Etüd Proje Ders Notları - Orman Mühendisleri Odası

ORMAN EKOLOJİSİ VE YETİŞME ORTAMI ÖZELLİKLERİ
Ekoloji Ve Orman Ekolojisi
Ekoloji;yunanca <oikos> ve<logi> sözcüklerinden oluşur.Oikos <konut>,logiy
ise <bilim> anlamına gelmektedir.
Bugünkü anlayışla ekoloji;canlılarla ,içinde yaşadıkları ortamı ve bu iki varlığa
ait karşılıklı etki ve ilişkileri inceleyen bir bilim dalı olarak
tanımlanabilir.Buradaki <canlılar> insan hayvan ve bitkilere ait bireyleri veya
bunlardan oluşmuş toplulukları ifade etmekte ,<içinde yaşadıkları ortam>
deyimi ise hava, su,toprak ve ışık gibi faktörleri kapsamaktadır.
Orman ekolojisi;orman ile ormanın yaşama ve gelişmesini sağlayan tüm
faktörlerin oluşturduğu sistemi inceleyen ve bu sistemdeki karşılıklı etki ve
ilişkileri araştıran bir bilim dalıdır.
Orman ekolojisinin konusu; orman yetişme bölgelerindeki arazi şekli,toprak ve
iklim özellikleri ile tüm canlı varlıkların karakteristiklerini tespit etmek,bunlarla
orman ağaçlarının yaşam gelişmeleri arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmaktır.
Ekosistem
Doğadaki canlı ve cansız varlıkların aralarındaki karşılıklı bağlarla
oluşturdukları sisteme <ekolojik sistem> veya <ekosistem>
denmektedir.Ekosistemi oluşturan ana ögeler ve aralarındaki ilişkiler şu şekilde
ifade edilmektedir.
1
Orman Ekosistemi:Belirli bir yerde kendini meydana getiren elamanların
kompozisyonu,karakterleri ve aralarındaki karşılıklı ilişkileri bakımından
tekdüze olan herhangi bir orman parçası anlaşılmaktadır.Bir başka ifade ile
orman ekosistemi; orman ağaçları ile birlikte topoğrafik, klimatik,toprak ve
vejetasyon etkenlerinin bütünlüğüdür.Sayılan bu etkenlerin karakteristiği,
orman ekosistemlerinin özelliğini belirler.Bunun içindir ki orman
ekosistemlerini (yetişme muhiti şartları) oluşturan faktörlerin iyice tanınması
özelliklerinin bilinmesi gerekir.
Yetişme Ortamı(Yetişme muhiti şartları): Bir ekosistemde belirli canlı
toplumlarından oluşan yaşama birliğini etkileyen, fakat bu canlıların işlevleri ile
de etkilenen yeryüzü şekli, iklim, anakaya-toprak ve vejetasyon faktörlerinin
oluşturduğu bir bütün olarak tanımlanmaktadır.
Ağaçlandırma çalışmalarının ilk adımı olan proje düzenleme çalışmalarında
orman ekosistemini(Yetişme muhiti şartları) oluşturan tüm faktörlerin
incelenmesi (analiz) ve yorumlanması (sentez) zorunludur.
Yetişme ortamını oluşturan faktörlerin incelenmesi:
Ağaçlandırma
çalışmalarının ilk adımı olan proje düzenleme çalışmalarında YETİŞME MUHİTİ
ŞARTLARINI oluşturan tüm faktörlerin incelenmesi (analiz) ve yorumlanması (sentez)
zorunludur.
Yetişme ortamını
vejetasyon’dur.
oluşturan
faktörler;,iklim,
topoğrafya,
toprak
ve
İ k l i m :Bir yerde uzun süre devam eden atmosferik olayların ortalamasıdır
2
İklim elemanları bitki örtüsünün dağılışını , tür ve toplulukların yani vejetasyonun tür ve
kapalılığını tayin eder. İklim elemanlarının bireysel olarak etkilerinden çok toplu etkileri
önemlidir.
İklimle ilgili olarak yapılan çalışmalarda özellikle sıcaklık ile yağış, yağış ile buharlaşma,
yağış ile doygunluk açığı arasındaki ilişkiler matematik formüller halinde gösterilmekte, bir
bölgenin yağış etkenliği ve buna dayanarak iklim tipleri “nemli”, “yarı nemli”, “yarı kurak”,
“kurak” şeklinde deyimlerle karakterize edilmektedir.
Genel olarak denilebilir ki bir bölgeye düşen yağış miktarı buharlaşan miktardan fazla ise o
bölge iklimi “nemli” eğer buharlaşma yağış miktarından fazla ise o bölge iklimi “kurak”
olarak nitelenir.
Buharlaşma katı cisimlerin yüzeyinden, topraktan, durgun ve akarsu yüzeylerinden sıcaklık
etkisiyle olması durumunda buna “Evaporasyon”, bitkiler tarafından atmosfere verilmesine
de “Tanspirasyon”, her iki şekilde meydana gelen buharlaşmaya ise “Evapotranspirasyon”
denilmektedir.
ERİNÇ YAĞIŞ ETKİNLİĞİ İNDİSİ
Erinç Formülü:
Yıllık ortalama yağış miktarı(mm)
Yağış etkenliği indisi=
Yıllık ortalama yüksek sıcaklık (◦C)
3
Yağış; yağışların miktarı, şiddeti, süresi şekli gibi çeşitli karakteristikler toprak erozyonu,
toprağın su ekonomisi, bitkilerin gelişimi üzerinde etkilidir. Bu nedenle Etüt sahasına en
yakın yerdeki meteoroloji istasyonunun en az 10 yıllık ölçme değerleri baz alınır. Alınacak
değerler şunlardır;
Ortama Yağış Miktarı(mm)
Günlük En Çok Yağış Miktarı(mm)
Yağış >10mm Olan Gün sayısı
Saatlik Max.Yağış(mm)
4
Rüzgar; bitkilerin dağılışı ve gelişimi üzerinde büyük etkilere sahiptir. Özellikle buharlaşma
ve fotosentez üzerinde önemli etkisi vardır. Rüzgarın yönü, şiddeti arazi yapısına göre
değişmektedir. Sırt, boyun ve tepelerdeki rüzgar hızı daha fazladır.
Sıcaklık; bitkilerin gelişmesinde büyük rol oynamaktadır. Örneğin bitkilerin fotosentezi
0 – 5 ºC arasında başlar, 20 – 30 ºC arasında en yüksek değerini bulur, 40 – 50 ºC’den sonra
ise durur.
Bitkilerin hayati faaliyetlerini gösterdiği ( tomurcuklanma, tomurcukların patlaması,
yapraklanma, çiçek açma, odun artımı vs. ) devreye “vejetasyon devresi” denir. Ortalama
sıcaklık bu devrenin tayini için bir ölçü olarak alınır.
Ortalama sıcaklıklar +10 ºC üzerinde olan aylar, vejetasyon devresi olarak alınmaktadır.
Nispi (bağıl) nem ;havada bulunan su buharı miktarının o andaki hava sıcaklığında bu
havanın taşıyabileceği en yüksek su miktarına oranıdır. Nispi nem ile sıcaklık arasında önemli
bir ilişki vardır. Sıcaklık artıkça havanın aldığı nem miktarı yükselir. Havanın sıcak ve nispi
nemi yüksek olan sahalarda buharlaşma-terleme az olduğundan nem isteği yüksek olan
bitkiler yer alır. Vejetasyon devresinde bulutluluğun ve nispi nemin düşmesi,
evapotranspirasyonu artırır. Buda kuraklığın artmasına dolayısıyla dikilen fidanların su
sıkıntısı çekmelerine sebep olur.
Bitkiler için kuraklık kavramı, nispi nemin % 30’un altına düştüğü, rüzgar hızının 5
m/sn’nin üzerine çıktığı, hava sıcaklığının da 25ºC’i geçtiği zaman söz konusudur. Bu
durumda toprak ne kadar nemli ise o kadar az zarar meydana gelir. 0-20cm.’deki toprak
derinliğinin nem miktarı 20mm.’nin üzerindeyse kuraklık zararı çok az olur. Eğer bu miktar
10mm.’nin altına düşerse bitkilerde kuraklık zararları beklenmelidir.
Don; Bir yörede bir yılda veya bir periyotta meydana gelen donlu günlerin sayısıdır. Yıl
içerinde meydana gelen donlu günlerin birbirini takip edip etmediği, en erken ve en geç don
tarihleri dikilecek
Topaoğrafya (Fizyografik Faktörler)
5
Fizyografik faktörler coğrafik ilişkileri ve jeomorfolojik karakteristikleri
özellikler “mevkii” deyimi ile ifade edilir.
kapsar. Bu
Mevki, genel ve özel mevki olmak üzere ikiye ayrılır.
a) Genel mevki : Yöreye verilen genel adı, enlem ve boylam derecelerini, denize olan
yatay uzaklığı, jeomorfolojik yapıyı içerir.
b) Özel mevki : Yöresel ismi, denizden yükseklik, bakı, eğim, arazi yüzü şekli
(Röliyef) ve komşu çevre gibi özelliklerle tanımlanır.
Denizden yükseklik: Arazinin toprak özellikleri, iklim ve vejetasyon yapısı üzerinde etkili
olmaktadır. Denizden yükseldikçe sıcaklık düşmekte, buna karşın nisbi nem, yağış ve rüzgar
artmaktadır. Yükseklerde nem ve yağıştan dolayı bazlar yıkanır, toprak reaksiyonu asit
özellikte olur. Denize olan yatay uzaklık azaldıkça yani denize yaklaştıkça mutlak ve bağıl
nem yükselir.
Bakı; Bir yerin sıcaklığı, yağış durumu, don etkisi ve güneş ışınlarını alması bakımından
etkili olur. Ülkemizde kuzey, kuzeydoğu, kuzeybatı ve doğu bakıları genel olarak gölgeli
bakılardır. Bu bakılar daha serindir. Güney, Güney doğu, Güneybatı ve batı bakılar ise güneşli
bakılar olup daha sıcaktır. Nemli rüzgarlara bakan yamaçlar daha çok yağış alır. Bu bakılar
serin olduğu için buharlaşma da daha azdır. Gölgeli bakılarda toprak, aynı bölgedeki güneşli
bakılara göre daha nemlidir. Güneşli bakılarda ısınma fazla olduğundan nem kaybı da daha
fazladır. Güneşli bakılarda don tehlikesi gölgeli bakılara göre daha fazladır.
