Ekli dosyayı indirmek için tıklayınız.

Kafkaslarda Barýþa Giden Yol
Savaþtan mý Geçmeli?
Dr. Ali Asker (*)
AGÝT Minsk Grubu = AGÝT Turizmi
Son birkaç aydan beri Azerbaycan siyasi terminolojisine yeni bir terim
dahil edilmiþtir: “AGÝT Turizmi”. Azerbaycan Parlamentosu Baþkanvekili
Ziyafet Askerov Türkiye ve Ermenistan arasýnda imzalanmýþ protokollerden bahsederken þunlarý söylemiþtir: “AGÝT Minsk Grubu 18 yýldýr bölgeye
turist gibi seyahat ediyor. Ortada herhangi bir sonuç yok. Fakat Zürih'te Ermenistan'la Türkiye arasýnda protokoller imzalandýðý zaman Clinton
Washington'dan, Lavrov Moskova'dan, Kushner Paris'ten gelerek toplandýlar. Ben eþbaþkan bakanlarýna soruyorum: Size Zürih'te protokollerin imzalanmasýna tanýklýk etme talimatý mý verildi, yoksa Daðlýk Karabað sorunun
çözümüyle ilgili görevinizi yapmak mý?” Bu konuþma Azerbaycan'ýn, düþtüðü durumu çok doðru bir þekilde tasvir etmektedir. Ayrýca, AGÝT Minsk
Grubuna karþý Azerbaycan kamuoyu ve yönetimindeki hoþnutsuzluðun
zirveye ulaþmasý anlamýna gelmektedir. Minsk Grubuna karþý eleþtirilerini
bu kadar artmasýnýn nedeni son dönemde Kafkasya politikasýndaki
deðiþimlerdir. Bu tür eleþtiriler Haydar Aliyev döneminde de sýk sýk dile getirilen bir olguydu. Fakat bu eleþtiriler son dönemde cumhurbaþkanýnýn yaný
sýra diðer devlet yetkilileri tarafýndan da en sert þekilde ifade edilmektedir.
Bu durum son dönemde Azerbaycan'ýn içine düþmüþ “yalnýzlaþtýrma” politikasýndan kaynaklanmaktadýr.1
Azerbaycan topraklarýnýn Ermeniler tarafýndan iþgaline son verilmesi
için bugüne dek devam eden süreçten herhangi bir sonuç çýkmamaktadýr.
*
21.Yüzyýl Türkiye Enstitüsü Rusya-Avrasya Araþtýrmalarý Bölümü Baþkaný.
1
Ali Asker, Azerbaycan-Ermenistan Görüþmeleri: Savaþa Doðru (mu)?,
http://www.21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=3107&kat=18
[65]
Dr. Ali Asker
2008 yýlý Þubat ayýnda Serj Sarkisyan Ermenistan Cumhurbaþkaný seçildikten sonra ilk görüþme Haziranýn 4'ünde St-Petersburg'da, ikinci görüþme
ayný yýl Kasým ayýnýn 2'sinde Moskova'da gerçekleþmiþtir. 2009 yýlýnda cumhurbaþkanlarý Zürih'te (28 Ocak), Prag'da (7 Mayýs), St.Petersburg'da (4 Haziran), Moskova'da (17-18Temmuz) ve Kiþinev'de (8-9 Ekim) bir araya gelmiþler. Fakat bu görüþmelerden herhangi bir sonuç alýnamamýþtýr. Son görüþme 22 Kasým 2009'da Münih'deki Fransýz Baþkonsolosluðunda gerçekleþmiþtir. Sayý itibariyle Münih görüþmesi, Sarkisyan ve Aliyev arasýnda yapýlan sekizinci görüþmeydi.2 Tüm bu görüþmeler sonrasýnda yapýlmýþ açýklamalara bakýldýðýnda genel olarak böyle bir manzara söz konusudur: Bakü
uluslararasý camiada sesini yükselterek Ermenistan'ýn anlaþmaya yakýn durmamasýndan yakýnýyor. Ermenistan “oyunbozan” politikasýný devam ettiriyor. AGÝT Minsk Grubu eþbaþkanlarý ise her bir görüþ sonrasý sürecin
“yapýcý ve ümit verici” olduðuna dair açýklamalarda bulunuyorlar. Bakü,
barýþ yoluyla çözüm saðlanamazsa savaþa baþvuracaðýný açýklýyor. Minsk
Grubu ise böyle açýklamalarýn sürece zarar verebileceðini söylüyor. Aslýnda
bununla Ermenistan'a “buna müsaade etmeyeceðiz” mesajýný veriyor.
