maddedeki-değişim-ve-enerji1

Transkript

MADDEDEKĠ DEĞĠġĠM VE ENERJĠ
A-
MADDE VE ATOM
1Maddelerin Sınıflandırılması ve Özellikleri
2Atomun Yapısı
3Elementler ve Sembolleri
4Moleküller
5BileĢikler ve Özellikleri
6Saf Madde
7Ġzotop Atomlar
8Elementlerin Periyodik Çizelgedeki Yerlerinin Bulunması
9BileĢik Formülleri
B-
KĠMYASAL BAĞLAR
1Kovalent Bağ
2Ġyonik Bağ
C-
KĠMYASAL TEPKĠMELER
1Basit Tepkime Denklemlerinin Yazılması ve DenkleĢtirilmesi
2Tepkimelerde Kütlenin Korunumu
3Tepkimelerde Isı AlıĢ VeriĢi
4Kimyasal Tepkimelerin Önemi
D-
ASĠTLER, BAZLAR VE TUZLAR
1Asitler, Bazlar ve Tuzların Yapısı - Temel Özellikleri
1
ÜNĠTE 1:
MADDEDEKĠ DEĞĠġĠM VE ENERJĠ
AMADDE VE ATOM:
1Maddenin Sınıflandırılması ve Özellikleri:
BoĢlukta yer kaplayan, hacmi, kütlesi ve eylemsizliği olan her Ģeye madde denir. Madde,
fiziksel özelliklerine göre katı, sıvı ve gaz hallerinde bulunabilir. Bütün maddeler tanecik yani
moleküllerden oluĢmuĢtur. Maddeyi oluĢturan en küçük yapı birimine atom denir.
•
-
•
-
•
•
•
a)
Katı Haldeki Maddeler Ġçin;
Belirli kütle, hacim ve Ģekilleri vardır.
Molekülleri birbirlerine sıkıca bağlanmıĢtır ve bu nedenle moleküller arasındaki
boĢluk çok azdır.
Molekülleri oldukça düzenlidir.
Moleküller sıkıĢtırılamazlar.
Sert cisimlerdir.
AkıĢkan değillerdir.
Moleküller sadece oldukları yerde titreĢme hareketi yaparlar.
Sıvı Haldeki Maddeler Ġçin;
Belirli kütle ve hacimleri olup konuldukları kabın Ģeklini alırlar.
Moleküller arasındaki boĢluk katılara göre daha fazladır.
Molekülleri katılara göre daha düzensizdir.
Molekülleri sıkıĢtırılamaz kabul edilir.
Molekülleri hem titreĢme hem de birbirleri üzerinden kayarak dönme hareketi
yaparlar.
AkıĢkandırlar.
Gaz Halindeki Maddeler Ġçin;
Belirli kütleleri olup konuldukları kabı tamamen doldurarak kabın hacmini ve Ģeklini
alırlar.
Moleküller birbirlerinden tamamen bağımsız olup geliĢigüzel hareket ederler.
Molekülleri sıvı ve katılara göre daha düzensizdir.
Molekülleri hem titreĢme, hem birbiri üzerinden kayarak dönme hem de bulunduğu
kabın duvarlarına çarparak sıçrama (difüzyon=yayılma) hareketi yaparlar.
Molekülleri sıkıĢtırılabilir.
AkıĢkandırlar.
Moleküllerin düzensizliği katılardan sıvılara, sıvılardan da gazlara gidildikçe artar.
Moleküllerin kinetik enerjisi katılardan sıvılara, sıvılardan da gazlara gidildikçe artar.
Maddelerin Ortak Özellikleri:
Bütün maddeler için ortak olan ve maddeleri ayırt etmek için kullanılamayan
özellilerdir.
Kütle, hacim, eylemsizlik ve tanecikli yapı ortak özelliklerdir.
2
b)
Maddelerin Ayırt Edici Özellikleri:
Maddeleri ayırt etmek için kullanılan ve madde miktarına bağlı olmayan
özelliklerdir.
Öz kütle, öz hacim, öz ısı, öz ağırlık, çözünürlük, tutuĢma sıcaklığı, renk ve koku
katı, sıvı ve gazları; erime sıcaklığı, esneklik, sertlik yalnız katıları; donma sıcaklığı ve
kaynama sıcaklığı yalnız sıvıları; buhar basıncı ve yoğunlaĢma sıcaklığı yalnız gazları;
iletkenlik genleĢme, tat ise katı ve sıvıları ayırt etmek için kullanılan ayırt edici özelliklerdir.
Atomun Yapısı:
BoĢlukta yer kaplayan hacmi, kütlesi ve eylemsizliği olan her Ģeye madde denir. Maddeyi
oluĢturan en küçük yapı birimine atom denir. Atom küre Ģeklindedir ve elektrikli yapıya sahiptir.
Yani içerisinde (+) ve (-) yüklü tanecikler bulunur.
•
Atomun içerisinde (+) yüklü protonlar, (-) yüklü elektronlar ve yüksüz nötronlar bulunur.
Proton, elektron ve nötrona atom altı parçacıkları veya atomun temel tanecikleri denir. Bu
taneciklerden proton ve nötronlar çekirdekte bulunur, elektronlar ise çekirdeğin etrafında
belirli yörüngelerde dolanırlar.
•
Atomda proton ve nötronlar hareket etmezler, hareket eden tanecikler elektronlardır. (Proton
ve nötronlar birbirlerini kuvvetli nükleer bağlarla çektikleri için hareket etmezler)
•
Proton sayısı elektron sayısına eĢit olan atoma nötr atom denir.
•
Proton sayısı elektron sayısına eĢit olmayan atoma iyon veya iyon halindeki atom denir.
•
DıĢarıdan elektron alan atomda elektron sayısı proton sayısından fazla olur. Böyle atoma (-)
negatif yüklü atom veya anyon denir.
•
DıĢarıya elektron veren atomda proton sayısı elektron sayısından fazla olur. Böyle atoma (+)
pozitif yüklü atom veya katyon denir.
•
Nötr haldeki atomun iyon haline geçerken aldığı veya verdiği elektron sayısına yük veya
iyon yükü veya değerlik denir. Değerlik b ile gösterilir ve element sembolünün sağ üst
köĢesine yazılır.
•
Bir atomun elektrik yükünü proton ve elektron sayıları, çekirdek yükünü ise sadece proton
sayısı belirler.
2-
a)
Atomik Kütle Birimi:
Bir protonun kütlesinin gram veya kilogram cinsinden değerine 1 atomik kütle birimi
( 1 a.k.b. ) denir.
12
C atomunun ( izotopunun ) kütlesinin 1/12 sine 1 atomik kütle birimi ( 1 a.k.b. )
denir.
1 a.k.b. = 1,67.10-24 gr
1 a.k.b. = 1,67.10-27 kg
Tanecik Adı
Proton
Nötron
Elektron
Sembol
p
n
e
Kütle ( a.k.b. )
1 a.k.b.
1 a.k.b.
1/1836 a.k.b.
Kütle ( kg )
1,6725.10-27 kg
1,6748.10-27 kg
9,107 10-31 kg
Kütle ( gr )
1,6725.10-24 kg
1,6725.10-24 kg
9,107 10-28 kg
Yük
+1
0
-1
Örnek: 3p, 3e ve 4 n ‘u olan atomun kütlesini a.k.b. ve kg cinsinden bulun.
Kütle = 3p + 3e + 4n = 3.1 + 3.
1 a.k.b.
7 a.k.b.
1 + 4.1 » Kütle ≈ 7 a.k.b.
1836
1,67.10-27 kg
X kg
3
X = 7.1,67.10-27 = 11,69.10-27 kg
b)
Atom Numarası ve Kütle Numarası:
Bir atomun çekirdeğinde bulunan protonların sayısına atom numarası denir. Atom
numarası Z ile gösterilir ve elementin sembolünün sol alt köĢesine yazılır.
Bir atomun çekirdeğinde bulunan proton ve nötron sayılarının toplamına kütle
numarası denir. Kütle numarası A ile gösterilir ve elementin sembolünün sol üst köĢesine
yazılır.
Nötr haldeki atom iyon haline geçerken dıĢarıdan elektron alır veya dıĢarıya elektron
verir. Bu nedenle nötr atomla iyon halindeki atom arasındaki tek fark elektron
sayılarıdır.
Nötr Atomlar Ġçin;
X, herhangi bir elementin sembolü ise;
Kütle Numarası → A
Ġyon Halindeki Atomlar Ġçin;
X, herhangi bir elementin sembolü ise;
Kütle Numarası → A
X
Atom Numarası → Z
Atom Numarası → Z
b → Değerlik ( Yük )
X
• Atom Numarası = Proton Sayısı
Z=p
• Atom Numarası = Proton Sayısı
Z=p
• Proton sayısı = Çekirdek Yükü
p = Ç.Y.
• Proton sayısı = Çekirdek Yükü
p = Ç.Y.
• Kütle No = Atom No + Nötron Sayısı
A=Z+n
• Kütle No = Atom No + Nötron Sayısı
A=Z+n
• Kütle No= Proton Say.+ Nötron Say
A=p+n
• Kütle No = Proton Say.+ Nötron Say.
A=p+n
• Proton Sayısı = Elektron Sayısı
p=e
• Proton Sayısı ≠ Elektron Sayısı
p≠e
• Z = p = Ç.Y. = e
• Z = p = Ç.Y. ≠ e
•Değerlik=Proton Sayısı – Elektron Sayısı
b=p–e
NOT:
A
n
Z
(p)
b
X
e
4
ÖRNEKLER:
1-
Nötr X atomunun 13 e ve 14 n ‘ u bulunmaktadır. Bu atomun;
a)
Atom numarasını,
b)
Proton sayısını,
c)
Çekirdek yükünü,
d)
Değerliğini,
e)
Kütle numarasını bulun.
a)
b)
c)
d)
e)
2-
Proton sayısı, nötron sayısına eĢit olan nötr bir atomun kütle numarası 40 ise bu atomun;
a)
Proton sayısını,
b)
Nötron sayısını,
c)
Elektron sayısını,
d)
Atom numarasını,
e)
Çekirdek yükünü bulun.
a)
b)
c)
d)
e)
3-
40 = p + p

40 = 2 p

p = 20
b=p–e
p = Z = 26
A=p+n

3 = p – 23

3 + 23 = p

A = 26 + 30

A = 56

p = 26

e = 17
+2 yüklü iyonunda 20 proton ve 20 nötronu olan elementin;
a)
b)
Atom numarasını,
c)
a)
b)
c)
5-

A = p+n
p = n = 20
p = e = 20
p = Z = 20
p = Ç.Y. = 20
+3 yüklü iyonunda 23 elektron bulunduran atomun nötron sayısı 30 ise bu atomun;
a)
Proton sayısını,
b)
Atom numarasını,
c)
a)
b)
c)
4-
Z = e = 13
p = e = 13
p = Ç.Y. = 13
b = 0 ( Nötr olduğu için )
A = p + n = 13+14 = 27
b=p–e
p = Z = 20
A=p+n

3 = 20 – e

e = 20 - 3

A = 20 + 20

A = 40
23
11
Na +1 iyonunun;
a)
Proton sayısını,
b)
5
c)
6-
Nötron sayısını bulun.
a)
p = Z = 11
b)
b=p–e
1 = 11 – e
e = 11 – 1
e = 10



c)
A=p+n
23 = 11 + n 
23 – 11 = n 
n = 12

19 -1
iyonunun
elektron
sayısı,
nötr
haldeki
Ne
atomunun
elektron
sayısına
eĢittir. Ne
9F
atomunun nötron sayısı 10 ise bu atomun kütle numarası nedir?
19
9
F-1 için;
Ne için;
b=p–e
-1= 9 – e
e=9+1
e = 10
7-
e = 10
p = e = 10 ise;
A=p+n

A = 10 + 10 
A = 20
Nötron sayısı, proton sayısının 2 katından 3 eksik olan nötr bir atomun kütle numarası 36 ise
bu atomun;
a)
Proton sayısını,
b)
Nötron sayısını,
c)
Atom numarasını,
c)
Elektron sayısını bulun.
a)
b)
c)
d)
A = 36
n = 2p - 3
A=p+n
A = 13
n = 2p – 3
p = Z = 13
p = e = 13

36 = p + 2p – 3

n = 2.13 – 3


36 + 3 = 3p
n = 26 – 3


39
=
3p
n = 23
3-
Elementler ve Sembolleri:
Aynı cins atomlardan oluĢan, fiziksel ya da kimyasal yollarla kendisinden daha basit
( farklı ) maddelere ayrılamayan saf maddelere element denir. Elementlerin;
•
En küçük yapı birimleri atomlardır.
•
Aynı cins atomlardan oluĢurlar.
•
Kendinden daha basit ( farklı ) maddelere ayrılamazlar.
•
Sembollerle gösterilirler.
•
Saf maddelerdir.
Hidrojen
Potasyum
Azot
Bor
Ġyot
Fosfor
Flor
Oksijen
Karbon
Kükürt
→H
→K
→N
→B
→I
→P
→F
→O
→C
→S
Baryum
Radyum
Lityum
Berilyum
Germanyum
Nikel
Mangan
Selenyum
Helyum
Kripton
Alüminyum
Brom
Argon
→ Ba
→ Ra
→ Li
→ Be
→ Ge
→ Ni
→ Mn
→ Se
→ He
→ Kr
→ Al
→ Br
→ Ar
GümüĢ
Kadmiyum
Krom
Platin
Sodyum
Altın
Magnezyum
Civa
Demir
Kobalt
Kalsiyum
Kalay
KurĢun
→ Ag
→ Cd
→ Cr
→ Pt
→ Na
→ Au
→ Mg
→ Hg
→ Fe
→ Co
→ Ca
→ Sn
→ Pb
6
Neon
Ksenon
Silisyum
→ Ne
→ Xe
→ Si
Bakır
Rubidyum
Klor
Çinko
Stronsiyum
Radon
→ Cu
→ Rb
→ Cl
→ Zn
→ Sr
→ Rn
Moleküller :
Aynı cins ya da farklı cins iki ya da daha fazla atomun kimyasal bağlar sayesinde birbirine
bağlanması sonucu oluĢan yapıya molekül denir.
Aynı cins atomlar birleĢerek element moleküllerini, aynı cins moleküller de birleĢerek
elementleri oluĢtururlar.
Aynı cins atomlar birleĢerek element moleküllerini, farklı cins moleküller de birleĢerek
bileĢikleri oluĢtururlar.
Elementler aynı cins atomlardan, bileĢikler ise farklı cins atomlardan oluĢurlar. ( Farklı cins
atomlar birleĢerek molekülleri, bu moleküller de birleĢerek bileĢikleri oluĢtururlar ).
4-
Örnek :
H atomu + H atomu = H2 molekülü
O atomu + O atomu = O2 molekülü
H atomu + H atomu = H2 molekülü
H2O molekülü
BileĢikler ve Özellikleri
:
Ġki ya da daha fazla elementin belirli oranlarda ve kimyasal tepkimeler ( değiĢmeler ) sonucu
kendi özelliklerini kaybederek oluĢturdukları saf maddelere bileĢik denir.
5-
BileĢiklerin Özellikleri:
1Kendini oluĢturan elementlerin özelliklerini göstermezler.
2Kimyasal tepkimelerle oluĢur ve kimyasal yollarla ( ısı ve elektrik enerjisi ) ayrılırlar.
3BileĢiği oluĢturan elementler belirli oranlarda birleĢirler.
4BileĢikler oluĢurken enerji alıĢveriĢi olur.
5BileĢiklerin belirli erime, kaynama, donma ve yoğunlaĢma sıcaklıkları vardır.
6BileĢiklerin öz kütleleri sabittir.
7BileĢikler formüllerle gösterilirler.
8BileĢikler en az iki farklı elementten yani atomdan oluĢurlar.
9BileĢikler saf ve homojen maddelerdir.
10BileĢiklerin en küçük yapı birimleri moleküllerdir.
6-
Saf Madde :
Kendilerine özgü fiziksel ve kimyasal özellikleri olan, ayırt edici özellikleri sabit olan
maddelere saf madde denir.
Elementler ve bileĢikler saf maddelerdir. KarıĢımlar ( homojen ya da heterojen ) ise saf
madde değillerdir.
Örnek :
Saf suyun kaynama sıcaklığı sabittir ve değiĢmez. Bu nedenle saf su saf maddedir.
Tuzlu suyun kaynama sıcaklığı içine konan tuz miktarına göre değiĢtiği için sabit değildir.
Bu nedenle tuzlu su saf madde değildir.
Ġzotop Atomlar
:
Atom numaraları aynı, kütle numaraları farklı olan,
Proton sayıları aynı, nötron sayıları farklı olan,
Kimyasal özellikleri aynı, fiziksel özellikleri farklı olan atomlara izotop atomlar denir.
Elementler, izotop atomlarının belirli oranlarda ( yüzdelerde ) birleĢmesi ile oluĢmuĢtur.
( Bu nedenle elementlerin kütle numaraları genelde tam sayı değildir ).
7-
7
Bir elementin kütle numarası bulunurken izotop atomlarının kütle numaralarından
faydalanılır.
Kütle Numarası = 1.Ġzotopun Kütle Numarası x Yüzdesi
+ 2.Ġzotopun Kütle Numarası x Yüzdesi + …….
100
100
ÖRNEKLER:
1-
2-
3-
4-
5-
1
1
H
→ Hidrojen
→1p,0n
1p
e=1
2
1
H ( 21 D )
→ Döteryum → 1 p , 1 n
1p
1n
e=1
3
1
H ( 31T )
→ Trityum
→1p,2n
1p
2n
e=1
16
8
O
→8p,8n
→ % 99,76
→
17
8
O
→8p,9n
→ % 0,004
→
18
8
O
→ 8 p , 10 n → % 0,2
→
12
6
C
→6p,6n
→ % 98,89
→
13
6
C
→6p,7n
→ % 1,00
→
14
6
C
→6p,8n
→ % 0,11
→
24
12
Mg
→ 12 p , 12 n
→
25
12
Mg
→ 12 p , 13 n
→
26
12
Mg
→ 12 p , 14 n
→
35
17
Cl
→ 17 p , 18 n → % 75,8
→
H Elementi
O Elementi
C Elementi
Mg Elementi
Cl Elementi
6-
37
17
Cl
→ 17 p , 20 n → % 24,2
→
39
19
K
→ 19 p , 20 n
→
K Elementi
7-
40
19
K
→ 19 p , 21 n
→
14
7
N
→7p,7n
→
N Elementi
15
7
8-
N
→7p,8n
→
C elementinin kütle numarasını, elementlerinin bulunma yüzdesine göre hesaplayın.
Kütle No =
12.98,89 13.1 14.0,11
1168, 68
1,54

