Dünyada ve Ülkemizde Organik Tarım Faaliyetleri

“DÜNYA’DA VE ÜLKEMİZ’DE ORGANİK TARIM
FAALİYETLERİ” ARAŞTIRMA RAPORU
2015
NİZİP TİCARET BORSASI ARAŞTIRMA RAPORU
DÜNYA’DA VE ÜLKEMİZ’DE
ORGANİK TARIM FAALİYETLERİ
ORGANİK TARIM NEDİR?
Organik Tarım, üretimde sentetik kimyasal üretim girdilerinin kullanımını ortadan
kaldıran, bunun yerine ekim nöbeti, ürün artıkları, hayvan gübresi, yeşil gübre ve tarım dışı
organik atıklar kullanılan; hastalık, zararlılar ve yabancı ot mücadelesinde biyolojik
mücadele yöntemlerinin kullanıldığı, topraktaki organizma faaliyetlerinin ve toprak
verimliliğin artırılmasına yönelik bir üretim sistemidir. Organik tarımda hedeflenen, doğal
kaynakları koruyarak zararlı ve hastalıklardan arınmış insan ve hayvan gıdası üretmektir.
Bir başka tanımla organik tarım,Organik Tarım, sürdürülebilir bir eko-sistem, güvenli
gıda, sağlıklı beslenme, sosyal adalet ve hayvanlar için de daha iyi çevresel yaşam
şartları ile sonuçlanan bir süreçler dizisine dayalı, bütünsel bir sistem yaklaşımıdır. Bu
nedenle, organik üretim sadece belirli girdileri kapsayan veya dışlayan bir üretim
sistemi olmanın ötesini ifade eder. Organik tarımda, sentetik zirai ilaçlar ve gübreler
ve tüm sentetik koruyucuların, genetik değişime uğratılmış organizmaların (GDO) ve
ışınlama yöntemlerinin kullanımı yasaklanmıştır. Organik tarım standartlarına
uygunluk, hileli uygulamalara karşı tüketiciyi korumak da dahil olmak üzere, denetim
ve sertifikalama yoluyla güvence altına alınmaktadır.
Organik Üretim; eko-sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi
korumaya yönelik, üretimde miktar artışını değil ürünün kalitesinin yükseltilmesini
hedefleyen, insana ve çevreye dost, bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte içeren kapalı
sistem bir üretim şeklidir.
Organik Ürün; sözleşmeli çiftçi uygulamasıyla ve üretimden tüketime kadar her
aşamada kontrollü olarak yetiştirilmiş ve sertifikalandırılmış ürünlerdir. Yani, organik
tarımın esaslarına uyularak kontrol edilip sertifikalandırılarak üretilmiş, hasat edilmiş,
işlenmiş, depolanmış, ambalajlanmış ve nakledilmiş ürünler yani sağlık için güvenli
ürünlerdir.
2
DÜNYA'DA ORGANİK TARIM UYGULAMALARI
1970'li yılların başlarında insanlar sentetik kimyasalların ve gübrelerin olumsuz
etkilerini kendilerinde ve çevrelerindeki doğa üzerinde gözlemlemeye başladıkça, her
ülkede organik tarım içerisinde bağımsız çalışmalar ortaya çıkmıştır. 1974 yılında ise
tüm dünyadaki organik tarım hareketlerini bir çatı altında toplamak ve düzenlemek
amacıyla Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu (IFOAM) teşkilatı
kurulmuştur. Bu organizasyon sayesinde tüm gelişmeler, üyeleri tarafından takip
edilebilmekte ve çiftçilere aktarılmaktadır.
Dünya'da Organik Tarım, toplam 130 ülkede ve 31.8 milyon ha. tarım alanında, 19.7
milyon ha. orman alanında üretilmekte ve 623.174 işletmede organik üretim
yapılmaktadır. Dünya'da organik tarımsal ürünler üretimi çoğunlukla gelişmekte olan
ülkelerce yapılmakta ve dış satıma sunulmaktadır. Gelişmiş ülkeler ise dış alımcı
konumunda bulunmaktadırlar. Dolayısıyla Türkiye için organik ürünler pazarındaki
rakip ülkeler gelişmekte olan ülkeler, hedef pazarlar ise gelişmiş ülkeler olmaktadır.
Kıtalara Göre Organik Tarım ve Doğal Toplama
