GEBE KÖPEKLERDE PRENATAL BAKIM VE TAKİP Prof.Dr.İsmail

GEBE KÖPEKLERDE PRENATAL BAKIM VE TAKİP
Prof.Dr.İsmail Kırşan
İ.Ü.Veteriner Fakültesi, Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, Avcılar 34320 İstanbul
E-mail: [email protected]
Özet:Prenatal takipte gebe köpeğin temel gereksinimlerini belirlemek, fötal sağlığı korumak
ve doğru girişimleri erken zamanda yapmak önem taşır. Bu makalede köpeklerde gebelik
öncesi ve prenatal döneme ilişkin bakım ve takip bilgileri verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Gebe köpek, Prenatal bakım ve takip
Prenatal care and following of the pregnant bitch
Abstract: At the prenatal following, it’s important to determine the basic necessities of the
pregnant bitch, prevent fötal health and to make the correct enterprises on time. In this article,
caring and following informartions among the bitches before pregnancy and at the prenatal
preiod are given.
Keywords: Pregnant bitch, Prenatal care and following
Giriş
Köpeklerin sağlıklı bir gebelik dönemi geçirebilmesi için prenatal (Doğum öncesi)
bakım ve takipin yapılması gerekir. Böylelikle maternal ve fötal komplikasyonların daha az
görüldüğü ve mortalitenin azaldığı saptanmıştır (1, 2, 9).
GEBELİK ÖNCESİ KONTROLLER
Planlanmış bir çiftleştirmeden önce köpekler bir veteriner hekim tarafından muayene
edilmelidir. Bunun amacı; köpekte sağlıklı bir gebeliğin elde edilmesi, devamlılığı ve hayvan
sahiplerinin bu konuda bilgilendirilmesidir. Çiftleştirme öncesi hayvan sahipleriyle yapılan
görüşmede; köpeğin yaşı, kilosu, tıbbi geçmişi, bakım ve beslenme şartları, düzenli kullanılan
ilaçlar, kalıtsal problemler (örneğin kalça eklemi displazisi), geçirilen gebelik ve doğumlar,
aşıları ve antiparaziter mücadeleler öğrenilmelidir (2, 4, 5, 8).
Daha sonra köpeklerde gebelik sırasında sorun yaratabilecek Brucella canis, Herpes
canis, Hepatitis canis, Toxoplazma gondii gibi etkenlere bağlı hastalıkların antikor titreleri
araştırılmalıdır. Aşı ve antiparaziter ilaç uygulama zamanı gelmiş hayvanlara aşı ve ilaçları
yapılmalıdır. Böylece gebelik öncesi oluşacak maternal antikorlar gebelik sırasında yavrulara
aktarılarak bu hastalıklara karşı koruyucu önlemler alınmış olur (3, 4, 5, 6, 7).
Köpekte daha önce teşhis edilmiş şeker hastalığı, epilepsi, kardiyovasküler hastalıklar,
kronik böbrek hastalıkları, meme tümörleri varsa gebelik planlanmamalı, hatta böyle
köpeklerin kısırlaştırılması önerilmelidir. Hipotiroidizm ve hipertiroidizm olan köpeklerde bu
durum düzeltildikten sonra gebe kalabilirler. Kalıtsal problemler ve gelişim bozukluğu olan
köpeklerde gebeliğin planlanması üzerinde durulması gereken önemli bir husustur. Özellikle
damızlık köpek işletmelerinde buna çok dikkat edilmelidir. Röntgen çekilerek kalça eklemi
displazisi ve raşitizm bulguları araştırılmalıdır (1, 2, 3, 4, 7).
Köpeklerde gebe kalma yaşı önemli olup, küçük ırklar en erken 1 yaşında, büyük
ırklar 2 yaşından itibaren çiftleştirilmelidir. Daha erken yaşta yapılan çiftleştirmelerde
köpeğin gelişmesinde gerilik, güç doğum, anne ve yavru kayıpları daha sık görülmektedir.
Keza köpek yaşlandıkça sağlık problemlerinde bir artış olmaktadır. Yaşlı köpeklerde gebe
kalma, normal doğum yapma ve sağlıklı yavrular verme şansı olmakla birlikte bunların
gebelik öncesi ve esnasındaki kontrolleri daha yoğun yapılmalıdır (1, 2, 7).
Gebelik öncesi köpekler sağlıklı bir kiloda olması gerekir. Aşırı kilolu ve zayıf
köpekler damızlıkta kullanılmadan önce uygun kiloya getirilmelidir. Buradaki amaç köpeğin
gebe kalma şansını arttırmak, güç doğum riskini azaltmak ve laktasyon problemlerini
önlemektir. Gebelik sırasında köpeği zayıflatma girişimlerinde bulunulmamalıdır (8).