+
+
=
+ 0,13 +
100
100
100
100
100
8
Kütle No = 11,6868 + 0,13 + 0,0154 = 12,0122
9-
Cl elementinin kütle numarasını, izotoplarının bulunma yüzdelerine göre hesaplayın.
35.75 37.25
35.3 37 105 37 142
+
=
+
=


 35,5
4
4
4
4
4
100
100
Kütle No =
Elektronların Bulunduğu Yerler, Elektron Dağılımı ve Elementlerin Periyodik
Cetveldeki Yerlerinin Bulunması :
Atomun temel taneciklerinden elektronlar, çekirdeğin etrafında belirli yörüngelerde
dolanırlar. Elektronların çekirdek etrafında dolandığı yörüngelere kabuk veya enerji seviyesi veya
enerji düzeyi denir. Bir atomda en fazla 7 tane kabuk bulunabilir. Kabuklar K,L,M,N,O,P,Q
harfleri ya da 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 sayıları ile gösterilir.
Bir kabukta bulunabilecek, bir kabuğun alabileceği en çok elektron sayısı 2.n2 formülü ile
bulunur. Bu formülde n, kabuk sayısını veya kabuk numarasını gösterir.
Bir atomun elektron diziliĢinde, elektronların bulunduğu en son kabuğa değerlik kabuğu
veya valans bandı denir. Değerlik kabuğunda bulunan elektron sayısına değerlik elektron sayısı
(d.e.s.) denir.
Bir atomun değerlik kabuğunda en çok 8 e ( veya bazen 2 e ) bulunabilir. Değerlik
kabuğunda 8 e ( veya bazen 2 e ) bulunduran atomlara kararlı atomlar, bulundurmayanlara ise
kararsız atomlar denir. Bilinen elementlerden( atomların ) sadece soy gazlar kararlı haldedirler ve
değerlik kabuklarında 8 e ( sadece He 2 e ) bulundururlar.
Kararsız haldeki atomlar, kararlı hale geçebilmek yani soy gazlara benzemek yani değerlik
kabuklarında 8 e ( veya 2 e ) bulundurabilmek için elektron alırlar, verirler veya elektronlarını
ortaklaĢa kullanırlar. Kararsız atomların kararlı hale geçebilmek için elektron alma, verme ya da
ortaklaĢa kullanmalarına kararlı yapıya ulaĢma denir.
Kararsız atomların He soy gazına benzemek yani birinci kabuğunda 2 e bulundurmak için
elektron alma, verme ya da ortaklaĢa kullanmalarına dublete ulaĢma, bu kurala da dublet kuralı
denir.
Kararsız atomların He dıĢındaki soy gazlara benzemek yani değerlik kabuklarında 8 e
bulundurmak için elektron alma, verme ya da ortaklaĢa kullanmalarına oktede ulaĢma, bu kurala da
oktet kuralı denir.
Kararsız haldeki atomları kararlı hale geçebilmek yani soy gazlara benzemek için aldıkları,
verdikleri veya ortaklaĢa kullandıkları elektron sayısına değerlik ya da yük ya da iyon yükü denir.
8-
En Çok
2e
8e
18e 32e 50e 72e 98e
2e
8e
8e
8e
8e
8e
8e
Karalı
Karalı
Karalı
Karalı
Karalı
Karalı
Karalı
→
→
→
+p
0n
18e
18e
18e
18e
Karalı
Karalı
Karalı
Karalı
→
En Çok
32e
Karalı
1
K
2
L
3
M
→
32e
Karalı
En Çok
En Çok
4
N
5
O
→
6
P
7
Q
→
1.Kabukta; n = 1 ise ;
En Çok = 2n2 = 2.12 = 2.1 = 2e
En Çok = 2n2 = 2.22 = 2.4 = 8e
En Çok = 2n2 = 2.32 = 2.9 = 18e
En Çok = 2n2 = 2.42 = 2.16 = 32e
En Çok = 2n2 = 2.52 = 2.25 = 50e
En Çok = 2n2 = 2.62 = 2.36 = 72e
En Çok = 2n2 = 2.72 = 2.49 = 98e
9
Elementlerin Periyodik Çizelgedeki Yerlerinin Bulunması:
12-
Elektron dağılımında en son yani değerlik kabuğundaki e sayısı grup
numarasını verir.
3-
Atom numarası 20 ve daha küçük olan elementler A grubu elementleridir.
4-
Atom numarası 20 den daha büyük olan elementlerin A grubumu yoksa B
grubumu olduğunu anlamak için elektron dağılımında son iki kabuğa bakılır.
Son iki kabuktaki elektronları sayısı ve diziliĢi;
56-
NOT: 1-
Elektron dağılımında kabuk sayısı, periyot numarasını verir.
a)
8 – x ġeklinde ise
;
• x  2 ise A Grubu ( x=1,2ise)
• x > 2 ise B Grubu ( x=3,4,..,8 ise)
b)
18 – x ġeklinde ise
;
• x  2 ise B Grubu ( x=1,2ise)
• x > 2 ise A Grubu ( x=3,4,..,8 ise)
Kararsız atomları kararlı hale geçebilmek için aldıkları elektron sayısı ( - )
değerliği, verdikleri elektron sayısı ( + ) değerliği verir.
Elementlerin periyodik çizelgedeki yerlerinin pratik olarak bulunması için 8A
grubundaki soy gazların atom numaraları ile periyot numaralarının sırası ile
bilinmesi gerekir.
•
Atom numarası, soy gazınkinden büyükse o soy gazın bulunduğu
periyodun bir sonrasında bulunur.
•
Atom numarası, soy gazınkinden küçükse o soy gazla aynı periyotta
bulunur.
•
Atom numarası soy gazınkinden kaç tane büyükse grup numarası o
sayı olur.
•
Atom numarası soy gazınkinden kaç tane küçükse grup numarası, 8A
dan baĢlayarak o sayı kadar geriye doğru sayılır.
Soy gazlar ve atom numaraları
1.Periyot
:
He = 2
2.Periyot
:
Ne = 8
3.Periyot
:
Ar = 18
4.Periyot
:
Kr = 36
5.Periyot
:
Xe = 54
6.Periyot
:
Rn = 86
;
10
ÖRNEKLER:
1-
AĢağıdaki elementlerin elektron dağılımlarını yaparak periyodik çizelgedeki yerlerini ve
değerliklerini bulun.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
ı)
i)
j)
k)
l)
m)
n)
o)
ö)
p)
r)
→ 1.Periyot , 1A Grubu
b = +1
b=0
b = +1
b = +2
b = +3
b = +4,–4
b = –3
b = –2
b = –1
b=0
b = +1
b = –2
b = –1
b = +2
→ 4.Periyot , 3B Grubu
b = +3
b = –3
29Cu
= 2e – 8e – 18e – 1e → 4.Periyot , 1B Grubu
b = +1
36Kr
= 2e – 8e – 18e – 8e → 4.Periyot , 8A Grubu
56Ba
= 2e – 8e – 18e – 18e – 8e – 2e
1H
= 1e
2He
= 2e
3Li
= 2e – 1e
4Be
= 2e – 2e
5B
= 2e – 3e
6C
= 2e – 4e
7N
= 2e – 5e
8O
= 2e – 6e
9F
= 2e – 7e
10Ne
= 2e – 8e
11Na
= 2e – 8e – 1e
16S
= 2e – 8e – 6e
17Cl
= 2e – 8e – 7e
20Ca
= 2e – 8e – 8e – 2e
21Sc
= 2e – 8e – 8e – 3e
25Mn
= 2e – 8e – 8e – 5e
1.
2.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
1.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
3.
3.
3.
3.
3.
3.
3.
3.
3.
4.
4.
4.
4.
b=0
4.
4.
5.
b = +2
6.
11
s)
Ģ)
t)
u)
ü)
v)
2-
57La
= 2e – 8e – 18e – 18e – 8e – 3e
75Re
= 2e – 8e – 18e – 32e – 8e – 7e
83Bi
= 2e – 8e – 18e – 32e – 18e – 5e
86Rn
= 2e – 8e – 18e – 32e – 18e – 8e
88Ra
= 2e – 8e – 18e – 32e – 18e – 8e–2e → 7.Periyot , 2A Grubu
111Uuu
= 2e – 8e – 18e – 32e – 32e–18e–1e → 7.Periyot , 1B Grubu
1.
1.
1.
1.
1.
1.
2.
2.
2.
2.
2.
2.
3.
3.
3.
3.
3.
3.
4.
4.
4.
4.
4.
4.
5.
5.
5.
5.
5.
5.
b = +3
b = –1
b = –3
b=0
6.
6.
6.
6.
6.
6.
b = +2
7.
b = +1
7.
9F
atomunun periyodik çizelgedeki yerini pratik yolla bulun.
Atom numarası hangi soy gaz atomuna yakınsa o soy gaz atomuna bakılır.
10Ne = 2.Periyot, 8A grubundadır.
9F atomunun atom numarası 10Ne atomununkinden 1 eksik olduğu için periyot
numarası değiĢmez.
•
9F atomunun atom numarası 10Ne atomununkinden 1 eksik olduğu için grup numarası
8A dan itibaren geriye doğru eksik sayı kadar yani 1 kadar sayılır.
•
9F = 2.Periyot, 7A grubu
•
•
•
12
9-
BileĢik Formülleri
a)
BileĢik Formüllerinin Yazılması :
BileĢikler farklı cins elementlerden oluĢur. BileĢik formüllerinin yazılması için
bileĢikleri oluĢturan elementlerin değerliklerinin bilinmesi gerekir. BileĢik formülleri
yazılırken;
•
Elementlerin değerlikleri sağ üst köĢelerine yazılır.
•
Artı değerlikli element önce, eksi değerlikli element sonra yazılır.
•
Elementlerin değerlikleri çaprazlanır. Yani 1. elementin değerliği, 2. elementin sağ
alt köĢesine, 2.elementin değerliği de 1. elementin sağ alt köĢesine yazılır.
•
Çaprazlama yapılırken değerliklerin ( + ve - ) iĢaretleri yazılmaz.
•
Çaprazlama yapılırken 1 olan değerlikler ile aynı rakamlı değerlikler yazılmaz.
•
Çaprazlama sonucu elementlerin sağ alt köĢesine yazılan rakamlar o elementin
bileĢikteki bulunma sayısını verir.
b)
BileĢik Formüllerinin Adlandırılması
c)
:
:
1-
Metal – Ametal BileĢikleri
:
•
Önce metalin adı yazılır (okunur).
•
Sonra ametalin adı yazılır ve sonuna –ÜR eki getirilir.
•
Ametal eğer oksijense OKSĠT diye yazılır (okunur).
2-
Ametal – Ametal BileĢikleri
:
•
Adlandırma yapılırken bileĢikteki elementlerin sayılarının belirtilmesi
gerekir. Bunun için sayıların Latince karĢılıkları kullanılır.
Mono → 1
Hekza → 6
Di
→2
Hepta → 7
Tri
→3
Okta → 8
Tetra → 4
Nona → 9
Penta → 5
Deka → 10
•
Adlandırma yapılırken önce ilk elementin sayısı (sağ alt köĢede yazan) ve
ismi, sonrada ikinci elementin sayısı ve ismi yazılır (okunur).
•
Ġlk elementin sayısı 1 ise element sayısı (mono diye)okunmaz.
•
Ġkinci element oksijense OKSĠT olarak yazılır (okunur).
•
Ġkinci element oksijen değilse elementin adının sonuna –ÜR eki getirilir.
BileĢik ÇeĢitleri ve Formülleri
Su
Sodyum Klorür
Alüminyum Klorür
→ H2 O
→ NaCl
→ AlCl3
:
Fosfat
Sülfat
Nitrat
→ PO4 (KÖK)
→ SO4 (KÖK)
→ NO3 (KÖK)
13
d)
Kalsiyum Florür
→ CaF2
Sodyum Ġyodür
→ NaI
Alüminyum Sülfür → Al2S3
Hidro Klorik Asit
→ HCl
Bakır ( I ) Klorür
→ CuCl
Bakır ( II ) Klorür
→ CuCl2
Demir ( II ) Bromür → FeBr2
Demir ( III ) Bromür → FeBr3
Karbon Mono Oksit → CO
Karbon Di oksit
→ CO2
Azot Mono Oksit
→ NO
Azot Di Oksit
→ NO2
Amonyak
→ NH3 (KÖK)
Amonyum
→ NH4 (KÖK)
Element ve BileĢiklerin Değerlikleri
Hidroksit
Karbonat
Kromat
Klorat
Bi Kromat
GümüĢ Nitrat
Kalsiyum Karbonat
Çinko Sülfat
Alüminyum Sülfat
Sodyum Sülfat
Sodyum Karbonat
Sülfürik Asit
Bakır Sülfat
→ OH (KÖK)
→ CO3 (KÖK)
→ CrO4 (KÖK)
→ ClO3 (KÖK)
→ Cr2O7 (KÖK)
→ AgNO3
→ CaCO3
→ ZnSO4
→ Al2(SO4)3
→ Na2SO4
→ Na2CO3
→ H2SO4
→ CuSO4
:
+1 Değerlikli +2 Değerlikli +3 Değerlikli +4 Değerlikli -1 Değerlikli
-2 Değerlikli
-3 Değerlikli
H+1
Na+1
K+1
Li+1
Ag+1
Cu+1
Hg+1
(NH4)+1
Ca+2
Mg+2
Ba+2
Be+2
Zn+2
Hg+2
Pb+2
Cu+2
Hg+2
Fe+2
O-2
S-2
(CO3)-2
(SO4)-2
(CrO4)-2
(Cr2O7)-2
N-3
P-3
(PO4)-3
NOT : 1-
Elementler fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre metaller, ametaller ve soy gazlar
olarak gruplandırılırlar.
•
Metaller (+) değerliklidir ve değerlik kabuklarında az sayıda elektron
bulundururlar.
•
Ametaller (-) değerliklidir ve değerlik kabuklarında çok sayıda elektron
bulundururlar.
Elementlerden hangisinin metal, hangisinin ametal ve hangisinin soy gaz olduğunu
anlamak için ametal ve soy gaz atomlarının isimleri bilinmelidir. Bunların dıĢında
kalan atomların hepsi ise metal atomları olur.
•
Soy gazlar Ģunlardır ;
He – Ne –Ar – Kr – Xe – Rn
•
Ametaller Ģunlardır ;
H – C – N – O – F – Cl – Br – I – P – S – B – Se
2-
Al+3
Cr+3
Fe+3
Sn+4
Pb+4
F-1
Cl-1
Br-1
I-1
(OH)-1
(NO3)-1
(ClO3)-1
14
ÖRNEKLER :
1-
AĢağıdaki elementlerin oluĢturacağı bileĢiklerin formüllerini yazın ve adlandırın.
a)
20Ca
ve 8O
b= +2
b= -2
Ca+2O-2 →Ca2O2 →CaO
Kalsiyum Oksit
= 2e-8e-3e
= 2e-8e-18e-7e
35Br
12Mg = 2e-8e-2e
= 2e-6e
8O
b = +3
b = -1
b= +2
b= -2
Al+3Br-1→Al1Br3 →AlBr3
Alüminyum Bromür
Mg+2O-2→Mg2O2→MgO
Magnezyum Oksit
1H
= 1e
= 2e-6e
b= +1
b= -2
H+1O-2→H2O1→H2O
Su
= 2e-4e
= 2e-6e
b= +4
b= -2
C+4O-2→C2O4→CO2
Karbondioksit
= 2e-4e
= 2e-8e-7e
b= +4
b= -1
C+4Cl-1→C1Cl4→CCl4
Karbon Tetra Klorür
20Ca
8O
b)
13Al
ve 35Br
c)
12Mg
d)
1H
ve 8O
ve 8O
13Al
8O
e)
6C
ve 8O
6C
8O
f)
6C
ve 17Cl
6C
17Cl
2-
AĢağıdaki bileĢikleri adlandırın.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
ı)
i)
3-
= 2e-8e-8e-2e
= 2e-6e
CCl4
N2O5
N2O3
N2O
NO2
Al2(SO4)3
Ca(OH)2
CaO
CO
CO2
→ Karbon Tetra Klorür
→ Di Azot Penta Oksit
→ Di Azot Tri Oksit
→ Di Azot Mono Oksit
