mmr!llmllr

T
i.irkiye Cumhuriyeti, sahip oldugu ki.ilti.i·
rel ve tarihsel ge~misi ve cografi konu­
munun bir geregi olarak. di.inyadaki en
bi.iyi.ik gi.ivenlik sorununa sahip i.ilkelerinden biri·
sidir. Ti.irkiye Cumhuriyeti. di.inya uzerlnde
kiyrda kosede bulunan ki.i~i.ik bir i.ilke olmad1g1
lcln, bulundugu cografyada bi.iyi.ik gi.i~lere kars1
ayakta kalabilmek i~in gi.i~li.i olmak zorundadtr.
Ti.irkiye Cumhuriyeti, 1923'te kurulan
/aik, demokratik, ~agda~, bilimse/ var/1g1 ve
ulus·devlet yap1s1 lie her alanda bir satdm ile
kars1 kars1ya kald1g1 kln, gi.ivenligini baska hi~bir
i.ilkeye ya da bi.iyi.ik gu~lerin kontroli.i alt1ndaki
askeri ittifaklara tnrakmamak zorundadir. xure­
set gi.i~ler, Ti.irkiye Cumhuriyeti gibi, sorunlara
ak1lc1 ve kauo ~ozi.irnler oretmts. gi.i~li.i rnilli
duygulan ile bu gi.i~leri zameomda
"'\\\ ....
dize getirrnis ve bu tarihi ile turn • ·~.,, ·
insanliga bir ornek Olan bir devle­ l'i\
ti okartarun orti.isti.igi.i ortadogu \,
cografyasinda g6rrnek isterne­
rnektedir. En azmdan Ti.irkiyenin, kendilerine
boyun egmesini beklemektedir.
Tum bu y11<1c1 ki.iresel gi.i~lerin, Ti.irkiye'nin
de iclnde yer ald1g1, tum bolge i.ilkelerinin gelece­
gi ile ilgili olarak, kanh plan ve projeleri bulundu·
gu ldn Ti.irkiye, sahip oldugu bi.iti.in degerleri ile
varolus mucadeleslne suruklenrnlstlr.
iste tclnde oldugumuz bu varolus rnucade­
lesinde. bir an bile olsun ak1ldan okartumamasi
gereken bi.iyi.ik bir gorevimiz vardir. Biz, bunu
tekrar tekrar hatirlatrnak i~in vanz. Biz. TOrk~e
Tarih orarak bu gorevirnizi nayanrmzm son aruna
kadar unutrnayacagrmm, karurruzm son camtasr­
na kedar mucadet edece . . ·~ ayk1rrnak lcln
vanzl
EV TORK GEN<;:LiCil
BIRINCI VAZIFEN. TORK ISTIKLALINI. TORK CUMH
ET
'llET, MUHAFAZA VE
M0DAFAA ETM EKTI R.
/ r;;:
MEVCUOIYETININ VE ISTIK6ALININ YEGANE TEMELI llU.i1UR~~U TEMEL. SENIN, EN KIY·
METLI HAZiNENDiR. ISTIKllALDE DAHi. SENI llU HAZiNEDEN MAHRUM ETMEK iSTEVECEK.
OAHiLT VE HARiCT llEDHAHLARIN OLACAKTIR. BIR GON. iSTIKLAL VE CUMHURIYETi M0DA·
FAA MECllURIVETINE D0$ERSEN, VAZIFEYE ATILMAK l<;:IN, l<;:INOE BULUNACACIN VAZIYETIN
IMKAN VE $EMITINI D0$0NMEYECEKSIN! BU iMKAN VE $ERAIT. <;:OK NAM0SAIT BIR MAHi­
YETTE TEZAH0R EDEBILIR.. iSTIKLAL VE CUMHURIVETiNE KASTEDECEK 00$MANLAR. B0T0N
OONVAOA EMSALi G6R0LMEMI$ BiR GALiBlYETIN M0MESSILI OLAlllLIRLER. CEBREN VE HILE
ILE AZIZ VATANIN. B0T0N KALELERi ZAPTEDiLMi$.
60T0N TERSANELERINE GiRJLMi$.
BOTON OROULARI OACITILMI$ VE MEMLEKETIN HER K6$ESI BILFllL 1$GAL EOILMI$ OLABl­
LiR. BOTON BU $EMiTTEN DAHA ELJM VE DAHA VAHiM OLMAK OzERE, MEMLEKETiN DAHi­
LINDE. lKTIDARA SAHiP OLANLAR GAFLET VE DALALET VE HATTA HIYANET l<;:INDE BU LUNA·
BiLlRLER. HATTA BU iKTiDAR SAHiPLERi $AHST MENFAATLERiNl. M0STEVLlLERlN SiVASi
EMELLERiYLE TEVHiT EDEBiLiRLER. MILLET, FAKR 0 ZARURET l<;:iNDE HARAP VE BlTAI'
00$M0$ OLABILIR.
EV TORK iSTiKBALiNiN EVLADI! i$TE. BU AHVAL VE $ER.AiT i<;:iNDE DAHi. VAZiFEN:
TOR.K lSTiKLAL VE CUMHURiYETiNi
KUR.TAR.MAKTIR.! MUHTA<;: OLDUGUN KU DR.ET, DAMAR.·
LARINDAKi ASIL KANDA MEVCUTTUR!
~
.4
1
AGUSTOS, VIL: 1, SAVI: 1
3
9
18
21
TARiHTEN KESiTLER
35
Milli MOCADELE'NiN MANEVI MiMARLARINDAN PAPA EFTiM
TORKCE TARiH
"KIZILDERiLi" TORKLER
HAKAN SAHiN
SAVAS TARiHiNDEKi EN iVi SiLAH
METEHAN VILDIRIM
GERCEK DONYA LiDERI: MUSTAFA KEMAL ATATURK
IBRAHIM GAV
OMIT DOGAN
41
SEVR ANLASMASI
52
TRABLUSGARP SAVA$1
57
69
73
BIR ATATURK iHTiLALCiSi: MAHMUT ESAT BOZKURT
CIHAN OKTAV
FURKAN SALCAN
CAGRI CELiKOZ
TURKLERDE MEZAR TA$1 GELENEGi
NURAV BiLGILi
GUL BABA VE TAHTA KILIC
TOSUN SARAL
1876 · Padlsahv. M·urat akli dengeslnJ yltirdi·
Lala Mustafa Pa~a vene<:hlc Cumhufiye·
tine alt K1bns adas1n1 tetn etti.
1773 Deniz Harp Okulu (Muhendish~ne­i
8.lhr-i HUmayun). Cezayirli HasanPasa tafaf1n·
dan istanbul Kas1mpa$a'daatlld1.
1840 As11 ~1k1} amao, ingthzterin et:onomik ve
siyasi~1katla11nayOnelikbir kamuoyuol~tll'mak
OlanCeric:Je.iHavaclisgazetesinin1Uc say1s1t>asaldl.
1933 istanbtll OarUlfOnunu'nun yerini Onl·
verslte akh; istanbulOnivcrsitesi kuruldu.
1946 ABO Ba~kon1Trurnan,Alom Et1crjisiKo·
misyonu'nukurdu.
1950 TOrkiyc NATO"ya Oye olmak i(in oasvu­
ruda bulundu.
1571
187 5 Oi.nyantn ilk l>uZpatenipisd l.On<l"a'da(ll•l<'­
1807 Rowell Hodge, dokenll telln patenlinl ald1.
1914 Osmanll devleii I. Oiinya Savasi'na
glrmek l1in sefe<berllk llan et ti.
1934 Adolf Hitler Almanya't11nFOhrcr1hallnc
getdL Totalilet rejim sOrecl bastad1.
OsmanhMectisi toplanamad1.
1 914 • ilk elekt(1Jdiuatik&ambas1,Amerilca'da,
Cleveland'daki Euclid Caddesinde kutlan1ld1.
1921 • Gazi Mustafa Kemat TUrk Ordularo
8astomutanl1Al'na se(ildi.
19-40 ikind OOnya Sava}• sOrerken, Le·
tonya. Sovyet1e1 SirliAi himaye-sine gitdi.
1945 • Fransa. isgat ettiAi Cczayirde soyk1·
nm yapt1. 45 bin Cezayirli k.atledildi.
1969 Amerikan uzay arac1 'Mariner
Seven',Marstn foto~1aflar1n1cektl.
~
1806 Roma Cermen imparatorluAu. kuru·
lusundan 844 l"I sonra y1k1ld1.
1890 Elektrillll sandalycninII< k1Ala,.m1 New
vork't.iti A..c>u<n ha~indege<\ekleSti.
l 93Z Vcncdik Film festlvallnln llkl a1old1.
1979 La Scata O;wa Binas1 Milan<l'da a1o101.
1914 Birfcslk kralhk. Osmanh lmparatorlu·
Au'nun slpa11s cttlAI Sultan OSman Ive RcJadl·
ye lslmll 2 zorhllyD cl koydu.HOkOmetln gcrl Is·
tc<llAI 4 mil yon poundluk ucret lade Cdolmcdi.
19Z4 Oze<lcrinde TOrklye Cumhuriyetl yai151
bulunanve TUrklye'nlnilkmlldenlparas1 alma Ozet·
1oa1 ·~•v<in btoni 10 tu1ui1c1c para1ar tedav\•ie 1•t•
1948 TOrtlyc Sc<bcst Gores Milli Tak1m1,
Londra Ollmpiyatlaro'nda blrlncl Oldu.
1955 S. 8e<kctt'in oyunu 'Gooot'yu Bekler­
ken', ilk kcz londra'da sahncloodi.
zooz AB'ye uyum ~er,evesinc;tckabul edi1en
yasay1a. savas ve yak•n savas 1elldidl halter! d•·
s1nda idam cezas1 katd1t1ld1.
1870 • KotolhO( llerneAI BlrlejlkKralWta kuruldu.
19Z4 . lozanAntla)mas• yOrurtuae girdi.
1940 • lstanbul'da Takslm Gazlnosu a11ld1.
19S8 ClmhlMiyet tariflininen yUkse:kdevalUas·
yonu yap1ld1. Oolar 2 l~a 80 ku<ustal\ 9 Nraya(1kto.
~
1634. IV. Murad 1,1ci yasag1 ilan ederek mey·
haneleri y1ktud1.
1884. New York limanonon glrislndekl Ozgur·
IUk An1t1'n1n ilk 1as1 konuldu.
1912. Padisah Sultan Resat. Medis·i Mebu·
san'1 feshettl ve 14 May1s 1914'e kadar kadar
1915 • Anatartalar Zaterl ve Conk 8ay111 Mu·
harebes.i:Albay Mustafa Kemal'in komutas1nda·
kl Turk askerlerlnln taarruwyla inglllz ve An:ak
kuvvetlerlnln gerl ~ekllmesi salland1.
19ZO · Sew Anla~mas• hOkOmleri uyaunca,
Anadolu ve Rumell tOP<aklan dusmanlarca pay·
1as11maya bastand1.
1945 • Japonya 1eslim oldu ve II. OOnya Savas1.
Pasitlk okyanusoodasona erdl.
1954 • Elvis Presley. Memphis'te i1k kez PfO·
fesyonet olarak sahneye 11kto.
198Z Ermeni as1lh TOrk vatandaj1 Artin
Penik. ASAU\'y1 protesto etmek l(in Takslm
Mcydan1nda kendlnl yakh.
1994 • Tu1kiye'nin ilk uydvsu TOrks.at 16.
Fransrz Guyanasl'ndakl Kourou Uss(Ynden tori•·
t1ld1. 86ylece T01kiye. uzayda uydusu Olan 18
Olke arasona glrdl.
1997 GOncy Atrlka Cumhurlyctl lnsan haktaro
lh1alleri ve K1bns so1ununu getekte sOstere1ek
TU<klyc'ye askerl hellk09tcr sat1s1m durdu•du.
~
.,.., '
1t'iJ'
149Z Kristof Kotomb, ispanya'dan ii( gemly·
le Hlndistan'a ulas.mak vo yC(ll k1talar kcsfct·
mck am.x1yl.'.I yola ~1kt1. Ayn1 y11 is1>4nyo1 Engl·
ilsyonu kaH1r1ar1 sonucu, lspanyifda bulun.'.ln
yaklasok 200.000 Setarad Vahudlsl lsPanyot
kra111a1 vo Katollk Kltlscsl tarafrndan Olkcden
kovuldolar. Bunlar1n bOyOk blr k1sm1 Osm~nh
imparatorluAu taraf1nd.'.ln kabulcdlldl.
ii gerelc(esiyle tahuan indirildi.
19-'S ABO. JaPOOyanul Hirosima SehthH~
Ilk atom b0mbason1 aw; 66 ll!n klsl Oldil; 69
bin klsl yara1and1.
147J
Fatih Sultan Mehmet'in komuta cttiQI
Osmanh ordusu. Otlukbeli. Erzin<an Sava)1nda
Uzun Hasan komutas1ndaki orduyu yenCfek.
Attoyunlu BeyliRi'ne son veodi.
19Z9. TUrk Verll Mallar Se1glsl. Galatasa1ay
Llsesinde •told•.
~
1807 ilk buhar• yolcu gemisi Cle<mon~ New
Vork Albany arasonda Ilk seterlnl g0<(e<lnstlrdl.
1945 Nufus say1m1 l~ln evlere numarave·
rllmesl karar1ast111ld1.
I9i0 KOba lldcrl Fidel Castro. Amerlka'non
ckonomlk sald1r9anhft1ni1 mlsilleme YilPt(
KOba'daklAmerlkan maua11n1 kamulaJtnd1.
1982 Ankllla EscnboQa Havollmom'no lkl
ASALA mltltaninon duzenlcdl81 Sllld1nd3
Ankara enlnlyet mOdOr yard1mc1s1n1n yan1
sira 7 kisl ya$am1n1 yltlrdi. 72 ki$i yaraland1.
1961
istanbul'da 92 y1ld•' hl:tm~t veren
uamvayla1 kald1rild1.
~
~
19 t ~ Mustafa Kemal, Anatartatar Grup
Komutanhjt'naatand1.
1925 Washineton'da. zencl du$man1 'Ku
Klu)( Klan'1n Ilk ulusal kone1esltopland1
1928 Istanbul Takslmdekl 'Cumhu1lyct
Amt!' tOren1e a(11C11. A1111sa 30.000'1 askon Is·
1anbullu kat1I01.
1964 K1b11s•a duzoolenen harekat siras.nda
"1•8• IS<lbe• a1an pito1 yijlllas• Cenglz Topel.
Rum k"'lmlndekthastanede hayat•,. kaybettl.
1974 • A60 Baskan1 Richard M. Nixon. Wa·
tergate skandall nedenlyle lstlfa ettl. Nixon.
istifa eden ilk ABO Ba5kan1 oldu.
1990 • lrak. kuveyl'l l}gal etti.
~
1173. Vap1m1 lkl as1r sOrecekOlan PisaKu·
lesinin inµs1 ba$lad1.
1928 Arap Alfabesi yerine Latin Alfabesinln benlmsoodiQIHart Oevrlmlsured basta·
d1, Atat01k, harlleri Cumhuriyet Halk Partisi·
nln GOlhane'cJek'Iga1as1na k'at11an1ara tan1n1.
1932 • ispanya'da hOkOmet Karaionya bOI·
gesinin OzerkliAini tan1d1.
1942 • Mahatma Gandtll. inglllz blrliklerl ta·
1af1ndan Bombay'cJa tutukland1.
1945 • Nagazakl)e ikincl atom bombas•
at1ld1; 37 bin ki$i OldU. 40 bin ki$i yaraland1.
~
1675·
G<~(.Ozlemevll.Qndra'dakwtdu.
1687 lklncl Moha( Savosi: Osmonl1 ordusu llo
Habsbvrg Of'dusv aras1nda. MOl\a(1n 24 km gll·
ncybat1s1ndakl b<ltgede yap11C1c Ha~sburg'un
zaterlyle sonuttand1.
1877 Thomas Edison. 'Edlsonphon' ad1no ver·
dlAI llkel gramofonu gellstlrdl.
1910 Serbest Cumhuriyet Firkas1 ku1uldu.
ba~kanhQ1naFethl Okyar eetirildi.
1944 Tan gazetesl tapat1ld1.
1953 Sovyetler Blrllgl, Kazaklmn'da Atom
Bombaso denedl.
1960 • ilk Amerikan haberlesme uy(fusu 'Echo
One', Cape C.anave1ardan f11lattld1,
1964 Turklye.BM Gwenlit Konseyinln (agns1
uzetine Kt>nsOzerindekiastetiutuslarasonverdi.
Kensey,odada lkl toplum arasonda.Bans GGc(Yn..,
tampon bblgeo1usturmas1n1kMar1as1nd1.
1981 . IBM ilk ki)isel bilgisayann1piyasayasiirdu.
~
t 79Z ·
Fransa Krah XVI. Louis "Ulusal Mahke·
me" tafahnc;Jan tutvklal'M:l1 ve halk dO~man1
olarak ilan e<lildi.
1956 TOrki~'de ort.lOl<ulla<a din <k!rsi tonuldu.
1961 'Berlin Ouvarl' yijkselmeye baslado.
1966 · Mao. Cln'de'.Cli1tUr Oevriminlitan ettl.
1893 Oonyada ilk tez Fransa·da otomooinete
plaka taktldt.
1908 OOnyada ilk kez insiltercninFot:sronc kcntincleuluS1ataras1g\lzelbkyan~mas1di.izenlendt
1925 TOrkiye Cumhuriyelinln ilk poste pullao
tedavure (1karir<11.
1914 TOrkiye SelOloz ve KaA1t Fabrikalao
Gcnel MudurlOAO (SEKA) kuruldu. Pasabahcc
Cam Fabfikas1n1n 1emelia11tch.
2000 · Picasso'nun. The Portre Of Young
Women isimli kay1p tablQSu ~anhui-fa'da ete
getirlldi. Oaha once de Plcasso·ya alt La fer·
miere raotosu izmi(d~ ve Dora MaaT tablo~u
da Setcul<ta ete geclrllmlstl.
mm:!DZmllr
1909. lngilte<e'de secmc ve Se(ilme hakkl
isteyenkad1nlar Ba~batao1ntrenini tasa tuttu.
1917 • Selanik sehrinde biiyilk bir yangrn
(1kt1. ~htin '630'dan taz1as1 harap oldu.
70.000 kiSi evsiz kald•.
1964 • Guney Alrikamn ollmplyatlara katrl·
m.lS1. ·apartheid' ne<leniyle yasatland1.
1630 • Evliya Celebi elli y1f sOrecek seyahat·
lc1inc ba~ladt,
1821 MOfa isyan1 s1ras1nc1a Navadn ~twini
~
1869 SOvoys Kanolt. bOyOk blr tOronle ISIOl·
mcyc ~11<11.
1948 Anki'tri't'dn Mllll l<OtOphanc ll(llC:ll.
1951 Baka111ar Kurutu. Nazom Hokmct'I vatan·
dasltttan crkardo.
1956 Val\ Ozalp'te 1943 y1hnda 33 yurttasrn
tursuna dizllmcsl olay1yla ilglll olarok lsmct lnOnO
ht1kk1ndame<hssoru1tutmas1 ~11mns1 lstcndl.
1960 Zurlh vc lO<ldra Anlasmalarr uyarrnca
K1bns Cumhurlyetl llan e<11ldl.
1969 WooclSl'od< ll'lllik ve s.inJt fcstlvall ba$1adl.
1984 Pl<K. Hakka<I ve $mol< illcrinln &.n ve Som
dinll l~elcrlno sJl<llrarak sll<llW cylcrnlcrfnc bajl.lcll.
16 AtUSTOS
195 l • Turl<lye'de Izmir Panayakopu'da lnsa
edllen Meryem ana Evl ac1ld1.
195.C Mu1a1 GUte1 Mans Oenlz:lnlyiizerek se(ti
ve Man$'1 se~en Ilk yOzGcOmUz Oldu.
1978 • lran'da $•h'a kars1 savas baslad1.
1988 Pakistan Oevlet Bas1c:an1 Ziya lh Hak,
blnd1QI ucaQ1n hilvada pa1lamas1 SOflucu OldO.
1990 incirlik Hava OssU'nOn kap1ta11 ilk kez
bas1na ac1ld1.
~.
~
ele gc,lrcn Yooanlar. 3.000 TOrl<'u Oldilrduler.
8u Olay ta1ihe Navarin Katllam1 Olarak gl2(ti.
1829 Profesor Parrot ve ek1bl. A!ro dat1n1n
zl1veslne Ilk tnmanan eklp oldu.
1934 Adolf Hiue1 Reichsf01Verunvanrn1 aldl.
1936 isl)ilnyol yazar Fre<lerlco Garcia
loica. Granada'da mllllyetci1C1 tarafrndan
kurjl#'la dizlldl.
1941 Roosevelt vc Churcl>lll, Atlantlk SOzl•S·
mcsi'nlyay1mlad1lar.
195) ssca hl<JrOjen bomba>t yapug.11111.ln ciu
l S72 · St. Barthelemy GUnlJnde. IX. Charles.
Pfotesianlau hedef alan katfiam1n emrini ve1di.
Frans1z katollklersilahs1l ve savunmas1zprotes·
tanlara sald1rarak on binlercesiniOldOrdtiler.
191 2 . Alaska. ABO toprakta11na dahil oldu.
1914
I. OOnya savasr: Alman bhhklerl
8rutsel'l lsgal ettl.
1936 • OcOncu TOrl< Oil Kurultoyr Oolmabah1e
Sa1ay1'1ldatopland1.
1949 • Kutey Altantik Pak11 Antlasmasr (NATO)
y01urlOQe glrOI.
19S4 ABO'do Eisanh0we1. Komiinist Parti'yl
yasa d1s1 llan ettl.
~
1030 8clclka Oevrlml baslad1.
1936 A1ala11nda Stalln'in eski arkadaslarr Gli·
gorl Zlnovyev ve leoo Kamanev•rn de bulunduQu
Sovyctler BlrliAlnln ~de gclen y~eticllerlnden
1 G klsl kursuna olzildl.
1944 Fransiz H. Z11hh Tumenl Parls'c slfOI. Pa·
rlS'lelcl Alman aslerlerl MOttefrklere teslim ol<lu.
~
1651 lmnbul Mlkr ve esnafr yenl 1erl aea
la11na lsyan ett~ butOn 1ari1lar kapand1.
1911 'Mona llsa', louvre Muzeslnden (a·
hnd1. Tablo. Z y1I son1a Floransa'dabulunCSU.
1915
iklnci Anafartala1 Savas1baslad•.
1071 OOyuk Sctcutlu hutumdaro Alp A1slan ko·
mutaStndakl ordunun. Bi:cans Of'dutaon1 ycnme·
slylc Malazglrt Meydan MuM•ebesl kazam101.
1789 Fransa Mechsl ·lnsan vc Yurnas Haklarr
811dlrgcsl"nl kabul ettl
1921 8a)komutan Mustafa Kcmal Pasa'n1n
Siikarya Meydan Muharebesl'ndcklcmrl: Harri
mOdafllil yok1ur, sa1hr mOdillaa vDrdlf. O sat•h
t>OtOn varand11. Vatan1n her ka11~ tot>rag1,. var an·
das1nka111yliJ1slanm:Jd1kc1tctk olunam411.
1924 Is Bankasi turuldu; Ilk ge11el mOdOrO
Celal (Bayar) Bey oldu.
193z Turtlyc'de ilk kcz yap11an 8­0yutdeie'dckl
yOzme ya11starrnda lstanC)ul ekibl blrlncl oldu.
1936 lnglllz yay1n ku1ulusu OB(. Ilk tclevlzyOfl
yay1n1n1 get(eklestlrdl.
~
~
1940 Rus Oevriml Onderlcrlndcn Trockl.
Mekslta'do OldurUldil.
19SZ Napolide yaprlan Avnipa 0Uzell1k Y"''~
mas1ndaTOrt~ gOzetl Gunsel Basa• btinclOl(l\j.
1988 • 1rat·iran Savas1 ateskesle SOfla erOI.
~
1543 Bafba•os Hayrettln Pasa Tunus·u
feth ettl.
1926 Yunanlstan'da Theodoros Pangalos
yOnetlml. GeOfglos KO<ldllls'ln y5ne111e1 blr
1965 S.dun Boro.1'1smer adlt yelkenllsl lie
2 Y11 IO gun siirecet dunya turuna baslad1.
1783 Montgolflei Ka1desler. lclnl hid10Jen ga·
z1yla doldurduklan Ilk balonu u(urdular.
l 959 Ounyan1n ilk petrol kuyusu ABO'nin Pen·
nsylvania eyatetindeattld1.
1908 • Hicaz Oemiryolu hlzmete gird!. is tan·
bul'<lan Medine'ye ilk uen kalkt1.
1922 • TOrk Ordusu. Yunan lsgall a111nda b<Jlu·
~
l S 14' I. Selim. Catduan'da Sah lsmairl yendi.
'~\
darbeyle devrlldi.
nan Afyon'u
geri akh.
p
1925 · Mustafa Kemal'in Ille heykell, is1anbtJI
Sarayburnu'nadikildi.
1933 • A(I~ g1evi yapanMahatma Gandhi. 40
kaoya dUsru. 8u nedenle hapishaneden co1<a11td1.
1935 · NazliBasmaFabtikaslnmtemeliat•~
1940 · Almanlar tondray1 bomba1amaya
baslad1.
~
79 · Pompei, VezOv yanar<1ag1n1n lavlan al·
t•nda ka1da; 20 bin kisi OfdU.
1349 · Mainz'da 6000 yahudi. veba'dan so-
rumlu tutularak OfcfUrUldU.
,_
1925 · Mustafa l<emal Pasa. sivil elbisesi ve
panama sapka ile inebolu TUrkocaal'nda UnlU
sal)l(a nuU:unu verdi.
TAR i HT E N KE s i TL E R
1 S21 Osmant1 ordusu.Selgrad'1 fethetti.
1963 • ABO'de GOncy'cJcn ba5layan 'Sivil
Haklar vurOyuso·. wastiington'da Lincoln An1t1
On\indeson buldu.
1974 • Keban 6araj1 ve Hidroelektrik Santrah
elektrilr: Oretmeye bastad1.
1991 · l.lkrayno, SSCB'den ba~1m"zh~1"' ilan cttl.
zg A~USTOS
1526 • Kanuni Suic.:.n SUleyrnan. Ma.car OJdu·
sunu Moha(ta l>UyOk blr ycnllglyc u~ratt1.
1855 • Osmanh'da ilk telg1af g<)<(iSmesi yap1ld1.
1915. iklncl Anafanalar Muharebesl kazanild1.
19Z9 • Graff Z~pclin hava gcmisi. 21 gun sU<en
dOnya 1urunu tamamlayaraklakehurs1'aOOnidO.
1947 A.BO'll billm lns.anlan. nOkleer gO~ l~ln
plutonyuM<J par(alamay1 bawd1lar.
HO 30 Eski M1s1r'da Krali~e kleopatra intiht1r
eui.
1071 Molozgi1 t zofcr1 lie Alparslon'on komu·
tas1nd.akl TOrkler, son ve kaho olc.rak Anado·
lu'Ya glrmcyc basfad1.
190 I lng1liz maklnc mul1cndlsl Hubert Cecil
acet, CICktrlkll sOpUrg(!(lin patcntinl akh.
1858 Gala1asaray usesi 'Mektebi Sultani'
act1yla turuldu.
1918 • Vahdeltin padisah oldu. O gun, O<manll
tarihindeki son k1l1c ku~rvna tOreni yap1lm1s oldu.
1928 • Benoit 8'echt1n ·O<: Kurusruk Opera'
adh oyununun ilk gOsterimi6erl!n'de yap1ld1.
1930 • Vllayet ve sehremane1lnln blr1esilril·
mesine ka1ar verildi.
~
1920 • Franstzlar. ba$kenti Beyrut Olan
LUbnan devletini ku1du.
19Z2 • Mustafa Kemal Pasa. ll\Jmlupinar
Meydan Muh.11ebesinin kazanllrnas1 Ozerine
emrini verdi: Ordular!Ilk HedelinizAkdenizdir,
lterl1Ayn1gUn TOrk Ordusu Yunan lsgali alt1nda·
gerektesiyleTOrkiye'denf1nd1k af1m1n1 durdurdu.
ki Ujak.'a girdi.
1925 • I. Tip Kongresi Ankara'da toprendr.
19Z7 · T01kiye'de medeni nikah ZOfUnlu
hale getirildi.
1933 • Deniz yollari iiletmcsi. dcvlet teke­
llne al1nd1.
1939 • Atmanyan1n Polonya·ya sald1rmas1
Ozerlne, II. OOnya Savas1 ba5lad1. Mllyonlar·
ca kisinin Oldueo savasrn bas1amas1n1n so.
y1hnda. OOnya Bani GOnO ilan cdildi.
1947
TBMM, Amerikan yard1m anlasmas1·
n1 oy biruei lie kabul etu.
195J Ulu Ondcr Mustafa Kemal Ala·
tufk'Un naa'' An1tkabi(e tonuldu.
~
476
Bat• Roma imparatorlu&u'nun son hO·
kOm<lan Romulus Augustus. kendislnl italya
krah olarak ilan eden Germen sefi Odoacer tara·
lln(jan tahttan indirilin<e Bat• Roma imparator·
lu~u sona .,di.
1870 • Fransa'daIll. Cumhuriyet ilan ~dildi.
11111....r'
1633 • 8Uy0k is1a1lbul yang1n1 bas1ac11. Ci·
bah'dc <:•kan yangin<la ZO binden fazta blna
kOI Oldu. K3tip (elebi'ye g6re, 5ehrin beSle
blrl yan<11.
I 595 Osmanh Ocvlcti. blr aydir kusatma
ah1nda olan Estl?f80n Kalesinl kaybeui.
t 666 BUyUk londra Vang1n1 basladt ve ll~
gun sOfdii: 13.200 ev ve 87 kilise kul oldu.
18Z6 • Zablla Teskllau kuruldu.
1922 TOrk Ordusu. Yunan isgali aft1ndakl
Eskisehi(l g.,; ald1.
1925 Tckkc vc zavlyclerln kapau1mas1oa
ve memu11a11n $apka giymcsinc karar vcrllcJi.
1929 • Cumhurlye1 gaze1eslnln duzenledl·
~I Ilk gOzellik yaosmas1n<1a Ferlha Tevl!k
Han'm T(llkiyc gOzcll soclldl.
1938 Hatay Miiiet Mccllsl ~rid•. Taytur
SOkmcn dcvlct ba$kan1 scclldl.
1~ .
19ZZ TOrk Kuflulus Savasi: 8.lskomutan Ma·
resal Gazl Mustafa Kemal Pasa'nin blzzat y6·
ncttlAI Oumlup1nor Mcydan Muharcbcsl. Turk
Ordusunun kcsin z~fcriylc sonucland1. Yunan
Ordusu Baskomutan1 Nlkotaos Trikupls ve kur·
mayla11 cslr cdlldl.
1937 Sablha G6kcen'e Esklsehlr Hava Mette·
blndc 16rcn1c ·1ayyarccl dlplomasr· vcrildl.
194t Alman 0<dusu 900 evn surecck Le·
nlnsrad kusatmas1n1 bJSlatu.
1988 lrak 0<dusundan ka1an binlcrcc Kurt
TOrklye s1n1r1na y1Q1lm1jt1. HOkiJmet s1n1rlan
J{maya karar vcrdi. Blnl~rcc ku1t Hakkarinln
CuklMCa ve Uludere il(elctine s1A1nd1.
AGUSTOS ­ EVLOL
:r.:F,
I 942 Alman SS blrllklcrl Varsova Gcttosu
ayaklanmas1ni SO bin Yahudlyl Oldurcrck
bast1rch.
194S Missouri Z1rhhs1nda Japonyan1n
tcsllm an11asmas1 lmtatand1.
~
1886 · Yakla51k 30 y11 suren sava~a1<1an sonra.
Apacl llderl Geronimo. Arlz0<1a'da 1esllm Oldu.
1898 George Eastman. makarah lrlm kulla·
1lan KOClak 1cameras1n1n pa1en1inl aid 1.
1919 Gazl Mustalo Kemal, Slvas Kongrcslnl
1oprad1.
19ZZ TUrk Ordusu. Yunan lsgall alundakl Sa·
11glil, Buldan vc Blgadk'l gcrl ald1.
1915 istanbul tetetoo sirketl hUkOmet ad1na
1i1ctllmcye ba51and1.
1638 • Osmanh Ordu'su Ba~dat Seferi lcln
Veziriaiam Tayya1 Mehmed Pasa kumanda·
''nda Oiyarbakll'dan harekcl ettl.
1683 Viyana Kusatmas1, basans1zl1klaSO·
nuc1and1.
1781 · ingiltere. Parls'de lmzalanan anlas·
mayla ABO'nin baS1ms1zhQ1n1 tan1d1,
1908 • Turklye'dekl Ilk haftal1k mlzah der·
gisi Kalem yay1mlanmaya ba_sland1.
t 92Z • Turk Ordusu. Yunan isgali a1t1ndakl
Emel. 0demi$. ve Esme'ye girdi.
1933 · Kayseri·Ulu1osla hatt1n1n tamam·
1anmas1yla, Karadenlz ile Akdenlz'i birblrine
ba~layan demifyofu tamamland1.
1939 • n. OOnya Savas• basradi: Fransa. Blr­
lesik Krall1k, Veni Zelanda. ve Avustratya.Al·
manya'ya savas ilan etti.
1943 • II. OOnya Savas1 s1ras1ildamUttehkle·
1in istilas1 Uzetine italya, kO)ulsuz teslim oldu.
t952 • Turk da~c1lari ~II Da~in1n zlrvesi·
ne ilk kez tirmand1lar.
1986 • Av1upa Olketeri radyasyon tas1dt~1
1956 Oepo1ama ayg111 Olarak manyeolk disk
kullanan Ilk llcarl bllglsayar Olan "IBM RAMA(
305· 1an111ld1.
1964 Endonezya hukumetl. Beatles tarzi sac
keslmlnl yasaklad1.
1996 Abell lpck(I clnayelinln san1klarindan
Oral (ellk. lsvlpe tarafrn<lan TOrklye·yc lade
edlldl. (ellk. 16 Eylul'de 17 y11 ara<1an sonra (1·
kat1ld1A1mahkemece tutuklanc;h,
2008 Emckli Generat Osman Pamukoilu On·
der11Qlnde Hak ve Ejilhk Partisl Kurutdu.
~
1698
Rus Cart I. Petro. Olkesinl bauhlastnma
(abalaun1n blr parcas1 olaralc. din adamlar1 ve
k0yluter d1$1t\Cla s.akal b1rakan her erke~ ()zel
bir vergl yiikOmlUh)~ gctlrdi,
1795 • ABO lie Osmanh imparatO<luA<o aras1n·
da ABO'yi y1ll1k vergiye baAfayan ABO • Osmanh
Soztesmesl lmzaland1.
1800 • Napoleon Bonaparte,Malta adas1n1 in·
gittere'ye bualcti.
1839 • (in ve ingiltere aras1ndakl birincl Afyon
Savas• ba5lad1.
t 92Z • Turk Ordusu. Yunan iigall alt1ndaki Ala·
sehlr ve Susurluk'a girdL
1938 · AtatUrk. vasiyetnamesini yazd1rcJ1,
1945 • (ok partlll dOzene gocisln Ilk partisl
olan Milli Kalk1nma Partisi kuruldu.
1950 • Basvuru fazlahh~• yOzOnden. Onlversi·
te giris s1navt uygulamas11>aslat1ld1.
1963 · 20·21 May1s'ta askeri (jarbe girisimin·
de buh.tnan AJbay Talat Aydemir, Ankara 1 Nu·
mafah S1k1yOnetim Mahkemesi t<Haf1ndan id.lma
mahkOm edildi.
1973 • OevlC't Film Arsivinde yang1n t1ktc nta­
tOrk'On tek kopyaltfilmleri yandt
askcfi
depoda meyclana gelen pauamada 25 askef
schit oldu.
2012
Afyonkaiahisar'da
bulunan
1422 11. ~r•~ istanbul 1rusatmason1 sona ~clirdi.
1001 ABO'nin 25. baskan1 olan William McKin·
Icy, Leon Czolgosz adh bir anar~ist taraflndan
New YorJ(ta vuruiarak OldOruldU. Vetine yard1m·
c1s1 Theod01eRooseveltgecti.
1939 Nazi Almanyas1 rOm Yahudi vatandasl•·
nn Sari Yahudi y1ld1z1 tas1mas1n1 ZOfuntuk:1ld1.
1922 · Oumluptnar Meydan Muharebesl'nin
kai:an1lmas1n1n a1d11l(jan Yunan Ordusu'nu
eoane katan TOrk OHh.Jsu i.sgal a1t1nda bulu·
nan izmir'e girdi.
1974 · Keban8araj1veHldroelektrikSantta
0
h a(lld1.
1982 ­ TOrklye'nin Bureaz Konsolosiuau
ldarl Atasesl Bora SOelkan. Ermenl te<oristler
liuaf1ndanoldvnJldU.
199Z •
ispanya.
lilini tanK11,
Katalonya bOlgesinin O.teik·
1955 Sclanik'tc Atat01k'On dol!<luAu cvln
bombaland1A1 yo)undaki Mb.er Ozcrlnc baslayan
vc lk:l gOnsOrcn lstl!nbul vc lzmlr'dckl gbstC'rllcr,
Rumlara yOncllk blr tahrlp ve yagma harckctlnc
d6nllstO. lstanb<JI ve lzml(de s1k1y6nct1m llan
Cdlldl.
70 lmparator Titus komutasindoki Roma lmpa·
roto1tuAu orcosu Kuoos·u lsgal edlp yagmolad1.
1822 Porteklz s6murgesl Brezllya baA1ms1zh·
Aina kavustu.
1916 lnglllz U(aklori Haydarpasa Gari'n1 born·
bnlnd1.
19Z7 ABD'll muclt Philo Tayto1 Farnsworth ta·
mamen elektronlk sls1em1e cahsan Ilk televlzyo·
nu gellstlrdt.
t 938 Hatay Dovtctl Anayasas1 kab<JI cdlldl. Bas·
bnkanAbdunahmanMelctc; Pr08fllm1m1zio ruhuvc
esas. Kemafizm rejlml ve b<JtOn lcabat1d11.
1940 11. Oilnya Savasi: Nazi Almanyas1 Londr a·
y1 DOmbalamaya oai1ao1. 57 gOn keslntislz
dcvam cdccek olan bu ge<e bombard1manla11n(I
The Blitz Jd1 vctllmlstlr.
1979 istanl>ul S1k1)'00etim Komutanl1ltl. DosUar
Tlyatrosunun '1lrecht Kabare· oyununu yasaktand1.
1986 Slll'dc PinocMt sulkasta uarad1. 5 kO<U•
mas• 61d0.
8 EYIOI
1509. Kiicuk K1yamet (K1yamet­i Su~ra):
1509 BOyuk lmnblrl Dcprcmlndc t 3000 klsl
OlmU~. 1070 ev tamamen y1k1tm1$t1r.
1894 • ilk kez Londra'da sarhos haldc trafl·
Ae (1kan bir otomobil sOroc:OsOn<? ualik
cetas1 kesildi.
