Ekonomik ve Parasal Birlik ve Letonya`nın Avro Bölgesi`ne Katılması

Transkript

ÖZEL GÜNDEM
EKONOMİK VE PARASAL BİRLİK VE
LETONYA’NIN AVRO BÖLGESİ’NE KATILMASI
DİDEM DOĞMUŞ YURDAKUL
ŞUBAT 2014
T.C. Maliye Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı
İÇİNDEKİLER
Giriş________________________________________________________________________________________________________ 1
I. EPB ve Avro Bölgesi’nin Oluşumu _____________________________________________________________________ 1
I.I. EPB’nin Tarihçesi _____________________________________________________________________________________ 1
1.
Roma Antlaşması’ndan Werner Raporu’na: 1957-1970 _________________________________________ 1
2.
Werner Raporu’ndan Avrupa Para Sistemi’ne (APS): 1970-1979 _______________________________ 3
3.
APS’nin Başlangıcından ABA’ya: 1979-1991 ______________________________________________________ 4
4.
ABA’dan Avro ve Avro Bölgesi’ne: 1991-2002 ____________________________________________________ 5
I.II. Avro Bölgesi __________________________________________________________________________________________ 6
1.
Avro Bölgesi’nin Özellikleri_________________________________________________________________________ 7
2.
Avro Bölgesi’ne Katılım Kriterleri__________________________________________________________________ 8
II. Letonya’nın AB Üyeliği ve Avro Bölgesi’ne Katılımı _______________________________________________ 10
II.I. Letonya’nın AB Üyeliğine İlişkin Genel Bilgiler __________________________________________________ 10
II.II. Letonya’nın Avro Bölgesi’ne Katılımı ____________________________________________________________ 11
1.
Mevzuata Uygunluk Kriterine Uyum_____________________________________________________________ 13
2.
Maastricht Yakınlaşma Kriterlerine Uyum ______________________________________________________ 13
3.
Diğer Kriterlere Uyum ____________________________________________________________________________ 16
Sonuç ____________________________________________________________________________________________________ 18
Kaynakça ________________________________________________________________________________________________ 19
KISALTMALAR
AB
ABA
ABD
APS
DYY
EPB
GSYH
IMF
MDAÜ
: Avrupa Birliği
: Avrupa Birliği Antlaşması (Treaty on European Union - Maastricht Antlaşması)
: Amerika Birleşik Devletleri
: Avrupa Para Sistemi (European Monetary System-EMS)
: Doğrudan Yabancı Yatırım
: Ekonomik ve Parasal Birlik(Economic and Monetary Union-EMU)
: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
: Uluslararası Para Fonu
: Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri
EKONOMİK VE PARASAL BİRLİK VE LETONYA’NIN AVRO
BÖLGESİ’NE KATILMASI
Giriş
334 milyonu aşkın Avrupa Birliği (AB) vatandaşının günlük ihtiyaçlarında, yarına yönelik
tasarruflarında ve yatırımlarında kullanılan Avro'nun hikâyesi, AB liderlerinin 1992 yılında
imzaladıkları AB Antlaşması’nın (ABA-Maastricht Anlaşması) bir unsuru olarak tek bir para
birimi ile birlikte Ekonomik ve Parasal Birliği (EPB) oluşturmaya karar vermeleri ile başlamıştır.1
1 Ocak 1999 tarihinde 11 Üye Devlet Avro'ya karşı ulusal paralarını geri dönülmez bir şekilde
sabitlediklerinde EPB'nin ortak parası Avro kaydi para olarak doğmuş, 1 Ocak 2002 tarihinde
Avro’nun fiziki olarak kullanılmaya başlamasından sonra da ulusal paralar tedavülden
çekilmiştir.2
Bugün Avro Bölgesi, 1 Ocak 2014 tarihinde Letonya'nın da katılımıyla birlikte 18 AB ülkesini
kapsayacak şekilde genişlemiştir. Bu makalede AB'de EPB ve Letonya'nın Avro Bölgesi’ne
katılımı ele alınacaktır. Bu çerçevede ilk bölümde EPB’nin tarihçesi ve Avro Bölgesi’nin oluşum
sürecinden bahsedilecek, ikinci bölümde ise Letonya’nın Avro Bölgesi’ne katılım kriterlerine
uyumu, Letonya 2013 Yakınlaşma Raporu çerçevesinde incelenecektir.
I. EPB ve Avro Bölgesi’nin Oluşumu
I.I. EPB’nin Tarihçesi
AB’de bir EPB alanının yaratılması 1993 yılında yürürlüğe giren ABA ile gerçekleşmiş olsa da,
EPB fikrinin AB gündemine gelmesi 1960’lı yıllara dayanmaktadır.3 Bu çerçevede, günümüz EPB
ve Avro Bölgesi’ne giden yolu dört aşamada incelemek mümkündür:
1. Roma Antlaşması’ndan Werner Raporu’na: 1957-1970
AB’nin kuruluşunun başlangıcında ortak bir pazar oluşturma hedefi söz konusu olduğundan
Avrupa Topluluğunu Kuran Antlaşma’da4 parasal birlik ve ilgili konularda herhangi bir açık
hükme rastlanmamaktadır. O dönemde Üye Devletler arasında parasal birliğin oluşturulması
1European
Commission.(2012). Economic and Monetary Union and Euro.Luxemburg: Publication Office of
the European Union. 3.
2 Akçay, B. (2012). Ekonomik ve Parasal Birlik. Avrupa Birliği: Tarihçe, Teoriler, Kuramlar ve Politikalar.
editörler Akçay, B. & Göçmen, İ. Ankara: Seçkin Yayınları. 343.
3 Akçay, B. (2013). Avro Bölgesi’nin Yapısı ve Yönetimi. Avrupa’yı Saran Kriz: Avro Bölgesi. editör: Akçay, B.
Ankara: Seçkin Yayınları. 34.
4 1 Aralık 2009 tarihinden itibaren resmi ismi, AB’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma olmuştur.
1
fikri genel olarak kabul görmemiştir. Bu durum, büyük ölçüde AB’nin kurulduğu tarihte AB’nin
kurucu üyelerinin de dahil olduğu iyi işleyen uluslararası bir para sisteminin (Bretton Woods
Sistemi)5 mevcudiyetinden kaynaklanmıştır.6 Nitekim EPB’nin öneminin artmaya başlaması,
Bretton Woods Sistemi’nin işlevselliğini kaybetmesi ile olacaktır.7
1960'lı yılların sonuna gelindiğinde ABD'nin izlediği dış ticaret politikasının bir sonucu olarak
Bretton Woods Sistemi’nde bazı sorunlar ortaya çıkmış8,1971'de ABD'nin Doları altına
endekslemekten vazgeçtiğini açıklamasıyla Sistemin çökmesi AB için ilk dış ekonomik şoku
oluşturmuştur. Avrupa ülkelerinin para birimlerinin değerinin ABD Doları’na endekslendiği
Bretton Woods Sistemi’nin çöküşü, ülkelerin birbirleri ile olan döviz kurlarının sabitliğini tehdit
etmiştir.9 Üyeler arasında ticari istikrar ve bu sayede iyi işleyen bir gümrük birliği ve ortak tarım
politikası için (AB genelinde müdahale fiyatlarının aynı olmasını sağlamak için) önem taşıyan
sabit döviz kurunun kaybı, AB için ciddi bir sorun oluşturmuştur.10
Yaşanan bu gelişmeler ışığında EPB, AB'nin hedefi olarak ilk defa 1969 yılında Komisyon'un
yayınladığı Barre Raporu ile ortaya çıkmıştır. Aynı yıl Aralık ayında Lahey'de düzenlenen AB
Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi'nde, EPB'nin 1980 yılına kadar oluşturulacağına ilişkin
taahhütte bulunulmuştur.11 1980 yılına kadar EPB’ye nasıl ulaşılabileceğini raporlamak üzere
ise Pierre Werner – dönemin Lüksemburg Başbakanı – öncülüğünde üst düzey bir grup
oluşturulmuştur.