→ Azot Di Oksit
→ Alüminyum Sülfat
→ Kalsiyum Hidroksit
→ Kalsiyum Oksit
→ Karbon Mono Oksit
→ Karbon Di Oksit
AĢağıda isimleri verilen bileĢiklerin formüllerini yazın.
a)
b)
c)
Hidrojen Klorür
Sodyum Klorür
Karbon Di Oksit
→ HCl
→ NaCl
→ CO2
15
d)
e)
f)
g)
h)
ı)
i)
Hidrojen Florür
Kükürt Di Oksit
Amonyum Hidroksit
Hidrojen Sülfat
Magnezyum Bromür
Kalsiyum Karbonat
Amonyum Sülfat
→ HF
→ SO2
→ (NH4)(OH)
→ H2(SO4)
→ MgBr2
→ CaCO3
→ (NH4)2(SO4)
4-
AĢağıdaki bileĢik formüllerinde hangi elementten kaç tane olduğunu bulun.
5-
a)
CaCO3
→ 1 Ca, 1 C, 3 O
b)
NH4OH
→ 1 N, (4+1) H, 1 O = 1 N, 5 H, 1 O
c)
C6H12O6
→ 6 C, 12 H, 6 O
d)
2(H2SO4)
→ 2.2 H, 2.1 S, 2.4 O = 4 H, 2 S, 8 O
e)
NH4Cl
→ 1 N, 4 H, 1 Cl
f)
2(N2O5)
→ 2.2 N, 2.5 O = 4 N, 10 O
g)
2(C2H5OH) → 2.2 C, 2.(5+1) H, 2.1 O = 4 C, 12 H, 2 O
AĢağıdaki iyonların elektron dağılımlarını yapın.
a)
17Cl
17Cl
b)
c)
d)
-1
-1
+3
13Al
+3
13Al
+2
20Ca
+2
20Ca
+2
56Ba
+2
56Ba
 e = p – b  e = 17 – (-1)  e = 17 + 1
= 2e-8e-8e
Kararlı
 e = p – b  e = 13 – (+3)  e = 13 - 3
= 2e-8e
Kararlı
 e = p – b  e = 20 – (+2)  e = 20 - 2
= 2e-8e-8e
Kararlı
 e = p – b  e = 56 – (+2)  e = 56 - 2
= 2e-8e-18e-18e-8e Kararlı
 e = 18
 e = 10
 e = 18
 e = 54
16
B-
KĠMYASAL BAĞLAR
:
Doğada bilinen 92 element olmasına rağmen bu elementler farklı sayıda ve Ģekilde
birleĢerek milyonlarca bileĢik oluĢtururlar ( kağıt, ilaç, krem, boya). (Alfabedeki 29 harften binlerce
kelime oluĢması gibi).
Atomun temel taneciklerinden elektronlar çekirdek etrafındaki enerji düzeylerinde yani
kabuklarda bulunurlar. Elektronlar kabuklara yerleĢirken enerjilerine göre yerleĢirler ve kabuklarda
çekirdek etrafında enerjilerine göre sıralanırlar. Enerjisi en küçük olan kabuk çekirdeğe en yakın
kabuktur ve enerjisi en düĢük olan elektronlar da bu kabuklara yerleĢirler. Çekirdekten
uzaklaĢıldıkça yüksek enerjili elektronlar yüksek enerjili kabuklara yerleĢirler.
Bilinen elementlerden sadece soy gazların değerlik kabuklarında 8e ( He, 2e ) bulunduğu
için kararlı yapıdadırlar ve bu nedenle elektron almaz, vermez ya da elektronlarını ortaklaĢa
kullanmazlar. Bu nedenle soy gazlar kimyasal bağ yapmaz, kimyasal tepkimelere girmezler, bileĢik
veya molekül oluĢturmayıp doğada tek atomlu halde yani atomik halde bulunurlar.
Soy gazların dıĢındaki atomlar değerlik kabuklarında 8e ( veya 2e ) bulundurmadıkları için
kararsız yapıdadırlar. Kararsız haldeki bu atomlar kararlı hale geçebilmek için baĢka atomlardan
elektron alırlar, baĢka atomlara elektron verirler veya baĢka atomlarla elektronlarını ortaklaĢa
kullanırlar ve bu sayede değerlik kabuklarındaki elektron sayısını 8’e ( veya 2’ye ) tamamlayıp
kararlı hale geçerler. Kararsız haldeki atomlar, kararlı hale geçebilmek için kimyasal bağ yaparlar,
kimyasal tepkimelere girerler, molekül ya da bileĢik oluĢturarak doğada tek atomlu halde değil atom
grupları halinde bulunurlar.
Kararlı haldeki atomların değerlik kabuklarında 8e ( veya bazen 2e ) vardır ve bu atomların
enerjileri karasız atomlara göre daha azdır. Atomlar daima daha düĢük enerjili durumu tercih ederler
ve bu nedenle soy gazlara benzemeye çalıĢırlar yani değerlik kabuklarında 8e ( bazen 2e )
bulundurmak isterler.
Molekülleri oluĢturan atomları veya bileĢikleri oluĢturan molekülleri veya elementleri bir
arada tutan kuvvete kimyasal bağ denir. ( Atom veya molekülleri bir arada tutan kuvvete kimyasal
bağ denir). Kimyasal bağlar elektron alıĢveriĢi ya da elektronların ortaklaĢa kullanılması sonucu
oluĢurlar.
Kimyasal bağlar oluĢurken alınan, verilen ya da ortaklaĢa kullanılan elektronlar değerlik
kabuğundaki elektronlardır.
Değerlik kabuğunda az sayıda (1,2,3) elektron bulunduran metal atomları elektron vererek
kararlı hale geçerler ve (+) yüklü iyon durumunda bulunurlar.
Değerlik kabuğunda çok sayıda (5,6,7) elektron bulunduran ametal atomları elektron alarak
kararlı hale geçerler ve (-) değerlikli iyon durumunda bulunurlar.
Kimyasal bağlar iyonik bağ ve kovalent bağ olmak üzere iki çeĢittir.
17
Örnek :
Na atomunda 11p, 11e, 12 n olup bu atomun değerlik kabuğunda 1e vardır
ve kararsız haldedir. Kararlı hale geçebilmek için 1 e verir ve +1 değerlikli iyon olur.
23
11
11p
12n
11Na
Örnek :
+
11Na
+1e
17p
18n
→
→ 17e = 2e-8e-7e
Cl
+
17Cl
→
1e
-1
1e
+ Enerji
→ 18e = 2e-8e-8e
Cl-1
+
Enerji
Ne ve 40
18 Ar atomlarının değerlik kabuklarında 8e olduğu için kararlı yapıdadırlar.
Bu nedenle elektron almaz, elektron vermez ya da elektronlarını ortaklaĢa
kullanmazlar.
20
10
10p
10n
10Ne
2-
+
Cl atomunda 17p, 17e, 18 n olup bu atomun değerlik kabuğunda 7e vardır
ve kararsız haldedir. Kararlı hale geçebilmek için 1 e alır ve -1 değerlikli iyon olur.
17Cl
NOT : 1-
→ 10e = 2e-8e
Na+1
→
Enerji
+ 1e
35
17
17p
18n
Örnek :
+1
→ 11e = 2e-8e-1e
Na
11p
12n
→
+ Enerji
18p
22n
→ 10e = 2e-8e
18Ar
→ 18e = 2e-8e-8e
Kimyasal bağlar, iki atom birbirine (çekme uzaklığına kadar yaklaĢtığında)
yaklaĢtığında gerçekleĢir. (Ġtme kuvvetini çekme kuvveti yener).
Kimyasal bağ oluĢurken alınan, verilen ya da ortaklaĢa kullanılan elektronlar
değerlik kabuğundaki elektronlardır. Bir elementin sadece değerlik kabuğunda
bulunan elektronların, elementin sembolü etrafında nokta Ģeklinde gösterilmesine
elektron nokta gösterimi ya da Lewis yapısı denir.
•
11Na
= 2e-8e-1e
→
Na
18
345-
•
17Cl
= 2e-8e-7e
→
Cl
•
10Ne
= 2e-8e
→
Ne
•
18Ar
= 2e-8e-8e
→
Ar
Çekirdekten uzaklaĢıldıkça kabukların sahip olduğu enerji miktarı artar.
Yüksek enerjili elektronlar çekirdekten daha uzaktaki yüksek enerjili kabuklarda
bulunurlar.
Kararsız atomların enerjisi, kararlı atomların enerjisinde fazladır. Atomlar düĢük
enerjide bulunmak istedikleri için kararlı hale geçerler.
ĠYONĠK BAĞ
:
Kararsız haldeki metal ve ametal atomları arasında elektron alıĢveriĢi sonucu oluĢan bağa
iyonik bağ denir.
Kararsız haldeki metal atomları kararlı hale geçebilmek için elektron verirler ve (+)
değerlikli iyon yani katyon haline geçerler.
Kararsız haldeki ametal atomları kararlı hale geçebilmek için elektron alırlar ve (-) değerlikli
iyon yani anyon haline geçerler.
(+) yüklü metal atomları ile (-) yüklü ametal atomları arasında yani zıt yüklü iyonlar
arasında elektriksel (elektrostatik) çekim kuvveti yani Coulomb kuvveti sonucu iyonik bağ
oluĢur.
Yapısında iyonik bağ bulunduran bileĢiklere iyonik yapılı bileĢikler denir.
Ġyonik bağ;
•
Metal ve ametal atomları arasında oluĢur.
•
Elektron alıĢveriĢi sonucu oluĢur.
•
Ġyonik bağda atomları bir arada tutan kuvvet zıt yüklü atomlar arasındaki elektriksel
çekim kuvvetidir.
•
Ġyonik bağ bulunduran bileĢiklerin erime ve kaynama sıcaklıkları yüksektir ve bu
bileĢiklerin çözeltileri (iyonları hareketi ile) elektrik akımını iletir.
1-
Metal + Ametal
Örnek :
•
•
•
•
→ Ġyonik Bağ
ve 17Cl atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu gösterin. (NaCl
bileĢiğinin = molekülünün oluĢumunu gösterin).
nötr atomunun değerlik kabuğunda 1elektron olup kararsızdır ve
11Na
kararlı hale geçebilmek için 1 elektron verir ve +1 değerlikli Na+1 iyonu
haline geçer.
nötr atomunun değerlik kabuğunda 7 elektron olup kararsızdır ve
17Cl
kararlı hale geçebilmek için 1 elektron alır ve -1 değerlikli Cl-1 iyonu haline
geçer.
(+) yüklü Na+1+ iyonu ile (-) yüklü Cl-1 iyonu zıt yüklü olduğu için birbirlerini
elektriksel çekim kuvveti ile çeker ve aralarında iyonik bağ oluĢur. Na
atomunun verdiği 1 elektronu Cl atomu alır ve kararlı hale geçer.
11Na
19
11p
12n
17p
18n
+
Na Atomu
+
→
Cl Atomu
→
11p
12n
Na+1 Ġyonu
17p
18n
Cl-1 Ġyonu
NaCl BileĢiği
Veya; Na+1 + Cl-1 → NaCl BileĢiği
Elektron Nokta Gösterimi Ġle;
Na
Örnek :
+
Cl
→
+
Na+1
+
( Cl )-1 → NaCl BileĢiği
Cl-1
→ NaCl BileĢiği
24
12 Mg
35
Cl atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi
ve 17
ile gösterin. (MgCl2 bileĢiğinin oluĢumunu gösterin).
•
12Mg
= 2e – 8e – 2e
Mg
•
17Cl
= 2e – 8e – 7e
Cl
Mg + Cl + Cl
SORULAR
Na+1
→ Mg+2 + ( Cl )-1 + ( Cl )-1 → Mg+2 + 2Cl-1 → MgCl2 BileĢiği
:
1-
CaO bileĢiğinin oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 20Ca , 8O )
(Ca ve O atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
2-
CaF2 bileĢiğinin oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 20Ca , 9F )
(Ca ve F atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
3-
KCl bileĢiğinin oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 19K , 17Cl )
(K ve Cl atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
4-
MgO bileĢiğinin oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 12Mg , 8O )
(Mg ve O atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
5-
Li2O bileĢiğinin oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 3Li , 8O )
(Li ve O atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
6-
BaO bileĢiğinin oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 56Ba , 8O )
(Ba ve O atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
7-
Na2O bileĢiğinin oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 11Na , 8O )
(Na ve O atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
20
8-
K2O bileĢiğinin oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 19K , 8O )
(K ve O atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
9-
MgS bileĢiğinin oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 12Mg , 16S )
(Mg ve S atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
10-
AlCl3 bileĢiğinin oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 13Al , 17Cl )
(Al ve Cl atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
11-
LiCl bileĢiğinin oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 3Li , 17Cl )
(Li ve Cl atomları arasındaki iyonik bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
KOVALENT BAĞ :
Aynı cins ya da farklı cins ametal atomları arasında elektronların ortaklaĢa kullanılması
sonucu oluĢan bağa kovalent bağ denir.
Kovalent bağda elektron koparılması olmaz, elektronlar sadece ortaklaĢa kullanılırlar.
OrtaklaĢa kullanılan elektronlar değerlik kabuğundaki elektronlardır.
Kovalent bağda atomları bir arada tutan kuvvet, değerlik kabuklarındaki ortak kullanılan (-)
yüklü elektronların, bağ yapan atomların (+) yüklü çekirdekleri tarafından elektriksel çekim kuvveti
ile çekilmesi sonucu oluĢan kuvvettir.
Yapısında kovalent bağ bulunduran bileĢiklere kovalent yapılı bileĢikler denir.
Kovalent bağ;
•
Aynı cins ya da farklı cins ametal atomları arasında oluĢur.
•
Elektronların ortaklaĢa kullanılması sonucu oluĢur.
•
Kovalent bağda atomları bir arada tutan kuvvet (+) yüklü çekirdekler ile (-) yüklü
ortak kullanılan elektronlar arasındaki elektriksel çekim kuvvetidir.
•