19l0 TOrklyc KomOnlst Partis! (TKP~ Ba·
kO'de kuruldu.
1943 Istanbul Kapailcars1'da yang1n c1kt'
zoo·aen lazta dOkkan yand1.
1943 Alman aske1letiRoma~y. isgal ettL
1504 Michelangelo'nunDavut Heykeli FIDfan·
sa·da ac1td1,
1529. Kan"'11 Sultan Soteyman Budapeste'yi
·. ~~
zoos isvlcre'dekl Avrupa NOkleer Arastir·
ma1ar Merktzl CERN'de y01y111n deneyl otarak
blllnen ATLAS dcneyl baslad1.
mmr!llmllr
1 Sl6 OsmMll Ordusu'na b•Bll blrllklei Ma·
carlstan K1a111~inin baskentl Budln'e girdi.
1919 · Slvas Kongreslnln B.Umumi Toplan·
tis1nda ·i,ade·i Mithye' ad1yla bh ga2e1enln c•·
kar1l1nas1na ka1Dr ve1!1di.
19ll Turk Ordusu. Yunan lsgail a111ndakl
8ursa"ya glrdl
2001 . t 1 EylOI saldl!llarinda 2.976 klSI
6100. 6.291 kisi de yaraland1.
mmr!llmllr
1937 Tuncet1 lsyan1nin ele bas• Scyit Riza
yakaland1. Sey it R1za yarg11ama sonucu 1 S
Kas1m'da ldam edlidl.
1943 Almanlar Benito Mussolini'yl hapis·
haoeden k~nd1.
1963 TOrkiye ile Avrupa Ekonomik Toplu·
1ugu aras1nc1a onakl1k ant1a~mas1 lmza1and1.
1975 Birlesmls Miiiette< lnsan Haklan Ko·
misyonu k1b11s konusuoda TUrkiye a1eyhine
karar ve,dl.
1980 t 2 Eyliil Oa1besi gercektestlrlldl,
mmr!llmllr
~
1967 • Kl<!Hirx'nya:idli>Kaplt.irnil<clcl~
1936. Milli E~itim Sakanht•. ilkokulla1daokutu·
lacak "Allabe" kltab1ni kab<Jl clll.
1974 • Sinema oyuncusu ve yOnetmeni Y1lmaz
Guney. Adana'nin Yumurtahk ilcesl yarg1C1 Sela
Mutlu'yu OldUrdU.
~
~
U!~
l 922 · Soma'n1n Yunan i~gaHncien kurtulu~u.
Ayn• gOn Yunanlarca 17 EytOl'e kada1 sOrecek
izmir Yang1n1 bastatlldt.
191 O • Osrnanh Sosyalist fukas1 kuruldu.
1918 • Nurl Pasa ve MOrset BakO komutasm<laki
Osrnanh, Az'1fl ve Oa~1stan birliklC!rinde:n olusan
Kafkas Islam Ordusu. 8ak0 Hvharebesi sonvcun·
da BakO'yuRus ve Ermenl f~gallndenkurtararak
sehirde Osmanh bayra81n1 dalgaland11d1.
1923 Lozan Antlasmas1 uyannca Edlrne"ye oaah
Ka1.l3~3C istasyon.r Yunanlardoo teslim a11nt11.
1961 Yassiada H.!hkemesi. kapatrlan DP'nin
1 S Oyesl hakk.1ndaOlllm. 32 Oyesl hakk1nda mll·
ebbet hapis cezas1 verildiQini a~1klach.
~
1890 laponya'da Er tuQrul Fukateynl batti. ka·
zaoan sadece 69 denlzct kurtarilabildl.
1908 General Motors Sl•ketl ku1u1clu.
1935 SUnlerbankkayse1i Bcz Fab11kDs• ac1ld1.
1 !)61 vas11ada var911ama1a11 netlceslnde
ldama mahkOm cdllen Fatln ROstO Zo1lu ve
Hasan Polatkan·m ceza1a11 lnlaz edlldl.
..._,..
1176
Hlryakclalon Savas1 sonUlu Anadolv'da·
kl T01k ha~lmiye1i percinlenml)tlr,
1 787 ABO Anayam1 kab<JI edllal.
1934 TOrklye. Cemlyet·i Akvam (Mllletler Ce·
mlyetl) OyellAine kabut edlldl.
1941 lngillz ve Sovye1 lsgall a1t1ndakl lran'd•
Sah R1za tah1an indirl!dl, yetine o~lu Muhammed
R11a Pehlevl gectl.
1960 Prof. Or. Tarik Zaler Tunaya. Oevrlm
Ocakla11 oaskan1 oldu.
1961 Adnan Menderes Id.am edildi. Milli Birlik
Komitesl, 65 yas1n1 asan Cel31 Bayar lie ldam k:a·
rar1a11 co~untukla ahnan Otek1 hUkOmlu!erin ce~
zalaun1 mGebbet l\apse cevirdi.
1990 Adnan Menderes. Hasan Potarkan ve
Fat!n RustU ZOflu'nuncenazeleri istanbul'a nak·
.._,..
fedildi ve clevlet t&eniyle Topkap!'da yaptnllan
fethetti.
an1tmezara defne<lildi.
1996 ABO. Kuveyt'i 3.500 aske1le iigal etti.
HO 09 . Son bOyijk Yunan­Pers savas1 otan
Platea Mullarebeslgercektesti.
1 570. Lefkosa TOrkte1 tarat1ndantetheclildi.
19~2. istanbul Ayasofya Camide ilk TUr'kce
Ezan okundu.
1956 Efes'te 1926'dclnbefi su1dUfulen arkeo·
lojik ka11laroa. Prytooelon ad1 ve<llen bOIOmde.
dOnyaca lrltU Artemisheykeli gUnt~1~1na c1kanld1.
l 96Z · 1(1bris'ta Rauf Oenkta~·a suikast giri~i·
mindC!bulunuldu.
1 sa1 . Fransa'da ldam cezas1 kald1nld1.
1997 89 Utke ka1.a may1nla11n1n yasaklanmas1
an11a~as1n1 onaylad1. ABO anla$maya imza
atmayt reddetti.
166'4 • ingllte<eKfat1n1n katdesJ. YorkOG.kOHol·
landa sOOI01gesi olan Yeni Amsterdam'1 lngilte·
re"ye oaa1ad1. Amerikan1n aoausuncJakl kentln
ad1 dOkOn unvarundan esinlenerekNew VOfk{Ye·
ni York) oldu..
1922 • TUrk Ordusu, Yunan i~gall all!ndakl Ma·
nisa'ya girdi.
TARiHTEN KESiTLER
EVLOL-EKIM
Baris GucU emrine veritdi.
1 S7S
Padi$ah Ill. Murat'1ng6revle<1ditdl~i MO·
ncccimba$1 Takiyiiddin Efendi'nin OncUIOA(Jndc
kururan is1anbul Rasa1hancst at•ldo. Rasatllane.
devrinSeyhUlislam1 taraf1ndany1ktirtld1.
192 l · TBMM. Mustafa Kcmal Pa:;a'ya.Marejal
rutbesiyle Ciazi unvan1 verdi.
1915 · Afmanya'daYahu<Jilerin kamu sekt&'On·
oe 1a1osmas1 yasakran<h.
1187 · Selahaddln Eyyubl. KudOs'o kusa111.
1633 · Galileo Galilei, ispanyOI engi:tisyon
mahkemesln<Je. dOnyan1n gunes elrafollda dOn·
diij!;inO sOylediQi kln yaogolando.
1922 • F1ansoz ve haiyan kuvvelle<i 'anakka·
ie'oen 1cklldl.
1937 • ()olmaba~e Sa1ay1 Veliahl Oaioesro><1e,
AlalOrk'On de lste~lyle, Tiirklye'nln Ilk restm ve
hoykel muzcsi a(:tld1.
195 I TOrklY<?'nln NATO'ya kat1lmas1 katl<rl edildl.
1978 · Amerika Birl~ik Devletleti 8a~kal'U
Jimmy Car1er, TOrkiye'ye uygulanan ambar·
goyu kald11an yasayr onayladr.
~
15Z9 • Kanvoi Sultan SOleyman komutas1n-
dakl Osmanh 0<dVS<1 Vlyanay1 kusaunaya aid!.
1922 • Mudanya MUtarekesibaslad•.
1931 • T(lrlclye(Wh.liyetMerkeZB<l1kastktl\.ttl.
193Z lrak ba~1ms:1z bir devlet oklu.
1990 • Ooi!u ve Bat• Almanya birlesti.
2008 600 PKK'hn1n a~1r sllahlarla Se:mdlnll
AktOtOn karakotuna Kuiey lrak'tan ate~ a~ma·
Ian sonucu 15 Turk asker! hayatrno kaybelli.
~
1 Sl8 Barbaros Hayrettin Pasa komuta·
s1ndakiOsmanhdOnaninast.Ctnevizli A1nifa1
Andrea Otwla'n1n cJonanmas1na kar$1 Preve·
ze'dtbUyuk bit zaler kazand1.
1669 Girit Adas1 Osmanhlarca fethedildL
~
t 730 Pauooa Halll lsyanr t>asladr.
I937 MUSSOiini vo Hillet. Bcrlin'de d()zcnle·
,,.,, blr e(isle<ide 1>a11sa inand1klanno !Oylodoter.
1992 Av•upa Blrllnl kuruklu.
~
1988
Nalm SolcymanoAlu, Seu! Ollmplya1
1858
1960
Bablir lmpa1at0<luAu yikoldo.
27 May1s gunO "Molli Blrhk vc HOrriyct
Oyunlannd\l halter dal1nd3 6 dUnya rekoru knd1.
B.lyu1m1• 01niak kabul cd1ldl.
1792 Fransa'da cumhurtyel llan edildl.
1908 8ulgarls1an, bat1ms1zllA1nr llan eul.
1993 NewV0<k MclfOC)Oll1an MOzesl. "Karun Ha·
zfncsl"nl TOrklye'yc ec<I gOnclormcyc kator ve<dl.
1499 lnebahtr kales! lethedildl.
I808 Anayasa hukuk1ula11 1aral1ndan
T(hk tarlhlo>dekl Ilk anayasal belee olarak
kabul C<JilcnScned·I ittlfak lmzaland1.
1911
Trablusga1p lOC)lakl<l!rn1nkaybedilme·
slyle sonuclanacak Trablusgarp Savasr b<lsladr.
19Zl Flllstln'dc lnglllz mDOdaso rcsmcn
yOrO.IO~e Qlrdl.
l 941 KleV'de Nazllerin Sabi Var katllam1
baslad1. lki euo><1e 60.ooo klsl 01ouro100.
1960 Oemokra1 Pa1tl kapatoldr.
~
1561 · ~hzOOe Bayezid idam edilcU.
1925 • lstanburda. 1ulumbac1 testilalr yerlne.
mooetn moto11u ltfatye tesicllau kufuldu.
1950 · Birtesmls
Millctfer
askerleri KOfe'de
Seul'u ete gecirdi.
1960 Vassrada'dil 1utuklu bulunan eski Cumtv·
~rCel.llBayar.keme<iyleintllar!liri~bu·
lundll. Bayar. nl()et~i •etneo'> 1arafn1diln kurtanld1.
~
1364 • 11.000 kiSilik Osmanlr Ordusu ile
20.000 kiSilik Ha\h Ordusu $irps1nd1Ar Savaso'n­
da kars1lasti. Sonut kesin TUrk zaferJ.
1954 · K1b11s TOrk. ve Yunan alayla11 K1br1s
Orville Wrlgll~ 111ak1a 33 dakika havada
1922 Hlmaye·I Hayvanal Cemlyeli ad•yla
Tu1klye'deklhayvanlaffkorumn amac1 g\lden Ilk
dernek kuruldu.
l 9l3 Tork OrlodOl<s Paulk Eltlm. Kuvay1 Mil·
hye lehlnde blldlrl yay1nladr.
1926 T(J1k Mcdenl Kanunu yU1urlGAc glrdl.
1927 AOO'nln Rushme<c OaQo'na d6rt AOD
baskamn1n dev PO<trclerl oyulmaya baslao>dr.
I95 7 Sovyetler BlrllAI Ilk yapay uydusu
Sputnik'! uzaya lrrlatlr.
1992 Kuzey lrak'takl KOrt Parlamen1osu
FedefeKUH Oevletl kurulduQunuac1klad1,
~
t89l • oa11onKaroes1erolduruldu.
1896 Alman llzlk\l Wrlhelm Roen1gen1n x·
ray'I buldutunu a11kladr.
1908
Bulga1istan. ba§1ms1zl1~1n1 ilan etti.
1908
8osna·Hersek, baJ1ms1zhA1n1 llan et11.
1911 ltaiyan kuvvc1ierl Gclibolu'yu lseal cul.
192S Istanbul Darphancslnde1>as1lan ilk Ct.in·
hurlyet A111n1 Mustafa Kemal PasavagOnderlklt.
1821 Mota isyanr'nd.l GordOS (TrlpOllS) sehrinl
eie ee1iren Vunanlar 30.000 T(ilk'u Oldurduler.
194Z Nazlle,, Auschwitz'lc yahu<lilerl saz
odalaunaa katletmeyebas1ad1,
199 3 Michael Jacksoo TO<klye'de konser verdi.
1952 F1ans1z Henri GlffClildilk k.ez zeplinle octu
1910 · l1an • lrak Sava}• ba~1ad1.
1981 Erm"'1i milllanlat TO<klye'nln Paris Bas·
konsolosluAunu bast11ar. guvenllk eOrevlrsl Cema1
Ozen oldO. Baskonsolos Kaya inal yaraland1.
I 90S
kalarak, ucakla Ilk ucan adam unvan1n1 tcazandt.
1930 Sivil tayyarecl Vedll Bey(HOrkos)kendl
yaptrilJ tayyare lie C62tetie'den vesllkO\fe uc1u.
1960 • Oevfet Planlama Te$kila11 kuruklu.
1961
Suriye, ba~Jms1zl1A1n1 !Ian etti.
~
1795 • Seltika. Fransa taraf1ndan fethedildi.
190$ • Galalasaray Spor KulubO kuruldu.
1918
Beyrut ba~1ms1zh§1n1 ilan etti.
1949 • Mao Ze<long ooderll~nde tin Halk
Cumhuriyeti kuruldu; Mao, tin Halk Cumhu·
riyelinln Ilk baskano setildl.
1960· Kbls.~e'den~­
~
1187 · Selahaddin Eyyubi, KudUs'U zapte·
derek 88 yrlhk Hattr isgaline son verdi.
1870 • Roma. i1a1ya'mn baskenli oldu.
1923 ­ Soo Issa• blrlikteri istanbul'd.ln aynldl.
1957 • OOTO'nUn temell at1ld1.
~
1605
Lala Mchmc1 Pasa komu1asondakl Os·
manh ordusu.Este1son Katesi'negirdi.
1889 · Thomas Edison Ilk harckctll reslm eOs·
tCtimini gercekte~tirdi.
1917 ·Mustafa Kcmal 7. Ordu KomutDnlr~t'n·
dan is1ifa euiAinl Envcr Pasa'ya bildirdi.
19l3 SOkru Naill Pas• komu1as1ndaki Turk
birtiklcrl istanbul'a glrdl.
1923 Hain Damat Ferit Pasa. Frcinsacla (;fcl(i.
1926 • Kayscri'de ilk u1ak f abrlkaso kuruldu.
­­=­""
1 S'11 H1ris:tiyan birlesik donanmas1 ile lne·
bahtl'da kar~1lasan Osmanl1 donanmas1 yenlldi.
1769 Kaptan Cook:, Yeni Zelaf'M:la'y.kesteui.
1908 • Osmanh yiinetlmine baskaldrran Girit
adas1Yunanistan ile birlesti.
1940 • Almanya ve ltalya R(llnanyayr !seal e111.
1949 • Oemol<ratik Amanya Cumhurlyeti kurlAdu.
1966 • itk TO:rk otomobiline AnaOOI ad• verildi.
1970 · Richard Nixon. Vietnam S.avaj1'na son
~
~
~
1956 ­ Macaristan'da SOvyet egemen1;g;ne le¥~
ayaklanma baSlad1. 6Utiin ()lkeye yay1lan g(isteriler·
de. isyancllarSovyetbirrMer.-iintekilm~iriistedilef.
.....r
19ll ­ 0.lkan Savai1 ba)lad1.
1918 iuihat ve TerakkiPa'1isi i.kticlao tayt>eni.
192:5
Yahudi ve Ermeni ruhani
toean Antla$mas1n1n Az1nhklarin
bajkantan,
Kcwunmas1 ne
ilgili hOkOmterinin 1amd1R1 haklardan vazge,erck. TOrl< toplumu l(in<le TOrk yasa1a11y1a yasa­
mak istedlklerini a~1klad1lar.
etrnoen ayr11aca~1n1 a<1ktad1.
I 964
9 EKIH
Nobel 8a11s Odum zenci 1ahlp Martin
luther Klng'e vc1lldL
~
1917 · F1ans1zlarca tutuklanan ve Alman
rara casusluk yapt1am1 kabul eden Hollan<lah
d3nS(1 Marg.:irt'.!tl\a Gtcr-truida.asktri mahkt~
mece yarg1land1ktan sonra. kursuna dizikJi.
192:7 Gazi Mustafa Kemal Pa}a CHP kurut­
1ay1n<la "6uy0k Nutuk"u okumaya bas1ad1.
~
1914 Zlya ~alp, Istanbul Oa1ullununu'n<la
(Unlve1slte) ilk kez bl1 Sosyololl Ku1sUsO ku1du.
t 937 Nazilll basma fabrikas1. Atatu•k'un de ka
t1I01Q1 t6rcnlc i1~1ld1.
1944 Basbakan SukrO Saraco~tu, Anitkablr'in
temehnl atu
1926
1911
K1l1k·K1yafet Kanu1lu'nun kabulC..
T01k 1a11h-(:I i. Hakk• uzun,arjll1vef~u eut
1857 • ilk futbol kulObO. ingilte1e'cteCambridge
Onlversltesindekuruldu.
1945 · BirleSmiS Mille tier kuruldu,
1996 ­ Vehbl KO('un cenazesl Zlnclrlikuyu Me­
zarl•Aindan tahnd1,
~
192~ • TOrk yazar ve siyaset(i Ziya G6kalp.
vefat enl. (d. l 876)
•
1937 6a)bakM ISm(?t fn6ni.i istifa Clli. Ayn1
80n CelAI O.ya(1n kurdujju hukumet a(1kland1.
~
1461 Fatill Sultan Mef1mcl kcmJtas1r<lakl ())m(ln·
• gij(lcri Trabzon Rum i1npara1orluRtm son IA!rdi.
1916 Ataturk. Halep'in ku<eyin<!eki isgakile­
rln taauuzunu durdurdu.
1791 Frans.a krali(esi Ma1ie Antoinette gi·
yollnlc ldam cdlldl.
200Z rrak dev1e1 baskan1 Saddam HOseyin.
7 yill1k yenl s6rev sOresl l1in duzenlenen halk
oytamas1ndaoyla11n tamairun1 akh.
~
~
~
1 gzz Soma'mn Yunan lsgalinden kurtulu·
su. Ayn1 gun Yunanlarco 17 Eyhll'e kadar sO·
racek lzmlr Yang1n1 baslat1ld1.
~
~
~
verecee be$ maddelik l>an} tinerisini a,1klac1t.
2001 • ABO Afganistan'1 bombalamaya ba)la<ll.
~
1867 ABO. Alaska'y1 Rusya'dan 7.2 mllyon
dolor kars1llQ1nda a1arak tol)faklanna kalll.
1931 Thomas Edison 84 yas•n<l• 61du.
2007 Eskl Pciklstan basbnkan• 8cnazlr
8uno. 8 y1lhk surgOnUn ard1ndan dd<ldll80 ul·
keslnde bombah bir sald111ya hedef oldu. l 26
kislnln (llduao ve 248 klslnln yara1and1a1 sa1­
d111dan Butto yara a1madan kurtuldu.
1806
Napoiyon 6onapa11 kornu1as111dakl F1an­
siz ordusu Berlln'e glrdl.
19ZZ hatya'da Benito Mu.sollnl'yle birlikte
Roma'yayu10yen taslsuer lktlda11 eie 8e(ir<liler.
1086 • OzgurlOk Heykell. fransizla1111 hedlyesl
olarak New York'ta diklidi.
194 I Alman SS bllliklcrl. Lltv•nya'da 9.000
den fazla yahud1yl Kaunas sohrlnde ku<sui>a dizdl.
~
~
t 689 Dell Pcuo (B­Oyuk Peuo) R~ Can oldu.
1868 Thomas Edison. Ilk icad1 elckUikll ses
makincsl (fonograf) 111n pa1en1 ald1.
19 t 8 Cckoslovakya baQ1ms12llQ1m lion cul.
192Z T6MM Hukumetl lie hiiat Oevreuerl ara·
sin<la Mudanya Mlllarekesl lmzalan<l1.
1924 Cumhuliyet O.yram1'1W1 ilk kuliama t&enl
T6MM'nln yool 1aiio11M binas.nda yap11<11.
1961 Batman'd.a bh petrol d.ama11 bulundu.
1492 Cenova11 denlzcl Kristof Kolomb. Karayfo­
lel'e ulasu ama ~ Asya'ya eeldiitinl ~Onliyord..
1905 Galatasaray Spor Kulubu kuruldu.
1973 • Halikamas 8ahk(1s1. TUrk yazar. Cevat
~akir Kabaa~a(h 61du. (d. 1890)
1918 Talat Pasa lider'lifiindeki lttihat ve Terak·
ti hUkOmetl Monekos MUtareke-si'ni lmzalayatak
Osmanhi~in I. OOnyaSava}l'n1biti11jjve istifa ettL
19B • T6MM'de. Ankara·mn hukumet merkezl
ve ba}kent olmas1 kar a1l.:t}llflld1.
I 7 B I Nrelil<an 8.kllims1zl~ Sava~. lnl!illzterln
George w111111r,g1on'a 1esfm ~SON
erCll.
1982 Milli Gilvenlik Konseylnln son sekllnl
veidiii anayasa metni ac1klanch:Getlci mad·
delerte eskl pan I yOne11c11erlne 10 y11 siyaset
yasaA1 getirlliyor. anay.asan1n kabulUyle blr·
likte Kenan Evren cum11Urbaskan1 Oidu.
~
Nava1ln 8ask1n1: lngill2, Frans1z. Rus
birlejlk lilosu. Vunanistan ~1klar1nda Nava·
rln'de Osmanhdonanmas1n1 tahrip et ti.
1927 Mustafa Komal AtalOrlc'On Cumhurl·
yet Halk Partis! 2. Konsreslnde. 15 Eklm
1927 tafihlnde ba~lad1A• ve otuz aft1 bu(uk
1827
saat sUren ta1ihi kol'l\l~mas1 sona e1di.
~
1860 ilk Ozel siyasi gazete Terci.imam
Ahval (tkmaya baSl!ld•.
_1940 · Ernest Hemlngway'in 'anlar Klmin
l(in ~ahyOf kita1>1 New Y0tk'ta bas1ld1.
19SO • (In askerlerl Tiberi lsgal enl.
~
1608 · Nfzam·• Cedid, Sekban-1 Ce<lid ad1yla ye·
nklenturu1du.
Kore'ye TUrk aske1i birli~i uiasu
1933 · Adolf Hitler. Cenova $ilahs1zlanma Kon·
ferans1'na kat11mayaca~1n1 ve Milletler Cemiye·
1950
1600 · Osmanh ordusu,Macaristan'1nKanlje
Kalesini fethetti.
1938 • Chester Carlson fotokopiyl lcat etu.
1962 • ABO Baskam John F. Kennedy. KO·
eaoa sovyet IUzelerl otcJuaunu a(1klad1.
1923 TU1klye
Cuml>urlyctl
kurnldu ve
TBMM'dcki oylainada Mustafa Kemal Ataturk oy
blrll~lylc Ilk cumhu1bas1can1seclldi.
1929 New York 8orsas1 (Oi<tu ve tum dunyay•
elkileyccek olan Buyiik Bunahm basl•d1.
~
190S • Aspirin Ilk kcz sat1sa sunuldu.
1918 I. Ounya savas111dan yenik 11kan Osmanh
lmparatorlu~u lie gallp devleUer aras1nda Mon<l·
10s MUtarekesi imza1and1.
1971 Boiazi(i k'61>rUsU, Cumhurbaskan1 Fah1i
KOfutOrk taraf1ndan a(1ld1.
~
1S17 Ma1tin Luther. Wit1enbe1g'de 95 tezini
kilise kap1s1na asarak Protestanl1A1 ilan ettL
1919· SUtcu imam, Kahramanmaraft<t Frans1z
isgalcilere ilk kursunu atti.
1992 Vatikan, cJOnyan1n eUnesin cevresinde
dOndUgUnO sOyleyen Galileo'nun hakhhg1n1
teslim etti.
•
•
••
''KIZILDERILI''TURKLER
HAKAN ~AHiN
[email protected]
K
1z1lderili" tarurm. yayg1n bilinen ~ekilde;
sadece koyu ten rengine sahlp. cadtrlar­
da ya~ayan ve ti.iyler takan insanlann
adlandmlrnasmdan ibaret degildir. Gi.ini.i­
mi.izde ve gecrnlste Amerika'nm tarkh
yerlerinde yasavan ·verli" kabileler
farkll fiziksel ozellikler gostermek­
tedir. Ti.im yerlilerin ten rengi
"k1z11" degildir. Fakat bu yerlilerin
bir krsrru arasinda rastlanan bu
ten rengi; i~galciler taraftndan
daha once hi~ gorulmedigi icin
"Red Skin': (K1z1/ Derili)
olarak adtandmlrruslardir.
Heykel. kabartma ve
minyati.irlerde rastlanan; ef­
sanelerde de yer alan. uzun
b1y1k ve sakala sahip. beyaz tenli farkl1 bir
yerli tipi de buiunmaktarnr. "H/ntli" (Indian)
olarak adlandmlrnatan, Kolomb'un k1tay1 kestet­
tigi suada "Hindistan"a geldigini sanrnasc "Ame­
ikan Yerlileri" olarak adtandmlrnalen
ise
"soykmmci ­ katil" misafirlerin ev sa­
hiplerine kendi isimlerini vermeleri
trajedisidir. Bu kadim halk i~in en
uygun actancuma "Yeni Diinya
Yerlileri" olacaknr,
"Medeni" Avrupal1lann atalan
tarafmden gosteri hayvarn gibi ~ehir
~ehir dola~1nlm1~ olan "Buffalo
Bill'in Vahsi Bat1 Gosterisi Toplulu­
gu• ve Western filmleri akrabalan­
m1z1 yanh~ tanitmaktad1r.
Turklerin atalanndan kabul
edilen. baku tenli ve simdiki
erlileri"ni andiran bir irk (On
Tiirkler) M.0. 12000 ­ M.0. 18000 y1llannda Dogu
Asya'dan ilerleyerek Bering Bogazi'n1 gectiter ve
"Veni Diinya"ya yaylldllar. "Na­Dene" yerli boyla­
nrun ve Aztekler'in bu go~menlerin torunlan
olrnasi kuvvetle muhtemeldir. Bu insanlann go~
ettigi "Bering Bogazt''. son Buzul ~agi'nda defa­
larca "Beringia Karast'' haline gelrnistir. Yucatan
Verlileri'nin efsanelerinde biiyiik denizden geldik­
lerine ve tannlann onlara yol otsun diye denizi ku­
ruttuklanna inamhr. "Bering Bogaz1­Karas1" di­
smda da deniz yolu ile, Turk Kokenli "~u Siilalesi"
ve Turk Kokenli "Etriisk'1erin gemller ile Amerika
kitasma ulast1g1na dair rivayetler bulunmaktadir.
ilkel bir tekne ile Akdeniz ve Atlas Okyanusu'nun
ge~ilebeilecegini ispat eden Norve~li arkeolog
Thor Hyerdahl. "Bering Bogaz1" d1s1ndada alter­
natif deniz rotalan ile "Yeni Diinya"ya go~ler ya­
p1ld1gm1 ispat etmlstlr.
Amerika kitasmda. diger krtatar ile k1yaslan·
d1ginda cok eski insan fosilleri butunarnarrusnr.
Bulunan en eski insan fosilleri ile Asya'da bulu­
nantar ile benzerlik gostermektedir. inkatann Titi·
haka golii cevreslndeki heykelleri Turk balbalan
ile benzer bir uslupta yapnrrustrr, Bir "O/mek"yer­
lisi heykelcigi Turk erkegi ornegi olarak gosterile­
bilecek kadar bizlere benzerlik gosterrnektedir.
Olmek ve Etrusk heykelleri karsilrkh incelendigin·
de, tesaduf olamayacak benzerlikler gorulmekte­
dir. Turk kokenf olduklan artik bilimsel olarak
kabul edilen Etriiskler'in bu benzerlikteki rolU uze­
rinde bilimsel cahsrnalar yap1lmas1 gerekir. Etriisk­
lerin akrebasi oldugunu dusundiigiimOz Otrnek'le­
rin "Yeni Diinya Yerlileri"nin medeniyetlerinin
temelini teskil etmeleri de bu krtada "Tiirk" etkisi­
nin bir karuudrr.
"Ergenekon" efsanemiz ile inka'lann "Ka·
paktokorr efsanesi aresmda erasmda tesadut ot­
manrn cok otestnde, ciddi paralellikler bulunmak·
taoir, Her iki efsanenin isminin "kon" hecesi ile
biter. "Kapak" kelimesi yerli dillerinde kapakh,
kapal1 manasma gelmektedir. Veni Kita Verlile­
ri'nin "Kapaktokon" efsanesinde "Atag" (Atau)
ismindeki kahraman buyuk bir felaketten tek
basma kurtulur. Don yarn kapah bir magaraya s1g1·
mr. Bir gun ~akal k1hgmdaki Giines Tanns1,
"Ek·Ak·Koca" (irakoca) ona kutlu bir tas verir.
Atag bu tas1 kullanarak kayalan eritir, insanlannm
lideri olarak biiyiik bir devlet kurar. komand Verli­
leri'nin olen setlerlni atlan ile birlikte yak1p kiille·
rin iizerini kayalarla ortmesl Turk defin torenlerini
andrrmaktacu.
Araukan Yerlileri Ulkelerini "Dort Tekun" ile
yonetirter. Bu soylu prenslerde idarecilik babadan
ogula gecmez, Bu durum Goktiirk "Tegin" yoneti·
cileri ile tesaduf otarnayacak kadar yakinhk goste·
rir. Basta "Altm Elbiseli Adam"1n basl1g1 olmak
uzere. ozellikle "Kam" k1yafetlerinin banlannm
bashklanndaki tliy siislemeleri, krztlderif sarnan
bashklan ile benzerlikler gostermektedir. M.O.
3,000 y1llarmda Asya'dan gelen bir pamuk tiirii·
nun Peru'da yetistiriliyor olmas1 da "Yeni Diinya"·
ya Asya'dan go~ edildiginin kan1tlanndan biridir.
Baz1 efsanelerinde yerli halklar, aynen bizlerde
oldugu gibi, kurt soyundan geldiklerini ve tufani
kurdun haber verdigini anlat1rlar. Guniimlizde hala
saman davullannda "Kurt" onemli bir simgedir.
Tiirkleri'ne dayandrrrms ve suntan soylemistir:
"Yen/ Diinya Yerlileri" ile Yoruk­Turkrnen
desenleri arasmdaki benzerlik kilimlerde, heybe­
lerde ve ~ad1r desenlerinde tesaduf denemeye­
cek kadar tazladu. Aynca kilim dokumada kullaru­
lan tezgah ve malzemeler aynunr, Gunumuzde
"Yeni Diinya Yerlileri" sarnanlan tarafmdan kul­
lamlan baz1 sarnan davullanmn uzermoe: Turk
kamlan taranncan kuuanuan
":'!'\'~'
"Hayat Agac1"
figuru bulunur.Courtesy Muzesi'nde sergilenen
blr Navajo klliminde kullamlm1s olan "Oz" damga­
s1 da Turk ­ Yeni Dunya Yerlisi akrabahg1na gu~lu
bir kamt olarak sayilabltlr.
Necati Cuma/1 hauralannda Turk ve "Yen/
Diinya Yerlileri" arasmdaki benzerliklere soyle
dikkat cekmtsttr:
"Pettt Palais'te Peru sergisini gezdim. inka
kilimleri ozellikle biiyO/edi beni. Apklamas1 gii~...
Amerika'nm bulunmasmdan once yerlilerin ya­
ratt1klan ile Asya, Afrika insantarmm bu/u~tan
arasmda akraba/1klar var. Birbirlerinden habersiz
miydiler ger~ekten? Yoksa Kristof Kolomb'tan
once Amerika'ya ge~enter mi oldur 1
Meksika Ulusal Antropoloji Muzesi'nde bu­
lunan, 15. yiizy1lda yap1lm1s 25 ton agirhgmda,
3. 7 metre capmda dev Aztek Takvimi lie Turk Su­
Cu Hanedaru'run kulland1g1 ve onlardan ~inlilere
gecen 12 Hayvanl1 Turk Takvimi arasmda ciddi
benzerlikler bulunmaktadir. Meksika tarihi yazan
W.H. Prescot 1874 y1hnda yapt1g1 arasnrmada
Aztek ve Maya takvimlerinin kokenini Tatar
..
1
I
1
T
1
/
·~
>
""'1'~·­
•
'
1 ~ Hayvanh Turk Takvimi iizerine yapllan
arastumalar bu takvlmin tarihimizin ~ok eski do·
nemlerinden beri atalanrmz tarafmdan kullamld1­
gm1 gostermektedtr. "Yeni Dunya Yerlileri"nde
benzer prensiplere dayanan takvimler kullaml­
rmsur, Bu takvimin benzerlerinin "Yeni Diinya
Yerlileri" tarafmdan kullanthyor ofmasc bir tesa­
dutten ~ok atalanmu tarafmdan yapuan go~ler
vasrtasi lie bu takvim sisteminin tasmrnesi ile
a~1klanabilir. Takvimlerin benzertigi konusunda
Prof. Dr. Zeki Velidi Togan suntan soyliiyor:
"Meksika/1/arda butunan 12 hayvan/1
takvim ve bunun semsi­Kemet! $ekli, aym hafta­
lara boliinmeyip 13 giinliik 2 par~aya ve 4 giine
(ilave 4 giine) taksim edilmesi;senenin ben kabi­
Jelerde 24 $ubat. yahut 12 Martta ba~lat1/mas1,
13 ay/11< tieseo ve 28 kamer mezili muhakkak
Orta Asya'dan $imali Amerika'ya ge/en kiiltiiriin
bariz izietini te$kif eder. 3
K1z1/derili dilleri, bir~ok dal ve leh~esinde
Tiirk~enin bag/1 oldugu Ural Altay dilleri gibi
"Agglutlnent" (yapt$tk ekli) ozelliktedir.
Arizona"da bir tatil beldesinin isrni "Hava­
su"dur. Bu, ge~miste o civarda yasarrus olan "Yeni
Diinya Yerlileri"nden kalan ve hala kullanllmaya
devam eden Turkce kokenli bir isirndir. "Hava"ke­
limesi, Cuvas Turk~esindeki "hkavag"• kelirnesin­
den turerntstir.
Toltek Yerlileri'nin efsanevi baskenti. Tann­
lar Sehri olarak adtandmlan "Tula"nin kimler tara­
trndan kuruldugu ve neden terkedildigi hala kesin
olarak anlastlarnarrusnr. Uygur Turklerl'nin Mense
Efsanesi'nde 5 bir yer ismi olarak gecen "Tuts",
Toltek baskentl "Tula" ve gunumuzde Rusya sr­
rurlan i~inde yer alan "Tula" sehrinin Turk~e ko·
kenli isimleri tesedut olamayacak dilbilimsel ben­
zerliklerden bir tanesidir.
Basta Ord. Prof. Dr. Reha Oguz Tiirkkan
oimak uzere bu konuda cansan uzrnantar ve dilbi­
limciler, K1z1lderili dilleri ile Turkce arasinda birbi­
rine es sayrlabltecek derecede yakm clan 500'iin
iizerinde kelime tespit etmislerdlr. Bu kelimelerin
bir krsrrurun kokeni dilbilimciler arasmda tartisrna
yaratsada; Turk~e kokenli oldugu uzerinde rnuta­
bakata vanlan kelime sayrst bilirnsel olarak yeter­
lidir. Bu arada gunurnuzde kullarulmayan. unutut­
mus kelimeler arasmda da Turk~e kelimeler olabi­
lecegi de unutulmamaudrr.
"Yeni Diinya Yerlileri" dil ve leh~e bakrrnm­
dan oldukca zengin ve karmas.k bir birikime sahip­
tir. Asag1daki tabloda Ti.irk~e ile benzerlik goste­
ren kelimeler farkh tehceterden ornekler sedterek
nazutanrnrstrr. Tablada eski Meksika, Araukan, in­
ka­Kecua Aztek. Toltek, Maya, Kornancl, Huron,
Ogorncl, Yukatan, Otomi, Zakapo vb. Yerli halklan­
ru leh~elerinden bir se~ki yapurrustrr.
•:it111ila;1Alill!!i;!~~ill;l:iijl• ~ t111,1 a;1m1,11111;1~~111;1:i"1
A1t1I
Ak­Kapana
As
Atua
Baka
Bas
Caklra
Capultepek
~iran
~i
~ur
lt1I. itil (nehir, gol)
Ak­Kap1
Az
Ata (Ecdat)
Bak
Bes
~akir
Capulcu Tepesi
Yllan
~i~ek
Dur
j
Hata
Havasu
Ges, Ghaz
ik
ite
Kal'1
Kan
Karwrn
Kasa
Kasa
Kayak
Ata (Ecdat)
Mavi Hava ve Su
Gez
iki
Ki:ipek
Kahn
Han,Kagan
Kann
Kes
K1s
Kay1k
I~ rill1li ilmI 11111 lil~~'lil3~I 1~rill1l!i1m111111i!Ui'lil3~1
1
[ Kazyun
Khapao
Khip­u
Kirrmz
(K1rm1z1 salgoh bir l>Oce~)
Kipunda
Kir
Kis
Ko~
Ku
K'u
Ku~~i
Kul'i
Kuskus
Kun
Kaym (akraba)
Kaba
ip
K1rm1z1
iplnde
Kir
K1z
Go~
Ko(mak), koymak
Kut(lu)
Ku~uk
Kul
Kus
Gun, gunes
Paku
Ra~
Taktula
Tano
Tawga
Tekun. Tokin
Tepe ­ Huan
Tepek
Toos
Tuka
U~un
Utara. Utah
Vokut
Vangi
Bak.pak
Va~
Tag1I, dagll(ma)
Tamu (cehennem)
Tag. dag
Tekin, Tigin
Tepe Han
Tepe
Toz
Tukur
i~in. i~un
Otag, utag
Yakut
Veni
iki dil arasmda benzerlik bulunan kelimele­
rin ~oklugunun yam sira bundan ~ok daha kuvvet­
li bir bilimsel karut da ~ift kelimeler arasmdaki
benzerliktir. Tek kelimelerde benzerlik tesaduf
olarak gecistirilmeye ~ah$1lsada; citt kelimeler
arasmdaki benzerligin ihtimali bilimsel olarak ol­
dukca dusuktur. Saygm sosyal antropoloji uzmaru
Dr. A. Kroeber, bu konuda suntan si:iylOyor:
"Yeni Dilnya Yerlileri" ile Tilrkler arasm
genetik olarak da bir akrabahk bulunrnaktadrr.