Alanları
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Kuzey Amerika
Asya
Avrupa
Afrika
3
Güney Amerika
Okyanusya
Organik pazarlar bakımından dünyadaki önemli ülkelerden bir diğeri de
Avustralya'dır. Avustralya'da tüketiciler yeşil gıdaların daha temiz olduklarına
inanmaktadırlar. Organik Tarım Hareketleri Federasyonu, organik üretime başlama
maliyeti ve dönüşüm masrafları nedeniyle üretimi teşvik edici önlemler almaktadır.
Önemli organik ürünler arasında; hayvansal ürünler, yoğurt, lahana türü sebzeler ile
yünlü mamuller bulunmaktadır. Organik gıda pazarının yıllık büyüme oranı %25' dir
ve önümüzdeki beş yıl içinde organik tarım üretimini %50'ye çıkartmayı
hedeflemektedir.
Dünayada Organik Olarak En Çok Üretimi
Yapılan Türler
30
25
20
15
10
5
0
Kahve
Zeytin
Sert Kabuklu
Kakao
Üzüm
Diğer
ABD 'de 0-2, Almanya 'da 2-6 yaş grubu çocuk mamalarının üretiminde tarım
ilaçlarının (pestisid ) minumum seviyelerde kullanılmasının temini için yasaların
çıkması, AB ülkelerinde 0-5 yaş grubu için benzer kararlar alınması ile organik
ürünlerin bebek mamalarında kullanılmasını ön plana çıkarmıştır. Migros ve Carrefour
gibi uluslararası firmalar organik ürün satışı için stadlar açmakta ; Hipp, Nestle ve
Danone gibi firmalar organik bebek maması üretmekte ; Swissair havayolları ise bazı
uçuşlarda organik mönü sunmaktadır.
4
Dünya Organik Tarım Haritası
DÜNYA'DA ORGANİK ÜRÜN ÜRETİCİSİ OLAN ÜLKELER VE
ÜRETİLEN ORGANİK ÜRÜNLER
I. Bitkisel Ürünler
Ülkeler
Sebzeler,Kökler,
Yumrular
ABD ve AB ülkeleri(patates, domates, havuç,
soğan); İsrail, Arjantin, Mısır; Brezilya(sebze),
Şili, Kosta Rika, Gana, Hindistan, Meksika,
Polonya, Tunus, Türkiye, Uganda, Uruguay .
Baklagiller
ABD(kuru fasulye), Arjantin, Brezilya, Mısır,
Honduras, Hindistan, Meksika, Nikaragua, Peru,
Türkiye(mercimek,nohut), Mısır (bezelye), AB
ülkeleri(bezelye, mercimek, barbunya, beyaz kuru
fasulye, nohut).
Baharatlar ve tıbbi Mısır, Hindistan, Malavi, Tanzanya, Arjantin,
Brezilya, Çin, Kolombiya, Korsika, Guatemala,
bitkiler
5
Endonezya, Jameika, Meksika, Fas, Nikaragua,
Papua Yine Gine, Filipinler, Sri Lanka, Togo,
Tunus, Türkiye, Uganda, Zimbabwe, AB
ülkeleri(adaçayı, lavanta, maydonoz), Komor
adaları(vanilya), Kosta Rika, Guetamala,
Endonezya, Madagaskar, Meksika, Paua Yeni
Gine, Tongo, Uganda.
Yaş meyveler
ABD, AB ülkeleri, İsrail, Avustralya,
Şili,Arjantin, Akdeniz Ülkeleri, Afrika, Dominik
Cumhuriyeti(muz), Latin Amerika ve
Karaibler(muz,mango), Şili, İtalya, Yeni Zelanda;
Macaristan ve Arjantin(üzümsü meyveler),
Brezilya, Burkino Faso, Fas, Kameron, Filipinler,
Gana, Guatemala, Haiti, Hondorus,Güney Afrika,
Sri Lanka, Tanzanya, Senegal, Sudan, Uganda,
Zimbabwe, Kanada, Şili, Meksika, Hindistan,
Sudan , Togo, Tunus, Türkiye, Venezuella.
Kuru meyveler
Türkiye, ABD,Kaliforniya(kuru üzüm), Akdeniz
ülkeleri, Cezayir (mısır),İsrail (hurma), Latin
Amerika, Arjantin, Kolombiya, Kosta Rika, Togo,
Tunus, Fas, Uganda, Sri Lanka, Hindistan,
Polonya , Macaristan.
Sert kabuklu
meyveler
Türkiye, ABD(badem), İtalya ve İspanya(
badem,fındık), Fransa(ceviz), Latin
Amerika(ceviz), Brezilya, Arjantin(yer fıstığı),
Gana, El Salvadaor, Guatemala, Honduras,
İsrail(yer fıstığı), Meksika, Madagaskar,
Hindistan (yer fıstığı), Brezilya, Çin, Kolombiya.