5Bretton
Woods Sistemi, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki uluslararası mali sistemi belirlemek amacıyla
Bretton Woods’ta (ABD-New Hampshire) 40 kadar ülke temsilcisinin katılmasıyla toplanan Bretton Woods
Konferansı’nın sonucunda oluşturulmuştur. Ayarlanabilir sabit kur rejimine dayanan bu sistemde, ABD
dışındaki ülkeler ulusal paralarını sabit kurlardan ABD Doları’na bağlamışlardır. Piyasada döviz kurlarının
parite etrafında %1 gibi çok dar sınırlar içinde dalgalanmasına izin verilmiş; kurların bu sınırların altında
veya üstündeki değişmelerinin ise merkez bankalarının döviz piyasalarında ulusal para karşılığında dolar
satması veya dolar satın alması ile önlenmesi gerekmiştir. Sistemin diğer bir ayırıcı özelliği de, ABD’nin
Doları başka bir ülkenin parasına değil, 1 ons saf altın = 35 Dolar fiyatından altına bağlaması olmuştur.
Dolayısıyla bu sistemde her ülke parasını Dolara, Dolar da sabit fiyattan altına bağlandığı için, ABD dışındaki
ülke paralarının değeri, altına doğrudan dönüştürülmemekle birlikte dolaylı yoldan altın cinsinden
tanımlanmış oluyordu. Buna da ulusal paranın Altın Paritesi denmiştir. (17.01.2014
http://brettonwoodssistemi.nedir.com/)
6Akçay.(2012). 346.
7Akçay.(2013). 34.
8Akçay. (2012). 347
9Wood, D. M. &Yeşilada, B. A. (2004).The Emerging European Union. United States: Pearson Longman, 51-52.
10 Griffiths, R. T. (2006). A Dismal Decade?European Integration in the 1970s.Origins and Evolution of the
European Union, ed. Dinan D. New York: Oxford University Press. 181.
11Bache, I. & George S. & Bulmer.S. (2011).Politics in the European Union.Oxford: Oxford University Press.
2
2. Werner Raporu’ndan Avrupa Para Sistemi’ne (APS): 1970-1979
Werner Grubu raporunu Ekim 1970’de tamamlamıştır. Raporda, 10 yıl içerisinde EPB’ye
ulaşmak için, ortak bir para birimi olasılığı dahil 3 aşamalı bir süreç belirlenmiştir.12 Nihai
hedef; sermaye dolaşımının serbestleştirilmesi, döviz kurlarının bir daha geri dönülemeyecek
biçimde sabitlenmesi ve tek bir paranın ulusal paraların yerini almasının sağlanması olarak
öngörülmüştür. Raporda ayrıca, ekonomi politikalarının koordinasyonunun güçlendirilmesi ve
ulusal bütçe politikaları konusunda temel ilkelerin belirlenmesi tavsiye edilmiştir.13
1971 yılı Mart ayında Üye Devletler parasal birliği gerçekleştirmek üzere prensipte
anlaşmışlardır. Nitekim, 1971 yılında Bretton Woods Sistemi’nin çökmesi, 6 Üye Devletin
ekonomik ve para politikasında daha yakın koordinasyon ihtiyacını artırmıştır.14 Nisan 1972’de
Topluluk ilk aşama olarak dolara karşı “tüneldeki yılan (snake in the tunnel)” uygulamasını
yürürlüğe koymuştur. Tüneldeki yılan sisteminde döviz kurlarında bir istikrara gidilmesi
amaçlanmış ve ulusal paralar +/- %2,25’lik dalgalanma marjıyla birbirine bağlanmıştır.15
Bununla birlikte sistemde ulusal paraların ABD Doları karşısında daha geniş bir marjda
dalgalanması öngörülmüştür. Daha somut olarak, iki Birlik üyesinin paraları, birbirlerine karşı
toplam en fazla %2,25 oranında değişebilirken, bunlardan her biri dolar karşısında toplam
%4,5oranında değer kazanabilecek veya kaybedebilecekti. %2,25'lik sınırın "yılanı", %4,5'luk
sınırın da "tünelin" genişliğini ifade ettiği bu sistemde yılan, böylece tünelin sınırları içinde
hareket edebilecekti.16
Tüneldeki yılan uygulamasına katılan ülkelerin ekonomi politikalarının koordinasyonu konusu
Werner Raporu’nda muğlak bırakılmış ve genel tavsiyelerle sınırlı kalmıştır. Öte yandan aynı
dönemde ilk petrol krizi17 yaşandığında AB ülkeleri farklı görüşleri nedeniyle ortak hareket
edememişler;18 Birleşik Krallık, İrlanda ve İtalya iseulusal politika hedeflerine öncelik vermiş ve
tüneldeki yılan uygulamasını bırakmıştır. Sonuç olarak, AB içinde bir parasal birliğin
The Road to EMU (02.01.2014) Web sitesi:
http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/emu/road/index_en.htm
13Sapan, Ö. F. AvrupaParasalveEkonomikBirliği.http://www.ekonomist.8m.net/m8.html
14Wood &Yeşilada. 52.
15Akçay.(2012). 347.
16Uluslararası Para Sistemi Dünü ve Bugünü. (02.01.2014) Web sitesi: http://www2.aku.edu.tr/
17 1970’lerin başında AB’nin Bretton Woods Sistemi’nin çöküşünün ardından yaşadığı ikinci ekonomik şoku
1973’teki “petrol krizi” ile 1980’lerin başına kadar devam eden yüksek petrol fiyatları oluşturmuştur. AB’nin
enerji ihtiyacının neredeyse %63’ünün Orta Doğu petrolleri ile karşılanması sebebiyle bu şok AB’yi ciddi
ölçüde etkilemiştir. (Sutcliffe, A. (1996). An Economic and Social History of Western Europe Since 1945.
England: Pearson Publication. 200). Petrol krizinin hemen ardından artan işsizlik ve çok güçlü enflasyonist
baskılarla birlikte resesyon oluşmuş, bu durum “stagflasyon” olgusunu ortaya çıkarmıştır. (Grifitts, 182.)
18 Akçay. (2012). 348.
12
3
oluşturulmasını telkin eden Werner Planı uygulamada istenilen başarıyı gösterememiş19 ve
böylelikle Avrupa’da döviz kurlarına daha fazla istikrar getirecek ortak bir proje ortaya
atılmıştır.20
3. APS’nin Başlangıcından ABA’ya:1979-1991
Tüneldeki yılan uygulamasında görülen istikrarsızlık ve aksaklıklar, parasal açıdan istikrarlı bir
bölgenin yaratılmasına yönelik ikinci adımın atılmasını gerekli kılmış21; bu durum 4-5 Aralık
1978’de Brüksel’de yapılan Konsey toplantısında “Avrupa Para Sistemi (APS)”nin yürürlüğe
konulmasına ilişkin kararın kabul edilmesi ile sonuçlanmıştır. O tarihte 9 Üye Devletten oluşan
AB’nin 6 üyesi hemen yeni sisteme katılma kararı alırken, İtalya ve İrlanda daha sonra
katılacaklarını bildirmiş, Birleşik Krallık ise sistemin dışında kalmak istemiştir.
13 Mart 1979 tarihinde yürürlüğe giren APS'nin öncelikli hedefi bir ekonomik ve parasal birlik
oluşturmaktan ziyade Üye Devletler arasında işbirliğini artırarak istikrarlı bir parasal ortam
yaratmak olmuştur. Bu amaçla APS, Avrupa Para Birimi (European Currency Unit-ECU), döviz
kuru mekanizması ve kredi mekanizması gibi mekanizma ve araçlarla donatılmıştır.22 APS, döviz
kurları arasındaki dalgalanmayı azaltarak AB'de parasal istikrar ortamının yaratılmasında 10 yılı
aşkın bir süre başarılı bir şekilde faaliyet göstermiştir.23
APS'de de önceki sistemlerde olduğu gibi kurlar arasında dalgalanma bandı oluşturulmuştur.
