Yapı Elemanları Ders Notları tamamı 9 Mart 2016 (16 slayt/sayfa)

Transkript

9
5
Şekil 6. Çelik yapı
6) Çelik yapılar
3.Yapıların Sınıflandırılması
Şekil 4. Kagir yapı
13
4) Kagir yapılar : Taş veya tuğladan yapılan
yapılardır.
Şekil 1. Kerpiç yapı
Öğretim Üyesi: Yrd. Doç. Dr. H. Hakan İNCE
YAPI ELEMANLARI DERSİ
MEHMET AKİF ERSOY ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ
İnşaat Mühendisliği Bölümü
1
Çelik Yüksek Yapılar
¾Taş Yapı Uygulamaları
Şekil 2. Ahşap yapı
2) Ahşap yapılar
Barınmak ya da belirli bir ihtiyacı karşılamak için
çeşitli yapı malzemelerini ve yapım tekniklerini
kullanarak inşa edilen yer üstü, yer altı ve su
tesislerine yapı denir.
1.Yapının Tanımı
14
10
6
2
Çelik Köprüler…..
Şekil 5. Betonarme yapı
5) Betonarme yapılar
Ekonomik olmalıdır.
İstenen amaca uygun olmalıdır.
Estetik olmalıdır.
Yapıya ve yapım tekniklerine uygun malzeme
kullanılarak inşa edilmelidirler.
• Yapılar, kendi yükü, hareketli yükler, kar,
rüzgar deprem, yangın ve diğer etkilere
dayanabilecek sağlamlıkta olmalıdır.
•
•
•
•
Yapılar
kendilerinden
istenen
hizmetleri
karşılamak için şu özellikleri göstermelidirler:
2.Yapının Özellikleri
15
11
7
3
Çelik Stadyumlar….
Şekil. Betonarme yapı
Şekil 3. Hımış yapı
16
12
3) Hımış yapılar : Boşluk kısımları taş, tuğla
veya kerpiçle doldurulan ahşap iskeletli yapılardır.
8
A) Malzemelerine göre sınıflandırma
1) Kerpiç yapılar : Kerpiç; toprak, su ve
samanın karıştırılıp kalıplara dökülerek güneşte
kurutulması ile elde edilir. Hem ucuz olduğundan,
hem de yalıtım gerektirmediği için tercih edilir.
Yapılar çeşitli özelliklerine göre sınıflandırılabilirler:
4
Taşıyıcı elemanlar (kaba yapı)
• Temeller
• Duvarlar
• Kolonlar
• Kirişler, lentolar
• Döşemeler
• Merdivenler
• Çatılar
Tamamlayıcı elemanlar (ince yapı)
• Kapı ve pencere doğramaları
• Döşeme, duvar, tavan, merdiven
ve çatı kaplamaları
• Merdiven, balkon ve teras korkulukları
• Su, nem, ses ve ısı yalıtımları
• Boya ve badanalar
Tesisatlar
• Temiz pis ve sıcak su tesisatları
• Elektrik tesisatları
• Isıtma kalorifer tesisatı
• Havalandırma tesisatı
• Klima tesisatı
• Asansör tesisatı
• Kanalizasyon tesisatı
H) Yapının elemanlarına göre sınıflandırma
Şekil 7. Prefabrik yapı
29
25
30
26
•
•
•
•
•
Arsa seçimi
Projelerin hazırlanması
Finansman temini
İnşaat ruhsatının alınması
Yapının denetimi
Yapıların inşaatına başlanılmadan önce bazı ön
hazırlıkların yapılması yapının düzenli, kaliteli,
ekonomik ve zamanında yapılması için gereklidir. Bu
ön hazırlıklar şunlardır:
4. Yapıya Hazırlık
Prefabrik elemanların şantiye ye taşınması
F)) Taşıyıcı
ş y elemanları yönünden sınıflandırma
• Yığmaa yapılar
ar: Taş, kerpiç, tuğla, ahşap, beton
blok gibi malzemelerin üst üste konulmasıyla
elde edilen ve tüm duvarların (iç ve dış) taşıyıcı
olduğu yapılardır. Yığma sistemin genel özelliği;
yapı malzemelerinin kendi ağırlığı ile birinin
diğeri üzerine yerleşerek bir bütün yapı elemanı
oluşturmasıdır. Yapıldıkları malzemelere göre
9 Ahşap yığma yapılar
9 Kagir yığma yapılar olarak sınıflandırılırlar.
22
şu
kriterlere
özellikle
dikkat
31
27
• Yapı için gerekli alt yapı (yol, kanalizasyon, elektrik
ve su gibi) tesislerinin durumu araştırılmalıdır.
• Arsanın mülkiyet durumu; tapu kayıtlarında arsanın
sahibi, varsa ortağı veya herhangi bir kuruluşa veya
kişiye ipotekli olup olmadığına bakılmalıdır.
• Şehir imar planındaki kullanış amacına özellikle
dikkat edilmelidir. Örnek olarak arazi yeşil saha
olarak ayrılmış olabilir. Bu durumda yapı yapma
izni alınamaz ve yapı yapılamaz.
Arsa seçimi
Arsa seçiminde
edilmelidir:
Prefabrik yapı uygulamaları….
F)) Taşıyıcı el
elemanları
lemanları yönünden
yön
nünden sını
sınıflandırma
ıf
• Karkas (iskeletli) yapılar
ar: Karkas (iskelet)
sistemlerde taşıyıcı elemanlar kolon, kiriş ve
döşemedir. Ayrıca tüm yükü zemine aktaran temel
de bu sistemin bir taşıyıcı elemanıdır. Döşemeler
üzerine aldıkları yükleri kirişlere aktarırlar. Kirişler
bu yükleri bağlı oldukları kolonlara ve kolonlarda bu
yükleri temel vasıtasıyla zemine aktarırlar. Bu tip
yapılarda
duvarlar
bölme
elemanı
olarak
kullanılırlar. Yığma yapılarda olduğu gibi taşıyıcı
değillerdir. Duvarlar kirişlerin üzerine geldiğinden
doğrudan kirişe etki eden yük olurlar.
Çeşitleri:
9Ahşap karkas yapılar
9Betonarme karkas yapılar
9Çelik karkas yapılar
23
C) Sürekliliğine göre sınıflandırma
• Geçici yapılar: Belirli bir süre kullanılıp sonra
kaldırılan yapılardır (Şantiye binaları vb.).
• Kalıcı yapılar: Bir kere yapıldığında sürekli
kullanılmak amacı ile yapılan yapılardır (Mesken
binalar, okullar, fabrikalar, hastaneler vb.).
19
B) Bulundukları yere göre sınıflandırma
• Alt yapılar (Yol, kanalizasyon hatları, tünel ve
diğer zemin seviyesi altında kalan yapılar)
• Üst yapılar (Zemin seviyesi üzerinde kalan tüm
yapı kesimleri)
• Su yapıları (Barajlar, kanaletler, limanlar,
marinalar, dalgakıranlar vb.)
18
21
17
E) Mülkiyetlerine Göre Sınıflandırma
• Resmi yapılar
• Vakıf yapıları
• Özel yapılar
Sanayi ve endüstri yapıları
24
Projelerin Hazırlanması
Bina projelerinin yapılabilmesi için binanın yapılacağı
arsanın çeşitli belgelerinin kurumlardan temin edilmesi
gereklidir.
• Arsa Tapusu: Arsanın sahibini, durumunu (Pafta no,
Ada no, Parsel no, Mevkisi, Alanı vs.) çevre ile ilişkilerini
belirten belgedir. Arsa tapusu Tapu Kadastro
Müdürlüklerinden alınır.
• İmar Çapı: Arsanın durumunu, büyüklüğünü, yola olan
ilişkisini, yapılacak yapı ile ilgili durumunu, taban alanı
katsayısı (TAKS-Bir yapının parsel tabanında kapsadığı
inşaat alanının parsel alanına oranı), kat alan katsayısı
(KAKS-Bir yapının toplam inşaat alanının parsel alanına
oranı) ve yapı yüksekliğini belirten belgelerdir.
32
G) İnşaat aşamalarına göre sınıflandırma
• Kaba inşaat (Temel, kolon, kiriş, duvar, merdiven
vb. taşıyıcı sistemler)
• İnce inşaat (Kaplama, boya, yalıtım, kapı ve
pencere doğrama işleri vb.)
28
F) Taşıyıcı elemanları yönünden sınıflandırma
• Prefabrik yapılar (Yapıların taşıyıcı elemanlarının
imalathanelerde önceden yapılıp sonra yerine
getirilip monte edilerek yapılan yapılar)
D. Hizmet Amaçlarına Göre Sınıflandırma
• Konutlar (müstakil ev, apartman, köşk vb.)
• Konaklama yapıları (otel, misafirhane, yurt vb.)
• Kültür yapıları (müze kütüphane vb.)
• Sağlık yapıları (hastane, sağlık ocağı vb.)
• Dini yapılar (Cami, mescit, kilise vb.)
• Sosyal yapılar (sinema, tiyatro, kulüp vb.)
• Ticaret yapıları (banka, dükkan, işhanı vb.)
• Endüstri yapıları (atölye, fabrika vb.)
• Anıtlar ve tarihi yapılar
• Ulaştırma yapıları (otogar, deniz ve hava limanları vb.)
• Spor yapıları (stadyum, yüzme havuzu, hipodrom vb.)
• Su yapıları (baraj, kanalet, dalgakıran vb.)
20
yerin
olarak
zemin
tespit
çalışmalarına
5. Temel Zemini
Orta Yapı Zemini
• Sıkışabilen 3 Ǧ 4 m. kalınlığındaki zemin
tabakalarından oluşur.
• Kumlu ve killi zeminler bu gruptandır.
45
• Zemine ait veriler tespit edildikten sonra, o zemin
üzerinde inşa edilecek olan yapının projelendirilmesi
aşamasına geçilir.
“yapının
yapılacağı
özelliklerinin
sağlıklı
edilmesidir”.