Eğim; yüzeysel akış, erozyon ve dolayısıyla toprak özellikleri üzerinde etkilidir. Eğim
arttıkça yağış sularının yüzeysel akışı artar bundan ötürü erozyon şiddeti artar ve toprak
derinliği azalır. Bunun sonucu eğimli yerlerde iskeletçe zengin sığ ve kurak topraklar oluşur.
Arazi yüzü şekli ( Rölyef ) ; Bir yerin özellikleri ile toprakların su ve besin maddesi
ekonomisi üzerine etkili olduğundan ova, yamaç, sırt, tepe, etek, çukur vb. deyimlerle tanıtımı
yapılmalıdır.
TOPRAK:
Toprak; bitkilerin barındığı ve yaşamları için gerekli su, hava ve besin maddelerini temin
ettiği yerkabuğunun üst kısmına toprak denir. Toprak oluşumunu; Anakaya ve özellikleri,
zaman, iklim, arazi şekli ve canlı faktörler etkiler.
Anakaya; kendisinden anamateryalin ve toprağın oluştuğu, yapısında çeşitli mineralleri
içeren, henüz fiziksel parçalanmaya uğramamış jeolojik maddedir.
Toprağı oluşturan anakaya ve anamateryaller kaynaklarına ve oluşumlarına göre üç büyük
grupta toplanır.
1-Püskürük Kayalar: : Mağmanın yer içinde vaya yeryüzünde soğuyarak katılaşması sonucu
meydana
geli
a-İç püskürük kayalarr :Magmanın yeryüzüne çıkmadan yerkabuğu içinde soğuyup
6
katılaşması sonucu meydana gelir.Bunlar granit,siyenit,diyorit,gabro..
b-Dış Püskürük Kayalar: Magmanın yeryüzü kabuğundaki çatlaklardan çıkarak katılaşmasıyla
oluşur.Örn.riyolit,trakit,andezit, bazalt
2-Tortul Anakayalar:Tortul ve başkalaşmış Kayaların fiziksel ve kimyasal olayların
etkisiyle parçalanıp ayrışması sonucunda meydana gelen materyallerin su,rüzgar ve buzullar
vasıtasıyla taşınıp birikmesi ile meydana gelirler..
.
Kumtaşı: Kumların çimento görevi yapan silisyum ve karbonatların boşluklara dolarak
sertleşmesi sonucu meydana gelirler.
Şeyl: Sedimentasyonların en ince zerreleri olan toz ve kilin sertleşmesinden meydana
gelmiştir.
Konglomera: Genelde yuvarlak olan,değişik büyüklükteki çakıl ve molozların,aralarına
yığılan ince materyaller vasıtasıyla sertleşmesinden meydana gelir.İçinde pek çok cins kaya
ve mineral vardır.Kuvars ve feldispatlar çok bulunur.Bir çok kayalardan daha sert ve
dayanıklıdırlar.
Kireç Taşı: Kireç taşı kalsiyum karbonat ihtiva eden ince taneli bir kayadır.Kireç taşlarının
esasını kalsit minerali oluşturur. Kalsiyum karbonattan başka kayanın saflığı üzerine tesir
eden diğer yabancı maddeler de bulunur.Genellikle griden kahverengiye doğru değişen bir
renge sahiptir.Organik menşeli oldukları gibi kimyasal yolla kalsiyum karbonatın çökmesi ile
de meydana gelirler.Kireç taşlarına kalker kayaları denilmekte olup; ülkemizde geniş bir
yayılış alanına sahiptir.
Dolomit: Kireç taşlarının oluşumu sırasında CaCO3 ile birlikte MgCO3 lar da çökerse
dolomit oluşur.Bu kayaların çoğunda dolomit ve kalsit mineralleri karışmış haldedir.Ca fazla
ise dolomitik kalker,eşit seviyede ise dolomit denir.
3-Metamorfik Anakayalar:
Tortul ve püskürük anakayaların basınç ve ısı altında bazı hallerde de sıvı ve gazların iştiraki
ile metamorfoze olması neticesinde metamorfik kayalar meydana gelir.
Kumtaşı kuvarsite,şeyl arduvaza,kalkerler mermerlere dönüşürler.Anı şekilde granitin
değişmesiyle gnays,bazaltın değişmesiyle şistler meydana gelir.
Metamorfoze olan materyallerin yapıları değiştiği gibi yeni mineraller de bu arada oluşur.
Bunlar yüksek basınç altında kaldıklarından birbirine paralel tabakalar yani şistli bir yapı
kazanırlar.
Metamorfik kayaların içinde bulunan mineraller püskürük ve tortul kayalarda bulunan
minerallerin aynısıdır.
7
Gnays: Metamorfik kayaların en büyük grubunu teşkil eden bu taşlar püskürük veya
sedimenter formasyonlardan meydana gelebilir. Şist yapılı olan bu taş granit gibi
kuvars,feldispat ve mikalardan ibarettir.Bu mineraller granitte olduğu gibi karmakarışık değil
birbirine az çok paralel tabakalar halinde bulunur.
Mikaşistler: Kuvars ve mikadan oluşan şist yapılı taşlardır.İçindeki mika türüne göre biyotitli
mikaşist veya muskovitli mikaşist adını alırlar.
Mermerler: Kireç taşlarından ve dolomitlerden meydana gelirler.Nadir hallerde saftırlar.
Kuvarsit: Kum taşından teşekküle eden bu taş çok sert ve sıkı bie strüktüre sahiptir.Kum
taneleri birbirleriyle çok kuvvetli bir biçimde silisyumla bağlanmıştır.
Serpantinler:Yeşil renkli başkalaşım kayalarının ve erüptif kayaların yüksek basınç
altında yeşil renkli kayalara dönüşmesi ile oluşur
.Anamateryal; anakayaların fiziksel parçalanma ve kimyasal ayrışmaya uğramasıyla
meydana gelen kısmen gevşek kütledir. Anamateryal, kendine özgü strüktür ve mineralojik
yapısıyla toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini etkiler. Dolayısıyla bitki
gelişimi üzerinde önemli roller oynar. Anamateryalin mineralojik bileşimi ile üzerinde
meydana gelecek toprakların özellikleri arasında sıkı ilişkiler vardır. Örneğin, kalker anataşı
üzerindeki toprakların tekstürü, baz doygunluk oranı ve asitliği ile granit anakayası üzerinde
oluşmuş toprakları bu sayılan özellikleri arasında çok büyük farklar vardır. Anakayanın
tanıtımı sadece isminin belirlenmesi ile değil tanelilik, tabakalılık, çatlaklık, içindeki katkı
maddelerinin cins vb. özellikleri de belirtilerek yapılmalıdır.
Anamateryal sınıflaması:
Anamateryaller orjinlerine göre;
Kolluvial: yerçekimi ile oluşan;
Alluval:akarsular ile taşınmış;
Glasial:buzullar ile taşınmış;
Eolitik:rüzgarla taşınmış;
Volkanik anamataryaller;
Toprak profili ve özellikleri:
.Toprağın üst yüzünden anakayaya doğru alınmış olan düşey kesite toprak profili denir. Bu
şekildeki düşey kesit,arazide dikdörtgenler prizması şeklinde bir hendek açmakla elde edilir
ki, buna profil çukuru denir. Proje tanzimi için arazide, karelaj şebekesinde her 325 m’ye
denk gelen nokta üzerinde (10 hektar alanı temsil etmek üzere) açılması zorunlu olan profil
çukurunun eni 75 cm,boyu 100 cm kadar olmalıdır. Derinliği ise anakayayın durumuna göre
değişir.Anakayası 120 cm den daha derinde olan topraklarda 120 cm derinliğe kadar,aksi
takdirde anakayaya kadar kazılır.Çukurun incelenecek kısmı çiğnenmemeli, üzerindeki ölü ve
diri örtü bozulmamalıdır.Çukurun ışık almasına da dikkat edilmelidir.
8
Profil Çukuru:
* Yol,kanal,su arkı,dere kenarı ile sınır yerlerde
* Hayvan yatmış yerler ile köstebek,tarla faresi vb.yuvalar civarında
* Kompost,ahır gübresi,kireç,kum fabrika ve inşaat artıklarının yığıldığı yerlerde
* Arazinin mevzii olarak su birikmiş,dere ve sel baskınına uğramış kısımlarında
* Kömür ocakları,orman içi barakaları civarında ve diğer insan etkisi ile değiştirilmiş
arazilerde
Toprak Horizonları
Bir toprak profili iyice incelenirse,bu profilin renk,,tekstür,strüktür vb. özellikler bakımından
farklı olan ve birbiri üzerinde yatan tabakalardan oluştuğu görülür. Bu yatay tabakalara
horizon denir. Horizonlar, klimatik, biyotik,arazi şekli ve anakaya gibi doğal faktörlerin
etkisiyle uzun zaman periyotlarında oluşmuşlardır.
A – Horizonu ( Yıkanma Horizonu ):Mineral toprağın en üst kısmında olan,klimatik
etkenlerle doğrudan doğruya temasta bulunan ve en fazla humus maddelerine sahip olan
horizondur.Humus etkisi nedeniyle genellikle koyu renktir.
B-Horizonu ( Birikme Horizonu ):
A horizonunun altında bulunan ve bu horizondan yağış suları ile taşınarak getirilmiş
maddelerin biriktiği horizondur.Bu horizon bazı koşullarda ayrışma olaylarının da cereyan
ettiği horizondur.
C-Horizonu ( Anamateryal Horizonu ):
Üstündeki B horizonunu meydana getiren horizondur.Eğer mekanik yollarla gevşemiş ve
parçalanmış ise Cv ismini alır.Ayrışmamaış sert kaya halinde ise Cn ismini alır.
Toprak özelliği; fiziksel özellkleri ve kimyasal özellikleri olmak üzere ikiye ayrılır.