Ermenistan da Bakü'nün açýklamalarýný bir “blöf” olarak deðerlendiriyor.
Her defasýnda somut bir ilerleme saðlanamazken, ortalýkta süreçle ilgili
gerçek dýþý ve birbiriyle çeliþkili yorum ve haberler de dolaþmaktadýr. Cumhurbaþkanlarý 8 Ekim 2009'da Kiþinev'de görüþtüklerinde Türk basýnýnda
böyle bir haber yayýnlanmýþtýr: Türkiye ve Ermenistan arasýnda protokollerin imzalanma tarihi 10 Ekim 2009 olarak belirlenmiþtir. Ýmza töreni zamanlama açýsýndan “Türk hariciyesinin iyi bir taktiði”, Türkiye'nin Ermenistan'a “Azerbaycan'la anlaþ da gel” mesajý þeklinde deðerlendirilmiþtir. Oysa Sarkisyan bu toplantýda önceden üzerinde anlaþmaya varýlmýþ
konularý yeniden masaya yatýrarak oylama taktiðini tercih etmiþtir. Cenevre'deki imza töreninde ise tam bir diplomatik skandal yaþanmýþtýr. Rusyalý eþbaþkan Yuri Merzlyakov, “Cumhurbaþkanlarý gerek yeni, gerekse üzerinde tartýþýlan konularý görüþmüþler” demiþtir. Münih görüþmesi de
Kiþinev görüþmesi gibi dört saat devam etmiþtir. Bu defa da açýklama Fransýz eþbaþkan Bernard Fassier'den gelmiþtir: “Cumhurbaþkanlarý bu görüþmede üzerinde mutabakat saðlanmamýþ konularý tartýþmýþlardýr”. Görüldüðü gibi cumhurbaþkanlarý yýllar boyu üzerinde anlaþmaya varamadýklarý konularý “müzakere” etmekteler ve bir türlü anlaþma saðlana2
Prezidentl?r Münhend? görüþdül?r,
http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20091122050503404,
22.11.2009
[66]
21. YÜZYIL Aralýk 2009
Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli?
mýyor. Bu durum bir geliþme olarak deðerlendirilebilir mi?3 Elbette ki hayýr.
Görüþmelerin hangi tarihe kadar devam edeceði belirsizdir. Zaten baþýndan
beri böyle bir takvim belirlenmemiþtir.
Görüþün Çerçevesi ve Sonucu
Azerbaycan ve Ermenistan arasýndaki barýþ görüþmeleri 2007'de kabul
edilen Madrid Prensipleri çerçevesinde sürdürülüyor. Bu prensipler Ermenistan'ýn iþgal ettiði Azerbaycan topraklarýndan çýkmasýný, Azerbaycanlý
göçmenlerin evlerine dönmesini ve Daðlýk Karabað'ýn statüsünün belirlenmesini öngörüyor. Ermeniler Daðlýk Karabað dýþýnda iþgal ettikleri yedi
bölgeden çýkmaya baþlayacak ve bu süreç, Daðlýk Karabað'ýn statüsünün
belirlenmesi ile sonuçlanacak. Azerbaycan defalarca Daðlýk Karabað'a “en
yüksek otonomi” vereceðini ifade ederken Ermenistan buranýn, Azerbaycan toprak bütünlüðü çerçevesinde ele alýnmasýna karþý çýkýyor. Münih görüþmesi öncesi Fransa'nýn Dýþiþleri Bakanlýðý Aliyev-Sarkisyan görüþmesinde aþaðýdaki maddelerin ele alýnacaðýný açýklamýþtýr:
n
Daðlýk Karabað çevresindeki iþgal olunmuþ topraklarýn Azerbaycan'a
iadesi
3
Elxan Þahinoðlu, Daðlýq Qarabað M?s?l?si 2010-cu il? qaldý,
http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&paqe=02&article_id=20091123034225304,
23.11.2009
21. YÜZYIL Aralýk 2009
[67]
Dr. Ali Asker
n
Daðlýk Karabað'ýn
güvenlik ve otonom yönetimini saðlayacak geçici
statüsünün belirlenmesi
n
Ermenistan'ý Daðlýk Karabað'la birleþtiren koridorun belirlenmesi
n
Kendi kaderini belirleme hakkýnýn yasal güvencesi yoluyla Daðlýk Ka-
rabað'ýn nihaî statüsünün belirlenmesi
n
Göçmenlerin geri dönme hakkýna iliþkin güvence verilmesi
4
n
Bölgeye barýþ güçlerinin konuþlanmasý.