Science dergisinde yaymlanan bir makaleye
gore. Oregon Oniversitesi'nden Dennis Jenkins,
arasnrma yapnklan magaradaki kokprolit (tosit­
lesmis d1sk1) ve kururnus d1sk1dan elde ettikleri
DNA'lann. Slbirya'mn dogusundaki Asya ki:ikenli
insanlara isaret ettigini ifade etmistir, New York
Times gazetesinde yayinlanan baska bir arasnr­
maya dair aciklarnada Kopenhag Oniversitesi'n­
den arkeolog Eske Willerslev 'Diskrlerdan
numune etmenin son derece zor otdugunu, ge~­
miste bilim insanlannm sadece anneden gecen
genetik bllgileri tasryan mitokondriyal DNA tnce­
lediklerini. ancak en son bulgulann "kesinllkle"
Asya'dan gelen insanlara lsaret ettigini" si:iyle­
mlstlr.
Rusya Bilimler Akademisi Biyoloji Profesiir­
lerinden ilya Zaharov ve ekibi, Moskova ve Tuva
Devlet Akademisi'nden aln bilim adarru. Tuva'nm
kuzeybatismda bir arastuma yaorrnstardu. Kara
Hol Galli kryrsina go~ebe halk incelenmi;;tir. Rus
bilim insanlan, irk kimligine ait bilgileri i~erdigi
kln mitokondrik DNA (mtDNA) lizerinde durrnus­
lar ve causmatann sonucunda Amerikan tipi mtD­
NA'lann yogun bir oranda Tuva halkrnda bulun­
dugu fark edilmi;;tir. Prof. Zaharov durumu SU se­
kilde ifade etmistir:
"Tuva'da ~admm1za 80 ya$1armda bir
kadm girdiginde, $ajakald1m. Tlpat1p bir K1z1/­
derili idi. Dogru yo/da o/dugumuzu daha o
zaman anlam1$t1m"
Y kromozomlan incelendiginde ozellikle Si­
birya Tlirkleri ile "Yeni Diinya Yerli/eri" genetik
yakml1k gorlilmektedir.
Dlinyadaki tum irklann
DNA'lan lizerine yap1lan bilimsel arastumatar bu
akrabahg1
karutlamaktadrr.
Nogay Tlirkleri ile
"Yen/ Diinya Yerllleri" arasmdaki fiziksel ben­
zerlik de akrabahg1 karutlayan verilerden biridir.
Asya'dan ve dlinyanin bir~ok bolgestnden
·venl Dlinya"ya gii~ler oldugu bllimsel bir gercek­
tir. "Yeni Diinya Yerlileri"nin dil. kliltlir ve fizik­
sel gorlinlimlerindeki
zenginlik; basta Turkter
olrnak lizere. diger milletler ile aralanndakl ben­
zerlikler. bu krtada etnik olarak bir kansim oldu­
gunun gcstergesldir. "Yeni Dlinya"ya birden
fazla yol ve zamanlarda Turk go~leri olrnustur.
6n Tiirkler ve daha onceslndeki donemlerden
hakkmdan yeteri kadar bilgi sahibi olamad1g1m1z
atatanrmz diineminde de ·veni Dlinya"ya Turk
go~leri olrnustur,
"Yeni Diinya Yerlileri" krtaya ayak basan
"Medeni" Avrupa halklannm atatan taratmdan,
kilise glidlimlinde soykmrna ugratllm1;;; toprakla­
n ellerinden ahnrrus. rezervuar denilen toplama
kamplannda a~hga mahkum edllrnlsterdlr, Asil in­
santar olan yerliler "medeni" isgalciler tarafmdan
soyulrnus: maddi kaynaklannm yokedlmesini ya­
rusua sehirlerin bliylik bir krsrru ve o donerne ait
bilgi, beige, sanat kaynaklan yok edllrnisti. Ate;;li
silahlara kar;;1 yay ve ok ile miicadele eden yerli­
ler. zaman zaman yapilan savasrarda basantar
elde etmisler: bu basanlanrun sonuclari daha cok
asker, silah ve soyktnrn olrnustur.
Papa Franciscus'un yakm bir zamanda yap­
t1g1 Gliney Amerika turunda, Amerika krtasmrn
sornurged gu~ler tarafmdan fethi srrasmca Ka­
tolik Kilisesi'nin buradaki yerli halka kar;;1 i;;ledigi
SU~ ve glinahlardan
dolay1 czur dilemesi;
"Medeni" Avrupa lilkelerinin tarihlerinde "Yenl
Diinya Yerlileri"ne soykinm ve asimlilasyon
yapnklanmn kabullidlir.
"Yen/
Diinya
Yerlileri" (K1z1/derililer)
tonaa« Bu iddia bilimsel otarak baste Ord. Prof.
Or. Reha Oguz Turkkan olmak Ozere blrcok bilim
insaru tarafmdan karutlanrmsnr. Bu bilimsel ger­
cekllk Gzerine causrna yap1hrken tarihin ilk cevlr­
lerinden beri hkblr irkm saf kalmad1g1; dolayrsty­
la "Yeni Diinya Yerlileri"nin de Tlirkler basta
olmak Ozere farkh k1talardan go~ eden farkh
irklar ile kanst1g1 unutulmamahdir. Bu konuda ya­
banc1 kaynaklar incelendiginde bir~ok arastirma­
CI ve akademisyenin
yerlilerin Turk kiikenlerine
dair bilimsel delilleri g6zard1 ettikleri; bu insanla­
ra tarlhten ve "rnedeni"atalanndan mlras ald1kla­
n 6nyarg1larla yakla;;t1klan anla;;1lmaktadir. Dlin­
yan1n bir ~ok k1ta ve lilkesinde yer alan, akrabah­
g1m1zm fark1nda bile olmayan kanda;;lanm1z hak­
kmda daha ~ok arast1rma yapmal1; yakm gelecek­
te ka~1n11maz bir sekilde ger~ek olacak "Turk Bir­
ligi" lilklisline "K1z1/derill" karde;;lerimizi dahil
etmek i~in gayret etmeliyiz.
1 • Yf."511 Bil Ar Sur1nda, Hatira, 1978. Necatl Cumall
2 • Hlst«y of rile Conqoosr of Mexico.3. 011. Sh. 319·321
3. umumi TUtk Tar111ne GlriS. t. Cdt. y s. t 7
4 • Cuvas TUrkceslndtki •hk:avat" k·e1imcs.inlo6cn tUreyen •hava• s6zcGQU TUrk(t·
dir. Prof. N, Tuna'n1n l:tndisme bu tOktni biJimstl olarak a(1klad1f:1 bUgjsl: Ofd.
Prof. Of Reha Otuz TU.kkan'1n "Ktztdelflifef ve Tilrk/er•t1tab.n1n SS. sayfasmda
yer atmaktadw.
s. TiJrk EfSJJMl~i UttfifldeltKelMI~. Uy8f."'IN1nMM$eEISMles/..Baha~dd1n
Ogel. Sh 18
6 • AnthtOJ>0'08Y· J 948,New York, sah. S4S
7 • Pnorogrbt)l)s ol Amctkdn lndldns 1860· 19l0. fragment U11g.e­ve1ijl, Am~1er·
da.m. Huseum voo1 vo11eenkun0t, Rotttfda.m
8 • K1t1fde1ifiter ve T(Nkl.er. 8Jt Tarinln 811 Dram1n Hikay­est Ofd. Prof. 01. Rena
O~uz Torkk'.an
9 ·Navajo Rugs. Oy OOn ()redeofa, Wilh a to1~W01d by Clay lotketl
10 • Am4!fican Indian Mythology. Ahce M.aulot I Carol I(. Rachlin
1 l ·Indians of the United States. Clark Wiss~r
•
1
•
•
SAVAS TARIHINDEKI
::2;~~~~::.olRIM EN ivi siLAH
• nsanhk tarihi boyunca askerler. generaller. Ii·
derler. diktattirler hep ayrn soruyu sormustur:
"En iyi silah nedir?"
Silah denildigi zaman akhruza sadece konvan­
siyonel silahlar gelmemelidir.
I
Adolf Hitler'e gore. 2. Di.inya Savasmm oa­
smda Heinz Guderian tarafmdan ortaya autan
"Ztrh/1 Tiimenler" fikri, yani krsaca Panzer/er en
iyi sllann,
0 y1llarda Olkeler tanklan piyadeleri destek·
lemek ldn kullarnyordu. Tank1 icat eden ingilizler
oldugu halde. onun ger~ek degerini ve nasu kulla­
rulmasi gerektigini ilk kavrayan Guderian otmustu.
ingilizler ve Frans1zlar tanktanru piyadeleri
desteklemek tcln tOmenlere dag1tm1slard1. Oysa
Almanlar. Hitler'in bOtOn eski kafah generallerinin
muhalefetine karsm. Guderian'm "Ztrh/1 Tiimen­
/er" fikrini benimsemesi sonucu butun tanklanrn
birlikte kullanarak ezid bir avantaj elde etmlslerdt,
Guderian tanklanrn piyade birliklerine ucer
beser dag1tmak yerine onlan ayn bir smrt olarak
kabut strnts, manevra ve ates gOcO fakttirlerinden
sonuna kadar yararlanarak tarihin o gOne kadar
gormedigi bir taktik ile ayrn sekilde gtirOlmemis
bir hrzla llerlemislerdi.
Guderian ayrica Blitzkrieg taktiginin de
(Yudmm Savasi) mucidiydi. Ancak. Rusya seterln­
de Hitler'le bazt konularda ters dOsmesi yOzOnden
26 Arahk 1941 gOnu gorevden almdi. Onun bu
taktigi sayesinde Panzerler Avrupa'da tozu
dumana katmrsn, Ancak Almanlar Stalingrad'a ula·
smca o muazzam ilerleyis son buldu.
Burada yeni bir cansma tarzi ile karsuastuar,
Bunun ad1 "meskun maha/" causmasiym, Yani
sokak savasi.
Bu carpismaca tanklar bir ise yaram1yordu.
Gtigus gogse, sokak sokak carprsrnak gerekiyordu.
Aruk panzerler en iyi silah olmaktan ~1km1s. ptya­
deter, makineli tOfekler. el bombatan, hOcum topla­
n bu muharebe i~in en iyi silaha donusmuslerdi.
Sovyet birliklerinin komutaru jukov. Almanlan hi~
bilmediklerl bir batakliga ~ekmisti. Savasm basmoa
kilometre kilometre ilerleyen Alman birlikleri. Sta·
lingrad'da bina bina ilerleyecek duruma gelmisti.
Stalingrad yenilgisi, butOn Alman saves
planlanru tOmden degistirdi. Tanklan surekll gelis·
tirmeye ~ahst1lar ama piyade silahlannm caha
tinemli oldugunu bu yenilgiden sonra kavradrlar.
Bundan sonra hem sokak savasina hem de cephe
savasina uygun silahlar tasarlamaya bastaduar:
G43. MG­42. STG­44 gibi.
ingilizler aosmdan sornurge imparatorlukla·
rim gOvende tutmak i~in seves gemileri en etkili
ve en iyi silahn.
Amerikahlar ve Japonlar i~in en iyi silah u~ak
gemileri ve bombard1man u~aklariyd1. Amerika.
2. DOnya savasrnoa Almanya ve japonyarun
OstOne tonlarca bomba atrmsn. Bu bomoardtrnan­
lar ise yararms olsa da. eek sayida sivilin carnna da
mal olmustu
­ ­­­
­­­ ­­ ­
___
.._
•·ii:f*J!ffiii! . .!J!i§§l"::'!.liijp
Amerika 1960'1ann ortasmda Vietnam be­
tag1na girince, daha once deneyimledigi, du?man1
bomberounan ederek yok etme dusuncesini de·
gistirmemistir. Bunun sonucunda 196B y1l1nda
Kuzey Vietnam'a yapt1g1 Tet bomberdunarunoa 2.
Dunya Savas1 boyunca att1g1 bombalardan daha
taztasuu atrmsu. Ancak Amerlkanm bu bombardi­
manlan, tropik Vietnam ormanlanru yok etmek·
ten baska bir tse yaramad1, beklenenin aksine
Vietnamhlann
direncini kmlmarrus. daha fazla
birlik olrnalanru sag1am1st1.
Hlnt­Cln savasinca Frans1zlann yapt1g1 gibi,
Amerikalllar da savasi kazanarnernatanru,
tropik
bitki ortusune baglama hatasma dustUler. Viet·
cong gerillalan tropik bitki ortOsu atnna glzlene­
rek Amerikan birliklerine salcmyordu. aomoarci­
man da ise yaramaymca. Amertkahlar dustukleri
bu bataktan cikrnarun yolunu kimyasal ve biyolo­
jik silah kullanmakta buldular.
Amerikahlar Vietnam'da;
1.11•Mii·M·MM··''·1·1ibl·11.e1;i1.14~
Bir saat boyunca napsurna, oksurme, bas
agns1. goguste s1k1sma. mide bulannst ve kusma
aratan tahri edici az.
l•I
•
I•
"
Yeni gelistirilmis bir goz vasaruo gaz olup,
gozlerde. burunda ve nefes yollannda yaratt1g1
tahrlsin yarn sua gogus agnlan, oksuruk ve kus­
Deride tahris edici bir etkisi olan goz yasartro
bir gaz, Etkisi 3 dakika surrnektedir,
Yogun olarak bu 3 gaz1 kullanmrsu. 0 kadar
fazla kullandnar ki kendi askerleri bile bu gazlar­
dan yaptiklan operasyonlarda etkileniyordu. Bu
gazlar siviller uzerinde kullanild1 genelde. Halen
tam kay1plar ne kadar bilinmiyor.
Bornbardrman ve kimyasal silahlann hi~ bir
ise yaramad1g1n1 goren Amerikanlar. daha insan
silahlara yoneldlter: Komando birliklerine. Viet­
nam'da gorev alan Amerikan Ozel Kuvvetleri
(Green Berets) kars1 gerlua taktlklerl uygulaya­
rak Vietcong gerillalanna ve Kuzey Vietnam
Ordusu (NVA) birliklerine kok sokturmeyi basan­
yordu. Ormanhk atanoa deniz piyadeleri (USMC)
ve yeni kurulan 7. Calavary Regiment bu kadar
etkili olarmyordu. Kars1lannda dtizenti bir ordu
degil, vur­kac taktigi yapan birlikler vann.
I'
~\:Ji,,.
~i
­
I
.
1964 y1hnda "Military. Assistance Com­
mand, Vietnam · Studies and Observations
Group" (MACVSOGf admca bir kornando grubu
kuruldu. Bu birim Vietnam'da ki zorlu saruara da­
yanabilecek sekilde yeni komandolar yetistiriyor
ve Vietcong gerillalanna uyguladrklan kars: geril­
la taktikleriyle basan kazaruyorlardi,
Nizami harp uygulayan bir orduya kars1.
gayri nizami harp3 uygulamak her zaman daha
fazla basan getiriyordu. Bunu da basaran kornan­
do birlikleriydi. 20. yy da bu savasa yipratrna
savasi denrnis. 21. yy da ise "Dil~ilk Yogunluklu
(:at1~ma"• ismini atrmsnr.
Ashnda bu muharebe taktiginin koxeni eek
eskilere dayarur. ilk ornegini, Germenler, Roma lej­
yonlanna Vargus savasmda uygutarrusnr. Alman­
yanin kuzeyindeki Teutoborg ormanlannda Ro­
marun uc lejyonu vur­kac taktigi uygulayan dag1­
ruk haldeki Germen birlikleri taraflndan yok edildi.
Benzer taktigi Romahlann i~gal ettigi Britanya
adasmda ki Piktler de uygularmsur. saves tarihi bu
tarz yipratma savaslanrun ornekleriyle doludur.
Tekrar Vietnam savasma donecek olursak.
Amerikahlar aruk en iyi silahm ne oldugunu anla­
m1slard1: insan silahlar, komando askerler. Arna
Vietnam savasiru kaybetti Amerika. Politik olarak
saves kaybedilmls olsa da, askeri acrdan Amerika
cok ~ey kazanrmsn. Vietnam'dan sonra Amerika
zorunlu askerligi kald1rd1. Bunda Vietnam savasnu
surekli protesto eden Amerikan gen~liginin de
pay1 varm. Amerika profesyonel ordunun ne kadar~
gerekli ve onernf oldugunu kavrarnrsu orcu
1970'1i y1llarda tnzta profesyonelle~tirildi. Amert­
ka'a i?i askerlik olan, ailesi ordu olan parah savas
makineleri lazundr. Amerika 1980'1er boyunca or­
dusunu ciddi sekilde ku~Olttu. Orduya deneyimli
askerler laz1md1.
Baba Bush, Panama'da 1989'da Operation
Just Cause harekatmda profesyonel askerlerin
ne kadar etkili otdugunu gordu. 1990'da ~ol Frrtr­
nast harekatrnda da bu birlikler kullaruldr, Artrk
ABO girdigi savaslara bu askerler ilerle kat1hyor­
du. 1993 Somali mudahates]. 2002 Afganistan
isgali, 2003 lrak lsgali. her savasmca profesyo­
nel askerligln nimetlerinden yararland1.
Turkiye aosmdan terorle mucadeleyi ele
ald1g1m1z zaman basanrun anahtan Dag koman­
do birlikleriydi. Anadolu cografyasm1n daghk ol­
masmdan dolay1 Turk komando egitiminde dag­
c1hgm onemt buyuktur. 1990'1ar boyunca terorle
mucaoete i~in komando birlikleri yetistirllmis ve
etkin olarak guneydoguda bu birlikler gorev al­
rmsur, Turk Silahh Kuvvetlerl neden bukadar
onem veriyor ve en iyi silah nedir diyorsan1z; "En
iyi silah, olmekten korkmayan ve olmeyi gaze
alm1s, her turlu harp sananrn bilen, her turlii
piyade sllah: kullanabilen, emirlere harfiyen
yerine getiren, herektiginde insiyatif alabilen as·
kerdir, Savas makineleri degil, insan sitanlar yani
komandolar en iyi silahlard1r.
Kaynak~
w ot~elef:
, . (•8'1•$ Toplum<lil S.V•j Y•zM: l'fehmel Tanju Ak•il
2 · Kup11fan0ft1u Tiltt Sllahf1Kuvverl~LY».dr.Omit 010at1
3 · Sav,$ rarihinillDbnumNokr~a,,. Yaz¥: Merimer TafljuAtao
4 · Kujdt1lan Otdu TUikS~l1Kuvvetletl.Ytuat:Omit Ozditl
.
.
IBRAHIM CAV
[email protected]
GERCEK DONYA LiDERi:
MUSTAFA KEMAL ATATURK
oJ!.lt-J:J,
':1J1Jrl;1f!ll:r: :Jff;J:Iil •
• ~ !Jh.Jf!j:J,
r•
L
:r gpj)J olur
u
ider .. lnsanogtu ge~mi:;ten bugune siyasi
bir hayvan oldugu i~in her zaman teskt­
lath bir sekllde ya:;amaya mecburdur. Her
teskilatm da bir llderi olmak zorundemr.
ilk once klanlar halinde insaoglu teskllat­
landi, klanlar; kabilelere. kabileler; aslretlere, ast­
retler; nanedannklara, hanedanllklar; lmparator­
luklara ve imparatorluklar;
ulus­devletlere do·
nu:;tu. Orhun Yaanan'noa ise Turk aile yap1s1 SU
sekilde bellrtilrnlsttr.
Ogu:;lar (aile) birle:;erek
Urug'u, Uruglar (Aileler Birligi ­ Sulale) blrleserek
Boy'u olusturur. Boylar (Uruglar Birligi) blrteserek
Bodun ­ Budun (Boylar Birligi). Budunlar blrlestl­
ginde ii (Devlet) meydana gelir.
Bircok yerde. ozel slrketlerde. bilimyurtla·
nnda. konferanslarda. bilgi solenlerlnde liderin
nasrl olrnasi gerektigi konusuluyor, liderin tasr­
mast gereken ozelliklerden bahsediliyor, liderin
tasimasi gerek 40 ozellik yok efendim liderin ta·
sirnas: gereken 22 ozetlik. bunlann hepsi bos, pa·
lavra! Bu. isi ticarete doken ileri akuluann oyunta­
nndan baska bir sey degil. Liderin dort temel
ozelligi vardm en basta lider cesur olmalrdtr: o
cesaretl ile cevresindeki ki:;ilerden farkh oldugu­
nu onlara hissettirmelidir, ozguvenli olmahdir;
kendine gOvenmeyen, bir is i~in adrrn atmaktan
ceklnen birinden lider falan olmaz, Zeki olmah·
dtr: zekesi ile insanlara yol gostermeli ve ongo·
rusu ile olaytan enceden sezebilmeli ve ona gore
hareket ederek her zaman digerlerinden bir atnrn
onde olmalrdir.
Mustafa Kemal Ataturk'On insanlara nasrl
soz ge~irdigini, onlan nasu ikna edici bir zekaya
sahip oldugunu. cesaretiyle Turk asker ve subay­
Ianni peslnden nasu surukledigini ve saves mey·
danlanndan dunya ve Turk tarihini nasu degi:;tir·
digini. siyasi olaylan olaganustO ongorusuyle
­bugun hala sasird1g1m12­ nasu bildigini ve bence
en onemlisi kendisi olan ozguveniyle Turk ulusu­
na muassir medeniyetler seviyesinin OstOne
nasu ~1kard1g1ni size anlatmaya ~al1sacag1m.
Mustafa Kemal Ataturk'un annesi ve babasi
da 7 gobek Turk oglu rurktur. Annesi ZObeyde
Hamrn'm anlatrsma gore 4 Deak 1881 'de dog·
•
I
I
I
Az zaman sonra babam oldii. Annemle blr­
likte day1mm yanma yerle5tik. Day1m koy hayatt
ya51yordu. Ben de bu hayata kari5t1m. Bana go­
revle~ veriyor, ben de bun/art yap1yordum. Ba5/1­
ca gorev tar/a bekriligi idi. Karde5imle birlikte
bakla tarlasmm ortasmdaki bir kuliibede otur­
dugumuz ve kargalart kovmakla ugra5ttg1m1z1
unutamam. <;iftlik hayattntn oteki i>lerine de ka­
r151yordum. 3
rnustur.' Yukanda annesi ZObeyde Harurrnn ve
Babas1 Ali R12a Efendi'nin 1877­1878 Osmanli­Rus
Harbi sonrasmda Asakir­i Milliyede Mills Subay1
iken ~ekilmis bir fotograf1rn gi:irmektesiniz.
"Ziibeyde Hamm, damarlannda ilk go~ebe
Turk kabileterinin toruntan otan ve ha/a Taros dag­
larmda ozgiir ya>amtarm1 siirdiiren san5m Yoriikle­
rin kantnt ta51d1gm1 dii5iinmekten ho5/antrd1: 2
Babas1 ise Ali R1za Efendi, Kirm121 Hafiz lakab1yla
tanman Ahmet Efendi'nin ogludur. Aile soyca Ana­
dolu'dan Rumeli'ye gecrnis, orada once Oebre­i
Bala sancagina bagli Kocactk beldesine yerlesmls­
tir. Aile, 1830 dotaytannoa Selanik'e geldi.
<;ocukluguma ll/5kln ilk hatirlad1g1m 5ey,
okula gitmek meselesiyle ilgllidlr. Bundan
do/ay1 annemle babam arasmda ssm bir mii­
cadele vettn. Annem ilahilerle oku/a ba5/ama­
m1 ve mahalle okuluna gitmemi istiyordu.
Giimriik Dairesinde memur olan babam o
zaman yeni aplan $emsi Efendi Okuluna
devam etmem ve yeni yontem iizerine oku­
mamdan yanayd1.
Sonunda babam i>i ustaca bir birimde ro­
ziimledi. Oncelikle a/151/m15 toreme mahalle
oku/una ba5/ad1m.
Boylece annemin gonlii yap1/m15 oldu.
Birkar giin sonra da mahalle okulundan
Sonralan okula tekrar yaz1ld1 Selanik MOlkiye
ROstiyesi'ne bir sure devam etti ama bu sefer de
Kaymak Hafiz ad1ndaki bir hocamn, kendisinin bir
arkada~1yla kavga ettigi kin, onu bOtOn vOcudunu
kan i~inde b1rak1ncaya kadar dovmesi uzerlne,
okulu buakmaya karar verdi.
xomsusu Binba:;1 Kadir Bey'in ogiu askeri
okula gidiyordu, onun k1yafetlerine ~ok ozenen
Mustafa. annesi ZObeyde Hemm'a askeri okula
yaz1lmak istedigin,i soyledi, annesinin buna kars1
~1kt1gin1 gi:irOnce, annesine sezdirmeden askeri
rO:;tiye smavtanna girdi ve kazand1, Mustafa'rnn
hayan aruk tamamen degi:;ecekti, sadece onun
degil arnk tom Osmanh'nm belki de dOnyanm
kaderi btiyle degii;mi:;ti.
Askeri Oniformay1 1;ok sevdi, ylllar boyunca o
Oniformanm verdigi sorurnlulugu omzunda gurur­
la ta:;1d1, zamam geldiginde ise ~1kartt1 ve bir daha
giymedi. Burada ne demek istediglmi yaz1mn ller­
leyen k1smmda gi:ireceksiniz.
Mustafa'nm, Mustafa Kemal olmasi ise
askeri rO:;tiyedeki matematik hocesi YOzba:;1 Mus­
tafa Efendi sayesinde olmus ona Kemal ismini
verrnlstlr. Mustafa Kemal'in en sevdiQi ve en basa­
nh oldugu ders her zaman matematik olmustur,
Fransucada ise geri kalm1:;. Frans1zcasm1 ilerlet­
mek i~in bir ~are dO:;Onmeye ba:;lam1:;t1r.
Manast1r'daki askeri lisede ogretim hayatin1
devam ettiren Mustafa Kemal, burada ileride
bOyOk bir hatip olacak olan Omer Naci ile tam:;ir.
onunla birlikte edebiyata, :;iire merak salar. Bu
sayede. duygulanmm
babasi dedigi Nanuk Ke­
rnan tarur. Kitabet nocasi Mehmet Asun Bey ta­
ratmdan ise Mustafa Kemal su sekilde uyanllr:
'Bak oglum Mustafa, ,$Uri fa/an birak bu i.$
senin iyi bir asker olmana mani olut, diger ho­
calarmla da konustum. Onlar da benim gibi dii·
}iiniiyor/ar. Sen Naciye bakma, o haya/perest
bir cocuk, ileride belki iyi bir }air olabilir ve ya
hatip o/abilir, fakat askerlik mes/eginde ba}a­
rt/1 otamaz.''
Frans1zcasin1 geli?tirmek i~in yazlan, Selanik'te
bulunan College des Freres de la Salle'in ozel
kurslanna devam etti. Mustafa Kemal. 1898 y1­
hnda, bunln derslerinden tam not alarak 54 ki?i­
lik smrtta 2. siraoa askeri idadiyi bitirdi.
13 Mart 1899'da Harp Okulu'na baslayan
Mustafa Kemal, burada 2 ay sonra Ali Fuat (Ce­
besoy) ile tarnsu Mustafa Kemal, dedesi, babasi
ve abisi asker olan bu arkacasiyta eek iyi antasn.
onun iyi derecede bildigi Pransrzcasmdan yarar­
lanmak istedigini soyledi, Ali Fuat bunu memnu­
niyetle kar~1lad1. Mustafa Kemal. askeri idadiden
geldigi i~in ve notlan iyi oldugu i~in onu birinci si­
rufm birinci krsun cavusu yapmrsleror, Ali Fuat ise
buraya Moda'daki Sen Jozef Fransrz Lisesi'nden
smavla gelmi~ti.4
Mustafa Kemal'in suadan bir subay olma­
yacagm1 onda buyuk bir cevherin gizli oldugunu,
ilk goren Osman Nizami Pasa'dir. Ali Fuat'm
babas: ismail Faz1I Pasa'run evinde otururlerken.
Mustafa Kemal, Osman Nizami Pa?a'y1 bi.iyuk bir
dikkat ve mahcubiyetle dinlerken ona ?6yle
hitap eder: "Mustafa Kemal Efendi oglum gorii­
yorum ki, ismail Faz1/ Pa}a seni takdir etmek nu­
susunda yanilmam1}. $imdi ben de onunla hemfi­
kirim. Sen biz/er gibi yalmz etksn­, harb zabiti
olarak normal hayata atilmayacaksm. Keskin
zekan ve yiiksek kabiliyetin memleketin getece­
gi uzere miiessir otacaktir. Bu sozietimi bir komp­
liman olarak alma, sende memleketin ba,$ma
gelen biiyuk adamlann daha gen>liklerinde gos­
terdikleri miistesna kabiliyet ve zeka emareleri
gormekteyim. ln,$allah yanilmami,$ otutum,"
Harp okulunda, ulkenin siyasetine de kafa
yormaya baslayan gen~ Mustafa Kemal, dersleri·
ne de ag1rhk veriyor, Frans1zcas1ni da ilerletmek
i.izere Frans1z bir bayandan ders ahyordu. Gizli bir
?ekilde gazete basip dag1tan Mustafa Kemal o
gunleri ~oyle dile getiriyordu: "Binlerce ki,$iden
ibaret olan Harbiye talebesine bu ke.$fimizi
(Memteketln ldaresinde ve stvesettoae fenaltklar
o/dugu konusundaki ke,$fi) anlatmak hevesine
dii.$tiik. Mektepte el yaz1S1yla bir gazete tests
ettik. Sm1f d§hilinde ufak te,$kilat1m1z vard1. Ben
heyet·l ldareyed§hildim. Gazetenin yaz1/arm1 ek·
seriyetle ben yaz1yordum."
Mustafa Kemal 1 0 Ocak 1902'de Harp Aka­
demisi'nde legmen rutbesi ile ogrenim yasarnma
bastadr Burada mesrutiyet fikri ve isyan atesi
i~inde daha da buyudu. bir an once Selanik'e
conup orada mesrutiyet atesiru yakarak paolsatu
tahttan indirmek istiyordu. Daha sonraki yillarda
yarunda olacak Asun Gunduz ile de burada temsn
Harp Akademisi'ni de 11 Ocak 1905'de be­
sincilikle bitiren Mustafa Kemal, Selanik'e donrne­
yi umarken. kendisini bir jurnalcinin ispiyonlama­
s1yla. asker! cezaevinde Task1sla'da buldu; ya or­
dudan atuacak ya da surgune gonderilecekti.
5 Subat 1905'de Sam'a 30. Suvari Alay1'na
staj yapmak uzere gonderildi yamnda Harp Oku­
lu'ndan arkadasi Ali Fuat da vard1. Atama emrinde
"Kolayhkla memleketi olan Selanik'e gidemeyece­
gi bir yere atanmasi" kayd1 duslilmustu.5
Sarn'da "Vatan ve Hiirriyet" isminde gizli
bir cemiyet kuran Mustafa Kemal. bu cemiyeti
yaymak i~in staj bahanesiyle Yafa. Beyrut ve Ku­
dus'e gidiyordu. Beyrut'taki subsnin basma Ali
Fuat't ge~irmisti. Surglinde 3.5 y1I kalan Mustafa
Kemal, Selanik'e Makedonya'ya gecmenin yollan­
ru anyordu.
Vatan ve HOrriyet'in itnnat ve Terakki Cemi­
yeti'ne nasn kat1ld1~in1 ise kendisi soyle anlat1yor:
'Selanik'e ge/d/g/mde blzlm Hiirr/yet Cem/ye­
tl'nin
Terakkl ve itunst sinm a/d1tm1
duydum. Doktor Naz1m Bey Par/s'ten Sela­
nlk'e gelm/~. "Terakkl ve ittihat Derneglnln
tarihte yeri var. O ad altmda ~a/1~1Tsa daha iyl
etkl edet:" diye arkada~/ar1 /nand1Tm1~.
Dernek o lslm altmda ~a/1~may1 siirdiirdii.
ResmT gorevim. kurmay subaylar grubunda
mare~alllk emrinde /di. Ben bu durumda iken
1908 y1/1 geldi ve Me~rutiyet ilan edildi." 6
ittihat ve Terakki'nin blrcck uyesinin asker
olrnasi, Mustafa Kemal'i rahatsiz ediyordu, ona
gore askerler siyasetin dismda kalmahydi. ittihat
Terakki yonetimi. seclrnterin yap1lacag1 zamanda
bir muhalifin ayaklanna dotanrnarnan i~in onu
Trablusgarp'a yollad1. Burada. ayaklanmalan bas­
nran Mustafa Kemal. dlizeni yeniden tesis etti.
Selanik'e donen Mustafa Kemal bu sefer de 31
Mart Olayrnda onemli bir rol oynayacak Sela­
nik'ten yola crkan ve Edirne'den bir birligin daha
katumasiyla gu~lenen asker! bir birligin, kurmay
baskaru otacaku Bu olay1 bastuan ordunun adrru
da Mustafa Kemal. "Hareket Ordusu" koyacaktr,
Olaylar bir iki ku~uk cansma ile stmrlrdu.
isyan bastmhr ve II. Abdlilhamit tahttan indirilerek
yerine v. Mehmet Resat tahta getirilir. Hoca krh­
ginda ajanlar. islam dinini kullanarak Turk milleti­
nin dini duygulanni somurrnekte ve Turk milletini
bolerek onu yok etmeyi cahsrnakta oldugunu
goren Mustafa Kemal. kisilere din ve vicdan oz­
gurlu~unun getirilmesini fikri beyninde yer bul­
mustur.
Mustafa Kemal, ittihat ve Terakki'nin ikinci
kongresinde ordunun siyasetten aynlmasnu, or­
dunun siyasete kaulmaa yuzunden "Osmanlrrun
dunku uyduruklan" 3 yli sonra bizi Balkanlar'dan
kovdugunda ne kadar hakh oldugunu gorecegiz:
"Otau mensuptan cemiyet ktnae kald1k~a hem
parti kuramayacag1z hem de ordumuz otmaya·
ceau. Mensuptarmm pek ~ogu cemiyet uyesi
olan tit. Ordu gunun manas1yta modern bir ordu
say1tamaz. Orduya dayanan cemiyette. millet
biinyesinde kok sa/amamaktadf(. Bunun i~in
biran evvel cemiyetin tnubte; oldugu zabitleri
veyahut cemiyette katmak isteyen ordu men·
suptanni istifa suretiyle ordudan pkarat1m ve
bundan sonra zabitlerin ve ordu mensuplarmm
herhangi bir siyasf cemiyete girmeterine mani
otmak i~in kanunf hukumter koyat1m."
Mustafa Kemal. dedigi gibi kongreden
sonra politikayla iliskisini kesti ve Mahmut
Sevket Pasa'run kurmay baskanhgmda Arnavut·
luk'ta isyaru basnrdi. Daha sonra orduyu ternsi­
len, Picardie Manevralarina kattldr. Burada. ya·
bano subaylar ve generaller ile tarnsn kendi fi·
kirleri ile onlan sasirrn ve etkiledi. Yabano su­
baylann fes ile dalga gecmesini gordugunde
daha sonra bu serpu:;un(ba:;l1gin) degi:;tirilmesi.
modern bir serpusun Turk'un basmda olrnast ge­
rektigini fark etti.
1 B82'de Almanya ve Avusturya­Macaris·
tan ile 0~10 itilaf admda birlesen italya somurge
yansmda geri kalarak, bu konuda turslanrms bir
yerleri isgel ederek kendine pazar arayrsmda
fusat kullanrrustrr, 1911
y1hnda Trablusgarp'a
saloiran italya'ya kars). "Gazeteci Mustafa Serif"
lakab1yla bu savasa katuan Mustafa Kemal. ken·
disinden 10 kat gO~IO bir ordu. kendisi elinde
2.450 ki:;iden olusan bir Turk birligi ve Arap be­
deviler vardir. italya hava saldmsma bulundu­
gunda. Arap bedeviler basmuza tas yag1yor. kiya­
met koptu diye evlerine dogru kacrnaya baster­
lar. Buna ragmen, son italyan askeri bu topraklar­
dan kovutana kadar. savasacagma yemin etti.
Mustafa Kemal. elindeki bedevileri askeri bir di­
siplinle egiten ve gerilla taktikleriyle italyanlara
basem seklindeki taarruzterra ltatyantan sasmn
ve kafalannr istihkamlan drsma cikararnadrlar.
Mustafa Kemal, bu basanlan ile Binbas: rutbesi­
ne yukseldi.
Mustafa Kemal'in, en bOyOk askirun vatan
oldugunu cocukluk arkaoasi Salih Bozok'a yazd1·
g1 su mektupta goruyoruz:" Biz vatana bordu ol·
dugumuz fedakarl1k derecelerini
dOsOndOkte
bugune kadar yap11an hizmetl pek degersiz bulu­
yoruz. vtcdarumuden gelen blr ses blze vatamn
bu steak ve samimi ufuklannr tamamen temizle­
rnedlkce, gemilerimizin Tobruk, Derne, Bingazi
ve Trablusgarp limanlannda tekrar demir atrrus
oldugunu gormedik~e vazlfemlzl bitirmis savua­
mayacag1m1Z1 ihtar ediyor. Vatan mutlaka sela­
met bulacak millet mutlaka mesut olacaktrr,
(;:unku kendi selametini, kendi saadetini rnemle­
ketin ve milletin selamet ve saadeti i~in feda
edebilen vatan evlatlan coktur,?
Bu ilk saves deneyimde, gozunden yaralan·
masma ragmen elinde cok az bir kuvvetle italyan
kuvvetlerine direnirken. yukanda bahsettigim
Ozere Osmanli'nin dun elinden ~1kard1g1 vilayet·
Jeri birleserek istanbul'a yuri.imeye karar verdiler,
Enver Bey ile askerin siyasete kan:;mamas1 ge­
rektigi goru:;O yi.izunde aralan a~1kt1 buna
ragmen Bingazi Umum Kumandanr Yarbay Enver
rur, 1 0 Agustos'ta ise daha ise dusrnarun daha
bi.iyi.ik bir kuvvetle Conkbaym'na hi.icum edece­
gini di.isi.inen Mustafa Kemal, dusmandan daha
once oraya vararak. oradan dusmena taarruz
etme di.i:;i.incesindedir.
Bunun icin oraya vardi­
ginda ti.imen komutaruna taarruz emri verdigin­
de komutan sasmr ve soyle der: "iki gunden beri
devam/1surette taarruz ettikleri ha/de ba~ar1/1
o/unamad1g1nt ve bu yuzden biiyiik kay1p
vermi~ bu/unduk/ar1m, i$ yapamayacak ve pe­
ri$an durumda olduklarm1, yeni bir taarruza
kalk1~manm neticesini vahim gordiiklerini".