Kovalent bağ oluĢurken kaç tane elektron ortak kullanılmıĢ ise ortak kullanılan
elektron sayısı kadar bağ oluĢur.
•
Kovalent bağ polar ve apolar kovalent bağ olarak iki çeĢittir.
2-
Ametal + Ametal
a)
→ Kovalent Bağ
Apolar (Kutupsuz) Kovalent Bağ :
Aynı cins iki ametal atomu arasında elektronların ortaklaĢa kullanılması
sonucu oluĢan kovalent bağa apolar kovalent bağ denir.
Apolar kovalent bağda, ortak kullanılan elektronlar her iki atomun
çekirdekleri tarafından eĢit kuvvetle çekildiği için (yani her iki atomun ortak kullanılan
elektronlara uyguladığı elektriksel çekim kuvveti aynı olduğu için) bu bağ kutupsuzdur.
(Apolar kovalent bağın kutupsuz olması atomların elektriksel yüklerinin olmamasıdır).
Apolar kovalent bağda her iki atomda elektron koparmak ister fakat
elektronları eĢit kuvvetlerle çektikleri için koparamazlar.
Apolar kovalent bağ % 100 kovalenttir yani kutupsuzdur.
Örnek :
H2 molekülünün oluĢumunu gösterin.
H2 molekülü oluĢurken her H atomu birer elektronu ortaklaĢa kullanır ve aralarında
21
tekli kovalent bağ oluĢur.
+
1p
1H
Atomu
+
→
1p
1H
1p
→
Atomu
1p
H2 Molekülü
Elektron Nokta Gösterimi Ġle ;
1
H = 1e
H
→H
H + H
H → H – H → H2 Molekülü
Ortak
Kullanılan
Elektronlar
Örnek :
Tekli
Kovalent
Bağ
O2 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin.
8
O = 2e – 6e
O
+
O
O → O
O → O
Ortak
Kullanılan
Elektronlar
Örnek :
Ġkili
Kovalent
Bağ
N2 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin.
7
N = 2e – 5e
N
+
N
N → N
N → N
Ortak
Kullanılan
Elektronlar
SORULAR
O → O2 Molekülü
N → N2 Molekülü
Üçlü
Kovalent
Bağ
:
1-
F2 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 9F )
2-
Cl2 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 17Cl )
3-
Br2 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin.
4-
S2 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 16S )
5-
P2 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 15P )
6-
I2 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 53I )
( 35Br )
22
7-
C2 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 6C )
8-
N2 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 7N )
b)
Polar (Kutuplu) Kovalent Bağ
:
Farklı cins iki ametal atomu arasında elektronların ortaklaĢa kullanılması sonucu
oluĢan kovalent bağa polar (kutuplu) kovalent bağ denir.
Polar kovalent bağda ortak kullanılan elektronlar her iki atomun çekirdekleri
tarafından farklı kuvvetlerle çekildiği için (yani her iki atomun ortak kullanılan elektronlara
uyguladığı elektriksel çekim kuvveti farklı olduğu için) bu bağ kutupludur. Polar kovalent
bağın kutuplu olması demek bağı oluĢturan atomların birinin (+) yüklü diğerinin (-) yüklü
gibi davranması demektir.
Polar kovalent bağda bağı oluĢturan atomlardan proton sayısı yani çekim
gücü fazla olan atom ortak kullanılan elektronları daha büyük kuvvetle çektiği için bu atom
(-) yüklüymüĢ gibi, proton sayısı yani çekim gücü az olan diğer atom da (+) yüklüymüĢ gibi
davranır.
Polar kovalent bağ % 100 kovalent yani kutupsuz değildir.
Örnek :
•
ve 9F atomları arasındaki kovalent bağın oluĢumunu gösterin. (HF
molekülünün oluĢumunu gösterin).
1H ve 9F atomlarının kararlı yapıya ulaĢmaları için birer elektrona ihtiyaçları
vardır. Ġki atom bir arada bulunduklarında birer elektronlarını ortaklaĢa
kullanarak kararlı yapıya ulaĢırlar ve HF molekülünü oluĢtururlar.
Ortak kullanılan elektronları proton sayısı yani çekim gücü fazla olan 9F
atomu daha büyük kuvvetle çeker ve F atomu (-) değerlikli, H atomu da (+)
değerlikli olur. (Ortak kullanılan elektronlar farklı kuvvetlerle çekildiği için
polar kovalent bağ oluĢur).
1H
•
•
1H
9p
10n
+
1p
Atomu
+
9F
Atomu
→
1p
→
9p
10n
HF Molekülü
Elektron Nokta Gösterimi Ġle ;
1
H = 1e
H
9
F = 2e – 7e
F
H +
F
→H
F → H – F → HF Molekülü
Ortak
Kullanılan
Elektronlar
Örnek :
Tekli
Kovalent
Bağ
H2O molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin (1H ve 8O
atomları arasındaki kovalent bağın oluĢumunu gösterin).
1
H = 1e
H
23
8
O = 2e – 6e
H +
Örnek :
O +H
→ H
O
H
→ H
O
H
→ H2O Molekülü
NH3 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin (1H ve 7N
atomları arasındaki kovalent bağın oluĢumunu gösterin).
1
H = 1e
H
7
N = 2e – 5e
N
H +
N +H
H
SORULAR
O
→ H
N
H
H
→ H
N
H
→ NH3 Molekülü
H
:
1-
HBr molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 1H , 35Br )
(H ve Br atomları arasındaki kovalent bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
2-
HCl molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 1H , 17Cl )
(H ve Cl atomları arasındaki kovalent bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
3-
HI molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 1H , 53I )
(H ve I atomları arasındaki kovalent bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
4-
CO2 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 6C , 8O )
(C ve O atomları arasındaki kovalent bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
5-
CCl4 molekülünün oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin. ( 6C , 17Cl )
(C ve Cl atomları arasındaki kovalent bağın oluĢumunu elektron nokta gösterimi ile gösterin)
NOT : 1-
2345-
678-
Molekülleri oluĢturan atomların sayısı ve cinsi molekül formülünde belirtilir.
Molekülü oluĢturan atom sayısı molekül formülünde atomların sağ alt köĢelerinde
yazılır.
Kovalent bağın sayısı ortak kullanılan elektron sayısı kadardır.
Kovalent bağda ortak kullanılan bir çift elektron sayesinde 1 kovalent bağ oluĢur.
Ġyonik bağda atomları bir arada tutan kuvvet zıt yüklü atomlar arasındaki elektriksel
çekim kuvvetidir.
Kovalent bağda atomları bir arada tutan kuvvet (-) yüklü ortak kullanılan elektronlar
ile çekirdekteki (+) yüklü protonlar yani zıt yüklü tanecikler arasındaki elektriksel
çekim kuvvetidir.
Ġyonik bağ kovalent bağdan, polar kovalent bağda apolar kovalent bağdan daha
kuvvetlidir.
Ametal atomları Ģunlardır;
H – B – C – N – O – F – Cl – Br – I – P – S – Se
Soygaz atomları Ģunlardır;
24
He – Ne – Ar – Kr – Xe – Rn
C-
KĠMYASAL TEPKĠMELER (REAKSĠYONLAR)
:
Maddenin Ģekli, rengi, kokusu, öz kütlesi, hacmi, hal değiĢim sıcaklıkları gibi özelliklere
fiziksel özellikler denir.
Maddenin içyapısını değiĢtirmeden Ģeklinde, durumunda, dıĢ görünüĢünde yani fiziksel
özelliklerinde meydana gelen değiĢmelere fiziksel değiĢme denir. Fiziksel değiĢme sonucu yeni
madde oluĢmaz, değiĢen maddeler kendi özelliklerini kaybetmezler ve eski hallerine geri
dönebilirler.
Maddenin içyapısı yani atomlarının diziliĢi ile ilgili olan yanıcılığı, yakıcılığı ve tepkime
vermesi gibi özelliklere kimyasal özellik denir.
Maddenin içyapısının değiĢerek yeni madde oluĢmasını sağlayan değiĢmelere kimyasal
değiĢme, kimyasal reaksiyon, kimyasal olay veya kimyasal tepkime denir. Kimyasal değiĢme
sonucu yeni madde oluĢur, değiĢen maddeler kendi özelliklerini kaybederler ve eski hallerine geri
dönemezler. (Kimyasal değiĢme sonucu ısı ve ıĢık açığa çıkar ve gaz kabarcıkları oluĢur).
Örnek : Maddenin hal değiĢtirmesi, parçalanması, toz haline getirilmesi fiziksel değiĢmedir.
Bütün yanma, çürüme, paslanma ve mayalanma olayları kimyasal değiĢmedir.
1-
Kimyasal Tepkime Denklemlerinin Yazılması, DenkleĢtirilmesi ve Özellikleri
:
a)
Kimyasal Tepkime Denklemlerinin Yazılması :
Kimyasal tepkimeler denklemlerle gösterilir. Kimyasal tepkimeye
maddelerdeki kimyasal bağlar kopar ve tepkime sonucu yeni kimyasal bağlar oluĢur.
giren
123-
Kimyasal tepkimelerde değiĢmeye uğrayan (tepkimeye giren) maddelere girenler
(reaktifler) denir.
Kimyasal tepkimelerde değiĢme sonucu oluĢan (tepkimeden çıkan) maddelere
çıkanlar (ürünler) denir.
Kimyasal tepkimelerde girenlerin ve ürünlerin özellikleri farklıdır.
25
4-
5-
Kimyasal tepkime denklemleri yazılırken sol tarafa girenler, sağ tarafa ürünler yazılır
ve aralarına ok iĢareti (→) konur. Ok iĢareti eĢittir anlamındadır ve tepkimenin
gerçekleĢme yönünü gösterir.
Kimyasal tepkime denklemleri yazılırken girenler ya da ürünler birden fazla ise
aralarına artı (+) iĢareti konur.
Girenler
A+B+…
b)
Kimyasal Tepkime Denklemlerinin Özellikleri :
1-
Kimyasal tepkimeye girenlerin ve ürünlerin aĢağıdaki özellikleri aynıdır yani
korunur.
•
Atom sayıları.
•
Atom cinsleri.
•
Kütle toplamları.
•
Proton sayıları toplamları.
•
Nötron sayıları toplamları.
•
Elektron sayıları toplamları.
•
Kütle numaraları toplamları.
2-
Kimyasal tepkimeye girenlerin ve ürünlerin aĢağıdaki özellikleri bazen aynı bazen de
farklıdır yani bazen korunur bazen de korunmaz.
•
Mol sayıları.
•
Molekül sayıları.
•
Hacimleri.
•
Enerji miktarları.
•
Her bir elementin elektron sayısı.
•
Elementlerin değerlikleri.
•
Molekül çeĢitleri.
Kimyasal tepkimelerde girenlerin ve ürünlerin atom sayıları eĢit değilse tepkime
denkleĢtirilir.
3-
c)
→ Ürünler
→C+D+…
Kimyasal Tepkime Denklemlerinin DenkleĢtirilmesi :
1Tepkimeye girenlerin ve ürünlerin sadece önlerin uygun rakamlar (katsayılar) yazılır.
2Yazılan katsayı hangi formülün önüne yazılmıĢsa o formüldeki bütün elementlere
aittir.
3DenkleĢtirme yapılırken atom sayısı en fazla olan formülün katsayısı önce 1 kabul
edilir.
4DenkleĢtirme yapılırken genelde H ve O nin denkleĢtirilmesi en sona bırakılır.
26
ÖRNEKLER :
1-
H2
+ 1/2 O2
→ H2O
Girenler
H→2
O→2. ½ = 1
Ürünler
H→2
O→1
2-
2H2
+ O2
→ 2H2O
Girenler
H→2.2 = 4
O→2
Ürünler
H→2.2 = 4
O→1.2 = 2
3-
N2
+ 3H2
→ 2NH3
Girenler
N→2
H→2. 3 = 6
Ürünler
H→1.2 = 2
H→3.2 = 6
•
•
•
•
•
•
•
Girenler
Atom Sayıları
→ Korunur
2N+6H=8 Atom
Atom Cinsleri
→ Korunur
N ve H
Proton Sayıları
→ Korunur
2.N+(3.2).H=2.7+6.1=20
Nötron Sayıları
→ Korunur
2.N+6.H=2.7+6.0=14
Elektron Sayıları
→ Korunur
2.N+(3.2).H=2.7+6.1=20
Molekül Sayıları
→ Korunmayabilir
1 Molekül N2+3Molekül H2 = 4 Molekül
Hacimleri
→ Korunmayabilir
•
•
•
•
•
•
•
Ürünler
Atom Sayıları
→ Korunur
2(1N+3H)=8 Atom
Atom Cinsleri
→ Korunur
N ve H
Proton Sayıları
→ Korunur
2.(1.N+3.H)=2.(1.7+3.1)=2.10=20
Nötron Sayıları
→ Korunur
2.(1.7+3.0)=2.7=14
Elektron Sayıları
→ Korunur
2.(1.N+3.H)=2.(1.7+3.1)=2.10=20
Molekül Sayıları
→ Korunmayabilir
2 Molekül NH3
Hacimleri
→ Korunmayabilir
27
•
1 Hacim N2+3 Hacim H2 = 4 Hacim
Kütleleri (Kütle No) → Korunur
2.N + (3.2).H=2.14+6.1=34
•
2 Hacim NH3
Kütleleri(Kütle No) → Korunur
2.(1.N+3.H)=2.(1.14+3.1)=2.17=34
4-
Zn
+ 2 HCl
→ ZnCl2
+ H2
5-
Mg
+ 2 HCl
→ MgCl2
+ H2
6-
C
+ 1/2 O2
→ CO2
7-
N2
+ 2 O2
→ 2 NO2
→ Hg
+ 1/2 O2
+ HCl
→ NaCl
+ H2O
Al
+ 3 HBr
→ AlBr3
+ 3/2 H2
11-
Ca
+ 2 HCl
→ CaCl2
+ H2
12-
Fe2O3
+ 2 Al
→ Al2O3
+ 2 Fe
13-
KClO3
→ KCl
+ 3/2 O2
14-
CH4
+ O2
→ CO2
+ 2 H2O
15-
C2H6
+ 7/2 O2
→ 2 CO2
+ 3 H2O
16-
CH3OH
+ 3/2 O2
→ CO2
+ 2 H2O
17-
C6H12O6
+ 6 O2
→ 6 CO2
+ 6 H2O
18-
C4H10
+ 13/2 O2
→ 4 CO2
+ 5 H2O