Kakao, kahve, çay
(Kahve)Meksika, Bolivya, Brezilya, Kolombiya,
Kosta Rika, Dominik, Etiyopya, Guatemela, Haiti,
Honduras, Hindistan, Madagashar, Malavi,
Nikaragua, Papua Yeni Gine, Peru, Filipinler, Sri
Lanka, Togo, Trinidad Tobago, Uganda, Hawaii,
Venezuella(Çay) Hindistan, Sri Lanka, Tanzanya,
Arjantin, Brezilya, Çin(yeşil çay), Kosta Rika,
Mısır, Japonya, Nepal(yeşil çay), Papua Yeni
Gine(Kakao) Bolivya, Beliza Adası, Brezilya,
Kosta Rika, Dominik, Gabon, Guatemela, Gana,
Honduras, Fildişi Sahilleri, Madagaskar, Meksika,
6
Nikaragua, Panama, Papua Yeni Gine, Togo.
Hububat
(Hububat)AB ülkeleri, ABD, Kanada, Avustralya,
Arjantin, Brezilya, Çin, Çek Cumhuriyeti, Mısır,
Macaristan, Polonya, Rusya Federasyonu,
Slovakya, Türkiye, Bolivya, Meksika, Brezilya,
Peru (Pirinç) Çin, Hindistan, Endonezya,
Myanmar, Pakistan, Filipinler, Sri Lanka,
Tayland, , Kanada, Birleşik Devletler, Fransa,
İtalya, İspanya, Kosta Rika, Guyana, Surinam,
Uruguay
Yağlı tohumlar
(Yağlı tohumlar) AB ülkeleri, Kuzey Amerika,
(Hindistan cevizi) Kosta Rika,Kolombiya,
Dominik, Honduras, Hindistan, Madagaskar, Sri
Lanka(Keten tohumu) Rusya Federasyonu(Zeytin)
Akdeniz ülkeleri, Arjantin (Kabak çekirdeği)Çin,
Macaristan, Meksika(Aspir tohumu) Kanada,
Arjantin, Paraguay(Susam tohumu)Bolivya,
Brezilya, Burkini
Faso,Çin,ElSalvadorGambiya,Guatemala,
Hindistan, Malavi, Meksika, Nikaragua,
Paraguay,Sri Lanka, Sudan, Türkiye, Uganda
(Soya fasulyesi) ABD, Arjantin, Avusturya,
Fransa, Bolivya, Brezilya, Çin, Hırvatistan,
Paraguay, Uganda, Uruguay, Zimbabwe, AB
ülkeleri(Ayçiçeği Çekirdeği) Macaristan, ABD,
Arjantin, Çin, Hırvatistan, Fransa, Paraguay,
Uganda, Uruguay .
II. Hayvansal
Ürünler
Et, süt ürünleri,
yumurta
Bal
(Et) ABD, AB ülkeleri, Arjantin, Uruguay, Yeni
Zelanda(Süt ve süt ürünleri)ABD, AB ülkeleri,
Avusturya, Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya,
İsveç, İsviçre, Hollanda, İngiltere, Arjantin
Mısır(Peynir), Türkiye(Süt)
Meksika, Arjantin, Bolivya, Brezilya, Çin,
Kolombiya, Kosta Rika, Dominik, Mısır, El
Salvador, Guatemala, Haiti, Madagaskar, Türkiye,
7
Uganda, Tanzanya, Uganda, Uruguay, Zambiya.
Balık
İrlanda, Norveç(somon balığı), ABD, Brezilya,
Hollanda, İngiltere(kab. su ürünl.) .
III. İşlenmiş Ürünler
Bitkisel yağlar
Arjantin(zeytinyağı-ayçiçek yağı), Arjantin ve
Benin(palm yağı) Bolivya, Brezilya(palm yağı ve
palm çekirdeği yağı), Çin, Kolombiya(palm yağı),
Madagaskar, Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti .
Şeker ve şekerli
mamuller
(Şeker kamışından üretilen şeker)Arjantin,
Brezilya, Kolombiya, Kosta Rika, Küba,
Dominik, Guadelupe, Hindistan,Madagaskar,
Mauritius, Meksika, Belçika, Paraguay, Myanmar,
Filipinler, Reunion, Güney Afrika Cumhuriyeti,
Sri Lanka,(Pancardan üretilen şeker) AB
ülkeleri(Agav bitkisi suyu) Meksika(Tahıl bazlı
tatlandırıcılar) Belçika
(Turunçgil bazlı tatlandırıcılar) İtalya
(Akcaağaç şurubu) Kanada(Hurma şurubu) Orta
Doğu(Elma ve armut suyu) AB ülkeleri ve
ABD(Stevia rebaudiana bitkisi) Paraguay ve
Brezilya.
İşlenmiş sebzeler
ABD ve AB ülkeleri (domates), Avustralya,
Kosta Rika, Türkiye, Tanzanya, (Kurutulmuş
sebzeler)Arjantin, Almanya, Macaristan,
Hollanda(Dondurulmuş sebzeler) Belçika,
Danimarka, Almanya, İsviçre.
İşlenmiş meyveler
Arjantin, AB ülkeleri, Sri Lanka, ABD, Türkiye,