Para birimlerinin piyasa oranlarının +/-%2.25'den fazla sapma gösteremeyeceği bir
paritebelirlenmiş, sisteme yeni girecek paralar için (sterlin, pezeta, escudo) dalgalanma marjı
+/-%6 olarak tespit edilmiştir. Bununla birlikte APS'nin işleyişinde büyük öneme sahip olan
döviz kuru mekanizmasının tüneldeki yılan sisteminden farkı, tüneldeki yılan sisteminde Üye
Devletlerin döviz kurlarının istikrarı tek tek düşürülüp ele alınırken, yeni sistemde Birlik içi
döviz kurları arasındaki ilişkilerin bir bütün olarak düşünülmüş olmasıdır.24
Ancak APS kapsamında Fransa ve diğer zayıf para birimine sahip ülkeler, Almanya’nın sistemin
fiili lideri olması ve döviz kuru mekanizmasının kendi ekonomilerine yeterince faydalı olmaması
yüzünden hayal kırıklığına uğramıştır. Bu durumda Fransa ve APS’ye katılan diğer ülkeler,
kendilerine para politikalarında söz hakkı tanıyacak ortak bir parasal karar mekanizmasının
oluşturulması yani parasal birliğe doğru yönelmişlerdir. Aslında daha geniş Avrupa
19Grifitts.
182.
&Yeşilada. 53.
21Akçay.(2013). 35.
22Akçay.(2012). 349.
23The Road to EMU
24Avrupa Para Sistemi (04.01.2014) Web sitesi:
http://www.ekodialog.com/Konular/avrupa-para-sistemi.html
20Wood
4
federalizmini savunan Almanya da parasal birliği bu hedefe ulaşmanın yolu olarak gördüğü için
desteklemiştir.25
Parasal birliğin kurulmasındaki en önemli adımı, 1988'de Avrupa Komisyonu Başkanı Jacques
Delors başkanlığında bir komite tarafından hazırlanan "Delors Raporu"26 oluşturmaktadır.
4. ABA’dan Avro ve Avro Bölgesi’ne: 1991-2002
Delors Raporu, 1990’dan 1999 yılına kadar EPB ve Avro'ya geçiş için üç aşamalı bir hazırlık
süreci önermiştir.

Birinci Aşama(1 Ocak 1990 tarihinde yürürlüğe girmiştir):
- Sermaye hareketlerine ilişkin tüm kısıtlamaların kaldırılması
- Merkez Bankaları arasında işbirliğinin arttırılması
- Avrupa Para Birimi'nin27(Avro'nun öncüsü) serbest kullanımı
- Ekonomik yakınsamanın geliştirilmesi

İkinci Aşama(1 Ocak 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir):
- Avrupa Para Enstitüsü'nün kurulması (sonrasında Avrupa Merkez Bankası'na
dönüşecektir)
- Merkez Bankasının kredi vermesinin yasaklanması
- Parasal politikalar arasında işbirliğinin arttırılması
- Ekonomik yakınsamanın güçlendirilmesi
- Ulusal merkez bankalarının bağımsızlığına giden sürecin en geç Avrupa Merkez
Bankaları Sistemi’nin oluşum tarihine kadar tamamlanması
- Üçüncü aşamaya geçiş için hazırlık yapılması

Üçüncü Aşama(1 Ocak 1999 tarihinde yürürlüğe girmiştir):
- Dönüşüm oranlarının geri dönülmez bir şekilde sabitlenmesi
- Avro Bölgesi’nin oluşumu ve Avro'nun kullanıma girmesi
Heisenberg, D. (2006) From Single Market to the Single Currency. Origins and Evolution of the European
Union, ed. Dinan D. New York: Oxford University Press. 235-237.
26 27-28 Haziran 1988’de yapılan Hannover Zirvesi’nde AB’de aşamalı olarak bir ekonomik ve parasal birlik
oluşturulması hedefi benimsenmiş; bu amaç doğrultusunda bir çalışma komitesine görev verilmiştir.
Jacques Delors başkanlığında 17 kişilik Komite, 9 ay süren çalışmalarını 12 Nisan 1989’da tamamlayarak
“Avrupa Topluluğu’nda Ekonomik ve Parasal Birliğin Kurulması Hakkında Rapor” olarak da bilinen çalışmayı
hazırlamıştır. (Akçay. 2012. 350)
27 AB Devlet ve Hükümet Başkanları, 1995 Madrid Zirvesi'nde Avrupa Tek Para Birimi'nin adının Avro
olmasını kararlaştırmışlardır. (Özbay P. (1997). Avrupa Para Birliği ve Euro. Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası Araştırma Genel Müdürlüğü Tartışma Tebliğ No: 9702. Ankara, 7.)
25
5
- Avrupa Merkez Bankaları Sistemi ile ortak para politikasının yürütülmesi
- Döviz Kuru Mekanizması’na (ERM II) geçiş
- İstikrar ve Büyüme Paktı'nın28 yürürlüğe girmesi29
Avrupalı liderler Delors Raporu’ndaki tavsiyeleri dikkate almışlardır. Ekonomik ve Parasal
Politikanın uygulanmasını gerektiren hükümleri içeren AB’ye ilişkin yeni Antlaşma, 1991 yılı
Aralık ayında Hollanda’nın Maastricht kentinde gerçekleştirilen AB Zirvesi'nde onaylanmıştır.
Zirve’de ayrıca, Üye Devletlerin Avro Bölgesi’ne katılmak için karşılaması gereken “Maastricht
Yakınlaşma Kriterleri” kabul edilmiştir.30
ABA uzun bir süreden beri devam eden AB'de parasal birlik oluşturma çabalarına son noktayı
koymuş ve böylece para politikasını belirleme yetkisi ulusal kurumlardan ulus-üstü kurumlara
aktarılmıştır. ABA kapsamında, EPB alanının (Avro alanı) nasıl tesis edileceği,EPB'nin
oluşturulma aşamaları, EPB'ye katılım koşulları ve yeni sistemin nasıl çalışacağına ilişkin
hükümler belirlenmiştir.31
I.II. Avro Bölgesi
Avro'nun 1999 yılında yürürlüğe girmesi, Avrupa entegrasyonunda önemli bir aşamayı
oluşturmaktadır. 1999 yılında hesap birimi olarak ortaya çıkan Avro, 1 Ocak 2012 tarihinden
itibaren fiziksel olarak - banknot ve madeni para - dolaşımda bulunmaktadır.32
1998 yılının sonlarına gelindiğinde (EPB’nin ikinci aşaması), 15 üyesi olan AB’de sadece 7 Üye
Devletin tüm kriterleri karşılayabildiği tespit edilmiştir. Bu durum, mali kriterlerinesnetilmesine
yol açmıştır. 1 Ocak 1999 tarihinde 11 ülkenin katılımı ile AB içinde bir EPB alanı diğer bir
deyişle Avro Bölgesi oluşturulmuştur.33
ABA yürürlüğe girdikten sonra, anlaşmada yer alan iki mali kuralın - bütçe açığı/fazlası/GSYH ve kamu
borcu/GSYH – tek başına EPB alanı içinde gereken mali disiplini sağlamak ve ulusal ekonomileri stabilize
etmek için yeterli olmadığı ve bu kuralların uygulanmasının daha fazla detaylandırmaya ihtiyaç duyduğu
görülmüştür. Bu nedenle İstikrar ve Büyüme Paktı hazırlanmış ve 1997 Haziran’ında Amsterdam Zirvesi’nde
kabul edilmiştir. EPB içinde ulusal maliye politikalarının koordinasyonunda kurala dayalı bir çerçeve
oluşturan Pakt, mali kuralların ihlali durumunda işleyecek kurumsal prosedürü somutlaştırmış, aşırı bütçe
açığına ilişkin yaptırım mekanizması ve verilecek cezalar ayrıntılandırılmıştır. (Akçay. 2012. 352)
29Economic and Monetary Union (04.01.2014) Web sitesi:
http://ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.en.html
30The Road to EMU
31Akçay.(2012). 350.
32 The Euro (04.01.2014) Web sitesi: http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_en.htm
33Akçay.(2013). 39.
