusal ve uluslararası
yatırımcıları ilgilendiren tüm konularda oldukça kapsamlı ve güncel bilgiler
sunmaktadır.
•
AB mevzuatına uyumlu tek bir KOBİ tanımının yapılmasını öngören, Sanayi ve
Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan Yönetmelik Mayıs 2006 tarihinde
yürürlüğe girmiştir. 33
•
Türkiye’nin mevcut yatırım ortamının ve yatırımcılara sunduğu imkanların
etkin tanıtımını gerçekleştirecek olan “Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım
Ajansı”, 4 Temmuz 2006 tarihinde kurulmuştur. 34
•
Yatırım Yeri Teknik Komitesi çalışmaları kapsamında, Bayındırlık ve İskan
Bakanlığı tarafından hazırlanan “Kıyı Kanunu Değişikliği Kanun Tasarısı” ile
“Planlama ve İmar Kanunu Tasarısına” ilişkin çalışmalar devam etmektedir.
•
24 Kasım 2005 tarihinde, kurumsal yönetim ilkelerinin Türkiye’deki tüm
şirketlerde uygulanması ve yerleşmesini sağlamak amacıyla çalışmalar yapmak
üzere Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) başkanlığında “Kurumsal Yönetim”
komitesi kurulmuştur. Komite 2006 yılı Nisan ayı içerisinde, borsa dışı şirketler
5444 sayılı Tapu Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 07.01.2006/ 26046)
5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun (R.G.
08.02.2006/ 26074
32 http://www.investinturkey.gov.tr
33 Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik
(R.G. 18.11.2005/ 25997)
34
5523 sayılı Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı Kurulması Hakkında Kanun
(R.G.04.07.2006/26218)
30
31
62
için en iyi kurumsal yönetim uygulamalarının tespit edilmesi ile kamu sermayeli
şirketlerde kurumsal yönetim ilkelerinin belirlenmesi ve uygulanmasına yönelik
iki adet proje üzerinde çalışma yapılmasını kararlaştırmıştır:
Yatırım ortamının iyileştirilmesi kapsamında sağlanan ilerlemenin, uluslararası
kuruluşlar tarafından konuyla ilgili olarak yapılan değerlendirmelere yansıtılması
hususu da yine 2006 yılında YOİKK gündemindeki öncelikli konular arasında yer
almıştır. Dünya Bankası tarafından yayımlanan “İş Ortamı Raporu 2007: Reform Nasıl
Yapılmalı” (Doing Business 2007: How to Reform) başlıklı raporda yer alan Türkiye’ye
yönelik göstergeler, 2007 yılı içerisinde YOİKK Teknik Komiteleri tarafından detaylı bir
şekilde incelenmiştir. Bu kapsamda, Teknik Komiteler tarafından ilgili tüm kurum ve
kuruluşların katkısıyla çalışmalar yürütülmüş ve bu çalışmalar sonucunda bazı
göstergelerde eksik bilgiye dayalı değerlendirmeler ile maddi hatalar tespit edilmiştir.
Söz konusu çalışmaların tespitlerini içeren değerlendirme raporu, Dünya Bankasının
ilgili birimlerine iletilmiştir.
Yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik faaliyetlerin, Avrupa Birliği
perspektifinden değerlendirilmesine imkan sağlayan, Hazine Müsteşarlığı ile Alman
Ekonomi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından ortaklaşa yürütülen Eşleştirme Projesi, 30
Eylül 2006 tarihinde tamamlanmıştır. “Türkiye’de Yatırım Ortamının İyileştirilmesine
Doğru: YOİKK Reform Süreci Hakkında Yorumlar” başlıklı Proje’nin sonuç raporunda
yer alan tespit ve öneriler, YOİKK çalışmalarına yön vermektedir.