10 Agustos sabatu, birliklerinin onune ge­
cerek, kenolslntn verdigi emirle askenerl si.ingi.i
nucurnuna kaldmr. Tabanca ve ti.ifeklerdeki mer­
mileri ~1kartir, sungi.i taknnr. si.ingi.i hi.icumu ile
dusmam sessiz bir sekilde uykusunda yakataya­
rak bozguna ugratma dusi.incesindedir. Di.isi.ince­
si olumlu bir sekilde sonuclarur, dusman sasmr,
bozulur ve dagll1r. Cok kay1p verdirilir ve bolge
tamamen Turk kontrolune ge~er. Mustafa Ke­
martn sag gogsi.ine bir sarepnet parcasmm isabet
etmesi ve cep saati sayesinde kurtulmasi bu
savas sirasmca olrnustur.
bin ki:;ilik ingiliz kuvvetini yok etti. Ti.irkler Conk­
baym'm astuar ve zaferin sonuna kadar da orada
katduar, Bu basan perdeyi kapatan claydir."
Enver Pasa'mn Harekat $ube Mi.idi.iri.i olan
ismet Bey(inoni.i) ise su degerlendirmede bulu­
nuyor: ·~anakka/e'ye miittefiklerin ilk asker p­
karmasmm hemen ilk giiniinden itibaren Atatiirk
bir y1/d1z gibi parlamaya baslam1st1r ve her giin
biraz daha dikkati cexer hale gelmistir. Burada
A tatiirk kumandanltk imtinemm tasavvur oluna­
bilecek en bi.iyiik gii~liikler icinde. her gun yeni
bit muvaffakiyetle yiiriitiir bir yo/a girmistir. ~a­
nakka/e'de ilk giinden itibaren iizerinde toplan­
m1s otsa setette: ve umitler A tatiirk'ii dokunul­
maz hale getirmistir. •
Anafartalar Grup Komutam Albay Mustafa
Kemal Bey'e bu nasantanndan sonra Pasa rutbe­
si verilmesi gerekiyordu. Harbiye Nezareti Mua­
melan­i Zatiye Dairesi gerekli i:;lemleri yapn ve
belgeleri Enver Pasa'ya sundu. 0 belgeler uzun
si.ire bekledi, gerekli olan padi:;ah iradesi de alin­
mad1. 1 Nisan'da hazirlanan belgeler, yedi ay
sonra Ekim ayinda, Tuggeneral oldugu teblig
edildi. ~ocukluk arkadas1. Salih Bey'i kendisine
yaver olarak se~ti.
21 Agustos'ta dusman 6 turnenle (70 bin
klsi) Anafartalarda taarruza ge~mistlr. Mustafa •
Kemal'in emrinde ise 2 ti.imen vardu, bir Ti.irk
ti.imeni de cok geridedir, o yetlsene kadar
dusman cepheyi yarabilir. Bunun i.izerine Anafar­
taler Grup Kornutam Albay Mustafa Kemal. elin­
deki si.ivari alayiru kuvvetlerimizden i.izerinden
asirtarak dusrnana taarruz ettirerek dusmaru sa­
s1rtir, gerekli olan zaman kazanarak gerideki Turk
ti.imeni cepheye yeti:;ir, dusman pi.iski.irti.ili.ir,
zafer bizim olur, iste bu askeri bir dehadir,
1 0 Agustos'ta gerceklesen hadisenin one­
Mustafa Kemal D1yarbak1r'da, Mart 1917
minin, ingiliz Bahriye Nazm ve II. Di.inya Savas1
sirasmca Basbakan olacak Winston Churchill
:;oyle diyor: "Mustafa Kemal 9 Agustos'ta Anfar­
Kafkas cephesine Diyarbakir'a ulasan Mus­
ta/ar'da basara/1 harekatmdan sonra geceyi, bu
tafa Kemal burada Mus ve Bitlis'i geri ald1. Ruslan
paha bi~ilmez strt: alma haz1r/1g1 i~inde biiyiik
durdurdu, bu sefer de ingilizler Bagdat'1 ele ge­
~aba harcayarakge~irdi. Bizzat yonettigi siddetli
~irdi. Bagdat'1 kurtarmak i.izere yeni bir ordu ku­
baskm hiicumu ile bu dar bolgedeyerlesmis olan
ruldu, orduya "Y1/dmmOrdular1 Grubu' ad1 veril­
di ve basma Alman General Falkenhein getirildi.
kendisi de bu grup i~inde VII. Ordu Kornutanhgrna
tayin edildi.
Alman imparatoru Kayzer Willhelm, 15 Ekim
1917'de Sultan Mehmet Resat'm davetlisi olarak
istanbul'a gelir. Siyasi nezaket geregi, Sultarnn da
Almanya'ya ziyareti gerekir, padisah 73 yasmda
ve hasta oldugu i~in yerine veliaht Sultan Vahi·
dettin gonderilir ve heyete unlu bir general Mus­
tafa Kemal Pasa eklenir. Bu seyahat 22 gun surer,
Mustafa Kemal unlu Alman generaller Hindenburg
ve Ludendorff ile tarusrr. Gelecegin padisaht ile 22
gun ( 15 Arahk 1917 ­ Ocak 1918) geciren Mustafa
Kemal, onunla ulkenin gelecegi hakkinda konusur,
onu uyanr natta bir ordunun oasma gecmeslnl
bile tavsiye eder.
Daha sonra istanbul'a donduklerinde Musta­
fa Kemal Pasa. bobreklerinden rahatstztandi. is­
tanbul'da bir ay boyunca yatagmdan cikamaymca
Viyana'ya tedavi i~in gitti daha sonra ise bir ay da
burada sanatoryumda tedavi edildi, doktorlann
tavisyesi uzerine Karlsbad'a ge~ti ve burada V.
Mehmet Resat'in vetat ederek yerine, Almanya'da
3 hafta boyunca arkadashk ettigi Vahidettin'in.
VI. Mehmet ad1yla padlssh oldugunu ogrendi.
16 Agustos 191 S'de yap1lan Cuma selamh­
g1nda. Vahidettin kendlstnl 7. Ordu komutanngma
tayin ettiginl bildirdi. General Falkenheln'rn Ku­
dus'u savunmayip, ingilizlere kaybetmesi uzerlne,
Yildmm Ordulan Grup Kornutanhgi'na Liman von
Sanders getirildi. Padlseh, bu cephede Mustafa
Kemal Pasa'y1 olaganustli hizmetlerinden dolay1
ve orduyu imha edilmekten kurtard1g1 i~in Musta­
fa Kemal Pasa·ya "fahrl yaverlik" unvamru verdi.
Mustafa Kemal Pasa dusrnaru Anadolu'ya sokrna­
yarak bu natu ulusal suurlar olarak kabul edecekti.
Mustafa Kemal Pasa. Mondros Ateskesi'nin
imzalanmasmdan bir gun sonra. 31Ekim1918'de
Adana'ya gelerek Liman Von Sanders'ten Yddmm
Ordulan Grup Komutanhgi'ru devralrmsur. Devir
teslim toreni suasmda bir ara Von Sanders, "Bizirn
i~in her sey bittil" deyince Mustafa Kemal Pasa,
"Savas muttefikler i~in bttrnts olabilir. fakat bizi ii·
ilgilendiren saves. istiklal savasumz simdi bashyor!"
demisttr. Ataturk'un 31 Ekim 191 B'de Alman gene­
ralin gozlerinin i~ine bakarak soyledigi bu sozler, ka­
fasmdaki direnis dusuncesinin en onemli karutidn.
Mustafa Kemal Pesa. Suriye cephesinden do­
nerken, Halic'te demirleyen dusman donanrnasmt
gordOgunde, " Geldikleri gibi giderler!" demisti.
Mustafa Kemal, istanbul'da siyasi tum olanaklan
sonuna kadar zortayarak isgale dur demeye causn.
Sadrazam ve padisah ile goruserek Harbiye Nazm
olmaya ~ahst1. olmadi isgal karsrn bir hOkOmetin
kurulrnasuu denedi, bu girisim de basansrzhkla so­
nuclandr. ~ozumO, Turk halkmm elinde ararnasnu
biliyordu, oyle de yapacakt1 bir sekilde Anadolu'ya
ge~ip orada bu isgale dur demeye causacaku
Anatartalar xahramaru Mustafa Kemal Pasa.
tOm itilaf Kuvvetlerinin yakmdan tanid1g1 bir kisi·
likti. I. DOnya Savasrnda Mustafa Kemal Pasa,
once. narmm kazand1g1 ~anakkale Cephesi'nde
daha sonra Dogu Cephesi'nde Ruslara kars1 ve en
sonda Filistin Cephesi'nde Turk Ordusu'na kuman­
danlik etmis ve hepsinde de dusmana kars1 galip
gelmistir. Yani Turk milleti gibi dusman da Musta­
fa Kemal Pasa'y1 yak1ndan tan1yordu.
15 May1s l 9 l 9'da Yunan izmir'e ~1kt1, gaze­
teci Hasan Tahsin'in tek kursunla Yunan bayrak­
tann1 indirmesi d1smda Yunan ordusu hi~bir dire­
nis ile kars1lasmadan izmir'i isgal etti. izmir'in
isgali demek, Anadolu'nun da Balkanlar gibi Turk
toprag1 olmaktan ~1kmas1 demekti.
Mustafa Kemal Pasa. istanbul'dan bir sey
yap1lamayacag1na daha onceden karar vermisti.
Anadolu'ya ge~menin ~arelerini anyordu. 9. Ordu
MOfettiSi olarak izmir'in isgalinden bir gun sonra
hemen 16 May1s'ta istanbul'dan Samsun'a dogru
yola ~1kt1.
Samsun'dan sonra tum Anadolu'yu gezmeye
baslad1. Ordusu dag1tllan Turk ordusundan bir
ordu kuracak, paras1 olmayan bir milletle fabrika­
lar kuracak, neredeyse hi~kimsenin okuma yazma
bilmedigi bu halka okuma yazmay1 ogretecek. tam
bag1ms1z bir ulusa bir cumhuriyet hediye edecekti
Sultan Vahidettin. bir sore sonra onu istan­
bul'a geri ~agird1. 0, ise cok sevdigi unitormasuu
i.isti.inden ~1kard1 ve askerlikten istifa ettigini, is­
tanbul'a telgrafla bildirdi, resmen asi oldu.
Erzurum (23 Temmuz­7 Agustos) ve Sivas
kongreleri (4­11 Eyli.il) ile ti.im Oi.inya'ya bildirdi
ki: "Vatarun ve milleti selametini yine milletin
azim ve karan kurtaracak.'' Parola: Siyasi ve eko­
nomik tam bag1ms1zhkt1."
Buna nedense kimse
lnanrruyordu, bu zafere bu halkla bu imkanlarla
kazarulacagina en bastan beri inanan tek bir ki~i
vardi o da Mustafa Kemal Pasa!
Prof. Or. Hi.iseyin Nail Kubah'ya gore, Ata­
ti.irk bir Milli Mi.icadele ger~egidir: "Her cemiyet
fevkatede buhran/1 zamanlarda, ferdi suu: ve ira­
deleri bir tekgaye ve menfaat etrafmda toplayan
bir tesaniit (dayani>ma) duygusu ile hareket
etmek zaruretini duyar. Bu cemiyetin kendi ken­
dini savunma ihtiyacmm bir sonucudur. Boyle bir
tesaniit zarureti ~ok defa enerjisi, bilgisi, ileri
gorii>ii, sevk ve idare kabiliyeti ile temayiiz eden
bir >ahsiyette sembolle>ir: Tiirk milleti de o kara
giinlerinde mill/ suut ve iradesinin semboliinii
Mustafa Kemal Pa>a'da bu/mu>. mil/I istiklal ve
hakimiyet miicadelesinde kaderinin onun kud­
retli ellerinde tevat etmi>tir.'tl
v<
"'
Z•f"dl ,.~,., hUkUm:t ~•kll C:m~~
I.
yet o/acak.
2. Padi~ah ve hanedan hakkmda gereken
i~Jem yapt/acak.
3. Kadmtarda ~ar~af kaldmlacak.
4. Fes kaldmlacakttr, medeni memleketler­
de o/dugu gibi ~apka giyilecek.
5. Latin harfleri kabul edl/ecektir.
Onun askeri dehasma bir ornek de Bi.iyi.ik
Taarruz suasmda, lsmet ve Fevzi Pasalar dahil
bircok arkadss olacaknr. ·1 S gun sonra lzmir'de­
ylz!" der erkecastanna 24 Agustos 1922'de. Turk
Ordusu ise 14 gi.in sonra lzmlr'e girdi ve arkadas­
lan Baskornutan Mustafa Kemal Pasa'run yanild1­
gin1 zannedip oayanamavip sordular. Mustafa
Kemal Pasa. "Bakin1z yanilg1 nereden geliyor.
Sadece bir gun yamlmrsrrn ama bu kusur bende
degil dusmanda" diyerek bir espri yaptr, Ost
di.izey komutanlann hepsi zaferden emindi,
ancak bu kadar krsa surede zaferin kazarulacag«
ru Basbug Mustafa Kemal Pase dismoa kimse
ummuyordu.
Adolf Hitler asnnda, Kurtulus savasrrun
nasu kazanild1gin1 en iyi su sekilde ozetlemlsti:
Mustafa Kemal; bir millet biitiin vas1talarm­
dan mahrum edilse dahi, kendini kunaracak
vas1talart yaratabilecegini ispat eden adamdtr.
Mustafa Kemal Pasarun akhnda daha ilk
bastan beri gerceklestirecegi devrimler ve ti.im
siyasi ve askeri eylemler aklmdadu, Mazhar Mi.i·
fit'e bunu s aonnda soyle dikte ettirir ve bu yaz­
drklanrun aralannda kalrnasim rica eder:
Evet! Bu i.ilke yoktan var denildi derler de
inanrnayrz. evet oyledir, bu i.ilkeyi kurtaran aya­
ginda pabuc, si.ivarinin belinde kll1~ yokken kur­
tardik, oluk oluk kan di:ikti.ik, topraga gul bitsin
diye yanrun Ti.irk cocuklan i~in ..
21­22 Arallk 1919'da Mustafa Kemal Pasa,
~elebi Cemalettin Efendi ile Haci Bekta:;'a giiru:;­
meye ve ondan Kurtulus Sava:;1 icin destek
almaya gelirler. Bektasiler. Pa:;a'ya 3000 altm ve­
rerek Kurtulus Savasi'na destek olurlar. ~elebi
Efendi, "Pa$a Hazretlerl, cesaretll ve baslretli
idarenlzde Turk Milletinin dii$mam kahredece­
gine lnenam sonsuz. Yiice Allah'm milletimize
miiyesser edecegi zaferden sonra Cumhuriyet
/lam dii$iiniiyor musunuz?" diye sordu. Mustafa
Kemal Pasa bunun uzenne. "O mutlu giiniin ilem­
na kadar etettuzd« kalmak kayd1y/a, evet ~elebi
Efendi Hazretleri" diye yaruttadi.
23 Nisan 1920'de Turkiye BC.yuk Millet Mec­
lisi a~1ld1ginda sivil olarak, kendisinde hi~bir sivil
ve ya askeri bir unvan bulunmazken, meclis bas­
kanllgina se~ildi. Di.inya'daki torn devrimleri ince­
leyiniz, ilk once ordu basmdakl bir asker zaferi ka­
zarur daha sonra devrimi gerceklestlrrnek
kin
meclisin basrna gecer ve bir askeri diktatorluk ku­
rarken, Mustafa Kemal tam tersini ger~ekle:;tire­
cek askeri bir diktatorli.ik degil, sivil bir halk ege­
menligi ile Ti.irk ulusunun kendi kendisini yonet­
mesini saglayacakt1r.
Mahatma Ghandi: "Mustafa Kemal, ingilizleri
yenene kadar, Tann'y1 da ingiliz zannederdim."
diyor. Evet, bu savas Mustafa Kemal ile sadece Ti.irk
milletini degil turn Dogu Dunyasrru kurtaro o ezilen
ve sorni.iri.ilen ti.im uluslann ilharn kaynag1 oldu.
Cezayir'in Ulusal Bag1rns1zllk Savasrnda Cezayirli
gen~ler idama giitlirlilurken, giimlek ceplerinde
Mustafa Kemal'in resmi vardr, idam edilmeden
once Mustafa Kemal diye bag1nyorlard1. Onlar i~in
ilharn kaynag1 Mustafa Kernal'di.
Mustafa Kernal, zaferden sonra, Lozan Bari:;
Antla:;mas1yla, rnasada da kazandr, "~ok 1zd1rap
r:ektik, r:ok kan doktiik, biitiin medeni millet/er
gibi hiirriyet ve istiklal istivoruz." diye ismet
Pasa. Lozan Bans Antlasrnast Turkiye Curnhuriye­
ti'nin kurulus senediydi. Sevr Anttasmasr boylece
yrrnhp anlrmsnr, Sevr rnaddesi Turkler icin bir
oli.irn terrnaruydi, o yuzden Mustafa Kernal Pasa
Ya istiklal, ya iiluml demi:;ti.
29 Ekim 1923'te Ti.irkiye Cumhuriyeti'ni ilan
eden Gazi Mustafa Kernal Pasa. Curnhuriyet'in
neden 29 Ekim'de ilan edildigini ise Fahrettin
Altay Pasa'run sorusu i.izerine :;oyle yamtlayacak­
tt "Sen benim 30 Ekim 1918 sonrast giinlerde­
ki r:ektigim azabt bilirsin. Yammdaydm. Mond­
ros 30 Ekim'dir. Cumhuriyet 29 Ekim. lste bu da
blr mitletin, mazlum blr milletin emd«. Sanmm
kl o zamankl de vie tier bunu anlam1$lardlf. "Ata­
turk bir an durdu, Fahrettin Pa:;a'ya baku ve sonra
elini rnasarun uzerlne vurarak: "Deyiniz kl, bu ta­
rihten silinmek istenilen bir milletin ociidiir ... "
Mustafa Kemal Ataturk Turk Devrimi'ni ken­
disi :;iiyle ozetliyor:
6 Kasun 1923'te Turk birlikleri istanbul'a girer.
istanbul'un, 600 y1lllk Osrnanh'run ba:;kentini tek bir
silah patlatmadan. tek damla kan dokmeden yeni­
den Ti.irk toprag1 yapan biridir, Mustafa Kemal Pasa.
Mustafa Kemal Atati.irk, General McArthur
ile 1932 yrlmda yapt1g1 gori.ismede su sozlert
kendisine soyli.iyor: "General bana gore Alman­
ya mill? histerini kamplayacak bir liderle, ingil­
tere ve Rusya hari~ biitlin Avrupa'y1 i$gal ede­
bilecek bir orduyu kis» siirede kurabilir. Bu
takdlrde savap 1940 civarmda baplayabilir,
Fransa kuvvetll blr ordu yaratamaz, italya'da
ise Mussolini Sezar roliinii oynama heveslnde
otscea«. Avrupa devlet adamlafl onemli
siyasi meseleleri egoizmden uzak ve iyi niyet­
le ele almazlarsa savap felaketinln oniine ge­
~ilemeyecektir. Ayr/Ca, sunu da ekleyeyim,
Avrupa'da vuku bulacak bir savapm galibi ne
ingiltere ne Almanya sadece Sovyet Rusya
otecsktir."
Vine 1932 y1hnda Ti.irkiye, Yunanistan ca­
vetiyle Cemiyet­i Akvam'a i.iye oldu. Ne var
bunda diyeceksiniz? Cemiyet­i Akvam yani bu­
gi.inku ad1yla Birlesmis Milletler, hi~bir i.ilkeyi ca­
vetle kabul etmez, gel en davetleri kabul eder. 10
y1I Anadolu ovasinda kovaladrgrmrz. denize dok­
tugumuz Yunan, bizi bu cemiyete katrlmarruz i~in
davet ediyor, Atati.irk de sartlan uygun gorerek
kabul ediyor.
Mustafa Kemal Atati.irk o kadar bi.iyuk bir
siyasi denadir ki, savast1g1 tum devletlerle Ti.irk
Cumhuriyeti'ni ilan ettikten soma anlasrnalar
Ti.irk ulusunu korumak i~in onlan bir araya getirir
ve Balkan Antann (1934) ve Sadabat Paktrru
(1937) imzalar.
UNESCO'nun, Ataturk'un 1981 y1llndaki
100. Do~um V1ldOni.imO dolay1s1yla ald1~1 kararla­
nn dayand1g1 gerekceler, Atati.irk'i.in "Ulusal Mii­
cadele ve ~agda$lapma Uderi" olmak evrensel
niteliklerini ortaya koymakta ve dayand1g1 ge­
rekcelerte. AtatUrk'i.i yetistirmis bir ulusun men­
subu otarak. hepimize k1van~ vermektedir.
27 Kas1m 1978 Tarihli UNESCO Genel Ku­
rulu'nun kararmda:
"UNESCO Gene/ Konferans1; Uluslararas1an­
/ay1p ipblrllg/ ve bafl$ yolunda rat1pm1p
iistiin klpllerln gelecek kupaklar lrln bme«
olacaklafl lnanciy/a, Tiirklye Cumhurlye­
ti'nin Kurucusu Mustafa Kemal Atatiirk'lin
dogumunun 100. Y1/doniimii'nde, 1981 y1­
lmda amlacag1m hatlflatarak, UNESCO'nun
ilgilendig/ tiim a/an/arda olaganiistii bir re­
formcu oldugunu goz oniinde tutarak, oze/­
likle somiirgeclllk ve emperyallzme karp1 en
once aplan sevsstenn ilk liderlerlnden blri
oldugunu kabul ederek, diinya uluslafl ara­
smda karp1/1k/1 anlay1pm, siirekli baflpm ku­
rulmas1 ir;in ~a/1pmalarmm olaganiistii bir
btne« oldugunu ve tiim yapam1boyunca in­
sanlar arasmda hifbir renk, din ve lfk ayflm1­
m gozetmeden, bir uyum ve lpbirligi ragmm
dogacagma olan inenam ammsatarak,ey­
lemlerini her zaman baflp uluslar aras1 anla­
y1p ve insan haklarma sayg1 yoniinden
yapm1p olan Tiirkiye Cumhuriyeti'nin Kuru­
cusu Atatiirk'iin klpiligini ve eserlnin repitli
yonlerini ortaya pkarmak iaere, 1980 y1/m­
da yap1/acak sempozyum hazlfl1klafl ton
Tiirk Hiikiimeti ile UNESCO'nunipbirligi yap­
masma karar verilmi$tir."
ATATORK'un vasiyetnamesi S EylOI 1938
Pazartesi sabaru kendi el yazrsryla kaleme alm­
rmstrr. Vasiyetnamesini yazdiktan bir gun sonra
ardmdan doktiigii kten gozya~lart bu biiyiik
kahramana ve modern Tiirkiye'nin Ata'sma
laytk blr tezahilrden ba~ka blr ~ey deglldlr." 10
notere vermeyi uygun gormu~tur. Bu islem i~in
Beyoglu Taptes Handaki istanbul Altmo Noter
ismail Kunter'i secrnistlr,
6 EylOI 1938'de. Ooktor Neset irdelp. Cum­
hurba~kanhg1 Genel Sekreteri Hasan R1za Soyak
ve Noter ismail Kunter'in naz« bulundugu ortam­
daATATORK kapah zarf i~indeki vasiyetini Noter
ismail Kunter'e "Bu benim vasiyetimdir. icap
Winston CHURCHILL. ingiltere Basbakaru
Yukanda Atatiirk'un resmi vasiyetini ve
maglup ettigi dunya liderlerinden birinin arkasm­
dan soyledigi soztert okudunuz. Bu vasiyet yerine
getirilmistir, bir de gayn­resmi vasiyeti olarak
Turk gen~ligine 20 Ekim 1927'de Gen~lige Hita­
be'de bizlere seslenerek en buyuk eserim dedigi
Cumhuriyet'i koruma gorevini bizlere vasiyet
ederek, Ti.irk Cumhuriyeti'ni, ne sekilde nasil mu­
cadele edecegimizi gostermis bulunmaktadu.
Ba~bugumuz. lrnkansrz denilen Harf Devirimi'ni
ba~ogretmen s1fat1yla gercektesnren, ­ki dunya­
daki ba~ogretmen unvaruna sahip tek liderdir­
dunya cocuklanna bayram hediye eden, bir agacin
kesilmemesi kin koskoca bir kosku yerinden tasr­
tan bir cevrect Kurtulus Savas1 suasmda "Ceha­
ettigi zaman liitfen kanuni muamelesini yapar­
siruz" diyerek
vermistlr. Aynca konuyla ilgili
olarak Noter ismail Kunter. Genel Sekreter Hasan
R1za Soyak. Or. Ne~et lrceio ve ATATORK'un imza­
lad1g1 bir tutanak dilzenlenrntstir.
"Sava~ta Tiirkiye'yi kurtaran, sava~tan sonra
da Tiirk u/usunu yeniden dirilten ATATURK'iln
oliimil ya/mz yurdu kin deg/I, Avrupa i~in de en
32
letle ssvssumz, dii>manla sava>1m1zdan daha
i:inemsiz degil'' diyerek egitim kongresi duzen­
leyen bir egitimci, Turk kadiruna islamiyet'ten
oncekl degerini geri veren bir devrimci, yapt1g1
devrimlerle herkesin "Biiyiik" dedigi Britanya
imparatonugunu percalayan bir kurtulus savasci­
st, Sovyetlerin 3 nesil (70 y1I) sonra dag1lacag1n1
ongoren i.isti.in kisi. vatan savunmasi orsmda sa­
vasm bir cinayet oldugunu soyleyen bir Basbug
kazamtmast rnumkun olmayan savaslan kazanan,
6 ayda gecilemez denen cepheyi 6 saatte yerle
bir eden (Bi.iyi.ik Taarruz), tum dunyarun sayg1
duydugu bir ulus lnse ederek Ti.irk'i.in di.inyaya
hakim olmak i~in yarat1ld1gin1 herkese gosteren
kisidir Mustafa Kemal Atati.irk!
Ki.iba'da tek kistnln heykeli vardir o da Mus·
tafa Kemal Ataturk, Fidel Castro: "Biz devrimcl
olarak onu i:irnek a/1yoruz." der. iran ~ah1 Peh
evi'ye Ti.irkiye ziyareti suasmda "Doguda bir ko­
lordu komutanm olarak emrinizdeyim." dedlr­
ten biridir Mustafa Kemal Ataturk. ordutanru
Anadolu ovalannda mahvettlgi, izmir'de denize
dokti.igu hi.iki.imetin basbakamna
Venizelos'a
her 29 Ekim'de Turk Kontoloslugu'ndaki
resmi
karsrsmda sayg1 durusunda bulunduran adamrnr,
ger~ek diinya llderi Mustafa Kemal Atatiirk.
Dlp(e ve Kaynak(~:
1 . Crnt1101tkitn.811 va1an iki Bo.i'11ur1. 2014
2 ·lord Kinross.At<ltOr~ istanblll. 1994. s.21
3 • Mus1ata Kema1 Pa}&. 10 OCak t922'de Vak•I Gazttesi'nele yay1m1anan.Vakil
G.tile1es1 8.>)y:uauAhmet Emin ~Yah'l\anra verd!Qi mOl."lkattnda kendi hay.n1n.
anlatmrJtlf.
4 Osman Sehm KD<iNnoQtu. All Fual Cte>tsoy'un A1)fvlnden AY:etl ve Slyasl
lltl8tlt1i, Temel Yay., lsiantlvl ZOO~
S ·Abunahman caye:1, Gt:tzi Mustdfd Kem.a;1Atat01k M1lliOat1ms1zllk ve Cild1>la)·
ma Onclcrl Hayat1 ve ese1t 2002
6. Musu11a Kema1 Pasa. 10 OCak 192z·e1c Vakn Gaze1es1'nCIC! vav1m1anan.Vakil
G<lzeltSI Sasyata11 Ahmet Emln {Yalmanra verdlQ1 mUlak:ahnCla k~Clt h<iybt1n.
.lt'llatm1St11.
? • Al>unatiman(aye•. Gali Mu\taf1 Ktrn.alA1atU1k M1llf Oaf*m111llk ve (atda>lt1S·
ma Onacrl· Hayau ve Esc11. 200l
8 • HOseyln Nau Kubal! vet artada~M•. TU1k1yc Cunl'lutlyctl'nln Kuruiuw vci Malen
Mt1'I Cumhu1tyt1 A1,aya11as1, Ytnl T01kly&. 1959
9 Alat01k'On Amc1lt•h ga,eHxl c1~1s 6att(t ver0o191 m(llakill.. ll H&llfoo
193S't~ v1us. Cumhu,lyet vtl OOnemln garttttt11noe yay1n1anm1st1•.
10 T••s•m•sl. 10111011< 1938
Milli MOCADElE'NiN MANEVi MiMARlARINDAN
•
PAPA EFTIM
OMiT DOGAN
[email protected]
Sayfa 10
YEOIGON
fi.SRi
No. 6
BiR PAPAS :
PAPAEFTiM •
K
'ETEND I
AVGAL/J.RI NI ANLATIYOR
D
Muf\arririmize
in otgusu, toplomlar uzerlnde ki en
linemli manevi degerlerden biridir. Bu
nedenle tarih boyunca devletler veya ~e­
?itli odaklar basanya ulasma adma din olgusunu
kullanm1?lardir. Din olgusunun istiklal Sava?I yll­
lannda ca linemli bir yer tuttugu, gerek dusrnan
ile i~birligi i~indeki odaklann gerekse milli muca­
dele yanhlanrun basanya ulasrnak adma din ol­
gusunu fazlaca kullarunktan glirulmektedir.
islam ahalinin milli mucadeleye destek ver­
mesini onlemek arnaoyla Padisah Vahdettin ve
Sadrazam Damat Ferit Pasa'run tallrnan sonu­
cunda bir fetva yayinlayan Seyhulislam Durriza­
de Abdullah Efendi, Kuvay­i Milliye hareketinin
ser'an caiz olmad1gin1 ve milli mucadeleye katr­
lanlann Hallfe'ye ihanet iclnde otduklanru sliyle­
yerek katledilmelerinin vacip oldugunu bildirrnis­
tir. Basta R1fat Blirek~i olmak uzere vatanperver
din adamlan ise kars: bir fetva yayrnlayarak milli
mucadete hareketinin desteklenmesinin dinin bir
geregi oldugunu vurgutarrustardrr.
Din olgusunun Ortodoks tebaa uzerinde ne
~ekilde kullan1ld1g1ni inceledigimizde, yalanlar
uzerine kandrnlanlann sadece Seyhulislam fet­
valanna muhatap islam ahali olmad1g1ni gliruruz.
Sliyle ki, Ortodokslann ruhani merkezi clan ve
Yunanistan'la surekli i~birligi i~indeki Fener Rum
Patrikhanesi "Megalo idea· davasnu hayata ge­
drmek acma bir yandan Anadotu'dakl Turk Orto­
dokslan Rumlastrrrna polltlkast
izlerken. bir
yandan da Avrupa'ya Anadolu'da ki ortcdokstar
Rum klikenlldir rnesah vermeye cahsmrstrr, Pat­
rikhane Rumlasterna politikasma Anadolu'daki
Turk Ortodokslanna Yunan dill ligretme faaliyet­
leri lie baslarrusnr. Burada ki asu arnac ise bu in·
sanlara yalruz dil ligretmek degil, Yunan metku­
re. gelenek ve glireneklerini de asuarnakur. Pat­
rikhane bunun i~in buyi.ik bir egitim teskllau
kurmus, Rum okullannda Turkce okutulmasiru
yasaklarms ve acrrus oldugu okullara Megalo
ideao profeslirler glindermi~tir. Patrikhane'nin
Anadolu'nun dort bir yanma glinderdigi tuccarter.
rahipler ve ligretmenler sabtrh ve sistemli bir se­
kilde faaliyet glistererek buradaki Ortodoks Turk
halk1m oz benliklerinden uzaklasnrrnaya causnus­
lardrr. 0 donernde yasayan ve bahsettigimiz Yunan
ajanlanmn oyunlanna gelerek cetecilik faaliyetleri­
ne kaulan Karamanh bir Ortodoks, ogluna yazd1g1
vasiyetinde suntan soylemektedir:
"Karaman/1 Ben Karaman/1 oyle bir Rum idim ki,
dunyada Mus/Umanlar kadar kimseyi sevmez­
diml Kalbimin adeta islamiyet'e yakla:;t1gm1 his­
sederdim. 0 esnada koye bir Yunan geldi. Rum
ahaliye bilmediglmiz seyte: soy/Uyordu. Biz ev­
vetden buyuk bir imparator/uk imi:;iz. Sonra
vah:;i Turk/er memleketimizi istila etmi:;, kadm,
cocu« lhtiyartan etestete atmt>lar, gen~leri kt­
lt~tan ge~irmi>lerl itk toptant1da Turk/er aleyhi­
ne vah>i, kaba, canavar ittitetetm: isitme« bize
aglf geld!. Fakat yava> yava> al1>worduk. Bir
gun getdi kl, o tetkinatm tesiri attmda Turkter'e
kar>t du>mant1k hiss/ duymaya ba>lad1m. lstan­
bu/'a geldikten sonra bu cinayeti de aym sebeo­
le istemistim. Bogazi~i'nde bir komite te>kil et·
ml:;tik. Her ay Averof i~ln iane toplar, gizlice A ti·
na'ya yo/lard1k... Doktor Nikolanidis, eczsa Kir·
yako, meyhaneci Koco, gazinocu Aleksi ve ben
komite azalan idik. Vazifemiz, saf Osman/1/ar'1
her ne :;ekilde o/ursa olsun, lfsat etmekti. Buna
Rumlar'dan ba>ilyorduk. Bo:;o, Kozmidi /az1m
ge/en emirleri verirlerdi. Turk unsurunun imhas1
i~in Yunanistan'a «ostu«, Cetetet te>kil etfik.
Koyleri yakt1k, Muhacirleri arabalannm tanae
birer birer bogazlad1k. Kadmlarm, taetenn «uns
genik. Esirlerin gozterini oyduk. Buruntanm, taslaklarm1 kestikl Dyle facialar meydana getirdik
ki, oglum, :;imdi on/arm korkusu ile titriyor, bo­
gu/uyoruml Kor olsun, beni ba:;tan pkaran o
Yunan domuzlarr
R1fat Borek~i onderligindeki vatanperver din
adamlan, Musluman halk1 fetva ile kandrrarak
isyan ettiren >eyhulislam'a kars1 adeta bir din sa­
vasma girmislerdir. Anadolu'daki Ortodoks vatan­
daslanrnrzm da din bezirganl1g1 yapan Fener Rum
Patrikhanesi taranndan ayru sekilde kandmlrnasr­
na engel olunmas: gerekmektedir. Bu konuda kim­
senin elini tasm altma koymak istemedigi bir
srrada Keskin'de gorev yapan gene Metropolit
Papa Eftim sahneye cikmrsnr, Bu yazida, Papa Ef­
tim'in milli mucedele doneminde Fener Patrikha·
nesrne kars1 giristigi ruhani mucadeleyi kisaca ere
alacagrz,
Karahisarlroglu Pavri (Papa Eftim), 1884 y1·
hnca Akdagmadeni'nin istanbulluoglu mahatlesln­
de Hristiyan bir aileden dunyaya gelir. Vaftizi ya·
prldrktan sonra kendisine buyukbabasmm ad1 olan
"Pavrl" ad1 verilir. Babas: "Baras" ticaretle ugras·
mektaoir,
Akdagmadeni'nde
"Karahisarhoglu"
lakab1 ile tarunrtar, Pavri, ilk ve orta tahstllnl Ak­
dagmadeni'nde yapar. Ku~uk Pavri, ortaokula git·
meden eek onceleri. dine kars1 buyuk bir arzu
duyar ve 90 yasindaki gozleri gormeyen babaan­
nesiyle birlikte kiliseye gitmeye baslar. Sabah er·
kenden kiliseye giden Pavri'nin ~ok zamanlar
geceyi orada ge~irdigi de olur. Ortaokul hocas1
>evki Efendi, zekas1 ve ~a11skanhg1 ile dikkat
~eken Pavri'ye destek olmaktadir. Onun telkiniyle
dine daha ~ok baglanan gelecegin Papa Eftim'inin
ideali, kendi inanc1 ~er~evesinde iyi bir din adam1
olmaktir. Musluman arkadaslannin Kuran­1 Kerim'i
ezberlemelerlne lmrenerek incil'I ezberler. Valrnz
ezberlemekle kalmaz, incili tefsir etmeye de bas·
lar. 1 1908'de Ankara'ya giderek baba meslegi olan
manifaturac1hga
baslar. 1911
y1hnda evlenir,l
191 Z'de diyakoz,3 191 S'te se~imle papaz olur.
Daha sonra Akdagmadeni'ne don er. 1918 y1h Mart
ay1nda Metropolit4 Vekili olarak Keskin'e atanir.
Art1k o, Anadolu'da ve dunyada yasanan gelisme·
leri yak1ndan takip eden bir din adam1d1r.
Fener Rum Patrikhanesinin din olgusunu
kullanarak Ortodoks ahallyi Turkluk aleyhinde
nas11 etkiledigini goren Papa Eftim'in yapacag1 iki
sey vard1r. Ya Ortodoks bir din adam1 olarak bagh
bulundugu ruhani merkez olan Fener Rum Patrik·
hanesi'nin
talimatlan
do!lrultusunda
hareket
edecek, ya da dinen bagh bulundugu kurumu kar·
s1sina ahp, mensup oldugu Turk milletinin yaninda
yer alacakt1r. iste bu ~ok zor karar asamasinda
Papa Eftim. tereddilt dahi etmeden milletinin ya­
gma hitap eden mesnur bildirisini
yay1nlayarak
rnnda yer almay1 secmistir. Papa Eftim. 1 Nisan
1918 tarihinde Keskin'de Metropolit Vekili iken
su siizleri siiylemistir:
Papa Eftim beyannamesinde
iki temel nok­
Fener Patrikhanesinin
faaliyetlerini
protesto
etmek idn biltiln kamuoyu ve dilnya Hristiyanlr­
taya vurgu yaprmsnr, Bunlardan birincisi Anado­
lu'da yasayan Ortodokslann tarnarrurun Rum ol­
mad1g1 ve bu insanlann dilleri, adetleri ve kulturle­
ri ile Turk olduklanru ispatladiklandir. ikincisi ise
Fener Rum Patrikhanesi'nin
bu gercek karsismca
tak1nd1g1 Helenlestirrne/ Yunanlastirma/ Rumlas­
trrma politikasmm bagh bulundugu devlete kars:
yaprlrms bir ihanet, bir vatan hainligi oldugudur. 6
Papa Eftim'in Keskin'den butun Hristiyanl1k
alemine hitaben yayinlad1g1 beyannamesi done­
min Fener Rum Patriginin htc hosuna gltrnernistlr.
Patrik, Papa Eftim'in dinen kendisine bagh bir kisi
olmasi nedeniyle ona bir genelge gonderir. Genel­
gede Turkiye'nln Yunanistan'a verilmekte oldugu­
nu ve Turk hukurnetinjn mesruiyetinin kalmad1g1­
ru soyleyerek Anadolu'da ki Ortodokslann Turk ta­
biiyetinde kalmalanrnn gereksiz oldugunu belirtir.