28
6
Bugün Avro, 1 Ocak 2014 tarihinde Letonya’nın da Avro Bölgesi’ne katılımı ile birlikte 18 AB
ülkesi tarafından kullanılmaktadır. Avro Bölgesi dışındaki Üye Devletlerden Danimarka ve
Birleşik Krallık’ın ABA kapsamında EPB’nin dışında kalma hakları (opt-out) bulunmaktadır.
Danimarka ve Birleşik Krallık haricinde geri kalan ülkelerin ise “Maastricht Yakınlaşma
Kriterlerini” karşılayarak Avro Bölgesi’ne katılmaları gerekmektedir. İsveç, Anlaşma uyarınca
Avro Bölgesi’ne katılması gerektiği halde, merkez bankası kanununda gerekli değişiklikleri
yapmadığı ve döviz kuru mekanizması ile ilgili yakınlaşma kriterlerini karşılamadığı için henüz
Avro Bölgesi’ne katılmamıştır. Avro Bölgesi dışında kalan diğer Üye Devletler ise Avro
oluştuktan sonra - 2004 ve 2007 yıllarında - Birliğe katılan ve katılım sağladıkları dönemde
Avro’ya geçiş için gerekli koşulları karşılayamayan ülkelerdir. Söz konusu ülkeler gerekli
kriterleri karşıladıklarında Avro Bölgesi’ne katılacaklardır.
Litvanya’nın Avro’ya geçişi için hedeflenen tarih 1 Ocak 2015’tir. Bununla birlikte Bulgaristan,
Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Romanya’nın Avro’ya geçişi için hedeflenen herhangi bir tarih
bulunmamaktadır.34 Bu çerçevede, Avro Bölgesi’nde yer alan ülkeler, Avro’ya geçiş tarihleri ile
birlikte aşağıdaki tabloda sunulmaktadır.
Tablo 1. AB’ye Üye Devletlerin Avro Bölgesi’ne Katılım Tarihleri
1999
2001
2002
2007
2008
2009
2011
2014
Belçika, Almanya, İrlanda, İspanya, Fransa, İtalya, Lüksemburg, Hollanda,
Avusturya, Portekiz ve Finlandiya
Yunanistan
Avro banknot ve madeni paraların tedavüle sürülmesi
Slovenya
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), Malta
Slovakya
Estonya
Letonya
Kaynak:http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_en.htm
1. Avro Bölgesi’nin Özellikleri
a) Tek Parasal Otorite: Avro Bölgesi’nde yer alan ülkeler için tek para otoritesi Avrupa
Merkez Bankası’dır. Avrupa Merkez Bankası’nın birincil amacı Avro Bölgesi’nde fiyat
istikrarını sağlamak ve sürdürmek, ikincil amacı ABA’nın 3. maddesinde yer alan AB’nin
Who Can Join and When? (07.01.2014) Web sitesi:
http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/adoption/who_can_join/
34
7
amaçlarına (tam istihdamın sağlanması, ekonomik ve sosyal ilerleme vb.) uygun olarak
para politikasını yönetmektir.
b) Tek Para: Avro Bölgesi’ne dâhil olan ülkeler ulusal paralarından vazgeçmekte ve tek
para birimi olan Avro’yu kullanmaktadır. Avro, 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren ECU’nun
yerini almış (1 ECU=1 €) ve 1 Ocak 2002 tarihine kadar kaydi para olarak kullanılmış, bu
tarihten itibaren nakdi para olarak kullanılmaya başlanmıştır.
c) Tek Para Politikası: Avro Bölgesi’nde para politikası ortak politika olduğundan dolayı,
Bölgede yer alan Üye Devletlerin kendi belirledikleri para politikalarını uygulamaya
koymaları söz konusu değildir. Bu alanda tek yetkili kurum Avrupa Merkez Bankası’dır.
Avrupa Merkez Bankası iki temel ilkeyi göz önünde bulundurarak EPB’nin para
politikasını belirlemektedir: Avrupa Merkez Bankası’nın bağımsız olması ve para
politikasının fiyat istikrarının sağlanmasına ve sürdürülmesine yönelik olarak
belirlenmesi.
d) Tek Döviz Kuru Politikası: Avro Bölgesi’nde tek para politikasının yanı sıra, para
politikasının etkinliği açısından tek döviz kuru politikasının uygulanması söz konusudur.
Bu nedenle EPB’ye katılan ülkeler para politikasının yanında döviz kuru politikasını
belirleme yetkilerinden de vazgeçmişlerdir.35
2. Avro Bölgesi’ne Katılım Kriterleri
Avro’ya geçiş Üye Devletlerin ekonomileri açısından önemli bir adımı oluşturmaktadır. Avro’ya
geçişle birlikte ülkenin döviz kuru sabitlenmekte ve para politikası Avrupa Merkez Bankası’na
devredilmektedir.
Avro Bölgesi’ne dâhil olmak isteyen Üye Devletlerin, ulusal mevzuatlarını uyumlu hale
getirmeleri ve Maastricht Yakınlaşma Kriterlerini karşılamaları gerekmektedir. Bu koşulları
yerine getirdikten sonra EPB’ye dâhil olan Üye Devletler, ulusal paralarını kullanmaktan
vazgeçerek Avro’yu kullanmakta, Avro Sistemine dahil olmakta, para ve döviz kuru
politikalarının belirlenmesinde ulusal yetkilerini Avrupa Merkez Bankası’na devretmektedir.
Avro Bölgesi’ne dahil olmak isteyen her Üye Devletten karşılanması beklenen koşullar
şunlardır:
 Mevzuata uygunluk kriteri
 Ekonomik kriterler (Maastricht Yakınlaşma Kriterleri)
 Diğer kriterler
35Akçay.
8
(2012). 40-42.
Mevzuata uygunluk kriteri ile Üye Devletin merkez bankasına ilişkin mevzuatının, AB’nin
İşleyişi Hakkında Antlaşma’nın ilgili maddelerine ve Avrupa Merkez Bankaları Sistemi ve Avrupa
Merkez Bankası’na İlişkin Protokole uygunluğunun sağlanması beklenmektedir.36
Ekonomik kriterler, bir Üye Devletin ekonomisinin tek parayı kabul etmek için hazır olduğuna
ve parasal rejime kolaylıkla entegre olabileceğine ilişkin güvence vermek için oluşturulan
kriterlerdir. “Maastricht Yakınlaşma Kriterleri” olarak da bilinen ekonomik kriterler, bir dizi
makroekonomik göstergeden oluşmaktadır. Bu göstergeler:
 Enflasyonun kontrol altında olduğunu göstermek için fiyat istikrarını,
 Büyük açıkları önlemek için devlet borçlanmasına sınır getirerek kamu maliyesinin
sağlamlığını ve istikrarını,
 Döviz Kuru Mekanizmasına (ERM II) en az 2 yıllık katılımla döviz kuru istikrarını,
 Diğer kriterlerin yerine getirilmesi ile yakınlaşmanın dayanıklılığını değerlendirmek için
uzun vadeli faiz oranlarını ölçmektedir.
Bu çerçevede, ABA'nın 140 (1). maddesinde belirtilen ve 5 unsurdan meydana gelen
Maastricht Yakınlaşma Kriterleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
Tablo 2. Maastricht Yakınlaşma Kriterleri
Ölçülen
Nedir?
Fiyat İstikrarı
Sağlam Kamu
Maliyesi
Sürdürülebilir
Kamu Maliyesi
Yakınlaşmanın
Dayanıklılığı
Döviz Kuru
İstikrarı
Nasıl
Yakınlaşma Kriteri
Ölçülmektedir?
Tüketici Fiyat
Birlik içinde en düşük enflasyona sahip (en iyi performans
Endeksi
gösteren) üç ülkenin yıllık enflasyon oranları ortalaması ile
ilgili Üye Devletin enflasyon oranı arasındaki fark 1,5 puanı
geçmemelidir.
Bütçe Açığının
Üye Devletin bütçe açığının GSYH’sine oranı %3’ü
GSYH’ye Oranı
geçmemelidir.
Devlet
Üye Devletin kamu borçlarının GSYH’sine oranı %60’ı
Borcunun
geçmemelidir.