• Bir
yapının
projelendirilmesi
başlamadan önce ilk yapılacak çalışma
5. Temel Zemini
46
• Kohezyon
özelliklerine
göre zemin sınıfları
9 Kohezyonlu zeminler
9 Kohezyonsuz zeminler
Çürük Yapı Zemini
Sıkışmaya uygun ve yük altında kayabilen zeminlerdir.
ince kum, ıslak kil, killi toprak, bataklıklar, dolgu
zeminler bu gruba girerler.
5. Temel Zemini
• Taşıma gücü değerlerine
göre zemin sınıfları;
9 Sağlam yapı zemini
9 Orta yapı zemini
9 Çürük yapı zemini
• Tane büyüklüklerine göre
zemin sınıfları;
9 Kil 0.002 mm’den küçük
9 Silt 0.06 mm ile 0.002 mm
arasında
9 Kum 2.0 mm ile 0.06 mm
9 Çakıl 2.0 mm’ den büyük
Zemin Türleri
5. Temel Zemini
42
41
38
2. Kesin Proje (Uygulama Projesi) :Ön projelerin
hazırlanmasından sonra yapının genel özellikleri çizgi
üzerine aktarılmış, üzerinde gerekli düzeltmeler yapılmış
ve proje oluşturulmuştur. Bundan sonraki aşamada
uygulama projesi olan kesin projelerin yapımına geçilir.
1. Ön (Avan) Proje: Mimari anlamda hazırlanan projeler
olup, vaziyet planı, kat planları, görünüşler, kesitler ve
maket çalışmasından oluşur.
İnşaat ruhsatı alınırken gerekli olan belgeler;
• Dilekçe
• Tapu
• İmar durumu
• Ölçü Krokisi
• Plankote
• Projeler [Mimari (Belediye tarafından ön onaylı), Statik,
Tesisat, Elektrik]
• Proje müelliflerinin taahhütnamesi
• Zemin etüd raporu
• Yapı Müteahhidi ile ilgili belgeler (Müteahhitliği inşaat sahibi
ya da inşaat yapmaya yetkili başka bir müteahhit üstlenir)
• Yapı denetim sözleşmesi ve yapı denetim şirketinin belgeleri
• Şantiye şefi sözleşmesi
Bu belgelerin temininden sonra yapının projelerin
yapımına başlanır. Kullanım amacı belirlenmiş ve arsa
seçimi yapılmış bir yapı için proje hazırlığı üç aşamada
gerçekleştirilir.
34
İnşaat Yapım Ruhsatının Alınması
Yapı inşaatına başlanılmadan önce ilgili idare
tarafından (mücavir alan sınırları içindeyse Belediye
ve mücavir alan sınırları dışında ise İl Özel İdareleri)
verilen inşaat yapma iznini gösteren belgedir. Süresi
en fazla 5 yıl olup, 5 yılı geçen inşaatlar için inşaat
ruhsatı yenilenir.
37
• Ölçü Krokisi : Arsanın kenar ölçülerini belirten
belgelerdir. Belediyelerden alınır.
• Plankote: Arsanın kırık köşe noktalarındaki kotların
belirtildiği belgedir. Belediyelerden alınır.
İmar çapı eğer arsa mücavir alanı (İmar mevzuatı
bakımından belediyelerin kontrol ve mesuliyeti altına
verilmiş olan alanlar)içinde ise tapu fotokopisi, dilekçe
ve gerekli harç karşılığında belediyeden, mücavir alanı
dışında ise mevzii imar ilanı ile valilikten alınır.
33
5. Temel Zemini
http://www.avanos.bel.tr/avanos
47
Ayrıca çakıllı zeminler kil, kist ve killi topraklar da bu
sınıfa girerler.
• Püskürük zeminler “granit bazalt kalker vb.”
• Tortul
• Metamorfik
Sağlam Yapı Zemini
Sıkışmaya uygun olmayan 2Ǧ3 m. kalınlığındaki
tabakalar halinde oluşmuş zeminlerdir.
43
Yapı Denetimi
Şehircilik
Ülkemizde
yapı
denetimi
Çevre
Bakanlığı’nın çıkarttığı «Yapı Denetim Kanunu»’nun
öngördüğü şartları sağlayarak kurulan yapı denetim
şirketleri tarafından yapılmaktadır. Bu durum yapıyla
ilgili tüm teknik sorumluluğu da ilgili şirketlere
vermektedir.
39
• İhtiyaç ve yapının niteliğine göre yapılması zorunlu
ve gerekli projeler
1)Kalorifer Tesisat Projesi
2)Havalandırma-Klima Projesi
3)Telefon, İnternet Tesisat Projesi
4)Asansör Tesisat Projesi
• Yapılması zorunlu projeler
1)Mimari Proje
2)Statik Proje
3)Elektrik Tesisat Projesi
4)Sıhhi Tesisat Projesi
Bina yapıları için hazırlanması gerekli uygulama projeleri
şunlardır:
35
5. Temel Zemini
5. Temel Zemini
Çizelge 1. Tane büyüklüğüne göre zemin sınıfları
Tane büyüklüklerine göre zemin sınıfları
• Taneli zeminleri esas alan bu sınıflama; tane
büyüklüğü (çapı) 0.002 mm den başlayan kil, silt,
kum ve çakıl gibi tane büyüklüklerine sahip zemin
türlerini içermektedir.
48
44
• Üzerine gelen bina yükünü emniyetle taşıyan zemine
"temel zemini" denir.
• Temel zemini yapının kendi ağırlığı ile sonradan
yapıya gelecek yükleri taşıyabilmelidir.
• Zemin çok değişken özellikler gösterebilir. Bu
nedenle temel zemininin önceden çok iyi etüd
edilmesi gereklidir.
40
• Detaylar
Yapının özelliği ve inşaat yapım sistemine göre
projelerin bazı bölümlerinin daha büyük ölçeklerde
detayları hazırlanır. Bunlardan bazıları:
¾Yalıtım detayı
¾Sistem detayı
¾Birleşim detayları
36
5. Temel Zemini
5. Temel Zemini
57
¾ Sondaj Boruları
61
Mevcut bir yapının temel zemini hakkında inceleme
yapıyorsak, açacağımız muayene çukurunun derinliği ,
mevcut yapının temel derinliğinden daha fazla olmalıdır.
Mesela bodrum katlı bir yapıda bu derinlik 3,0-5,0 m
arasında değişebilir.
BAŞLICA ZEMİN ETÜTLERİ
• Soruşturma yapmak
• Muayene çukuru ya da çukurları açmak
• Sondalama yapmak
• Sondaj yapmak
• Sondaj Kazığı kullanmak
• JEOFİZİK yöntemler
53
• Taneleri birbirinden ayrılamayan veya zorlukla
ayrılabilen
zeminlere
kohezyonlu
zeminler
denilmektedir. Kohezyonlu zeminlere örnek olarak killi
zeminler verilebilir.
• Birbirinden ayrılabilen tanelerden oluşan zeminlere
kohezyonsuz zeminler denir. Kohezyonsuz zeminlere
örnek olarak; kum ve çakıllar gösterilebilir.
Zeminler kohezyon özellikleri bakımından genelde iki
gruba ayrılırlar. Bunlar kohezyonsuz zeminler ve
kohezyonlu zeminler olarak adlandırılır.
Kohezyon özelliklerine göre zemin sınıfları
49
5. Temel Zemini
¾Çelikten yapılan bu
uçlar, sondaj
çubuklarının ucuna
takılarak kullanılır.
¾Sondaj
uçları;
Vurularak çakılan uçlar
Döndürülerek çakılan uçlar
Zeminden numune alma işlemi
Fakat o verilerin öncelikle o
yapı yeri için geçerli olduğu ve
bize sadece yapı yerimiz
hakkında ön bir fikir vereceği
unutulmamalıdır.
Yapı yerinin bitişiğinde veya
çevresinde daha önce yapılmış
benzer zemin etütleri varsa ve
bu etütlerin sonuçları güvenilir
ise, kendi yapı yerimizin zemin
özelliklerinin tespitinde bu
verileri kullanabiliriz.
¾ Soruşturma
Yapmak
62
58
54
Temel Zemini özelliklerinin doğru ve yeterli
olarak belirlenmemesinden kaynaklanan temel
tasarım hataları sonradan telafi edilmeyecek sonuçlar
doğurabilir
Zeminin Tanınması
Bir yapı yükünü zemine taşıtabilmek ancak zemin
hakkında iyi ve sağlam bilgiye sahip olmakla ve
kapsamlı zemin etüdleri yapmakla mümkündür.
50
5. Temel Zemini
¾ Burgulu sondaj uçları
Ayrıca, zemine batırılan bu deney mili
yukarı çekildiğinde de çubuğun girintilerine
dolan zemin parçaları ve renkleri, zemin
tabakalarının cinsi hakkında bir fikirde
verir. Örneğin; çubuk temiz ise zeminin
kumlu yada çakıllı, sarımsı yada gri ise killi
bir tabaka olduğu anlaşılır.
Bu mil, yukarıdan vurularak dikey olarak
zemine batırılır. Her 5 (beş) vuruşta bir
milin zemine ne kadar batmış olduğu
ölçülerek bir çizelgeye işlenir. Böylece,
zemin tabakalarının dayanımı hakkında bir
fikir elde edilebilir.
Sondalama işi; çapı 2,0-4,0 cm ve uzunluğu
3,00-5,00 m olan bir deney mili ile yapılır.
Mil üzerinde yer yer girintiler vardır.
Sondalama ile çok büyük olmayan araziler
üzerinde çok sayıda delik açarak zemin
etüdü yapılır.
¾Sondalama Yapmak
Zeminde basit bir çukur, galeri yada baca açılır ve çukurun tabanından
örnekler alınır. Burada zeminin cinsi ve tabakalarının durumu da kolayca
görülebilir. Zeminde açılacak olan bu muayene çukurlarının sayısı ve
şekilleri, yapının büyüklüğü ve zemin tabakalarının durumuna bağlı olarak
tespit edilir.
¾Muayene Çukurları Açmak
63
59
55
Zemin tabakalarının cinsi, kalınlığı ve derinliği
Zeminin taşıma gücü
Yer Altı Su Seviyesinin tespiti
Kayma ve donma tehlikesi olup olmadığı
Yer altı suyundan dolayı zemin tabakalarında ayrışma
ve erime olup olmadığı
6. Zeminde betonu bozucu kimyasal veya organik
maddelerin olup olmadığı
1.