Bununla da yetinmeyen Rum Patrigi, conemln
sadraaamma
basvurarak Arahk 191 B'te Papa
Eftim nakkmda bir tutuklama karan okarnr,
Ancak, donemin Ankara Valisi Muhiddin Pasa ve
vatansever Keskin Kaymakam1 Avni Bey bu karan
yerine getirmeyerek Papa Eftim'i teslim etmemts­
lerdlr, Bu tutuklama karanrun okartumasmds, Pat­
rikhane'nin arnac: Papa Eftim'in mucaoeteslnt za­
y1flatmak ve direnisini ktrmak. onu etkisiz hale ge­
tirerek Ortodoks Turklerin milli rnucadeteye
destek vermelerini onlemektlr. Papa Eftim ve Pat­
rikhane erasrndaki saves glttlkce stddetlenmekte­
dir. Son Osmanll Meclisi Mebusan sedrnleri ile ilgili
olarak Patrikhane, Ortodoks Rumlann Turk uyru­
gunda kalmasrrun' ve Rumlann Meclis·i Mebusan
da temsil edilmesinin bir gereginin olmad1gin1 du·
sunrnektedlr ve bu dusunceyle Papa Eftim'e de
nutuz sahasi altmdakt Ortodoks halkm sedmlere
katrlmasrrun engellenmesini emreden bir genelge
gondermistir. Papa Eftim nufuzu altmdaki Orto·
dokslara herhangi bir dayatmada bulunmadrgi
gibi, Keskin Musluman Turk halkuun se~tigi mun­
tehibi sani srtauyla secimlere katthr. Bu arada
Fener Rum Patrikhanesi yurt d1sindaki aynl1k~1 fa·
aliyetlerine devam etmektedir. Trabzon Metropo­
liti Hrisantos, Paris bans Konferans1 suasinda Ge·
neral Harbord ile gorusmus ve hain emelleri konu­
sunda onu ikna etmeye cahsnusnr. Buna karsihk
Papa Eftim, Anadolu'ya gelen General Harbord'a
bir telgraf gondererek, Rum ve Ermeni azmhklann
Turkfer aleyhine yapuklen olumsuz propaganda·
Iara kanrnamasuu tstemistlr. Papa Eftim telgrafm­
da, Anadolu Rumlugunun bolunmez bir parca ol­
dugunu, ortadaki olaylann disandan gelen y1k1·
c1­bolucu tahrikler ve telkinler sonucu meydana
geldigini, Rumlann, Turkluk camiasmm huzurlu bir
unsuru halinde asirlarca emniyet ve huzur icerl­
sinde yasad1klanrn vurgulamrs. ahnacak kararlann
as1ls1z propagandalara dayanarak verilmemesini,
olaylann yerinde degerlendirilmesini istemistlr."
Fener Papazian bu seferde "Hunhar, canavar su­
rat/1, zalim Kemalistlerin zuliimlerinden biz Hlfisti·
yanlafl kurtarmaga ge/in, Kemalistlerin Ankara'da
ki zehirli yuvalarmt bir an evvel y1kmak i>in acele
edin. Yiizbinlerce Hristiyanm hayatm1 kurtafln!"
yazan brosurler dag1tarak Avrupa'dan yard.m iste­
meye baslarmstardir. Papa Eftim. Keskin Turk Or­
todoks Metropolit Vekili srfattyla Hakimiyet­i Mil­
liye gazetesine verdigi bir beyanatta, Fener Rum
Patrikhanesi'nin butim dunyaya Anadolu Htrlsti­
yanlan'rnn tamarmru Rum olarak tanrtrnasma ve
Anacolu'nun ~esitli bolgelerinin sozde Rum Hrrls­
tiyanlanrn
kurtarrnak
amaoyre Anadolu'nun
isgali i~in propagandasi yapmasma engel otmayi
amadavarak; "Anadolu'da bizim orf ve soeneti­
mlz hilafmda bir kanun yoktur. Kenuntsnmtz orf
ve adetlerimize gore tanzim edildigi cihetle bize
yeoena degildir. Fener Patrikhanesi Anadolu Ht·
ristiyanlarmm selamecinin nerede o/dugunu dii·
simere«, Avrupa siyasilerini propaganda/aria
yanl1$ yo/a sevk ettiklerini biitiin delilleriyle ve
apk/1kla gosterebiliriz. • dernlstlr,?
Fener Rum Patrikhanesi ile amansu bir muce­
deleye girisen Papa Eftim ve ona tabii Turk Orto­
dokslan icin aruk Patrikhanesi catrsi altmda ya­
samak imkansrz bir hal alrms, Anadolu'da bir Turk
Ortodoks Patrikhanesi'nin kurulrnasi zaruri hale
gelmlstlr. 1921 y1hnda Turk ortoooxsian kendi
Patrikhanelerini kurmak i~in resmi yollara oasvu­
rurken verdikleri dilek~elerde Turk olduklanru.
Turk~eden baska dil bilmediklerini, Fener Patrik­
hanesi'nin faaliyetlerlne kars1 olduklanrn ifade
ederek bir Turk Ortodoks Patrikhanesi etrafmda
birlesmek istediklerini vurgularntslardu, 11 Nisan
1921'de Kastamonu, Daday, Tosya, Taskopru ve
Safranbolu'da yasayan Turk ortocoksten. kendi
Kaymakamhklanna basvurarak eskiden beri Or­
todoks mezhebini kabul etrnls Turkterden olduk­
lanru. Turk ad1 atnnda yasamak lstediklerini ve
Turkluge ihanet eden istanbul Rum Patrikhane­
si'nden itlskilertni keserek yenl kurulacak patrik­
hanede milli Turk Hukumeti emri altmda yasa­
mak istediklerini bitdlrmlslerdlr. •0 Ayrn sekilde
Corum ve cevresinde ya:;ayan Ortodoks Turkleri
adma Corum Ortodoks Kilisesi Metropoliti Papa
Nikola ve Gulistanoglu Hrlstos imzalanyla TBMM
baskanugma. i~i:;leri. 01:;i:;leri ve Adliye Vekale­
ti'ne gonderdikleri dilekceler de. asmardir dini
hurriyet icerislnde yasamakta olduklan Anado­
Anadolu'da Rum veya Elen ad1yla bir millet olma­
y1p, kendilerinin milattan once batiya dogru go~
eden irken Turanh Hmstiyan Turklerden olup,
kendi haklanrn dile getirmesi i~in istanbul Patrik­
ligi'ne hi~bir zaman vekalet vermedikleri gibi, Av­
rupah Devletlerinin azmnklar hukuku gibi bana­
nelerle bir ailenin uyeleri aresma ikilik sokma ca­
balanndan duyduklan rahats1zhg1 dile getirrnis­
lerdlr." Papa Eftim'in ceoaran ve Anadolu Turk
Ortodokslanmn bu kararh tuturnlan, Turk Orto­
doks Patrikhanesi kurulmasi i~in ocak ayrnda ve­
rilen kanun teklifinin kanunlastuma surecini hrz­
rencurms, 1 May1s 1921 'de Bakanlar Kurulu tara­
nncan "Turk Ortodoks Patrikhanest kurulmasi
ile ilgili karar kabul edltrnlstlr."
1922 yrlma gelindiginde bir yandan ulke·
nin i~inde bulundugu savas hali nedeniyle asayi­
sin bozulrnast bir yandan da Fener Patrikhane­
si'nin ~evirdigi entrikalar sonucunda Anadolu'da
yasayan Hristiyan Rum, Hristiyan Turk ve Muslu­
man Turk unsurlar arasmda ister istemez bir so·
gukluk olusur. Ayn1 donemde Karadeniz bolge­
sinde yasanan facialann i~ Anadolu'da da yasan­
masmdan endise eden Keskin Metropolit Vekili
Papa Eftim bu u~ unsur aras1nda meydana gele­
bilecek olaylan notralize etmek i~ln i~ Anado·
lu'yu dola:;maya karar verir.
Papa Eftim, ya:;anan olaylann Fener Patrik·
hanesi'nin siyasi emelleri dogrultusunda ger~ek­
lesmeye baslad1g1n1 fark eder etmez. durumu du­
zeltmek ve Anadolu'da ki butun Hristiyan unsur­
lan milli mucadeleye kazandirmak i~in Kes­
kin'den K1rsehlr'e oradan da Nevsehir'e ge~er.
Burada muslim/gayrimuslim ahalinin aras1ndaki
sorunlan daha fazla buyumeden ~ozen Papa
Eftim, incesu uzerinden Kayseri'ye ge~er. Burada
bir muddet kalan Papa Eftim, Turk Ortodoks
Kilisa Kongresi'ni toplar. Kongrenin ilk oturumun­
da belirlenen kongre nizamnamesine gore Papa
Eftim Anadolu Turk Ortodokslanrnn vekil ve tem­
silcisi se~ilir. Kongrede ahnan diger onemli karar­
lardan birisi de Anadolu'da oturan Turk Orto­
dokslannin anadili Turk~e oldugundan. Rumca
anlarnadrklanndan
dolay1 incil'in Tiirk~e okunma­
smrn ve kiliselerde Turkce vaazlar verilmesinin
turn Ortodoks kiliselerine bildirilmesidir. Vine
kongrede Ankara'da bulunan ingiliz generali
Thownshend'e telgraf cekilerek, Turk Ortodoksla­
nrun TBMM Hiikiimeti'nin adalet ve setkatlnden
memnun olduklan, Fener Patrikhanesi'nin azmhk­
lann haklan iddias1yla dini siyasete aiet ettigi ve
bu tur iddialara onern verilmemesi gerekliligi
tekrar bildirilir. 21 Eyliil 1922'de kongrenin son
oturumu yap1hr ve Turk Ortodoks Kilisesi resmen
kurulrnus olur. Bu tarihten sonra Fener Patrikha­
nesi'nden aynhp Turk Ortodoks Kilisesi'ne bagla­
nan Turk Ortodokslan, yaymlanmakta olduklan
"Anadolu'da Ortodoksluk Sadas1· gazetesi ile
Fener Patrikhanesi'nin propagandalanna cevap
vererek "Rum degil, Turk Ortodoksu olduklarm1 ve
her zaman mi/Ii mucadelenin yanmda yer aldtklart­
ru" biitiin diinyaya hayk1nrlar.
Sonu~ yerine;
Papa Eftim, t1pk1 ~eyhiilislamla fetva savasr­
na giren Miisliiman din adarnlanrmz gibi, ayru
ozvert ve milli duygularla Atatiirk'iin "teset ve
ibenet ocagt" olarak niteledigi Fener Rum Patrik­
hanesi'yle savasa giri?mistir. Papa Eftim kendi
niifuzu altmdaki insanlara surekli Fener Patrikha­
nesinin zararll faaliyetlerini anlatrnts, Miisliiman
Turklerle aym soydan geldiklerinin unutulmama­
srru ve milli miicadelenin mutlaka desteklenmesi
gerektigini telkin etmistir. Boylece, Karadeniz'de
yanan Pontus isyan ateslnln Anadolu'ya srcrama­
srru da onlemlstir. Her nrsatta Tiirkliigii ile
oviinen, milli miicadele snasmdakl vatanperver
faaliyetleri nedeniyle Atatiirk'iin "Bize bir ordu
kadar yard1m etti" dedigi Papa Eftim, Fener Rum
Patrikhanesi olan miicadelesini hayatmm sonuna
kadar surdiirmus. ·oavam... Davam" diyerek son
nefesini vermlstir.
Ofp(O vet K:iyn:ik~a:
1 • Teoman E-1geot,lu11c1a1H.Hbinde TUt• Ottod0k$1~11.ls1~nbul 1g51. s.5
z. Von<• AnZOlliojllu. Tchklyc'ac Ortodol<s TU•klet (XVI. yy. xx. yy~ HiKCllCl)O
On1vc1snrslAta10rk llkclerl ve lm:1ll)pT3'ihf EnsrltUsO. DokuHa Te:~ s ZO.
3 • Olyako1. Ruh~nhk dertctlffiNn Ilk b.Jscimae•. papa1 yaid1mc1s1.
4 • Me1ropa111. OftOdOk.slutta Pau!lcteo sonra geien, blr b6!sen!n din tsletlne bas·
tanh~ f<ltfl ICl).t
s M. S01cvv• Sahln, FMC• Pou~na11est"" TIJrtlyc,lsiaobut 1980. s 189.
6 • Anzerllojllu. a g.~s Z04.
1 • fah<i Niyazl Kar.ic<l. Sort Osmanl1Meclls·I MebcJ)ltt SttlmJ~r~Ank<t•• 2004.
'316
8 • Ztll:erlya TO.kmen. lstlk,,,.,HIJrbJY11/1JrNW Ti.JlkOlt<KJOkst1Jon1nF#lltrRvmPdr·
tJkNncsitlo KlJISI YUtu110t1e11PtopotgiNlrJJFDDtlyotlcrl,AS-ktfl T31lh Bollen!. 24146.
Sut>ol 19ll9. s. 71.
9 Hi)klmlyet I Mlllye. 7 l<lls•m 19Z I; 1 M•y1s 1921: lbt'tihlm Eroat. T(Nk &l)U)ift(J
GOto Ottoaoks TUltlcrm Hlltl HUC.xJcfedeklTutumu. Ankifll Onivc1slltSI TOrk In
k•l3P Torlhl En>11lusO AtatOrk V04u ~slsl, zoos. M•V•S· K"•m. s 3S·)6. •337
10 liaklmlycl I Hllllyc. E1d•I. ·•·"'­' s 3l6.
11 Ozeur HNI, T01k OH0<1otsl11<1, OOl<uz EytOI Onlve1sllcs1AtatOrk lltclc<l ve lok•
lap Tarlhl En<tllUsO. VOksck ll$311S Tell,' zo.
1 8CA·OOSv•: 94 6 Fon kO<lu: 30 1.0.0 ve1no:318 14.; Ill<.: Naklcn. Merl •s.1.
z
.<.17.
•
CiHAN OKTAY
[email protected]
B
irinci Dilnya Savasirun ba~lang1c1, Avus­
turya­Macaristan
lmparatorlugu varisi
Ar$idiik Fransuva Ferdinand ve e$inin,
Bosna'da bir Sup genci taratmdan kursunlanarak
olduruldugu tarih olan 28 Haziran 1914 olarak
kabul edilir. Ancak bana gore y1llardan beri yapuan
gizli anla$malarbir Avrupa savasu» kaonumaz kr­
llyordu, bu da demektir ki boylesine etkili bir sava­
sm nedenini daha onceslnde ararnak gerekir.
Avruoanm ve dunyanin buyuyen ekonomi­
leri, bu bi.iyumeyi surdurulebilir ktlmak icin yeni
sornurgeler, pazarlar aramakta ve diger emperya­
list Olkeler ile ceklsrnektelerdt Bu emellerini hakl1
k1labilme1< icin dinsel ve etnik bir boyutta fikirler
ortaya atnlar. ~1karlan dogrultulannda Avrupa
devletleri, kendi aratannda bazi ittifaklar meyda­
na getirdiler.'
SEVR
ANTLASMASI
O~lil
unasma
Devletlerl
otarak arulan
takirn ilk olarak 27 Arahk 1893 tarihlnde Fransa
ile Rusya arasmda ikili bir uzlasma olarak basladr.
Bunu Fransa ile ingiltere arasmda yapuan 21
Ekim 1904 tarihli dostluk entlasmasr izledi. ingil­
tere ile Rusyarun 31 Agustos 1907'de lrnzalaork­
lan bir antlasma ile tamamland1.
O~lil Antasma Devletleri olarak bilinen
takirn ise, Dogu Avrupa'da Avusturyanm ~1karla­
nm tehdit eden Rus tehlikesine kar~1 koymak
uzere. Alrnanyarun Agustos 1879 tarihinde
Viyana HOkOmeti ile imzalad1g1 bir ittifaka da­
yanrnaktaydr, Almanya ile Avusturya arasmda
yapuan bu ikili ittifak, 20 May1s 1882 tarihinde
itatyarun da kat1lmas1yla 0~10 ittifak haline geldi.
1918 y1hn1n sonuna gelindiginde ise Birinci
DOnya Savasuun galip ve yenik taraflan ortaya
okn. Osmanh imparatorlugunun
i~inde bulundugu
grup yenilmisti. 1919 y1h basmdan itibaren kaza­
nan devletler artrk yenilmis devletleri aralannda
paylasmak i~in kendi aralannda mucadele etmeye
baslarruslardrr.
Birinci Dunya Savasmdan yenik aynlan
tsrat Osmanh imparatorlugunun da i~inde bulun­
dugu grup oldu.
ingiltere. Fransa ve Rusyanm basrru ~ektigi
ve sonradan Amerika Birlesik Devletlerinin de ka­
tild1g1 itllaf Oevletleri, Bulgaristan Krall1g1 ile 29
Eylul 1918 tarihinde Selanik B1rak1smas1 (Milta·
rekesi), Osmanh lrnparatorlugu ile 30 Ekim 1918
tarihinde Mondros Ateskes Antlasmast, Avustur­
ya·Macaristan lmparatorlugu ile 3 Kasun 1918 ta·
rihinde Villa Giusti Anttasmas: ve son olarak
Alman imparstorlugu ile 11 kasrm 1918 tarihinde
Rethondes Antlasmast imzalayarak savasi fiilen
sone erdirdiler.
Paris Bans Konferans1, 18 Ocak 1919 tari·
hinde, yani Alman lmparatonugunun kurulusunun
y11 donumilne denk gelen gun baslad1. 28 Haziran
1919 tarihinde Almanya ile itilaf Devletleri
Versay Ban:; Anuasmasuu lrnzaladuar. Bizimle
lmzaladiklan Sevr Bans Anttasmasmm blr baska
haliydi. Bakt1g1m1z zaman sadece Almanlar i~in
degil her ulke kln kabul edilmesi eek zor
bir antlasmadu.
23 Haziran tarihinde Alman Parlamentosu tarann­
dan kabul edilmis ve 28 Haziranda ca Paris'in
Versay banliyosunde imzalanan,
Versay Bans
Antlasmast. Alman halk1 tarafmdan utanc verici bir
hadise olarak nitelendirilmektedir.
T1pk1 Sevr
Bans Anttasmasmm, bizler i~in bir utanc gunO
oldugu gibi.
itilaf Devletleri ile ittifak Oevletlerinin irn­
zatadiktan ateskes antasrnaian ve bans anttasrna­
lan pek cok konuda benzerlik gosterrnektedir. Or·
dulann terhisi, stratejik noktalann isgali, haber­
lesrne­ulastm hatlanrun denetim alnna ahnrnast,
Osmanh Oevleti, Avusturya·Macaristan
ve Bulga·
rlstan ile irnzatanan eteskes antasmatanrun ortak
hOkOmlerini oiusturmaktatnr, Ancak soyternek ge­
rekir ki, Alman lmparatorlugu ve Osmanh lrnpara­
torlugu tarannoan imzalanan brrakismatar. arnan­
srz bir sekilde uygulanmis olmasma karsm, benzer
nitelikte hilkilmleri bulunan brrakrsma anlasrnasi
Bulgaristan Kralhg1na kars1 uygulanmamrstrr,
Nitekim Mondros Ateskes Antasmasmrn im·
zetanrnasmm hemen aromcan 1 kasim tarihinde
ittihat ve Terakki F1rkas1 kendisini lagvetti ve yo·
netim kadrosunda bulunan Enver. Talat. Cemal pa­
salar yurt crsma kacn, Sonun ilk satmt otarak Os·
..
manll imparatorlugunun
465 y1I boyunca bas­
kenti olan Istanbul, 13 xasim 1918 tarihinde
i~gal edildi. Bu sure zarfmda
hilafet ve saltanat
makammda oturan Vahdeddin, ingilizlerin buy­
ruklan altrnda korkak ve acizane bir politika yi.i­
rutmus ve Britanya subaylarmmyonetime yar­
d1mda bulunmalarm1 rica etrnistir.'
xurtulusu istanbul'u i~gal eden ingilizlerde
bulan islam halifesi ~iiyle dursun, Anadoluya
ge~en Mustafa Kemal, i~gal kuvvetlerine kar~t
dlrenisl iirgi.itli.iyor ve kongreler toplayio, ard1
stra bildiriler yayunhyordu,
Birinci Oi.inya Sava~tsonunda Alman impa­
ratorlugu, Avusturya­Macaristan lmparatonugu
{llfmekle b()yOk yanl1> veou Arna iJlkeyl seveta
surlJklemeye hi~ kat1lmam1> o/an blnlerce halk1
her zaman ingiltere'ye hayran/1kbesledlmve
bir bir dag1ld1 ve Avrupa'da pek eek yeni devlet ku­
ruldu. Srra elbette ki Osmanh imparatorluguna da
gelecekti. Cikarlanru bir tOrlu denklestirerneyen
itilaf Devletleri, bans antlasmasi imzalamay1 ge­
ciktiriyorlar bu suada bag1ms1z bir devlet kurula­
mast vaadinde bulunulan azmhklar, ulkenin her ta­
ratmdan isyan ~1kart1yorlard1. Baskentin isgalin­
den yaklasrk bir bucuk sene sonra onurnuze sunu­
lan anttasrnarun ismi ise. Sevr Bans Antlasmasi­
du.
Sevr Bans Antlasmasmm temeli, 191 9 y1h
basmda toplanan Paris Bans Konferansinda atrl­
rrusnr. Konferans sirasmda pek cok Glke lideri Tur­
kiye ve Turkler nakkmoa gorus beflrtrnistlr: ABO
saskaru Woodrow Wilson. "sevas sonunda Turki­
yenin haritadan silinecegini", Fransa Basbakam
Clemenceau. "Turkterln uygarl1k d1s1 bir toplum
oldugunu", [ngiliz Lord Curzon. 'Turkterin bir veba
crbaru otdugunu", ABO Dis iliskiler Bakeru Cabot
Lodge tse, "TGrkiyenin uygarhgin oesma bela ol­
dugunu" iddia etmislerdi.5
osrnenu Devleti uzerlnde yapuan planlar Pa­
rls'ten sonra Londra ve San Remo'da toptanan
konferanslarda da devam etrnlsttr. Konferanslar·
da istanbul. Bogazlar, kapttulasyonlar.
halifelik,
Ermenistan ve Kurdistan, Rumlara verilecek yerler
ve mali denetim konulan tarusrlan ana bashktar­
du.
ltilaf Devletleri, Osmanh Devletini Paris'e
davet etmeleri uzerine, eski sadrazamlardan
Tevfik Pasa, Naf1a Nazrn Cemil Pasa, Dahiliye
Nazm Resit ve Maarif Nazm Fahreddin Beylerin
delege olarak Paris'e gonderilmeleri kararlastml­
nus. bunun uzerine bu delegeler 30 Nisan 1920
tarihinde Fransa'ya hareket etmtsterdlr,
11 May1s 1920 tarihinde Sevr Antlasmasr­
nm ana taslag1 okarturms ve dusuncelerini almak
uzere Bab1ali temsilcilerine, devlet adamranna ve
askeri personele sunuldu. Paris. Londra ve San
Remo konferanslanrnn neticesinde karartasnnlan
metin, 31 May1s 1920'de istanbul'a ulasm1s ve 26
Haziran tarihine kadar cevap suresl tarunrrustrr,
Antlasmay1 tmzetarnak istemeyen
Damad Ferit
bu surede istanbul'a geri donmus. antlasrnayi irn­
zalamak i~in Hadi Pasa ve R1za Tevfik ile Bern
El~isl Resad Halis Bey gorevlendirilmi~tir.
Neticede 10 Agustos 1920 gunu, Fransa'nin
baskentl Paris'in 3 km bausmdakl Sevr Porselen
Fabrikas1 Konferans Salonunda aksarn saat dart
siretennda anttasma lmzatanmrsttr,
Antlasmay1 imzalayanlardan biri otan R1za
Tevfik sonradan kaleme ald1g1 arnlannda Sevr ant·
tasmasmm maddeterinin hilkumet tarafmdan bi/di·
glni ve kabul edildigini, kendilerine lse geriye
sadece imzalamak kald1gm1 belirtmektedir.6
TUl!Wl'Y san n:s No. 1J (1020).
Sevr Bari> Anttasrnasmm kosullanru
>LI
>ekilde ozetleyebiliriz:
TREATY OP
PEACE
·­
'l'URKEY.
f~. ,,. 1 """"·" ........
'"'·
Sevr sans Antlasrnasr,
tum maddelerinden
anla$tlabilecegi uzere. bir bans anuasmasi olmak­
tan ziyade. bir olurn ferman1na benzemektedir. Bu
aodan bakacak olursak da. Anadoluda Mustafa
Kemal Pasa onderliginde toplanan vatanseverle­
rin parolast buyuk anlam ifade etmektedir:
Ya istiklal, Ya Oliim!
Paris Bans xonterensmm a~1ld1g1 tarih olan
18 Ocak 1919 tarihinden baslayarak. son anuas­
ma metni olusturutuncaya kadar. pek ~ok madde
uzerlnde tarnsrna yasannusnr, Bunlann basinda
Yunan ve Ermeni istekleri gelmekteydi. Hem kag1t
uzerinde toprak paylasrmlan yap1ld1 hem de kurul­
rnak lstenen Buyuk Ermenistan ve ozerk Kurdista­
n in. kimlerin himayesinde kurulacag1 tarusudr,
Kag1t ustunde dememizin sebebi gordugunuz
Turkiye narttasi uzertnds kurulrnak istenen
Ermeni devletinin barindird1g1 etnik yuzdeleri uze­
rinde bir hayli ~al1s1lm1s durumdadtr. Konferansa
katilan delegelere Garabed Basrnaoyan tarann­
dan sunulan bu haritada. bolgede Turk ve Kurtler­
den eek Ermenilerin yasad1g1 iddia ediliyor. Halbu­
ki bahsi geten en kalabahk ana merkezlerde bile
Ermeni nutusu, Turk nutusunun % 1 O'unu dahi as­
marnaktadrr. Diger bir dikkat ~ekici husus. bugun
sozde Kurdistan diye soz edilen bolgenin. Buyuk
Ermenistan topraktan olarak arulmasrdrr,
Turkiye haritasr uzerinde Buyuk Ermenistan
devletini kendi elleriyle clzen Amerikan Baskaru
Woodraw Wilson, kurulacak devletin himayesini
ustlenecegi dusunUluyordu. Ancak ilerleyen ay­
larda Amerikan Senatosu Almanlarla imzalanan
Versay Antlasrnasiru, Milletler Cemiyeti tasansuu
ve 1920 Haziran aymda Ermenistan uzerine Ame·
rikan mandasr kurulmest tekliflerini reooetmrs­
tir.18
Elbette ki, Sevr Baris Antiasmas: imparator­
lugun y1k11tsindaki ne son. ne de ilk adtmdir. Birinci
Dunya Savasmm resmen bitrnis olrnasma ragmen.
geciktirilen bans antlasmasi ve ortaya okartrlan
olum fermamrun lmzatanmasma bile gerek duyul·
madan ana yurdumuzda baslayan isgaller, kmrn­
tar, tecavuzler.
S~r llnlla)masm1 lmzalayan ~l<Jdl Paia alln<len Me nun
Bugun Olkemizde Sevr Bans Antlasmasi uze­
rine. pek cok sapnrunus ve kurgulanm1s hikayeler
antanlmaktadu. A~1k~as1. "Sevr Antla$mas1 diye
bir antla$ma yokturl" di yen protesor unvanh kisi­
ler bile gormus olrnarmz, baz: tarihi gercekterin
Ozerini ortrneye calrsan gu~lerin varl1gin1 ortaya
koymaktadtr, Kuskusuz kl, Osmanh lrnparatorlugu­
nun son nefesini verdigi Sevr Bans Antlasmasi
bugun ulkemlz i~in hi~ bir zaman unutulrnamasi
gereken bir konudur.
Osmanh lmparatortugu Birinci Dunya Sava­
sma Almanya ile ittifak yaparak. Avusturya­Maca­
ristan lmparatorlugu ve Bulgaristan Kralhg1 yarun­
da girmis ve tarih olrnustur. Savasm bitmesiyle
bans gorG>meleri basladr. Nihayetinde kararlas­
tmlan ban> anuasmasi Sevr Porselen Fabrikas1
Konferans Salonunda imzalanacag: bildirildi.
Annasmanm lrnzetanmast i~in hazulanan
rnasa, salonun tam ortasma koyulrnus, diger
devlet temsilcilerinin oturdugu masa ise
bu masavt cevreteyecek sekuce yerle~­
tlrilrnisti.
1
Not:
vazumzda kulland1g1m1z iki ibare uzerinde
bilgi vermek gerekir: Birincisi Sevr Antlasrnasi.
blitlin metinlerde bir bans antlasmast olarak gee­
mekte, Sevr Bans Antlasmast olarak isimlendiril­
mektedir. Biz de yazmuzm bashg1 narlc tum alan­
lannda bu ismi kullandrk. ikinci olarak. Sevr Ban~
Anttasrnasmm hi~ bir maddesinde Osmanh impa­
ratorlugu ibaresi ge~memekte, tum yerler Turk,
Turkiye ve Turk bolgesi olarak adlandmlmaktad«.
Antlasma maddelerini yazarken biz de asil metne
sadrk kaldrk.
Makalede kullarulan gorsel ve haritalar,
Frans1z Milli Kutliphanesinde (Bibliotheque natio­
nale de France) bulunan ve gallica.bnf. fr taratm­
dan dijitalize edllrnls kopyalardir.
OIP(t ve l<'aynak(.a:
1
O sua1a1<1cl Osman.. lmparatorluSu Ozerinele ya1>11cln 1'16aplar ve gilll antc'l>ma
lar i(in bkz. Cihan Oktay. BUyOk SVikast.. TOrt(e T¥il\ httt>:Jlturtcetarih.COfl'IR>u·
yuk_suikast/
2 • Doc Or. ihsan Serif Kaymaz. Monelros: Bir Ateskesln Tahrlll 21. YOzy11 Oergls4,
Say1: 7 Eldm/Kas1m/Aral1kacca s, 24 l
J • CiOtthau:I Jaeschke, Kurtulus SC1va:s,1nd.a lngibl Otfgtltfi. T01k Ta1ih Kurumu Ya•
yinlau, cev, C~a1 K~OIU. istanbut 2000. s. 22·24
4 • The Morning Post. l6 Temmuz 1919, ak: Gotthard Jatjc.hke, a,s.e .. s. ZS
S • Murat ~ulcu. Zito Venlztlos!­Sevr'den izmlr'e, E yayml;J;fl, is1anbut 2009. s.26.
6 • SIN Ak}in, i( savas ve Sevr'dt010m, iSti)nbul. 2010, T01kiye i) Bankasi KOl10i
Vay1nla11.s 208
7 • RiZi Tevfl);, Ouaz Ga Ben KOf'K.l)iy1m. istanbut 1993. s. 14i?· l43
8 · Sevr Gaus Antli$mas1, 3. OOIOl1\ I. Kts•m. istanbul (Constintiople). md. 37 ·61.
178·179
9.
<­~""' 36
10·(­.~ Z.DOIOm. TurklY<flln Hu1Mlo11.md. Z7
11 •
l. BOIOm. IV. K1S111\ Izmir. md. 6S·93
12 • (.. ~ VI K1sim, E­fmtnlSlan. me). 8S·93
13 • ( .~ m K1s1m, KUfdlstan. md. 88·91
14 • (~.~ S. OOIQm, I. KtJ1m. Kali. Hava Vt Otnlz l<uvveUenne Ul)):ln hOkUmler. md.
1SZ­19S
15·{ .~ 1.Kmm,mcl Z06
16 • ( .~ 8. 061um. I. K1s1m. El<onom!\: HUk.umlc1. m<J 263
17 ·(­~ M•ll Hok0mlet.md.Z3H34, Z39
18 • Vrd. 00(.0t. IStna!I Kc)w. Paris Bans Kon1~ans1 Tu1at"laAi:1ar1 ve DaSkan Woodrow
W•ISOO'un TU.tr: A1g1s1, History Studies. Volume 6. lssuc 3, ~yla 2l 7·238. Nls.1t\ 2014
19 Ftrnand Rlgny, U Tr11lte toe a etc s48nC! hler, te FC31o. 11 Aeustos 1920. s. 1·2
<­~
ant Lasma yo kt ur I"
t~tn
5~=
•
••
1. Oze L IIaber
'l.£~
5:::.
e Petit~1PJournal
~~"­~\.O"N
LE
a
ete
PA~$
M&RCRE.lll
11
TRAITE TURG
.
..
hier a Sevres
,
srgrre
£nftn. II\ !&it ~AJ)il.1.t du ltJ.11~ tie ~.
''r<llJ. t'<'~l
la $4,fNtraho11 d~. Tt•l\!i t1l dt"'I
1'oul4;' 111 1mrl111 111~1r1d10041le dt•
ArA~.
rancten crnp1ril 0HtJnl:u1 ...,t f1nlU1r~ru(l11l
4t1Acht#' (11• !d 'l"tHYjUlf tl fc,r1110 plu­
n.leurs ~\.41"' : 1<' ,...,~·aun1c du HNlfaz. lA
~f~Poltuntr. l"OnRta au mftndl\\ f>ril"n·
utQue Qt ht ~yrif, au 1nindal fr.HltJ&I~•
.En :$yrl~ ouui, lt't (llO:.t1 se JOH{ or·
I
t'IOJ((:tt 111ioux qu'on n'rtp(oroH. Oou· 1
rau3 Vltnt do r~sr<'r 11on (OtnptC­ 1' l'Crnlr
Y~I. IJl'4'>u10 qui n·o,·a.ll 1 icn A fair" I
en ­ Syr1('. N'apolMn •uMit SAn~ douta
nom1n6 Counu1d due d4': l):11nAs. eonune j
h 'I eut fodit cl<'$ princtt tr.•nt• tl'Anllo·
tho (I\ d('s rol:t poi!~\·ln11 de ChypN •
. \\\
On PfU\ Ri~ltn~·nl pri:,·olr I~." crUlbUO'll
qui ~m11t n<lr(lo(..­; au tmu~ t11re d11n~
it• abondant~s UIJ<uM!on~ qu'H ru'I
tnooquern P~" d~ t<1ul(Wtr 3\1 P.1rlt·
fl'lt1H. On IC'.$ dkOU' rt
<'OU.I'll
d~1·~ \131'1!1 lt
j
f
I
di"•
sohr4'1 cl fuh,t.inlic qu~ ~J. C~·
ton Ooun1tr$;u'
A prononc6 au ~nt.1t
(;Ur lcs rt\<dl(I\$!•~ l'fxpt·d1ti1.1n d~ Syrl­t ••
On
NJ:N:Ut­rA (JU~ OOUt
Myon• ean­ 1
tonndit <Inn~ une 1~irtlA it(• l'(lnoifn em­
plre l)Uon,on qul n·, ,t J';iA II\ J)h1\
. che : quc lll'Mi'­ n'.:t.)'On• pJut rl~n h 'oir
en PalNllne ~ fl c u'tnf1n. n Corull\nli­
ri­,
nopJc c\ C'n ,\n~tol1<', oc­1 allil,­. hrit..\11­
niquri co11hnu/\nl h jou11r \'i~our,•u1e·
moot ues C'OiH'f' e , ~·01nfl1(1 1!11 (1r!l fail d4'·
,:>ois l'Gnn~lkt•.
)to.ls ti I~ !'>rie n'<·.lt I'­'' :r.:·1 rlc1rr.
nou.s sonlm('.,t,.n1 ~i in)t.611~·~ tu C:i1i(io
ot) nous trouY"roni (Ju . l­.O~n quo uou~
1
I
1
n'l\'OllS gu~n) "lll~ur:l. f~t f)9\lr nOlfC' ti·
\\latlon (tnuntnt~ ~11 'J'urqui~. ii d~p<•nU
$$n$ dO\lt" tnl"tlr(' d~: 1;0Ut> d~ 1~ d~ft'n·
d~. apr..'\s1'(1\0ir (Ortql,llio:. C°('ft UflO ~
l)OS (Onqu~l('t l<·l plUI r~rnlt".£ ct lf!C
, plus brltJ~n~. Xo1.1t 0\'01\i touj~uris tu
Ltl 114'11.1,
rtpiU'••'""t
.it
""Llfl/U
t1•
t:t
1tn.1r.o1u
Wtlll,.)#1
I,~,_,.,.,,
ro"N'""'' ""''~ '
I
I
AUemanW o.\·aitn' t­11\n:pri' ..rtx1(tmi·
tM:r P.t'l'ld~ll\ la $Uf'N\'­ (131\:f ~flit Ire
g~BA1t pour ttnn•ll'fl' l~ir eh~min de ffr
dr O.~JJ&d, ltur 1ndi­11(>rKl~11~4! f"\ l;.trl.
cuj.ouN'h:.ii rt.!onnu~. rt'l:\14 on r.t '3il.
~ qutl It~ Jeur prol«'t.tur ri on no
salt pu q..ielles $C'F011t ltt1r1 f~litrtS.
Pour IOS 1'u"1H. t'~S. eneeee plus II.fl»"
tb4Uq~ : on ne Mit p.u •'•l• formeront
un E!At. II fe\11 (l'abOr<I qu'1ls It' ~i·
rem : l'•ff•lrt. s'orrn.~era. enscue entre
'eux, 111. SCd~t6 d~ ;.;"ations tt quttqun
(Ullrtt p~t$M.ntn.
\.
une .,:ro.n<le atilorit·.i di1>louto.tiquo :l
Con.stl\nUnorl<'• .\l!\i ~ c•', .. ~ ~ulc·:n~u'
d3n'S let eit111u.1nte drrni\ot<· .. :11111..:H qui'­.
nous
O\(U1$ (f\i,·('lOJ)fN d.uH ta 'l'ur<luie
ct d'Asu' et nc:.~ ~ntttpri1(·~
nomiQ\let tt ho:tnci~r.'.~ ct h:.\ pro~r~s
d~ ool~ l:irH,"Ui.", de\'(IUU~ l\ln~uo fntl'i,...
'"<>·
d'r.tll'(lp.e
111~iair~dsos toute J'A~i" :\rinftire,'gr.1·
r~ti!<'S Cf1~·
licnne,­3 tl :l 1'1\Hian(l' i:cr.1i·lit~ unh·er·
cc surtout ~ no..; 1:ri:n.~ de~
$t1!C.
ti ~ro1i\ f).11' tmp par;'t(!()>.:.1 que 1;1
.1­'r.ll'lt"t. ''ittorieu ·r e11 H)I.; n,• llllt 1~1s
soui.enir 1<'$ n,·;tntt\g<'~ «('ftuis d;uu le
mondo 1Xlr J.r f­''r.n'l­c­c: diminuC~ do tr.o ..
EU9All\l FO'URNOX...·
MERCR£DI
.......
11
TiiRK ANTlASMASI
diin sevr'de 11nia1a11d1
Et1tr.1r fOURHOl • Cevfltc.han OOAY
Dnn. Saint­Cloud parkta bulumn Milli Sevres
Fabrikasinda TOrkiye lie bir bans anlasmas: lmza­
idnd1.