GEBELİK TAKİPİ
Prenatal bakımın ilk aşaması gebeliği tanımlamak ve gebelik yaşının tesbitidir.
Köpeklerde gebelik abdominal palpasyon veya ultrason ile teşhis edilir. Gebelik durumu
saptandıktan sonraki aşamada bu gebeliğin yaşı ve muhtemel doğum tarihi hesaplanmalıdır.
Pratikte, çiftleşme veya sun’i tohumlama ile normal doğum arasında geçen zaman aralığı
gebelik süresi olarak kabul edilir. Köpeklerde ortalama gebelik süresi 64-69 gün olup, birinci
çiftleşme gününden itibaren hesaplandığında gebelik 63±7 gün sürer, LH piki baz alındığında
65±1 gün, metöstrüsün başladığı birinci gün baz alındığında ise 57±3 gün sonra doğum
gerçekleşir (1, 2, 7).
Gebelik yaşı tespit edildikten sonra köpeğin sağlık durumu, beslenme, iştah ve bakımı
takibe alınmalıdır. Prenatal kontroller 20.günden itibaren başlanarak 55.güne kadar her 15
günde bir, 57 ila 69. günler arasında ise haftada bir yapılması tavsiyeye şayandır. Bu esnada
yapılacak ultason muayeneleriyle fötüslerin sağlığı ve onların kalp atımları kontrol edilir. Bu
ziyaretler sırasında köpeğin sağlık durumu, kan ve idrar muayeneleri yapılmalıdır.
Köpeklerde doğumun başlangıcını tesbit edebilmek amacıyla 55. günden itibaren hayvan
sahibine sabah-akşam olmak üzere günde iki sefer rektal ısı alması tavsiye edilir (1,2, 5, 7).
Günler
İlk ziyaret
(Çiftleşme
sonrası 20-21.
gün)
35-40.gün
50-55.gün
57-69.gün
Yapılması Gerekenler
*Gebelik tespiti
*Gebelik yaşının tespiti
*Köpeğin beslenme,
barınma şekli, aşılar ve
sağlık problemleri hakkında
bilgilerin alınması
*Total hemogram
*Bazı bulaşıcı hastalıların
(Brucella canis, Herpes
canis, Hepatitis canis,
Toxoplazma gondii v.s)
kanda antikor ve antijen
seviyelerinin araştırılması
*TT3 ve TT4 seviyeleri
*Tam idrar tetkiki
*Dışkıda parazit kontrolü
*Vücut ağırlığı ölçülür
*Fötal canlılığın saptanması
*Gebelik yaşının teyid
edilmesi
*Kalp atımlarının tespiti
*Büyümenin değerlendirilmesi
*Total hemogram
*Kan Glukoz ve Kalsiyum
seviyesi araştırılır
*Vücut ağırlığı ölçülür
*42.Günde antiparaziter ilaç
uygulaması yapılır
*Fötal canlılığın saptanması
*Muhtemel doğum tarihinin
hesaplanması
*Kalp atımlarının tespiti
*Büyümenin değerlendirilmesi
*Bir poz ventro-dorsal
abdomen röntgeni alınarak
yavru sayısı belirlenir
*Total hemogram
*Kan Glukoz ve Kalsiyum
seviyesi araştırılır
*Vücut ağırlığı ölçülür
*Fötal canlılığın saptanması
*Kalp atımlarının tespiti
Beklenen
Sonuçlar
Öneriler
*Köpek sahibine
*Gebelik (+)
gebelik, bakım ve
¾Palpasyonda golf
topu büyüklüğünde beslenmeye ilişkin
yavru keseleri
bilgiler verilir
hissedilir.
¾Ultrasonda
anekojenik gebelik
kesesi görülür
*Fötal
hareketlilik
(+)
*Fötal kalp atımları
>200/dakika
*Kan Glukoz
seviyesi:60-110
mg/dL.
*Kan Kalsiyum
seviyesi:8,6-11,2
mg/dL.
*Gebe köpek
beslenmesine geçilir
*Yemek öğünleri
arttırılır
*Hareketlilik azaltılır
*İhtiyaca göre
Multivitamin ve
mineral takviyesine
başlanır.
*Fötal hareketlilik
(+)
*Fötal kalp atımları
>200/dakika
*Kan Glukoz
seviyesi:60-110
mg/dL.