2.
3.
4.
5.
Zemin Etütleri genellikle aşağıda ifade edilen zeminle ilgili
bilgileri tespit etmek için yapılır;
51
5. Temel Zemini
60
56
delerek uygulanır.
Kullanılır.
Genellikle sondaj döndürerek çakarak ya da
¾Sondaj uçları
¾Sondaj boruları
¾Sondaj çubuklar
Bir sondajı gerçekleştirebilmek için;
64
Burada amaç; istenilen derinlikteki zemin parçasını örselemeden
yukarıya çıkarmaktır.
Sondaj; daha derinlerde yapılan bir zemin araştırmasıdır.
¾ Sondaj Yapmak
Şayet zemin dik kademeli olarak
kazılmaya müsait değil ise, yani çok
gevşek bir yapıya sahip ise, Şekil c’ de
görüldüğü gibi kademeler eğimli olarak
yapılır.
Bunun için Şekil b de görülen kademeli
kazı yapılır. Burada her kademeden ayrı
ayrı örnekler alınır.
Şekil a da çok derine inilemez, çünkü
çukurun yanları yıkılabilir.
Bu yöntemde belli bir derinliğe kadar
inilebilir.
Temel zemininin tanınmasında iki aşamalı bir çalışma
öngörülmektedir. Bunlar;
• Yapı yerinde gerçekleştirilen araştırmalar,
• Zemin örnekleri üzerinde deneysel çalışmalar, şeklinde
gerçekleştirilmektedir.
Zemin incelemelerinin kapsamının ne olacağı ve
hangi derinliklere kadar yapılacağı;
• Binanın türü ve işlevi,
• Binanın boyutları ve toplam yükü,
• Bina yapısal özellikleri,
• Düşünülen temel türü,
• Arsanın konumu,
• Zemin türü ve özellikleri gibi faktörlere bağlı olarak
değişmektedir.
52
Sismik yöntem
Elektrik özdirenç yöntemi,
Mikrometre yöntemi
GPR Radar
Dr. Erdal AKYOL
Pamukkale Üniversitesi
Laboratuar Deneyleri-Mühendislik Özellikler
Bozozuk, 1976, Tower Silo Foundations,
Canadian Building Digest
FARKLI OTURMA – Gerilmeye Bağlı
1.
2.
3.
4.
Yukarıda anlatılan yöntemlerden
başka daha derin tabakalarda
zemin etüdü yapmak için
"JEOFİZİK" yöntemler de
kullanılmaktadır.
Çakma işlemi sırasında, zemin örneği
de iç boruya dolar. Çakma anında açık
olan kazık ucu, kazığın yukarı
çekilmesiyle kapanır. Böylece zemin
örneği de örselenmeden alınmış olur.
Bu işlemde kullanılan kazık; çelikten
yapılmış kalın bir dış boru ve onun
içersindeki ince bir borudan oluşur.
Bu yöntem; 10,00 m derinliğe kadar
yapılan zemin etütlerinde hem
ekonomik hem de alınan örneklerin
yerleşimi bozulmadan çıkarılabilmesi
açısından kullanışlıdır.
¾ Sondaj Kazığı
Kullanmak
78
74
69
65
YAPI TEK BLOK HALİNDE YAPILMIŞTIR. MEVSİM YAĞIŞLARINA BAĞLI
OLARAK YERALTI SU SEVİYESİ HIZLA YÜKSELMEKTEDİR. YAPI ZEMİNİ
YETERLİ DAYANIMA SAHİP DEĞİLDİR. BU NEDENLEDE ZAMAN
İÇERSİNDE ZEMİNDE MEYDANA GELEN SIKIŞMALARDAN DOLAYI
YAPIDA OLUŞAN FARKLI OTURMALARDAN DOLAYI TAŞIYICI SİSTEM
ELEMANLARINDA ÇATLAMALAR OLUŞMUŞTUR.
Dr. Erdal AKYOL
(Farklı zeminden dolayı)
Farklı Konsolidasyon
FARKLI OTURMA
79
75
70
66
Zemin, yapıdan gelen yükler altında,
zemin tanelerinin sıkışması sonucu, bir
miktar oturma yapar. Bu oturma
miktarına “Tasman” denilir.
5. Zeminin Taşıma Gücü
Sondaj boruları
76
71
80
YAPI TEK BLOK HALİNDE YAPILMIŞTIR. DOLGU (ZAYIF) ZEMİNE OTURAN YAPI
KISMINDA, YAPININ AĞIRLIĞINDAN DOLAYI ZAMAN İÇERSİNDE DOLGU ZEMİNDE
SIKIŞMALAR MEYDANA GELMİŞ VE BUNUN SONUCU OLARAKTA YAPIDA FARKLI
OTURMALARDAN DOLAYI TAŞIYICI SİSTEM ELEMANLARINDA ÇATLAMALAR
OLUŞMUŞTUR.
DOLGU ZEMİNE OTURAN YAPI KISMI
KAYA ZEMİNE OTURAN YAPI KISMI
• Bu oturmalar müsaade edilen değerden fazla ise
yapının dengesi bozulur ve yapı tehlikeye girer.
Oluşan iç gerilmeler sonucu, yapının dayanımı
da azalır. Ayrıca, oluşan çatlaklar, ayrışmalar ve
benzeri durumlarda yapının fonksiyonları da
zayıflar.
Alınan zemin örnekleri
doğal nemini
kaybetmemesi için
hemen parafinle
sarılarak özel
hazırlanmış kutulara
konulup
numaralandırılarak
laboratuara gönderilir.
67
(http://www.jeo.com.tr)
• Tanelerin durumu bozulmadan zeminin,
birim
alanda
taşıyabileceği
yük
miktarına “Zeminin Taşıma Gücü”
denilir.
¾Zemin Taşıma Gücü
81
77
73
68
YAPI TEK BLOK HALİNDE YAPILMIŞTIR. DOLGU (ZAYIF) ZEMİNE OTURAN
YAPI KISMINDA, YAPININ AĞIRLIĞINDAN DOLAYI ZAMAN İÇERSİNDE
DOLGU ZEMİNDE SIKIŞMALAR MEYDANA GELMİŞ VE BUNUN SONUCU
OLARAKTA YAPIDA FARKLI OTURMALARDAN DOLAYI TAŞIYICI SİSTEM
ELEMANLARINDA ÇATLAMALAR OLUŞMUŞTUR.
Dr. Erdal AKYOL
FARKLI OTURMA - Farklı Konsolidasyon (Farklı zeminden dolayı)
Sondaj Kesiti
(http://www.zeminarastirma.com)
Planın Zemine Uygulanması (Aplikasyon)
• Ancak, yalnızca dik inme ve çıkmalarda, pratik
olması nedeniyle aynalı gönye, diyoptri aleti,
prizmalar kullanılır ya da Pisagor teoreminden
yararlanılarak 3-4-5 kuralı uygulanabilir.
Yapının Planının Zemine Uygulama Aşamaları
Şekil . Vaziyet planı
Yapı hattı
Şekil . Pisagor teoremi
• Zemin emniyet gerilmesinin belirlenmesinde
kullanılan güvenlik katsayısı, yapılacak yapının
cinsine, önemine, bölgenin özelliğine ve
müsaade edilecek tasman miktarına göre 2,0 –
10,0 arasında değişebilir.
Her yükleme adımında
1,4,10,20,40,60 dakikalarda ve
daha sonra birer saat ara ile
oturma değerleri kaydedilir. Her
adımda, oturmalar pratik olarak
sona erinceye kadar (yaklaşık
saate 0.02 mm den az) oturma
gözlemlerine devam edilir.
Bundan sonra diğer yük artışına
geçilir. Böylece yüklemeye, sınır
taşıma gücüne veya plâka emin
taşıma gücünün 2-3 katına kadar
devam edilir. Deney sonunda
oturma-yük-zaman ilişkisi çizilir.
Plaka yükleme deneyi
92
88
84
• Pisagor teoremine göre; örneğin boyu 12,00 m olan
y b
p alınır.
ve esnemeyen
bir ip
•Ü
Üzerine ölçülerek, dik üçg
üçgenin
genin
nin
n kenar uzunlukları
uzunlukla
olan 3.00, 4.00
4. ve 5.00
0 m'lik
k ölçüler sırasıyla
işaretlenir.
• İp, bu işaretlerden gerdirilerek A, B ve C noktalarına
bağlandığında,
b
ğ
ğ
, A noktasındaki açı
ç dik olacaktır.
•Y
Yüzeyi düz olan arsalarda ölçme kolay yapılır; ancak
eğimli arsalarda, kademeli ölçme yapmak gerekir.
96
95
91
87
83
94
• Zemin taşıma gücü değerinin belirli bir
“Güvenlik Katsayısına” bölünmesi ile elde
edilen gerilme değerine “Zeminin Emniyet
Gerilmesi” denilir.
¾Zemin Emniyet Gerilmesi
Yükleme adım adım yapılır. Bir adım, tahmin
edilen plâka emin taşıma gücünün 1/5 i veya
plâka sınır taşıma gücünün 1/10 u
mertebesinde seçilebilir. Plakanın oturmaları,
plâka yüklenmesinden etkilenmeyecek
uzaklıktaki noktalara oturan bir kirişe takılan
İki yer değiştirme veya deformasyon ölçme
saati (mikrometre, komparametre, dial gauge)
Üç ölçülün Yer değiştirme ölçme saatleri, plaka
ortasına göre, simetrik ve karsı yerlere
oturtulmalıdır. Böylece, deney sırasında
plakanın yataya göre dönmesi de izlenebilir.
Saatlerin okumalarının ortalaması plâka
oturması olarak alınır. Saatler en az 0.02 mm
duyarlıkta olmalıdır.
Deneyde, Plâka ya doğrudan veya bir yerden
hidrolik kriko (veren) ile tepki (reaksiyon)
alınarak yüklenebilir. Plâka yatay olmalı ve
zeminle teması İyi olacak şekilde
oturtulmalıdır. Zeminle iyi teması sağlamak
üzere, plakanın oturacağı alan dikkatlice
düzeltilir ve üzerine ince bir kum tabakası
serilir.