Yatırım ortamının iyileştirimesi çalışmaların, iş dünyasının hızla değişen
öncelik ve ihtiyaçlarına cevap verebilmek için süreklilik arzeden bir yaklaşımla
yürütülmesi gerekmektedir. Bu çalışmaların, yapılan iyileştirmelerle sağlanan
ilerlemeyi ortaya koyabilecek performans ölçümüne dayalı yöntemlere dayanması da
büyük önem taşımaktadır. Bu anlamda, çalışmalarda gözetilmesi gereken süreklilik
unsurunu sağlamak üzere, YOİKK Yönlendirme Komitesi her ay düzenli olarak
toplanmakta ve dinamik bir gündem izlemektedir. Ayrıca, YOİKK bünyesinde farklı
alanlardaki teknik çalışmaları yürüten komiteler tarafından önümüzdeki dönemde
yürütülecek çalışmalarla ilgili olarak ilk kez hazırlanan takvimlendirilmiş eylem
planları, yatırım ortamını iyileştirmeye yönelik çalışmalara, performans ölçümüne
imkan tanıyan yeni bir boyut kazandırmıştır. Hazırlanan Eylem Planları, 19-21 Ocak
2007
tarihlerinde
Türkiye
Odalar
ve
Borsalar
Birliğinin
organizasyonu
ile
gerçekleştirilen III. Kızılcahamam Yatırım Konferansı’nda geniş bir katılımla ele
alınmış ve 21 Ocak 2007 tarihinde gerçekleştirilen YOİKK toplantısında YOİKK
üyelerinin de onayıyla nihai hale getirilerek ve 5 Şubat 2007 tarihinde kamuoyuna
63
duyurulmuştur. 35 Eylem Planlarının uygulanmasına
ilişkin gelişmeler, YOİKK
Yönlendirme Komitesi tarafından her ay düzenli olarak takip edilerek, sağlanan
ilerlemeler hakkında YOİKK üyeleri bilgilendirilmektedir.
1.2.
Türkiye Yatırım Danışma Konseyi
Yatırım
ortamını
iyileştirmeye yönelik politikaların
etkinliği konusunda, uygulamada
sağlanan
iyileştirmeler
kadar
sağlanan bu iyileştirmelerle birlikte
Türkiye’nin bir yatırım yeri olarak
uluslararası iş çevrelerinde nasıl
algılandığının bilinmesi de büyük
önem taşımaktadır.
İyileştirme
çalışmalarına
uluslararası perspektiften bir bakış
açısı getirmek üzere 2004 yılında
Türkiye Yatırım Danışma Konseyi- Üçüncü Toplantısı,
28-29 Haziran 2006, İstanbul
kurulan ve çokuluslu şirketlerin en üst düzeydeki yöneticilerinin üyesi olduğu Türkiye
Yatırım Danışma Konseyi, böyle bir yaklaşımla Başbakan Sn. Recep Tayyip Erdoğan’ın
başkanlığında her yıl biraraya gelerek üç toplantı gerçekleştirmiştir. Bir yatırım yeri
olarak Türkiye’ye ilişkin algılamaları olumlu yönde değiştirecek öncelikler, Yatırım
Danışma Konseyi üyeleri tarafından yıllık toplantının sonuç bildirisi ile kamuoyuna
duyurulmaktadır. Bu öncelikler YOİKK tarafından yürütülen çalışmalara da rehberlik
etmektedir.
2006 yılında yapılan Türkiye Yatırım Danışma Konseyi’nin üçüncü toplantısına,
IMF Birinci Başkan Yardımcısı Anne O. Krueger, Dünya Bankası Bölgesel Başkan
Yardımcısı Shigeo Katsu ve Avrupa Yatırım Bankası Başkanı Philippe Maystadt ile
toplamda yaklaşık 1 trilyon dolarlık bir ciroyla dünya ekonomisinde önemli bir ağırlığı
bulunan 18 çokuluslu şirketin üst düzey yöneticileri katılmıştır.
35
64
Şubat
2007’de
kamuoyuna
açıklanan
YOİKK
Teknik
Komite
Eylem
http://www.investinturkey.gov.tr/cms/index.php?a=481 internet adresinden erişilebilir.
Planlarına,
Tablo 42:
Türkiye Yatırım Danışma Konseyi Üçüncü
Katılan Çokuluslu Şirketler
Şirket Adı
Sektör
Ülke
Toplantısına
1
Alshaya
Perakende
Kuveyt
2
American International Group
Sigorta
ABD
3
Arcelor
Çelik
Lüksemburg
4
BNP Paribas
Finans
Fransa
5
Cisco Systems
Bilgi Teknolojileri ve Telekomünikasyon
ABD
6
Citigroup
Finans
ABD
7
Corus Group
Çelik
İngiltere- Hollanda
8
Eldorado Gold Corporation
Maden
Kanada
9
Fiat S.p.A.
Otomotiv
İtalya
10
Groupe Danone
Gıda
Fransa
11
Hyundai Motor Company
Otomotiv
G.Kore
12
ISCAR
Metal
İsrail
13
Metro AG
Perakende
Almanya
14
Mitsui Co.Ltd
Üretim
Japonya
15
Nortel Networks Corporation
Telekomünikasyon
Kanada
16
Siemens AG
Elektronik
Almanya
17
Toyota Motor Corporation
Otomotiv
Japonya
18
Unilever N.V.