*Kan Kalsiyum
seviyesi:8,6-11,2
mg/dL.
*Köpek sahiplerine
doğumla ilgili
bilgiler verilir.
*Doğum için bir yer
hazırlanması ve
köpeğin buraya
alıştırılması
*55.günden itibaren
sabah-akşam günde
iki sefer köpeğin
rektal ısısı alınır
Tablo 1:Gebe Köpeklerde Prenatal Takip Planı
Table 1: Prenatal following plan of the pregnant bitch
*Sabah-akşam günde
iki sefer köpeğin
rektal ısısı alınır.
*Uzun tüylü ırklarda
memelerin etrafındaki
tüyler kısaltılır.
Tarih:...............................
Köpek adı:.......................
Köpeğin yaşı:...................
Köpeğin görevi: ev köpeği …
bekçi …
arama …
diğer ….................
İlk Çiftleştirme/Tohumlama Tarihi:..............
Fötal gebelik yaşı:....................
Ultrason Bulguları: Fötal hareketlilik +…
Muhtemel Doğum Tarihi:..........................
-…
Fötal Kalp atımları + … ........./dakika
-…
Fötal kese çapı:...............
Fötüse ait diğer ölçüler ve bulgular:.................................................
..........................................................................................................................................
Vücut Ağırlığı:.................
Total Hemogram:.............................................................................................................
TT3 ve TT4 seviyesi:.......................................................................................................
Kan Glukoz seviyesi:.......................................................................................................
Kan Kalsiyum seviyesi:...................................................................................................
Tam İdrar Tetkiki:............................................................................................................
Dışkı Kontrolü:................................................................................................................
Brucella ve Herpes canis, Hepatitis canis ve Toxoplazma gondii antikor titreleri:.........
..........................................................................................................................................
Diğer Klinik Bulgular:.....................................................................................................
Klinik uygulamalar:.........................................................................................................
Takip Önerileri:...............................................................................................................
Tablo 2:Gebe Köpek Takip Formu
Table 2: Following form of the pregnant bitch
Beslenme
Gebelik sürecinde köpeğin yetersiz beslenmesi onun ve yavrusunun sağlığını nekadar
olumsuz yönde etkiliyorsa, fazladan gıda alması için zorlanması ve aşırı kilo alması da
fötüslerin daha iyi besleneceği anlamına gelmemektedir. Bu nedenle gebe köpeklerde dengeli
ve yeterli beslenme yapılması akılda tutulması gereken önemli bir noktadır (2, 5, 7).
Gebeliğin ilk üç haftasında köpek normal şartlarda kilosu değişmez veya çok az artar.
Üçüncü haftadan itibaren bazı köpeklerde yaklaşık bir hafta kadar süren iştahsızlık ve hafif
kusmalar görülebilir. Bu durum çoğunlukla 4.haftada ortadan kalkar. Bazı köpekler bütün
gebelik süresince devam eden bir iştahsızlık hali gösterirler. Böyle köpeklere yeterli enerji
ihtiyacını protein ve karbonhidratlardan karşılayabilecekleri mamalar yedirilerek sağlanır.
Ancak gıdalarda yapılan hızlı geçişler gastrointestinal problemler oluşturabilir. Bu gıda
değişiklikleri kontrollü yapılmalıdır (2, 8).
Dişi köpekler gebelik dönemi boyunca uygun bir rasyon ile beslenmelidir. Ancak gebe
köpeklere, donmuş, kokuşmuş, küflenmiş besinler ve soğuk su verilmemelidir. Çiftleşmeyi
takiben, gebeliğin ilk 4-6 haftasında verilen rasyonlarda protein miktarı %25’in üstünde
bulunması ihtiyaca cevap vermektedir. Karbonhidrat miktarı da proteinler gibi gebe köpek
rasyonunda ortalama %25 oranında artırılmalıdır. Gebeliğin 8. haftasından itibaren rasyonda
kalori artışı yapılması gerekir. Kalorideki bu artış, neonatal canlılıkta ve laktasyon süresince
oluşan süt miktarında artışa neden olur. Gebeliğin ikinci yarısından itibaren köpeklerin
vitamin ve mineral madde ihtiyacı artar. Bu gereksinim süt, peynir ve yeşil sebzelerle ya da
ihtiyaca göre dengeli hazırlanmış bir rasyonla temin edilebilir. İhtiyaca göre multivitamin ve
mineral madde içeren tabletler verilebilir. Ayrıca tuz’un belirli oranda rasyonda bulunması
normal bir gebelikte zararsızdır. Gebelik süresince verilen yemeğin miktarı kademeli bir
şekilde artırılmalı, ancak günde 2-3 öğün halinde verilmelidir. Böylece öğünlerdeki miktar
azaltılmış olur ve köpek aşırı intraabdominal basınçlardan korunur. Dengeli beslenen
köpeklerde gebelik süresince ortalama ağırlık kazanımı maksimum %36 civarında olmalıdır.