Bu konularýn nasýl ve hangi boyutta müzakere edildiði bilinmemektedir. Görüþmenin hemen ardýndan CNN Türk'ün Euronews'e dayanarak verdiði haberinde, görüþme sýrasýnda
bir çerçeve anlaþma müzakere edildiði iddia edilmiþtir. Habere göre, iki lider çerçeve anlaþmasýnda kesin bir sonuca varmamalarýna raðmen önemli ölçüde ilerleme saðlamýþ, Ermenistan'ýn iþgal altýnda tuttuðu Azerbaycan topraklarýndan çekilmesi konusunda büyük ölçüde anlaþmýþlardýr.5 Azerbaycan Dýþiþleri Bakanlýðý ise herhangi bir çerçeve anlaþmasýnýn görüþülmediði, ayrýca “önemli ölçüde ilerleme saðlanmasýna” dair haberin de gerçeði yansýtmadýðýný açýklamýþtýr.6
Ýki ülke arasýndaki görüþmeler þimdilik dýþiþleri bakanlarý düzeyinde
devam ettirilecektir.
Bu tür çeliþkili açýklamalar, bundan sonraki sürecin saðlýklý bir biçimde
yürümeyeceðini haber vermektedir. Ýki ülke arasýndaki görüþmeler þimdilik
dýþiþleri bakanlarý düzeyinde devam ettirilecektir.
Savaþ Alternatifi Gündemde mi?
Münih görüþmesini bundan önceki görüþmelerden farklý kýlan bir özelliðin altýnýn çizilmesi gerekmektedir. Cumhurbaþkaný Ý. Aliyev görüþme öncesi yaptýðý açýklamada, Azerbaycan'ýn müzakere sürecini sonlandýrabileceðinin altýný çizmiþtir. Aliyev, “Þimdiye kadar biz barýþ yolu ile sorunun çözül4
Prezidentl?r Münhend? görüþdül?r,
http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20091122050503404,
22.11.2009
5
Ermenistan beþ Azeri bölgesinden çekilecek,
http://www.hurriyet.com.tr/dunya/13020939.asp?top=1
6
Xarici iþl?r Nazirliyi Münhen görüþünd? ç?rçiv? anlaþmasýnýn müzakir? olunduðunu
t?kzibl?yir
http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&paqe=00&article_id=20091123043805708,
23.11.2009.
[68]
21. YÜZYIL Aralýk 2009
Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli?