19-
C2H5OH
+ 3 O2
→ 2 CO2
+ 3 H2O
20-
CaCO3
→ CaO
+ CO2
21-
CaO
+ H2O
→ Ca(OH)2
(SönmemiĢ Kireç+Su→SönmüĢ Kireç)
22-
6 CO2
+ 6 H2 O
→ C6H12O6 + 6 O2
(Fotosentez)
23-
2 NaOH
+ H2SO4
→ Na2SO4
+ 2 H2O
24-
2 NH3
+ 5/2 O2
→ 2 NO
+ 3 H2O
25-
H2SO4
+ Ca(OH)2
→ Ca(SO4)
+ 2 H2O
26-
3 H2SO4
+ 2 Al(OH)3 → Al2(SO4)3 + 6 H2O
27-
NaClO3
→ NaCl
+ 3/2 O2
28-
NH4Cl
→ NH3
+ HCl
8-
HgO
9-
NaOH
10-
(Solunum)
(Kireç TaĢı→SönmemiĢ Kireç + CO2)
28
→ Na2(CO3) + H2O + CO2
29-
2 NaHCO3
30-
KOH
+ HBr
→ KBr
+ H2O
31-
Mg
+ 2 HBr
→ MgBr2
+ H2
32-
Mg(OH)2
→ Mg
+ 2 (OH)
33-
NH3
→ NH4
+ OH
34-
Ca(OH)2
→ Ca
+ 2 (OH)
SORULAR
1-
+ H2O
:
AĢağıdaki denkleĢtirilmiĢ tepkimede X yerine hangi bileĢik veya element yazılmalıdır?
H2 + ½ X
•
→ H2O
X bileĢik veya molekülü girenlerde olduğu için, ürünlerde olup ta girenlerde olmayan
bileĢik veya elementler aranır.
Ürünler
Girenler
H
O
→2
→?
½ . X → 1 tane O
2-
H
O
»
→2
→1
X = O2
3 X + 8 HNO3
•
→ 3 CO2 + 8 NO + 10 H2O
X bileĢik veya molekülü girenlerde olduğu için, ürünlerde olup ta girenlerde olmayan
Girenler
H
→8.1=8
Ürünler
H
→ 10 . 2 = 20
29
N
O
C
→8.1=8
→ 8 . 3 = 24
→?
3X
→ 20 – 8 = 12 tane H
→ 3 tane C
N
O
C
→8.1=8
→ 3 . 2 + 8 . 1 + 10 . 1 = 24
→3.1=3
3 X = 12 H , 3 C = 3 (C , 4 H) = 3 ( CH4
X = CH4
3-
KMnO4 + 8 HCl
•
→ KCl +X +4 H2O + 5/2 Cl2
X bileĢik veya molekülü ürünlerde olduğu için, girenlerde olup ta ürünlerde olmayan
Ürünler
Girenler
4-
K
Mn
O
H
Cl
→1.1=1
→1.1=1
→1.4=4
→8.1=8
→8.1=8
X
→ 1 tane Mn
→ 8 – 6 = 2 tane Cl
K
Mn
O
H
Cl
→1.1=1
→?
→ 4 . 1 =4
→4.2=8
→ 5/2 . 2 + 1 = 5 + 1 = 6
X = 1 Mn , 2 Cl
X = MnCl2
AĢağıdaki kimyasal tepkime denkleĢtirildiğinde H2O ‘ nun katsayısı kaç olur?
H2(CO3) + Ba(OH)2 → Ba(CO3) + 2 H2O
5-
AĢağıdaki kimyasal tepkime denkleĢtirildiğinde X ve Y yerine hangi katsayılar yazılmalıdır?
H3(PO4) + Y Mg(OH)2
→ Mg3(PO4)2 + X H2O
2 H3(PO4) + 3 Mg(OH)2
→ Mg3(PO4)2 + 6 H2O
X=6,Y=3
30
Kimyasal Tepkimelerde Kütlenin Korunumu Kanunu :
Kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren maddelerin kütlelerinin toplamı, tepkimeden çıkan
maddelerin yani ürünlerin kütlelerinin toplamına eĢittir. Bu kanuna kütlenin korunumu kanunu
ya da Lavosier kanunu denir.
Kimyasal tepkimelerde, hiçbir zaman tepkimeye giren maddeler yok olmaz, ancak bir
halden baĢka bir hale dönüĢür. Bu nedenle kimyasal tepkimelerde kütle korunur.
2-
Tepkimeye Girenlerin Kütleleri Toplamı = Tepkimeden Çıkanların Kütleleri Toplamı
mGirenler = mÜrünler
ÖRNEKLER :
1-
AĢağıdaki tepkimede kaç gram FeS bileĢiği oluĢur?
Fe
+
56 gr +
2-
3-
S
→ FeS
32 gr = 88 gr
AĢağıdaki tepkimede kaç gram H2O bileĢiği oluĢur?
H2
2.1
+
+
(56Fe , 32S)
(1H , 16O)
½ O2 → H2O
1 . 16 = 18 gr
AĢağıdaki tepkimede 100 gram CaCO3 bileĢiği ayrıĢtırıldığında 56 gram CaO ile kaç gram
31
CO2 oluĢur?
→ CaO
= 56
CaCO3
100
4-
+
+
CO2
x
»
x = 100 – 56 » X = 44 gr
AĢağıdaki tepkimede verilen kütlelere göre tepkimeye giren HCl ‘nin kütlesi kaç gramdır?
HCl
x
+
NaOH
40
x + 40 = 58 + 18
»
→ NaOH
58
+
H2O
18
x = 76 – 40
»
x = 36 gr
3-
Kimyasal Tepkimelerde Sabit Oranlar Kanunu :
BileĢikler, en az iki farklı cins elementten oluĢur ve bileĢiği oluĢturan elementler belirli
oranlarda birleĢirler. Bu nedenle bileĢiği oluĢturan elementlerin kütleleri arasında sabit (belirli) bir
oran vardır ve elementler bu orana göre birleĢerek bileĢikleri oluĢtururlar. Bu kanuna sabit oranlar
kanunu denir.
BileĢiği oluĢturan elementler arasındaki sabit oranlar bulunurken elementlerin kütle
numaraları kullanılır (ve elementlerin bileĢikteki toplam kütleleri esas alınır).
Elementler bileĢik oluĢtururken, herhangi bir elementten fazla miktarda bulunuyorsa, bu
elementin fazla olan kısmı tepkimeye girmeden kalır.
Katlı Oranlar Kanunu
:
Ġki element aralarında birden fazla bileĢik oluĢturuyorsa, elementlerden birinin sabit miktarı
ile diğer elementin miktarları arasında tamsayılarla ifade edilen bir oran vardır. Bu kanuna katlı
oranlar kanunu denir. Bu kanun, aynı elementlerin oluĢturduğu farklı bileĢikler için geçerlidir. (Ġki
element farklı bileĢikler oluĢturuyorsa geçerlidir).
4-
ÖRNEKLER :
1-
2-
3-
AĢağıdaki tepkimede H ve O elementlerinin sabit oranı nedir?
(1H , 16O)
H2
+
½ O2 → H2O
2.1
+
1 . 16 = 18 gr
•
H2O bileĢiğinde 1 gr H, 8 gr O ile tepkimeye girer yani 1/8 oranında birleĢirler.
H 2 1
=
=
O 16 8
(H ve O’nin sabit oranları)
AĢağıdaki tepkimede Fe ve S elementlerinin sabit oranları nedir?
(56Fe , 32S)
Fe
+
S
→ FeS
56
+
32
= 88 gr
•
FeS bileĢiğinde 7 gr Fe, 4 gr S ile tepkimeye girer yani 7/4 oranında birleĢirler.
Fe 56 7
(Fe ve S’ün sabit oranları)
=
=
S 32 4
AĢağıdaki tepkimede 14 gr C ile 32 gr O, bileĢik oluĢturması için kullanılmıĢtır. Buna göre
hangi elementten kaç gram artar? (12C , 16O)
C
+
O2
→ CO2
32
14
32
12 gr +
32 gr
C 12 3
=
=
O 32 8
(12 gr C, 32 gr O ile tepkimeye
girer. C’ nun fazla olan kısmı
artar).
2 gr artar.
4-
5-
AĢağıdaki bileĢiklerden hangileri katlı oranlar yasasına uyar?
a)
CaO
; Ca(OH)2
b)
NaClO3
; KClO3
c)
H2O
; H2S
d)
2NO2
; N2O4
e)
3C2H4
; 2C3H6
f)
SO2
; SO3
g)
N2O
; 2NO
→
Ġki bileĢiği farklı elementler oluĢturduğu için
katlı oranlar yasasına uymaz.
→
→
→
Ġki bileĢikte aynı olduğu için katlı oranlar
yasasına uymaz.
→
Ġki bileĢikte aynı olduğu için katlı oranlar
yasasına uymaz.
→
Ġki bileĢikte farklı olduğu için katlı oranlar
yasasına uyar.
; N2O5 →
Üç bileĢikte farklı olduğu için katlı
oranlar yasasına uyar.
AĢağıdaki bileĢiklerin katlı oranlarını bulun.
a)
b)
c)
d)
CO
A2B3
SO2
N2O
; CO2
; A3B5
→ 3A2B3
; SO3
; NO ; N2O5 → N2O
→ O için: 1 ; 2
→ O için : 9 ; 10
→ O için: 2 ; 3
; 2NO ; N2O5 → O için: 1 ; 2 ; 5
; 2A2B5
Elementlerin BileĢikteki Kütlece Yüzdelerinin Hesaplanması :
BileĢiği oluĢturan elementler belirli oranlarda birleĢirler. Elementlerin bileĢikteki kütlece
yüzdeleri hesaplanırken bileĢiğin toplam kütlesi 100 birim (gram) kabul edilir.
5-
ÖRNEKLER :
1-
AĢağıdaki tepkimede H2O bileĢiğini oluĢturan H ve O elementlerinin kütlece yüzdelerini
hesaplayın. (1H , 16O)
H2
2.1
•
18 gr H2O’da
100 gr H2O’da
x=
•
+
+
½ O2 → H2O
1 . 16 = 18 gr
2 gr H2 varsa
x gr H2 vardır
2.100 200 100
=
=
= 11,1
18
18
9
18 gr H2O’da
100 gr H2O’da
»
H2
→ % 11,1
16 gr O2 varsa
x gr O2 vardır
33
x=
•
2-
»
O2
→ % 88,9
Veya; O2 = 100 – H2 = 100 – 11,1 = 88,9
AĢağıdaki tepkimede CO2 bileĢiğini oluĢturan C ve O elementlerinin kütlece yüzdelerini
hesaplayın. (12C , 16O)
C
12
•
•
SORULAR
O2
→ CO2
2 . 16 = 44 gr
12 gr C varsa
x gr C vardır
12.100 1200 300
=
=
= 27,3
44
44
11
18 gr CO2’de
100 gr CO2’de
x=
•
+
+
44 gr CO2’de
100 gr CO2’de
x=
1-
16.100 1600 800
=
=
= 88,9
18
18
9
»
C
→ % 27,3
»
O2
→ % 72,8
32gr O2 varsa
x gr O2 vardır
32.100 3200 800
=
=
= 72,8
44
44
11
Veya; O2 = 100 – H2 = 100 – 11,1 = 88,9
:
AĢağıdaki tepkime için;
(12C ; 16O)
a)
Elementlerin kütle oranlarını (sabit oranlarını) bulun.
b)
Kaç gr CO2 bileĢiği oluĢur?
c)
30 gr C ile kaç gr O2 tepkimeye girer ve kaç gr CO2 oluĢur?
C
a)
+
O2
→ CO2
C 12 3
=
=
O 32 8
b)
C
12
+
+
c)
3 gr C ile
30 gr C ile
O2
→ CO2
2 . 16 = 44 gr
8 gr O tepkimeye girerse
x gr O tepkimeye girer
34
30.8
= 10.8 = 80 gr
3
C
+
O2
→ CO2
30
+
80
= 110 gr
x=
2-
AĢağıdaki tepkimede 600 gr CaCO3 (Kireç TaĢı) bileĢiğinden kaç gr CaO (SönmemiĢ Kireç)
ve kaç gr CO2 oluĢur?
(40Ca , 12C , 16O)
→ CaO
CaCO3
CO2
•
•
•
CaCO3 = 1.Ca + 1.C + 3.O = 1.40 + 1.12 + 3.16 = 40 + 12 + 48 = 100 gr
CaO = 1.Ca + 1.O = 1.40 + 1.16 = 56 gr
CO2 = 1.C + 2.O = 1.12 + 2.16 = 1.12 + 3.16 = 12 + 48 = 60 gr
•
100 gr CaCO3’ten
600 gr CaCO3’ten
x=
•
56 gr CaO oluĢursa
x gr CaO oluĢur
56.600
= 56.6 = 336 gr CaO oluĢur.
100
100 gr CaCO3’ten
600 gr CaCO3’ten
x=
3-
+
44 gr CO2 oluĢursa
x gr CO2 oluĢur
44.600
= 44.6 = 264 gr CO2 oluĢur.
100
Fe 7
kütle oranına sahip elementlerden FeS bileĢiği oluĢuyor. 21 gr Fe ve 20 gr S
=
S 4
elementlerinden FeS bileĢiği oluĢurken;
a)
Hangi elementten kaç gram artar?
b)
Kaç gram FeS bileĢiği oluĢur?
a)
Fe
•
7 gr Fe ile
21 gr Fe ile
x=
+
S
→ FeS
4 gr S tepkimeye girerse
x gr S tepkimeye girer
21.4
= 3.4 = 12 gr S tepkimeye girer.
7
S’den; 20 – 12 = 8 gr artar.
b)
Fe
21
+
+
S
12
→ FeS
= 33 gr
35
AĢağıdaki tepkimede Cl2 kaç gramdır?
4-
2 KMnO4 +
3,16 gr
→
16 HCl
5,84 gr
2 KCl +
1,49 gr
3,16 + 5,84 = 1,49 + 2,52 + 1,44 + x
»
2 MnCl2 +
2,52 gr
8 H2O +
1,44 gr
9 = 5,45 + x
»
5 Cl2
x gr
x = 9 – 5,45
x = 3,55 gram
X 8
= tür. Bu elementlerden 44 gr bileĢik
Y 3
elde edebilmek için X ve Y elementlerinden eĢit miktarlarda alındıklarında hangi elementten
kaç gram artar?
X ve Y elementlerinin kütlece birleĢme oranları
5-
X
8 gr
•
Y
3 gr
11 gr XY ile
44 gr XY ile
a=
•
+
+
XY
11 gr
8 gr X tepkimeye girerse
a gr X tepkimeye girer
44.8
= 4.8 = 32 gr X tepkimeye girer.
11
11 gr XY ile
44 gr XY ile
b=
→
=
3 gr Y tepkimeye girerse
b gr Y tepkimeye girer
44.3
= 4.3 = 12 gr Y tepkimeye girer.
11
•
X ve Y 32’Ģer gram alınmıĢtır. X, tamamen kullanılır. Y’den ise;32 – 12 = 20 gr
artar.
ġekildeki grafiğe göre X ve Y elementleri arasında oluĢan birinci bileĢiğin formülü X3Y2 ise
ikinci bileĢiğin formülü nedir?
6-
2.BileĢik
Y (gr)
32
1.BileĢik
16
•
X3Y2 bileĢiğinde 3 tane X elementi, 2 tane Y elementi
kullanılmıĢtır.
•
•
3 . X = 12 gr »
2 . Y = 16 gr »
X = 4 gr
Y = 8 gr
X (gr)
0
12
•
2. BileĢikte 12 gr X elementi ile 32 gr Y elementi kullanılmıĢtır.
•
•
12
= 3 tane X elementi
4
32
32 gr Y =
= 4 tane Y elementi
8
12 gr X =
3X , 4Y » X3Y4
36
7-
X3Y4 bileĢiğinde kütlece %10 Y elementi vardır. Buna göre X2Y6 bileĢiğinde kütlece yüzde
kaç X elementi bulunur?
•
X3Y4 bileĢiğinde;
•
•
X = % 90
Y = % 10
»
»
•
X2Y6 bileĢiğinde;
•
•
2 . X = 2 . 30 = 60 gr X elementi
6 . Y = 6 . 2,5 = 15 gr Y elementi
3X = 90 gr
4Y = 10 gr
» X = 30 gr
» Y = 2,5 gr
X2Y6 = 60 + 15 = 75 gr
•
75 gr X2Y6 bileĢiğinde
100gr X2Y6 bileĢiğinde
a=
8-
100 .60 4.60 240
=
=
= 80
3
3
75
» % 80 oranında X bulunur.
X2Y3 bileĢiğinin % 30’u Y elementidir. 70 gr X ile 70 gr Y elementi kullanılarak kaç gr
bileĢik elde edilir?
•
X2Y3 bileĢiğinde;
•
•
•
X2Y3 bileĢiğinde;
70 – 30 = 40 gr Y elementi artar.
•
Kütle Korunumu Kanunu’^na göre;
2X +
70 gr +
9-
60 gr X elementi varsa
a gr X elementi varsa
X = % 70
Y = % 30
30 gr Y ile 70 gr X tepkimeye girer.
3 Y → X2Y3
30 gr = 100 gr
Kalsiyum bromür (CaBr2) bileĢiğinin kütlece 1/5 i kalsiyumdur (Ca). Buna göre 80 gr Br ile
kaç gr Ca tepkimeye girer ve kaç gr CaBr2 bileĢiği oluĢur?
CaBr2’ ün 1/5’ i Ca ise;
•
1 gr Ca
x gr Ca
5 1 4
Ca 1
- = ‘i Br’dur. Yani
= ’ tür.
5 5 5
Br 4
4 gr Br ile
80 gr Br ile
80 .1
= 20 gr Ca tepkimeye girer.
4
Ca
+
Br2
→
CaBr2
20
+
80
=
100 gr
Veya; BileĢiğin 4/5’ i
80 gr ise
BileĢiğin 5/5’ i
x gr
x=
37
5
5 = 80 . 5 . 5 = 20.5 = 100 gr CaBr bileĢiği oluĢur.
x=
2
4
5 4
5
80.
10-