GSYH’ye Oranı
Uzun Vadeli Faiz Herhangi bir Üye Devlette uygulanan uzun vadeli faiz
Oranı
oranları 12 aylık dönem itibarıyla, fiyat istikrarı alanında en
iyi performans gösteren 3 ülkenin faiz oranını 2 puandan
fazla aşmamalıdır.
Merkezi Kurdan Son iki yıl itibarıylaÜye Devlet parası diğer bir Üye Devlet
Sapma
parası karşısında devalüe edilmiş olmamalıdır.
Kaynak:http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/adoption/who_can_join/
36Akçay.
9
(2013). 37.
Diğer kriterler kapsamında, Avro Bölgesi’nde ekonomik bütünleşmeyi etkileyen ve yakınlaşma
kriterlerinin dışında kalan ekonomik alanlar yer almaktadır. Örneğin, ürün ve mali piyasaların
bütünleşme düzeyi, dış ödemeler bilançosundaki gelişmeler, işgücü birim maliyetlerindeki
gelişmeler ve diğer fiyat istatistiklerindeki gelişmeler diğer kriterler kapsamında
değerlendirilmektedir.37
ABA uyarınca en az 2 yılda bir ya da Üye Devletin talebi üzerine, Komisyon ve Avrupa Merkez
Bankası Avro Bölgesi’ne aday ülkenin ilerleme durumunu değerlendirmekte ve değerlendirme
sonuçlarını raporlamaktadır. Bu değerlendirmeler temelinde Komisyon ECOFIN Konseyi’ne (AB
Ekonomi ve Maliye Bakanları Konseyi) bir öneri sunmakta, ECOFIN Avrupa Parlamentosu’na
danışıp Devlet ve Hükümet Başkanları ile tartıştıktan sonra ülkenin gerekli koşulları karşılayıp
karşılamadığına ve Avro’ya geçip geçmeyeceğine karar vermektedir. Eğer karar olumluysa
ECOFIN Konseyi gerekli yasal adımları atmakta ve Komisyon önerisi temelinde ve Avrupa
Merkez Bankası’na danışarak ulusal para biriminin Avro karşısında geri dönülmez bir biçimde
sabitleneceği dönüşüm oranını belirlemektedir.38
II. Letonya’nın AB Üyeliği ve Avro Bölgesi’ne Katılımı
II.I. Letonya’nın AB Üyeliğine İlişkin Genel Bilgiler
Letonya, 1 Mayıs 2004 tarihinde AB’ye üye olan Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri
(MDAÜ)39arasında yer almaktadır.
1989 devrimleri ile birlikte Sovyet güdümünden kurtularak bağımsızlığına kavuşan MDAÜ için
Avrupa bütünleşmesine katılmak öncelikli bir hedef olarak görülmüştür. Nitekim Avrupa
bütünleşmesi içinde yer almak bu ülkeler için Soğuk Savaş yıllarında Demir Perde ile ayrıldıkları
Avrupa’ya dönüşü ifade etmektedir. Bununla birlikte, 1990’ların ilk yıllarında hem AB içinde
derinleşmeye öncelik verildiğinden hem de bu yeni demokrasilerin henüz hazır olmadığı
düşünüldüğünden MDAÜ’nün üyelik perspektifi fikrine sıcak bakılmamış; onun yerine
MDAÜ’ye yönelik üç aşamalı bir politika izlenmiştir:
 Ekonomik ve ticari işbirliği anlaşmalarının imzalanması,
 Mali ve teknik yardımların verilmesi,
 (MDAÜ ile AB arasında ortaklık ilişkisi tesis eden) Avrupa Anlaşmaları’nın
imzalanması.40
37Ibid.
38.
Who Can Join and When?
39 Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya, Romanya, Slovakya ve
Slovenya.
38
10
Bu çerçevede, Letonya ile Ekonomik ve Ticari İşbirliği Anlaşması 11 Mayıs 1992 tarihinde
imzalanarak 1 Şubat 1993 tarihinde yürürlüğe girmiştir. AB-Letonya arasındaki Avrupa
Anlaşması ise 12 Haziran 1995 tarihinde imzalanmış41 ve 1 Şubat 1998 tarihinde yürürlüğe
girmiştir.
Haziran 1993 tarihli Kopenhag Zirvesi ile AB tutumunu değiştirerek MDAÜ’nün arzu ettikleri
takdirde AB’ye üye olabileceklerini belirtmiştir. Böylece, 1994-1996 tarihleri arasında bu on
ülke üyelik başvurularını Konsey’e sunmuşlardır. Bu çerçevede Letonya üyelik başvurusunu 13
Ekim 1995 tarihinde yapmıştır.
Komisyon, Temmuz 1997 tarihinde Gündem 2000 Bildirisi çerçevesinde MDAÜ’nün başvuruları
hakkındaki görüşünü hazırlamıştır.42Aralık 1997’de Lüksemburg Zirvesi’nde Avrupa Konseyi
genişlemeyi olası kılan süreci başlatmış, bu süreçte MDAÜ ile GKRY ve Malta adaylık statüsü
almıştır.
Letonya ile katılım müzakerelerinin başlatılmasına Aralık 1999'da Helsinki Zirvesi’nde karar
verilmiştir. Bu çerçevede, Letonya’nın AB ile müzakereleri 15 Şubat 2000'de resmen açılmış,43
28 Mart 2000 tarihinde başlayan söz konusu müzakereler 13 Aralık 2002 tarihinde resmi olarak
sona ermiştir. 16 Nisan 2003 tarihinde katılım anlaşmasını imzalayan Letonya, AB’nin en
kapsamlı genişlemesinin gerçekleştiği 1 Ocak 2004 tarihinde diğer MDAÜ ile birlikte AB’ye üye
olmuştur.44
II.II. Letonya’nın Avro Bölgesi’ne Katılımı
Letonya, 2004 yılındaki genişleme ile Birliğe katılan ülkeler arasında Avro’ya geçen altıncı ülkeyi
oluşturmaktadır. Letonya’nın Avro Bölgesi’ne üye olduğu 1 Ocak 2014 tarihi, Letonya hükümeti
tarafından Bakanlar Kurulu’nun 165 sayılı ve 24 Mart 2010 tarihli kararı ile hedef tarih olarak
belirlenmiştir. Letonya’nın Avro’ya Geçiş Ulusal Planı ise Letonya Bakanlar Kurulu tarafından 19
Eylül 2012 tarihinde onaylanmış ve 4 Nisan 2013 tarihinde güncellenmiştir. Anılan plan,
Letonya’nın Avro’ya geçişine ilişkin detaylı bir eylem planı ile tamamlanmaktadır.45
Akgül Açıkmeşe, S. (2012). Avrupa Birliği’nde Genişleme. Avrupa Birliği: Tarihçe, Teoriler, Kuramlar ve
Politikalar. editörler Akçay, B. & Göçmen, İ. Ankara: Seçkin Yayınları. 615-616.
41Latvia and the European Union Chronology of Events (17.01.2014). Web sitesi:
http://www.mfa.gov.lv/en/eu/history/4348/
42Akgül Açıkmeşe. 616.