• Köşe noktaları bilinen arsa üzerine aplikasyon
yapılabilmesi için yapı hattının, yani yapının sokak
ya da cadde çizgisinin bilinmesi gerekir. İmar
durumuna uygun olarak düzenlenmiş Vaziyet
Planındaki ölçülere ve kotlara göre Harita
mühendisleri tarafından, sabit röperlerden yapılacak
ölçmelerle, yapının bir köşesi ve yapı hattı kazıklarla
zemine tespit edilir.
90
86
82
• Öncelikle arsa üzerindeki malzeme, çöp, toprak
yığını vb. fazlalıklar kaldırılarak zemin temizlenir.
Gerekirse zemin greyder, dozer vb. makinelerle
düzeltilir.
Modellenen deneyin gerçek temel boyutundan çok
küçük olması nedeniyle plakanın zeminde
oluşturacağı gerilme zonu gerçek temelin
oluşturacağı gerilme zonuna göre çok küçük
olması beklenir buda çok katmanlı zemin
tabakalarında sorun yaratabilir. Dikkat edilmesi
gerekir.
Bu yöntem, yük altında zeminin taşıma kapasitesi
ve zemin davranışı hakkında bilgi verir.
Uygulaması kolay ve hızlıdır.
Zeminin taşıma gücü belirlemek için yapılan bir
arazi deneyidir.
Bu test, temel olarak temel seviyesinde çapı 30-75
cm olan dairesel çelik levhayı yüklemek ve her bir
yük artımına tekabül eden oturma
miktarının belirlenmesinden ibarettir.
Deney sonucunda elde edilen oturma-yük eğrisi
yardımı ile zeminin taşıma gücü hesaplanır.
Plaka Yükleme Deneyi
Şekil 10. Eğimli arsada kademeli ölçme
L=L1+L2+L3+L4
Su terazisi
B
Burada dikkat edilecek nokta; tüm ölçmelerin su terazisiyle
kontrol edilerek, yatay durumda yapılmasıdır.
A
97
• Bu köşe noktası ve yapı hattı esas alınarak, diğer köşe
noktaları da tespit edilip
ilip buralara
bura
ra
alara
ra
a kazıklar çak
çakılır.
Ölçüm çalışmalarında Nivo ve Takeometre gibi
modern ölçüm aletleri kullanılır.
93
Projesi tamamlanmış, zemin etüdleri yapılmış, zemin
taşıma gücü ve temel tipi belirlenmiş bir yapının arazi
üzerinde yerinin tespit edilmesi
edilmesi ve ye
yerleştirilmesi
erleştirilmesi
işlemine, planın zemine uygulanması (aplikasyon)
denir.
89
85
• Zeminin meyilli olması durumunda telöreler,
kademeli olarak yerleştirilirler.
• Yapı bitişik nizamda ise, mevcut komşu binanın
duvarlarından yararlanılır; yani telörelerin komşu
bina duvarına gelen kısmı, komşu binanın duvarı
üzerine tespit edilir.
İp İskelesinin kurulmasında izlenecek yol
110
Şekil 16. Komşu bina duvarında telöre tespiti
Şekil 14. Telörelerin çivi ve çentik ile işaretlenmesi
111
Şekil 17. Meyilli zeminde telöre uygulaması
112
• İİplerin kesişt
kesiştiği
k
sişttiği noktal
noktalardan
ktallarda
dan şakül
ül sarkı
sarkıtılarak
arkııtılarak
arak
k
yapının,
n arsa
n,
a üzerindeki
ki ilgili
li noktaları
rı tespit
it edilir
ir.
ir
• Bu işaretlerden, karşılıklı olarak ipler gerilir. Duvar
köşelerinde iplerin, birbirlerini dik olarak kesip
kesmediği ve birbirlerini kesen ip boylarının da,
plandaki uzunluklarına uygun olup olmadığı şerit
metreyle ölçülerek kontrol edilir.
• Plandaki yatay akslar genellikle rakamlarla, dikey
akslar ise harflerle isimlendirilir. Bu rakam ve
harfler, telöre üzerindeki yerlerine yazılarak, aks
yerlerinin sonradan kolay bulunmasını sağlar. Bu
işaret yerlerinin kaybolmaması için; telörelerin
üzerindeki işaret yerlerine çiviler çakılır ya da
çentikler açılır.
108
107
Şekil 12. Yığma yapıda uygulanan ip iskelesi
I-I kesidi
104
106
b. Karkas (iskelet) yapılarda;
-Temel kazısı genişliği,
-Temel aksları.
• Telörelerin üzerine, şu elemanlar işaretlenir;
a. Yığma yapılarda;
-Temel kazısı genişliği,
-Sömel ya da temel hatılı genişliği, -Temel duvarı genişliği,
-Zemin kat duvarı genişliği.
103
İp İskelesinin kurulmasında izlenecek yol ,
şöyle sıralanabilir:
• Köşe
noktalarına
çakılan
kazıkların
doğrultularından, duruma göre 100 Ǧ 250 cm
gerisinden ve 150 Ǧ 300 cm aralıklarla kazıklar
çakılır. Kazıkların kesitleri, genellikle 7x7, 8x8, 6x8,
5x10 cm gibi kare veya dikdörtgen ya da çapı 10 cm
civarında daire olur. Boyları ise, 100 Ǧ 150 cm
kadardır.
İp İskelesi
Binanın
köşe
noktaları,
kazıklar
çakılarak
belirlendikten
sonra
temel
çukuru
açmaya
başlanacaktır. Çakılan kazıkların yerleri ise kazı
sırasında kaybolacaktır. Hem bu noktaların yerlerinin
kaybolmaması ve hem de temel çukuruyla sömel,
temel ve zemin kat duvarlarının yerlerinin belirtilmesi
için ip iskelesi kurulur.
100
99
• Bu kazıkların dışǦüst kenarlarından olmak üzere
yatay latalar çakılır. Lata kesitleri, 4x8, 5x10 cm gibi
olup, boyları da 200 Ǧ 400 cm arasındadır. Bu
latalara telöre denir. Telöreler, zeminden 50Ǧ100 cm
seviyesi
esiinden 30Ǧ40
30 40 cm
3
m kadar
ya da subasman seviyesinden
yukarıda
da olmalıdır.
olm
malıdırr. Yapı
ma
apı yerine
y
girmek,
g
gir
rmek,
k, malzeme
m
taşımak
ak
k vvb.
vb
b.. işş ak
b
akımı
a
kım
mıı iç
m
için,
çin
n, te
n,
ttelörelerin
elörelerin
rin
nu
uygun
n yerlerinde
y
boşluk
k (kapı)
(
ı)) bırakılı
bırakılır
b
ır.
ır
r. Telörel
Telöreler
T
elleeer
er,
r, büyük
b
k ya
yyapılarda
pılarda
kesik
k k
kesik yapılab
yapılabilir
labi irr; yani gerekmeyen yerlere
telöree konmayabilir
ir.
ir
102
• Doğrultular belirlendikten sonra bina planındaki
ölçülerin, bu doğrultularda ve yatay ölçmelerle, 1/1
ölçeğinde zemine uygulanması gerekir. Bu uygulama
da ip iskelesi kurmakla mümkün olur.
98
105
109
Şekil. Çentiklerden ip çekmek
113
Şekil 18. İp iskelesi
Şekil. Şakül (Çekül)
Şekil 13. Karkas yapılarda uygulanan ip iskelesi
Şekil 11. İp iskelesinin kuruluş aşamaları
1 - 2.5 m
101
122
Kazı İşleri
Şekil. Hendek kazısı
126
4. Batak ve balçık zeminler : Bünyesindeki su
muhtevası ya da yeraltı su seviyesi yüksek olan ve bu
suyu kolay bırakmayan, genellikle yapışkan ve cıvık
nitelikli zeminlerdir.
Zemin Türleri (Kazı için)
Şekil. Hendek kazısı (İçme suyu, petrol, Doğalgaz vb boru hattı döşenmesi)
Kazı İşleri
127
1)Hendek kazısı: Her türlü zeminde yapılan, boyu
eninden oldukça uzun olan kazıdır. Hendek kazısı
derinlik ve genişliklerine göre sığ (derinliği ≤ 1.25m),
normal (derinliği 1.25-4.50m), derin (derinliği > 4.50m)
ve dar (genişliği < 0.60m) olmak üzere dörde ayrılır.
Kazı Türleri
Kazılar şekilleri itibariyle dörde ayrılır:
Kazı İşleri
Kazılacak zemin, cinsleri ve oluşumlarına göre dört
gruba ayrılır:
1. Toprak zeminler
2. Küskülük zeminler
3. Kaya zeminler
4. Batak ve balçık zeminler
Kazı İşleri
1. Toprak zeminler: İkiye ayrılır:
1.1. Yumuşak toprak zeminler: Kürekle
kolayca kazılabilen gevşek toprak, bitkisel toprak,
gevşek kum vb. zeminlerdir.
1.2. Sert toprak zeminler: Kazma ucuyla biraz
zorlanarak kazılabilen kumlu ya da gevşek kil, killi
kum, taşlı toprak vb. zeminlerdir.
123
Kazı İşleri
119
Kazı İşleri
Bu aşamada ise projenin genel kalıp şekli zemine aktarılmış ve Resim de
görüldüğü gibi sürekli temelin sınırları belirlenmiş ve üzerinden kireçle
geçilmiştir.
118
Resimde görüldüğü gibi kazılan zemin üzerinde projeye bakılarak
yapılan ölçümler temelin nereye oturacağı hakkında bize bilgi verir.
Karşılıklı
ipler
çekilir
gerekli
ölçümler
yapılır.
Temel çalışmasında ip iskelesi uygulaması
Temel çalışmasında ip iskelesi uygulaması
115
114
Kazı İşleri
0.30
Genişlik (m)
0.40
0.7-0.9
0.50
0.9-1.00
0.60
1.00-1.25
Şevli Hendek Kazısı (Atık su boru hattı döşenmesi)
128
Bu çizelgede görülen genişliklere, işçilerin rahatlıkla
çalışabilmeleri için, hendekte yapılacak çalışmanın özelliğine göre
0.40-1.00 m arasında çalışma payı eklemek gerekir.