9
Toprak fiziksel özellkleri:
Toprak türü: (tekstür)
Toprak mataryalinin tane büyüklüğü bakımından bileşimini belirleyen bir deyimdir.
Tekstür sınıfı üçtür.Bunlar;
Kum,toz ve kildir.
Toprak türü çeşitleri: Toprak türü çeşitleri toprağın içinde bulunan toz kum ve kil oranlarına
göre sınıflandırılmaktadır. Bunlar;kum,toz,kil,balçıklı kum, kumlu balçık, killi balçık, balçıklı
kil’dir.
Taşlılık Ve Derinlik
Toprağın iskelet miktar:(toprak taşlılığı)
Toprağın iskelet miktarı denilince ,çapları iki mm den büyük olan mineral parçaları
anlaşılır.Taş ve çakıllar toprağın su tutma kapasitesi, geçirgenliği,besin ve sıcaklık ekonomisi
üzerinde önemli bir role sahip olduğundan her horizon için veya her 30 cm toprak derinliği
için hacmen % ölarak tespit edilir
Toprak derinliği:
Sert anakaya üzerinde yatan ince taneli gevşek mataryalin kalınlığıdır.Buna<mutlak toprak
derinliği> denir.Köklerin yayıabildiği derinliğe ise <fizyolojik toprak derinliği> denir.
Tanım
Profilin
%’si
İskelet
Taşsız-az taşlı 0-25
Orta taşlı
26-50
Çok taşlı
51-80
İskelet
litosolik )
( 81-100
Yüzeysel
Taşlılık Sınıfları
Taşlılık Oranı
(%)
0-5
Taşsız-Az taşlı
6-25
Orta taşlı
26-50
Taşlı
>50
Çok taşlı
TOPRAK DERİNLİĞİ
10
Derinlik ( cm )
Tanımı
0-30
Sığ
31-60
Orta derin
61-120
Derin
Toprak Strüktürü:
Toprak taneciklerin oluşturan kum,toz ve kilin istiflenmesidir.
Toprağın üç ana strüktür sınıfı vardır.
Tek tane strüktürü,
Masif strüktür,
Kırıntı strüktürü,
Toprak rengi:
Toprak rengi,bilinen renklerden hangisine benziyorsa o terim kullanılarak tanıtılabilir.Her
horizon ,çin tespit edilir.
Toprak rengi bir takım toprak özelliklerini ifade etmesi ve genetik horizonların,dolayısı ile
klimatik toprak tiplerinin ayrılması bakımından büyük bir önem taşır.
Örneğin alacalı renk kötü dranaj koşullarını,fazla koyu renk organik madde fazlalığını, açık
soluk renk aşırı yıkanma olaylarını gösterir.
Toprağın Humus Miktarı
Toprakta ne kadar çok humus varsa genel olarak rengi o kadar koyu olur.
Toprak organik maddesinin(humusun) arazide tanıtımı laboratuar analizlerine göre belirtilir.
Organik madde%si
1’den az
humus bakımından pek az
1-2
humus bakımından fakir
2-5
orta derecede humuslu
5-10
humus bakımından zengin
10-15
humus bakımından çok zengin
15-30
turbamsı
30 dan çok turba
Humus tipleri:
Ham humus,
Çürüntü tipi humus,
Mul tipi humus,
11
Kök Yayılışı:
Bitki köklerinin toprakta inebildiği derinlik ile topraktaki kök yoğunluğunu
ifade eder.Topraktaki su, hava ve besin ekonomisi hakkında bilgi
vermesi,horizonların su geçirgenliği ve havalanması hususunda etkili
bulunduğundan önemlidir.
Kök yayılışı ile ilgili olarak;
Kök yayılış derinliği, ince köklerin(çapları 2mm den küçük) yayılış
derecesi,köklerin dağılış şekli,
Drenaj:
Toprağin su tutma kapasitesini aşan fazla suyun toprak içinde yanlara ve aşağı
doğru sızıp gitme hareketidir.Buna<toprağın geçirgenliği>denir.
Taban suyu:Yer kabuğu içindeki boşlukları birbirine bağlayacak şekilde
dolduran,yer çekimi etkisi ile oluşturulmuş bulunan,eğim veya farklı basınç
potansiyeli ile hareket edebilen toprak suyudur.
Toprağın Kimyasal Özellikleri:
Toprak Reaksiyonu,Kireci Ve Tuzluluğu
Toprak Reaksiyonu (pH):Toprak pH’sı bir toprak çözeltisindeki asitliği veya alkaliliği
tanımlayan bir ölçüdür.Asitliğin miktarı H+ ve OH- iyonlarının konsantrasyonuna bağlıdır.
pH logaritmik birim şeklide ölçülür.pH bir birim artarsa,H konsantrasyonu 10 kez
azalır.Örneğin pH 4’te pH 7’ye göre 1000 kat fazla H+ iyonu vardır.
pH kademeleri 0-14 arasındadır.Ancak toprak tepkimesinin normal aralığı 5-8,5 olup bunun
üstünde ve altındaki değerler çoğu bitki için ciddi sorunalr oluşturur.Toprak pH sı labaratuvar
şartlarında pH metre ile ölçülür.Arazide kullanılan farklı ph ölçerler bulunmaktadır.
Toprak pH sı doğrudan ve/veya dolaylı olarak toprak içersinde meydana gelen birçok
fiziksel,kimyasal ve biyolojik olayı etkiler.Toprak reaksiyonu ile canlılar arasında sıkı bir
ilişki vardır.Mesela,mantarlar 4-5,bakteriler ise 6-8 pH larda daha etkindir.
Toprak reaksiyonu:
Reaksiyon Sınıfı
pH
Reaksiyon Sınıfı
pH
Ekstrem Asit
<4,5
Nötr
6,6-7,3
Çok Kuvvetli Asit 4,6-5,0 Hafif Alkali
7,4-7,8
Kuvvetli Asit
5,1-5,5 Orta Alkali
7,9-8,4
Orta Asit
5,6-6,0 Kuvvetli Alkali
8,5-9,0
Hafif Asit
6,1-6,5 Çok Kuvvetli Alkali >9,0
12
Tuzluluk:
Toprağın tuzluluk kavramı, birim hacimdeki toprakta bulunan çözünebilir tuzların miktarını
belirtir.Genellikle Cl ve SO4 anyonlarının 2 değerli katyonlarla,özellikle Ca,Mg,ve Na ile
oluşturdukları tuz bileşiklerinden kaynaklanmaktadır.
Toprak tuzu labaratuvar koşullarında elektrik geçirgenlik ölçüm cihazıyla belirlenir ve veriler
tablodaki sınıflandırmaya göre yapılır.
Tuzluluk
(mS/cm)
Sınırı Tanımlaması
<2
Tuzsuz
2-4
Az Tuzlu
4-8
Orta Tuzlu
8-16
Çok Tuzlu
>16
Aşırı Tuzlu
Kireç:
Topraktaki kireç miktarı bitkiler için çok önemlidir.Temel kireç bileşikleri; kalsiyum,
mağnezyum, karbonatlar ve dolomittir.Labaratuvar koşullarında, karbonat miktarı nicel
olarak belirlenerek % toplam CaCO3 miktarı cinsinden ifade edilir.
Toprak kireç içeriği sınıflaması genel olarak tablodaki gibi yapılmaktadır.
Toprak
İçeriği
Kireç %CaCO3
Az Kireçli
0-4
Orta Kireçli
4-8
Kireçli
8-15
Çok Kireçli
15-30
Çok Fazla Kireçli 30-55
Marn
>55
Rüzgar yönü dikkate alınarak yangın emniyet şeritlerinin
Rüzgar Perdelerinin Tesisi,
gibi karar verme mekanizmasında kullanılır.
tesisi
VEJATASYON:
Vejatasyonu, orman çalı ve çayır gibi çeşitli bitki toplulukları oluşturur. Su harcamaları
bakımından değişik derecede etkilere sahiptir.Mevcut toprak florası o yerin su
ekonomisi bakımından bir gösterge olabilir.
Bu bakımdan su ekonomisi hususunda karar verilirken mevcut vejatasyon tipleri göz
önün de bulundurulmalıdır.
13
Buraya kadar incelediğimiz yetişme muhiti faktörleri ormancılık faaliyetlerinde önemli bir
yere sahip olup;
Ağaçlandırmanın amacı.
Tür ve Orijin Seçimi
Örtü Temizliği ve zamanı
Toprak işleme zamanı ve yöntemleri
Dikim zamanı ve yöntemleri
Bakım zamanı ve yöntemleri,
Bu etkenlerin analiz ve yorumlanmasına göre belirlenecektir.
ROJE DÜZENLEME ESASLARI
Uygulama Proje Adları:
1- Ağaçlandırma projeleri
2- Erozyon Kontrolü/Toprak Muhafaza Projeleri
3- Rehabilitasyon Projeleri
4- Mera Islahı Projeleri
5- Yeşil Kuşak Projeleri
6- Çok Amaçlı projeler
PROJE YAPIMINA BAŞLAMADAN ÖNCE TEMİN EDİLECEK BİLGİLER.