·
101. Piyade Alay1, a11la~may1 1mzalamak i~ln
gelen defegeterl onurlandmnak amaoyla binarun
and giri~i onunde bulunan Berna1 d de Palissy I 1ey·
' keli dvannda bekliyorlard1.
Oetegeler saat 15:00 sulannda uta~t1klannda,
onlan Sefne·et·Oise valisl M. Chaleil l<or~1lad1.
l)aha sonra l'i.irk delegelen, Genernl Hadi Pa>a,
R11a Tevfik ve Re~had Halin Bey Vu2ba~1 tapsrc­
he e~li~inde i~tlrak ettiler.
Sevr fabrikas111m en auzel bas yap1tl.mn1n bu­
lundugu birind kattaki buyuk salonuoca, u ~eklin·
de bir rnasa diizeni tertip edilmi~ti. Bir ufak masa
ca.anrtasma komltesi ba~kan1n1 otan M. Millerand
ontme konmustur. Anttasma ve OnlCr Minerva mu·
rekkep hokkas1, i~te bu masa uzc.:rinde bulunmak­.
ta yd 1.
·
Sa~t 16:00'da, M. Millerand. Tiirk delegelerine,
imzalamak uzere olouktan anrlasmanm, daha
once taraflanna bl!dirilen antlasrno metni oldugu­
nu, metinde herhangi bir degi~iklik yap1lmam1~ be·
lirttl,
imzalar cabucak at1ld1. Bundan sonra delege ve
diplomatlar, Parise geri donmeden once, zamanta­
nm ml.izeyi ve cevrestot dol~sarak ge~irdiler.
Turk anttasmasuun yam sra a~ag1da belirtiien
"diplomatik antasrnatar" ca imzaland1: Trakya ant­
tasmasi, (ingiltere ve italya arasmda) Oogudaki
ekonomik nutuz bolgelerine illskin, vunantstan ve
italya arasmca On iki Ada ile ilgili sozlesme. Errne­
nistan hakkmda aniasrna Yunan azrnhklar hakkm­
da antlasrna. Vehi Oev•etler hakkmda anlasma (i·
talya, Cekosiovakya Polonya ve Rornanya arasm­
da)
Or ta Avrupa smutan hakkinda anlasma,
10 Agustos 1920 tarihi, yiily1ldrr, Dogu Sorunu
veya ~ark Meselesi oiarak adlandmlan diplomatik
yap­ooz lcerislnde unutulmaz bir tarll: olarak yer
alacakttr, Oun imzalanan antrasme. "sorunu" coz­
meyecek, daha nastte de indlrgemeyecektir: onu
yr.nlleyecektir.
Vakla~tk olarak 3 ay kadar once. Konstantina­
pol'dekl Tii1kler, ml.ittefiklerin onlar i~in haz,rla·
d1klan antlasmay1 alchlar. o zaman. pek ~ok sey
hakkrnda kayg1lanm1z vard1; hunlann en bi.'lyugiJ
be b1.1nu imzalayal.lllecek bir hOkume'tin var olu1)
olrnad1g1yd1.
"
A~1a i:oler bekledigirn1zden oona ryi gl.U. Kuzey·
· doguda. Polonya ve Ru~ya'da, siyas1 olaylar kont­
rolden trk1yor. Bu alanlarda, Cermen sorunu ve
Bolsevik tetJlil<.esinin. utanc ve hata kaync1g1
olarak muttefikle1 i>ln tekrar ortaya t;1kt1grn1
gorduk. Bu arada, tam tersine. Do?u Akdeniz'de
her sey yava~ ya11a~ ama emin <id1mlafla daha
iyiye gidiyor.
Osmanh Miras1 sorununH t;iizebilmek i>in miit·
tefik devletlerin za ten iizerinde durdugu .:ma
ko11uyu biliyorui: Vunanistan Kralbg1. Bu antla~ma
Vllnam sevince bogdu: Ege Oenizinin t0m' Avrupa
k1y1 seridine, Turklerin hala Ozerinde oldugu tak1m
~dalara ve izmir'e, KonstantinapCll'un merrner ka·
p1lannin onlerine kaelar sahip oldular. Ancak bu
~adar zengin b~1 bolgeye sahip olabilmek i'in Yu
nanlar, muttefiklere bir problernin ~ozumOnde.
yard1rnc1 olmah: Vunanlar, antla~maya kar~1 Turk· ·
ve
•
F
lerin o1U$turdugu silahlt muhalefeti ortadan kaldrr­
rnak zorundadu Ger~ekten de, birka~ natta i~inde,
Yunan ordusu. Sultarun hi.JkOmetine ragmen, Ana·
doluda ve Avrupa TOrkiyesinde kalm1$ direnen tum
"mllliyetci" kuvvetlerl tahrip etrnis gibi goriinOyor.
Veriezilos, bu ~ekilde ~alt;;maya devam ederse,
Themistokles'un1 en maharetti hafefi olacaknr.
Yani, Yunan, TOrk'On denlzo varisidir. "BuyOk
TOrk" hala hayatta ancal, n~fusu onemll ol~Ode
kaybetti. Art1k suan sadece Konstantinapol ve var·
11g1 inkar edilernez 8 milyon 'fl'lrkun ya5ad1g1. Ana·
dolu uzerlnde bir guce sahip.
Turk ve Araplar Olkeleri aras1ndaki ara bolgede.
"Biiy(lk TOrk", iki bolge kaybedivor: Birisi Hristiyan:
Errnenistan ve di~erl de musllimdn: Kurdistan. Tum
bJ bolge olas111klarla doludur. Ermenller idn, Savas
stiresinc& Almdnlar, Berlin·Bagdat derr.ir yolu pro·
je~ine engel tesldi ettiklerl i~in Crmenileri ortaden
kaldirmaya baslam1~lard1. Bugun ba~1ms1lltklar1
kabul edllmlsttr, Ancak Ermenileri kimin koruyacag1
ve smmanrun ne olaca~1n1 hemlz bilmlvoruz, Kurt·
tor i~ln durum hlraz daha varsaynnsal: Bir ceviet ku­
racaklar rm bilP.miyoruz. OncehklP bir devlct kura·
bilmeleri i~in bunu lstemelen gerekiyor. Dahil sonra
durum, digei gO~IO devletler ve Mille tier Cerniyetl
arasmds tekra1
btr duzenleml? oiacak
I
Son olarak. Sevr Anttasmasmm .en onemf ger~e­
gi Turkler .ve Araplar arasmdaiti aynhktir. Eskl Os·
n1anh lmparatorlugunun tOm gOney bolgesi Tllrki­
ye'den kocartrlacak ve bi1ka~ devlet olac,1k: Mezo­
potarnya'da bir lng1Hz mandasi Hicaz Kralhg1 ve
Frans1z rnandasi olacek bir Suriye.
Suriye'dc de i~ler bckledifiimi.:den ~ok daha i.yi.
Gouraud', Suriye'de olmamast gereken bir bedevi
oian Emir Fay­;ai lle olan anla;.ma'p1 heni.i;; bit1rdi.
Eminim ki, Napolyon ya:;asayd1. Gouraud'1 mutlaka
Sam buyuk dOkO olarak adtandmrdc Sam buyuk
dukO olarak adtandmrdt; t1pk1 ge~mi:;te baz: Antak·
•
yah Frans1z prensleri ve baz1 Poitiersli3 K'1bns kral­
Ian gibi.
,
•
\
Basit~e tahmin edebiliriz Id, partamentolarda
Turk anttasmasma yoneltilecek pek cok ele~tiri ola­ _
caktir. $imd1den bazt ele:;tirileri, M. Gaston Doumer­
gue'urr', Suriye seferi hakkmda senatoda yaptig1
•
at~li ve onemli soylevi i~erisinde duyduk bile.
Osmanh lmparatoriugunun eski ve zengin ol­
mayan bir bi:ilge.$ine s1k1:;t1g1m1z i~in pismaruz, Fi­
listin art1k bizim i~1miz olrnad1g1 i~il" iizgOnuz; ve
son olarak Ozgun07. ~unku ate:;kes yapt1klarm­
dan beri ingiliz dostlanm1z, lstanbul'da ve Anado­
lucJa, hala kendilerini kurtaracak bir yer anyorlar.
Filkat S~riye ger~ekten zenein olmasa bile,
pamuk yetistirebilecegimiz Kilikya'ya da sahip
olduk. Turkiyenin ~uan ki durumu ise. onu tu·
mOyle fethettik, bu yOzden ~uanda bu durumu
korumc.k kesinltkle l::iize baghd1r. Bu bizim e.n son
ve en basanlt fethimlzdir. Konstant1napol'de her
zaman bi.iyuk b1r diplomatik otolitemiz vard1.
Ama sadece sort 50 y1I i~erisinrJe Avrupa ve Asya
TOrkiyesinde iki al<1nda geli:;im gosterdik: ekono·
mik ve mali isierimiz ve tabi ki dilimiLdeki gelisim:
Frdns1Lca, Ku~u'< Asya'da en ~ok konu:;ulan rJil·
lerden bin haline geldi. Bu dil gelisirninl, 'Freres
de:; ecoles chi etiennes" (Hiristlyan Karde~ler
Ensthusune) ve Alliance israelite un1verselie
(Evrensel Yahudi Birliel Okullanna) bo1~luyuz.
EgN l 91.4'i.in calip Fransas1. 1870 ma~lup
Fransa~inm, dti11yudak1 ilVontaj1111 muhalaza
edemeseydl, ortaya ~ok ~eliskili bir durum ortay<1
~1ki!rd1.
Note: Aussi. j'aimer 13i remercier Lea Brissiaud qui
m'a aide traduire (et :.irticfe du fran~ais.
a
K•vnail>:
L~ rrAIU:11.N( iJ er'~
hi~. SfvtiS. Le Pet1l)!MJ1n~ .. 1 . A!US(I» 1920
l)lp(t~cr:
1 lhtm.\toat:s. (110 Si!4-~5YJ. ftrS ~v<l$l.u1bO~'t.lc··• At!rl.J mec11sll"d''gtite-v
dlmt> olrn At~1• po111!kac1vc-8Pfltri1
.
2 · H..ntl Jostpn~-~ne Gouraud. ( J 861 · 1946) Fra'"avt ~81ittt e a• its.MoJ Os·
m.tn•1Jmp.i1.ttotluRunun1oc•1ak.li'11n
bOIOri.nesl l~n Soflye'ye gOndeti#'i1ls. '1cly-\d·
:un'S lv)11"1t~ Kral fj))"S.tr,.,11:154 o-nCirtU rronai)hin! yc1e E>tm.1 ~ra!ll11' kvvvi:ue-..
nln li:0."1'11,,J.•nl 'S<;l"nlll l')f;vh ile 6\ly\lk Suriye ()eovr!m. £U{.if'<irll yN101 w Sur.y<>
rr.ln\lt ~~ s1 ~utu1~.., Ciovr.,~d. Svr•ye vt l..ub('~,,·~ab f 1J"l$.lt YVltst'-. i<OJT11Sen
olarik fr.10sti SOrOOrgey6oetl•f'llillobi>k<i1'11 olOIJ.Ayrt(d, 1~1 S (~nakQie:i41Vllj·
Janoa t:allfm~ 81rtncl KeteYIZCIC're MunarefJCSi ve Z1g,tldeie Mun.ttebCSt '5?:f3Slnd3
~~g k<*J 1eopmus. i~i b'l(.aA1dil1111•masrir.
3 PoltiiM'> meta:tzi bUi. Fi~·c;t;t C.1~1 Nehfl Oll•r,nt.ebl.ilur~nbir fhl~·. >fh1rd'f.
4. t-t. tja ,100 O'A.ITTK!fiU(', (186.?. 19111. ~uncuCo1murlytit'tl12. <u'Tllt..rb<ls
~ar\1 tJtalat ~ou!v y<tp:JO Fr.tnSJ? .Uulet at:lami.
,
TRABLUSGARP SAVASI
FURKAN SALCAN
[email protected]
T
rablusgarp Savas1. Osmanh Devleti'ni
sona erdiren felaketler zincirinin ilk hal­
kas1 olrnustur. Zira bu savas. kendisinden
sonra daha buyuk felaketlerin gelmesi sebebiyle
yakm tarihimizin belki de en az lncelenrnls bir bo­
lumunu tesklt eder. Trablusgarp Savas1 henuz
devam ederken Balkan Savas1 basladr. Osmanh
Devleti bunun Ozerine iki cephede savasa devam
edemeyecegini dusunerek italyanlar ile usuou­
chy) Antlasrnasrru imzalamak zorunda kald1. Onun
arkasindan Osmanh Devleti'nin I. Donya Savasrna
girmesi ve imparatortugun sona ermesi Trsblus­
garp Savasrrun onernini unutturrnustu. Ashnda bu
saves, daha sonra I. Dunya Savasrnda Osmanll Or·
dulan'ru Basvekil srtatiyta yonetecek olan Enver
Pasa'n1n ve I. OOnya Savasrnda yenilmemizle blr­
likte, Kurtulus Savas1 suasmda bir Bozkurt gibi
bize yol gostererek pesine Turk ulusu ve Turk or­
dusunu takarak Turk vatarum kurtaracak olan
Mustafa Kemal Pasa'rnn harp sahasmda ilk dene­
yimleri otacakttr.
Siyasal
birligini
ge~ tamamlamasmdan
dolayr, XIX. yuzytl1n sonlanna dogru somurgecilik
rnucadeleslne giren italya. bu konuda bir~ok
Avrupa Oevletleri'ne gore geri katrmsn. Fransa'n1n
Cezayir'i (1830) ve Tunus'u (1881). ingiltere'nin
K1bns'1(l 878) ve M1s1r'1(l 881) isgal etmeleri so­
murgecilik yansmda ge~ kalan italya'y1 nrsat
kollar duruma getirdi. dzellikle Tunus'un isgalini
tepkiyle karsuarmst«. ~Onku burasuu kendi yay1l­
ma alaru olarak goruyordu. 1882'de O~lu ittifak'a
kautan italya erkasuu, Avusturya­Macaristan im­
paratorlugu'na ve Alman irnparatortugu'na yash·
yordu. Bu nedenle de Fransa'y1 kmama cesaretin­
de buluomustur,
Osmanh Oevleti hazuhkstz olarak yakalanm­
g1 bu savasta Enver Bey(Pa:;a), Mustafa Kemal
Bey(AtatOrk), Suleyman Askeri Bey ve Fethi(Ok·
yar) Bey gibi hamiyetli Turk subaylanrun kendi
irnkanlan ile bolgeye giderek yerel kuvvetleri
teskilatlandnmast
ile mucedele edebilmistir.
~unku osmann Devleti, Trablusgarp·a karadan
mucaoete edecek srrura sahip degildi. Buray1 yani
M1s1r'1 isgal eden ingiltere. hasta adam yerine
ltalya'dan taraf otacaxn. Osmanh ncnanmasi ise.
arncast asker! bir darbeyle tahttan indirilen ve bi·
lekleri kesilerek sehit edilen Abdulaziz ile ayru
kaderi yasamamasi i~in, Hallc'e demirleterek ~li·
rumestne neden oldu.
Trablusgarp, italyan donanmasi ise bliyuk
bolumu 3 Ekirn­ 7 Ekim 191 1 tarihleri arasmda
Trablusgarp sehrinin cevresinde faaliyette butu­
nup senrl bornbalarken, oonaomanm diger gernl­
lerinin de Preveze Llrnaru Derne. Tobruk, ~inkin,
M1srata, Sirte. Homs. Bingaz1. Zaviye. Acilat,
Zuvara. Fruva ve Seydi Ali'yi bornbaladtklan ve
kuvvetlerini karaya okardiklan haberleri gelmistir.
Afrika'daki son Osmanh hakirniyeti sona ermek
uzereydi, Osmanh Afrika'da can ~eki:;iyordu.
Enver Bey, italyanlara karsr bir gerilla
savast yurutulmest fikrini ittihat ve Terakki Ce·
miyeti uyelerine kabul ettirdikten sonra Kolagas1
Mustafa Kemal Bey ve Paris Atasemiliteri Binba­
s1 Fethi (Okyar) Bey gibi isimlerle bolgeye gitme­
ye koyuldu. istanbul'dan bir gemiyle 25 EylOI
1911 tarihinde yola ~1kt1. Gizli gorevde oldugu
icin once bir doktor, daha sonra da Suriyeli bir
•
tuccer k1hginda yolculuk
iskenderiye ye ulasn, oradan da deve listlinde
eek zorlu bir yolculugun ercmdan 22 Ekim
1911 'de Trablusgarp'a ge~ti. Bingazi ve Der·
ne'deki kuvvetlerin
oasma ge~ti; Hanedan
damadi oimasmm da kazand1rd1g1 sayginilkla 20
bin ki:;iyi seferber etmeyi basard1 ve adma para
bastirarak bolgeye hakim oldu.1
Bu gece Derne kuvvetlerimizin butlin ku­
rnandanlan ve zabitleriyle bir mlisamere yaprrus­
nk, Bu sanrlan cadmma donlislimde yaz1yorum.
Bu glizel kalpli, kanremaru bak1sh arkacaslanmm,
bu ki.i~lik rlitbeli fakat dusrnaru titreten bliylik
kumandanlann sarnlrnl nazarlannda vatan kln
olrnek istiyak1m okuyorum.
Mustafa Kemal'in, Trablusgarp muharebesi
sirasmda Sofya'dan yazd1g1 bir mektup;
Ur/a tahaffuzhanesinden Rus vapurundan
4 Ekim 1911
Bilirsin ki Trablusgarp meselesinin ortaya pkt1·
gmdan beri oraya gitmek te:;ebbusiinden geri dutut­
mea« Bir defa Sam vapurunda ur gece kalmd1ktan
sonra dondurulduk. Ondan sonra MISlr ve Tunus yolu
ite gitmeye te:;ebbiis ettik.
Harbiye Nean, limit kestigi kin vazgerirtildi. Bir
defa Omer Naci ve daha iki ki:;i ile M1Slf iizerinden
neaete yurumek iizere (2 Ekim 1911) istanbul'dan
hareket olundu. Harbiye Nazm da ister istemez mu·
vafakat etti. Wzum ve fayda goriirsem baz1 arkada:;­
ten isteyecegim. 5imdilik temin editecek noktalar var.
Benim nerede oldugumu duyurmaym. Daha bir
miiddet irin val/demi dahi haberdar etmeyin. Ara sve
benlm taraf1mdan istanbu/'dan mektup gonderin.
Eyup Sabri sizl gorecek. Ona ilmiihaberterlm ve
borrlaflm hakkmda matumat verdlm. Ruten ve Necati
bey/ere gizlice soyteyin, ilmiihaberlerimin Besinci
Kolordu idaresinde kalmas1 ve maa:; tahslsat1mdan
borrtaflm tldenmekle beraber kalanm valideme vetit­
mesi teuma«, Bunu Harbiye Nazm da yazacak, unut·
mazsal
Senin vas1tanla valideme verllmek iizere Kerim
Beye (Abdulkerim Pa:;a) k1rk /Ira blfaktim.
MISlr'a vard1ktan sonra sana malumat ve adres
verecegim. Sen de bana yazarsm. 5ayet sen blr
tarafa gldersen senln namma mektuplafl a/acak ve
aracak blr arkada:; tayln edersln.
Arkada:;tar ne alemdedirl Vatanr lwrtarmak irin
:;imdlye kadar oldugundan zlyade gayret ve fedaktJr·
Ilk elzemdir. Endiiliis tarihinin son sayfalarm1 okuyu·
nuz.
Fayda/1 sohbetterlnizde bulunamad1g1ma iizgu·
niim. Beni unutmaym. Ataydaki arkada:;tara rok
selam. Beraber yapt1g1m1z talim programm1 takipten
rok giuet neticeler sun«. Yorulmasmlar, eskl tembet­
likle hi>bir :;ey otmaz. Ba:;ka kag1d1m yo«. Nuri'ye
aynca mek tup yazamayacag1m. is tersen bu mektubu
aynen gander veyahut bahiste bir mektup yaz ve o
kiymetli karde:;im/ze de kl "Benim irin nstnss! kalp
ve vlcdanrmdan bir an pkamayan bir oz xeroes verse
Nuri'dir. "Bu muzllm seferi onunla beraber yapmak is­
terdim. Allah nasip ederse mucadele sahasmda bitte­
:;iriz. Eger mukadderse ahirette ksvusunu.
Salih, senin de gozterinden ooettt». Katbinin ve­
fasma vicdanmm saffet ve nezaketine :;ukran borr·
/uyum. istanbu/'da kalan kerim Bey'e mektup yazm. 0
zavall1 oradaki mucadelede yalnrz kaldt. Mektuplafl­
mz ona kalp kuvveti verir.
Allaha1smarlad1k.
Yazrrus oldugu bir diger mektup:
Bu okuyu:;, dimag1mda sizin, butiin Makedonya muhi­
tinde tamd1g1m arkada)larm, biiWn ordumuzun kahraman
evlatlarmm hatlfas1m canlandlfd1. Kalbimde buyuk bir
sevlnr ve gurur Ms1t oldu. Arkada:;taflma dedim ki: "Vatan
mutlaka selamet bulacak, millet mutlaka mesut olacaktlf. •
(iinku kendi setametini, kendi saadetini memteketin ve
milletin saadet ve selameti i~in feda edebilen vatan evlat­
lafl ~oktur.
Ciimtenlze setam ederim. karde:;lm.
Derne Osman/1 Kuvvetleri Kumandam M. Kemal
Trablusgarp Savas1 olarak adland1rd1g1m12
bu savas bir y11 sOrmos. bu sore i~inde italyanlarla
Ayn Zara. Bir­Tobras. Homs. K1rkkans. Zanzur.
Fruva. Seyit Sait. Seydi Ali. Zuvara. Bingazi.
Tobruk ve Derne muharebeleri yap1lm1~t1r. Harbin
baslad1g1 giinden itibaren asker ve yerli halk tara·
findan italyanlara kars1 gi:isterilen direnis her ne
kadar basanh olsa da italyanlan Trablusgarp'tan
tamamen ~1karmak i~in yeterli olamam1~t1r. ~iinkii
italya ile muharebeler devam ederken B Ekim
191 Z'de Karadag'in Osmanh Devleti'ne savas ilan
etmesiyle Balkan Savas1'n1n baslamas1 kars1sinda
sadrazam Gazi Ahmet Muhtar Pasa, italya ile ban~
antla~mas1 imzalamaya raz1 olmus ve 18 Ekim
1912 tarihli Usi Antlasmas1 imzalanarak Tiirk­ital·
yan Savasi'na son verilmistir. Boylelikle Osmanh
Devleti Kuzey Afrika'daki son Osman11 topraklan
olan Trablusgarb ve Bingazi'yi. italyan emperya·
lizmine b1rakmak zorunda kalm1~t1r.
italyan HOkOmeti. Afrika. iizellikle Trablus­
garp ve Habesistam ele ge~irmek ve bu Olkeleri
blrlestirmek suretiyle bir Kuzeydogu Afrika impa­
ratorlugu kurrnayi tasartarmsttr. Ayn1 sekilde Os­
manh Devleti'nin de merkez topraklanndan uzakta
savunmasu bir konumda gorunen Trablusgarb ve
Bingazi topraklan italyan yay1lmac1hg1 lcln ~ok
cazip gtirunuyordu. Btilgenin cografi olarak kendi­
sine yakmllg1 bu topraklan ele gecirrne konusunda
italya'nin tstarum daha da kabarnvorcu
­·
·­~·­
..
__..._.. ....
,
ltalya bu emeline ulasabilmek icln Avrupa
devletlerinin destegini alma yoluna gitmi:; ve
bazi gizli anttasrnatar irnzatamrstrr. Bununla birlik­
te Osmanh lrnparatorlugu'nun
i~ kanstkhklartrn
nrsat bilen italya, guneyde kar~1 k1y1 durumunda
bulunan, kendisi icln stratejik tinem tasiyan Trab­
lusgarp ve Bingazi'yi ele ge~irmeyi ve buradan
Atrika'nm klerine dogru topraklanru geni:;letme­
yi hedefternistir.
•
Bu gizli antlasrnatar karsismoa saskma
donen Osmanh Devleti derhal Buyuk Devletlere
basvurarak bu haks1z istekler karsrsmda onlann
destegini almak isternislerdir. Ancak hepsinden
de "Araruzda Anlasuuz." cevabim almalan uzeri­
ne Osmanh Devleti iktisadi lmtiyazlan vermeyi
kabul edip digerlerini ret edince 29 Eylul
1911'de italya, Osmanh Devleti'ne savas ilan
etmrs ve ayru gun Trablusgarp'a asker okarrms­
nr,
italyanlara kars1 direnis gosterllen bolge­
lerden biri de Derne'dir Buradaki kuvvetlerin ba­
smda bulunan Mustafa Kemal, M1sir suunm gece­
rek Tobruk'a varrrus, daha sonra Derne'deki kuv­
vetlerin basma ge~mi:;tir. 1 Ocak 191 Z'de Derne
Dogu Kolu Komutanhg1 ardmdan Derne Komu­
•
tanl1g1 giirevlerinde bulunmus. Balkan Harbi'ne
katitmak uzere 10 Kasun 1912'de M1s1r'a ge~mi:;
ve istanbul'da Genel Karargaha katrlrrusnr.
Mustafa Kernel, "Zabit ve Kumandan lie
Hasb­i Hal" adh eserde harbe ili:;kin "Muharebe­
de yagan mermi yagmuru, o yagmurdan iirkme­
yenleri, iirkenlerden daha az tstet«.' diyecegim.
Gerrekten boy/e o/masayd1, Trab/usgarp Har­
bi'ne kat1/an biitiin arkada$lat1m1zm mutlaka
Trablusgarp'ta, Hums'ta, Bingazi'de, Derne'de,
Tobruk'taki italyan istihkamlarmm kat$1Stnda,
bugiin kemiklerinin dahi kalmamas1 icap
ederdi. Oysa o kahraman arkada$1ar, Balkan
Muharebesi'nln son safhasmda bile, muharebe­
Jere kat1/arak lmktinlar rerrevesinde kalan se­
vlyede, hays/yet ve namus sorumluluklarm1
yer/ne getlrml$1erdir." siizle~ni dile getirrnistlr.
Bu savas ayni zamanda Mustafa Kemal'in de
ilk askeri basansidrr. Aynca yap11an antlasrna se­
regince, Trablusgarp
Bingazi'ye tam bir ozerk­
lik tanmdr. Osmanh Devleti, buradaki askerini geri
~ekti. Boylece italya, Trablusgarp ve Bingazi'yi
topraklanna serbestce katabilecekti.
Je
l
Buna kar:;1hk italya, Rodos ve cevrestndekl
On iki Ada'y1 geri veriyordu. Ancak, Balkan Savas•
ba:;lad1gmdan, savasm sonuna kadar bu adalar,
italyanlann elinde kald1.
Usi antlasrnasrrun bashca maddeleri sunlar­
drr:
1. Trablusgarp ve Bingazi'ye tam bir muhta­
riyet (ozerklik) temnmtst«.
2. Trablus ve Bingazi, yen/ kanun ve bze! dii·
zenle yonetilecektir.
3. Trablus ve Bingazi'de Osman/1 Devletinln
pkarlarm1, padi$ah adma naibii's­sultan olarak
tayin edllen kimse koruyacak; dini ve adli i$1er,
padi$ah tarafmdan serilecek kad1/ar eliy/e yii·
rutiilecektlr.
4. Kadi ve Naibll's­Sultan'm maa$1an Os­
man/1 maliyesince odenecektlr.
BiR ATATLIRK iHTiLALCiSi:
MAHMUT ESAT BOZKURT
~AGRI ~ELiKbZ
[email protected]
Y
asarn ...
Dogum ve olum arasmda gidip gelen o
~izgi. omur ne idi?
"Roma'da tuhaf mezar tssunns rastla·
tur. Bu ta>lardan birinde >unlar yaz1/1dtr:
'Yedim, i~tim, eglendim ve oldiim. Oliime gam
yemem, ~iinkii diinyadan istedigim gibi kam
a/dim:
lste blr hay at ornegi ... Bu adama insan/1k,
ya>ad1 diyebilir mi?
Nihayet bir beygire de bundan daha faz/as1
yaz1/abilirdi. Nihayet o da yedi, icti. tepindi ve gitti.
Hatta zannediyorum ki baz1 beygir/ere
bundan daha giizel bir ta>yazmak miimkiindiir. '1
Hayau boyle goruyordu Mahmut Esat yuksek bir
Olku ugruna yasanan ve bu ugurda olunesi bir hayat!
Yoksa yiyip, icrnek ne ifade ederdi ki hayatta?
Mesele, ulku yolunda su krsa omurde son·
suztasabumek degil miydi?
iste
da boyle yaormsu krsa omrunde
bir~ok insana nasip olamayacak basarnara imza
atrms ulkusu yolunda hayata gozlerini bahtiyar
olarak kaparmsu.
Peki, ne idi onun kutlu ulkusu?
Hakkm yenmedigi, yoksullugun, cehaletin,
par~alanm1shg1n olmad1g1 medeni dunyan1n en
ileri bir ferdi olan Turk memleketinin, Turklugun
ulkusuydu.
o hayat1 boyle yasarken gunumuz nesli,
onu tarih saytarannda, eserlerini ise bir taktrn ih­
tilal kaytaklanrun elinde buakn,
<;:unku nesil Rornah'run nesliydi ...
Kimdi oyleyse Bozkurt? Emperyalist Fran·
sa'y1 Lahey'e gornen bir avukat, elinde rnavzeriy­
le xusadan bir milletvekili, Turk milletini Orta <;:ag
karanhgmdan cekip ukaran bir bakan. Cumhuri·
0
yet'e fikri nur vlcdaru hur nesil ye­
tlstiren bir protesor ve dahasi Ke­
malizmin kuramosi Turk~ulugiin
neferi bir Turk evladi ...
Kendi deyimiyle Ataturk ihti­
lali'nin bu biiyuk devlet adarmru ta­
rutrnak ve hatuasrru yasatmak he
TOrk'On borcudur.
Mahmut Esat Bozkurt, 1 892
y1hnda Kusadasi'nda ticaret ve ~ift~i­
likle ugrasan bir ailede dogdu Babast
bir di:inem izmir Umumi Meclis Oyeligi
ve belediye baskanhg1 yapan Hao
Mahmut Ogullan'ndan Hasan Bey'di. ,
izmir ldadisi'ni bitiren Mahmut Esat ~ .,._,r
henOz gencecik yasmda yerel gazeteler· •• · ~ i.
de yaz1yor ve ileride yapacaklanru sanki~ · •v /
o zamandan mOjdeliyordu. 1908 y1hnda
day1s1 Ubeydullah Efendi ile istanbul'a ge~ti ve
burada hukuk ogrenimine baslad1, 1912 yrlmda
mezun olduktan sonra isvlcre'oe Fribourg Oniver·
sttesrnoe tekrar lisans egitimi aup doktorasuu ta­
rnarnladr. Ooktora tezi ise o donern gOndemde
olan "Osman/1 Kapitiilasyonlari Ozerine Du Re·
gimes des Capitulations Ottomanes" ldl. Bilindi­
gi Ozere OOnya Savasi y1llannda Osmanh. kapltu­
lasyonlan tek tarafh olarak kaldirm1s bunun uzerl­
ne en bOyuk tepkilerden biri mOttefik gi:irOnen Al·
manya'dan gelmisti. Alman bOyOkel~isi Baron Von
wangenheim, dusman otduklan bat1h dtptomattan
da alarak istanbul'da bir toptann duzenlernis ve bu
toptannda sadrazarm azarlayarak:
"Uluslararas1 sozle$meler ­kendilerinin onay1
olmad1k~a­ tek taraf/1 lrade beyamyla ortadan kal­
dmlamaz!" deme kiistahhg1m gosterebilrnisti,
iste bu sartlar altmda Mahmut Esat. Osmanh
Devleti ve diger mazlum milletlere kapltulasyon­
lan tek tarath fesih hakkiru tarnyan bir teze imza
aru Bunun Ozerine yOksek bir derece olan "Cum
Laude" ile hukuk doktoru otmustu. Bu tez daha
sonra Lozan gorOsmelerinde Turk tezini kuvvet­
lendiren bir eser olacakn
Doktor olrnustu fakat diplornasrru dahi ala­
..
~­
madan yurda alelacele di:inmek zorunda kalm1st1
~unku y1I 1919'u Anadolu'nun isgalini gi:isteriyor­
du. Ancak bu donOs kolay olrnarms Venizelos'un
haberi almasi ve yakalanmalan i~in Roma'ya telg­
raf cekmeslne ragmen ger~eklesmisti.
Mahmut
Esat. >OkrO (Sara~oglu) ve diger bir~ok gen~ vats­
nm mOdafaas1 kin Kuvay1 Milliyeye katrhyor,
kalem tutan ellerine bu sefer mavzer auyorlardr.
Mavzeri de kalemleri kadar iyi kullamyor, keskin
zeka ve liderlikleriyle
Kuvay1 Milliyeye onderllk
etmeye basuyorlardr. Nitekim burada SOO'e yakm
kisiyi kumanda eden Mahmut Esat. Kurtulus
Savas• sonrast "Mllis Yuzbasrsr' rutoesmt almrsur,
Kanh bogusmalann sOrdugO bu gOnlerde An­
kara'da meclis aolrrus fakat Mahmut Esat cephe
islerinden meclise ge~ katllmak zorunda kalm1st1.
bir eek mebus da ayru sekitde cephe lslerlnden
dotayi Ankara'ya ancak mecburiyet durumunda
geleblllyorlardr.
Mahmut Esat. meclisteki ilk zamantannda
Teskilat­t Esasiye Kanunu basta olmak Ozere
muhtelif kanunlar hakkmdaki tarusrnatarda yer
alm1s ve kendini gostermeye bas1am1st1.
Bunun Ozerine I. inonu Savas1 sonras1 topla­
nan Londra Konferansma gonderilecek heyet i~e­
risinde delege olarak bulundu.
Ancak bu konfe­
rans basansizukla sona errnts ve Bekir Sarni
Bey'in yetkisini asarak bir takrrn milli cikarlar
aleyhine yapt1g1 anlasmalar bir krize yol acmrsn.
Konferans
dag1ld1ktan
sonra yurda donen
Mahmut Esat aynca suntan soyleyerek durumun
bir Turk­Yunan savasmdan ote oldugunu belirt­
rnisti,
Bunun uzerine Mahmut Esat su meshur sozi.inu
yazacaku:
"Reislmlz olan 'erkez Beklr Saml'nln 1$1 giicii
Kafkasya'da bir 'erkez devleti kurdurmak olmu$­
tur. Halbuki biz bag1ms1z/1g1m1z1 kurmaya memur
idik.
Turk devleti i$1erinde Tiirk'ten ba$kasma
inanmaya/1m. Tiirk tievlet! i~lerinin ba~ma oz
Tiitk'um ba~kas1 ge~memclldir."
"Efendiler, oniinde bulundugumuz dava, ka­
naati acizaneme gore bir Yunan meselesi
dcgildir, bir :;ark davas1dlf. Bu :;ark davas1
oniinde ingilizlerin bizimle ko/ay ko/ay uyu­
$abilmek imkam yoktur."
iktisat Vekil/igi Donemi
28 yasmda menus olarak en gen~ BMM
i.iyelerinden biri olan Mahmut Esat 30 yasina
geldiginde Rauf(Orbay) Bey hukumetinde lktlsat
Vekili se~ildi. Bundan once kendisine Maarif ve
Adliye Vekilligi teklif edilmi:;. Maarif Vekilligini
yetkinligi olmad1g1 Adliye Vekilligini ise henuz is­
tedigi inkrtapo
redcetmlstlr,
ortarnm olu:;mad1g1 gerekcesiyle
hukuk alanmda yapuan inkrtaptar olup bu lnkuap­
lann bas1 da Medeni Kanun'un kabuludur.
~unku Medeni Kanun bir devletin koydugu
diger kanunlara nazaran toplumun yaprsiyla en
eek iliskili, en hayati kanun olup ve hatta o toplu­
mun gelismislik seviyesini, ait bulundugu mede­
niyeti gosteren turnusol kag1d1dir.
Toplumsal yasamm bu temel yasasmm
onemini ve bu alandaki koklu bir degisikligin ne
denli gu~ oldugunu gosterrnek baktrmndan Turki­
ye'yle beraber buyuk ihtilaller ge~iren iki ulkeyi;
Franse'yi ve Rusya'yi incelemek dahasi diinemin
hukuk protesoru Sausei Halle tarafmdan karsr­
tasurrnan olarak okumak daha sagl1kh bir deger·
lendirme yapma imkiln1 sunacaknr,
"tenn, hlrblr mllletln hayatmda bu kadar
ktikten ve bu kadar serf bir dee1$1m kaydetme­
mi$fir. Frans1z ihtllali, medeni hukuk a/anmda bu
kadar derin bir tesir ve hareket yaratmamt$,
yalntz ayflca/1klafl kaldtrmak/a yetinmi$tlr. Savlg­
ny'nln yazd1t1 gibi 'Frans1z hukuk edebiyat1 Intl­
/a/den tincekl hukuk edeblyatma o kadar batl1dir
ki araya bir kanunun kabul ve nejri gibi biiyiik bir
o/aym gird/tine inanmakta inssn zorlantr; devlet
hayatmm biitiln parralafl ktnae ihtilalin en az
sarst1t1 ve en az deti~tirdlti be/kl de medenl nu­
kuktur.'
Rus lhtllall bllhassa sosyal blr lhtllatdlr, Turk
lhtilalinin haiz o/dueu derinlltl halz detildlr."
Fransiz ihtilali ve Rus ihtilali gibi dunya du·
zenine yon veren bu buyuk iki devrim bile toplum
hayanru bu denli degistirecek bir hamleyi bu
tuzca yapamarrusn
Medeni Kanun'un allnd1g1 lsvkre dahi bu
yasaya 4 y1lda ge~erken gene Turkiye Cumhuriyeti
sadece 6 ayllk kisa bir sure icinde bu inkilabi ger­
ceklestiriyor, bin y1ll1k bir hukuk sistemi olan islam
hukukunu tarihin tozlu raflanna gonderiyordu.
Pekala, bu kadar tuzh ve onemine gore gayet
sessizce gerceklesen bu inkilap neden gerekliydi?
Kanun neden lsvkre'den almrmsu da kendi
hukukcutanrmz tarafmdan hanrlanmamrsu?
Bugun hukukcu olmayan bircok kisi Medeni
Kanun'un lsvlcre'den ahnrnasuu yadirg1yor. o za­
manlar boyle bir uygulamanin yap1lmasm1 yanlls
buluyorlar. Neden kendi hukukcutarumzm yap·
mad1g1 konusuna sezu getirip, aknrarmca farkh
nedenler anyorlar.