0.70
Derinlik (m)
Çizelge 2. Sığ ve dar hendek kazılarında en az derinlik ve genişlikler
Kazı İşleri
124
2. Küskülük zeminler: İkiye ayrılır:
2.1. Yumuşak küskülük zeminler: Küskü
yada kazmanın sivri ucuyla kazılabilen sert kil,
yumuşak marn, sıkışmış gravye, 100 dm3’e kadarki
blok taşlar ve çamurlar vb. zeminlerdir.
2.2. Sert küskülük zeminler: Küskü, kama,
tokmak ve kırıcı tabancayla kazılabilen çatlamış kaya,
yumuşak gravye, şist, taşlaşmış marn ve kil ile 100400 dm3’e kadarki blok taşlar vb. zeminlerdir.
Kazı İşleri
Şekil. Hendek kazısı
Hendek kazısı, (Kanalizasyon hattı döşemesi)
Kazı İşleri
129
125
3. Kaya zeminler: Üçe ayrılır:
3.1. Yumuşak Kaya zeminler: Küskü, kırıcı,
tabanca ya da patlayıcı madde kullanılarak kazılan
tabakalaşmış kalker, şist, alçıtaşı volkanik tüfler ve 400
dm3’ten büyük blok taşlar bu guruptandır.
ndır.
3.2.. Sert K
zeminler:
3.2
Kaya
y zemin
nler: Kırıcı,, taban
n
tabanca
an
nca ve
p
patlayıcı
y ı madde
dee kullan
kullanılarak
an
nılarak
k söküleb
sökülebilen
lebil
bilen
n sert
s t ka
kalker,
kalk
ak
alk
ke
ker,
andezit,
andezit
andez
zit,, ttrakit,
rak
kit, b
bazalt
ba
a
azal
az
zallt tüfleri,
t
mermer ve 400 dm
m
me
m3’ten
büyük
k blok
k taşlarr bu
u guruptandır
ır.
ır
3.3. Çok Sert Kaya Zeminler: Fazla miktarda
patlayıcı madde kullanılarak ya da kesif kırıcı tabancayla
atılabilen, sökülebilen granit, bazalt, porfir ve kuvarst gibi
zeminlerle 400 dm3’ten büyük ve ayni cins blok taşlar bu
guruptandır.
121
• Zemin yüzeyi düzgünse doğrudan bodrum ve temel
kazısına başlanabilir. Şayet zemin yüzeyi düzgün
değilse önce tesviye kazısını ve daha sonra da
bodrum ve temel kazısını yapmak gerekir.
• Yapıların temel zeminine oturtulması, çevre
düzenlemesi ve/veya başka amaçlarla zemin
malzemesinin alınmasına kazı denir.
120
Kazı İşleri
117
Kazı İşleri
116
134
Kazı İşleri
Kazı Türleri
3) Özel kazılar: Tünel, galeri, 8.00 m’den derin kuyu
vb. kazılardır.
Kazı İşleri
142
1) Serbest kazı (Tesviye kazısı): Kazı ya da temel
kotunun doğal zeminle kesiştiği en alçak noktadan geçen
"Sıfır Düzlemi" üstünde kalan kazılar olup genellikle bina
inşaatları için geçerlidir.
Taban genişliği 1.00 m.den fazla olan şerit şeklindeki
kazılarda kazı enkesit alanının en alt noktasından geçen
yatay doğrunun üstünde kalan her cins kazılar ile bu
kazılardan çıkan her cins zeminin taşıtlara yüklenmesi veya
4.00 m. uzaklığa atılması işi bu guruba girer.
Kazı Türleri
Kazılar projesine göre derinlik ve genişlik gibi ölçülerinden
dolayı farklı maliyetleri nedeniyle de üçe ayrılır.
138
4) Çukur kazısı: Her türlü zeminde yapılan ve boyu ile eni
arasında önemli bir fark olmayan kazıdır. Derinliklerine
göree üçe ayrılır:
a) Sığ çukur kazısı: Derinliği 1.5 m’ye kadar olan çukur
kazılarıdır.
larıdır.
b) Normal çukur kazısı: Derinliği 1.5 m-4.5 m arasında
olan
n çukur kazılarıdır.
c) Derin çukur kazısı: Derinliği 4.5 m’den fazla olup
şevli şekilde açılan çukur kazılarıdır.
Kazı Türleri
Kazı İşleri
Hendek Kazısı (Açık yağmur suyu kanalı çalışmaları)
130
Plan
Dikey kesit
143
139
Normal çukur kazısı (h≤4,50 m)
Şekil 21. Serbest kazı
Tünel kazısı
Kazı İşleri
Sığ çukur kazısı (h≤1,50 m)
Kazı İşleri
135
Kazı Türleri
2) Galeri kazısı: Birbirlerine bacalar yada hendeklerle
bağlanan, en kesit boyutları küçük ve uzunlukları az
olan yeraltı kazılarıdır.
Kazı İşleri
131
140
Tünel kazısı
144
Kazı Türleri
2) Derin Kazılar: Aşağıdan yukarıya doğru bir toprak
hareketi ile yapılan kazılara derin kazı denir. Derin
kazılar 0,00 kotundan aşağıya doğru yapılır ve İkiye
ayrılırlar:
a) Geniş derin kazılar: Taban genişliği 1.00 m’den
fazla olan kazılardır.
b) Dar derin kazılar: Kazının taban genişliği 1,00m
(dahil) daha küçük olan kazılardır.
Kazı İşleri
Şekil. Kayıcı zeminde tutucu etekli, şevli derin çukur kazısı (h≥4,50 m)
Kazı İşleri
136
Kazı Türleri
3) Baca kazısı: Galerilere yada yeraltındaki tesislere
ulaşmak amacıyla açılan küçük kesitli çukurlardır.
Kazı İşleri
132
Baca Kazısı
Şekil 22. Derin kazı
Tünel kazısı
En kesit
Perspektif
Kazı İşleri
Şekil 20. Kayıcı zeminde tutucu etekli, şevli derin çukur kazısı
Kazı İşleri
Kazı İşleri
145
141
137
133
Şekil. Terasman uygulaması
154
150
• Bitkisel ve
genellikle
yumuşak zeminin
kazılması ve
tesviyesinde
kullanılır.
1. Greyder
158
1) Ell aletleriylee kazıı yapılması
sı: Basit ve küçük işlerde,
kazı makinelerinin giremeyeceği kadar dar olan yerlerde
el aletleri kullanılarak kazı yapılır. Bunlar kürek, bel
küreği, balyoz, kama, kazma, küskü, el arabası gibi
araçlardır.
Kazı Yapılması
Kazı işlemi üç şekilde yapılır:
Kazı İşleri
Kazı İşleri
Tünel kazılarında kullanılan teknolojik makineler
146
Kazma
• Orta sertlikteki
zeminlerin kazılmasında
ve yüzey tesviye işlerinde
kullanılırlar.
2. Dozer, Loder, Buldozer
Lastik Tekerlekli Dozerleri
Paletli Dozerleri
Şekil 24. Kazıda kullanılan el araçlarından bazıları
Kazı İşleri
159
155
151
147
156
152
Paletli buldozerler…
160
2) Kazı makineleriyle kazı yapılması
sı: Genellikle büyük
hacimli kazı işleri, kazı makineleriyle yapılır. Bu makineler
kazı işini kısa sürede yapabildikleri için ekonomiktirler. Kazı
işinde, zeminin cins ve özelliklerine göre çeşitli kazı
makineleri kullanılır. Bitkisel ve genellikle yumuşak zeminin
kazılmasında ve tesviyesinde greyder vb. orta sertlikteki
zeminlerin kazılmasında dozer, loder vb. makineler
kullanılır. Dar temel, bodrum, kanal vb. kazılarda ise
ekskavatör, loder-ekskavatör gibi kazı makinelerinden
yararlanılır. Kazıdan çıkan malzeme de genellikle damperli
kamyonlarla taşınır.
Kazı Yapılması
Kazı İşleri
teraslama
Tünel kazılarında kullanılan teknolojik makineler
148
Kazı İşleri
153
PALETLİ LODER
LASTİK TEKERLEKLİ LODER
Şekil 25. Kazı makinelerinden bazıları
Kazı İşleri
161
157
Klas,
s, klass tayini,
i, klass farkı
kı:
• Kazı yapılan zeminin cins ve sınıfına
a klas denir.
• Şartnamelerin öngördüğü kurallar içerisinde,
nde, zem
zeminin
em
minin
hangi klasta olduğunun belirlenmesine dee klass tayini
adı verilir.
• Kazılan zemin incelenirken, o hacim içerisinde farklı
zemin tipleri bulunabilir. Bu durumda
urumda
a karış
karışım
oranları (%) olarak tespit edilip klas farkı da
belirlenmiş olur (%25 küskülük, %75 toprak gibi)
Kazı Terimleri
Şekil. Terasman
Kazı Terimleri
Terasman
an: Eğimli arazide kademeli olarak ve
çeşitli kotlarda yyapılan
p
tesviye
y kazılarıdır.
Kazı (hafir
ir), dolgu (imla)
a): Bir terasman ya da
tesviye işinde, tesviye kotunun üzerindeki kazı (hafir),
altında kalıp doldurulan kısıma da dolgu (imla) denir.
Kazı İşleri
149
162
Lastik tekerlekli loder-ekskavatör
Temel kazısı patlatması
Patlayıcı maddeyle kazı yapılması
sı:
Bu hava tabancaları, kompresör
(Hava üreten makine) aracılığı
ile çalışır. Bu havalı kırıcıların
yeterli gelmediği yerlerde daha
güçlü Hidrolik kırıcılar
kullanılır.
Kaya vb. çok sert zeminler,
perferatör denilen hava
tabancaları ile parçalanır.
4. Perferatör
Lastik tekerlekli ekskavatör
174
170
166
Temel, bodrum, kanal vb. kazılarda kullanılırlar
3. Ekskavatör, Loder-ekskavatör ve
Taraks-kavatör
175
171
167
Rampa
Geniş bodrum kazılarında, toprağın atılması ve
taşınması için “Rampa” bırakılması ve doğruca
kamyona yüklenmesi gerekir.