* Proje sahasına ait en güncel haritalar ve amenajman bilgileri
* sahanın mülkiyet durumuna ait bilgiler(hazine ise hahsis belgesi,orman ise kadastro parsel
noları)
* Kadastro bilgileri,sahadan gerçek ve tüzel kişilere verilen izin irtifak haklarına ait
bilgiler,sit alanları, yöre halkına tanınan otlak,yaylak,geçiş hakları gibi haklar
* Sahadaki tıbbi aromatik bitkiler ve endemik türler
* *Uygulanacak projeden etkileneck olan yöre halkının talepleri, projeye bakış açısı
ARAZİYE ÇIKARKEN YANIMIZDA
BULUNDURMAMIZ GEREKEN TEMEL EKİPMANLAR
14
*Arazide dolduracağımız karneler ( Ek-1 vb )
*Amenajman haritası
*Örnekler için yeteri kadar poşet
*Küçük bir çapa ve el küreği
*Kurşun kalem,silgi,yeteri kadar blok not
*Asit,Ph metre,saf su ,içme suyu ve yeterli azık
BÜRO VE ARAZİDE YAPILAN ÇALIŞMALAR:
* Amenajman verilerine göre sahanın incelenmesi
* Amenajman haritası ile topoğrafik paftanın çakıştırılması
* Topoğrafik pafta üzerine 325m.ara ile karelajların atılıp koordinatlarının GPS ye
yüklenmesi
* Arazide GPS yardımıyla Belirlenen noktalara gidilip profil çukurlarının açılması
* Çukurların incelenip gerekli verilerin çukurdan ve araziden toplanması
* Verilerin haritaya işlenmesi ve gerekli örneklerin alınması
* Yerel halkla proje ile ilgili görüşler yapılması fikirlerinin alınması
* Veriler ışığında çalışma tekniğine ve çalışılacak alanlara karar verilmesi
* Örneklerin labaratuvara tahlile gönderilmesi
* Büroda projenin tanzimi…
Proje Tanziminde Tesis Amacının Belirlenmesi
Ağaçlandırma projeleri;
Endüstriyel amaçlı,
Toprak muhafaza amaçlı (erozyon kontrol amaçlı),
Hidrolojik amaçlı,
Yeşillendirme amaçlı,
Olarak tanzim edilir.
TOPRAK HARİTALARININ YAPILMASI
Sahada yapılacak faaliyet türlerinin belirlenmesi, yatırımların başarıya ulaşması
başlangıçta toprak etütlerinin çok sağlıklı bir şekilde yapılıp değerlendirilmesine bağlı olduğu
açıktır.
Toprak etütleri için öncelikle aday proje sahasının sınırları 1/25000 ölçekli topografik
pafta üzerine işlenir. Daha sonra, önceden aydınger kağıdına çizdiğimiz 1,30 x 1,30 cm lik
karelaj şebekesinin delikli köşe noktaları proje sahası üzerine aktarılır. Her köşe noktasına
sağa doğru 1’den başlamak üzere sıra numarası verilir.
Köşe noktalarının koordinatları GPS’ye yüklenerek arazide doğru bir şekilde yerlerinin
bulunması sağlanabilir.
Toprak profillerinin yer seçiminde de anlatıldığı gibi toprak profilleri;
- Fizyolojik arazi birimleri (dağlık, düzlük, vadi, plato, v.b.) değiştiğinde ,
- Eğimlerin değiştiğinde,
- Doğal bitki örtüsü değiştiğinde açılmalıdır.
15
- Ayrıca toprak yüzeyinde saptanan renk, taş, çakıl, çatlak, v.b. durumlarda gerektiği
kadar ara profiller açılmalıdır
120 cm derinliğe veya anakaya’ya kadar açılan profillerde gerekli incelemeler yapılarak
yetişme ortamı etüt çizelgesi doldurulacaktır.
Kızılçam, Fıstıkçamı gibi türler için gerektiğinde Ceviz, Kestane ve özel
ağaçlandırmalarda kullanılan Zeytin ve benzeri türler için proje sahasını temsil eden ve
değişik özellikler gösteren (anakaya, toprak bünyesi, taşlılığı, v.b) profillerden alınacak toprak
örnekleri Toprak Laboratuar Müdürlüklerinde tahlil ettirilir. Bazen anakayanın tespitinde
zorlandığımız kaya parçalarını da Laboratuar Müdürlüğüne getirilerek anakayanın
belirlenmesi konusunda yardım alınmalıdır.
Arazide gerekli etütler yapılırken taşlılığı % 81’den fazla olduğu litosolik sahalar ile
kayalık sahalarına GPS ile koordinatları alınmalıdır.
Büroda yetişme ortamı etüt çizelgesi, 1/500000 ölçekli jeoloji haritaları, Avan
projelerdeki 1/100000 ölçekli toprak ve jeoloji haritaları ile toprak analiz cetvelleri göz önüne
alınarak 1/25000 ölçekli harita üzerinde 4125 sayılı tamimin “Toprak Haritası Özel İşaretleri”
kullanılarak toprak haritası tanzim edilir.
Toprak profilleri açılan noktalar toprak haritası üzerinde veya proje sınırları çizilmiş
ayrı bir krokide içerisine sıra numarası verilmiş ( 3 ) yuvarlaklarla gösterilecektir
Proje Tanziminde Genel Esaslar
Uygulama projesi tanziminde; Orman Genel Müdürlüğünün 7,14,16, 18, 4125 ve 4125 Ek-1
no.lu tamimleri ile idarece yayımlanan talimatlar ve bilimsel yayınlar dikkate alınarak,
4125 no.lu tamimdeki uygulama projesi dispozisyonları ve farklı tarihlerde yayımlanan
dispozisyonlar (rehabilitasyon proje dispozisyonu,yeşil kuşak proje dispozisyonu vb.) ve
ekteki çizelgeler kullanılacaktır.Ağaçlandırma projeleri 4125 nolu tamimdeki Orman İçi
ağaçlandırma Projesi dispozisyonuna göre yapılacaktır.Projedeki cetveller yeniden
numaralandırılmış olup dispozisyon numaralarına bakılmaksızın yeni numaralarıyla
kullanılacaktır.
Proje yapımcısı orman ve arazi kadastro bilgileri ile amenajman bilgilerini ilgili kurumlardan
araştırarak bu doğrultuda idare ile koordineli çalışacaktır. İdare amenajman ve topografik
haritaları altlık olarak kullanılmak üzere yükleniciye temin ve tedarikte yardımcı olacaktır.
Proje ekine 22 No.lu Tablo ile Amenajman Planı Saha Döküm Tablosunun orijinalinin
fotokopisi eklenecektir.
Tüm projelerin, her sayfası tek taraflı olarak basılacak ve her bir sayfa, proje yapımcısı teknik
eleman/elemanlar ile Etüt ve Proje Şube Müdürleri tarafından paraflanacaktır. Projeler
onaylandıktan sonra istenilen sayıda bez cilt ile ciltlenecek ve özellikle ciltlenme aşamasında
Genel Müdürlüğümüzce onaylanmış projenin, sayfaları (onay sayfası dahil) ve ekleri ile
birlikte eksiksiz olarak ciltlenmiş olmasına azami dikkat edilecektir. Cilt renklerinde standardı
sağlamak için Ağaçlandırma Projeleri Lacivert, Erozyon Kontrolu Projeleri Kırmızı,
Rehabilitasyon Projeleri Mavi, Mera Islahı Projeleri Sarı, Yeşil Kuşak Projeleri Yeşil ve Çok
Amaçlı Projeler Siyah renk cilt bezi ile ciltlenecektir. Ciltlerin her iki kapak içine A4 dosya
16
kağıdı sığacak cepler ile CD cebi yapılacaktır. Ciltlerin sırt kısmına proje adı ve yılı mutlaka
yazılacaktır. Cildin kapak sayfasında projeye ait genel bilgiler başlık olarak yer alacaktır.
(Bez cilt kapak örneği şartname ekindedir.)
İdare ,ihaleli projelerin idari şartnamelerinde proje yapımı ile ilgili iş akım planı
oluşturacaktır. İş akım planının azami süresi uygulama projesinin idareye teslim edileceği
süre olup, bu süre iki aydan az olmayacaktır. Azami süre üç zaman dilimine bölünecek olup,
bu sürenin 1/3’ lük birinci zaman diliminde yüklenici teknik şartname gereği toprak
profillerinin açılması, toprak numunelerinin alınması ve arazinin etüt edilmesi iş ve
işlemlerini bitirecek, ikinci 1/3’lük zaman diliminde yapımcı büro işlerini bitirip projeyi
idareye teslim edecek, üçüncü 1/3’lük zaman diliminde ise İl Müdürlüğünce ve Genel
Müdürlüğümüzce uygulama projelerinin varsa eksiklikleri tespit edilecek ve gerekli
görülmesi durumunda Genel Müdürlüğümüzce arazi incelemesi yapılacaktır. Birinci ve ikinci
1/3’lük zaman diliminde İl Müdürlükleri Ağaçlandırma Şube Müdürü veya Mühendisi ile Etüt
Proje Şube Müdürü veya Mühendisi imzalı tutanak tutulup ihale dosyasına konulacaktır.
Büroda Yapılacak İşler :
Proje sahasının sınırları 1/25000 ölçekli topoğrafik pafta üzerine işaretlenerek, Kadastro ve
Amenajman haritaları ile çakıştırılacaktır. Proje Sahasını gösterir harita üzerine
1,30 x 1,30 cm.'lik karelaj şebekesine göre kuzey batıda 1’ den başlayarak doğuya doğru
profil numaraları verilecektir. Bu şekilde profil numaraları verilerek oluşturulan harita,
kontrol teşkilatınca incelenip uygulanabilirliği kabul edildikten sonra uygulamaya
başlanacaktır.
Arazide Yapılacak İşler :
Haritaya işaretlenen profil noktalarına, arazide GPS ile gidilecek ve profil noktasının
koordinatları alınacaktır.Projeye konu alan, arazide incelenerek amenajman planı ile
karşılaştırılacak,fiili durum ile plan arasında farklılıklar var ise bu farklılıklar da haritaya
işaretlenerek “Bugünkü Arazi Kullanma Durumu Haritası” belirlenecektir. Arazide her profil
noktasında toprak derinliğinin uygun olduğu yerlerde 0,80 m genişlikte, 1,00 m uzunlukta,
1,20 m. derinlikte veya toprak daha sığ ise blok anakayaya kadar; ayrışmış, yumuşamış yada
ayrışmakta olan bir Cv tabakasına rastlanılması durumunda yine 120 cm. derinliğine kadar
toprak profilleri açılacaktır. Açılan profiller etüt edilerek bu şartnamenin ekinde bulunan
"Fizyografik ve Genel Toprak Özellikleri"
ile
"Yetişme Ortamı Etüt Çizelgesi"
düzenlenecektir. Arazide anakaya, bitki örtüsü, toprak rengi ve topoğrafya gibi özelliklerin
değiştiği noktalarda "ara profiller" açılarak değişiklikler tespit edilecektir. (Yetkililerin talebi
doğrultusunda açılacak ara profiller için açılan toplam profil sayısının, projede açılması
gereken profil sayısını aşan miktarı için birim fiyatlar dahilinde (2203 no.lu Poz) ayrıca
ödeme yapılacaktır.)