mesini istedik. Ermenistan bizim bu þekilde müzakere edip duracaðýmýzý
düþünüyorsa, yanýlýyor. Bizim müzakereler konusunda ümidimiz var. Bu ümidi kaybedersek müzakere sürecini sonlandýrýrýz” demiþtir. Ý. Aliyev,
1918'de Azerbaycan topraklarý üzerinde Ermenilerin bir devlet kurduklarýný, bugün yine Azerbaycan topraklarýnda ikinci bir Ermeni devleti kurmaya
kalkýþtýklarýný, buna müsaade edilmeyeceðini ve Karabað'ýn hiçbir zaman
baðýmsýz devlet olmayacaðýný ifade etmiþtir.7
Azerbaycan'ýn Ermenistan'a karþý söylemlerini sertleþtirmesindeki esas
nedenlerden birisi Türk-Ermeni iliþkilerindeki yakýnlaþmalar, Azerbaycan
topraklarýnýn iþgalden kurtulmasý yönünde herhangi bir somut adým atýlmadan “Kafkaslarda barýþ inþa etmek” giriþimleridir. 1993'ten beri Azerbaycan-Türkiye arasýnda var olan dayanýþmanýn neredeyse bitme aþamasýna
geldiði bir durumda Bakü'nün yeni arayýþlar içine girmesi doðaldýr. Devam
eden süreç Türkiye-Ermenistan iliþkilerindeki
yakýnlaþmanýn, sýnýrýn açýlmasý konusuna dek 1993'ten beri Azerbayileri gideceði ihtimalini kuvvetlendirmektedir.
Gelinen bu noktada Azerbaycan, tabiri caizse, can-Türkiye arasýnda var
“baþýnýn çaresine bakmalýdýr”. Belki bu sü- olan dayanýþmanýn nerereç Azerbaycan açýsýndan sancýlý bir süreç ola- deyse bitme aþamasýna
caktýr. Fakat önceki dönemlere bakýldýðýnda bu- geldiði bir durumda
gün Azerbaycan'ýn, “statüko”yu kendi lehine
Bakü'nün yeni arayýþlar
deðiþtirme olanaðý daha fazladýr. Bunlar aþaðýiçine girmesi doðaldýr.
daki þekilde sýralanabilir:
1) Ekonomik ve Jeopolitik Üstünlük
Nüfusu ile orantýlý bir kýyaslama yaparsak Azerbaycan için fazlasýyla yeterli olan doðal zenginlikler Bakü'nün kendine olan güveninde önemli bir
faktördür. Azerbaycan'ýn ekonomik zenginliði Ermenistan'la kýyaslanamayacak derecede fazladýr. 2010 yýlý için Azerbaycan bütçe gelirleri 10-15 milyon olarak belirlenmiþtir. Azerbaycan bütçesi önemli oranda petrol gelirlerinden oluþmaktadýr. Bütçe hesaplanýrken bütçe petrol fiyatý 1 varil 70 dolar
olarak hesaplanmýþtýr. Petrol fiyatlarýndaki, artýþlar Azerbaycan bütçesi için
her zaman avantajlý durum oluþturmuþtur. Azerbaycan ekonomisi bugün
Ermenistan ekonomisinden 7 kat büyüktür. Ermenistan tüm bölgesel projelerin dýþýnda kalmýþtýr. Ýran hariç, tüm komþularýyla sýnýrlarý kapalýdýr.8 Ay7
http://www.musavat.com/new/Günd?m/64912ilHAM_? LiYEV_ERM? NÝSTANA_ULTiMATUM_VERDÝ
8
http://www.azadliq.org/content/article/1881077.html?page=1#relatedInfoContainer.
21. YÜZYIL Aralýk 2009
[69]
Dr. Ali Asker
rýca bu doðal kaynaklar Azerbaycan'ýn jeopolitik önemiyle bütünleþtikçe Azerbaycan'a önemli avantajlar saðlamaktadýr. Tüm bunlar Azerbaycan'ýn
ABD ve Rusya arasýndaki çýkar çatýþmasý ortamýnda hareket serbestliðini
arttýrmaktadýr. Azerbaycan, bu devletlerin çatýþan çýkarlarý ortamýnda dengeli ve baðýmsýz bir dýþ politika uygulamaktadýr.