43 Genişlemenin Tarihçesi (16.01.2014). Web sitesi: http://www.ab.gov.tr/index.php?p=264&l=
44Latvia and the European Union Chronology of Events
45European Commission. (23.7.2013). Report from the Commission: Twelfth Report on the practical
preparations for the future enlargement of the Euro Area. COM(2013)540. Brussels, 2 (14.01.2014). Web
sitesi: http://ec.europa.eu/economy_finance/pdf/2013/twefth-report-on-the-practical-preparations_en.pdf
40
11
ECOFIN Konseyi, Letonya’nın 1 Ocak 2014 tarihinde Avro’ya geçmeye hazır olduğunu onaylayan
kararını 9 Temmuz 2013 tarihinde yayınlamıştır. Konsey ayrıca, Letonya para birimi Lats’ın Avro
karşısında daimi dönüşüm oranının belirlenmesine yönelik düzenlemeleri ve Avro’ya ilişkin bazı
teknik hükümleri de kabul etmiştir. Bu çerçevede, Avro banknotları ve madeni paraları 1 Ocak
2014 tarihi itibarıyla tedavüle girmiştir. Dönüşüm oranı ise, Lats’ın AB döviz kuru
mekanizmasındaki (ERM II) mevcut kuru olan 1 Avroya karşılık 0.702804 Lats olarak
belirlenmiştir.46
ECOFIN Konseyi’nin kararı, 5 Haziran 2013 tarihinde Letonya 2013 Yakınlaşma Raporu’nun
(Convergence Report 2013 on Latvia) kabul edilmesi ile başlayan onay sürecini
sonuçlandırmıştır.47
Letonya’nın Avro Bölgesi’ne katılmasına ilişkin makalenin bundan sonraki bölümlerinde
aktarılacak bilgiler temel olarak Letonya 2013 Yakınlaşma Raporu’ndan48 alınmıştır. Bu
kapsamda, öncelikleYakınlaşma Raporlarının içeriğine ilişkin genel bir bilgi verilmesi faydalı
olacaktır.
Yakınlaşma Raporları, bir Üye Devletin Avro Bölgesi’ne katılmasına yönelik gerekli koşulları
sağlayıp sağlamadığına ilişkin nihai kararın verilmesine temel oluşturan belgelerdir. Söz konusu
karar; Komisyon’un önerisi üzerine Avrupa Parlamentosu’na danışılması, Avro Bölgesi Maliye
Bakanlarının tavsiyesinin alınması ve Avrupa Birliği Zirvesi’nde görüşülmesinin ardından
ECOFIN Konseyi tarafından alınmaktadır.
AB’nin İşleyişi Hakkındaki Antlaşma’nın 140(1) maddesi; Üye Devletin talebi doğrultusunda ya
da en az iki yılda bir, Komisyon ve Avrupa Merkez Bankası tarafından Konsey’e Üye Devletin
EPB yükümlülüklerini yerine getirmeye yönelik kaydettikleri gelişmelere ilişkin raporlama
yapılmasını gerekli kılmaktadır. Söz konusu madde uyarınca, yakınlaşma raporlarının ulusal
merkez bankası mevzuatı dâhil ulusal mevzuatın AB’nin İşleyişi Hakkındaki Antlaşma’nın 130 ve
131. maddeleri ve Avrupa Merkez Bankaları Sistemi ve Avrupa Merkez Bankası Mevzuatı ile
uyumluluğunu ve ayrıca Üye Devletin yakınlaşma kriterlerine (fiyat istikrarı, kamu maliyesi,
46Council
of the European Union. (9 July 2013). Latvia to adopt Euro on 1 January 2014.12074/13 (OR.en)
PRESSE 323.Brussels (14.01.2014). Web sitesi:
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ecofin/137884.pdf
47European Commission.Latvia On the Course for Euro (14.01.2014). Web sitesi:
http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/euro/2013-07-10-latvia-will-join-the-euro-area_an.htm
48European Commission. 2013. Convergence Report 2013 on Latvia. European Economy N o 3/2013.
(14.01.2014) Web sitesi:
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/european_economy/2013/pdf/ee3_en.pdf
Citizens’ Summary. Convergence Report 2013 on Latvia (14.01.2014). Web sitesi:
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/european_economy/2013/pdf/ee3_citizens_summary_
en.pdf
12
döviz kuru istikrarı, uzun vadeli faiz oranları) yüksek derecede uyum sağlayıp sağlamadığını
incelemesi gerekmektedir.
Bu çerçevede,Letonya 2013 Yakınlaşma Raporu, Letonya’nın 5 Mart 2013 tarihli talebi
doğrultusunda hazırlanmıştır. Söz konusu raporda, Letonya’nın Avro’ya geçiş için gerekli
kriterleri karşıladığı ifade edilmektedir. Letonya’nın Avro Bölgesi’ne katılım kriterlerine
uyumuna ilişkin 2013 Yakınlaşma Raporu’nda yer alan bilgiler aşağıda belirtilmektedir.
1. Mevzuata Uygunluk Kriterine Uyum
2012 Yakınlaşma Raporu’nda mevzuata uygunluk kriteri çerçevesinde yapılan değerlendirmede
Letonya mevzuatının - özellikle Letonya Merkez Bankası mevzuatının – AB’nin İşleyişi
Hakkındaki Antlaşmanın 131. Maddesi ile uyumlu olmadığı (özellikle merkez bankasının
bağımsızlığı, parasal finansmanın yasaklanması ve Avro’ya geçiş sırasında merkez bankasının
Avrupa Merkez Bankaları Sistemi’ne entegrasyonu hususlarında) belirtilmiştir. Söz konusu
değerlendirmenin ardından Letonya Hükümeti, Letonya Merkez Bankası ile işbirliği içerisinde
Merkez Bankası Kanununda gerekli değişiklikleri yapmış; Letonya Parlamentosu söz konusu
değişikliği 10 Ocak 2013 tarihinde kabul etmiştir. Sonuç olarak, Merkez Bankası Kanunu AB’nin
İşleyişi Hakkında Antlaşmanın 130 ve 131. maddeleri ile tamamen uyumlu olacak şekilde
değiştirilmiştir.
2. Maastricht Yakınlaşma Kriterlerine Uyum
a. Fiyat İstikrarı
Letonya 2012 yakınlaşma değerlendirmesinde 12 ayın ortalama enflasyon oranı, referans
değerin üzerinde çıkmıştır. Küresel mal fiyatlarındaki ve dolaylı vergilerdeki artış ile birlikte
2010 yılından 2011 yılına kadar -%1,2’den %4,2’ye yükselen ortalama enflasyon, bu geçici
etkilerin kaybolmasıyla birlikte düşmeye başlamış ve 2012 yılında %2,3 olarak gerçekleşmiştir.
Söz konusu düşüş çerçevesinde ortalama enflasyon oranı 2013 yılı Nisan ayına kadar olan 12
aylık süre boyunca %1,3 – yani %2,7 olan referans değerin altında – gerçekleşmiş; bu
çerçevede Letonya, fiyat istikrarı kriterini yerine getirmiştir.
13
Grafik 1. Letonya - Enflasyon Kriteri
Ocak-07
Ocak-08
Ocak-09
Ocak-10
Letonya
Ocak-11
Ocak-12
Ocak-13
Referans Değer
Not: Grafiğin en sağ kısmındaki noktalar 2013 Aralık ayına ilişkin olup, hedeflenen referans
değeri ve 12 aylık ortalama enflasyonoranını göstermektedir.
Kaynak: Convergence Report 2013 on Latvia. 7.
b. Kamu Maliyesi
Letonya, aşırı açığa ilişkin 7 Temmuz 2009 tarihli Konsey Kararına49 tabidir. Anılan kararda
Konsey, Letonya’nın aşırı açığını 2012 yılına kadar düzetmesini önermiştir.2010 yılında genel
bütçe açığının GSYH’ye oranı %8,1’e ulaşmış, ancak konsolidasyon çabalarıyla söz konusu oran
2012 yılında %1,2’ye düşmüştür. Herhangi bir politika değişikliğinin olmaması durumunda 2013
tahminleri, bütçe açığının GSYH’ye oranının 2013 yılında %1,2, 2014 yılında da %0,9 olacağı
öngörülmektedir. Kamu kesimi gayri safi borcunun GSYH’ye oranı ise 2012 yılı sonunda
%40,7’ye düşmüştür. Söz konusu oranın 2014 yılı sonunda %40,1 olarak gerçekleşmesi
beklenmektedir.
2013 Yakınlaşma Raporu’nda Konseyin, aşırı açığa ilişkin kararını iptal etmesi ile kamu
maliyesine ilişkin kriterlerin karşılanmış sayılabileceği belirtilmiştir. Anılan karar, 21 Temmuz
2013 tarihli ve 317 sayılı Konsey Kararı50ile iptal edilmiştir.
Council Decision of 7July 2009 No. 591 on the existence of excessive deficit in Latvia, Official Gazette No.