Kazı İşleri
Madenler ve Taş Ocaklarında patlatma uygulaması
Hava Tabancası (Perferatör)…
Paletli ekskavatör…
163
172
168
176
Tünelin aynasında hazırlanan dinamit yerleşim şeması ve patlatma sıralaması
Metro tünel için patlatma uygulaması
Hidrolik Kırıcı Uçlar
Kavrama kepçeli Ekskavatör…
164
169
Patlatma ekipmanları
177
173
Patlayıcı olarak genellikle dinamit lokumu ya da T.N.T.
Denilen maddeler kullanılır. Patlayıcı maddeyle kazı yapmak
için önce hava tabancalarıyla zeminde yeteri kadar delik
açılır. Sonra bu deliklere, hesaplanan miktarda patlayıcı
yerleştirilerek patlatılır. Parçalanan kaya vb. zemin
parçaları, el araçları ve makinelerle temizlenir.
Kazı Yapılması
p
3) Patlayıcıı maddeylee kazıı yapılması
sı: Belediye sınırları ve
yerleşim bölgeleri dışında, patlayıcı madde kullanarak kazı
yapılabilir. Amaç, el ya da kazı makineleriyle koparılamayan
kaya ve çok sert tabakaların, parçalanarak alınmasıdır.
Kazı İşleri
Kazılardan çıkan malzeme de, genellikle damperli
kamyonlarla taşınır.
165
190
TAHKİMAT İŞLERİ
1) İksa
Yeraltı suyu bulunmayan kuru zeminlerde ya da kendini
tutamayan gevşek zeminlerde kaymayı önlemek için
kazı yüzlerinin desteklemek amacıyla uygulanan sisteme
"iksa" denilmektedir. İksa yapımında çeşitli isimler
altında ve kalınlığı en az 4 cm olan ahşap keresteler
kullanılır.
-Kalaslar
-Destek Dikmeleri
-Destek Gergileri
-Payanda ve yastıklar
-Destek kirişi
-Kazıklar
191
187
186
• Hiçbir
güvenlik
önlemi
alınmadan
yapılan kazı
çalışması
183
182
Tahkimat işleri, zeminin kayma durumuna göre üç
şekilde yapılır:
1. İksa,
2. Palplanş,
3. Batardo
TAHKİMAT İŞLERİ
• Seyrantepe'deki Türk Telekom Arena Stadyumu'nun
inşaatı devam ederken kanalizasyon kazı çalışması
sırasında göçük meydana geldi. Göçükte 2 işçi hayatını
kaybetti.
179
178
192
188
a)) Basitt yapıı kazılarında
a iksa
sa: Genellikle derinliği
ve akıcılığı az olan ve düşey olarak 1.00-2.00 m.
aralıklarla kalasların çukur yanlarına desteklerle
sıkıştırılması yoluyla boru, kanalizasyon ve tesisat
kanalları için uygulanır. Seyrek ve sık kalas aralıklı basit
kanal iksası olmak üzere iki tipi mevcuttur.
İksalar 3 şekilde yapılır:
1) İksa
TAHKİMAT İŞLERİ
• Bursa’nın Orhangazi
İlçesi’nde kazı çalışması
yaparken göçük altında kalan
28 yaşındaki bir şahıs son
anda kurtarıldı.
184
Bunun için kazılan yerin bir köşesine 50x50x50 cm
boyutlarında bir çukur açılır. Suyun toplanması için de
zeminde, çukura doğru %2’lik bir eğim verilir. Pompa
hortumunun emici ucu da bu çukura sokularak, suyun
dışarı atılması sağlanır. İşlem bittiğinde de çukur
betonla doldurulur.
Zeminden su çıkması
Kazı sırasında zeminden su çıkması durumunda su,
miktarına göre kovalarla, el ya da motorlu pompalarla
boşaltılır.
Kazı İşleri
180
185
Şekil 27. Seyrek ve sık kalas aralıklı basit iksa
TAHKİMAT İŞLERİ
(http://www.haberturk.com ).
• Mersin'de, su arıtma
tesisi için kanal
çalışması sırasında
meydana gelen göçük
altında kalan iki işçi
hayatını kaybetti.
193
189
Tahkimat işleri, zeminin kayma durumuna göre üç
şekilde yapılır: İksa, Palplanş, Batardo
Zemin tanelerinin birbirini tutmayacak kadar gevşek
olması halinde kazılan
kazıla
la
an çukurl
çukurların
rların yan
yanlarında
an
nlarında
da
a yıkıl
yıkılma
kıllma ve
akma olab
olabilir.
lab
bilir. Bu
u durum
um
m kazıd
kazıda
azıd
da yad
yada
da
a tabii zemin
yüzeyinin
n altınd
altında
a
nd
da yya
yapılan
apıla
ap
apı
ılan
n ttem
temel,
emel
mel, dre
drenaj
d
dren
en
ena
naj
aj ve
ve diğ
d ğerr altya
diğer
a apı
altyapı
çalışmalarında
a işş vee işçii güvenliğinii tehlikeyee düşürür
ür.
ür
Bu nedenle kazı esnasında yada sonradan veya kazı
öncesinde çukur yanlarındaki malzemenin kaymasına
engel olmak için kazı yan yüzeyleri çeşitli şekillerde ve
çeşitli malzemeler kullanılarak desteklenirler. Bu
işleme tahkimat işleri denir.
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil 26. Zeminden çıkan suyun boşaltılması
Kazı İşleri
181
Aralıksız yatay iksa
uygulama detayı
206
202
Aralıksız yatay iksa
Şekil 29. Aralıklı düşey iksa
203
207
208
204
3) Aralıksız yatay iksa: Daha derin ve zemini gevşek yapı
çukurlarında uygulanan iksa şekli olup burada yatay
kalaslar aralıksız konulmaktadır.
TAHKİMAT İŞLERİ
200
1) Aralıklı Yatay İksa: 30 cm. aralıklarla çukur
kenarlarına karşılıklı ve yatay olarak yerleştirilen
kalaslar yaklaşık 1.00 m. aralıkla düşey ve karşılıklı
destek dikmeleri gerilerek kamalarla sağlamlaştırılır.
1) İksa
b) Dar yapı kazılarında iksa: Bu tip iksa sürekli
temel çukurları, su kanalı, boru ve tesisat işlerinde
uygulanır. Dört şekilde yapılır:
TAHKİMAT İŞLERİ
196
2) Aralıklı Düşey İksa: Aralıklı yatay iksa benzeri bir
iksalama şekli olup burada fark kalasların zemine düşey
olarak yaslanmasındadır.
TAHKİMAT İŞLERİ
199
195
1) İksa
b) Dar yapı kazılarında iksa:
TAHKİMAT İŞLERİ
198
BASİT YAPI KAZILARINDA
İKSA UYGULAMASI
1) İksa
BASİT YAPI KAZILARINDA İKSA
UYGULAMASI
194
209
205
201
4) Aralıksız düşey iksa: Aralıksız yatay iksadaki gibi
uygulanır farkı 2.00 m’den daha derin kazıda zemin üst
kotundan en çok 2.00 m aşağıda iskele kurulması ve
kazılan toprağın yukarıya kademeli olarak atılması ve
kalasların yanyana düşey konulmasıdır.
1) İksa
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil 30. Aralıksız yatay iksa
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil 28. Aralıklı yatay iksa
TAHKİMAT İŞLERİ
197
Şekil 32. Geniş yapı kazılarında iksa örnekleri
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil 30. Aralıksız düşey iksa
TAHKİMAT İŞLERİ
222
218
214
210
211
223
219
• Günümüzde geniş yapı kazılarında
(özellikle çok katlı ve geniş alanlı
yapıların temel kazılarında) yukarıda
bahsedilen ahşap iksa uygulamalarından
ziyade Betonarme Fore Kazık İksa
uygulamaları
yaygın
olarak
kullanılmaktadır.
Bu
tür
iksa
uygulamaları geçici olmayıp daimi
yapılardır. Fore Kazık iksa yapıları aynı
zamanda istinat yapısı vazifesi görürler.
215
Kazılan yerin 2.00 m’den daha derin olması halinde
kazının daha kolay ve seri yapılabilmesi zemin üst
seviyesinden en çok 2.00m aşağıda bir iskele kurulur.
Böylece kazılan toprak yukarıya kademeli olarak atılmış
olur.
1) İksa
TAHKİMAT İŞLERİ
http://www.yapidata.com
216
224
220
Bu kılıflar zeminin gevşek olması yada
zeminden su çıkması durumunda kullanılır.
Zemin içerisine yerleştirilecek olan geçici
çelik boru kılıflar
Çelik payandalarla desteklenmiş
betonarme Fore kazık iksa
uygulaması
• betonarme Fore kazık uygulamalarına ait bazı örnekler
aşağıdaki resimlerde gösterilmiştir.
Şekil 31. Toprağın kademeli olarak atılması
TAHKİMAT İŞLERİ
212
Çelik kılıfların
zemine çakılması
Çelik payandalarla desteklenmiş betonarme
Fore kazık iksa uygulaması
225
221
217
b)) Genişş yapıı kazılarında
a iksa
sa: Bodrum ve geniş
yapı çukurlarında uygulanan iksa sistemidir. Dikmeler
yatayla 30-60 lik açı yapan payandalarla desteklenir ve
tabana kazıklarla raptedilir.
1) İksa
TAHKİMAT İŞLERİ
213
Beton dökümü için
Tremie’nin boru kılıf
içerisine yerleştirilmesi
ve beton dökümü
Zemin içersine çakılan çelik
kılıf içersindeki zemin
toprağının çıkartılmasında
kullanılan uçlar
239
238
Denizli Belediyesi Yeni Otogar İnşaatı
235
234
227
231
Yerleştirilen boru kılıf
içersindeki toprağın
çıkartılması
230
226
Kuru zeminlerde veya gevşek olmayan sulu zeminlerde
çarık eleman kullanmaya gerek yoktur.
240
236
232
228
Beton dökme işlemi, kılıf
içerisine yerleştirilen ve
“Tremie” olarak
isimlendirilen özel aparat
vasıtası ile, kuyunun
tabanından başlar ve yukarı
doğru devam ettirilir. Beton
seviyesi yukarı doğru çıktıkça
kılıf içerisindeki zemin suyu da
kılıfın yüzeyine doğru yükselir
ve kılıfın baş kısmındaki
deliklerden tahliye olur.