2) Nüfus Üstünlüðü
Azerbaycan'ýn nüfusu yaklaþýk 9 milyondur.9 Ermenistan'ýn 2007 yýlý
resmî sayýmlarýna göre nüfusu 3.223.700 kiþiyken10, bazý kaynaklarda bu rakamýn 3 milyona bile varmadýðý ifade edilmiþtir.11 BDT ülkelerinde yaþanan
ekonomik sorunlar yüzünden Rusya'ya göç edenlerin sayýsý azýmsanmayacak kadar fazladýr. Bugün itibariyle Ermenistan'da yaþayan toplam nüfusun
1,5-1,8 milyon olduðu tahmin edilmektedir. Azerbaycan'dan da benzeri
göçler yaþanmýþtýr. Her ne kadar son yýllarda bu yönde bir azalma trendi söz
konusuysa da, en kötü halde ülkede 7,5-8 milyon nüfusun yaþadýðý tahmin
edilmektedir. Bu rakamlar dikkate alýndýðýnda Azerbaycan'ýn bugünkü nüfusunun Ermenistan'dan 4-5 kat daha fazla olduðu ortaya çýkmaktadýr. Þunu da vurgulamak gerekir ki yakýn gelecekte Azerbaycan kaynaklarýnýn rasyonel kullanýmý, özellikle de petrol dýþýndaki sanayi alanlarýnýn geliþimi için
saðlýklý bir politika izleyerek iþsizliðin da azalmasý yönünde baþarýlý olabilirse, böyle bir nüfus artýþý Azerbaycan açýsýndan çok faydalý olacaktýr.12
2) Ordu ve Savunma Sanayisindeki Üstünlük
Azerbaycan ekonomisi ve savunma sanayisi Ermenistan'la kýyaslandýðýnda büyük üstünlüðe sahiptir. Azerbaycan savunma sanayiye ve silah alýmýna önemli ölçüde para ayýrýyor. 2008-2011 yýllarýný kapsayan onarým
programý gereði savunma sanayisinde 53 tesisin yeniden yapýlandýrýlmasý
öngörülmüþtür. Yakýn gelecekte sadece Azerbaycan Ordusunun ihtiyaçlarýný karþýlamak deðil, ayný zamanda silah ve mühimmat ihracatý sektörünü
geliþtirmek öngörülmüþtür. 2009 yýlýnda Azerbaycan pilotsuz uçaklarýn üretimini gerçekleþtirmek niyetindedir. Baþka bir önemli yenilik de tank ve toplarýn üretimine hazýrlýk çalýþmalarýnýn baþlatýlmasýdýr. Hazýrda söz konusu
silahlarý yurtdýþýndan ithal eden Azerbaycan savunma giderlerinde tasarruf
saðlamanýn yaný sýra söz konusu silahlarýn rezerv potansiyelini de önemli
9
Bu yýl 13-22 Nisan 2009 yýlýnda Azerbaycan'da genel nüfus sayýmý yapýldý. Yapýlan ilk açýklamalara
göre bugün itibariyle Azerbaycan'ýn nüfusu 8 milyon 820 bin olarak açýklanmýþtýr.
10
http://demoscope.ru/weekly/2007/0297/panorm01.php
11
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html#People
[70]
21. YÜZYIL Aralýk 2009
Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli?
ölçüde arttýrmýþ olacaktýr. Ayrýca 2016 yýlýnda Azerbaycan, ordusunu kendi
üreteceði helikopterlerle donatmayý öngörmektedir. 2010 yýlý devlet bütçesinde savunma harcamalarýnýn oraný %10,7'dir. Bu oran 2009 yýlý oranýna
nispeten %0,9 fazladýr. Azerbaycan hükümeti bundan sonra da askerî potansiyelini arttýrma politikasý izleyecektir.12
Azerbaycan ordusu asker, silah ve mühimmat potansiyeli açýsýndan da
Ermenistan'dan ileridir. Muhtemel bir Azerbaycan-Ermenistan savaþýnda
kýsa bir süre içinde Ermeni silahlý kuvvetleri Azerbaycan topraklarýndan
atýlabilir. Bu gerçekliði Ermenistan tarafý da bilmektedir. Fakat burada en
önemli sorun Rusya'nýn bu savaþa ne ölçüde müdahil olacaðýdýr.