Gıda
Hollanda
11 ülkenin ve 12 değişik sektörün temsil edildiği Konsey toplantısında üyeler bir
önceki toplantıdan sonraki dönemde gösterilen kararlılıkla kısa bir sürede;
•
Özelleştirme programında, rekor düzeyde yüksek gelirle, beklentilerin üstünde
sonuçlanan başarılı uygulamalardan,
•
Kapsamlı vergi politikası reformlarının hızlandırılmasından,
•
Önemli bir dönüm noktası teşkil eden sosyal güvenlik reform paketinin
uygulamaya konmasından
•
Başta yabancı yatırımcılar için çalışma izni süreçlerinin kolaylaştırılması olmak
üzere yatırımların önündeki idari engellerin azaltılmasından,
•
Yatırım tanıtım ajansının kurulmasına ilişkin sağlanan ilerlemeden
etkilendiklerini ifade etmişlerdir.
65
Konsey üyeleri tarafından yapılan değerlendirmelerde, Hükümetin AB’ye katılım
yolunda ilerlerken makroekonomik, politik ve mali piyasalardaki istikrarı koruyacak ve
geliştirecek
politika
ve
reformları
uygulamada
gösterdiği
kararlılığın
önemi
vurgulanmıştır. Bu amaçlarla Hükümetin toplantıdan sonraki dönemde aşağıdaki
konulara öncelik vermesi tavsiye edilmiştir:
•
Rekabetçi Pazar ortamını geliştirmek için özelleştirmeye ve deregülasyona
devam edilmesi,
•
Eğitim ve öğretimin geliştirilmesi ve özel sektörün ve kamunun ihtiyaçlarını
karşılayacak düzeye getirilmesi,
•
Araştırma ve geliştirme, yenilikçilik, teknolojiden yararlanma ve kalite
standartlarının kullanımının yaygınlaştırılması,
•
•
Özellikle aşağıdaki konularda altyapının geliştirilmesi,
o
Lojistik, ulaştırma ve gümrük altyapısının iyileştirilmesi,
o
Enerji sektörünün serbestleştirilmesine devam edilmesi,
o
Bilgi ve iletişim teknolojilerine erişim ve kullanım,
Yatırımların önündeki idari engellerin azaltılması, lisanslama süreçlerinin, ArGe projelerinin onaylanması işlemlerinin, yatırım arazisine erişim sıkıntılarının
ve ithalattaki kısıtlamaların ele alınması,
•
Yargı sürecinin etkinliğinin artırılması,
•
İşgücü piyasasında, etkinliğin ve esnekliğin sağlanması,
•
Kurumsal yönetişimin güçlendirilmesi,
•
Sosyal güvenlik sistemi reformuna devam edilmesi,
•
Mali piyasaların derinliğinin artırılması, bu kapsamda finansmana erişimin
artırılması, sigortacılık sektörünü düzenleyici çerçevenin güçlendirilmesi ve
menkul kıymet borsasının yaygınlaştırılması,
•
Yatırım tanıtım ve iletişim etkinliklerinin geliştirilmesi,
•
Kayıtdışı ekonominin azaltılmasına yönelik çalışmalara devam edilmesi.
Yatırım Danışma Konseyi’nin tavisye kararları ile ilgili olarak sağlanan
gelişmeleri içeren İlerleme Raporu ile, 2007 yılında yapılacak olan dördüncü
toplantıdan önce kamuoyu ve üyeler bilgilendirilecektir.
66
Kutu 10:
Türkiye’nin Önde Gelen Yatırım Yeri Endekslerindeki Sıralamaları
Türkiye’de kamu ve özel sektör arasında etkin bir iletişim anlayışına dayalı, ulusal ve uluslararası bakış
açılarını yansıtabilen bir yapı çerçevesinde geçen son birkaç yılda yürütülen yatırım ortamını iyileştirme
çalışmalarında öncelik belirleme, bilgilendirme ve istişare faaliyetlerinin katkısıyla, ilgili kamu kurumlarının
icraatları sonucunda önemli ilerlemeler sağlanmıştır.
Yatırım ortamının iyileştirilmesi konusunda sağlanan ilerlemelerin, bu alanda uluslararası kuruluşlar
tarafından yayımlanan ve ülkeler arası karşılaştırmalı değerlendirmeler yapan çeşitli endeks çalışmalarına ve
yatırım ortamı göstergeleri ile ilgili araştırmalara yansıması, Türkiye için pozitif bir yatırım yeri imajı
oluşturma hedefi açısından önem taşımaktadır. Bu hedefe yönelik olarak yakından takip edilen uluslararası
yatırım ortamı göstergelerinde Türkiye’nin yeri, YOİKK platformunda ele alınan kararların uygulamaya
geçmesi ile birlikte genel olarak yükselen bir eğilim göstermeye başlamıştır. Ülkeler arasında yatırım
ortamının niteliğini kıyaslamak üzere uluslararası kuruluşlar, danışmanlık şirketleri ve üniversiteler
tarafından oluşturulan çeşitli yatırım ortamı göstergeleri, yatırımcıların yer seçimi kararlarında önemli ölçüde
etkili olmaktadır.