Demir donatısı
yerleştirilen kuyuya
beton dökümü
241
237
Demir donatının kuyu233
içersine indirilmesi
229
246
TAHKİMAT İŞLERİ
b) Lambalı geçme
c) Kinişli geçme
d) Kama geçme
254
b)) Çelik
k palplanşlar
ar:
• Çelik palplanşlarda çeliğin paslanmaması için içerisine
%0,5 oranında bakır ilave edilir.
• Çelik palplanşların boyları 2-28m arasında
değişmektedir fakat istenirse kaynakla uzatılabilir.
• Özel şekilde üretilen köşe palplanşları yardımıyla
çeşitli açılarda köşe oluşturma olanağı sağlarlar.
2) Palplanş
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil. Ahşap palplanşlarda uygulanan geçme türleri
a) Balık sırtı geçme
a)) Ahşap
p palplanşlar
ar:
• Ahşap palplanşlar, sulu zeminlerde ise birbirlerine geçmeli olarak yapılırlar.
2) Palplanş
250
• Ahşap palplanşların çakılması esnasında tokmak veya
şahmerdan kullanılır. Çakılması esnasında ahşap
başlarının çatlaması ve liflerin dağılmasını önlemek
için baş kısmına 1,5-2 cm kalınlığında 5-10 cm
genişliğinde başlık geçirilir.
2) Palplanş
p
ş
a)) Ahşap
p palplanşlar
ar:
• Palplanşların zemine kolay girmeleri için uçları kesik
veya sivri olarak yapılır. Uçların çakılma esnasında
ezilmelerini önlemek için metal çarık geçirilir.
TAHKİMAT İŞLERİ
Beton dökme işlemi
tamamlanan kuyudan
çelik kılıfın çıkartılması
242
247
255
251
Şekil. U demirinden yapılmış
palplanş başlığı
Şekil. Çelik palplanş fotoğrafları
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil. Ahşap palplanşlar
Şekil. Palplanş çarıkları
2) Palplanş
TAHKİMAT İŞLERİ
Betonu dökülmüş ve kılıfları çıkartılmış
Fore kazıkları
243
TAHKİMAT İŞLERİ
252
Şekil. Çelik palplanş uygulamaları (1)
TAHKİMAT İŞLERİ
256
b)) Çelik
k palplanşlar
ar: Daha büyük ve seri yapılması
gereken tahkim işlerinde çelik palplanşlar kullanılır.
Palplanşlar
birbirlerine
geçmelerle
bağlanırlar.
Söküldükten sonra da birçok kez kullanılmaları
mümkündür.
Çeşitli firmaların imal ettiği değişik formda ve
ölçülerde çelik palplanşlar vardır. Bu palplanşlar,
firmaların isimleriyle anılırlar.
2) Palplanş
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil 33. Kapak tahtalı ahşap palplanş
a)) Ahşap
p palplanşlar
ar: Ahşap palplanşlar çok sulu olmayan zeminlerde
genellikle iki şekilde uygulanırlar:
• Kalaslar tek sıra halinde, birbirlerine yanaştırılarak ve zemine dik gelecek
şekilde çakılır ve aralarda kalan açıklıklar kapak tahtası ile kapatılır.
2) Palplanş
248
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil. Çelik palplanş uygulamaları (2)
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil. Çelik palplanşlar
TAHKİMAT İŞLERİ
Çift sıra kalaslı ahşap palplanş
a)) Ahşap
p palplanşlar
ar:
• Kalaslar zemine, birbiri üzerine bindirilerek çakılırlar.
2) Palplanş
257
253
249
a)) Ahşap
p palplanşlar
ar: Aralıksız düşey iksadaki gibi
uygulanan ve kalaslardan perde şeklinde oluşturulan
takviyeli sistemdir.
• Ahşap palplanşlarda, suya dayanıklı olan köknar,
melez ağaçları ve çıralı çam keresteleri kurutulmadan
kullanılır.
• Kuru kereste zeminden alacağı rutubetle bozulur bu
nedenle kuru kereste kullanılmamalıdır.
• Ahşap palplanşlar en az 1,5 m’ye kadar çakılırlar.
Çok akıcı ve su çıkma ihtimali olan ya da su
içindeki zeminleri desteklemek için uygulanan ve kazı
yapılmadan önce kazı yapılacak çukurun sınırına
çakılan tahkimatlardır.
Palplanşlar, malzemelerine göre üçe ayrılırlar:
• Ahşap palplanşlar
• Çelik palplanşlar
• Betonarme palplanşlar
2) Palplanş
TAHKİMAT İŞLERİ
245
2) Palplanş
TAHKİMAT İŞLERİ
244
Çelik
palplanşların
çakılması
267
271
266
270
Çelik palplanş yapımı
263
259
262
258
Çelik palplanş çakılması
272
268
264
260
TAHKİMAT İŞLERİ
• Bu tip palplanşların kalınlığı ve genişliği kullanılacağı yere
göre değişmekle birlikte genellikle dikdörtgen kesitinde,
genişliği 30-40 cm, kalınlığı 10-25 cm arasında yapılır.
• Bu tip palplanşlar döküldükten 6 hafta sonra kullanılabilir.
2) Palplanş
p
ş
c)) Betonarmee palplanşlar
ar: Bu tip palplanşlar çok derin
ve büyük işlerde kullanılır. Bu tip palplanşların
kullanılabilmesi için zemin suyu veya yer altı suyunun beton
için zararlı maddeleri ihtiva etmemesi gerekmektedir.
Palplanşların üst uçlarına darbe esnasında dağılmayı
önlemek için başlık yapılır.
273
269
265
261
Yan görünüş
Ön görünüş
Boyuna kesitler
Enine kesitler
Şekil. Çelik batardo uygulaması
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil. Toprak batardo uygulamaları
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil. Basit ahşap batardo uygulaması
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil. Betonarme palplanşlara ait görünüş ve kesitler
a)
b)
c)
d)
TAHKİMAT İŞLERİ
286
282
278
274
Şekil. Farklı bir çelik batardo uygulaması
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil. Toprak batardo uygulamaları
Şekil. Tek hücreli ve kademeli, çift hücreli sandık batardo
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil. Betonarme palplanş uygulamaları
TAHKİMAT İŞLERİ
287
283
279
275
280
284
d) Beton ve Betonarmee Batardolar
ar: Zemine kazık
çakılmasının mümkün olmadığı kayalık zeminlerde
ve aynı zamanda batardonun, sürekli kalması
istendiğinde uygulanır. Batardo üst seviyesinin, su
seviyesinin üzerinden en az 50 cm yukarıya kadar
yapılması uygun olur.
• Tekrar kullanılabilir olduklarından ekonomiktir.
288
c) Çelik
k Batardolar
ar: Yüksek su seviyelerinde ve
aynen ahşap batardolara benzer şekilde "I ve U" çelik
profil destek dikmeleriyle takviyeli olarak inşa edilen
batardolardır.
3) Batardo
TAHKİMAT İŞLERİ
• Batardoya 1/2 veya 2/3 oranında eğim verilir.
• Suyun batardo toprağını aşındırması ve kaydırmasını
önlemek için su içinde kalacak yüzey moloz taş
tabakası ile kaplanır.
b) Toprak
k Batardolar
ar: Suyun önüne, suda kolay
dağılma yapmayacak özel kil türündeki malzemeler
tabakalar halinde sıkıştırılarak yığılır.
3) Batardo
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil. Betonarme palplanş çakılması
TAHKİMAT İŞLERİ
276
Şekil. Çelik batardo
TAHKİMAT İŞLERİ
Şekil. Toprak batardo
TAHKİMAT İŞLERİ
289
285
281
a)) Ahşap
p Batardolar
ar: Derinliği 2.00 m.ye kadar olan yerlerde
genellikle ahşap batardolar uygulanır. Ahşap batardolar açık
tip ve sandık olmak üzere iki çeşittir. Su yüksekliğinin fazla
olduğu yerlerde "Sandık Batardo"lar uygulanır. Her iki
şekilde de batardonun suyla temas eden yüzeyine kil, silisli
kil, veya lem gibi malzemeler doldurulur.
Irmak, göl, deniz v.b. su kenarlarında yeraltı su
seviyesinin altında kazı yapabilmek için uygulanan tahkimat
işine "Batardo" denir. Malzemelerine göre dörde ayrılırlar.
3) Batardo
TAHKİMAT İŞLERİ
277
İSTİNAT YAPILARI
Küçük ve orta yükseklikler için ekonomiktirler,
(7,00-8,00 m).
Genellikle “L, ¼, A” biçimlerinde olabilirler.
¾Basit Konsol Betonarme İstinat Duvarları
Taş istinat duvarı uygulaması
291
299
303
302
Taş (Ağırlık) istinat duvarı uygulaması
295
Bir İstinat yapısı;
¾Yatay hareketlere karşı yeterli mesnet teşkil edecek
bir taban ve buna ankastre bir gövdeden oluşur.
¾Tabanın ön tarafındaki alt uca “Topuk” adı verilir.
¾İstinat duvarının atmosferle temas halindeki
yüzeyine “Duvar Önü”,
¾Zeminle temas halindeki yüzeyine “Duvar Arkası”
denilir.
298
294
Gibi amaçlara inşa edilen düşey ya da düşeye yakın
geçişi sağlayan yapılara “İstinat Yapıları” denilir.
9 Meyilli arazilerde, araziden faydalanmak üzere
toprağı tabii şev (Kayma) açısından daha dik bir
açıyla tutmak,
9 Kayma, göçme ihtimali olan zeminlerin yıkılmasını
engellemek,
9 Bir binanın bodrum duvarlarını oluşturmak,
9 Kıyıların erozyondan veya taşkınlardan korunmasını
temin etmek,
9 Köprülerde kenar ayak görevini yapmak,
9 Derin çukurların yanal duvarlarını tutmak
1. İSTİNAT YAPISI NEDİR?
290
304
300
296
Ters «T» şeklindeki istinat duvarının yapım aşamaları
Genelde beton malzeme
miktarını azaltmak için çekme
gerilmelerinin meydana geldiği
kısımlara az miktarda çelik
donatı yerleştirilir.