Brezilya ve Porto Riko(muz püresi), Bolivya,
Dominik, Honduras(meyve suyu, pulp,
konsantre), Macaristan, Çin, Hindistan, İsrail,
Madagaskar, Meksika, Papua Yeni Gine,
Portoriko.
Alkollü içkiler
(Şarap) Fransa, Almanya, Yunanistan, İtalya,
Portekiz, Romanya, İspanya, (Şampanya) Fransa,
8
Almanya, İtalya(Bira) Belçika, Fransa,
Danimarka, Almanya, Hollanda, İsviçre(Rom)
Küba, Kosta Rika, Nikaragua
(Grappa), İtalya(Kanyak) Fransa
(Viski) İskoçya.
Gıda katkı
maddeleri
Tropikal Amerikan ağacı, Bixa orellana
tohumundan elde elden gıda renklendiricisi ,
annatto, Afrika ülkeleri ve tropikal Amerikada
üretilir. Guar baklagilinden elde edilen Guar
zamkı ve keçiboynuzu kazeini, Akasya tohumu
ağacından elde edilen keçiboynuzu zamkı Malavi,
Akdeniz Havzası, Doğu Afrika, Asya'da üretilir.
Kahverengi deniz yosunundan elde edilen alginat
lifi, Kırmızı deniz yosunundan elde edilen İrlanda
yosunu(carrageenin) de kullanılır.
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE ORGANİK TARIM UYGULAMALARI
Avrupa Birliği 24 Haziran 1991 tarihli ve 2092/91 sayılı ilk organik tarım
yönetmeliğini kabul etmiştir. Kabulünün üzerinden geçen yıllar boyunca pek çok
değişiklikle zenginleşen bu yönetmelik AB'nin tarımsal ürünlerin organik üretimleri
konusunda en önemli hukukî aracıdır. Gerek AB ülkeleri içinde yapılan organik tarım
ve hayvancılığın gerekse üçüncü ülkelerden ithal edilebilecek organik ürünlerin
tarifleri bu yönetmelikle yapılmaktadır. Yönetmelik sonrasında AB ülkelerinde
organik tarım ve organik ürün tüketimi konularında kayda değer bir gelişme
kaydedilmiştir.
Organik tarım yapılan ve organik tarıma hazırlık için geçiş dönemine girmiş
olan arazi yüzölçümü 1991'den bu yana 10 kat artmış ve AB (2003 sonu itibariyle) 5.5
milyon hektar ve 143.000 işletmeyle Avustralya ve Latin Amerika'dan sonra dünyada
en fazla organik tarım yapılan bölge olmuştur. Organik ürünler pazarında ise yıllık 25
9
milyar dolar civarındaki pazarın yarısı AB'de. Ürünler yakın zamana kadar organik
ürün satılan pazarlarda ve özel ihtisas dükkanlarında satılıyorken artık süper
marketlerde bulunuyor. 18 Ekim 2004'te kabul edilen Ekolojik Beslenme ve Tarımda
Avrupa Eylem Planı (EAPOFF) ve 1 Ocak 2005'te yürürlüğü girmiş bulunan OTP
reformu ile birlikte organik tarım artık AB'nin tarım gündeminin en tepesinde yer
almaktadır. OTP reformu çerçevesinde, İşletmeye Tek Ödeme (Single Farm Payment)
adı altında, ne ürün ne de üreticiye dönük ve yalnızca ekoşartlılık (eco-conditionnality)
ilkesiyle belirlenecek olan yeni destek politikası çok anlamlı. Ekoşartlılık çevre
koruması, gıda güvenliği, hayvan ve bitki sağlığı, ekilebilir alanların çevre ve tarımsal
anlamda sağlıklı muhafaza edilmesi temelinde şekillenmektedir. OTP reformu ayrıca
çevre koruması, hayvan ve bitki sağlığına dönük kırsal kalkınma politikasını öne
çıkarmaktadır.
Avrupa Eylem Planı ise 2005 yıllı itibari ile uygulanmaya başlanmıştır. Ön görülen
eylemler 4 ana hedefe yöneliktir: Tüketiciyi bilgilendirmek ve bilinçlendirmek, federal
(OTP) ve ulusal destek politikalarının etkinliğini artırmak, organik tarım konusunda
Ar-Ge çalışmalarına hız vermek, üretim normları ve ithalat koşulları ile teftiş
koşullarını güçlendirmek. AB'nin organik tarıma malî destekleri ise 2000-2006