3) Kafkasya Politikasýnda Denge Deðiþimi
ABD, Rusya ve Türkiye'nin Kafkasya'da etkinlik mücadeleleri farklý boyutlara yönelmektedir. Bu devletlerin bölgeye yönelik politikalarýný revize
süreci gittikçe belirgin bir þekilde ortaya çýkmaktadýr. Bu durumda Azerbaycan'ýn izleyeceði politika Rusya'nýn Karabað konusundaki tutum ve davranýþlarýnda belli deðiþikliðe yol açmaktýr. Bu deðiþiklik Rusya'nýn, en azýndan savaþ sürecinde bazý çatýþmalarý görmezden gelmesini saðlamalýdýr.
Baþka bir yöntem de savaþ yapýlmadan Erivan'ý Karabað konusunda somut
adýmlar atmaya zorlamasýdýr.
12
Az?rbaycanýn müdafi? x?rcl?ri artacaq, 25.10.2009, http://modern.az/articles/999/1/
21. YÜZYIL Aralýk 2009
[71]
Dr. Ali Asker
Bugün Azerbaycan-Ermenistan arasýnda savaþ ihtimaline iliþkin deðiþik senaryolar ve spekülasyonlar dolaþmaktadýr. Rusya'da bazý çevrelerde Azerbaycan'ýn askerî müdahale konusunda Rusya'nýn onayýný aldýðý söylenmektedir. Azerbaycan'da yapýlan yorumlarda ise Rusya'nýn verdiði sözün üstünde durmayacaðý, bilakis Ermenistan'a destek verebileceðidir. Olasý bir
savaþta Azerbaycan'ýn yenilgisi psikolojik açýdan tam bir felâket senaryosu
demektir. Peki, Rusya neyin karþýlýðýnda tarafsýz davranabilir? Bu süreçte
Rusya Azerbaycan'ý kendi etki alanýna sokmak istiyor. Haydar Aliyev'in dýþ
politika eski danýþmaný Vefa Kuluzade, “savaþ varyantý kesinse, demek
Rusya ile anlaþma saðlanmýþtýr” demektedir.13 Yapýlan bazý yorumlarda
Rusya'nýn böyle bir savaþ çýkmasýna müsaade etOlasý bir savaþta Azermeyeceði, çýkarsa Ermenistan'ýn yanýnda yer abaycan'ýn yenilgisi psiko- lacaðý söylenmektedir. Azerbaycan ile Ermenislojik açýdan tam bir felâ- tan'ýn savaþmasý olasýlýðýnda en etken ülke Rusket senaryosu demektir. ya'dýr. Ermenistan'da hava üsleri bulunan RusPeki, Rusya neyin karþýlý- ya, 2008 Aðustos'undaki Gürcistan Savaþý'na
buradaki av/bombardýman filolarýný devreye
ðýnda tarafsýz davranabi- sokarak baþlamýþtý. Bu üsler, Gürcistan'a karþý
lir?
Ruslarýn önemli bir baský unsuru olup, savaþ halinde ülkeyi iki cepheden saldýrýya açýk hale getirdiðinden Rusya'ya avantaj saðlamaktadýr. Ayný zamanda Rusya'nýn Türkiye'ye komþu olan üsleridir. Azerbaycan'ýn Karabað'a harekât düzenleyeceði bir durumda Rusya, bir kara harekâtý düzenlemese bile, hava saldýrýlarý yoluyla Azerbaycan ordusuna saldýrabilecektir. Yapýlan bazý yorumlarda ise
2008 yýlýnda Rusya'nýn Gürcistan'a saldýrýsý üzerinde durulmaktadýr. Fakat
bugün itibariyle böyle bir karþýlaþtýrmanýn yapýlmasý o kadar da saðlýklý olmayacaktýr.
1) Azerbaycan önemi ve potansiyeli bakýmýndan bir Gürcistan
olarak deðerlendirilemez.