Proje sahasının ve Toprak Profilinin incelenmesi,
a- Diri Örtü ve Topoğrafyanın İncelenmesi :
Diri Örtünün ; türleri, ortalama dip çapı, ortalama boyu, kapalılığı ve karışım oranlarına göre
sınırları, (Her bölme için diri örtü olsun olmasın farklı donelere ait en az 2 resim projeye
eklenecektir.) arazi röliyefi, yamaç eğimi, kırıklığı, yüzeysel taşlılık, blok kayalık alanlar ve
sınırları, tespit edilecektir.
17
b- Toprak Profilinin İncelenmesi :
1- Profillerin mutlak ve fizyolojik toprak derinlikleri, mevcut horizonlar ve derinlikleri, profil
taşlılığı, anakayanın türü ve yapısı, yamaç sızıntı suyu durumu, profilde renklilik, taban suyu
durumu vb. özellikler tespit edilecektir.(Anakaya isim olarak belirtilecek ve genel özellikleri
açıklanacaktır). Yol şevleri ve dere içlerindeki yarıntıların incelenmesinde, daha geniş
manada saha genelinde tabakalanma varsa bu durum projede açıklanacak, bu yapıyı gösteren
resimler projeye eklenecektir.
2- Açılan toprak profillerinin %10' undan ve varsa farklı özelliklerdeki ara profillerin her
birinden horizonlar itibari ile; horizonlaşmanın olmadığı durumlarda ise 0-30, 31-60, 61-90 ve
91-120 cm derinliklerinden toprak örnekleri alınacaktır. Profillerde tespit edilen horizonların
her birinin derinliğinin 30 cm’ den fazla olması durumunda aynı horizon da olsa her 30 cm’
lik bölüm için toprak örneği alınacaktır. Toprağın tekstürü, pH'sı, aktif ve total kireç oranı,
tuzluluğu, organik madde oranı, toprağın türü (kum,toz,kil olarak) yönleriyle öncelikle Çevre
ve Orman Bakanlığına bağlı Toprak Laboratuar Müdürlüklerinde veya istenilen tüm bu
verileri verebilecek diğer kamu kurum ve kuruluşlarında da analiz ettirilecek ve analiz sonuç
cetvelleri projenin toprak bölümüne ilave edilecektir. Bütün profillerin resimleri sıra
numarasına göre açılmayan profiller de dahil olmak üzere projeye eklenecektir.
3- Toprak profillerinin resimleri çekilirken proje adı ve profil numarasını belirtir bilgi notu
profilin uygun yerine yerleştirilecektir. Proje ekine konulan resimlerde profile ait bilgiler net
olarak okunacak şekilde resim ebatlandırılacaktır. Fotoğraf ebatları A4 kağıtta en fazla 9 adet
resim olacak şekilde tercih edilecek olup daha küçük ve daha fazla resim tek sayfada yer
almayacaktır. Taşlılık, vejetasyon vb. nedenlerle açılamayan profillerin arazide isabet ettiği
noktaların resimleri bilgi notu ile birlikte çekilecektir. Resimler sıra numarasına göre tab
ettirilecektir. Baskılarda fotoğraf kağıdı kullanılacaktır.
Madde 5- İklim Verilerinin Değerlendirilmesi
Proje sahasına en yakın meteoroloji istasyonuna ait en son yayımlanan çok yıllık iklim
değerleri alınır. Meteoroloji istasyonunun iklim değerleri ile proje sahasının mevkii, bakısı ve
yüksekliği gibi iklim özellikleri dikkate alınarak Prof. Dr. Sırrı ERİNÇ'e göre yıllık ve aylık
olarak meteorolojik değerler yorumlanacaktır. Proje sahasına ait aylık iklim indis değerleri
tespit edilecek ve bu doğrultuda çalışma zamanları projede belirtilecektir.
Madde 6- Uygulama Projesi Türünün Belirlenmesi
Anakaya, toprak, iklim, bakı, yükselti ve mevcut flora gibi yetişme muhitini oluşturan
faktörler birlikte ve tek tek analiz yapılarak yorumlanacaktır. Diri örtü tipine, erozyon şekline
ve şiddetine, yüzeysel taşlılığa, yamaç eğimine, toprak özelliklerine ve analiz sonuçlarına
göre yapılacak çalışma yöntemleri (ağaçlandırma, erozyon kontrolü, rehabilitasyon, mera
ıslahı vb.) belirlenecektir. Uygulama yöntemlerinin tespitinde ilgili taşra birimleri ile
koordineli olarak çalışılacaktır.
18
Madde 7- Uygulama Projesi Faaliyetlerinin Belirlenmesi
a) İç Taksimat Şebekesi:
Proje sahasındaki mevcut yollar tespit edilip ilgili cetvellere bölme bazında işlenecek ve
çalışma alanından düşülecektir. Şayet saha içindeki mevcut yollarda herhangi bir bakım
çalışması yapılacaksa çizelge - 3’de çalışma yapılacak alanlar kısmında değerlendirilecektir.
Projeye konu alan içerisinde Yangın Emniyet Yolları ve Servis Yollarının bölme ve
bölmecikler itibari ile miktarları,alanları yapılacak işler haritasında ve ilgili cetvellerde
gösterilecektir.Servis yolları standart meyile göre tesviye eğrili harita üzerinde dijital ortamda
uygun metotla belirlenecektir. Yangın emniyet yolları hem Km. hem de Ha. birimi itibariyle
belirtilecektir.
b) Diri Örtü Temizliği :
1- İşçi ile diri örtü temizliği yapılacak alanlar, yöntemleri, zamanı ve kullanılacak aletler,
ekipmanlar v.b,
2- Makineli diri örtü temizliği yapılacak alanlar, yöntemleri, zamanı, makine cinsleri ve gücü,
kullanılacak ekipmanlar v.b,
belirtilecektir.
c) Toprak İşleme :
1- İşçi ile toprak işleme yapılacak alanlar, yöntemleri ve zamanı, mevcut duruma göre
vejetasyon, taşlılık, rölyef vb. durumlara göre hektardaki teras miktarı,
2- Makine ile toprak işleme yapılacak alanlar, yöntemleri ve zamanı, makine cinsleri ve gücü,
kullanılacak ekipmanlar ve çalışma zamanları v.b,
belirtilecektir.
Konu 18 No.lu Ağaçlandırma Tamiminde belirtildiği şekilde detaylı olarak anlatılacaktır.
d) Dikim :
Yetişme muhiti özellikleri ile yörenin odun hammaddesi ihtiyaçları dikkate alınarak dikilecek
türler,idare süreleri, karışım oranları, dikim metodları ve dikim zamanları, gerekçeleri ile
birlikte projede açıklanacaktır. Dikimde uygulanacak aralık x mesafeler Ağaçlandırma ve
Erozyon Kontrolu Genel Müdürlüğünün bu konuda yayımladığı talimata uygun olacaktır.
Ayrıca tür seçiminde idare ile mutabakat sağlanması şarttır. Dikilecek türlerin orijinleri, hangi
tohum kaynağından ve hangi fidanlıklardan temin edileceği belirtilecektir.
Belirlenen çalışma yöntemleri ve tesislerin sınırları ilgili haritalara sembolleri ile
işaretlenecektir. Alan ölçümlerinde, fiili durum farklılıkları da dikkate alınacak olup
amenajman planlarındaki alanlar esas alınacaktır.
19
Çalışma yöntemleri, kullanılacak makine,ekipman,aletler ile dikilecek türlerin tespitinde
müteahhit firma ile idare arasında anlaşmazlık olduğu takdirde orman genel müdürlüğünün
bu konuda yayımladığı tamim, tebliğ ve emir niteliğindeki açıklamaları doğrultusunda son
karar mercii orman bölge müdürlüğüdür.
e) Bakım :
1- Tamamlama oranı, zamanı, şekli belirtilecektir. (Tamamlama oranı % 15 olarak
alınacaktır.)
2- İşçi gücü ile yapılacak bakım yöntemleri, zamanı, tekrarı, şekli, kullanılacak aletler, poz
numaraları v.s belirtilecektir.
3- Makine ile yapılacak bakım yöntemleri, zamanı, tekrarı, şekli, makinenin cinsi, gücü, poz
numaraları v.s belirtilecektir.
4- Bakım cetvelinde kullanılacak pozun birimine göre değerleri yazılarak cetveller tanzim
edilecektir.
f) Erozyon Kontrolu Çalışmaları :
1- Yamaç Islahı,
2- Oyuntu erozyonu ile mücadele,
3- Diğer erozyon kontrolü önlemleri,
belirtilecektir.
Erozyon kontrol çalışmaları, ilgili tamime uygun olarak yapılacaktır. Erozyon durumu cetveli
proje sahasına göre hazırlanacaktır.
g) Mera Islah Çalışmaları :
Mera ıslahı çalışmalarında en az her 50,0 hektarda 1 adet toprak profili açılarak, etüt karneleri
doldurulacaktır. Projede blok alanda arazi hazırlığı, ekim-dikim faaliyetleri öngörülüyorsa her
10,0 hektarda bir adet toprak profili açılıp etüt karneleri doldurulacaktır.
Mera Islahı çalışmaları ıslah önlemleri, tuzluk, sıvat, kaşınma kazığı, gölgelik, koyun
banyoluğu, karık v.b. yapılacak işler belirlenecektir.
İlgili Mera tamimine uygun olarak yapılacaktır.
Madde 8- Harita Üzerinde Yapılacak Ölçümler
Alan ölçümlerinde halen uygulaması devam eden amenajman planlarındaki alanlar esas
alınacak olup kadastrosu yapılmış olan yerlerde ise kadastro sınırları haritaya işaretlenecektir.
20
Madde 9- Proje Ekleri
Bu bölümdeki ekler her türlü proje için geçerlidir.
Haritalar :
Tüm haritalar bilgisayar ortamında hazırlanacaktır.