döneminde, AB çiftçisine yılda 3.7 milyar avro destek öngörülmektedir. AB' nin
destek mekanizmaları 1999 yılında Komisyon tarafından çıkarılan 1257 sayılı tüzükle
belirlenmiştir.
Bazı üye devletler organik üretim yapan çiftçilere ulusal ya da bölgesel bazda
destekler de sağlamaktadır. Örneğin; İngiltere'de tarım-çevre konuları için ayrılan
tarımsal desteklere ilişkin genel bütçeden 9.9 milyon Euro'luk bir pay organik tarıma
ayrılmıştır. İngiltere Tarım, Orman ve Balıkçılık Bakanlığı tarafından uygulanan "
Organik Tarım Projesi" kapsamında çiftçilere geçiş döneminde birim alan başına (ha)
5 yıllık süre için ödeme yapılmaktadır.
Diğer ülkelerde de direk ve prim ödemelerinin yanısıra; tohumda geri ödeme,
tüketiciyi bilgilendirme kampanyaları, eğitim, çeşitli reklamlar ve pazarlamaya yönelik
destekleme programları da görülmektedir. 2000 yılında, Almanya'da organik tarıma
geçiş yardımı ortalama olarak 180 Avro dur. Bu rakam Finlandiya da 440 Avro,
isviçre 1250 Avro'dur. AB' ye yeni üye olan ülkelerden Çek Cumhuriyeti, Estonya,
Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya, Slovakya ve Slovenya'da organik üretim
yapan çiftçilere yönelik destekleme programları görülmektedir.
10
AB’de Toplam Organik Alanı (Ha) Ve İşletme Sayısında (Adet) Başlıca
Ülkelerin Payı (%)
Ülkeler
Alan %
İşletme %
Almanya
Avusturya
Fransa
İngiltere
İspanya
İsveç
İtalya
Genel Toplam
13,84
6,76
9,38
12,67
9,66
9,42
26,37
3,944953 Ha
9,17
13,22
6,67
2,30
9,64
10,32
35,84
138919 Adet
TÜRKİYE'DE ORGANİK TARIM UYGULAMALARI
Türkiye'de Organik Tarım uygulamaları, 1985 yılında Avrupa ithalatçılarının talebi
doğrultusunda organik İzmir üzümü (sultana) yetiştiriciliği ile başlamış ve daha sonra
organik incir ve kayısı üretimine geçilmiştir. Organik ürünlerin üretimi, ürün çeşidinin
yetiştiği bölgeye göre değişmekle birlikte, Ege Bölgesi başta olmak üzere Akdeniz
Bölgesi, Karadeniz, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde yaygın olarak
yapmaktadırlar. Türkiye′deki organik ürünler, tahıllar, kurutulmuş meyveler, taze veya
işlenmiş sebze ve meyveler, baklagiller, fındık, baharatlar, aromatik bitkiler, çay ve
bitkisel çaylar, yumurta, endüstri bitkileri ve çeşitli işlenmiş ürünlerden oluşmaktadır.
İşlenmiş ürünlerin bazıları, zeytinyağı, bal, süt, dondurulmuş sebze ve meyveler ile
konsantre meyve sularıdır.
Türkiye’de Yıllara Bağlı Üretici Sayıları
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
2009
2010
2011
2012
11
2013
2014
TÜRKİYE' DE ORGANİK ÜRETİM ALANLARININ DAĞILIMI (Ha.)
Türkiye' de, 2005 yılı için üretici sayısı, 9.427 ; üretim alanı, 175.073 ha.; üretim
miktarı, 289.082 ton; ürün çeşidi 200 adet ham ürün 300 adet işlenmiş üründür.
Ülkemiz daha az kirlenmiş topraklara sahip olması nedeniyle, organik tarımsal üretim
açısından önemli üstünlüklere sahip olmasına rağmen dünya pazarlarında da düşük
paya sahiptir. Organik ürünlerin iç pazarda pazarlanması, süpermarketlerde,
hipermarketlerde ve perakende satış mağazalarında (doğal ürün ve organik ürün
dükkanlarında) ayrı bölümlerdeki raflarda olmaktadır. Son yıllarda iç pazarda organik
ürün payı artmasına rağmen bu oran % 1-2' dir.
ORGANİK ÜRÜNLER VE ÜRETİLDİKLERİ ÜLKELER
Ürün Adı
Bitkisel
Ürünler
Dünya'da Üretilen
Organik Tarım
Ürünleri