Azerbaycan doðal zenginlikleri ve ekonomik olanaklarý açýsýndan Gürcistan'la kýyaslanmasý mümkün deðildir. Rusya'nýn Kafkaslardaki çýkar çatýþmasý baðlamýnda ABD ve Türkiye ile Rusya arasýnda, Azerbaycan en azýndan denge unsuru olarak önem arz etmektedir. Azerbaycan'la Rusya arasýndaki bir yakýnlaþma her bir halde ABD ve Türkiye'nin Kafkasya'daki etkinliðin azalmasý demektir.
13
Qarabað'da ikinci V?t?n Müharib?si, 24 noyabr 2009.
[72]
21. YÜZYIL Aralýk 2009
Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli?
2) Gürcistan'ýn Rusya'ya karþý tutumuyla, Azerbaycan'ýn
Rusya'ya bakýþý arasýnda önemli farklar vardýr.
Gürcistan açýk þekilde Rusya'ya karþýdýr ve birbirlerini düþman olarak algýlamaktadýr. Azerbaycan'la Rusya'nýn iliþkileri ise farklý bir özellik arz etmektedir. Ýki ülke arasýndaki karþýlýklý çýkar alanlarý ve manevra olanaklarý
daha fazladýr. Son dönemdeki geliþmeler Azerbaycan kamuoyundaki “Rusya karþýtý” bakýþ açýsýnýn azalmasýna neden olurken, siyasî iktidarýn söylemlerinde Rusya'yla ilgili, bir “müttefik” ve “partnerlik” imajý oluþturulmaktadýr.
3) Rusya'nýn Gürcistan'dan herhangi bir beklentisi yokken,
Azerbaycan'dan önemli beklentileri vardýr.
Bu beklentilerin baþýnda, genel olarak Azerbaycan'ýn Rusya'nýn etkinlik
alaný içinde yer almasýdýr. Rusya Azerbaycan'ý, kendi yer aldýðý kurumsal yapýlanmalar içine çekmek istiyor. Bundan sonraki süreçte Azerbaycan'ýn böyle bir entegre olma politikasý izleyebilir. Rusya'nýn baþka bir isteði de Azerbaycan sýnýrlarý içinde Rusya'nýn askerî varlýðýnýn bulunmasýdýr. Azerbaycan kendi sýnýrlarý içinde herhangi bir Rus üssünün bulundurulmasýný
istememektedir. Fakat savaþ konusu gündeme gelirse bu konu da müzakere
edilebilir.
4) Kolektif Güvenlik Anlaþmasý Örgütünün Azerbaycan'a
doðrudan müdahale ihtimali çok azdýr.
Ý. Aliyev'in açýklamalarýný yanýtlayan Erivan, savaþ baþlayacaðý takdirde
Ermenistan'ýn Karabað'ýn baðýmsýzlýðýný, tanýyacaðýný açýklamýþtýr. Bundan
sonra Ermenistan ve sözde “Daðlýk Karabað Cumhuriyeti” arasýnda ortak güvenlik anlaþmasý imzalanarak Ermenistan savaþa katýlacaktýr. Aslýnda
fiilî duruma göre ne “Daðlýk Karabað Cumhuriyeti” vardýr ne de ordusu. Azerbaycan topraklarýnýn iþgali Rus silahlý kuvvetlerinin de yardýmýyla Ermenistan ordusu tarafýndan iþgal edilmiþtir. Yani Ermenistan'ýn tanýma kararý
aslýnda fiilî durum üzerinde herhangi bir etki yapmayacaktýr.14 Fakat Ermenistan bununla, Kolektif Güvenlik Örgütünün askerî desteðini almak istiyor. Buradaki önemli hususlardan birisi KGAÖ üye devletlerinin (Kazakistan, Kýrgýzistan vs.) Azerbaycan'la iyi iliþkiler içinde olduðu gerçekliðidir.
Ýkincisi Azerbaycan savaþý kendi topraklarýnda yürütecek ve iþgal konusunda BM'nin bugüne kadar uygulanmamýþ dört kararý vardýr.