Gebe köpek doğumun hemen ardından laktasyon pik’ini yakalıyabilmesi için, kendi gebe
olmayan ideal kilosundan %5 oranında daha ağır olmalıdır (1, 2, 5, 7, 8).
Egzersiz, Seyehat ve Barınma Şartları
Gebe köpekler daha kıskanç ve hırçın olacaklarından diğer köpeklerden ayrı
tutulmaları gerekir. Gebeliğin beşinci haftasından itibaren köpeklere görev verilmemeli,
koşma, sürünme, yüksek ve uzun atlama gibi sportif faaliyetler yaptırılmamalı ve eğitimine
ara verilmelidir. Ancak gebelik süresince hergün en az iki saat kadar trafikten uzak, açık
mekanlarda gezdirilmelidir. Gebe köpekler aşırı sıcak ve soğuktan, korku ve heyecandan keza
karın bölgesine gelebilecek darbe ve sıkıştırmalardan korunmalıdır (1, 2, 7).
Gebe köpeklerin otomobil, uçak ve tren ile seyahate götürülmelerinin bir zararı
olmadığı bilinmekle beraber gebeliğinin son bir haftası içinde olanlar ve daha önce abortus
yapmış köpekler çok zorunlu olmadıkça bulundukları yerden götürülmemelidir (2).
Doğumdan 1-2 hafta önce büyük ırk köpekler için bir doğum sandığı, küçük ırk
köpekler için uygun büyüklükte bir sepet hazırlanmalı ve içine temizlenmesi kolay ve
yumuşak malzemeden yapılmış bir yatak konulmalıdır. Hazırlanan sandık veya sepet hava
cereyanı olmayan, sakin, loş, ılık (20°C) bir yere alınmalı ve doğum yapacak köpeğin burada
yatması için alıştırılmalıdır (1, 2, 7).
Aşı uygulamaları
Köpeğin aşılarının gebelikten önce tamamlanmış olması idealdir. Seyahat, riskli temas
ve salgın durumlarında gebe köpeklere aşı uygulaması gerekebilir. Ancak canlı aşılar (canlı
mikropları içeren aşılar, attenüe aşılar) gebe köpeklere kesinlikle uygulanmamalıdır. Bunlar
gelişmekte olan fötüslere zarar verebilir ve abortusa yol açabilir. İnaktif aşılar (ölü mikropları
içeren aşılar) gebelere uygulanabilir. Fakat zorunlu nedenler yoksa gebe köpeklere aşı
uygulamaları yapılmamalıdır (2, 3, 4, 6, 7, 10).
Günümüzde gebe köpeklerde yavru kayıpları ve önemli bir abortus sebebi olan
Herpesvirus infeksiyonuna karşı bir aşı (Euricon Herpes 205®) uygulaması yapılmaktadır.
Dişi köpeğin ilk aşısı siklus kanamasının 1. gününden itibaren ilk 10 gün içerisinde yapılır.
Yavruların doğumundan 1-2 hafta önce aşı tekrar edilir. Böylelikle anne ve yavrular gebelik
ve doğumdan sonra laktasyon süresince Herpesvirus infeksiyonuna karşı korunmuş olur.
Ancak bu bağışıklık ömür boyu kalıcı değildir. Her gebelik döneminde tekrar edilmesi gerekir
(2, 6).
Antiparaziter uygulamalar
Dişi köpekler çiftleştirme öncesinde iç ve dış parazitlerden arındırılmış olmalıdır.
Fötüsler parazitleri plasenta vasıtasıyla ve doğumdan sonra süt ve direkt temas yoluyla
aldıklarından bu bulaşmaları önlemek amacıyla antiparaziter mücadeleye gebelik esnasında
devam edilmelidir. Gebe köpeklere, özellikle 42.günden itibaren bazı antiparaziter ilaçlar
(örneğin; Fenbendazol, Pyrantel pamoate, Praziquantel, İvermektin, Fipronil) uygulanmalıdır.
Böylece yeni doğanların antiparaziter ilaç uygulanmasına kadar geçen süre içerisinde
korunmaları sağlanmış olur (4, 8, 9).