İşlenmiş
Ürünler


Türkiye'de Üretilen Organik
Tarım Ürünleri
Yaş meyve ve
sebzeler
Kuru ve sert
kabuklu meyveler
Hububatlar
Bakliyatlar
Yağlı tohumlar
Baharatlar
Tıbbi ve aromatik
bitkiler

Dondurulmuş
gıdalar
Zeytinyağı









12
Yaş meyve ve sebzeler
Kuru ve sert kabuklu meyveler
Bakliyatlar
Hububatlar
Yağlı tohumlar
Baharatlar
Tıbbi ve aromatik bitkiler
Dondurulmuş gıdalar
Zeytinyağı
Ekmek








Hayvansal
Ürünler







İçecekler



Şarap
Çorbalar
Şeker ve şekerli
ürünler
Un ve unlu
mamuller
Bebek mamaları
Diyet ürünleri
Gıda katkı
maddeleri
Soslar

Süt
Yumurta
Su ürünleri
Yağlar
Et ürünleri
Bal
Peynir

Bira, şarap, meyve
suları
Kahve, çay
Diğer alkollü ve
alkolsüz içecekler








13
Un ve unlu mamuller
Şarap
Süt
Yumurta
Yağlar
Bal
Meyve suları
Gül suyu
Gülyağı
Reçeller
GAP BÖLGESİNDE ORGANİK TARIM
Ülkemizin tarımsal arazi potansiyelinin önemi açısından GAP Bölgesi çok önemlidir.
GAP Bölgesi'nin organik tarım alanlarına bakıldığında bir çok havzada yıllardır zirai
olarak işlenmemiş veya hiçbir kimyasal gübre, zirai ilaç, hormon gibi maddeleri
kullanılmamış alanlar bulunmaktadır. Tarımın ilk yapıldığı bölge olan ve Yukarı
Mezopotamya (altın hilal ) olarak adlandırılan bölge, bereketli toprakları, bol su
alanları ve uygun iklim koşulları bakımından bir çok ürünün yılın mevsimlerine göre
üretilebildiği havzalar topluluğundan oluşmaktadır. Bölgenin özellikle "Verimli Ay"
olarak isimlendirilen ve içinden "İpek Yolu" geçen Gaziantep, Diyarbakır ve Mardin
illeri arasında kalan bölümü, kuzeydoğu ve doğudaki arazilere göre daha yumuşak bir
topografyaya sahiptir. Hatay'ın Samandağı ilçesinden başlayıp Şırnak'a kadar uzanan
877 kilometrelik Suriye sınırında toplam 3.5 milyon dekar (30 bin 600 hektar)verimli
alan mayın tarlası olarak ayrılmış durumdadır. Bu arazilerin çoğunluğu GAP Bölgesi
illerinin sınırları içerisindedir. 31.01.2005 tarih ve 2005/8450 sayılı Bakanlar Kurulu
kararı ile mayınlı alanların temizlenmesi ile ilgili ihale işlerinin yapılması işi Maliye
Bakanlığı'na verilmiştir. Gerekli güvenlik kuşağı oluşturulduktan sonra, Suriye sınırı
boyunca mayınlı alanların temizlenmesi ile oluşturulacak bu kuşak, organik tarım için
uygun alanlardır. Bu kuşağın mayınlardan temizlenip ülkemizin tarımsal üretimine
katılması önemlidir.
14
GAP Bölgesindeki organik tarım için temiz olarak kabul edilebilecek havzalar
bulunmaktadır:








Diyarbakır ili Kuzey kuşağı olan dağlık bölge,
Siirt ili Doğu ve Kuzey Doğu kuşağı, Batısı ile Güneyi, Şırnak ili Doğu,
Kuzeydoğu kuşağı, güney kuşağı (sınır bölgesi mayınlı saha)
Mardin ili Kuzey kuşağı Savur, Midyat, Kızıltepe kuzey kuşağı, Suriye sınır
kuşağı (mayınlı saha),
Şanlıurfa Karacadağ doğu kuşağı, Suriye sınırı güney kuşağı (mayınlı saha),
Halfeti ve Birecik dağlık kesimleri ve su boyları,
Adıyaman ili Nemrut Dağı çevresi, Baraj gölü çevresi,
Gaziantep Suriye sınırı güney kuşağı (mayınlı saha),
Nizip ilçesi kuzey doğu kesimi,
Kilis ili Suriye sınırı güney kuşağı (mayınlı saha)
GAP Bölgesindeki 7.525.600 hektar alan olan arazi parçasının, I., II., III. sınıf olarak
bilinen arazilerin yaklaşık 2.476.533 hektarı tarıma elverişli alan, GAP'ın % 33.2
olarak bilinmektedir. IV. Sınıf tarım arazisi olarak kabul edilen 694.263 hektar
araziyle birlikte GAP'ın % 42.3'ü tarıma elverişli olarak görülmektedir. Seçilebilecek
havzaların toprak nitelikleri açısından dağılımlarına bakılacak olursa, bölge Karacadağ
volkan kütlesi ile ayrılan, doğuda kalan kesimi, kuzeyden ve doğudan Toros yaylası,
15
batıdan Karacadağ ve güneyden Mardin eşiği adı verilen bir sırtla çevrilidir. İpek
yolunun içinden geçtiği alan Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin çevresi
kuzeyde kalan arazilere göre daha yumuşak bir topografyaya sahiptir. Bölgede iklim,
topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle çeşitli büyüklükteki toprak gurupları
mevcuttur. Bölge topraklarını %37'si kırmızımsı kahverengi, %28'i kahverengi orman,
%12'si bazaltik, ve %11'i kahverengi toprak grupları oluşturmaktadır.
Fırsatlar