Projelerin haritaları sayısal haritalar üzerine CBS ortamında düzenlenecektir.Bu
bağlamda tüm haritalar koordinat sistemlerine göre coğrafi referanslandırılarak, UTM
projeksiyon sisteminde 1/25000 ölçekte 6 derecelik sistemde, ED50 Datumunda uygun
ZONE ve DOM değerleri ile tanımlanacak ve üretilecektir.
Proje sahasının içinde bulunduğu havza/mikrohavza sınırı haritalarda gösterilecek olup,
havza/mikrohavzanın çok büyük olması durumunda ilave olarak 1/50 000 ölçekte toprak ve
yapılacak işler haritasının çıktıları alınacaktır.
Proje sahasının parçalı olması durumunda tüm parçalar tek bir çıktıda gösterilecek şekilde
uygun ölçekte çıktı alınarak projeye eklenecektir.
a- Bugünkü Arazi Kullanma Durumu Haritası :
Amenajman planının meşçere haritası esas alınarak arazide tespit edilen fiili duruma göre
haritaya (1/25 000 ölçekli) işlenecek ve projenin ilgili bölümünde açıklama yapılacaktır.
Amenajman planı verilerine göre bölme numaraları ve bölme sınırları meşcere haritasından
faydalanılarak haritaya işlenecektir.
Proje sahasının orman kadastro sınırları veya tapu kadastro sınırları tespit edilerek haritaya
işlenecektir.
Çalışma sahası üzerinde diri örtü türü, dip çapı, boyu ve kapalılığına göre homojen saha
sınırları çizilecektir.
b- Faaliyet Türleri Haritası :
Daha çok Çok Amaçlı Projelerde kullanılmakla birlikte farklı faaliyet öngörülmesi
durumunda her proje için Ağaçlandırma, Rehabilitasyon, Erozyon Kontrolu vb. faaliyetlerin
bölme bazında sınırlarının gösterildiği haritadır. Renklendirmede ağaçlandırma öngörülen
alanlar Kahverengi, Erozyon Kontrolu öngörülen alanlar Kırmızı, Rehabilitasyon öngörülen
alanlar Mavi, Mera tesisi öngörülen alanlar Yeşil renk ile renklendirilecektir. Projelerde
özellikle koruma öngörülmesi durumunda korunacak alanlar hangi faaliyet türü içinde
yapılacaksa (ağaçlandırma faaliyeti içindeki korunacak alanlar, erozyon faaliyeti içindeki
korunacak alanlar vb.) o faaliyet içinde gösterilecek olup; ayrı bir faaliyet gibi
gösterilmeyecektir.
c- Toprak Haritası :
Arazide açılan profillerden elde edilen bilgilere göre; toprak türü, derinliği, taşlılığı ve eğim
grupları yönüyle homojen olan sahaları gösterecek şekilde 1/25000 ölçekli çizilerek, 50 m' de
bir tesviye eğrileri kotları yazılarak geçirilecektir. Toprak Haritasında profil noktaları ve
21
numaraları gösterilecektir. Tahlil için örnek alınan profil numaraları daire içine alınacaktır.
Varsa ara profiller farklı renkte numaralandırılacaktır. 4125 no.lu tamime göre
renklendirilecektir.
d- Erozyon Haritası :
Proje sahasının belirlenen erozyon durumu 1/25 000 ölçekli haritada gösterilecektir.
Havza bazında düzenlenmeyecek olup projeye konu saha için düzenlenecektir.
e- Yapılacak İşler Haritası :
Bugünkü Arazi Kullanma Durumu Haritasında; ağaçlandırılması öngörülen alanlar ile
(projeye konu sahalar) Toprak Haritasının kombine edilmesi suretiyle, ekolojik yönden
çalışmaya elverişli bulunan kısımlarda uygulanacak iç taksimat şebekesi tesisi, diri örtü
temizliği metotları, arazi hazırlığı metotları, yamaç ve oyuntu erozyonu ıslahı metodları,
canlandırma kesimi, korunacak alanlar, ot ekimi yapılacak alanlar, imar - ihya ve ihata
sınırlarını gösterecek şekilde 1/25000 ölçekli harita üzerine işlenecektir. Harita üzerinde her
50 metrede bir tesviye eğrileri gösterilecektir. Harita yapımında 4125 No.lu tamime ve teknik
şartnamede belirtilen hususlara dikkat edilecektir.
f- Dikim ve Ekim Haritası :
Bugünkü Arazi Kullanma Durumu Haritasında ağaçlandırılması önerilen sahalar ile Toprak
Haritasının kombine edilmesi suretiyle ekolojik yönden çalışmaya elverişli bulunan
kısımlarda dikilecek ve ekilecek türleri gösterecek şekilde 1/25000 ölçekli harita üzerine
işlenecektir. Harita üzerinde her 50 metrede bir tesviye eğrileri gösterilecektir. Dikim ve ekim
haritası gösterimi için yapılacak işler haritası üzerinde işaretleme yapılmayacaktır.
Projede kullanılacak türlerin sınırları söz konusu haritada belirtilecek olup, türlere göre
renklendirme yapılacaktır. Ekim ve dikimde kullanılacak pozlar ilgili harita üzerine
yazılacaktır. Aynı pozlar için aynı renk kullanılacaktır.
g- Poz Numaraları Haritası:
Projede faaliyet öngörülen alanlar harita üzerine işlenerek faaliyetlerde kullanılacak pozlar
poz numaraları haritası üzerinde gösterilecektir. Aynı faaliyetin öngörüldüğü bölme veya
bölmecikte farklı pozların kullanılması durumunda poz numaraları sınırları belirtilecek ve
kullanılacak poz numaraları (903.1, 903.5 vb.) Çizelge - 8 (Arazi Hazırlığı Cetveli) ile
uyumlu olacaktır. Her farklı poz için farklı renkler kullanılacaktır.
h- Yapılan İşler Haritası :
Uygulamacının faaliyetlerini göstereceği harita olup ; yapılacak işler haritası ile aynı olacak
ve renklendirme yapılmayacaktır. Haritanın sınırları belirtilecek ve yapılacak işler
haritasındaki lejand bölümü eklenecektir.
Haritalar projeye takılırken yukarıda belirtilen sıraya uyulacaktır. Birbirinden farklı parçalı
alanlarda proje öngörülmesi durumunda düzenlenecek haritalar A, B, C …. Rumuzları ile
rumuzlandırılacaktır.
22
ı- Yazışma ve Belgeler
Proje ekine (hangi tür proje olursa olsun) projeyle ilgili olarak resmi kurumlar, (Maliye,
OGM, Kadastro, tarım vb.) ile yapılan yazışmalar eklenecektir. Çalışılan alanın Maliye arazisi
olması durumunda parsel numaraları ve alan miktarları ayrı bir çizelgede listelenecektir. Plan
değişikliği, saha tahsis belgesi, mera durumu, toprak tahlil sonuçları, proje yapımcısına ait
belgeler (Serbest Meslek Mensupluğu Ruhsat Belgesi, Ruhsat Belgesi Yıllık Vize Cetveli
( son yıl onaylı )) vb. yazışma ve belgeler proje ekinde yer alacaktır.
5531 sayılı Kanunun 4. maddesindeki ormancılık ile ilgili yapılan her türlü iş ve işlemler,
ilgili İdareye teslim edilmeden önce Serbest Meslek Mensubu tarafından Türk Mühendis ve
Mimar Odaları Birliği Asgari Ücret ve Çizim Standartları Tespit Komisyonu ve Kontrol
Bürolarının Kurulmasına İlişkin Yönetmeliğin 10. maddesi gereğince Orman Mühendisleri
Odasına
vize
ettirecektir.
Genel
Müdürlüğümüzün
06.01.2010
tarih
ve
B.18.0.AGM.0.04.02.604.01.0/17 sayılı talimatları gereği işlem yapılacaktır.
i) Fotoğraflar
Başta profil noktalarının tamamının fotoğrafları olmak üzere ( profil açılmayan alanlar da
dahil olmak üzere ), proje sahasının genel fotoğrafları, toprak, taşlılık, diri örtü ve dere içleri
fotoğrafları projeye eklenecektir. Eklenecek fotoğrafların altına hangi bölmeye ait olduğu ve
öngörülen faaliyetler belirtilecektir.
Genel görünüm resimleri A4 sayfasında en fazla 2 adet resim görünecek ebatta; profil
resimleri ise A4 sayfasında profile ait bilgilerin detaylı olarak görülebildiği maksimum 9 adet
resim olacak şekilde hazırlanacaktır. Fotoğrafların tamamı (kopya projeler dahil) renkli
olacak, düşük kalite ve çözünürlükteki resimler kabul edilmeyecektir. Resimlerin parlak
fotoğraf kağıdı üzerine çıktısı alınacak yazım için kullanılan standart A4 kağıtları fotoğraf
baskısı için kullanılmayacaktır.
j- Proje CD’si:
Proje metin, cetvel ve haritalarını içeren proje CD’si projeye eklenecektir.
k- Proje teslim süresi ihale ile yaptırılacak projeler için en geç 15 Kasım’ da Genel
Müdürlüğümüzde olacak şekilde gerekli tedbirler alınacaktır.
l- Çizelge Numaraları ve Kullanılacak Projeler
1- Jeoloji ve Toprak Durumu Çizelgesi
( Tüm Projelerde )
2- Erozyon Durumu
( Erozyon Kontrolu projelerinde )
3- Arazi Kullanma Durumu ve Faaliyet Türleri
( Tüm Projelerde )
4- Verimli Orman Alanları
( Ağaçlandırma Projelerinde )
5- Vejetasyonun Tanıtımı
(Ağaçlandırma, Rehabilitasyon ve Çok Amaçlı Projelerde)
6- Daha Önce Yapılmış Çalışmalar
( Ağaçlandırma Projelerinde )
7- Arazi Hazırlığı
( Tüm Projelerde )
8- Fidan ve Tohum Miktarları
( Tüm Projelerde )
9- Aralık – Mesafeler
( Tüm Projelerde )
10- Bakım Cetveli
( Tüm Projelerde )
11- Yatırım Giderleri Cetveli
( Tüm Projelerde )
23
m- Ekler :
1- Meteorolojik Gözlem Cetveli
2- Tüm Yazışmalar
3- Tahsisli Arazilerde Tahsis Belgesi
4- Fotoğraflar
5- Yetişme Ortamı Etüt Çizelgesi
6- Amenajman planı saha döküm tablosu ve 22 No.lu tabloların fotokopileri
7- Bez cilt kapak örneği
PROJE EKİNDE BULUNMASI GEREKEN HARİTALAR
1- Bugünkü Arazi Kullanma Durumu Haritası
2- Toprak Haritası
3- Faaliyet Türleri haritası ( özellikle çok amaçlı projelerde )
4- Yapılacak İşler Haritası
5- Ekim ve Dikim Haritası
6- Erozyon Durumu Haritası
7- Poz Numaraları Haritası
8- Yapılan İşler Haritası
PROJE EKLERİ
* Tahsis belgesi ( hazine arazilerinde )
* Yetişme ortamı etüt çizelgesi
* Toprak tahlil belgesi
* Yazışmalar
* Profillerin tamamının resimleri
* Saha ile ilgili tanıtıcı resimler
* Haritalar
* Çizelgeler (Fidan Kullanma çizelgesi, Ağaçlandırma Uygulama Kartı,Ağaçlandırılan
Alanlar Çizelgesi )
* Toprak profillerinin açıldığına dair belge (ihaleli projelerde)
,
Proje tanzimine yetkili olanlar:etüt proje başmühendisleri, etüt proje mühendisleri,orman
işletme şefleri, orman bölge müdürlüğü veya işletme müdürlüğü mühendisleri,omo’sı
tarafından yetkilendirilen orman mühendisleri tarafından düzenlenir.