Tablo 43: Türkiye’nin Önde Gelen Yatırım Yeri Endekslerindeki Sıralamaları
Türkiye’nin Sıralaması / Toplam Ülke Sayısı
Kurum/ Kuruluş
Dünya Ekonomik Forumu
(Küresel Rekabet Gücü Raporu)
Dünya Ekonomik Forumu
(Küresel Rekabet Gücü Raporu) (a)
(a)
Endeks
2005
2006
2007
Küresel Rekabet Gücü Endeksi
71/117
59/125
-
İş Ortamı Rekabet Gücü Endeksi
49/113
46/121
-
-
61/135
48/144
93/155
91/175
-
39/55
43/55
48/55
112/161
85/157
83/157
Forbes(b)
Sermayeye Dost Ülke Endeksi
Dünya Bankası(c)
İş Yapma Kolaylığı Endeksi
Uluslararası Yönetim Gelişimi Enstitüsü(d)
Dünya Rekabet Yıllığı
Heritage Vakfı(e)
Ekonomik Bağımsızlık Endeksi
(a)
Dünya Ekonomik Forumu tarafından 26.09.2006 tarihinde yayımlanan “2006-2007 Küresel Rekabet Gücü Raporu”nda 2007 yılı verileri ve
sıralaması bulunmamaktadır. (www.weforum.org)
(b)
Forbes Sermayeye Dost Ülke Endeksi,2006 yılında yayımlanmaya başlamıştır. (www.forbes.com)
(c)
Dünya Bankası tarafından yayımlanan İş Ortamı Raporlarında yer alan İş Yapma Kolaylığı Endeksi, 2005 yılı için 2006 yılı raporunda;
2006 yılı içinse 2007 yılı raporunda yer almıştır. (www.doingbusiness.org)
(d)
Uluslararası Yönetim Gelişimi Enstitüsü, 2007 yılında sıralamaya dahil ettiği ülke sayısını azaltmış ve bu değişikliğe istinaden geçmiş
yıllara ilişkin sıralamaları yeniden hesaplayarak geriye doğru revize etmiştir. (www.imd.ch)
(e)
Heritage Vakfı (www.heritage.org)
67
Kutu 10:
(Devam)
Dünya Ekonomik Forumu (WEF)’nun 2001 yılından itibaren her yıl düzenli olarak yayımladığı
“Küresel Rekabet Gücü Raporu”, ekonomik büyüme ile refah arasındaki ilişkinin temel bileşenlerinin
anlaşılmasına katkı sağlamayı amaçlayan bir çalışmadır. Söz konusu rapor, ülkelerin rekabet gücünü
etkileyen faktörlere dayalı olarak belirlenen “Küresel Rekabet Gücü Endeksi” ve bu endeksi tamamlayıcı
bir nitelik taşıyan, ülkelerin mikroekonomik rekabet gücüne göre sıralandığı “İş Ortamı Rekabet Gücü
Endeksi” çerçevesinde dünya ülkelerinin rekabet gücüne ilişkin değerlendirmeler sunmaktadır.
Araştırmada küresel rekabet gücü açısından 2005 yılına göre 12 sıra yükselerek 125 ülke arasında 59.
sırada; iş ortamı rekabet gücü açısından da 3 sıra yükselerek 121 ülke arasında 46. sırada yer alan Türkiye,
ekonomik anlamda dünya ekonomisindeki yerini giderek daha rekabetçi bir konuma taşımaktadır.
İş dünyasının prestijli süreli yayınları arasında yer alan Forbes dergisi tarafından bu yıl ikincisi
yayımlanan “Sermayeye Dost Ülke Endeksi”, ülkelerin yabancı yatırımcılar açısından cazibesini ölçmeyi
amaçlayan bir çalışmadır. Endekste, Türkiye 2006 yılında 135 ülke arasında 61. sırada yer alırken, 2007
yılında 144 ülke arasında 48. sıraya yükselmiştir. Türkiye’nin yabancı yatırımcının korunması, rekabet,
teknoloji, çalışan özgürlüğü gibi konularda kaydettiği ilerlemeler, söz konusu sıralamada sağlanan
yükselmede önemli birer etken olmuştur. Yapılan değerlendirmelerde de modern endüstri ve tarım
sektörü, Türkiye ekonomisinde iki önemli alan olarak sayılmış ve Türkiye’nin güçlü ve büyüyen bir özel
sektör yapısına sahip olduğu belirtilmiştir.