Parçalı toprak yapısının birleştirilmesine olanak sağladığı için,
Biyoçeşitliliği ve yerel çeşitleri koruduğu için,
Toprak yapısındaki bozulmaları ve artan erozyon tehlikesini önlediği için,
Üretim planlaması yapılmasını önerdiği için,
Sağlıksız tohum, fide ve fidan kullanımına son verdiği için,
Üretimde kaliteyi ön plana çıkarttığı verimliliği daha sonra önerdiği için,
Sözleşmeli çiftçi uygulaması ile çiftçinin pazar sorununu çözdüğü için,
İnsan, bitki ve hayvan sağlığındaki olumsuz gelişmeler görülmesini önlediği
için,
Tarımsal üretimde yoğun kimyasal kullanımını önlediği için,
Üretim artışına karşın ürün kalitesinde bozulmalar olması,
Doğadaki yararlı türlerin yok olması ve zararlıların çoğalmasını önlediği için,
Enerjiyi tasarruflu kullandığı için,
Yer altı suları ve çevre kirlenmesini önleyen doğa dostu bir uygulama olduğu
için,
Eko-köy uygulamaları ile insanlara yeni seçenekler yarattığı için.
16
Noksanlıklar






Üretici yönlendirmesindeki noksanlıklar,
Yetersiz üretici bilinci,
Yetersiz biyoteknoloji,
Yetersiz yetişmiş eleman kullanımı,
Dünya'daki ileri teknik uygulamaların izlenememesi,
Kimyasal girdi kullanımını teşvik eden teknolojilerin gelişimidir.
Avantajlar




Gelişmiş ülkelerde yaşanan olumsuzlukları görme şansına sahip olmak,
Gelişmiş ülkelere göre daha az kimyasal girdi kullanılmış daha temiz topraklara
sahip olmak,
Tarımsal ürünlerde tüketimin büyük çoğunluğunu iç üretimle karşılama şansına
sahip olmak,
Uzun yıllar boyunca geleneksel üretim yapısının sürdürülmesidir.
17
Öneriler






Organik tarım ürünlerinin üretim ve pazarlama faaliyetlerini birbirinden ayrı ve
bağımsız olarak düşünmek mümkün değildir. Üretim faaliyetlerini pazarlama
yönlendirmelidir. Yani pazardan elde edilen bilgiler doğrultusunda üretim
yapılmalıdır.
Çiftçinin eğitilmesi, tüketicinin bilinçlendirilmesi ve yeterli tanıtımın da
yapılması ile birlikte organik ürün üretiminin ve tüketiminin artması
sağlanmalıdır.
Organik ürünlerin güvenilirliliğinin ortaya konması ve bunun tüketiciye en
etkin şekilde anlatılması ile yurt içi tüketim artacaktır. Bu konuda medya
kuruluşları başta olmak üzere, sivil toplum örgütleri, ilgili kamu kurum ve
kuruluşlarına büyük görev düşmektedir. Kurumlar bu konularda koordineli
olarak çalışmalıdırlar.
Güvenilir ve ayrıntılı bir veri tabanı oluşturulmalı ve bu veri tabanına geniş
kitlelerin kolay ulaşımı sağlanmalıdır.
Türkiye genelinde ve bölgesel olarak organik ürün haritası çıkarılarak organik
üretim planları yapılmalıdır. Bu açıdan baktığımızda GAP bölgesi bir bütün
olarak havza şeklinde değerlendirilebilir. Organik tarıma uygun olarak
belirlenen bu havzalar yasal düzenlemeler ile koruma altına alınmalı ve
kirletilmemelidir. Bu kapsamda bölgede organik tarım sektörünün sağlıklı
gelişebilmesi için bu çalışmada kümelenme metodolojisi kullanılarak saptanan
eksikliklerin giderilmesi ve önerilerin gerçekleştirilmesi büyük fayda
sağlayacaktır.
Ülkemizdeki organik tarım işletmelerinin çoğunlukla küçük ölçekli işletmeler
olduğu dikkate alınırsa, ulusal ve uluslararası pazarlarda büyük şirketlerle
18