24
.
EK-1
25
RENK
3
4
5
7
16
17
18
19
Dm 2 ' de
2 mm ' den ince
20
21
22
23
JEOLOJİK TEMEL VE ANATAŞI
27
28
29
30
31
32
33
37
38
39
40
41
42
45
46
47
48
49
51
52
53
26
TOPRAK TİPİ
KARIŞIM ORANI (%)
50
KAPALILIK
DİP
KÜTÜK
ORTALAMA BOY
HUMUS TÜRÜ
SIKLIĞI (%)
MUTLAK (m)
ÇAPI (cm)
MUL
44
TÜRLER
43
HAM
DRENAJ
ÇÜRÜNTÜ
TOPRAK
SUYU
ORTA
TOPRAK DERİNLİĞİ
YETERSİZ
İYİ
36
AŞIRI
35
DURGUN SU
34
TABAN SUYU
FİZYOLOJİK (f)
YAMAÇ SIZINTI SUYU
120 cm <
ÇUKURLUK
ARAZİ YÜZEY ŞEKLİ
61-120 cm
TABAN DÜZLÜK
KÖK DAĞILIŞI
0-30 cm
ALT YAMAÇ
PROFİL ÖZELLİKLERİ
31-60 cm
ORTA YAMAÇ
26
TEPE SIRT
25
ÜST YAMAÇ
BAKI
24
EĞİM %
KİREÇ %
DENİZDEN YÜKSEKLİK (Mt)
11-20 SIK
15
21 -50 PEK SIK
14
6-10 ORTA,
İSKELET HACMİ
1-5 SEYREK
PH TOPRAK REAKSİYONU
13
20< KİREÇCE ZENĞİN
12
11-20 ÇOK KREÇLİ
11
1,5-10 ORTA KİREÇLİ
10
81-100 İSKELET
51-80 ÇOK TAŞLI
TOPRAK TÜRÜ
0,2-1,5 AZ KİREÇLİ
26-50 ORTA TAŞLI
9
KİL
8
25 AZ TAŞLI
BALÇIK
6
AĞIR BALÇIK
KUM
DERİNLİK (Cm)
2
KUMLU BALÇIK
PROFİL NO
1
ADI
Etüdü Yapanlar
HORİZON
FİZYOGRAFİK VE GENEL ÖZELLİKLER
DİRİ ÖRTÜ
54
HARİTA BİLGİSİ, KOORDİNAT
SİSTEMLERİ,
1/25000 ÖLÇEKLİ HARİTALARIN
TANITIMI
VE KULLANMA TEKNİKLERİ İLE
27
TOPRAK HARİTALARININ YAPILMASI
HARİTA
Harita,yeryüzünün bütününü yada bir parçasını tam tepeden görünüşe göre ve belli oranlarda
küçültülmüş olarak gösteren çizimlerdir.
28
29
30
ÇEŞİTLİ ÖLÇEKLİ HARİTALARIN
NUMARALANMA SİSTEMİ
31
PARALEL NEDİR ?
Ekvatora paralel olarak geçen dairelerdir. Her iki kutuptan eşit uzaklıkta geçen daireye
Ekvator denir. Türkiye 360 ila 420 Kuzey Paralelleri arasında yer alır.
32
MERİDYEN NEDİR?
Bir kutup noktasından başlayıp diğer kutup noktasında sona eren ekvatoru dik açıyla
kesen yaylardır. Türkiye 260 ila 450 Doğu meridyenleri arasında yer alır.
33
ENLEM NEDİR?
Herhangi bir nokta ile ekvator arasında kalan meridyen yayının derece, dakika ve
saniye cinsinden değeridir.
34
BOYLAM NEDİR ?
Herhangi bir nokta ile başlangıç meridyeni arasında kalan yayın açı, derece, dakika ve
saniye cinsinden değeridir.
35
Enlemi ve boylamı verilen bir noktanın dünya üzerindeki yeri kolaylıkla bulunabilir.
Örneğin İstanbul’un enlemi 41°00’16”, boylamı ise 28°58’59” dır.
36
KOORDİNAT SİSTEMLERİ NEDİR ?
Bir noktanın dünya üzerindeki yerinin eksenlerle (enlemler-boylamlar) yaptığı açı cinsinden
veya bu eksenlere uzaklığının metre cinsinden belirtildiği sistemlere denir.
4 çeşit koordinat sistemi vardır. Bunlar ;
1- Coğrafi Koordinat Sistemleri(Enlem-Boylam)
2- Dik Koordinat Sistemi (X, Y)(Grid Koordinatları veya Memleket Koordinatları)
3- Kutupsal Koordinat Sistemleri
4- Uzaysal Koordinat Sistemleri
Ormancılık çalışmalarında Coğrafi ve Dik Koordinat sistemleri kullanılmaktadır.
Coğrafi Koordinat Sistemi :
Bir noktanın dünya üzerindeki yeri eksenlerle (enlemler-Boylamlar) yaptığı açılarla
belirleniyorsa bu sisteme Coğrafi Koordinat Sistemi denir.
Coğrafi Koordinatların Bulunması
1° = 60’
1’ = 60”
1g = 100’
1’ = 100”
1/25000 lik paftalarda;
1 derece dakikası enlemde 73,5 mm.dir.
1 derece dakikası boylamda 57,5 mm dir.
Koordinatını bulmak istediğimiz noktadan enleme ve boylama dikler çıkılır. Çıkılan diklerin
kendisine en yakın dakika işaretinden cm. olarak mesafesi ölçülür. Yukarıdaki katsayılar
kullanılarak dakika cinsinden değeri bulunur.
X ekseninde kendisine soldan en yakın, Y ekseninde kendisine alttan en yakın dakika değeri
üzerine eklenerek noktanın coğrafi koordinatı bulunur .
37
38
Coğrafi Koordinatı bulunacak noktanın en yakın enleme mesafesi
E = 22 mm.
22 X 60dk.
Enlemi =
= 17,9
73,5
39 o 21/ 18//
Coğrafi Koordinatı bulunacak noktanın en yakın boylama mesafesi
B = 25 mm.
25 X 60dk.
Boylamı =
= 26,1
26 o 46/ 26//
57,5
DİK KOORDİNAT SİSTEMİ:
Bir noktanın dünya üzerindeki yeri eksenlere ya da başlangıç noktasına uzaklığı metre
cinsinden belirleniyorsa bu sisteme Dik Koordinat Sistemi (Gauss-Kruger Koordinatlar, Grid
Koordinatları veya Memleket Koordinatları) denir.
Dik (Grid-Gauss-Krüger-Memleket Koordinatları) Koordinatlarının Bulunması;
Dik Koordinat Sisteminde harita gridlere bölünmüştür.

1/25000 ölçekli haritalarda grid aralığı 1000m.(1 Km. 4 cm.)

1/50000 ölçekli haritalarda grid aralığı 1000m.(1 Km. 2 cm.)

1/100000 ölçekli haritalarda grid aralığı 5000m.(5 Km. 5 cm.)

1/250000 ölçekli haritalarda grid aralığı 10000m.(10 Km. 4 cm.)
Koordinatı bulunacak noktadan kendisine soldan(batıdan) en yakın y eksenine ve
alttan(güneyden) en yakın x eksenine dikler çıkılır. Bu diklerin grid eksenlerine olan
mesafeleri mm. cinsinden ölçülür. 1/25000 ölçekli haritalarda grid aralığı(x ve y eksenleri)
1000 m.= 40 mm. olduğundan hareketle 1 mm. = 25 m.dir. Buna göre ölçülen aralığın
haritadaki uzunluğu hesaplanır ve y değeri için kendisine en yakın sol(batı), x değeri için
kendisine en yakın alt (güney) grid koordinatı değerleri üzerine eklenerek noktamızın dik
koordinatı(Gauss-Krüger-Memleket Koordinatı) bulunur.
39
40
Dik Koordinatı bulunacak noktanın en yakın X eksenine mesafesi
y = 21 mm.
21 X 1000 m.
y koordinatı =
= 525 m.
480525
40
Dik Koordinatı bulunacak noktanın en yakın Y eksenine mesafesi
x = 11 mm.
11 X 1000 m.
x koordinatı =
= 275
40
4356275
PROJEKSİYON(İZ DÜŞÜM) NEDİR ?
Yeryüzünün şekli kutuplarda basık, ekvatorda şişkince bir elipsoid olarak kabul edilir. Dünya
haritalarını en az hata ile çizmek için geliştirilen yöntemlere projeksiyon (iz düşüm) denir.