14
Âóãàð Ñåèäîâ: Óãðîçà âîéíû â Êàðàáàõå: "ñòðàøèëêè" è ðåàëüíîñòü,
http://regnum.ru/news/1228143.html
21. YÜZYIL Aralýk 2009
[73]
Dr. Ali Asker
6) Rusya'nýn bugün Azerbaycan'ý kendi etki alanýna dahil
etmesi, soðumaya baþlamýþ Rusya-Ýran iliþkileri baðlamýnda
ileriye dönük bir alternatiftir.
Rusya'nýn Azerbaycan'a yönelmesi ve Azerbaycan ile ayný stratejik çizgiye gelmesi Ýran'daki geliþmeler ile de baðlantýlýdýr. Ýran'da Rusya'ya karþý ciddi hassasiyet yükselmektedir. Özellikle muhalefet Rusya düþmanlýðý esasýnda politika üretmektedir. Ýran'daki muhtemel rejim deðiþikliði veya ÝranABD iliþkilerinin iyileþmesi, Rusya'nýn Kafkasya politikasýný gözden geçirmeye itebilir. Rusya'nýn bu dönemde Azerbaycan'a yönelimi ihtimali çok
yüksektir. Özellikle Ýran içinde 25-30 milyon Azerbaycan Türk'ü Rusya'nýn
dikkatini hep çekmiþtir. Ýran-ABD arasýndaki iliþkilerin geliþmesi Rusya'yý
Ýran'daki Azerbaycanlýlara yöneltebilir. Bu doðrultuda Bakü kilit ülke olarak
gündeme gelebilir.
Son yirmi yýl içinde Azerbaycan Rusya'yla pazarlýk etmek açýsýndan hiçbir zaman bugünkü kadar avantajlý olmamýþtýr. Bugün herkes “Azerbaycan-Rusya iliþkilerinde bir þeyler oluyor” demeye baþlamýþtýr. Son günlerin diplomasi trafiði tesadüf sayýlamaz. 23 Kasým 2009'da Rusya Devlet
Baþkaný Ýdari Birimi Baþkaný Sergey Narýþkin Azerbaycan'a gitmiþtir. Ayný
gün Ý. Aliyev, ABD Savunma Bakanýnýn Rusya, Ukrayna ve Avrasya'dan sorumlu Danýþmaný Celeste Wallander'i kabul etmiþtir.15 Ayný günde Ýlham Aliyev Medvedev'in davetlisi olarak Rusya'ya gitmiþtir.
Kafkaslarla ilgili ABD, Rusya ve Türkiye politikasýndaki “açýlýmlarýn”
bundan sonraki aþamada daha da hýzlanacaðý gözlemlenmektedir. Büyük
devletlerin “Ermenistan'ý kurtarma” politikasý Karabað sorunun barýþ
yoluyla çözüm ümitlerini her geçen gün daha fazla tüketmektedir. Savaþ olgusu tek çözüm yöntemine dönüþmektedir. Azerbaycan'da gittikçe aðýrlýk
kazanan genel kaný ise þöyledir:
Azerbaycan'ýn kýsa müddette hesaplanmýþ ve iyi organize edilmiþ bir savaþý baþlatmasý gerekmektedir, aksi durumda Ermenistan tarafý hiçbir zaman görüþme masasýnda yapýcý bir tutum sergilemeyecektir.
Azerbaycan ve Ermenistan arasýnda deðiþik savaþ senaryolarýna iliþkin
tartýþmalar devam etmektedir. Böyle bir savaþýn çýkabileceði veya muhtemel
sonuçlarý tartýþýlabilir. Fakat Azerbaycan-Ermenistan çatýþmasý baðlamýnda
gittikçe belirgin bir görünüm arz eden Kafkasya'da yeni bir dönemin baþladýðý bir gerçektir.
15
Ïðåçèäåíò Àçåðáàéäæàíà ïðèíÿë äåëåãàöèþ âî ãëàâå ñ ñîâåòíèêîì ìèíèñòðà îáîðîíû
ÑØÀ, http://ru.trend.az/regions/scaucasus/azerbaijan/1586519.html, 23.11.2009.
[74]
21. YÜZYIL Aralýk 2009