202/50 date: 4.8.2009.
50 Council Decision of 21 June 2013 No. 317 abrogating Decision 2009/591/EC on the existence of an
excessive deficit in Latvia, Official Gazette No. 173 date: 26.6.2013.
49
14
Tablo 3. Letonya Bütçe Gelişmeleri ve Öngörüleri (aksi belirtilmedikçe GSYH % olarak)
Genel Bütçe Dengesi
- Toplam gelirleri
- Toplam harcamalar
(Faiz ödemeleri)
Vergi yükü
Faiz dışı denge
Döngüsel olarak düzeltilmiş
denge*
Tek seferlik ve geçici
önlemler
Yapısal denge
Kamu kesimi gayrisafi borcu
Reel GSYH büyümesi (%)
Üretim açığı
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
-0.4
35.6
36.0
0.4
30.8
0.0
-3.9
-4.2
34.9
39.1
0.6
29.7
-3.6
-5.6
-9.8
34.0
43.8
1.5
27.0
-8.3
-5.9
-8.1
35.3
43.4
1.4
27.4
-6.7
-4.6
-3.6
34.9
38.4
1.5
27.7
-2.1
-1.8
-1.2
35.2
36.4
1.3
28.1
0.1
-0.8
-1.2
34.3
35.5
1.5
27.3
0.3
-1.4
-0.9
33.8
34.7
1.6
27.0
0.6
-1.5
0.0
0.0
-0.3
-1.7
-0.2
-0.5
0.0
0.0
-3.9
9.0
9.6
11.5
-5.6
19.8
-3.3
4.4
-5.5
36.9
-17.7
-12.6
-2.9
44.4
-0.9
-11.4
-1.6
41.9
5.5
-5.7
-0.3
40.7
5.6
-1.2
-1.4
43.2
3.8
0.6
-1.5
40.1
4.1
1.7
2013
2014
2015
2016
-1.1
-1.5
44.5
4.0
-0.9
-1.7
41.0
4.0
-0.9
-2.1
36.4
4.0
-0.9
-2.3
34.6
4.0
Yakınlaşma Programı
Genel bütçe dengesi
Yapısal denge
Kamu kesimi gayrisafi borcu
Reel GSYH (% değişim)
*cyclically-adjustedbalance
Kaynak: Convergence Report 2013 on Latvia. 31.
c. Döviz Kuru İstikrarı
Letonya Latsı 2005 yılından itibaren – yani raporun yayınladığı tarihte 8 yıldan fazla bir süredir
– döviz kuru mekanizmasına (ERM II) katılmaktadır. Döviz kuruna katılımla birlikte Letonya,
Latsı merkezi kur etrafında +/- %1 dalgalanma marjı içerisinde tutacağını taahhüt etmiştir. 2013
yılı değerlendirmesinden önceki iki yıl içerisinde Lats, merkezi oranından +/- %1’den fazla
sapmamıştır. Bu çerçevede Letonya, döviz kuru kriterini yerine getirmiştir.
d. Uzun Vadeli Faiz Oranları
2012 yılı Yakınlaşma Değerlendirmesinde, Letonya’nın uzun vadeli ortalama faiz oranı %5,8
olan referans değerde ölçülmüştür. 2012 değerlendirmesi sonrasında söz konusu oran giderek
azalma eğilimine girmiş, 2013 yılı Nisan ayında %5,5 olan referans değerin altında %3,8 olarak
gerçekleşmiştir. Bu kapsamda Letonya, uzun vadeli faiz oranı kriterini karşılamıştır.
15
3. Diğer Kriterlere Uyum
Diğer kriterlere ilişkin olarak Letonya’nın dış dengesi, 2008-2009 yıllarında açık verirken 2009
yılında GSYH’nin %11’i civarında fazla vermiş, 2012 yılında ise bu oran %1’e düşmüştür.
Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) dengesi 2009 yılından itibaren tedrici olarak artmış, ancak
2012 yılında tekrar düşüş göstermiştir. 2008 yılı sonunda Letonya’ya AB-IMF (Uluslararası Para
Fonu) tarafından sağlanan yardım paketi 2012 Ocak ayında tamamlanmıştır. Letonya, program
kapsamındaki7,5 milyar Avro’luk kaynağın 4,5 milyar Avro’luk kısmını kullanmıştır.
Politikalarında güveni sağlayan ve piyasa erişilebilirliğini tekrar tesis eden Letonya izleme
(follow-up) talep etmemiştir. 2012 yılı Aralık ayı itibarıyla Letonya, yardım paketiyle ilişkili
IMF’ye olan tüm yükümlülüklerini yerine getirmiştir.
Letonya ekonomisi AB ekonomisine ticaret ve DYYaçısından iyi bir şekilde entegre olurken,
işgücü piyasası da yapısal işsizliğin yüksek olmasına karşın AB piyasası içerisinde yüksek
derecede hareketlilik ve esneklik göstermektedir. Seçilmiş iş çevresi göstergeleri (selected
business environment indicators) temelinde Letonya, genel olarak Avro Bölgesi üyeleri
ortalamasında performans sergilemektedir. Yurtiçi mali piyasaların AB mali piyasalara
entegrasyonu, bankacılık sisteminde yüksek düzeyde yabancı hakimiyeti sayesinde tatmin edici
düzeydedir. Uluslararası mali yardım programı çerçevesinde finansal gözetim önemli ölçüde
güçlendirilmiştir. Ayrıca, Letonya’nın parasal alandaki mevzuatı AB mevzuatı ile tamamıyla
uyumludur.
16
Tablo 4. Letonya Ödemeler Dengesi (GSYH %)
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Cari İşlemler hesabı
- Mal ticareti dengesi
- Hizmet ticareti dengesi
- Gelir dengesi
- Transfer dengesi
Sermaye hesabı
Dış denge
Finans hesabı
- Net DYY
- Net portföyyatırımları
- Net diğer akışlar
- Uluslararası mali yardımlar
- Rezerv varlıklardaki değişim*
Rezerv varlıklar hariç finans hesabı
Hata ve noksanlar
-22.4
-24.0
3.5
-3.2
1.3
2.0
-20.4
21.2
6.8
-2.4
20.2
-3.4
24.7
-0.8
-13.2
-17.8
4.0
-1.6
2.2
1.5
-11.7
13.5
3.1
1.1
7.3
4.2
2.0
11.5
-1.8
8.6
-7.1
6.0
6.3
3.4
2.4
11.1
-11.8
0.6
0.7
-8.1
12.5
-5.0
-6.8
0.8
2.9
-7.0
6.1
0.2
3.6
1.9
4.9
-6.1
1.5
-1.7
-1.9
6.1
-4.0
-2.1
1.2
-2.1
-10.8
6.5
-0.9
3.1
2.1
0.0
0.4
4.9
-2.2
-6.8
0.5
4.5
-4.1
-0.4
-1.7
-9.8
6.8
-1.5
2.9
3.0
1.3
-1.4
2.8
4.5
-5.1
-5.2
-3.6
2.2
0.1
Gayrisafi sermaye oluşumu
Gayrisafi tasarruf
Dış borç
Uluslararası yatırım pozisyonu
40.0
17.6
128.1
-75.1
31.2
18.1
130.0
-78.4
20.5
29.1
156.5
-82.3
19.8
22.8
164.8
-80.2
25.3
23.0
145.0
-74.0
25.9
24.2
136.2
-65.0
* (+) azalmayı ifade ediyor.
Kaynak: Convergence Report 2013 on Latvia, 36.
17
Sonuç
EPB, AB’nin ekonomik bütünleşmesinin en son aşamasını oluşturmaktadır. Avro Bölgesi’ne
katılım sağlamak ve tek para olarak Avro’yu kullanmaya başlamak için Üye Devletlerin ABA
Antlaşması’nda belirlenen Maastricht Yakınlaşma Kriterleri’ni (mevzuata uyum ve diğer
kriterlerle birlikte) karşılaması gerekmektedir.