AĢağıdaki bileĢikleri oluĢturan elementlerin bileĢikteki kütlece yüzdelerini bulun.
a)
b)
c)
CH4
NaOH
Ca(NO3)2
(12C , 1H)
(23Na , 16O , 1H)
(40Ca , 14N , 16O)
a)
CH4
= 1.C + 4.H = 1.12 + 4.1 = 12 + 4 = 16 gr
•
16 gr CH4’ de
100 gr CH4’ de
x=
•
•
b)
c)
4.100 400
=
= 25
16
16
»
H
→ % 25
23 gr Na varsa
x gr Na vardır
23.100 23.5 115
=
=
= 57,5
2
2
40
40 gr NaOH’ da
100 gr NaOH’ da
1.100 5
= = 2,5
2
40
40 gr NaOH’ da
100 gr NaOH’ da
x=
•
→ % 75
4 gr H varsa
x gr H vardır
40 gr NaOH’ da
100 gr NaOH’ da
x=
•
C
= 1.Na + 1.H + 1.O = 1.23 + 1.1 + 1.16 = 23 + 1 + 16 = 40 gr
x=
•
»
Veya; H = 100 – C = 100 – 75 = 25
NaOH
•
12.100 1200
=
= 75
16
16
16 gr CH4’ de
100 gr CH4’ de
x=
12 gr C varsa
x gr C vardır
16.100 16.5 80
=
=
= 40
2
2
40
»
Na
→ % 57,5
H
→ % 2,5
O
→ % 40
1 gr H varsa
x gr H vardır
»
16 gr O varsa
x gr O vardır
»
Veya; O = 100 – (C+H) = 100 – (57,5+2,5) = 100 – 60 = 40
Ca(NO3)2
= 1.Ca + 2.N + 2.3.O = 1.40 + 2.14 + 6.16 = 40 + 28 + 96 = 164 gr
38
•
164 gr Ca(NO3)2’ da
x=
•
11-
Ca
→ % 24,4
»
N
→ % 17
»
O
→ % 58,6
28 gr V varsa
x gr N vardır
28 .100 7.100 700
=
=
= 17
41
41
164
x=
•
40 .100 10.100 1000
=
=
= 24, 4 »
41
41
164
x=
•
40 gr Ca varsa
x gr Ca vardır
96 gr O varsa
x gr O vardır
96 .100 24.100 2400
=
=
= 58, 6
41
41
164
Veya; O = 100 – (Ca+N) = 100 – (24,4+17) = 100 – 41,4 = 58,6
6,6 gr Fe elementi O2 elementi ile tepkimeye girdiğinde 8 gr Fe2O3 bileĢiği oluĢuyor ve 1 gr
Fe artıyor. Buna göre F2O3 bileĢiğinde kullanılan Fe ve O elementlerinin kütlece oranları ne
olur?
2 Fe +
3/2 O2 →
6,6
1 gr artıyorsa
Fe2O3
8 gr
Kullanılan Fe Miktarı
Kullanılan O Miktarı
= 6,6 – 1 = 5,6 gr
= 8 – 5,6 = 2,4 gr
Fe 5, 6 56 7
=
=
=
O 2, 4 24 3
12-
Kalsiyum oksit bileĢiğinde kalsiyum ve oksijenin kütle oranı 5/2 dir. 12 gr O, yeterince Ca
ile tepkimeye girince kaç gr CaO bileĢiği oluĢur?
C 5
=
O 2
•
5 gr Ca ile
x gr Ca ile
x=
Ca
30
2 gr O tepkimeye girerse
12 gr O tepkimeye girer
5.12
= 5.6 = 30 gr Ca tepkimeye girer.
2
+
+
O
12
→
=
CaO
42 gr
39
6-
Kimyasal Tepkime ÇeĢitleri
a)
Endotermik (Isı Alan) Tepkimeler :
DıĢarıdan ısı (elektrik enerjisi veya farklı enerjiler) alarak gerçekleĢen tepkimelere
endotermik tepkimeler denir.
•
Endotermik tepkime denklemleri yazılırken ısı (veya enerji) girenler tarafına yazılır.
•
Endotermik tepkimelerde dıĢarıdan alınan enerji (ısı veya elektrik) bileĢikleri
oluĢturan kimyasal bağları parçalamak içim kullanılır. Bu nedenle ayrıĢma
tepkimeleri genelde endotermik tepkimelerdir.
•
•
•
•
•
HgO
KClO3
CaCO3
SO2
CO2
+
+
+
+
+
Isı
Isı
Isı
Isı
Isı
:
→
→
→
→
→
Hg
KCl
CaO
S
C
+
+
+
+
+
1/2 O2
3/2 O2
CO2
O2
O2
40
b)
c)
•
•
•
•
•
•
NaClO3
NH4Cl
C
1/2 N2
H2O
6CO2
•
•
•
Suyun Kaynaması
Buzun Erimesi
Karın Erimesi
Isı
Isı
2S
+
Isı
O2
+
Isı
Elektrik Enerjisi
6H2O + GüneĢ Enerjisi
→
→
→
→
→
→
NaCl +
3/2 O2
NH3 +
HCl
CS2
NO2
H2
+
1/2 O2
C6H12O6 + 6 O2
Ekzotermik (Isı Veren) Tepkimeler
:
DıĢarıya ısı (elektrik enerjisi veya farklı enerji) vererek gerçekleĢen tepkimelere
ekzotermik tepkimeler denir.
•
Ekzotermik tepkime denklemleri yazılırken ısı (veya enerji) ürünler tarafına yazılır.
•
BirleĢme (sentez) tepkimeleri, nötrleĢme tepkimeleri ve yanma tepkimeleri genelde
ekzotermik tepkimelerdir.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
H2
C
KCl
NaCl
Hg
Mg
2Fe
NaOH
NH3
CH4
C6H12O6
CaO
CaO
•
•
•
Suyun Donması
Su Buharının YoğunlaĢması
Kar Ya da Yağmur Yağması
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
1/2 O2
O2
3/2 O2
3/2 O2
1/2 O2
3/2 O2
3/2 O2
HCl
HCl
2 O2
6 O2
CO2
H2O
H2O
CO2
KClO3
NaClO3
HgO
MgO
Fe2O3
NaCl
NH4Cl
CO2
6CO2
CaCO3
Ca(OH)2
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Isı
Isı
Isı
Isı
Isı
Isı
Isı
H2O
Isı
2H2O +
6H2O +
Isı
Isı
Isı
Enerji
Sentez (BirleĢme) Tepkimeleri
:
Ġki ya da daha fazla maddenin birleĢerek kendinden daha karmaĢık yapılı maddeleri
oluĢturmasını gösteren tepkimelere sentez (birleĢme) tepkimeleri denir.
•
Sentez tepkimeleri sonunda ısı açığa çıkar. Bu nedenle ekzotermik tepkimeler
genelde sentez tepkimeleridir.
•
•
•
•
•
•
•
d)
+
+
+
+
+
+
H2
2Fe
KCl
CaO
6CO2
Fe
C
+
+
+
+
+
+
+
→
→
→
→
→
→
→
1/2 O2
3/2 O2
3/2 O2
H2O
6H2O
S
O2
AyrıĢma (Analiz) Tepkimeleri
H2O
Fe2O3
KClO3
Ca(OH)2
C6H12O6 + 6 O2
FeS
CO2
:
41
KarmaĢık yapılı bir maddenin kendinden daha basit yapılı maddelere ayrılmasını
gösteren tepkimelere ayrıĢma (analiz) tepkimeleri denir.
•
KarmaĢık yapılı maddelerin kendinden daha basit maddelere ayrılmasına analiz
denir.
•
AyrıĢma tepkimelerinin gerçekleĢmesi için enerji gereklidir. Bu nedenle endotermik
tepkimeler genelde ayrıĢma tepkimeleridir.
•
•
•
•
•
•
e)
•
•
g)
+
+
+
+
+
+
1/2 O2
CO2
3/2 O2
1/2 O2
O2
H2O +
CO2
NaOH
Baz
KOH
Baz
2NaOH
Baz
+
+
+
HCl
Asit
HBr
Asit
H2SO4
Asit
→
→
→
NaCl
Tuz
KBr
Tuz
Na2SO4
Tuz
+
+
+
H2O +
Su
H2O +
Su
2H2O +
Su
Isı
Isı
Isı
Yanma Tepkimeleri
:
Maddelerin oksijen ile tepkimeye girmesine yanma, bu olayı gösteren tepkimelere
de yanma tepkimeleri denir.
•
Yanma olayının gerçekleĢmesi için yanıcı madde, yakıcı madde, oksijen gazı ve
tutuĢma sıcaklığı gereklidir.
•
Yanma olayı, yavaĢ yanma ve hızlı yanma olarak iki çeĢittir. Paslanma ve çürüme
olayları yavaĢ yanmadır.
•
C – H veya C – H – O den oluĢan (organik) maddeler yanınca CO2 ve H2O oluĢur.
•
Yanma olayı sonucu ısı açığa çıktığı için bütün yanma olayları ekzotermik, yanma
olayını gösteren tepkimeler de ekzotermik tepkimelerdir.
•
CH4
+
2 O2
→
CO2
+
2 H2O
•
C2H6
+
5/2 O2
→
2 CO2
+
3 H2O
•
C2H5OH
+
3 O2
→
2 CO2
+
3 H2O
•
2 Fe
+
3/2 O2
→
Fe2O3
Asitlerin Metallere Etkisi
:
Kuvvetli asitlerin (aktif) metallerle tepkimeye girerek metal tuzu ve hidrojen gazı
oluĢmasını gösteren tepkimelerdir.
•
•
•
h)
H2
CaO
KCl
Hg
C
Na2CO3
Asit ve Baz (NötrleĢme) Tepkimeleri
:
Asit ve bazların tepkimeye girerek su ve tuz oluĢturup tepkime sonucu ısı açığa
çıkarmasını gösteren tepkimelere nötrleĢme tepkimeleri denir.
•
NötrleĢme tepkimeleri sonucu ısı açığa çıktığı için bu tepkimeler aynı zamanda
•
f)
→
→
→
→
→
→
H2O
CaCO3
KClO3
HgO
CO2
2NaHCO3
Al
Zn
Mg
+
+
+
3 HCl
2 HCl
2 HCl
Yer DeğiĢtirme Tepkimeleri
:
Tepkimeye giren maddelerdeki
tepkimelerdir.
•
•
Mg
2 KI
+
+
2 HCl
Pb(NO3)2
→
→
→
AlCl3
AlCl2
MgCl2
elementlerin
→
→
MgCl2
2K(NO3)
+
+
+
yer
3/2 H2
H2
H2
değiĢtirmesini
+
+
gösteren
H2
PbI2
42
NOT : 123-
Elementlerden bileĢik elde edilmesini gösteren tepkimeler sentez tepkimesidir.
BileĢiklerin elementlerine ayrılmasını gösteren tepkimeler ayrıĢma tepkimesidir.
CaCO3
→
Kireç TaĢı
CaO
→
SönmemiĢ Kireç
Ca(HO)2
→
SönmüĢ Kireç
Kimyasal Tepkimelerin Önemi
:
Doğadaki canlılığın devam etmesi için kimyasal tepkimeler önemlidir. Çevremizde bulunan
ve canlılar tarafından kullanılan maddelerin çoğu bileĢik halde olup bu maddeler kimyasal
tepkimeler sonucu oluĢur.
7-
•
Bitkilerin fotosentez sonucu besin üretmeleri kimyasal tepkimedir.
Karbondioksit
6CO2
•
→ Besin (Glikoz)
→ C6H12O6
+ Oksijen
+ 6 O2
Canlıların yaĢamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için gerekli olan enerji, hücrelerdeki
mitokondrilerde besinlerin oksijen ile yakılması sonucu elde edilir. Bu olay solunumdur ve
kimyasal tepkimedir.
Besin (Glikoz)
C6H12O6
•
•
•
+ Su + GüneĢ Enerjisi
+ 6H2O+ GüneĢ Enerjisi
+ Oksijen
+ 6 O2
→ Karbondioksit
→ 6CO2
+ Su Buharı
+ 6H2O
+ Enerji
+ Enerji
•
Doğadaki karbon, azot ve oksijen döngüleri kimyasal tepkimedir.
Hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar kimyasal tepkimeler sonucu üretilir.
Sabun (yağ ve bazdan oluĢur), deterjan (petrol kullanılır) gibi temizlik ürünleri kimyasal
tepkimeler sonucu üretilir.
Canlılardaki sindirim olayları kimyasal tepkimedir. (Besinlerin kana ya da hücrelere
geçebilecek hale getirilmesine sindirim denir. Yağın enzimlerle yağ asidi ve gliserine,
niĢastanın enzimlerle glikoza, proteinlerin enzimlerle amino asitlere parçalanması).
Sütten peynir, yağ, yoğurt yapılması, üzümden sirke, Ģarap, pekmez yapılması kimyasal
tepkimedir.
Giysi üretiminde kullanılan yapay ipek, naylon ve saten kimyasal tepkimeler sonucu üretilir.
Tarımda kullanılan gübre ve ilaçlar kimyasal tepkimeler sonucu üretilir.
Fosillerin toprak altında petrol, kömür ve doğal gazı oluĢturması kimyasal tepkimedir (Canlı
kalıntıları ayrıĢtırıcılar ile ayrıĢtırılır).
Metallerin saflaĢtırılması kimyasal tepkimeler sonucu gerçekleĢir.
D-
ASĠTLER, BAZLAR, TUZLAR VE OKSĠTLER
•
•
•
•
•
:
BileĢikler, benzer fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre asitler, bazlar, tuzlar ve oksitler
olarak gruplandırılırlar.
1-
ASĠTLER
:
Arrhenius
:
Suda çözündüklerinde (sulu çözeltilerine) hidrojen iyonu (H+)
verebilen bileĢiklere (maddelere) asit denir.
Lowry – Bronsted :
Suda çözündüklerinde (sulu çözeltilerine) proton verebilen
bileĢiklere (maddelere) asit denir.
43
Lewis
:
Kimyasal bağ yaparken (kovalent bağ oluĢtururken) elektron
alabilen bileĢiklere (maddelere) asit denir.
a)
b)
Asit ÇeĢitleri :
HCl
HBr
HF
HNO3
H2SO4
H2CO3
H3PO4
HBO3
HI
HClO4
→ Hidro Klorik Asit → Tuz Ruhu
→ Hidro Bromik Asit
→ Hidro Florik Asit
→ Nitrik Asit
→ Kezzap
→ Sülfürik Asit
→ Karbonik Asit
→ MeĢrubat
→ Fosforik Asit
→ Borik Asit
→ Hidro Ġyodik Asit
→ Perklorik Asit (Hidrojen Klorat)
Kuvvetli Asitler
HCN
→ Hidrojen Siyanür
Zayıf Asit
CH3COOH
HCOOH
C2H3OH(COOH)2
C3H4OH(COOH)3
C17H33COOH
CH3(CH2)2COOH
C13H27COOH
C15H31COOH
C17H31COOH
C17H29COOH
C2H3OHCOOH
C2H2(OH)2(COOH)2
CH2OHCOOH
→ Asetik Asit
→ Formik Asit
→ Malik Asit
→ Sitrik Asit
→ Oleik Asit
→ Bütirik Asit
→ Miristik Asit
→ Palmitik Asit
→ Linoleik Asit
→ Linoleik Asit
→ Laktik Asit
→ Tartarik Asit
→ Folik Asit
→ Sirke Asiti
→ Isırgan Otu, Karınca
→ Meyve (Elma, Portakal)
→ Limon
→ Zeytinyağı
→ Tereyağı
→ Yağ
→ Yağ
→ Yağ
→ Yağ
→ Süt, Yoğurt
→ Üzüm
→ Çilek
Zayıf Asitler
Organik (Karboksilli)
Asitler
Asitlerin ĠyonlaĢması ve ĠyonlaĢma Tepkimeleri :
Asitlerin iyonlaĢması demek, kendini oluĢturan (+) ve (–) yüklü iyonlarına ayrıĢması
demektir.
Asitlerin sulu çözeltileri oluĢturulduğunda yani asitler suda çözündüklerinde (+)
yüklü hidrojen iyonu (H+) ile (–) yüklü baĢka bir iyon oluĢtururlar.
Asitler, saf haldeyken elektrik akımını iletemeyip sadece suda çözündüklerinde
elektrik akımını iletebilirler. (Asitlerin elektrik akımını iletebilmesi için iyonlaĢması gerekir.
Çünkü çözeltilerde elektrik akımının iletilmesini (+) ve (–) yüklü iyonlar sağlar.)
•
•
•
•
•
•
HCl (suda)(aq)
HCl
+
HBr (suda)(aq)
HBr
+
HF (suda)(aq)
HF
+
HNO3 (suda)(aq)
HNO3
+
H2SO4 (suda)(aq)
H2SO4
+
H2CO3 (suda)(aq)
H2CO3
+
→
H2O →
→
H2O →
→
H2O →
→
H2O →
→
2H2O →
→
2H2O →
H+
(H3O)+
H+
(H3O)+
H+
(H3O)+
H+
(H3O)+
2H+
2(H3O)+
2H+
2(H3O)+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Cl –
Cl–
Br –
Br –
F–
F–
(NO3)–
(NO3)–