Dünya Bankası, 2004 yılından başlayarak her yıl yatırımların, üretkenliğin ve büyümenin
artırılmasına olumlu veya olumsuz yönde etkide bulunan düzenlemeleri ve kısıtlamaları tespit ederek;
bunların maliyetlerine, sürelerine ilişkin çalışmalar yapmaktadır. Elde edilen bilgiler çerçevesinde
oluşturulan “iş yapma kolaylığı endeksi” bazında ülkelerin sıralamları belirlenmektedir. 2005 yılı için
oluşturulan sıralamada 155 ülke arasında 84'üncü olan Türkiye, 2006 yılı sıralamasında, 20 yeni ülkenin
ilave edilmesiyle toplam 175 ülke içinde 91'inci sırada yer almıştır. Türkiye’nin iş yapma kolaylığı
endeksine göre sıralamasının belirlenmesinde kullanılan veriler, YOİKK Teknik Komiteleri tarafından
incelenerek, tespit edilen eksik bilgiye dayalı değerlendirmeler ve maddi hatalar sıralamada gerekli
düzeltmenin yapılması amacıyla Dünya Bankası’nın ilgili birimlerine bildirilmiştir.
Ekonomik Bağımsızlık Endeksi, Heritage Vakfı tarafından 1995 yılından itibaren düzenli olarak
yayımlanmakta olup, ekonomik bağımsızlığı 10 genel kategori ve 50 değişken üzerinden tanımlamaktadır.
Endeskte yer alan kategoriler sırasıyla; Ticaret Politikası, Kamu Mali Yükü, Devletin Ekonomiye
Müdahalesi, Para Politikası, Sermaye Hareketleri ve Yabancı Yatırımlar, Bankacılık ve Finans sektörü,
Ücretler ve Fiyatlar, Mülkiyet hakları, Mevzuatlar, Kayıtdışı Piyasa Faaliyetleridir. Ülkelerin genel puanı, 1
ile 5 aralığında derecelendirilen söz konusu 10 kategorinin aritmetik ortalaması alınarak
hesaplanmaktadır. Endekste Türkiye, 2005 yılında 161 ülke arasında 112. sırada yer alırken, 2007 yılında
157 ülke arasında 83. sıraya yükselmiştir.
İsviçre Uluslararası Yönetim Gelişimi Enstitüsü (Institute for Management Development-IMD)
tarafından 1989 yılından itibaren her yıl yayımlanan Dünya Rekabet Gücü Yıllığı, ekonomik performans,
devlet kurumlarının etkinliği, iş aleminin etkinliği, altyapı başlıkları altında toplanan 323 farklı gösterge
üzerinden yapılan değerlendirmeler sonucunda hazırlanmaktadır. Endeksin oluşturulmasında ülkelerin
çeşitli konulardaki göstergeleri ile birlikte yatırımcılar tarafından cevaplanan anketler kullanılmakta olup,
göstergelerin ülke sıralamasına olan etkisinin ağırlığı 2/3’tür. Söz konusu sıralamada Türkiye, 2007 yılında
bir önceki yıla göre 55 ülke arasında 5 sıra gerileyerek 48. sırada yer almıştır. Türkiye, ekonomik
performans alanında en başarılı ülkelerden olmasına rağmen, altyapı ve kurumların etkinliği alanında elde
ettiği skorlar diğer ülkelerin gerisinde kalmıştır.
68
2. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI TEŞVİK ETMEYE
YÖNELİK ULUSLARARASI ANLAŞMALAR
2.1. Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları
Çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları (ÇVÖ), temel olarak; gelirin hem elde
edildiği ülkede, hem de geliri elde edenin mukim olduğu ülkede ayrı ayrı
vergilendirilmesini önlemek; akit devletlerin ülkesinde yatırım yapan yabancıların
kendi mükelleflerine kıyasla daha ağır vergilendirilmesinin önüne geçmek amacıyla
imzalanmaktadır. Başka bir ifadeyle ÇVÖ Anlaşmalarının hedefi, uluslararası
yatırımcılar bakımından vergilendirmeyi belli prensiplere bağlayarak, iç mevzuattaki
değişkenliğin uzun vadeli planlama açısından yaratacağı sakıncaları ortadan kaldırarak
yerli ve yabancı mükellefler arasında oluşabilecek ayrımı engellemektir.
Türkiye de çifte vergilendirmeyi önlemek suretiyle uluslararası yatırımcıların
yatırım yapmasını teşvik etmek amacıyla bugüne kadar 72 ülke ile ÇVÖ Anlaşması
imzalamış olup, bu Anlaşmalardan 65’i yürürlüğe girmiştir. Ayrıca halen 6 ülke ile ÇVÖ
Anlaşması müzakereleri devam etmektedir.