Oncelikle sunu belirtmek gerekir ki o
donem basta Adliye Vekili Mahmut Esat ve
Basbug Kemal Ataturk olmak uzere herkesin du­
suncesi kanunlann hukukcutanmu tarafmdan
hazrrlanmast su veya bu ulkeden aunmamasi yo­
nundeydl, Hatta bu yonde cansmatarda bulunul­
mus komisyonlar kurulrnus ve kanun cansrnatan­
na baslanrmsu lakin bu cansmalar ne inkuabm
bekledigi ruzda ilerliyor ne de ink1labm istedigi
i~erigi tasiyordu Tum tesvlk ve gayretlere
ragrnen istenen sonuc almarmyordu,
Bunun sebeplerinden cokca bilinen ilki
yetkin bir hukuk~u kadrosunun olmamas1d1r ger­
,ekten de temel yasalar hazirlanirken sadece
kanun
metinleri
degil
bu yasa
slstematigtne
uygun yeni hukuk kitaplan dogrusu bir hukuk kul­
liyatrmn da hazutanmas: gereklidir.
Diger bir
sebep ise ne kadar yetkin olursa olsun dunya uze­
rinde kendi temel kanunlanru srnrcan olusturan
hi~bir millet bu slireci blrkac y1lda bltiremernls bu
sure hemen her ulke i~in ceyrek astr surmustur.
Bu iki etkenin blrlesrnestyle ortaya crkan durum
hi~ de i~ aero olmarms ve komisyon faaliyetlerine
bir an once son verilip daha tazla vakit kaybmm
onune ge~ilmi~tir.
25­30 y1ll1k bir ge~i~ sured henuz yeni yapr­
lanan bir adliyede krizlere yol acacak ve istenme­
se dahi hukuk k1y1mina yol acacaktrr. Ostelik ihti­
lalin getirdigi yenilikler lcln bu kadar sabredile­
mezdi zaten yeterince vakit kaybedilmi~ti. Komis­
yonun basansrz faaliyetleri karsismda ise Atatlirk
su sozleri sarf edecekti:
Ostelik Adliye Vekili Seyit Bey donemtnde
kurulan bu ilk komisyon baa konularda eski Me­
celleden dahi geri bir zihniyetle causrnaianna
devam ediyor, guy a "Hukuk bir kiiltiir i$idir." di­
yerek mezheplerin hukukunu Turk kultGrGymG~
gibi yorumluyor ban ile kan~1k bir yamah bohca
ortaya ~1kanyordu.
Bunun lizerine Mahmut Esat,
"r;agda$ uygarltk bir kiildiir. Ya aynen
eumr ya almmaz. Hirbir degi>iklige tahammiilii
yoktur. Ve uygarltgm vstst» da yoktur. Her
yere ya aynen girer ya da girmez.
isvicre Medeni Kanununu yorumlayan re­
dingotlu Curti'nin ba>ma silindir $apka yerine
ye>il sartk sararak k1yafetinin iist taraft oldugu
glbi b1rak1lm1>. yine imam Hanefi'nln ye$il sar1g1
pkartlarak ba>ma silindir $apka giydirilmi>ti. i>
bu kadarla da kalmamt>tt. Medeni Kanun Tasia­
"Tiuk milletinin, ragda$ uygarltk ararlarmdan ve feyizlerinden yararlanmak irin en az Uf: yiizy1ldan
berl sarf ettlgl rabalarm ne kadar elem/Ive 1sttrapl1 engeller kar$tSmdaheba oldugunu kemst­! re­
essiir ve intiba1 ile goz oniine alarak soy/iiyorum."
Yeni As1r Gazetesi Kurucusu:ismail Hakko Ocakoglu, Dr.Ali Agah Dinel (izmir'den),
Cemal Hakko Selek (Ku~dah/Adalet Bakanhgo'nda Hususi Kalem Miidiirii) ve
Karde~i Faruk Bozkurt Ile ­ KU;iADASI, Akyar Mevkii, Zeytinlik
Komisyonun basansiz olmasi Ozerine
Mahmut Esat bu meselenin bir an once halli i~in
bann bir Olkenin medeni kanununun aynen
kabulu goru:;Onu savunuyordu.1 Belirttigimiz
le'nin ancak 300 maddesi kullarnlabiliyor ve giin­
delik nayatm meselelerini cozemiyordu zaten
kazuistik yap1s1 da buna musaede etmiyordu.
Her ne kadar modern hukuktan yararlarnl­
maya ~ahs1lsa da "Mecelle" serl hukurnler tesis
eden ve laiklige aykm, ad1 gibi buyiik bir engeldi.11
Mecellenin sorunlan sadece teknik boyutta
da degildi, Mecelle adeta modern zamanda Orta
Cag kururnlanru muhafaza etmek i~in konoimus
uzere rnedenl kanun suadan bir kanunun otesln­
deydi ve medeni aleme girilmek isteniyorsa
bunun siiratle gerceklestlrllmesl gerekiyordu. Bu
mesele Mahmut Esat ile Ataturk arasmda yanda­
ki diyaloga neden olrnustu.
lste bu diyalog asllnda Ankara Hukuk Mek­
tebi'nin de mujdecisi olrnustu
Pekala. neden "Mecel/e" terk edllmlsti, bu
kanun Ozerinde birkac duzenteme ile ya:;amaya
devam edemez miydi?
Oncelikle Cevdet Pasa tarafmdan hazuta­
nan Mecelle, modern anlamda bir kanun huviyeti
cizmekten eek uzak, kodifikasyonu besansrz. bir­
birleriyle celisen ve hukukun bolunmii:;lugune
yol acan tebaa sistemini benimseyen bir anlayrs­
taydr. Ostelik 1,851 maddeden otusan Mecel­
giblydl. islam ad1 attmda y1llann Arap gelenekle­
rinden baskas: dayatrlrruyordu. Mecelle'nin en
trajik krsrru ise kadmm yeri konusundaki duzeote­
melerdi. Kadm toplum hayatmda adeta yoktu, ne
mirasta ne :;ahitlikte erkekle e:;itti. Erkegin "bos
or demesiyle bir orpida kenara at1labiliyordu. in­
sandan eek bir mal statiisiindeydi. Col< e:;lilik bir
tiirlu kalduuamarmsn. Bu bir ulusa yap1labilecek
en biiyiik kotuluklerden biri degildi de ne idi?
Bu hazin tablo karsismda Mahmut Esat'm,
17 Subat 1926 giinii Medeni Kanun'un oylanma­
sma gecilmeden once yapt1g1 konusrna yapuan
isin biiyukliigunii ve kadirun eski durumunu gos­
termesi bakrrnmdan onemtidir.
g1 hlfistiyanlar i~in ayr1 museviler i~in ayr1 ku­
rallar getiriyordu. :;u ha/de Tiirk hakimi, kar~1­
smda Miisliimanlar1 goriince mo/la, hlfistlyan­
ten goriince papaz, Musevilerl goriince haham
olecsku."
"Medeni Kanun'u onay/ay1pkabul buyurdu·
gunuz anda, Turk Devrimine ve Turk tarlhine,
Turk ya~amma yeni bir yon vetmn oteceksmn.
Bu kanunu kabul i~in el/erinizi kaldird1gm1zan,
daha onceki on ii~ yiizy1/ duracak: Tiirk milleti­
ne, Turk toplumuna yeni ve verimli, medeni bir
hayat yo/u ap/acaktir. Devrim ve onun oz sahibi
olan Tiirk millet/ bu tarihi ketermu) bek/iyor.
Tiirk tarihlnin benlm kanaatime gore en
hazin stmes, Turk kadm1dir. Medeni Kanun ta­
sansmm aile toplulugu ve miras kurenen, sim­
dlye kadar istenildlgi zaman kolundan tutute­
rak, bir kole gibi, yerden yere vurulan: fakat ta
ezelden hamm olan Turk annesini /ay1k oldugu
yere getirecektit," 1
Peki sonra ne oldu TBMM oy birligi ile bu
kanunu ayakta alk1slayarak kabul etti ve AtatOrk
ihtilali bOyOk ve zorlu bir cepheden onerntl bir
zafer kazanrrus oldu.
Kanunun neden baska bir Avrupa Olkesi
degil de lsvkre'den ahnd1gina gelirsek. Avrupa'run
muhtelif medeni kanunlan lncelenmis: Frans1z
Medeni Kanunu'nun eskiligi, Alman Medeni Kanu­
nu'nun muglakl1g1 ve biraz eski olmasi, italyan
Medeni Kanunu'nun tse bir orljlnalliglnln bulunma­
mast gorOlerek bu kanunlardan vazgectlmlstlr, is­
vi~re Medeni Kanunu lse Avrupa medeni kanunlan
arasmda en yenlsi olup kanun
teknigi banmmdan daha mo­
derndi. lsvicre devletinin de­
mokratik ve halk~1 olmasi da
cezbedlci bir durumdu. Aynca
Turk hukukculan kerlsinde o
donem Lozanhlar olarak bilinen
ve Mahmut Esat gibi lsvlcre'de
hukuk egitlmi alan blr grubun
olmasi lsvkre'den yana oy kul­
larulrnasmda etkili olmustur.
Vine Turk hukukcular arasmda
en yaygin yabano dilin Fran­
sizes oldugu du~unOldugunde
lsvkre Medeni Kanunu'nun Frans1zca tercurnesi­
nin varhg1 da turkukculanrruztn adapte olabilmesi
bakrrmocan gayet yerinde olrnustur.'
Medeni Kanun, lsvicre'den alrnrrustrr fakat
mal ayng1 rejiminin benimsenmesi ve demokratik
haklann kadmlara dunyaya nispetle erken tarun­
masi sonucu Turk ihtilali, Turk Olkesini ve Turk ka­
drruru isvlcre'den ve isvtcretueroen daha medeni
bir seviyeye yukseltmistir.
Diger Temel Yasalar ve ink1/apKanunlafl
Medeni Kanun'un d1sinda turn temel kanun­
lar basta Borclar Kanunu Ceza Kanunu. Ceza Mu­
hakemesi Kanunu, lcra­ltlas Kanunu olmak uzere
yenilendi, bu kanunlar da uygun gorulen ulkeler­
den iktibas edilerek yururluge kondu. Turkiye
Cumhuriyeti dunya tarihinde esi benzeri gorulme·
yen bir ruzta bir hukuk sisteminden digerine ge~l­
yordu, temel kanunlann d1s1nda sosyal hayat1 ilgi·
lendiren belll bash lnkrlap kanunlan ca bu donem·
de ojmrsu,
lnkrlap kanunlanndan bazrlan sunlardtr: Tev·
hid·i Tedrisat Kanunu, ~apka lktisast Hakkmda
Kanun, Turk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkmda
Kanun, Tekke ve Zaviyelerle Turbelerin Seddine
ve Turbedarhklar ile Bir Tak1m Unvanlann Men ve
i1gas1na Dair Kanun, Gunun Yirml Oort Saate Tak·
simine Dair Kanun. Takvlmde Tarlh Mebdeinin
Tebdili Hakkinda Kanun ve Kabotaj Kanunu ... 5
.­
Tilrk ihtilalinin Hukuk Zaferi:
Bozkurt­Lotus Davast
2 Agustos 1926, bundan tam 89 y1I once.
Adalar Denizi aoklannda Turk gernisi Bozkurt'a
Fransiz banduah Lotus carprrus, Bozkurt'un 8 mu­
retteban sehlt olmus ve Lotus sag kalan muret­
teban alarak istanbul'a hareket etrnisti. Peki, ne
idi bu kazay1 digerlerinden ayiran ve Turk ihtilal
Tarihi ile uiustararssi hukuk literatGrune sokan?
~unku olaylann devammda Turk mahkeme­
leri ihmallerinden dolay1 Lotus'un kaptaru De­
mons'u ve Bozkurt'un kaptaruru tutuklarms ve
yarg1lamaya bastarmsn.
Eski kapltutasyon anlay1sin1 tozamn toka­
oma ragmen terk edemeyen Fransa derhal bu
duruma itiraz etrnts ve bir franstz vatanoasuu
Turk
mahkemelerinin
yarg1layamayacagina
kanaat getirmisti.
Turkiye Cumhuriyeti ise TCK m.6'ya daya­
narak tutuklama yapt1g1n1 buna yetkisi oldugunu
bu hakkrru Lozan'dan ald1gin1 belirterek Fran­
sa'run taleplerini reddetmtsn.
Bunun uzerine Fransa Lahey uluslararasi
Adalet Divani'na besvurmus ve Turkiye'nin kaptan
Demons'a tazminat odemesini talep etrnlstl
lste bu ortamda gen~ Cumhurlyet'in gen~
Adalet sekam Mahmut Esat Bey ile Turk'i.in bas­
bugu Mustafa Kemal arasmda su unutulmaz di­
yalog gercektesrnisti:
iste bu diyalog sonrasinda Adliye Vekili Mahmut
Esat Bey yetkilendirilerek Lahey'e dogru yola
oku
Turk tarafmm tezi ise" Ortada mevcut du­
rumla ilgili ulkelerin yarg1lama yetkisini krsrtla­
yan herhangi bir antlasma hukmunun bulunma·
mast durumunda o ulke yargilama yetkisine sa­
niptlr." seklinde olrnustur. K1vrak
zekas1yla
Mahmut Esat. Frans1z hukumetinin ileri surdugu
"Turk hukumetinin
yarg1lamas1 ulustararasi
hukuk prensiplerine uygun mudur?" sorusunu
"Turkiye uluslararasi hukuku ihmal etrnis midir?"
seklinde degistirerek ispat yukuni.i Fransa'ya
yuklemistir.
Bunun sonucunda Frans1zlar Turkiye'nin yarg1la·
ma yetkisini genis yorumlad1g1n1 ileri surrnus.
Turk tarafl ise Fransrz mahkemesinin ge~misteki
i~tihatlanni gostererek bu lddiatanru ~i.irutmus·
tu. Frans1zlar bu sefer de ulusterarasi sularda
bayrak devletinin ticaret gernisl uzerinde mutlak
yargllama yetkisi oldugunu ileri surmus. Divan
ise bu lddlalanm Fransa'dan karuttamasiru lste­
mis. Frans1z reran ise ikna edici karunar sunarna­
mrsur,
Divan ise taraflann savunmalan sonrast oy·
lamaya gitmis. oylann eslt ~1kmas1 sonucu mah·
keme baskaru Huber'in nitelikli oyu sonucu Tur·
kiye hakh bulunarak Frans1z Hukumeti'nin talepleri
reddedilmi~tir.
Bu nun sonucunda T urkiye Cumhuriyeti Devle­
tinin uluslararasi arenada diger medeni ulkelerle
denk seviyede oldugu bir kere daha emperyalistlerin
suratma ~arp1lm1:;, emperyalistlerin eski talepleri bir
daha bu sekilde dile getlrltemernis, Lozan Anttasma­
s1 kag1t uzerinden ~1k1p somutlasrms ve Musul mese­
lesinden sonra Divan'a kar:;1 olusan guvensizlik de
yok olrnustur,
0 hayannda bir eek is basanmsn burada ya­
zuantar onun yaptrklanrun yamnda her zaman i~in
yetersiz kalmaya mahkum olacaktir.
0 yasayarak yazd1g1 bu eserlerini kalemiyle
de taclendrrrms ve "Atatiirk ihtila/i" basts olmak
uzere bir cok yaprt vermlstir. Bu eseri ve Kema­
lizm konusu ba:;h basma incelenmesi gereken bir
konu olup maalesef burada bahsedemedik, bu
konu baska bir yazrrruzrn konusu oracaknr,
Umanz bu Turk buyugu daha cok hanrlanrr.
daha eek dersler ~1karihr ve ebediyen gen~ nesilce
tirnek ahmr,
Yazrrruzrn basma donecek olursak,
vessm...
Oogum ve 6/iim arasmda gidip gelen o ~izgi,
omur ne idi?
Bunun vanmm, Bozkurt'un arkadas1
NAFiZ versin:
Faruk
ulusrararasr hukuk i~in de yeni bir teamUI
ortaya ~1km1s ve bundan boyle "U/uslararas1 nukukta devletlerin yar11 yetkislnl a~1k~a smtrla­
yan bir kural olmayan konularda devletler yar­
g1/ama yetkisine sahlp olduklarm1 lier/ siireblle·
ceklerdlr." cenmlstir.
Aruk Turkiye ldn yeni bir donern bastarrusn,
bu donerntn miman Mahmut Esat Bey ulkeye don­
dugunde bir kahraman olarak karsuaruyor ve mil­
letinin takdirini bir kez daha kazamyordu
Ataturk ise bu kahrarnanhg: unutmarrus ve
kendisine bu zaferin arusma "BOZKURT"soyad1n1
vermlstl, O ise basenlarmdan sonra sacece su
SOZU soyleyecekti:
"Ortada muvaffak bir eser varsa, her
zaman soyledigim Bibi, bu Mahmut Esat'm
degi/, Tiirk mil/etinindir."
0 daha sonra tum basanlanrun ardmdan
1930'da bakanhktan ~ekilecek ve akademik haya­
tma bir profestir olarak devam edip yazilar yaza­
cakn ta ki 1943 yihnda henuz 51 yasmda iilOm,
onu eek sevdigi Turk milletinden ayirana kadar.
O~t Vt KlynM(I:
1 002:KUAT, M.>hMUI E\ilt, Af4ltiitlc llHll.Wl ~7. Kaynak Vayuil.lo,7. 8J1tlf\. 2014'
z UYAR 116k.kt. ·s.ot MJINyct(1· Bir TUik Aydiw MIJMIUtEUt Bolkurt Ou~e Yiy•n.11)
11,h1anb'42000
I ·00nyanN1 rum IJ)W,1r cJcvtcrlC(1nJn mc'1Ct)I kMiunl.111 hemeti hCmM OlrOlrlnr t>tk
yat•nd#. 8i11m mltrer1m11Jn vtl)()tDmftlml1intlddJtt dU$(Jn('.eS/hl('lJlr oygdr tOJ)tttm
diJn Ds.tt• d~ldN BcltJ tdtJh OU nokf,)O,) ydt(Ck OtdugUmulJ tMlrkflk cdrl Bo nc
ctoofc hukukl ITWVlu.Jfllttlll() uyg,gr t1e11Jc1Jcrln kaoonfilondan nokun Olm.lSr r!U$0.
1>1Heme1·K ATAT0RK
11 • •suyuk TCNI< gtnei. TUtt J/ltilJh yooa1U11n dtnslll1I< dcdik' Mlkl•R/. su S'JM tHlcr
lHtlf Sd'fd­ilrm tltttllt~fift
w bOOtdriJ ~nzer maSk.lf.>l1trtarN'IbtiUM""~k f<,n
/Jeri sWdrl Litltlik din,, din soysutJ<ulatmrn eiinden <JllJt•lt en rcm(z yete. TiJtkletin
vlcdlnl1Jona koyctu. Allahin d1nkll soysuncuW•nctinde. mJ"cr ve memteker dlCY.
hJllW kultiJ/'lfl.tnill~l OlmJktJ(l kc.NtJtth SM liJJklfll (i}(t ,,.­N'l.lSNM mcklafiJiJ~rk~ft.
bJJ«elcsJn kl vi<.d1Jnlcll1konJ)'Ot, din SOYBUfllul.'tl1rt1yok edlyotsun. • Mahmut Esat
Bo1kurt
3 OOZKURT TEKANT Gun, OdOiJm M;inmur Esdt 80lkurr.A1a1uO:(O 00$unce (Ant·
I••). om zoo 1. s.36·37
4 ARIK K. f1k1e1. Pfol ME BOZKURT ve Bir Vabanc1 CiOzO He Turk Hukulc OeVYimi.
Adalet Oakanl1Q1 A<Jflye Oer9is1 HE. Oozkun Eki, 1944
5. AKZAMOAK Mehme1. Atdr0tt·on Devrhn<IAd<IJlt &ltA Marvnut esat 80>.k.un
An1s1na 1Jmatan. is1aribul Batosu Vay1n1an.2008. s 387· 393
6 KUTOK(O M. Aklf. BALCloGLU Mustafa. OOZKURI Env•1. POVRAZ YaS>n. Doz·
kurt­lctus Oavas1, Nobel Vay.­. Oa~hm, 1.9ast1. 2003
Turk Kanunu Medenisi Esbab1 Mucibe Layihas:
(Turk Medeni Kanununun Gerekcesi)
Hali hazirda Turklye Cumhuriyeti'nin derle­
bagdasmas1 rnurnkun degildir. Gun(im(iz devleti­
me yapilrms bir Medeni Kanunu yoktur. Sadece
ni ilkel siyasi tesekkulterden ayuan farklardan
akitlerin ku~uk bir krsmma deginebilen Mecelle
birisi de. camiarnn kaderine uygulanan kaidelerin
vardtr, 1851 maddedir. 8 Muharrem 1286 [1869)
yaz1h olarak betlrtenmis olmasunr. Go,ebelik do­
tarihinde yaz11maya bastanrrus ve 26 >aban 1293
nemlerinde hukurnler tedvin editrnls degildir.
(1876] tarihinde tamamlanarak yururluge konul­
Hakim orf ve adetle hukum verir. Mecellenin soz
mustur, Denilebilir ki; bu kanunun ihtiyaca uyan
konusu 300. maddesi istisna edilmek sarnyla
yalrnzca 300 maddesidir. Geriye kalaru ise mem­
Kanunu Medeni arastumalannda Turkiye Cum­
leketimizin ihtiyacin1 ifade edemeyecek kadar
huriyeti hakimleri derme catma f1k1h kltaplann­
ilkel bir takim kurallardan ibaret oldugundan uy­
dan ve din esaslanndan dolayl1 anlamlar ''kar­
gulanamamaktadir. Mecelle'nin kaidesi ve ana
mak ve yorumlamaya ,ahsmak suretiyle yarglla­
nanan dindir. Halbuki insan hayat1, her gun hatta
ma yapmaktadnter. Turk hakimi, hukumlerinde
her an esash degisimlere maruzdur. Bunun degi­
belirli bir i'tihat. bir soz bir esas ile bagh degildir.
Binaenaleyh herhangi bir mesele etratmda mem­
sikliklerini. yuruyusunu hi~bir zaman bir noktada
tespit etmek ve durdurmak mumkun degildir. Ka­
leketimizin bir mahallinde verilen bir hukum ile
nunlan dine dayah otan devletler krsa bir zaman
ayru kosunardan meydana gelmis clan bir mese­
sonra memleketin ve milletin taleplerini tatmin
lede, diger mahallerden verilen hukumler genel­
edemezler. ~unku dinler, degismez hukumler
likle farkh ve birbirleriyle ,eliskili buomaktedir,
ifade ederler. Hayat yurur, lhtiya,iar suratte degi­
Netice itibariyle Turk halk1 adaletin tatbikinde
sir. din kanunlan. mutlaka ilerleyen hayatm huzu­
duzensizlige ve surekli kans1khga maruz kalmak·
runda sekilden ve olu kelimelerden fazla bir
tadir, Halkm mukadderat1 belirli ve istikrarh bir
k1ymet, bir mana itade edemezler. Degismemek,
adalet esasma degil, talihe ve tesadufe bagh ve
dinler 1,in blr zarurettir. Bu itibarla dinlerin
blrbiriyle ,ellsklll orta,ag f1k1h kaidelerlne bagh
sadece bir vicdan isi olarak kalmasr, ,ag1m1zin me­
bulunmaktadir. Cumhuriyet. Turk adaletinin bu
deniyetinin esaslanndan ve eski medeniyetle
kesmekesten, yokluktan ve bu pek ilkel vaziyet·
yeni medeniyetin en muhim farklanndan birisidir.
ten kurtanlmasnu, ink1lab1n ve ,ag1m1z medeni·
Esaslanrn dinden alan kanunlar, uyguland1klan
yetini gereklerine uygun yeni bir Turk Kanunu
camialan yukandan inme ilkel devirlere baglarlar
Medenisinin suratte vucuda getirilmesini ve ka­
ve ilerlemeye mani belli bash muesslr etkenler r nuntasunnnasnu zaruri kumisnr. Bu maksatla ha·
arasmda bulunurlar. Turk Milleti'nin mukacderau­
zrrlanan Turk Kanunu Medenisi. medeni kanunlar
ru ~ag1m1z medeniyeti iclnde dahi ortacag hukurn­
arasmda en yeni. en rnukemrnel ve halkp olan is­
vlcre Kanunu Medeniyesinden atmrmsnr, Bu va­
leri ve kurallanna baglamakta. din in degismez hu­
kurnlerinden ilham alan ve tann ile daima temas
zifeyi Adalet Bakanhginca verilen direktifler da­
halinde olan kanunlanrmzm en kuvvetli etkiyi do­
hilinde memleketimizin
g(lzide hukuk,ularmdan
gurduklanna suphe edilmemelidir. Milli hayatm
olusmus ozel bir heyet yerine getirmistir. ( ... )
sosyal duzenleyicisi olan ve yalmz ondan ilham
alrnasi icap eden tedvin editrnis bir Kanunu Mede­
niden Turkiye Cumhuriyeti'nin mahrum kalmasi­
nm ne ~ag1m1z medeniyetinin gerekleriyle ne de
Turk lhtilatinin dogurdugu mana ve kavramlarla
ODEMi~ NUTKU
N( ... J Dune kadar vapurlarda, $1mendlferlerde, memle·
ketlmlzin bu1un ticarr ve ma/T miJesseselerlnde klmler
ral1$1yordu ve bunlar klmlerln ellerlnde bulunuyordu7
Turk olmayanlarm dell/ m/7 BugiJn klmln ellndedlr.
TiJrklerln. Biitiin bunlar Cumhur/yet Halk Firkasmm
mahsuliidiir. Baflar,bahreler, hatta dallar,ovalar, mat,
miJlk memleketln lktlsadlyat1 ba$tanba$a TiJrk alma·
yanlarm ellnde degil ml ld/7 BugiJn biJtiJn bunlar TiJrkle·
rln el/ne 1ertl, bu da Cumhur/yet Halk F1rkas1mn s/yase·
tlnln semeresldlr. OiJne kadar yabancilarm yamnda
amelellk yapan blnlerce TiJrk'iJn bat bahre. miJlk
sahib/ oldugunu az m1 giJriiyoruz. C.H. Firkasmdamm,
riJnkiJ bu firka bugiJne kadar yapt1klar1yla esasen
efendl olan TiJrk Hllletlne mevkllnl lade ettl. Benlm
flkrlm, kanaatlm $Udur kl, dost da di1$man da bl/sin kl
bu memleketin efendisi Tiirk'tiJr. Oz Turk olmayanlarm
TiJrk vatanmda blr hakk1 vardir, o da hlzmetrl olmaktir.
KiJ/e olmaktir. OiJnyanm en hiJr blr memleketlndeylz.
Onun adma Turk/ye dlyorlar. Mebusunuzun samlml ka·
naatlnl siJylemes/ lrln bundan daha miJsalt yer buluna·
mazd1. Onun irin duygular1m1 saklayamayacaf1m"
NURAY BiLGiLi
[email protected]
••
TURKLERDE
MEZAR TASI GELENEGi
;.{
(
M
ezar Taslan Aga~. direk ya da balbal
dikmek yoluyla. Tanrrya yukselme ayi­
ninde oldugu gibi, mezar tastan ca ayru
mitsel­rituel goge crkma ternasirun bir parcasrdir.
Sarnanik goge cikma rltuetlnde Ok­Vay motifleri
kullanihr. Bu yuzden Orta Asya mezar tastanrun
uzerlnoe Ok­Vay sembolleri gorulur. Bazende
bunun yerini kill~. b1~ak sembolleri ahr kl, bu da
Samanlann yer altma inerken kotii ruhlardan ko­
runmak i~in yanlarma aknklan araclardu. Ti.im
arutsat dikili taster, gok direkleri ve benzerlerinde
oldugu gibi. mezar taslanrun goksel uzenus:
yani izdusi.imu Kutup V1ld1z1dir. Mezarlann. bir te­
pecik halinde yukseltilmesi ve dikey mezar bas­
hklan,
Kutup V1ld1zina yani Tannrun kapisma
utasma istegidir. Sarnarun en onemti gorevl ye­
raltma inmek ve gokyuzune crkrnaknr,
Altayhlarca buyuk bir onerne sahip olan $a­
marun yeraltma inlsi, hastarnn ruhunu koti.i ruh­
lardan anndirrnak ve oluleri Cite dunyaya gotur­
mek i~indir. Toplumun dinsel ve sihirsel yasarru
samarun cevresmce conmektedlr. Bu nedenle.
sarnantar hem sevilir hem de kendisinden korku­
lur. Vakutlar ve Altayhlar. samarnn oldukten
sonra konusrnasiru i$itir. lnamsa gore. oldukten
u~ ya da yedi gun sonra samarun ruhu, akrabala­
nm gormeye gelir ve davuluna vurarak geldigini
bildirir. Sarnan, onlardan kurban istemektedir.
Eger istegi yerine gelmezse insanlara kotO ruhla­
n musallat eder. Bu nedenle, kurbanlar kesilir ve
ziyafet hazrrtarur, lste bundan sonra samarun
ruhu huzur bulur. Gunumuzde olulerin arcmdan
verilen ziyafetlerdeki amac, oten kisinln ruhunu
huzura kavusturrnaknr, Bu, eski Turk soytencesl­
nin ve dusuncenin bir kanntrsrdrr. Zaman lclnde
sarnarun toplurnsal alandaki etkinligi zay1flasa
da. insanlar. korktuklan olum karsrsmda sama­
nist inandanru devam ettlrmtsterdu. Turkter isla­
miyet'ten once olen kisiyi defnederken. gunliik
nayatrnda kulland1g1 esyalan da onunta birlikte
mezara gornrnuslerdtr,
Orta Asya'da Selenga nehri havzasmda No­
yun­Ula Daglannda yaptlan kazuar sonucu kur­
ganlar bulunmus ve bunlann Hun prenslerine ait
oldugu belfrtenmlstlr.
Hun prensleri genellikle
yuksek daglara gomutmekteyduer. Mezann dis
krsrm piramid seklinde tas ve toprakla yukseltil­
mlstir. Noyun­Ula Daglannda bulunan mezartar­
dan ba$ka Orta Asya'run bir cok bolgesinde buna
benzer kurganlar bulunmustur, Alp'in yasarnmda
ve oli.imi.inde ona en yakm olan varilk atrdir. Ayni
zamanda At sarnam yer altma tasryan canhdir.
Eski Ti.irk Alpleri savasa giderken. atlanrun kuy­
ruklaruu keser ya da baglard1. Bu bir yas alametiy­
di. Alplerin atlanrun kuyruktanrun
kesilerek
mezara konmatannm nedeni budur. Mitolojiye
gore at. oli.imi.in ve sezginin semboli.idi.ir. gokyi.i­
zi.inde ve yeryi.izi.inde yeri vardir. Tannlann insan­
lara yardun etmesi i~in onun varhg1 gerekmekte­
dir. Ote alemi temsil eden bir hayvandrr, Bu ne­
denlerle genenlkle Olen klslter attanyta gomi.il­
muslerdir. Turkter oten kisinin. mezara konulan
ata binerek ote ounvsca istedigi yere gidebilecegi
tnanoru tasrdiklan lcln. olu ile aum birlikte gom­
muslerdir. Oguzlar, cennette binecekleri attanmn
kendileriyle gomulmesini lstemislerdir, Bazen de
an old(irmeden,
kuyrugunu keserek mezara
koymus ve an serbest birakm1slard1r.
Bunun yarunda olum otaymda yas alameti
sayllan sac kesme adeti de yaygml1k gostermtstir.
Kimileri ise. atm kesilen kuyrugunu mezara
koyrnus, 'baydara" denilen i~i doldurulmus au me­
zann uzerine dikmislerdir. Bunlann yarunda kimi
yerlerde geyikler de oli.i ile gomulmustlir. Goktlirk­
lerde de Hunlarda oldugu gibi mezar uzerine dikili
direge at ve koc­koyun kurbanlanrun baslan asu­
rmsnr. Bu gelenek Turrnentstarun Nohur bolge­
sind hala devam etmektedir. Eski Turklerde me­
zarlara bayrak asma gelenegi de vardtr, Bu gele­
nek. ozelllkte evliyalann ve bi.iyi.ik kisllerin rnezar­
lannda Anadolu'da da gorulmustur. Mezarlara bazt
Ti.irkler bayrak veya bez asrmslar: daha eski pro·
to· Turk geleneklerini saklayan Turkler tse, at per·
cernf tuglar asmrslardrr. Turkler oldukten sonra,
yeryi.izundeki hal ve hareketlerine gore ruhlartrun,
yeratuna inecegine ya da g6ge yukselecegine lna­
rurtar.sa ca, insanlar, korktuklan 61um karsismoa
samantst lnanctartru devam ettlrmtsleroir. Turkler
islamiyet'ten
once oten kisiyi defnederken,
gOnluk hayatmda kulland1g1 esyalan da onunla
blrlikte mezara gommuslerdir.
Gokturk inancma gore. olen kisinln ruhu
kus olup ucardr, Bu yuzden mezar taslan uzerln­
de kullarulen Hayat Agac1 sembollerinin uzerinde
ruhlan simgeleyen kuslar vardrr. "OldO" yerine
"uctu'nun kullarurru Orhun Yazttlan'nda "Babam
kagan ucup gitti", cumlesfnde gorOlmektedir.
OIOm sonrasi hayata inanan eski Turklerde. ktr­
m1Z1 toprak boya, ritOel anlammda, hayatm sim­
gesi olarak kabul edilmtsnr ve karu ifade eder.
Turkler haricinde bircok toplumda da gorulen ce­
sedin Ozerine k1rm121 toprak serpistirmek, olunun
diger dunyada hayat bulrnasrru saglamak arnacr­
ru tasir, Anadolu'yu fetheden TOrkler, bir taraf­
tan eski mezar gelenektertru devam ettlrtrken.
bir taraftan da cografi ve tarihi taktorlerm tesiri
ile bir takirn mahalli tipler meydana getlrmlsler­
dir. lslarnlyet'te mezarlann Ozerine tas dikmek,
isim yazmak, aga~ dikmek yasak degildir. Fakat
suslu ve dikkat ~ekici mezarlar yapilmas: hos kar­
srlanmamrsur. Buna karsm, Muslumanhg1
kabul
etmls Anadolu halk1, mezarlarm Ozerine ~esitli
desen, reslrn, sembot orentn alum nedeni, sur­
durdugu hayan ile ilgili bilgileri islemislerdir.
Hayat agac1. Turk Mitoloji ve Kozmoloji ge­
leneginin devarm otan bir sernboldur. Mezar tas­
lannda bu agac1 sembolize eden motiflere cok srk
rasttarur. Tarih ve kOltOr degeri olan mezarhklar
ve mezar taslan, etalartrmztn bize miras b1rakt1g1
onemli tnanc merkezleridir. Turkler Orta Asya ve
Anadoluda, tarih, sanat ve kOltOr degeri oian sa­
y1s12 mezar arutlan ve taslan yaprruslardir. Me­
zarhklar ve mezar taslan, bir sehrln sosyo­kuttu­
rel ve etnografik olarak aciklanmasmda
da
onemli bilgiler verir. Eski Turklerde gorulen
mezar uzerine cesitl] semboller islenrnesl de
Anadolu mezarlannda gorulrnektedlr. Hatta bu
semboller i~inde, eski dini inanclarda kutselnk ka­
zanrrus nesnelerin motiflerine rastlamr. Mezar
taslanndakl sembollerde. Sarnanist TOrklerde de
varhg1 tespit edilmis butOn kutsal motifler ve
damgalar, hayat agac1, ~esitli kuslar. hancar, k1h~.
kalkan. tutek. muzfki atetleri. rozetler. Ay­ Gones
ve diger astrolojik simgeler yer almaktadir. Orta
Asya mezar taslannda gorulen ve Sarnan davul­
lanna cizilen rozetler de yine ay1, gune:;i ve kai­
natl temsil eden kutsal sembollerdir. islamiyet.
mezarhklann rituel ayin yeri gibi kunanurnasun
hos karsrlamamaktamr. Ancak gunumuzde me­
zarhktann ozellikle dilek dileme yerleri olarak
kabul edilmesi, Anadolu'da sikca gorulen bir anla­
y1st1r. Bu. eski Turk lnandanrun gunumuzdeki iz­
leridir. Soz konusu eski lnanclar, zaman icinde
kabul edilen lnandarla birlestirilrnis ve yeni
dinsel varyantlar turetumtstlr.
Turklerin mezar taslan, gok direkleri,
obalar, bengO taslar, kutlu aga~lar ve bunlann et­
raf1nda ger~eklestirdikleri ritOeller. arkaik inan~­
lannin izlerini tas1maktad1r. Mezarhklarda dilek
dilemenin temelinde $amanizm inanCI yatmakta­
d1r. t;unki, Tann ile iletisimi saglayan. Tannnin
Kap1s1na kadar uzanan yap1lardir. Bu inan~lar
dogrultusunda insanlar kimi istekleri i~in mezar­
lara yonelik, ata ruhlanndan yard1m istemislerdir.
Mezarl1klar dilek yeri olarak kabul edilmistir. ~o­
cuklan olmayan kad1nlann, mezarhklarda dilek di·
leyerek bu isteklerine erebilecegi dusuncesi ve
gunumuzde de gorOlen yatirlara gidilerek bir~ok
konuda dileklerde bulunulmas1, bu inanc1n uzan·
t1s1dir. Turkler yerlesik hayata ge~tikten sonra,
kimi eski inan~lanni yeni edindikleri din i~inde de
surdurmuslerdir.
Gunumuzde,
Anadolu'da Gok direkleri,
obalar, bengu taslar, tlirbeler, mezarhklar etra­
fmda ger~eklestirilen ritueller, eski inan~ kalmt1­
lannrn gunumuze yansimasrdir. Hurafe olarak ni­
telenen bu inanclar, her ne kadar bos inane olarak
telaffuz edilse de, eski inandara bagll olarak, top·
lumsal ihtiya~ haline gelrnis ve uygulama alam
buirnustur. Turkler eski dinleriyle olan baglanni
asia yltlrmerntslerdlr. Onlu dinler tarihi uzrnarn Eli·
ade'run dedigi gibi:
"Hlcblr din yerinde bitmi~ degildir"
islamiyet'i ya da basks dinleri kabul etmis
Turkler kiilturel genlerinde sakh olan, yasamlan­
nrn her safhasmda yer alan inandan surdurmus·
lerdir. islamiyetin
kabulunden sonra. gorkernf
mezar tas1 dikme gelenegini krsmen buekrrustar­
drr. Fakat yerlestikleri bolgenin cografya, kultOr
ve mane geleneklerinden etkilenerek yeni tarzlar
ortaya ~1karm1slard1r.
"Sevr diye btr.·
ii:in
•
•
•
AR DIES
TURK PEACE
PACT IS SIGNED
(Chltaao Ttlbane l'"or•1&.n H.- ..
I
&en._)
PARrs, Aug. 10.­The great war wu
tichnlcully ondf!d nnd the "''Orld theo·
reUcally pueed Jnto a etata or pu.ce
thl• fttternoon ••hen tho Turkllh
trcnty was signed In the display room
ot n Sevrce chh111 raclory Juet oulelde
Perl 9.
'I'ho Jugo·Slo.v <Jeleptea rr.tuaed to
nlgn bocnueo the J)&Cl provides tho.t
the Ouoman debl bo pnrtltloned
nmong tcrrltorlne 11lloe&ted to other
etntu and becauini Juro·B!avla
re­
calved only omo.11 ellcu of old Turkey
In Mncedonln.