(SO4)–2
(SO4)–2
(CO3)–2
(CO3)–2
44
•
•
•
c)
H3PO4 (suda)(aq)
H3PO4
+
CH3COOH (suda)(aq)
CH3COOH +
HCOOH (suda)(aq)
HCOOH
+
3H+
3(H3O)+
H+
(H3O)+
H+
(H3O)+
+
+
+
+
+
+
(PO4)–3
(PO4)–3
(CH3COO)–
(CH3COO)–
(HCOO)–
(HCOO)–
Asitlerin Özellikleri :
123456789-
Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
Sulu çözeltilerinin tatları ekĢidir (limon, sirke gibi).
Turnusol kağıdının rengini maviden kırmızıya dönüĢtürürler.
Hepsinin yapısında hidrojen (H) vardır ve sulu çözeltilerine (suda çözündüklerinde)
hidrojen iyonu (H+) verirler.
Plastik ve camlara etki edemezler.
Saf haldeyken elektrik akımını iletmezler.
Yakıcı özelliktedirler.
Asitlere fenol ftalein çözeltisi (indikatörü) damlatılınca renk değiĢtirmezler.
Bazlarla birleĢerek nötrleĢirler ve tuz ile su oluĢturup ısı açığa çıkarırlar. NötrleĢme
tepkimeleri ekzotermiktir.
•
•
Asit
HCl
+
+
Asit
10-
11-
Baz
NaOH
NötrleĢme
NötrleĢme
Baz
Tuz +
NaCl +
Tuz
Su
H2O
+
+
Isı
Isı
Su
Metallerle tepkimeye girerek metal tuzu oluĢtururlar ve H2 (hidrojen) gazı açığa
çıkarırlar. (Al, Mg, Zn, Fe, Na gibi metaller).
•
•
•
•
Asit +
2HCl +
H2SO4 +
3HCl +
Metal
Mg
Zn
Al
→
→
→
→
Metal Tuzu
MgCl2
ZnSO4
AlCl3
+
+
+
+
Hidrojen Gazı
H2
H2
3/2 H2
Karbonat grubu içeren bileĢiklere etki ederek metal tuzu, CO2 (karbondioksit gazı),
ve H2O (su) oluĢtururlar.
•
•
•
•
2-
→
3H2O →
→
H2O →
→
H2O →
BAZLAR
Karbonatlı BileĢik+
Mg(CO3)
+
Mg(CO3)
+
Na2CO3
+
Asit →
2HCl →
H2SO4 →
2HCl →
Metal Tuzu + Karbondioksit Gazı + Su
MgCl2 +
CO2 +
H2O
MgSO4+
CO2 +
H2O
2NaCl +
CO2 +
H2O
:
Arrhenius
:
Suda çözündüklerinde (sulu çözeltilerine) hidroksit iyonu
–
(OH) verebilen bileĢiklere (maddelere) baz denir.
Lowry – Bronsted :
Suda çözündüklerinde (sulu çözeltilerinden) proton alabilen
bileĢiklere (maddelere) baz denir.
Lewis
:
Kimyasal bağ yaparken (kovalent bağ oluĢtururken) elektron
verebilen bileĢiklere (maddelere) baz denir.
45
a)
Baz ÇeĢitleri :
NaOH
KOH
LiOH
RbOH
CsOH
Be(OH)2
Mg(OH)2
Ca(OH)2
Sr(OH)2
Ba(OH)2
Al(OH)3
→ Sodyum Hidroksit
→ Potasyum Hidroksit
→ Lityum Hidroksit
→ Rubidyum Hidroksit
→ Sezyum Hidroksit
→ Berilyum Hidroksit
→ Magnezyum Hidroksit
→ Kalsiyum Hidroksit
→ Stronsiyum Hidroksit
→ Baryum Hidroksit
→ Alüminyum Hidroksit
→ Kostik, Sabun
NH3
→ Amonyak
→ ÇamaĢır Suyu
•
•
•
b)
•
•
•
→ SönmüĢ Kireç (Kireç Suyu)
Sabun
•
DiĢ Macunu •
Ağız Ġçi
•
ġampuan
Odun Külü
Kan
Zayıf Baz
Baz
Özelliği
Gösterir
Bazların ĠyonlaĢması ve ĠyonlaĢma Tepkimeleri :
Bazların iyonlaĢması demek, kendini oluĢturan (+) ve (–) yüklü iyonlarına ayrıĢması
demektir.
Bazların sulu çözeltileri oluĢturulduğunda yani bazlar suda çözündüklerinde (–)
yüklü hidroksit iyonu (OH)– ile (+) yüklü baĢka bir iyon oluĢtururlar.
Bazlar, saf haldeyken elektrik akımını iletemeyip sadece suda çözündüklerinde
elektrik akımını iletebilirler. (Bazların elektrik akımını iletebilmesi için iyonlaĢması gerekir.
Çünkü çözeltilerde elektrik akımının iletilmesini (+) ve (–) yüklü iyonlar sağlar.)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
c)
ÇamaĢır Sodası
Deterjan
Kabartma Tozu
Kuvvetli
Bazlar
Na(OH) (suda)(aq)
K(OH) (suda)(aq)
Li(OH) (suda)(aq)
Be(OH)3 (suda)(aq)
Mg(OH)2 (suda)(aq)
Ca(OH)2 (suda)(aq)
Sr(OH)2 (suda)(aq)
Ba(OH)2 (suda)(aq)
Al(OH)3 (suda)(aq)
NH3 +
H2O
→
→
→
→
→
→
→
→
→
Na+ +
K+
+
→
Li+
Be+2 +
Mg+2 +
Ca+2 +
Sr+2 +
Ba+2 +
Al+3 +
(NH4)+ +
(OH)–
(OH)–
+
(OH)–
2(OH)–
2(OH)–
2(OH)–
2(OH)–
2(OH)–
3(OH)–
(OH)–
Bazların Özellikleri :
1234567-
Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
Sulu çözeltilerinin tatları acıdır ve ele kayganlık hissi verir. (sabun gibi).
Turnusol kağıdının rengini kırmızıdan maviye dönüĢtürürler.
Hepsinin yapısında hidroksit (OH) vardır (NH3 hariç) ve sulu çözeltilerine (suda
çözündüklerinde) hidroksit iyonu (OH)– verirler.
Saf haldeyken elektrik akımını iletmezler.
Saf haldeyken tahriĢ edicidirler.
Bazlara fenol ftalein çözeltisi (indikatörü) damlatılınca renkleri pembeye döner.
46
8-
Asitlerle birleĢerek nötrleĢirler ve tuz ile su oluĢturup ısı açığa çıkarırlar. NötrleĢme
tepkimeleri ekzotermiktir.
•
•
Asit
HCl
+
+
Baz
NaOH
Asit
9-
NötrleĢme
Baz
Tuz +
NaCl +
Tuz
Su
H2O
+
+
Isı
Isı
Su
Çoğu metale etki edemezler. Ancak Al ve Zn gibi bazı metallere etki ederek metal
tuzu oluĢtururlar ve H2 (hidrojen) gazı açığa çıkarırlar.
•
•
•
10-
NötrleĢme
Baz
2 NaOH
6 NaOH
+
+
+
Metal →
Zn
→
Al
→
Metal Tuzu
Na2ZnO2
2Na3AlO3
+
+
+
Hidrojen Gazı
H2
3H2
Karbondioksit ile tepkimeye girerek su ve karbonatlı bileĢik oluĢtururlar.
•
•
•
Baz
Ca(OH)2
2 Na(OH)
+
+
+
Karbondioksit →
CO2
→
CO2
→
Karbonatlı BileĢik
CaCO3
Na2CO3
+
+
+
Su
H2O
H2O
3-
TUZLAR
:
Asitler ve bazların nötrleĢme tepkimeleri ile birleĢmesi sonucu oluĢan kristal yapılı katı
maddelere tuz denir.
a)
b)
Tuz ÇeĢitleri :
NaCl
→
Sodyum Klorür
KCl
→
Potasyum Klorür
CuCl2
→
Bakır Klorür
MgCl2
→
Magnezyum Klorür
CaCl2
→
Kalsiyum Klorür
Na2SO4
→
Sodyum Sülfat
K2SO4
→
Potasyum Sülfat
Al2(SO4)3
→
Alüminyum Sülfat
ZnSO4
→
Çinko Sülfat
CaSO4
→
Kalsiyum Sülfat
CuSO4
→
Bakır Sülfat
MgCO3
→
Magnezyum Karbonat
Na2CO3
→
Sodyum Karbonat
Mg3(PO4)2
→
Magnezyum Fosfat
Na3PO4
→
Sodyum Fosfat
Al(PO4)
→
Alüminyum Fosfat
KNO3
→
Potasyum Nitrat
NaNO3
→
Sodyum Nitrat
Tuzların ĠyonlaĢması ve ĠyonlaĢma Tepkimeleri :
Tuzların iyonlaĢması demek, kendini oluĢturan (+) ve (–) yüklü iyonlarına ayrıĢması
demektir.
Tuzlar, katı haldeyken elektrik akımını iletemeyip sadece suda çözündüklerinde
elektrik akımını iletebilirler. Tuzlar suda çözündüklerinde (+) ve (–) yüklü iyonlarına
ayrıĢtığı için elektrik akımını iletirler.
•
•
NaCl (suda)(aq)
KCl (suda)(aq)
→
→
Na+
K+
+
+
Cl–
Cl–
47
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
c)
CuCl2 (suda)(aq)
MgCl2 (suda)(aq)
CaCl2 (suda)(aq)
Na2SO4( suda)(aq)
K2SO4 (suda)(aq)
Al2(SO4)3 (suda)(aq)
ZnSO4 (suda)(aq)
CaSO4 (suda)(aq)
CuSO4 (suda)(aq)
MgCO3 (suda)(aq)
Na2CO3 (suda)(aq)
Mg3(PO4)2 (suda)(aq)
Na3PO4 (suda)(aq)
Al(PO4) (suda)(aq)
KNO3 (suda)(aq)
NaNO3 (suda)(aq)
Cu+2
Mg+2
Ca+2
2Na+
2K+
2Al+3
Zn+2
Ca+2
Cu+2
Mg+2
2Na+
3Mg+2
3Na+
Al+3
K+
Na+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
2Cl–
2Cl–
2Cl–
(SO4)–2
(SO4)–2
3(SO4)–2
(SO4)–2
(SO4)–2
(SO4)–2
(CO3)–2
(CO3)–2
2(PO4)-3
(PO4)-3
(PO4)–3
(NO3)–
(NO3)–
NötrleĢme ve NötrleĢme Tepkimeleri
:
Asit ve bazın birleĢerek birbirinin etkisini yok etmesi ve bunun sonucunda su ve tuz
oluĢup ısı açığa çıkmasına nötrleĢme denir.
NötrleĢme tepkimeleri sonunda ısı açığa çıktığı için nötrleĢme tepkimeleri
NötrleĢme tepkimelerinde; asitteki hidrojen iyonu (H+) ile bazdaki hidroksit iyonu
–
(OH) birleĢerek suyu, asitteki () yüklü iyon ile bazdaki (+) yüklü iyon da birleĢerek tuzu
oluĢtururlar.
•
Asit
+
Baz
•
H+Cl–
+
Na+(OH)–
Asit
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
NötrleĢme
Tuz
NötrleĢme
H2+(SO4)–2
+
HCl
2HCl
2HCl
2HCl
H2(SO4)
H2(SO4)
3H2(SO4)
H2(SO4)
H2(SO4)
H2(SO4)
H2(CO3)
H2(CO3)
2H3(PO4)
H3(PO4)
H3(PO4)
H(NO3)
H(NO3)
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
NaCl +
Baz
Asit
d)
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
Tuz
Ca+2(OH)2–
→
K(OH)
Cu(OH)2
Mg(OH)2
Ca(OH)2
2Na(OH)
2K(OH)
2Al(OH)3
Zn(OH)2
Ca(OH)2
Cu(OH)2
Mg(OH)2
2Na(OH)
3Mg(OH)2
3Na(OH)
Al(OH)3
K(OH)
Na(OH)
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
Baz
Su
+
Isı
H2O
+
Isı
Su
Ca(SO)4
+
KCl
CuCl2
MgCl2
CaCl2
Na2SO4
K2SO4
Al2(SO4)3
ZnSO4
CaSO4
CuSO4
MgCO3
Na2CO3
Mg3(PO4)2
Na3PO4
Al(PO4)
KNO3
NaNO3
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Tuz
2H2O
Su
H2O
2H2O
2H2O
2H2O
2H2O
2H2O
6H2O
2H2O
2H2O
2H2O
2H2O
2H2O
6H2O
3H2O
3H2O
H2O
H2O
Tuzların Özellikleri :
48
12345-
Katı ve kristal haldedirler
Katı halde iken elektrik akımını iletmezler.
Sulu çözeltileri elektrik akımını iletirler.
Artı yüklü (metal veya kök) ve eksi (ametal veya kök) iyonlardan oluĢurlar.
Asit ve bazların nötrleĢme tepkimesi sonucu oluĢurlar.
OKSĠTLER
:
Elementlerin oksijen ile oluĢturdukları bileĢiklere oksit denir. Oksitleri metal ve ametal
elementleri oluĢtururlar. Fakat soy gazlar (He–Ne–Ar–Kr–Xe–Rn) ve halojenler (F–Cl–Br–I)
oksitleri oluĢturmazlar.
4-
a)
Metal Oksitler
:
Metallerin oksijen ile oluĢturdukları bileĢiklere metal oksitler denir. Metal oksitlerin
sulu çözeltileri baz özelliği gösterir.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
b)
Na2O
K2O
Li2O
MgO
BeO
BaO
CaO
FeO
Fe2O3
ZnO
Al2O3
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
Sodyum Oksit
Potasyum Oksit
Lityum Oksit
Magnezyum Oksit
Berilyum Oksit
Baryum Oksit
Kalsiyum Oksit
Demir (II) Oksit
Demir (III) Oksit
Çinko Oksit
Alüminyum Oksit
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Na2O
K2O
Li2O
MgO
BeO
BaO
CaO
FeO
Fe2O3
ZnO
Al2O3
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
H2
H2O
H2O
2H2O
H2O
H2O
H2O
H2O
3H2O
H2O
3H2O
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
2Na(OH)
2K(OH)
2Li(OH)
Mg(OH)2
Be(OH)2
Ba(OH)2
Ca(OH)2
Fe(OH)2
2Fe(OH)3
Zn(OH)2
2Al(OH)3
Ametal Oksitler
:
Ametallerin oksijen ile oluĢturdukları bileĢiklere ametal oksitler denir. Ametal
oksitlerin sulu çözeltileri asit özelliği gösterir.
•
•
•
•
•
•
•
•
NOT : 1-
SO2
CO2
N2O3
N2O5
SO3
P2O3
CO
NO
→
→
→
→
→
→
→
→
Kükürt Di Oksit
Karbon Di Oksit
•
Di Azot Tri Oksit
Di Azot Penta Oksit
Kükürt Tri Oksit
•
Di Fosfor Tri Oksit
Karbon Mono Oksit
Azot Mono Oksit
CO2
+
H2O
→
H2(CO)3
SO3
+
H2O
→
H2(SO4)
Asit ve bazları birbirinden ayırmak için kullanılan maddelere ayıraç veya indikatör
veya belirteç denir.
ĠNDĠKATÖR
(AYIRAÇ = BELĠRTEÇ)
Fenol Ftalein Çözeltisi
Turnusol Kağıdı
ASĠT
BAZ
TUZ
Renk DeğiĢtirmez
Pembe Renkli Olur
Renk DeğiĢtirmez
Maviden Kırmızıya
Kırmızıdan Maviye
DeğiĢme Olmaz
49
Metil Red (Metilen Kırmızısı)
Metil Oranj (Metilen Mavisi)
Kırmızı Lahana
Biromtimol Mavisi
Alizarin Sarısı
234-
5-
91011-
→ Glikoz
→ Asit Değil
→ Amonyak → Asit Değil
→ Etil Alkol → Baz Değil
Yapısında OH bulundurmamasına rağmen sadece amonyak (NH3) bazdır.
Kuvvetli asitler ve bazlar suda çözündüklerinde (yani sulu çözeltileri
oluĢturulduğunda) tam olarak iyonlaĢabilirler ve elektrik akımını iletebilirler.
Zayıf asitler ve bazlar suda çözündüklerinde (yani sulu çözeltileri oluĢturulduğunda)
tam olarak iyonlaĢamadıkları için elektrik akımını iletemezler.
Yapısında karbon (C) elementi bulunan organik asitlerle yani meyve ve diğer
besinlerde bulunan asitler zayıf asitlerdir ve tam olarak iyonlaĢamazlar.
SO2 ve CO2 gibi bileĢikler yalnız baĢlarına asit olamayıp suda çözündüklerinde asit
özelliği gösterirler fakat zayıf asit oldukları için sulu çözeltileri elektrik akımını
iletmez.
SO2
CO2
12-
+
+
H2O
H2O
→
→
H+
H+
+
+
(HSO3)–
(HCO3)–
Yapısında karbon (C) bulunan asitlere organik (karboksilli) asitler denir. Organik