rekabet edebilmeleri için interneti ve dolayısıyla e-ticareti etkin olarak
kullanmalıdırlar.
Organik tarım konusunda, iklimi ve toprak yapısı itibarı ile GAP Bölgesi
oldukça ciddi bir potansiyel taşımaktadır. Henüz sınırlı sayıda üretici organik
üretime başlamış olsa da bu alanda bölgede hızlı bir yatırım ve üretim artışı
mümkün görünmektedir. GAP Organik Tarım Konseyi Kurulmalıdır.
Belediyeler, İl Özel İdareleri, Tarım İl Müdürlükleri, GAP BKİ, Tarımsal
Araştırma Enstitüleri, GAP-GİDEM, İşadamları ve Organik Tarım
Konusundaki sivil toplum örgütleri, Harran ve Dicle Üniversiteleri ve
Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği gibi organik tarım konusunda etkili
olabilecek taraflardan oluşan bir konsey kurulmalıdır. Bu konsey GAP organik
tarım sektörünün küresel rekabet yarışında yer alabilmesi için strateji
oluşturulması ve bu stratejilerin uygulanmasında liderlik etmelidir.
Bölgeye organik tarım yatırımları için gerekli finansman imkanları yaratılmalı
ve cazip kılınmalıdır. GAP organik tarım yatırımları taşıdıkları potansiyel
itibarı ile karlı yatırımlar olacaklardır. Yatırımcılar ve girişim sermayesinin
bölgeye ilgileri çekilerek yeni fonların organik tarım sektörüne akması
sağlanmalıdır.
Organik tarım konusunda bölgeye danışmanlık desteği sağlanmalıdır.
Pazarlama şirketlerinin bölgeye yatırım yapması sağlanmalıdır. Organik
ürünlerin bölgeden dış pazarlara satılması konusunda eksiklikler giderilmelidir.
GAP bölgesi organik tarımda temel avantajlarını kullanmalıdır. Gerek çok geniş
ve verimli topraklara sahip olması, gerekse GAP projesi ile birlikte sulama
konusundaki imkanların artması ve diğer yandan da tarıma son derece elverişli
iklim ve güneş alternatiflerini içermesi, GAP?a organik tarım üretimi
bakımından son derece önemli temel avantajlar sağlamaktadır. Bu avantajlara
dayanılarak organik tarıma yönelik üretim konusunda gerekli girişimlerin
yapılmalıdır.
19





Tüketiciler bilinçlendirilmelidir. Başta bölge halkı olmak üzere ülke halkı
bilinçlendirilmeli ve bölgede eğitici reklamlar, TV programları, kampanyalar,
bilgilendirme toplantıları, fuarlar düzenlenmelidir.
Çiftçi eğitilmelidir. Organik tarıma geçiş sürecindeki maliyetler dikkate
alınmalıdır. Sebzeler gibi tek yıllık bitkilerde geleneksel üretimden organik
üretime geçiş süresi 2 yıl, meyve ağaçları gibi çok yıllık bitkilerde bu süre 3
yıldır. Organik tarıma yönelen üreticilere, bu üretim sürecine geçiş
dönemindeki olası maliyetler önceden anlatılmalıdır. Orta vadede gelecek
verim artışı ile verilen fiyatların bu kayıpların telafi etme şansı olacağını da
bilmelidirler.
Bölgede organik hayvancılık teşvik edilmelidir. Organik tarımın yapılabilmesi
için "Ekim Nöbeti" yapılması gerekmektedir. Bu bağlamda, alternatif ürün
olarak yem bitkileri en uygun bitki olarak tavsiye edilmektedir. Hayvancılıkta
"yem maliyeti" toplam maliyetlerin %70'ini oluşturmaktadır, dolayısıyla,
organik tarım uygulaması sonucunda yem bitkilerinden elde edilen ürünler
organik yem yapımında kullanılacak ve bu paralelde bölgenin organik
hayvancılığı da gelişmiş olacaktır. Organik tarım ve hayvancılık arasında çok
yüksek derecede sinerjik bir ilişki vardır. Bu bağlamda, tarımsal üretimin iki
temel unsurundan biri olarak hayvansal üretimin ekolojik dengeyi koruyacak ve
biyolojik gelişmeyi sağlayacak şekilde yürütülmesi, hem organik tarımın
devamlılığının sağlanması hem de bu sektörün korunması açısından son derece
önemlidir.
Markalaşma çalışmaları yapılmalıdır. Gerek GAP'ın bölge olarak ve gerekse
bölgedeki organik tarım üretici firmaların yurtiçinde ve yurtdışında organik
tarım markası oluşturma çalışmaları yapmaları gerekmektedir. Markalaşma
süreci üretimden maksimum kar marjını elde edebilmek için mutlaka yapılması
gereken bir süreçtir.
Kullanılmayan alanlar ve mayınlı bölgeler organik tarım alanı olarak
değerlendirilmelidir. Bu alanlar için bir master plan yapılarak organik tarıma
geçilmelidir. Yaklaşık yarım asırdır işlenmemiş olarak bekleyen bu topraklar
stratejik ve organik tarım için ideal alanlardır.
Kaynaklar :
Organik Ürün Üreticileri ve Sanayicileri Derneği: orguder.org.tr
Türkiye’de Organik Tarım (Eto Derneği): eto.org.tr
20