Tablo 44: Türkiye Tarafından İmzalanmış ve Yürürlüğe Girmiş Bulunan
ÇVÖ Anlaşmaları Listesi
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
Avusturya
Norveç
Güney Kore
Ürdün
Suudi Arabistan(1)
Tunus
Romanya
Hollanda
Pakistan
İngiltere
Finlandiya
K.K.T.C. (2)
Fransa
Almanya(3)
İsveç
Belçika(4)
Danimarka
İtalya
Japonya
B.A.E. (5)
Macaristan
Kazakistan
Makedonya
Arnavutluk
Cezayir
Moğolistan
İmza Tarihi
03.11.1970
16.12.1971
24.12.1983
06.06.1985
11.01.1989
02.10.1986
01.07.1986
27.03.1986
14.11.1985
19.02.1986
09.05.1986
22.12.1987
18.02.1987
16.04.1985
21.01.1988
02.06.1987
30.05.1991
27.07.1990
08.03.1993
29.01.1993
10.03.1993
15.08.1995
16.06.1995
04.04.1994
02.08.1994
12.09.1995
Yürürlüğe Giriş Tarihi
24.09.1973
30.01.1976
25.03.1986
03.12.1986
09.08.1990
28.12.1987
15.09.1988
30.09.1988
08.08.1988
26.10.1988
30.12.1988
30.12.1988
01.07.1989
31.12.1989
18.11.1990
08.10.1991
20.06.1993
01.12.1993
28.12.1994
26.12.1994
09.11.1995
18.11.1996
28.11.1996
26.12.1996
30.12.1996
30.12.1996
Vergiler Açısından
Uygulanmaya Başladığı
Tarih
01.01.1974
01.01.1977
01.01.1987
01.01.1987
01.01.1987
01.01.1988
01.01.1989
01.01.1989
01.01.1989
01.01.1989
01.01.1989
01.01.1989
01.01.1990
01.01.1990
01.01.1991
01.01.1992
01.01.1991
01.01.1994
01.01.1995
01.01.1995
01.01.1993
01.01.1997
01.01.1997
01.01.1997
01.01.1997
01.01.1997
69
Ülke
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
İmza Tarihi
Hindistan
Malezya
Mısır
Çin Halk Cumhuriyeti
Polonya
Türkmenistan(6)
Azerbaycan
Bulgaristan
Özbekistan
A.B.D.
Beyaz Rusya
Ukrayna
İsrail
Slovakya
Kuveyt
Rusya
Endonezya
Litvanya
Hırvatistan
Moldova
Singapur
Kırgızistan
Tacikistan
Sudan
Çek Cumhuriyeti
İspanya
Bangladeş
Letonya
Slovenya
Yunanistan
Suriye
Tayland
Lüksemburg
Estonya
İran
Fas
Lübnan
Güney Afrika Cum.
Portekiz
31.01.1995
27.09.1994
25.12.1993
23.05.1995
03.11.1993
17.08.1995
09.02.1994
07.07.1994
08.05.1996
26.03.1996
24.07.1996
27.11.1996
14.03.1996
02.04.1997
06.10.1997
15.12.1997
25.02.1997
24.11.1998
22.09.1997
25.06.1998
09.07.1999
01.07.1999
06.05.1996
26.08.2001
12.11.1999
05.07.2002
31.10.1999
03.06.1999
19.04.2001
02.12.2003
06.01.2004
11.04.2002
09.06.2003
25.08.2003
17.06.2002
07.04.2004
12.05.2004
03.03.2005
11.05.2005
30.12.1996
31.12.1996
31.12.1996
20.01.1997
01.04.1997
24.06.1997
01.09.1997
17.09.1997
30.09.1997
19.12.1997
29.04.1998
29.04.1998
27.05.1998
02.12.1999
13.12.1999
31.12.1999
06.03.2000
17.05.2000
18.05.2000
28.07.2000
27.08.2001
20.12.2001
26.12.2001
31.01.2005
16.12.2003
18.12.2003
23.12.2003
23.12.2003
23.12.2003
05.03.2004
21.08.2004
13.01.2005
18.01.2005
21.02.2005
27.02.2005
18.07.2006
21.08.2006
06.12.2006
18.12.2006
Vergiler Açısından
Uygulanmaya Başladığı
Tarih
01.01.1994
01.01.1997
01.01.1997
01.01.1998
01.01.1998
01.01.1998
01.01.1998
01.01.1998
01.01.1997
01.01.1998
01.01.1999
01.01.1999
01.01.1999
01.01.2000
01.01.1997
01.01.2000
01.01.2001
01.01.2001
01.01.2001
01.01.2001
01.01.2002
01.01.2002
01.01.2002
01.01.2006
01.01.2004
01.01.2004
01.01.2004
01.01.2004
01.01.2004
01.01.2005
01.01.2005
01.01.2006
01.01.2006
01.01.2006
01.01.2006
01.01.2007
01.01.2007
01.01.2007
01.01.2007
Kaynak: Maliye Bakanlığı
a) Anlaşma yalnızca Akit Devletlerin hava taşımacılık faaliyetleri dolayısıyla alınan vergilere uygulanacaktır.