Harita projeksiyonu eğri yüzeylerin belli bir ölçek dahilinde matematiksel ve geometrik
yöntemlerle harita düzlemine geçirilmesidir. Dünya üzerinde herhangi bir şekli haritaya
geçirirken bazı bozulmalar olur. İşte bu bozulmaları en aza indirgeyen sistemler projeksiyon
sistemleridir.
En çok kullanılan projeksiyon sistemleri :
1- Merkator
2-Gauss-Kruger (Universal Transversal Merkator), ( UTM)
3- Universal Polar Siteografik (UPS)
Türkiye’deki 1/25000’lik haritaların yapımında Gauss-Kruger projeksiyon
kullanılmıştır. Bu sistemde dünya bir silindirin açılımı şeklinde çizilmektedir.
sistemi
GAUSS-KRUGER PROJEKSİYON SİSTEMİ
41
DİLİM NEDİR ?
Gauss-Krüger projeksiyon sisteminde başlangıç meridyenleri (boylamları) 6°de veya 3°de bir
değiştirilerek böylelikle 6°lik ve 3°lik dilimler Oluşturulmuştur. 1/25.000 lik haritalarda
Türkiye 6°lik 4 dilim üzerinde gösterilmiştir. Her dilimdeki bir noktanın koordinatları
hesaplanırken dilim ekseni x (apsis-yukarı değer), ekvator çizgside y (ordinat-sağa değer)
olarak alınmıştır.Türkiyedeki 6°lik dilimlerin başlangıç meridyenleri (boylamları) 27° (4
nolu), 33°
(5 nolu) , 39° (6 nolu) ve 45° (7 nolu) dir.
42
DÖNÜŞÜM FORMÜLÜ
1/25.000 ölçekli haritadan veya GPS ile tespit edilen 6°lik koordinatları 3°liğe çevirmek
için ;
X3 = X6 / 0,9996
y3 = [(y6-500.000) / 0,9996] + 500.000
formülü kullanılır.
X6 = 4223264
X3 = 4224954
Y6 = 508642
Y3 = 508645
1/5000 ölçekli orman tahdit haritasındaki 3°lik koordinatları 6°liğe çevirmek için ;
X6 = X3 x 0,9996
y6 = [(y3 – 500.000) x 0,9996 ] + 500.000
X3 = 4224954
X6 = 4223264
Y3 = 508645
Y6 = 508642
TOPOĞRAFİK HARİTALAR
Yunanca kökenli topos (yer) ve grafik (çizgilerden oluşturulmuş şekil) sözcüklerinden köken
alan ve çizgilerden oluşmuş yer şekillerini gösteren haritalara Topoğrafik haritalar denir.
Bu haritalar, arazilerin doğal ve kültürel görünümlerini yatay ve dikey durumlarını, yatay bir
düzlemde ve belli bir ölçek altında gösterirler.
Harita kenar bilgileri:
Haritanın hangi matematiksel yöntemle(projeksiyon) üretildiğini, ölçeğini, ortalama sapma
miktarını ve kim tarafından üretildiğini gösterir.
Özel işaretler(Harita Lejandı) :
Haritalar bir alanın doğal ve beşeri özelikleri ile ilgili bir çok bilgi içerdiğinden ve bu
bilgilerin tamamını da harita üzerinde vermeye olanak olmadığından bazı bilgiler haritanın
kenarında harita lejandı olarak verilmiştir.
43
Topografik haritalar üzerinde bulunan başlıca öğeleri sayacak olursak ;
Engebeler, yeryüzü şekilleri (dağlar, tepeler, sırtlar, v.b)
Drenaj ağı, akarsu ağı ( ırmak, çay, dere, kurudere)
Durgun sular (göller, denizler, barajlar)
Buzullar ve sürekli karlar
Bitki örtüsü
Kültürel yapıtlar (bina, yol, köprü,cami,v.b.)
Diğer öğeler’dir.
Topografik haritalarda en yoğun kullanılan rölyefi gösteren eş yükselti eğrileridir. 1/25000 lik
haritada bu çizgilerden kalın olanları her 50 m.de bir, ince çizgiler her 10 m.de bir
geçirilmiştir. Eğimin çok düşük olduğu yerlerde ise her 5 m.de bir geçirilmiştir. (Kırık çizgiler
halinde)
Eş yükselti eğrisinin deniz seviyesine göre yüksekliğine o eğrinin yüksekliği, rakımı veya
kotu denir.
Eş yükselti eğrileri hiçbir zaman kesişmezler, dik eğrilerde eş yükselti eğrileri birbirlerine çok
yaklaşırken düzlüklerde aralıklı bir konum alırlar.
Eş yükselti eğrileri vadilerde iç bükey, sırtlarda dış bükey şeklinde çizilmiştir.
Topografik haritalarda üç temel yön vardır;
Coğrafi yön
Manyetik yön
Grid yön
Coğrafi Yön : Yerküresi üzerinde bulunduğumuz bir noktayı kuzey kutup noktasına
birleştiren doğru üzerinde bulunan ve kuzey kutup noktasına yönelik okun gösterdiği yön
Coğrafi Yöndür.
Manyetik Yön : Pusulamızın mıknatıs iğnesinin kuzey ucunun gösterdiği yön
Manyetik Kuzey olarak isimlendirilir.
Grid Yön : Bir grid boylamı üzerinde kuzeye yönelik okun gösterdiği yön grid
kuzeyidir.
44
Grid kuzeyi ile manyetik kuzey arasındaki açıya “iğne sapması” denir.
GK
MK
1 o 15 / (iğne sapması)
Ortalama yıllık değişim miktarı artı 3 /
Arazi çalışmalarında içinde bulunduğumuz paftada pusulamızla manyetik kuzeyi doğru olarak
bulabilmemiz için paftanın sağ alt köşesindeki grid kuzeyi ile manyetik kuzey arasındaki iğne
sapmasına (1 o 15 / ) harita yapım tarihi ile içinde bulunduğumuz yıl arasındaki farkı yıllık
sapma miktarına çarparak bulduğumuz değeri eklememiz gerekir.
Örnek :
Paftamızın iğne sapması 1 o 15 /
Paftamızın yapım tarihi 1960
Paftamızın yıllık sapması +3 /
(2004 – 1960) = 44 yıl X 3 / = 132 /=2 o 12 /
1 o 15 / + 2 o 12 / = 3 o 27 /
Pusulamızın gösterdiği değere 3 o 27 / düşülerek gerçek kuzeyi bulabiliriz.
45
ARAZİDE HARİTANIN MANYETİK KUZEYE YÖNLENDİRİLMESİ
Haritalarda manyetik kuzeyi bulmak için haritanın kuzeydoğu kenarında bulunan derece
bölüntülü sapma göstergesi üzerinde grid kuzeyi ile manyetik kuzey arasında biraz önce
bulduğumuz açı değeri işaretlenir ve güney doğu kenarında bulunan sabit P noktası ile
birleştirilir. Pusula bu çizgi üzerine konarak harita gerçek kuzeye yönlendirilmiş olur.
46
TOPOGRAFİK HARİTALAR ÜZERİNDE YAPILAN ÖLÇÜMLER
Harita üzerinde cetvelle ölçülen iki nokta arasındaki mesafelerin ölçülmesi ;
Gerçek uzaklık = Haritadaki uzaklık x ölçeğin paydası
Örnek : 1/25.000 lik haritada 2 cm uzaklık gerçekte ;
L = 2 cm x 25.000 = 50.000 cm – 0,5 km dir.
İki nokta arasındaki yükseklik farkı ;
Doğrudan harita üzerindeki eş yükselti eğrilerinden okunur.
Örnek : A noktası 550 m.
B noktası 700 m.
yükseklik = B-A = 150 m. dir.
Yamaç Eğiminin Belirlenmesi ;
Yamaç Eğiminin Belirlenmesi ;
Yamaç Eğimi =
Yükseklik Farkı(m)
Yatay Uzaklık (m)
X 100
l = 4000 m.
120 m
Yamaç Eğimi =
4000 m
= 0,03 = % 3 dür.
47
Açı cinsinden yamaç eğimi (1/25000 lik haritada)
p
y
K
I : Yatay uzaklık = 12000 m.
h : Yükseklik = 645 m.
P1
kp = Yamaç uzunluğu (Harita üzerinde 2,58 cm)
kp1= Yatay uzaklık (Harita üzerinde 48 cm)
Yamaç uzunluğu (Y) = √ I2 + h2 dir. (Pissagor Bağıntısı)
Y= √ (12000)2 + (645)2
Y= 12017 m
48
Alan Ölçme
1/25000 lik pafta üzerinde tamlık, yarım ve çeyreklik noktalı şablonlar kullanılarak olan
ölçmeleri yapılabilir.
Amenajman planlarında alanlar tamlık şablonlar (1 nokta bir ha.) kullanılarak
ölçülmüştür. Hassas ölçümlerde çeyreklik (1 nokta 0,25 ha) şablonlar kullanılmalıdır.
Harita üzerinde ölçtüğümüz bir alanı gerçek alana şu formülle çevirebiliriz ;
Gerçek Alan = Haritadaki alan x (ölçek paydası)2
Örnek : 1/25.000 lik haritada 4 cm2 olarak ölçülen bir yerin gerçek alanı ;
Gerçek Alan = 4 cm2 x (25000)2 cm2
= 4 cm2 x 625.000.000 cm2
= 25 Ha.
Gerçek Alanı bilinen bir yerin haritada ne kadar bir alanı kapladığını bulmak için ;
Haritadaki Alan = Gerçek Alan / (ölçek paydası)2
Örnek : Gerçek Alanı 25 ha olan bir yerin 1/25000 ölçekli haritadaki alanı ;
Haritadaki Alan = 25 x 108 cm2 / 625 x 106 cm2 = 4 cm2
Harita Ölçeğinin Bulunması
Bir yerin gerçek alanı ile haritadaki alanı biliniyorsa aşağıdaki formül
kullanılır
Ölçek = √ Haritadaki Alan
Gerçek Alan
Örnek : 100 km2 bir alanın 4 cm2 olarak gösterildiği bir alanın harita
ölçeği ;
Ölçek : √
4 cm2
100 km2
=
√ 1 cm2
=
1
.
2
25 km
500.000
1 cm2
5 km 2
=
1 cm
.
=
500.000 cm
49
50
51
52