asitlerin yapısındaki karbon (C) sayısı arttıkça asitlik kuvveti artar.
HCOOH → CH3COOH → C2H3OH(COOH)2
13-
Asitlik Kuvveti Artar
→
Periyodik çizelgede herhangi bir periyotta bulunan elementlerin oluĢturacaklar
asitlerin kuvveti, soldan sağa doğru gidildikçe artar.
Li → Be → B → N → F
15-
→
Yapısında oksijen (O) bulunan asitlere oksi asitler denir. Oksi asitlerin yapısındaki
oksijen (O) sayısı arttıkça asitlik kuvveti artar.
HClO → HClO2 → HClO3 → HClO4
14-
Turuncu Renkli Olur
Turuncu Renkli Olur
Yapısında OH bulundurmasına rağmen her bileĢik baz değildir.
C2H5OH
78-
Sarı Renkli Olur
Sarı Renkli Olur
YeĢil Renkli Olur
Mavi Renkli Olur
Kırmız Renkli Olur
Asitler ve bazlar saf haldeyken, tuzlar da katı haldeyken elektrik akımını iletmezler.
Asit, baz ve tuzların sulu çözeltilerinde (+) ve (–) yüklü iyonlar birbirinden ayrıldığı
için bu bileĢiklerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletirler.
Katı iletkenlerde elektrik akımı (–) yüklerin yani elektronların hareketi ile iletilir.
Sıvı çözeltilerde ise elektrik akımı sadece (–) yüklerin değil hem (+) hem de (–)
yüklerin yani iyonların hareketi sayesinde iletilir.
Yapısında H bulundurmasına rağmen her bileĢik asit değildir.
C6H12O6
NH3
6-
Kırmızı Renkli Olur
Kırmızı Renkli Olur
Renk DeğiĢtirmez
Sarı Renkli Olur
Sarı Renkli Olur
→
OluĢturacakları Asitlerin Kuvveti Artar
Periyodik çizelgede herhangi bir grupta bulunan elementlerin oluĢturacakları asitlerin
kuvveti yukarıdan aĢağı inildikçe artar.
50
F
Cl
Br
I
16171819-
20-
222323-
E-
Oksijensiz asitler soy metallerle (Cu–Ag–Au–Pt–Hg) tepkime vermezler.
Oksijenli asitler soy metallerle tepkime verirler fakat tepkime sonucu hidrojen gazı
(H2) oluĢturmayıp su buharı (H2O) açığa çıkarırlar.
Bazı metallere hem asitler hem de bazlar etki edebilir. Böyle metallere amfoter
metaller (maddeler) denir. Al ve Zn amfoter metallerdir.
Bazı oksitlerin sulu çözeltileri hem asidik hem de bazik özellik gösterirler. Asidik ve
bazik özellik gösterebilen oksitlere amfoter oksitler denir. Al2O3 ve ZnO amfoter
oksitlerdir.
Bir çözeltideki hidrojen iyonlarının (H+) miktarında (deriĢimine) pH değeri denir.
pH değeri pH kağıdı veya pH metre ile ölçülür.
•
•
•
21-
→ HF
→ HCl
→ HBr
→ HI
Çözeltinin pH değeri; 0 – 7 arasında ise çözelti ASĠTTĠR.
Çözeltinin pH değeri; 7 ise çözelti NÖTRDÜR.
Çözeltinin pH değeri; 7– 14 arasında ise çözelti BAZDIR.
pH değeri küçüldükçe asitlik kuvveti artar, bazlık kuvveti azalır.
pH değeri büyüdükçe asitlik kuvveti azalır, bazlık kuvveti artar.
Kireç suyu karbondioksit (CO2) gazının ayıracıdır. Kireç suyu karbondioksit gazını
(CO2 yi) bulandırır.
Ġyot çözeltisi niĢastanın ayıracıdır ve niĢastayı mavi veya kahverengi renge boyar.
•
Kuvvetli asitler tahta, metal, kağıt, mermer, kumaĢ gibi maddelere etki
ederek bunları yakabilirler.
•
Karınca ve ısırgan otu formik asit salgılar.
•
Mide asitli, bağırsaklar bazik ortamdır.
•
Toprak asitliyse nötrleĢtirmek için kireç serpilir.
•
Bal arısı sokunca asitli sıvı salgılar. Bu sıvının etkisini yok etmek yani
nötrleĢtirmek için baz veya baz özelliği gösteren amonyak, sabun, kabartma
tozu (sodyum bi karbonat) sürülür.
•
EĢek arısı sokunca bazik sıvı salgılar. Bu sıvının etkisini yok etmek yani
nötrleĢtirmek için asit veya asit özelliği gösteren sirke, limon, yoğurt sürülür.
•
Aspirinde salisilik sit, asetik asit, sülfürik asit, asetik anhidrit ve fenolik
hidroksit bulunur.
•
Ġnsan vücudunda toplam 3 kg farklı tuz yani mineral bulunur.
MOL KAVRAMI
:
Atom sayısını veya molekül sayısını yani madde miktarını ifade etmek için mol birimi
kullanılır.
1-
Atom veya molekülün 6,02.1023 tanesine 1 mol denir.
51
•
•
•
6,02.1023 tane atoma 1 mol atom denir.
6,02.1023 tane moleküle 1 mol molekül denir.
6,02.1023 sayısına Avogadro sayısı denir.
•
•
1 mol atom = 6,02.1023 tane atom.
1 mol molekül = 6,02.1023 tane molekül.
•
•
•
•
1 mol H atomu
1 mol O atomu
1 mol C atomu
1 mol N atomu
•
1 mol H2 molekülü
1 mol H2 molekülü
1 mol CO2 molekülü
1 mol CO2 molekülü
1 mol H2SO4 molekülü
1 mol H2SO4 molekülü
1 mol CaO molekülü
1 mol CaO molekülü
1 mol H2O molekülü
1 mol H2O molekülü
1 mol Al2(SO4)3 molekülü
1 mol Al2(SO4)3 molekülü
•
•
•
•
•
2-
3-
= 6,02.1023 tane H atomu
= 6,02.1023 tane O atomu
= 6,02.1023 tane C atomu
= 6,02.1023 tane N atomu
= 6,02.1023 tane H2 molekülü
= 2 mol H atomu (2. 6,02.1023)
= 6,02.1023 tane CO2 molekülü
= 1 mol C atomu + 2 mol O atomu
= 6,02.1023 tane H2SO4 molekülü
= 2 mol H atomu + 1 mol S atomu + 4 mol O atomu
= 6,02.1023 tane CaO molekülü
= 1 mol Ca atomu + 1 mol O atomu
= 6,02.1023 tane H2O molekülü
= 2 mol H atomu + 1 mol O atomu
= 6,02.1023 tane Al2(SO4)3 molekülü
= 2 mol Al atomu + 3 mol S atomu + 12 mol O atomu
6,02.1023 tane atomun kütlesine yani 1 mol atomun kütlesine atomun mol kütlesi denir.
Mol kütlesi o atomun kütle numarasına eĢittir.
= 6,02.1023 Tane Atomun Kütlesi = Mol Kütlesi
•
1 Mol Atomun Kütlesi
= Kütle Numarası
•
•
•
•
1 Mol H Atomunun Kütlesi = 6,02.1023 Tane H Atomunun Kütlesi = H’nin Mol Kütlesi = 1 gr
1 Mol O Atomunun Kütlesi = 6,02.1023 Tane O Atomunun Kütlesi = O’nin Mol Kütlesi = 16 gr
1 Mol C Atomunun Kütlesi = 6,02.1023 Tane C Atomunun Kütlesi = C’nun Mol Kütlesi = 12 gr
1 Mol S Atomunun Kütlesi = 6,02.1023 Tane S Atomunun Kütlesi = S’ün Mol Kütlesi = 32 gr
6,02.1023 tane molekülün kütlesine yani 1 mol molekülün kütlesine molekülün mol kütlesi
(molekül kütlesi) denir. Molekül kütlesi, o molekülü oluĢturan atomların kütle
numaralarının toplamına eĢittir.
•
1 Mol Molekülün Kütlesi =6,02.1023 Tane Molekülün Kütlesi=Molekül Kütlesi=Molekülün Kütle Numarası
•
1 Tane H2 Molekülünde 2 Tane H Atomu Vardır.
1 Mol H2 Molekülünde 2 Mol H Atomu Vardır.
1 Mol H2 Molekülünün Kütlesi= 2 Mol H Atomunun Kütlesi = 2.H = 2.1 = 2 gr
•
•
•
•
•
1 Mol O2 Molekülünün Kütlesi = 2 Mol O Atomunun Kütlesi = 2.O = 2.16 = 32 gr
1 Mol CO2 Molekülünün Kütlesi
= 1.C + 2.O = 1.12 + 2.16 = 12 + 32 = 44 gr
1 Mol CaO Molekülünün Kütlesi = 1.Ca + 1.O = 1.40 + 1.16 = 56 gr
1 Mol CaCO3 Molekülünün Kütlesi =1.Ca+1.C+3.O=1.40+1.12+3.16=40+12+48=100 gr
1 Mol Al2(SO4)3 Molekülünün Kütlesi = 2.Al + 3.S + 3.4.O = 2.27 + 3.32 + 12.16 =
= 54 + 64 + 192 = 310 gr
ÖRNEKLER :
1-
1 mol H2 molekülünde kaç tane H2 molekülü vardır?
•
1 mol H2 molekülü = 6,02.1023 tane H2 molekülü
52
2-
1 mol H2 molekülünde kaç mol H atomu vardır?
•
3-
1 mol H2 molekülü = 2 mol H atomu
2 mol H2O molekülünde toplam kaç mol atom vardır?
•
•
1 mol H2O molekülünde = 2 mol H atomu + 1 mol O atomu
2 mol H2O molekülünde = 2.2 mol H atomu + 2.1 mol O atomu
= 3 mol atom
= 6 mol atom
Veya;
•
2 mol H2O = 2 . (2+1) = 2 . 3 = 6 mol atom
4-
1 mol Ca atomu kaç gramdır?
•
5-
6-
1 mol O2 molekülü = 2 mol O atomu = 2 . 16 = 32 gr
1 mol O atomunda Avogadro sayısı kadar O atomu bulunur.
1 mol O atomunda 6,02.1023 tane O atomu bulunur.
5 mol C atomunda kaç tane C atomu bulunur?
•
•
8-
(16O)
1 mol O atomunda kaç tane O atomu bulunur?
•
•
7-
1 mol Ca atomu = Ca’ un kütle numarası = 40 gr
1 mol O2 molekülü kaç gramdır?
•
(40Ca)
1 mol C atomu = 6,02.1023 tane C atomu ise
5 mol C atomu = 5 . 6,02.1023 = 30,1.1023 tane C atomu
40
Ca atomu için;
a)
0,5 mol Ca atomu kaç gramdır?
b)
0,5 mol Ca atomunda kaç tane Ca atomu bulur?
a)
1 mol Ca
0,5 mol Ca
40 gr
x gr
x = 0,5 . 40 = 20 gr
b)
1 mol Ca
0,5 mol Ca
6,02.1023 tane Ca
x tane Ca
x = 0,5 . 6,02.1023 = 3,01.1023 tane Ca atomu
9-
1 mol H2O molekülü kaç gramdır? (1H, 16O)
•
10-
1 mol H2O molekülü = 2 mol H + 1 mol O = 2 . 1 + 1 . 16 = 2 + 16 = 18 gr
NaOH molekülü için;
(23Na, 16O, 1H)
a)
1 mol NaOH kaç gramdır?
b)
0,2 mol NaOH kaç gramdır?
a)
1 mol NaOH = 1 mol Na+1 mol H+1 mol O = 1.23+1.1+1.16 = 23+1+16 = 40 gr
53
b)
1 mol NaOH
0,2 mol NaOH
40 gr
x gr
x = 0,2 . 40 = 8 gr
Veya;
0,2 mol NaOH=0,2.1.Na+0,2.1.H+0,2.1.O=0,2.23+0,2.1+0,2.16=4,6+0,2+3,2 = 8 gr
11-
0,4 mol Ca(NO3)2 molekülü kaç gramdır?
•
1 mol Ca(NO3)2 molekülü
1 mol Ca(NO3)2
0,4 mol Ca(NO3)2
(40Ca, 14N, 16O)
= 1 mol Ca + 2.1 mol N + 2.3 mol O
= 1 mol Ca + 2 mol N + 6 mol O
= 1.40 + 2.14 + 6.16 = 40 + 28 + 96 = 164 gr
164 gr
x gr
x = 0,4 . 164 = 65,6 gr
Veya;
0,4 mol Ca(NO3)2
12-
1
H atomu için;
a)
1 mol H atomu kaç gramdır?
b)
1 tane H atomu kaç gramdır?
a)
b)
1 mol H atomu = Kütle numarası = 1 gr
6,02.1023 tane (1 mol) H atomu
1 tane H atomu
x=
13-
x=
(40Ca)
1 mol
x mol
120
= 3 mol
40
3,01.1023 tane Al atomu;
a)
Kaç moldür?
b)
Kaç gramdır?
a)
1 gr
x gr
1
= 1,67.10–24 gr
6, 02.1023
120 gram Ca atomu kaç moldür?
40 gr Ca atomu
120 gr Ca atomu
14-
= 0,4.1 mol Ca + 0,4.2 mol Na + 0,4.3.2 mol O
= 0,4.1.40 + 0,4.2.14 + 0,4.3.2.16 = 0,4.40 + 0,8.14 + 2,4.16
= 16 + 11,2 + 38,4 = 65,6 gr
(27Al)
6,02.1023 tane Al atomu
1 mol
54
3,01.1023 tane Al atomu
x=
b)
x mol
3, 01.1023
= 0,5 mol
6, 02.1023
1 mol Al
0,5 mol Al
27 gr
x gr
x = 0,5 . 27 = 13,5 gr
15-
8,8 gr CO2 molekülü kaç moldür?
•
1 mol CO2 molekülü = 1 mol C + 2 mol O = 1.12 + 2.16 = 12 + 32 = 44 gr
44 gr CO2
8,8 gr CO2
x=
16-
1 mol
x mol
8,8
= 0, 2 mol
44
2 mol H2O molekülünde;
(1H, 16O)
a)
Kaç mol H atomu vardır?
b)
Kaç mol O atomu vardır?
c)
Toplam kaç mol atom vardır?
•
a)
b)
c)
17-
(12C, 16O)
1 mol H2O molekülünde = 2 mol H atomu + 1 mol O atomu
2 mol H2O molekülünde = 2 . 2 mol H atomu = 4 mol H atomu vardır.
2 mol H2O molekülünde = 2 . 1 mol O atomu = 2 mol O atomu vardır.
2 mol H2O molekülünde = 2 . 2 mol H + 2 . 1 mol O = 4 mol H + 2 mol O = 6 mol atom
0,2 mol N atomu için;
(14N)
a)
Kaç tane N atomu içerir?
b)
Kaç gramdır?
a)
6,02.1023 tane N atomu
x tane N atomu
1 mol N atomu
0,2 mol N atomu
x = 0,2.6,02.1023 = 1,204.1023 tane N atomu
b)
1 mol N atomu
0,2 mol N atomu
14 gr
x gr
x = 0,2.14 = 2,8 gr
18-
2 mol Al2(SO4)3 molekülü için;
a)
Kaç mol Al atomu içerir?
b)
Kaç mol S atomu içerir?
c)
Kaç mol O atomu içerir?
(27Al, 32S, 16O)
55
d)
e)
Toplam kaç mol atom içerir?
Molekülün, molekül kütlesi kaç gramdır?
•
1 mol Al2(SO4)3 molekülünde = 2 mol Al + 3 mol S + 12 mol O
a)
b)
c)
d)
2 mol Al2(SO4)3 molekülünde = 2.2 = 4 mol Al atomu
2 mol Al2(SO4)3 molekülünde = 2.3 = 6 mol S atomu
2 mol Al2(SO4)3 molekülünde = 2.12= 24 mol O atomu
2 mol Al2(SO4)3 molekülünde = 2.2 mol Al + 2.3 mol S + 2.12 mol O
2 mol Al2(SO4)3 molekülünde = 4 mol Al + 6 mol S + 24 mol O = 34 mol atom
2 mol Al2(SO4)3 molekülünde = 2.2 mol Al + 2.3 mol S + 2.12 mol O
2 mol Al2(SO4)3 molekülünde = 2.2.27 + 2.3.32 + 2.12.16 = 4.27 + 6.32 + 24.16
2 mol Al2(SO4)3 molekülünde = 108 + 192 + 384 + 684 gr
e)
ĠBRAHĠM ÇAĞIL
www.fenniveteknolojik.com
56

maddedeki-değişim-ve-enerji1

Transkript

Benzer belgeler

15 Nisan - SMT