Serbia. protested the •ho.re In Ger­
man rop:iro.tlont. o.warded her by the
treat)" nnd bec.1uoo Sorbh• wae not
g­1\'~n prlorllr.
f
Tho Untied 6tatu did not algn the
trc:>ty owing lo President Wlleon'a ob·
jeeuen to the prevence or the aultan
In Conelllnrfnoplc. the allocatlon or
Thrace and Smyrn11 to Orcece, and tho
~oil\ Minor mandalu.
TORK BARI$ PAKTI
IMZALANARAK
BUYUK SAVA$
SONA ERDi
~lkaQo froOOn 0•! H•llt<IOr Sorv~I >cvltl CinM OKTAY
Paris, 10 Agustos • Bu aksarn Paris yakrnlann·
ea Sevr porseten fabrikasrnda Turklerle tmzara­
nan antlasma ile bOyOk savas teknik olarak bittl
ve dunyada teorik olarak bir bans sureci baslad1.
Yugoslav delegeleri antlasmayi lmzalama~1
reddettiler ~unkO antlasma, Osmanh borclannr,
diger devletlere de paylastmyorcu Yugoslavya,
eski Turkiyenln
Makedonyada
topreklarmdan
sadece ufak bir krsrrum alabilmisti.
S1rbistan. annasrnada ongorulen Alman savas
tazminatlarrnda. kendilerine iincelik verilmemesi
~uzunden antlasmay1 protesto etti.
Birlesik Oevletler, Baskan Wilson'un, Konstan­
tinapolde bulunan sultan, Trakya ve izmir'in Yuna­
nistan'a tahsrst ve Ku~uk Asyada (Anadoluda bu·
lunan az1nhk konularr ile ilgili itiraz1 nedeniyle ant·
1asmay1 irnzalarnadi.
Kaynak~:
·Grf'at war Ojes as Tutk ~ac~ PMr ;s SiSfte<F. Chi<ago T1ibune G~tetesl 11 Aeus­
tcs 1920, I. Sayf<i
•
l
'
••
GUL BABA VE
TAHTA KILICI
TOSUN SARAL
[email protected]
: r:.::;mlJ :.1 rJ 1m1rE,i!J· 7[( i<­]d11
r.Jfilti 'fill 'iJJ:iuJ!li lPJL~• ';} =~!JI !IJY!:JIJf !J
EJ-'.lli'
. ­
xv.
Gui Baba,
yuzy11 sonunda ve XVI.
yuzy11 oesmca yasam1s. Budapeste'nln
(Budin) krsmmda turbesl bulunan unlu
bir Turk mucahidi ve Bektasi dervlsidir. Tarihl kl­
siligi, yasad1g1 ~ag ve cevre hakkinda ~esitli soy·
lentiler bulunan Gui Baba. Evliya Celeblnin
merhum babasmdan naklettigi bilgiye gore, Mer·
zifonlu bir Bektasi dervisidir. Evliya ~elebiye
gore, Fatih Sultan Mehmet devrinden Kanuni
Sultan Suleyrnan devrine kadar blrcok gazalarda
bulunrnus, Budin fethine de kattlmrs, Fethiye Ca·
miinde ktlrnan ilk cuma namaa esnasinca ruhunu
teslim ederek Budin'e gomulmustur. Kimine gore
Budin Kalas1 orumdekl savaslarda sehit dusmus·
tur. Cenaze namazmm EbusuOd Efendi tarann­
dan klldmld1g1ni, Kanuni Sultan Suleyman'1n ve
yuz bini askrn bir cemaatin bu namazda bulundu­
gunu yazan Evliya Celebi, Gui Baba'run kavugun­
da daima bir gGI tas1d1g1 kln bu lakab1 ald1g1n1
kayda ve hikaye etmektedir.2
Fethi Tevetoglu Evliya Celebi'yi kaynak
gostererek Gui Baba'run elinde buyuk bir krhda
.....
­ :. 4
~
muharebelere giren bir savasc oldugu bellrtit­
mektedlr.! Bu nedenle T.C. KultGr Bakanhg1 dahil
bir eek arasnrrnao yazuannda bu hususa yer ver·
rnlstlr. Ancak, Gui Baba'mn elinde buyuk bir krhcla
sevastere girdigine dair bir bilgi Seyahatname'de
yoktur: aynca. btiyle bir bilgiye diger ansiklopedi·
lerde de rasnanmarmsnr.'
Buna kars1hk GUI Baba'nin tahta k1hc1 hakkinda
yerli ve yabanc1 kaynaklar ilgin~ bilgiler vermektedir.
Bu kaynaklara girmeden once tahta k1h~
hakkrnda ozet bir bilgi sunmak yerinde otacakur.!
"Bektasi velilerinin ortak bir yanlan da,
tahta bir kthca sahip olmalan, bununla yerine
gore ejderha, yerine gore kafirlerle savasarak
onlan oldurmeleridir. Bu motif, menak1bnameler·
den basta Osmanh Devleti'nin
kurulus ytllanru
anlatan ilk devlr vekayinamelerinde bile vardrr,
Samanist gelenek ve uygulamalarla ilgili
bilgilerimiz, sarnanlann ayin yaparken kulland1k·
Ian aletlerden birinin de tahta kill~ oldugunu gos·
teriyor. Sarnanlar ayin yaparken vecd haline glre­
bilmek i~in catdiktan davuldan baska bir de tahta
k1h~ bulundurmaktadirlar. Samanlar bununla koti.i
ruhlara kar:;1 savasmaktadrr. Yani tahta kill~, ser
kuvvetlerle mi.icadele i~in bir saves aracrorr.
Bektasl menakibnamelerinde tahta kihcm
bu fonksiyonu aokca gori.ilmektedir. Mesela
Menak1b­1 Hao Bekta:;­1 Veli'de anlat1ld1gma gore,
bir gi.in Horasan halkmdan bir grup, i.ilkelerini zapt
ve yagma eden sedahsan ahalisini sikayet icln
Ahmet Yesevlye gelip yard1m isterler. Seyh Nefe­
soglu Kutburddin Haydar'i Horasanh Mi.isli.imanla­
ra yardirn i~in giinderir. Fakat heni.iz on iki yasmda
olan Haydar yenilerek esir cuser. Bunun i.izerine
seyh, hem onu kurtarmak, hem de Bedahsanhlan
yenmek i.izere Hac1 Bekta:;i'1 gorevlendirir. Kendi­
sini ugurlarken beline tahta krlmrun kusanr," Be­
cahsan iline giden Hact Bekta:;, kafirlerle savasa­
rak onlan yener ve Kutb1ddin Haydar'1 kurtanr. Be­
dahsanhlar Hao Bektas'tan giirdi.ikleri bir takirn
kerametler sayesinde Mi.isli.imanhg1
da kabul
ederler.7
Vine ayru eserde benzer bir olay da San
Saltrk nakkmda anlauhr, Basit bir ccoan iken,
ternlz yi.irekliligini begenen Haci Bekta:;'1n llitfuy·
la velilik mertebesine yi.ikselen bu zan :;eyh ken­
dine halite yapar ve Rumeli'nde Mi.isli.imanhg1
yaymakla giirevlendirir. Yola okarken Ulu Abdal
ve Ki~i Abdal admda iki dervlslni yanma kanp San
Saluk'm beline de k1h~ ku:;atir.8
Sonradan San Salnk Rumeli'ne ge~ip Kaligra
denilen yerdeki ejderha ile mi.icadeleye tutustugu
zaman bu tahta k1h~la onun basuu kesecektir.
San Salnk'm bu tahta knrcmdan Saltikna­
rne'de de sik s1k siiz edilmektedir. Orada yazd1g1na
gore, San Salt1k'1n kafirleri "h1yar manendi dogra·
d1g1" bu tahta k1h~ hurma agacmdan yap1lm1:; olup,
bizzat Hz. Muhammed tarafmdan kendisine veril·
mek i.izere H1Z1r Aleyhisselam·a teslim edilrnlsti.
Oikkat edilirse. Hz. Muhammed ve H1z1r Aleyhis­
selarn gibi iki islami motif bu Sarnanlst unsuru is­
lamilestirmeye kafi gelrnistlr.
HaCI Bektas'm tahta k1h~ ku:;att1g1 bir baska
halifesi de, Hacim Sultan'dir. Adi gecen, Germiyan
ilinde yerle:;mek i.izere icazet ahp Sulucakarao­
yi.ik'ten aynld1g1 zaman, HaCI sektas. vaktiyle
Ahmet Yesevlnin kendine ku:;att1g1 tahta k1hc1
kendi eliyle onun beline kusatrrusu Hacirn Sultan,
kihcm gercekten kesip kesrneyeceginl denemek
idn, bir dervisin tekkeye su getirdigi kaura calrrus,
onu iki percava biilmi.i:;ti.i.9 Ayru menkibe Mena­
kib­t Hao sektas Vellde de mevcut olup burada kr­
hon tahtadan olougundan bahsedilmez. Haurn
Sultan'a ait bu mennbe, Gelibolulu Mustafa Ali'nin
tespit ettigi Emir­i Cin Osman menkrbesinin bir bti·
li.imi.ine cok benzemektedir. Burada Hao Bektas
yerine Ahmet Yesevi, Hacrm Sultan yerine Ernir­i
Cin Osman vardtr ve olay Anadolu'da degil, Ti.irkis·
tan'da gecer. Emir­i Cin Osrnan'da bu k1h~la Cin'de
bir ejderha oldi.irmi.is ve Mi.isli.imanlan onun serrln­
den kurtarrnrsur." Tahta k1h~la ilgili bir menkibe
de Vilayetname­i Abdal Musa'da bulunmaktadir.
Abdal Musa'nin kerametlerini goren Aydmoglu
Gazi I. Umur Beg, ona mi.irid olur. Zaten Gazi unva­
nini da kendisine o vermi:;tir. Abdal Musa kendisini
Rumeli'nde fetihlere yollar ve yanina KIZll Deli
(Seyyid Ali) Sultan'1 yoldas eder. Gitmeden once
KIZll Deli'nin beline aga~ bir k1h~ ku:;at1r.11 Bu men·
k1be K1z1I Deli'nin
kendi menak1bnamesinde
yoktur. Ashnda Abdal Musa ile KIZll Deli arasmda
olduk~a zaman fark1 vardir. Bu sebeple lkisinin go·
ri.i:;ebilmi:; olmas1 zordur. Seyh Bedreddin'in de
tahta kill~ kusanan bir mi.iridi bulundugu. menak1b·
namesinde ge~mektedir.1z
Gori.ildi.igi.i i.izere. tahta kill~. hemen hemen
XIII.· XV. Yi.izy1llarda ya:;am1:; ve bir k1sm1 ilk Bek·
ta:;iler aras1nda kabul edilen adlan ge~en :;ah1sla­
rm, velllik yonlerinin yanmda bir de gazilik taraflan
oldugunu, kafirlerle mlicadele ettiklerini gosteri­
yor. Hakikatte de bunlann ~ogunun ilk devir Os­
manh fetihlerine kat1lm1:; ki:;iler oldugunu buglin
art1k biliyoruz. Bunun gibi, ilk devre ait baz1
anonim Osmanh tarihlerinde, hudut boylannda sa­
va:;an dervi:;­gazilerin de tahta k1h~h olduklan zik·
redilmektedir. Boyle anonim bir Tevarih·i Al­i Os·
man'da anlat1ld1g1na gore, Mentese taraflannda bir
<uryan dervi~> bi.iti.in o havaliyi elindeki tahta k1­
h~la fethetmi:;, halkin bir k1smin1 iildlirlip bir k1sm1·
krsmmi da Miisliiman yapm1st1.13 Bu orneklere
bakarak 0 devirde bu sekilde hudutlarda savasan
ve isimleri yaz1ya gecmemis daha pek eek hete­
rodoks dervis bulundugunu dii:;iinebiliriz.
iste
tahta kill~ bunlann adeta sembol(i gibi olmustur,
K1nkkale yak1nlanndaki Hasandede koyiine
adm1 veren zatm soyle bir rnenkibesi anlatrhr: Bir
gun Hao Bektas'a kendinden sonra biiyiik bir
mur:;idin gelip gelmeyecegi sorulur. gelecegi
cevatn ahrur. Bu rnursicm alameti soz konusu ol­
dugunda Hao Bektas oniinde duran tahta k1hc1
gostererek "gelip bunu alacakur" seklinde konu­
sur, Bahm Sultan zamanmda Haci Bektas texke­
sine gunun birinde bir zat gelir ve dogruca k1hca
yonelir. Bu gelenin haber verilen rnurslt oldugu­
nu anlayan Bahm Sultan, tahta k1l1c1 ona verir.
Bu zat meshur Hasan Dede'dir. Bu menkrbeden
tahta ktlrcrn ayru zamanda mur:;itlik alameti sa­
y1ld1g1 ve ancak, bu mertebede bulunanlann
tahta k1h~ tas1yabilecekleri anlasihycr ki, yukan­
da arulan rnenkibeler de bunu gostermektedir.
Bunlarda butiin dervlslerln tante k1h~h olduklan­
na dair bir tsaret yoktur. Bu hak. Ahmet YesevT.
Hao sektas. Hacim Sultan ve KIZll Deli gibi biiyiik
seyhlere has goruluyor.
XVII. yiizy1I K1z1lbas salrlerden Geda Mus­
lu'nun su dortliigu, bu gelenegin Hz. Ali'ye bag­
land1g1n1 a~1kl1yor:
''
I
Erenler setveri ol sunm Ali
~ Sercesme olmustur Urumeli'ne
Aga~ tan Zulfikar ol ger~ek veil
Evvel tekbir ald1k pirin beline.
2
I
''
Koluapk Hacem Sultan. Hazreti Pir'in
ucuncu ulu halifesidir. Birlikte Horasan'dan Ana­
dolu'ya geldikleri soylenlr, U;;ak ilinde. Susuz'da
gomulii oldugu bilinir. Hz. Pir'in verdigi "Battn
k1J1~ = tahta k1/1~" ile terbiye edici olarak gorev­
lendirilmistir. Dogru yolda gitmeyenlerin terbiye­
cisi olmus. ~ok kuvvetli er, gercek sever, can
gozu aok. manevi basamaklan attayrp yukselrnis
iinlii bir dervis payesine erisrnis. Kolu A~1k
Hacem Sultan. Pir'in kendisine sundugu tahta kr­
hem kesip kesmedigini denemek i~in. huzurdan
okmca o srrada sakarun mutfaga su ta;;1d1g1 katr­
nn sutrna indirir. Kaur iki parcaya bolunur. Olay1
Hunkar'a duyururlar. Hemen etkisini gosterir ve
Hacem Sultan'm kouan tutulur. Yapt1g1 i:;i anrar
arna is isten ge~mi:;tir. Oteki halifeler Hz. Pir'den
himmet dilerler. "otum kusuruna kalmaym" diye
yalvamlar. Pir bag1slay1c1d1r, dilegi kabul eder.
"Kolu apk o/sun"buyurur ve kollan acrhr. Bu clay­
dan sonra da Hacem Sultan'a "Kolu Apk Hacem
Sultan" ad1 verilir. 14
Baki Oz tahta krlrcm turbede degil tekkede
oldugunu ve dinsel torenln vazgecumee kullanim
arao oldugunu yazmaktad1r.15
Tahta k1h~la ilgili ilgin~ bir Rum efsanesine
1894 y1hnda yaz11m1s "Konstantinopolis Folklo­
ru'1s isimli bir kitapta rasthyoruz: 11
"Konsranrinopolis $ehri Turk/er tarafmdan ku­
$at1Jd1g1 zaman tanrt Bizans'm son kayser'i
Konstantln'e Palaiologos'a bir tahta k1/1~ ver­
mesi i~in bir melegi gorevlendirdi. Melegin
araC1s1 Agagios islmli bir ermi$tl. Agapios
derhal saraya kO$tu. •imparatorum, Tanrt Turk·
teri yenmen i~in bu k1/1c1 gonderdi" dedi. Kons·
tantin k1/1cm tahtadan yap1/m1$ oldugunu go­
rimce (:Ok k1zd1 ve hiddetle ·eende Siiley­
man'm babas1 muzaffer Oavut'un 40 cubit
uzunlugunda e$Siz k1/1p var. Bu tahta ktlt(:la
nas1/ sava$ay1m" dedi ve Agapiosu huzurun·
dan kovdu. Agapios buyiik bir iiziintu ile
Sultan Mehmed'e ko$tu. K1/1C1 ona takdim etti.
Sultan Mehmed memnuniyetle kabul etti. Bu
tahta k1l1(: sayeslnde Sultan Mehmet Konstan­
tinopolis'i fetheyledi. Ermi$ Agapios ise islami·
yet'i kabul ederek Miisluman oldu ve Sultan'm
hizmetinde (:alt$tt."
GUI Baba'nin tahta k1hcmdan ilk bahseden
Danimarkah me:;hur masalc1 Hans Cristian An·
dersen olmu:;tur. Atina uzerinden istanbul­Buda­
pe:;te­Almanya ve oradan da yurduna yapt1g1 se­
seyahatleri
anlatan kltabmda suntan yazm1~tir:18
, ..
....-.. T\lo
_.._
t
iw...W('4ll.-~•-fli•SMM
r""'-"
.. •
l~u""""""""-.
.. 11.1.a11o11i.11....--
..... ~
"'1 ....,, ~
.... ..,....,.v..iu.~-
"*""'""'*­
- ....
"
.. "~
.._
1o
.s-..
~
~~­.. ..,...,....
,.......,...
,..._
..._ -;.
llictl'
­.­.
....
_..
"""""..,.."'­­ .....
(llillM~-~llnOl'MI.-•
..... _
.., ..........
....,
, ~·:-._.c-,·..w.1,
­_....... .......,
............. _ 1--1• 11".-...s...............
_,,. ""
_­.....­ ..
....=~7~7'.,t"°'~"',:.i~
.. _ c~::l _
~·.........
'"'"' .. ._..
!lit .....
-~-
N•-
...
... "' - ..,,...,." .. 1i-c111r
_......,,...,11w._.,....__.
..... _.,.., ....
-~~
............
n.n.......-.
.. ""'_..r..,..,..,..,
~- .. ..., -·~ • Jt....-.i
­
......................
..............
.... ­~ .. ­­­·
...,.
..,_
1-ti-,l
.......... .,.,.,~
­­~,­
k.. _.... ......
t'•~..,.
..
.. ~t
.
·~.,...·~11 ....
'""""'''
o'"7 __..
-i.
,..,. •• i.o
........,
°"'
u.k"
~
.
...
.. 1w-t1(1Co.o. .. ~-\
,._
.,..,.,.,,,
­w.­. ...
"°', •""kooc­"'"'"'••! ~·---•"'..
_...
.. ,.,.!Plo
.... llolllln•"'---
Ith ........... _
,
hi.0•1>1w1t
t
,.,
...,,_,k~•~~,_..
.. _ .._,_""'
_·
­­­·­;
,,,.,.. . _ .
... -·~
~ .. 11111o-.
.. 1i1o,..,...1•
lltpl T'M•lil'•
.....,._ .. r,,.• .. "'*"..........._
_
.
o...
... ..,,,.._
11•··
,_
,
• ._,. .. *',.,... '"
......
1111,.ctt .. .......,.~.,,..
..
.............
..
~
""-
,\I
.....
, ti
­ ..
n&
~,,
11
a.,. ..
1114--wk<IOllll-• ....
............. ._
'll"• ....
~
.. ,.......,,_.
Tu_N,,,..A-
I~
,..,..."'--
~­~.........
,....,_._
....
____
...­.... .... ­­
...ti...--~1
__....
_
_oW!it ......
_......_,.,.,
... ..,.
.. ...... Ila~
,..­.
~ ­­ ........ ­.­It .., ,,__
.,...._W""""°\I~ °''",,_.., .... I ._u..;, ...
•- .._,
o..i......ei.,o11r... ~i.,.....,
--
... w
n-· ~ ..
,e.,1oc, ... .-1<1;•• -o1
tolk• ·1.·• .,.,,.
..,.,.,....i.....
.. IM,.
....... ,.. -,,,....,..,n..v.:.i..,....a......_M
~r~
t:.lll)t..-..C.11.-SU..,.•<...,_,ll
C.-.,
,,,
.....
"' ,,,.,,.,,,._
.. vi
,.,..wwei.-...,......,
i....
-.
_.,_....,,,.
.. .,-..i.c
.....,.
_.~
_
.,., .... _., .. _ . . . ci-•···- . . . .
............ ,..,....
,
"""'""'M*c.._.. .........
"""""
.. ,....,...............
""""...
~fllMilt-...
_...,...
...,....,.,
_."""""".­ ~, ......
'll'Mlo.,.a..-Ji.....,...,...,w,_..,.-11-,
i....._,
_..,.,._I
~
_....._..
lolo'll"o.. _
"""-•'-"<l~
............. ~-...-.
no.
.... 1'>1
---,
0-
....._
n.o
"'"""' ...... ,....... .. tl.t
~Mool-.•tJlil,..
__ _....,.,
...
....,._ ...
...... ........ - ................ ..w.- .
-
.
Anton Karl Fisher'91898 y1hnda yayinlad1~1
uzun arasnrrnasmda GUI Baba'nin k1llcindan bah­
setmekte ve bir karakalern tasvirini vermektedir:
"Yapmm kire~le badana edilmi$ i~ auveitsrmda baz1 Arap harfleri ile yaz1/m1$ ~er~eveli
hatlar as1/1d1r. Bunlardan gi.izelligi nedeniyle 6zel·
likle g6ze ~arpant kap1dan girer girmez tam kar$1·
mude gordi.ik. Bu iki u~lu bir k1/1~ olan Zi.ilfikar'd1.
Soylentiye gore Allah tarafmdan peygamberin
damad1 Ali'ye bir melek aracil1iJ1 ile gonderilmi$ti.
K1/1Cm i.izerinde (Bu iki ~ata/11 k1l1C1 ben [Allah]
sadece Ali'ye verdim) manasma ge/en "La uftah el
a/ali el sseif el sOlfikar" yaz1S1 vsra. Aynca "(Haz­
reti) Ali kadar yigit. cesut. kahraman, Si.ilfikar gibi
k1/1~ yoktur "mamasma ge/en "La feta ilia Ali, La
seife ilia 50/fikar• yaz1yordu.
"1.6.1841 gOnO tekrar ye/ken a~madan once
Buda'nm ote yakasmdaki GO/ Baba TOrbesine
kii~Ok bir gezi yapacag1z ve bu kutsa/ Turk'e
Dogu'dan, eski istanbul'dan selam getirecegiz.
Orada tOrbede yOz OstO ya tan. ba)mm Osti.inde
kenarflks1z kece bir ki.ilah olan kim? Onu d6nen
dervi$1erde g6rmemi$ miydim? 0 bir aetvisti: 0
buraya yabano insanlar arasma, Hristiyan set»
rine dag/ari, ~ol/eri yi.iri.iyerek a)1p geldi. Hae
yOri.iyi.i)i.i sona erdi: Bu yolculugun hatiras1
olarak tOrbesinin duvanna boyanarak renklen­
dirilmi$ tahta bir k1/1~ ast1. Sonra yere kapana­
rak "Allah'tan ba$ka ilah yoktur ve Muhammed
O'nun peygamberidir" diye dua etti. •
Restore edilip yeniden ziyarete aotan Gui
Baba TOrbesi i~inde Karl Anton Fisher'in karaka­
lem bir tasvirini verdigi ZOlfikar yoktur. Bir ornegi
yaptmlarak tOrbe lclne asilmasr gerekti~i dO~On­
cesindeyim.
Macarlar her yerde ve nrsatta GOI Baba hak­
kinda gayet olumlu yazuar yazmakla beraber Ma·
caristan Katolik Kilisesinin internet resmi sayfa­
sinda da Gui Baba elinde kan damlayan bliyOk k1hc1
ile savasan bir savaso oldugu yazmaktadir.20
GOI saoa'om kiucmdan bahseden ilk Turk Pir
Gaib Abdal olmustur." Milli KlitOphane'de yazma­
lar arasinda 37 numarah conk'te bir dortllik Glil
Baba ve kiho'ndan bahsetmektedir.
,,,
Gordi.im k1/1c1nt tutar elinde
Keskin eserleri vera« yanmda
~ Yard1mc1m1z olsun mah$rH gi.ini.inde
Gel dinim, imantm, nOrum GO/ Baba
I
''
MOftOoglu Ahmet Hikmet23• 13 May1s 1910
tarihli hanratmda Glil Baba'ya yapt1g1 ilk ziyareti
~oyle anlatmaktadrr: "13 May1s 1910 (... ) Afganis­
tan'dan butssu» ziyaret etmek i~in gelen Muham­
med lbni Muhammed isminde biri de i.izerinde kl·
/1~­ka/kan ~eklinde yaz1/ar bulunan bir kaiJ1d1
duvara yap1$tirm1~t1r. •
Fuat Bozkurt24, ise ; ·1855 y1/mda Turbe
icinde bir ha/1, bir tahta k1J1r ve iuett motifli iki
ta> bulunmakta idi. Tahta k1J1r dinsel tbrenln vaz­
gerilmez kullamm etectd«. Si/ah zoruyla a/man
kalelerde, Cuma gunleri dinsel soylevi din eaen».
pplak tahta k1/1ca dayanarak ckutau. Bu eski
Turk totese! tnencun yerine getirmek icin Turbe
de tahta k1l1c as1l1 dururdu.• diye yazmrsur.
Diplomat satr. yazar. ressam Monad
Balkan, GOI Baba isimli uzun makalesinde GOI
Baba ve tahta kiho'na baska bir felsefe ile yak­
la~maktadir.z•
"Hz. isa hara gerilmemi>ti. Onun yerine bir
ba>kas1, adi suclu biri, gerilmi>ti. isa da Anadolu
iuenruien yamnda bez. muritleri ve Annesi
Meryem ile karlSI (inamlanm aksine evliydi) ve
cocuklanyla Avrupa'yagecmi>ti. Dunyanm dogal
ve tannsal, dolay1siyla mesru tek hiikiimdan
oimes: hasebiyle diinyanm ba>ma gecme« icin
sava$1mma devam etmi$ti. 6/iimiinden sonra da
ayni davay1 cocuklan ve yakmlan kurduklan gizli
6rgut arac1l1g1yla surdure gelmi$1erdir. Diinyanm
tek yasal lideri Isa hanedamd1rl. Bu i:irgut zaman·
la diger ce$itll orgutler icerisinde var11gm1 devam
ettirmi$tir. Bunlara Gui Haclar da d~hildir. Ba>ta
GO/ Ha~larm ~CJvalyeler/ olmak iizere bun/arm
mirasplan Gitlt, Rodas ve Malta >Ovalyeleri aym
davaya hizmet eden sava$plard1. Bu sava>plar
gizli bilgiyi bir gorii$e gore de iksir­i azam1
koruya gelmi>lerdir. Bu sozu geren iksir­i azam
(Holy Grall/Kutsa/ Kan} nedir? Bir goru$e gore
Hz. isa hara gerildigi zaman kaburgalannm stss»
na sokulan karg1dan akan kam bir kupada topte­
yan bir muridi bu kupay1 saklam1>t". Kupa nesil­
den nesile >Ovalyelerin kotumss! altmda lntikal
edegelmektedir. Bir gorii$e gore de Hac/1 Seier­
teri >Ovatyeter tarafmdan kutsat topraktara iksir­i
azam1 ya da gizli bilgiyi elde etmek icin yap1/m1>­
t1. Bir goru>e gore de Musliiman kaynaklardan
ele geciri/mi>ti. Ya da >i:ivatyelerle payla>1lm1>t1.
Umberto Eco, Fuko'nun Sarkac1 ad/1 roma­
nmda ammsayabildigim kadanyla, $U mea/de bir
kurgu yapm1>tlf. iksir­! Azam ya da gizli bilginin
ysns: batida (>ova/ye/er nezdinde) yans1 da do­
gudaki ilursal emanet~i sava1ptarm elindedir.
Her yuzy~da bir dogu ve bat daki kutsal sevesc«
lar oncecfen saptad1klan ve dogu lie bstuun orta
bir yeriniJe sectikleri bir iilk~e bir araya gelerek
ellerinde~i~rtm>ar bilgiyi t:lrle>tirir ve dogrulu­
gunu teyit ettikten sonra di:inerlermi$. Boylece
her yiizy1lda bir tam bilginin ,mutad kontrota ya­
p1lm1> ouumus. Bu bilgi ln$~n/1gm henuz bunu
hazmedecek duzeye gelmemi> otmssi nedeniyle
birte1tirilmi> bir ha/de insanl1ga apklanamamak­
taJir. Bilgi apklanacak olursa k1yamet kopecskr«!
imdi butan bu bilgl/erden sonra Anadolu/u
Be~ta>idervi>i Gut Babanm elinde k1/1 1 Kanunfse­
ferterine kat1l1>1 manidar bir hava ka1anm1yor mu?
Gui Baba gizli bilgiye sahip bf[ Mustaman
dogu emanetcisi miydi? Batiya kapt1l:1Jan yan bit­
giyi eline mi gecirmeye kalkm11t17 Yd(sa o yuka­
nda soziinu etti8imiz kontrol i1temi i~in ma/um
yuzyrllardan birinin zamam gelmi1 catm11 da
diger gizli Mustaman sava$plarla bat1ya o muh­
te1em randevuya m1 ko1mu1tu? Misyonu bittik­
ten sonra da Buda tepelerinde oyalanm•>· ogreti­
sinin bir k1smm1 buralarda yaymaya m1 kalkm11t1?
Bir elinde k1/1~. digerlnde giil olunca yorum da
ister Jstemez bu yone kayiyor. Kanuni glbi blr pa­
di1ah dahi cenaze namazm1 k1/d181na gore cok
onemli biri oldugu kesin. i>te bir kurgu da boyle­
ce benden. Giil Baba iistune gizemli bir roman m1
yazsam acaba? Umberto Eco'nun 'Gutan Adi'
(bakm burada da giil var) ve Fuko'nun Sarkac1 ro­
manlarmdaki kurgular gibi.
Kurgu ne otursa otsun Giil Babanm bir varo­
tu1 sava1~1s1 oldu8una kesin gozuyle bak1yo­
rum. Elindeki k1/1Cm da giil gibi bir simge o/mad181
ne ma/um! K1/1c, fikri veya fiziki sava>1 ca8n>tmr.
$ovalyelerin de aslmda fikri sava1ptar oldugu
soylenir. Bat1da baz1 bi/gin/ere ya da COk yarar/1
i1/er yapm11 ki1ilere 1ovalye unvanlart verili>inin
arkasmda boyte bir eski diirta ma var acaba?
Giil Baba diinyaya ba>ka gi:izle bakm11, ha­
kikat1 sezmi1. varolu1a ula1m11. bir yoniiyle ­bir
elinde k1t1c bir elinde giil­insanlara doniik, diger
bir yonuyle de kendi icine donuk mucadelesinde
bir sava$pyd1 ku$kusuz:
Ostad Monat Balkan guzel bir $iirle Gui Ba­
ba'y1 aniyor:25
''
GO/baba guldum baba
Gulbabamta et ele
vard1k M6car iline
Gl!zlerlmlz lier/de
Bakakald1k ye1illere
Oedi Giilbabam
Ya Ressamt Resimte su diyarlart
Al/art monsn ye1illerl
A/dim elime tuvaliml
Vurdum f11ram1 f11~am1
avatar asmalar balllar bah~eler hepa~t1 ge(tl
Bir blr ruvalimde
Dedi GO/baba
1$te ben bu Macar diyarmda
Bir elimde k1/1~
Bir ellmde gOI
B6yle gezdlm
Ka~ ss« otdu bilmlyorum
Kanunl Sultan SiJteyman Han'1m
Benim padl1ah1m
Akr1k sel glbl
Macarm evlne
Dedim GOlbaba Giilbaba
Neden kalakaldm sen
Bu Maca1 lllnde sllyle 1
Oedl GOlbaba
Olllumsan eller
Benl benl unurma
Ben bu diyarlarda
GOI ektlm
Gui blplm
Serdengeplm
Huzurlara vard1m
GUI­
~~~~~Si~
____
­­­­­­­­·
__..............
... _..
.._...... _
..­­­·­­­­
.
. _
­·­­­­­­­
..
­­··­­­·­­·­
­­­­­·­­­­
­­­­­­­
­­·­·­­·­
.. ­­
.......
. ......­.... ­·­·
­­·
­­­
·­­­­
­­­­­­·
.. ­­ .... ­··­­·­­­·
­­­­­·
­··­­­
­­­­­­~­·­
·­·­­·
­
..
­·
­­
_
.
.
.
_
..... _ .. __ ... ­­­­·­­
­­
··­­­­­
­·­­­­­­­
­­­­­
.. ­.. _.... ­­­·­­­·­
·­­­­­·
___
._ ..._..­­ ______
­­­·­­­­­­
__
._._......
­·""'\­­­
­·­·­­"
...... ­~­·­­
_­­­­­­­­­
..__
.. . ....... _..._.
­­­­­
·­·­­ ­ ­­·­­·.. ­
.....
_._ ....
Milcilr diyi!rmda gayrl miri1(tay1m
KlfmlZI gDller gonderlrlm
Slzlere o gOzellm mavllerden
Koklay1n.
.,
..,,_,..
,._,,
...
Bozmaym Wrbemi GOiier Tepesinde
Ben size orsosn
GiJzterimi klfpartm
111ldaym.
IOArallk 2001 Ankara Cay Yolu
Zulfikar diger elinde bir gUI ile Budin'in koruyucu­
su. Gozcusudur. Adaleti temsil eder. GUI guzelliktir.
iyi isterdlr, Gui ve kill~ sembohzmast ozgurlugun ve
yapuan iyi islerin savunulmasi geregine iseret
eder. Gui Baba sag elinde gul. sol elinde k1l1~ ile
"klZll elmaya· acunus olan yeni ufukta yllmadan
adalette. dogrulukla yurtmmesi gerektigini ifade
eder. GUI Baba; hurriyet ve insanhk dusmanranyta
savasrnak ve zafere ulasrnak itin bir elinde. muca­
dele ve savasin sernbolu olarak k1l1t. digerinde
butun insanhgin iyiligi. guzelligi i~in cahsmarun
sernbolu olarak gul tesunaktadu. Bu nedenle Gui
Baba Budin'i k11i~la degil guile tetnetrnisttr,
Zaten Futuvvet anlay1$mda Hz All'nin k1hc1 "ZUlfi­
kar"; dogrulugun, adaletin ve hakkm simgesidlr.
Bekta$i inancma gore; Allah'm aslarn Hz. Ali'ye Hz.
Peygamber tarafmdan adaletl temsll etmesl ltln
verilmi~tir.
Tahta killt, terbiye edicidir, dogru yolda git·
meyenleri terbiye eder, 1)101 gostericidir, mur$ittir.
Ho$gilrunun ln$as1n_..da onemll bir 1$1ev yuklenir.
Adaleti temsil eden tehta killt, ayrn zamanda an·
tasmazuktan kar$1 tarafa zarar vermeden. bans yo­
luyla ~ozmenin, gertek~ili!!in, yiQitli!!ln, ser gOtler­
le mucadelenin slmgesldlr.
_...
._
....
• •
Bilindigi gibi adalet bir elinde k1h~. bir
elinde terazi olan gozu kapah bir kadm seklinde
tasvir edilir. Gui Baba bir elinde tahta kill~ yani
Nitekim Kanuni Sultan SOleyman Bagdat
veziri olan Uzun SOleyman Pa$ay1 huzuruna ~as1·
np "Pa$am, dikkatli o/up, re:Jy:Jy1 koruyasm.
Herkesle lyi ge~lnesln. Gaazllerlme nlmet ve ln­
sanm bot o/sun. Budin kalesinde oturanlar uzun
••
omiirlii olsun," diye tam bir saat hayir dua ve
nasihatler edip, tarrnarum ve tugras1ni Si.ileyman
Pasanm eline verup: "Hitz ve emanette ola,
Giilbaba Budin gozciisii olup, himmetleri hazir
ve nazir ote," diye nasihat etmlstir.
soceoeste bugun bile bir eli k1h~h diger eli
gullu Gui Baba taratmcan korunrnaktadu, Buyuk
Turk du$0nuru ve $airi Yusuf Has Hacib, "Kutad­
gu Bilig" (Mutluluk veren Kitap) adh manzum
eserinde bir devletin ideal bir devlet haline gele­
bilmesi i~in gerekli olan iizellikleri akil. adalet ve
dogru yasa seklinde stralarrustu. Oevlet her
~eyde.o_ii~tfrakla, adalete ve dogru yasalara da­
~~rak y netilmeli, boylelikle bireyi mutlu ktl­
~\ima~lam~ir. Gi.il Baba bu ozelliklerin hep­
sine s hiptlr, Bu nedenle Gui Baba Budin'e gozcu
ofa
tanrrusnr,
~°"""1~ak. ~unu da unutm~mahy1z kl herhangi
bi l<i ~· elindeki\k1h~, yerinde kullarulmrs olsa
bile hi ~ aman adaletin ve hakikatin yerini tu­
temaz.
Gull
pa'rnn k1hC1 a$ag1dakl hadis­1 serltte
istenen gibi bt1 krhcnr:
CiOI Baba'nm gorevi sadece Budape~­
te'dekl toplulugun degil bUtOn serhadlerin ko­
runmasm1 saglamakt1r. Gui Baba'mn esas
s6revl iince Budape te'Ctekl a~elerln.. sonra
•
serhad kullanrun. gazilerin, Macarlarm. gayri­
mOslimlerin, sonunda butun insanl1gm korun­
masuu saglamaktir. Hatta tablan, canh ve
cansiz varhklan, kOltOrO. sanan korurnaknr,
GOI Baba bu giirevini bugun dahi yerine ge­
tirmektedir.
Not: Bu cah~ma Gazl Onlvefshesl Hao Bektas Vell Arasufma Oarglsinln 31.sayi.
s11"MSa yay1n1anmis u,. hnp:Jfwww.h~k1as,gazi,edu.trncapak­QeMl.l'ltm
com
h.
i
Tar
kce
Tur
www.
den
z
mi
i
ağBet
Hem Genel
i
z
Bi
Medya
yal
zSos
ni
ği
edi
l
Hem deDi
z
ni
i
s
r
i
l
pEdebi
i
danTak
z
mı
abı
Hes
z
i
ürEder
k
ek
Teş
Facebook
h
i
ar
kcet
ur
t
com/
acebook.
f
www.
er
t
t
Twi
h
i
ar
kcet
ur
t
com/
.
er
t
t
wi
t
www.
am
agr
nst
İ
h
i
ar
kcet
ur
t
com/
am.
agr
nst
i
www.
est
er
nt
Pi
h/
i
ar
kcet
ur
t
com/
.
est
er
nt
pi
www.
Vk
h
i
ar
kcet
ur
t
com/
vk.
www.
r
Tumbl
com/
.
r
umbl
t
h.
i
ar
kcet
ur
t
www.
meo
Vi
h
i
ar
kcet
ur
t
com/
meo.
vi
www.
eUpon
umbl
St
h
i
ar
kcet
ur
t
/
er
umbl
st
com/
eupon.
umbl
st
www.
do
ne.
Li
h
i
ar
kcet
ur
t
e/
l
i
of
pr
do/
ne.
i
l
www.