b) Anlaşmanın 5 inci maddesinin 2 nci fıkrasının (h) bendinin 2 nci fıkrası, 11 nci maddesinin 3 üncü fıkrasının (c) bendi ve 14 üncü maddesinin 2
nci fıkrası gereğince bir Akit Devlette vergilendirilmeyecek olan kazanç ve iratlar hakkında 1.1.1987 tarihinden itibaren başlayan vergilendirilme
dönemleri için yürürlüğe girmiştir.
c) Anlaşmanın deniz ve hava taşımacılığına ilişkin hükümleri 1.1.1983 tarihinden itibaren uygulanmaya başlamıştır.
d) Anlaşma uçakların uluslararası trafikte işletilmesinden sağlanan kazançlar yönünden 1.1.1987 tarihinden itibaren elde edilen gelirler üzerinden
alınan vergilere uygulanacaktır.
1) Anlaşma hava taşımacılık faaliyetlerinden elde edilen gelirler ile bu kazançlar için açtırılan mevduat hesabı dolayısıyla elde edilen faiz gelirleri
için 1.1.1988 tarihinden itibaren uygulanacaktır.
2) Anlaşma hükümleri müteahhitlik yönünden 17.08.1995; diğer hükümler yönünden ise 1.1.1998 tarihinden itibaren uygulanacaktır.
2.2. Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları
Türkiye’nin yatırım ilişkilerinin yoğun olduğu veya bu yönde potansiyel görülen
ve
ilişkilerin
güçlendirilmesinde
yarar
görülen
ülkelerle
imzalanmakta
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması (YKTK) anlaşmalarının temel
70
olan
amacı,
taraf ülkeler arasında sermaye ve teknoloji akımını artırmak ve yatırımların ilgili
ülkenin hukuk düzeni içinde nasıl korunduğunu tespit etmektir. YKTK anlaşmaları,
uluslararası yatırımcılar açısından yatırım yaptıkları ülkede tabi olacakları muamele ile
hak ve yükümlülüklerinin açıkca belirtilerek uluslararası bir akte bağlanmasını
sağlayarak, ülkenin güvenli bir yatırım yeri olarak cazibesini artırmaktadır.
Uluslararası doğrudan yatırım çekme politikası bakımından önemli bir araç olan YKTK
anlaşmaları, Türkiye’nin sermaye ihraç eden bir ülke haline gelmesiyle sürekli artış
gösteren yurtdışında yatırım yapan Türk girişimcilerin haklarının korunması
bakımından da önemli bir işleve sahiptir. Yurtdışında yatırımları bulunan Türk
girişimcilerin gelişmekte olan bir çok Asya, Afrika ve Latin Amerika ülkesindeki
yatırımlarını hukuki güvenceye kavuşturmak amacıyla da YKTK Anlaşmaları
imzalanmıştır.
Türkiye’nin bugüne kadar 79 ülkeyle imzalanmış olduğu YKTK Anlaşmaları,
uluslararası yatırımlar için büyük önem taşıyan; ev sahibi ülke tarafından uluslararası
yatırımcılara uygulanacak muamelenin sınırlarını belirlenmesi, kar transferlerinin
güvence altına alınması ve ev sahibi ülke tarafından yapılması muhtemel kamulaştırma
işlemlerinin şartlarının belirlenmesi ve yatırımcı ile ev sahibi ülke arasında uyuşmazlık
çıkması halinde uluslararası tahkime başvurulması gibi hükümler içeren temel nitelikte
bir anlaşmalardır
Türkiye ilk YKTK Anlaşmasını 1962 yılında Almanya ile imzalamış, bunu 1985
yılında A.B.D. ile imzalanan YKTK Anlaşması izlemiştir.
71
Grafik 14: Türkiye’nin İmzaladığı YKTK Anlaşmalarının
Sayısı (Birikimli)
Anlaşma Sayısı
(Adet)
100
90
80
78
74
70
63
60
50
40
35
30
20
10
10
1
2
1980
1985
0
1990
1995
2000
2005
2006
Şubat 2007 sonu itibarıyla Türkiye 79 ülke ile YKTK Anlaşması imzalamış olup,
Avrupa Birliği üyesi ülkelerden İrlanda ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi dışında tümü ile
ve OECD üyesi ülkelerden de İzlanda, Kanada, Norveç, Meksika ve Yeni Zelanda
dışında tüm ülkeler ile YKTK Anlaşmaları imzalanmış bulunmaktadır.