Gebelikte İlaç Kullanımı
Bugün dünyada onbinden fazla preparat veteriner hekimlikte kullanılmaktadır. Bu
kadar fazla sayıdaki ilaç ve kimyasal maddenin hangilerinin farklı türlerdeki gebe
hayvanlarda güvenle kullanılabileceği veya potansiyel yan etkilere sahip oldukları tam olarak
bilinmemektedir. Köpeklerde gebelik sırasında güvenle kullanılan ve kullanıldığında yan
etkiler oluşturan ilaçların listesi eldeki bilgiler kadar olup, bunlar tablo 3‘de verilmiştir.
Ancak bu tabloda yer almayan ilaçlar gebelikte rahatlıkla kullanılabileceği anlamına
gelmemelidir. Bu nedenle çok ciddi bir sebep olmadığı takdirde köpeklerde gebelik
döneminde emniyeti tam olarak kanıtlanmamış ilaç kullanılmamalı ya da çelişkili durumlarda
bir farmakoloji uzmanıyla ve ilacı üreten firmayla bilgi alışverişinde bulunulmalıdır (4).
Gebelikte Kullanılmaması
Gereken İlaçlar
Gebelikte Kullanımı
Güvenli Bulunan İlaçlar
Aminoglikozidler
Tetrasiklinler
Trimetoprim
Kloramfenikol
Metronidazol
Griseofulvin
Florokinolonlar
Enalapril
Teofilin
Misoprostol
Aglepriston
Omapriston
Östrojenler
Androjenler
Organofosfatlar
Omeprazol
Mitotane
Asetazolamid
Antineoplastikler
EDTA
Glukokortikoidler
Nitrofurantoin
Fenobarbital
Salisilatlar
Sulfonamidler
Streptomisin
Thiazidler
Vitamin A, D (Yüksek dozları)
Vitamin K
Kumarin, Talium
Xylazin
Sefalosporinler
Penisilinler
Amoksisilin ve Klavulanik asit
Klindamisin
Pirantel pomad
Fenbendazol
İvermektin
Milbemisin oksim
Praziquantel
Tablo 3: Gebe köpeklerde kullanımı güvenli ve kullanılmaması gereken ilaçlar (Freshman,
J.L., 1999)
Table 3: The medications that can safely use in pregnancy and the medications that must
avoid in pregnancy (Freshman, J.L., 1999)
Sonuç
Köpeklerde gebelik öncesi ve gebelik boyunca alınan bazı önlemler ve yapılan
tedaviler, sağlıklı bir gebelik ve sağlıklı yavruların elde edilmesini sağlayacaktır.
Kaynaklar
1.Allen, W.E. (1994): Fruchtbarkeit und Geburtshilfe beim Hund. Ferdinand Enke
Verlag Stuttgart.
2.Arnold, S. (2003): Gynäkologie und Obstetrik bei Kleintieren. Skript.
Veterinärmedizinische Fakultät der Universität Bern.
3.Bostedt, H., Tammer, I., Hecker, B.-R. (1999): Infertilität bei der Zuchthündineine kurze Übersicht. Tierärztl. Prax. 27 (K); 179-185.
4.Freshman, J.L. (1999): Current therapeutic recommendations for pregnant dogs.
In Kirk’s Current Veterinary Therapy XIII, Bonagura, J.D. (Ed.), W.B.Saunders
Co., Philadelphia, pp.931-933.
5.Hutchison, R.V. (2001): Maximizing Neonatal Survival. IAMS-Company, Proceeding from
a symposium presented to breeders, handlers and trainers. February 10, 2001 New York,
USA. p.18-21.
6.Kırşan, İ. (2005): Abortion and loss of young due to canine Herpes virus-1 infection in
breeding bitches. Indian Vet.J. November,82:1169-1170.
7.Niemand, H.G und Suter, P.F. (1989): Praktikum der Hundeklinik. Verlag Paul
Parey. Berlin und Hamburg.
8.Russ, L., Kelley, M.S. (2001): Nutritional management of the bitch: Pre-Breeding to
whelping. IAMS-Company, Proceeding from a symposium presented to breeders, handlers
and trainers. February 10, 2001 New York, USA. p.14-17.
9.Sager,M., Remmers, C. (1990): Ein Beitrag zur perinatalen Welpensterblichkeit beim Hund.
Tierärztl. Prax. 18; 415-419.
10.Wehrend, A., Hecker, B.-R., Bostedt, H. (2002): Kontrolle und Behandlung von Welpen
unmittelbar post natum. Der praktische Tierarzt, 83 (6);522-528.