İyi işleyen bir EPB, Avro Bölgesi ve Tek Pazar için istikrarlı ve büyüyen bir ekonominin temelini
oluşturmaktadır. Güçlü ve istikrarlı bir tek paranın mevcudiyeti, ekonomik büyümeyi ve
istihdamı doğrudan etkilediği için büyük önem taşımaktadır. Güçlü bir Avro ayrıca yatırım
sermayesinin varlığını, kamu maliyesinin sürdürülebilirliğini ve refah ve sosyal koruma
sistemlerinin finanse edilebilirliğini de etkilemektedir.51
Letonya’nın 1 Ocak 2014 tarihinde Avro’ya geçişi ile birlikte Avro Bölgesi 18 ülkeyi ve 334
milyonluk bir nüfusu kapsar hale gelmiştir. 2 milyon nüfuslu Letonya, Estonya'dan sonra Avro
Bölgesi'ne katılan ikinci Baltık ülkesi olmuştur. Önümüzdeki dönemde Avro Bölgesi’ne katılması
öngörülen Litvanya’nın ise 1 Ocak 2015 tarihinde Avro’ya geçmesi beklenmektedir.
AB’ye sonradan katılım sağlayan ülkelerin zamanla Avro’ya geçmeleri gerekmekle birlikte,
ekonomik kriz sonucu bu yöndeki halk desteğinin azalması birçok Doğu Avrupa ülkesi
yöneticisinde tereddütlerin doğmasına yol açmaktadır.52 Letonya’nın Avro’ya geçmesi, Avro
Bölgesi’nin genişlemesi adına aslında sembolik bir önem taşımaktadır. Nitekim Letonya Merkez
Bankası Başkanı da Letonya’nın Avro’ya geçişinin bir para birimi değişikliğinden fazlasını ifade
ettiğini ve Letonya’nın Avro ile tamamen Avrupa'ya geri dönmüş olduğunu vurgulamıştır.53
51Economic
and Monetary Union and Euro, 3.
Euro Bölgesi’nde (24.01.2014). Web sitesi: http://tr.euronews.com/2014/01/02/letonyayilbasinda-euroya-gecti/
53Letonya Euro’ya Geçti (20.01.2014) Web sitesi: http://www.dw.de/letonya-euroya-ge%C3%A7ti/a17336041
52Letonya
18
Kaynakça
-
Akçay, B.(2012). Ekonomik ve Parasal Birlik. Avrupa Birliği: Tarihçe, Teoriler, Kuramlar ve
Politikalar. editörler Akçay, B. & Göçmen, İ. Ankara: Seçkin Yayınları. 341-372.
-
Akçay, B. (2013). Avro Bölgesi’nin Yapısı ve Yönetimi. Avrupa’yı Saran Kriz: Avro Bölgesi.
editör: Akçay, B.Ankara: Seçkin Yayınları. 34-50.
-
Akgül Açıkmeşe, S. (2012). Avrupa Birliği’nde Genişleme. Avrupa Birliği: Tarihçe, Teoriler,
Kuramlar ve Politikalar. editörler Akçay, B. & Göçmen, İ. Ankara: Seçkin Yayınları. 613-630.
-
Avrupa Para Sistemi (04.01.2014). Web sitesi:
http://www.ekodialog.com/Konular/avrupa-para-sistemi.html
-
Citizens’ Summary. Convergence Report 2013 on Latvia. (14.01.2014). Web sitesi:
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/european_economy/2013/pdf/ee3_ci
tizens_summary_en.pdf
-
Council Decision of 7 July 2009 No. 591 on the existence of excessive deficit in Latvia,
Official Gazette No. 202/50 date: 4.8.2009 (15.01.2014). Web sitesi:
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:202:0050:01:EN:HTML
-
Council Decision of 21 June 2013 No. 317 abrogating Decision 2009/591/EC on the
existence of an excessive deficit in Latvia, Official Gazette No. 173 date: 26.6.2013
(15.01.2014) Web sitesi:
http://eur- ex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2013:173:0048:01:EN:HTML
-
Council of theEuropean Union. (9 July 2013). Latvia to adopt Euro on 1 January 2014.
12074/13(OR.en) PRESSE 323.Brussels (14.01.2014). Web sitesi:
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ecofin/137884.pdf
-
Dinan, D. (2005). Ever Closer Union: An Introduction to European Integration. Britain:
Palgrave Macmillan.
-
Economic and Monetary Union (04.01.2014). Web sitesi:
http://ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.en.html
-
European Commission.(2013). Convergence Report 2013 on Latvia (14.01.2014). Web
sitesi:
19
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/european_economy/2013/pdf/ee3_e
n.pdf
-
European Commission.(23.7.2013). Report from the Commission: Twelfth Report on the
practical preparations for the future enlargement of the Euro Area.COM(2013)540.
Brussels (14.01.2014).
http://ec.europa.eu/economy_finance/pdf/2013/twefth-report-on-the-practicalpreparations_en.pdf
-
European Commission. (2012). Economic and Monetary Union and Euro. Luxemburg:
Publication Office of the European Union (01.01.2014). Web sitesi:
http://europa.eu/pol/emu/flipbook/en/files/economic_and_monetary_union_and_the_e
uro_en.pdf
-
European Commission. Latvia On the Course for Euro (14.01.2014). Web sitesi:
http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/euro/2013-07-10-latvia-will-join-the-euroarea_an.htm
-
Genişlemenin Tarihçesi (16.01.2014). Web sitesi:
http://www.ab.gov.tr/index.php?p=264&l=
-
Griffiths, R. T.(2006). A Dismal Decade? European Integration in the 1970s. Origins and
Evolution of the European Union. Edited by Dinan, D. New York: Oxford University Press.
-
Heisenberg, D. (2006). From the Single Market to the Single Currency. Origins and
Evolution of the European Union. Edited by Dinan D. New York: Oxford University Press.
-
Letonya Euro Bölgesi’nde (24.01.2014). Web sitesi:
http://tr.euronews.com/2014/01/02/letonya-yilbasinda-euroya-gecti/
-
Letonya Euro’ya Geçti (20.01.2014). Web sitesi:
http://www.dw.de/letonya-euroya-ge%C3%A7ti/a-17336041
-
Latvia and the European Union Chronology of Events (17.01.2014). Web sitesi:
http://www.mfa.gov.lv/en/eu/history/4348/
-
Özbay, P. (1997). Avrupa Para Birliği ve Euro. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Araştırma
Genel Müdürlüğü Tartışma Tebliğ No: 9702. Ankara. 7.
20
-
Sapan, Ö. F. AvrupaParasalveEkonomikBirliği(02.01.2014). Web sitesi:
http://www.ekonomist.8m.net/m8.html
-
Sutcliffe, A. (1996). An Economic and Social History of Western Europe Since 1945. England:
Pearson Publication.
-
The Euro (04.01.2014). Web sitesi:
http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_en.htm
-
The Road to EMU (02.01.2014). Web sitesi:
http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/emu/road/index_en.htm
-
Who Can Join and When? (07.01.2014). Web sitesi:
http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/adoption/who_can_join/
-
Wood, D.M.&Yeşilada, B.A.(2004). The Emerging European Union. United States: Pearson
Longman.
-
Uluslararası Para Sistemi Dünü ve Bugünü (02.01.2014). Web sitesi:
http://www2.aku.edu.tr/
-
http://brettonwoodssistemi.nedir.com/
21
T.C. MALİYE BAKANLIĞI
AVRUPA BİRLİĞİ VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
Tel 0 312 415 23 20
E-Posta [email protected]
Faks 0 312 417 11 72
Web Sitesi http://www.abmaliye.gov.tr
© 2014 T.C. Maliye Bakanlığı
Özel Gündem’de yer alan yazıların tümü ya da bir bölümü, izin alınmadan tekrarlanamaz, çoğaltılamaz, basılamaz,
kaynak gösterilmeden kullanılamaz. Özel Gündem’de yer alan yazıların sorumluluğu yazarlara ait olup Maliye Bakanlığı
açısından bağlayıcılığı yoktur.
22

Ekonomik ve Parasal Birlik ve Letonya`nın Avro Bölgesi`ne Katılması

Transkript

Benzer belgeler