Tablo 45: Türkiye’nin Taraf Olduğu YKTK Anlaşmaları
Ülke
72
İmza Tarihi
Almanya
20.06.1962
05.12.1965
Hollanda
27.03.1986
14.11.1989
İsviçre
03.03.1988
21.02.1990
Belçika-Lüksemburg
27.08.1986
04.05.1990
A.B.D
03.12.1985
18.05.1990
Bangladeş
12.11.1987
21.06.1990
Avusturya
16.09.1988
01.01.1992
Kuveyt
27.10.1988
25.04.1992
Danimarka
07.02.1990
01.08.1992
Japonya
12.02.1992
12.03.1993
Tunus
29.05.1991
28.04.1994
Güney Kore
14.05.1991
04.06.1994
Polonya
21.08.1991
19.08.1994
Çin
13.11.1990
20.08.1994
Macaristan
14.01.1992
22.02.1995
Finlandiya
13.05.1993
23.04.1995
Arjantin
08.05.1992
01.05.1995
Özbekistan
28.04.1992
18.05.1995
Gürcistan
30.07.1992
28.07.1995
Ülke
İmza Tarihi
Kazakistan
01.05.1992
10.08.1995
Romanya
24.01.1991
07.04.1996
İngiltere
15.03.1991
22.10.1996
Kırgızistan
28.04.1992
31.10.1996
Arnavutluk
01.06.1992
26.12.1996
Belarus
08.08.1995
20.02.1997
Türkmenistan
02.05.1992
13.03.1997
Moldova
14.02.1994
16.05.1997
Litvanya
11.07.1994
07.07.1997
Çek Cumhuriyeti
30.04.1992
01.08.1997
Pakistan
16.03.1995
03.09.1997
Azerbaycan
09.02.1994
08.09.1997
Bulgaristan
06.07.1994
22.09.1997
Makedonya
14.07.1995
27.10.1997
İspanya
15.02.1995
03.03.1998
Hırvatistan
12.02.1996
21.04.1998
Ukrayna
27.11.1996
21.05.1998
Tacikistan
06.05.1996
24.07.1998
İsrail
14.03.1996
27.08.1998
Endonezya
25.02.1997
28.09.1998
İsveç
11.04.1997
08.10.1998
Letonya
18.02.1997
03.03.1999
Estonya
03.06.1997
29.04.1999
Küba
22.12.1997
23.10.1999
Rusya Federasyonu
15.12.1997
17.05.2000
Moğolistan
16.03.1998
22.05.2000
Malezya
25.02.1998
09.09.2000
Yunanistan
20.01.2000
24.11.2001
Bosna-Hersek
21.01.1998
29.01.2002
Mısır
04.10.1996
31.07.2002
YFC
02.03.2001
10.11.2003
Slovakya
09.10.2000
23.12.2003
Portekiz
19.02.2001
19.01.2004
İtalya
22.03.1995
02.03.2004
Fas
08.04.1997
31.05.2004
Malta
10.10.2003
14.07.2004
Etyopya
16.11.2000
10.03.2005
İran
21.12.1996
13.04.2005
Afganistan
10.07.2004
19.07.2005
Ürdün
02.08.1993
23.01.2006
Suriye
06.01.2004
03.01.2006
Lübnan
12.05.2004
04.01.2006
Slovenya
23.03.2004
19.06.2006
73
Tablo 46: Türkiye’nin İmzaladığı ve Onay Süreci Devam Eden YKTK
Anlaşmaları
Ülke
İmza Tarihi
Nijerya
08.10.1996
Cezayir
03.06.1998
Şili
21.08.1998
Hindistan
17.09.1998
Sudan
19.12.1999
Filipinler
22.02.1999
Güney Afrika Cumhuriyeti
23.06.2000
Yemen
07.09.2000
Katar
25.12.2001
Avustralya
16.06.2005
Tayland
24.06.2005
Birleşik Arap Emirlikleri
28.09.2005
Bahreyn
15.02.2006
Kosova
07.04.2006
Fransa
15.06.2006
Suudi Arabistan
08.08.2006
Oman Sultanlığı
04.02.2007
Kaynak:HazineMüsteşarlığı
74
75

a. uluslararası doğrudan yatırım göstergeleri

Transkript

Benzer belgeler

günlük bülten

günlük bülten

günlük bülten

Günlük Bülten

günlük bülten

Beklentilerin altında kalan Çin verileri gerek küresel ekonomik

ekinciler_201010141287072468_ST

günlük bülten

günlük bülten

günlük bülten