Bunlar da Ağırlık istinat
duvarlarıdır.
Yarı Ağırlık İstinat
Duvarları
1. Ağırlık İstinat Duvarları
2. Yarı Ağırlık İstinat Duvarları
3. Betonarme İstinat Duvarları
2. İSTİNAT DUVARLARININ TÜRLERİ
292
301
297
305
Basit konsol betonarme istinat duvarları
Nervürlü (kontrfor) istinat duvarları
Yatay konsol plaklı istinat duvarları
Zemine ankastre istinat duvarları
Zemine ankrajlı istinat duvarı
Kafes istinat duvarları
Ters «T» şeklindeki istinat duvarının yapım aşamaları
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Beton ve betonarme çeliğinin birlikte kullanılmasıyla
oluşturulan istinat yapılarıdır. Çeşitleri;
Betonarme İstinat Duvarları
Kagir malzemelerde çekme dayanımı
olmadığından, duvar içinde çekme
gerilmelerinin oluşmasına izin
verilmez.
Bu tür istinat duvarları, genel toprak
itkisini kendi ağırlığı ile dengelemeye
çalışır. Bu nedenle 4,00-5,00 m den
daha yüksek olmamalıdır.
Genellikle çimento veya kireç harçlı
taş duvar örgülü, yada demirsiz
betondan yapılırlar.
Ağırlık İstinat Duvarları
293
314
310
306
http://www.kasktas.com.tr
318
İstinat duvarının taban kısmının, dolgu tarafında
yapılmasına imkan olmadığı zamanlarda duvarın
stabilitesini sağlamak amacıyla duvarın gövdesi zemin
içerisinde aşağıya doğru daha derinlere ankre edilir.
¾ Zemine Ankastre İstinat Duvarları
Nervürlü
istinat duvarı
uygulaması
Ters “T” İstinat Duvarı
İstinat duvarının
arkasında sağlam zemin
bulunması durumunda,
bu sağlam zemine yapılan
ankrajla gövdenin
çekilmesi sağlanarak,
gövdenin
boyutlandırılmasında
ekonomiye gidilir.
¾Zemine ankrajlı İstinat Duvarları
Nervürlü
istinat duvarı
uygulaması
Ters “T” istinat duvarı
319
315
311
307
Ankraj uygulaması…
320
316
312
Basit
betonarme
istinat
duvarlarına
belirli
aralıklarla kama şeklinde destek elemanları
konulması ile oluşturulur. Böylelikle istinat duvarının
gövde ve taban elemanları, üç tarafından mesnetli plaklar
biçiminde çalışır.
¾Nervürlü (Kontrfor) İstinat Duvarları
308
Ankraj delikleri
Ankraj uygulaması…
¾ Yatay Konsol Plaklı İstinat Duvarları
Yüksekliği fazla olan istinat duvarlarında, gövdeden
yatay çıkmalar şeklinde hafifletme konsolları
kullanılarak daha ekonomik istinat duvarları
yapılabilir.
321
317
313
309
323
327
331
335
326
330
334
Ankraj kabloları
322
Kendi bünyeleri içinde drenajı temin etmeleri, sökülüp
takılabilir olmaları, tamamlanır tamamlanmaz yük
taşıyabilir olmaları ve bakımlarının kolay olması gibi
tercih edilebilecek üstünlükleri vardır.
336
¾ Kafes İstinat Duvarları
Prefabrik betonarme kiriş elemanların istiflenerek,
yanları kapalı üstü açık sandık şeklindeki bölmeler, içi
taş veya toprakla doldurularak teşkil edilirler.
332
328
324
Prefabrik istinat duvarları
Konik uçlar ve
halatların
sabitlenmesi
337
333
329
325
İstinat duvarı
arkasındaki
suyun drenajı
İstinat duvarları
genellikle bu
yanal toprak
basıncını
taşımak için inşa
edilirler.
9İstinat Duvarının Arkasındaki Zeminin Yanal
Etkisi
Ahşap İstinat Duvarı
353
349
342
338
Drenaj boruları
354
350
343
• İstinat duvarları konumlarına göre
değişik kuvvetlere maruz kalırlar.
Duvarın hem ekonomik hem de
sağlam bir şekilde boyutlandırılması
için, duvara tesir eden kuvvetlerin
doğru bir biçimde tespit edilmesi
gerekir.
İSTİNAT YAPISINA ETKİ EDEN KUVVETLER
339
340
Suların Yapacağı Basınçlar
Duvar yüzünde bırakılan
bu su tahliye deliklerinin
herhangi bir biçimde
tıkanması veya kapanması
önlenmelidir. Bu deliklerin
tıkanması ve sağlıklı bir
biçimde çalışmaması
durumunda; istinat duvarı
arkasında biriken suyun
hidrostatik basıncından
dolayı duvarda kırılmalar
oluşabilir.
Hatalı İmalat;
Ayrıca,istinat duvarının
arkasındaki suyun sağlıklı bir
biçimde drene edilerek duvarın
ön tarafına geçmesi
sağlanmalıdır. Bu amaç için
istinat duvarı üzerinde belirli
yerlerde barbakan olarak
isimlendirilen drenaj delikleri
bırakılır.
355
351
347
Duvarın Kendi Ağırlığı
Duvarın Arkasındaki Zeminin Yanal Etkisi
Duvarın Önündeki Toprak Basıncı
Suların Yapacağı Basınçlar
Deprem Etkisi
Don Tesiri
Üst Yük (Sürşarj) Etkisi
İstinat duvarı arkasında hiçbir
zaman, yer üstü ve yer altı
sularının toplanması istenmez.
Bu suların duvarda yapacağı
hidrostatik basıncın ihmal
edilmemesi gerekir.
9
9
9
9
9
9
9
9
Bu kuvvetler;
356
352
348
Genellikle ağırlık türü istinat duvarlarında,
yanal itkiyi önleyecek en büyük kuvvet
duvarın kendi ağırlığıdır. Duvar tabanına
gelen bu kuvvet, tabanla – zemin
arasındaki sürtünmeden dolayı ortaya
çıkan harekete ters yöndeki yatay sürtünme
kuvvetlerini oluşturur. Bu sürtünme
kuvveti ile duvara gelecek yatay kuvvetler
karşılanacaktır.
9 Duvarın Kendi Ağırlığı
341
365
İstinat duvarı göçtü…
369
İstinat duvarı göçmesi
370
366
362
361
•Diğer tüm yapı elemanlarında
olduğu gibi, projesine ve
tekniğine uygun olarak
yapılmamış olan istinat
yapılarında da kaçınılmaz son
aynıdır…
İstinat duvarının
arkasındaki zemin üzerine,
fonksiyonları gereği
genelde ilave veya dış
yükler etki eder. Ulaşım
araçlarının bulunması,
malzeme depolanması, bir
yapı yapılması gibi etkiler,
duvar arkası zemini
üzerinde, üniform yük,
şerit yük, tekil yük gibi
ilave yük etkileri yaparlar.
9Üst Yük (Sürşarj) Etkisi
358
357
İstinat duvarı
göçtü
Depremin oluşturduğu yatay
ivme, istinat duvarında
yaklaşık olarak %10 kadar
ani yanal basın artışlarına
neden olur.
9 Deprem Etkisi
371
367
363
359
360
372
Karabük'ün Eskipazar ilçesinde heyelan nedeniyle
istinat duvarının yıkıldığı kooperatifte 10 dubleks
ev boşaltıldı.
20.04.2011 - 17:00
ESKİPAZAR / AA
İstinat duvarı çöktü
368
364
Zeminde yer altı su seviyesinin yüksek veya zeminin suya
doygun olduğu durumlarda, zemin soğuk mevsimlerde belli bir
derinliğe kadar donar. Duvarın arkasında ve topuğunda
meydana gelen buz merceklerinden dolayı, ilkbaharda buzların
erimesi ile bu kısımlar yumuşayacaktır. Bilhassa topuk kısmında
gerilmelerin yüksek olmasından dolayı bu kısımlarda daha
büyük oturmalar meydana gelir. Bu ters etki duvarın
devrilmesine neden olabilir.
Zeminin uygun bir şekilde drenajı, don tesirlerine karşı
alınacak önlemlerden en uygun olanıdır.
9Don Tesiri
377
373
¾Temel tabanının hazırlanması
385
• Zeminde böyle farklı oturma ve çökmeleri
ökmeleri karşıl
karşılamak
şılamak
amacıyla, binada gerekli mesafelerdee dilatasyon
y n derzi
bırakılır. Yani bina, farklı oturma yapabileceği bölgelerde
bölünür. Böylece her bölümün ayrı ayrı çalışması sağlanır.
Ayrıca temel, zemine kademeli olarak oturtulabilir.
TEMELLER
381
Don seviyesinin ülkemizde, en az 80 cm alınması
gerekir. Bu seviye, büyük binalarda ve soğuk iklimli
bölgelerde 150 cm ye kadar çıkarılabilir.
Şekil. Erime yapan zeminde boşluk oluşma şekilleri
TEMELLER
Adana Merkez Çukurova ilçesinin Süleyman
Demirel Bulvarı üzerinde bulunan ve 3 yıl önce
yapımı tamamlanan lisenin 10 - 15 metre
uzunluğundaki istinat duvarı devrildi.
• 10 Mayıs 2011 - 12:55
378
374
Şekil. Temelin zemine oturuş şekilleri
TEMELLER
386
382
• Bina temelinde meydana gelebilecek olan yatay ve eğik
doğrultudaki oturmalar tehlikelere neden olabilmektedir.
• Binalarda yatay ve eğik oturmaların önlenmesine yönelik
tedbirler alınmalıdır.
• Düşey doğrultuda tesir eden kuvvetler çoğu zaman bina ve
temel zemininde istenmedik sonuçlara neden olmazlar.
• Eğik doğrultuda tesir eden kuvvetler yatay ve düşey iki
bileşene ayrılmaktadır. Düşey bileşen temel zemini
tarafından karşılanırken, yatay bileşenler zemin ve temel
arasındaki
sürtünme
direnci
ile
karşılanmaya
çalışılmaktadır.
• Yeterli sürtünme direnci oluşmaması yatay deplasmanlara
neden olabilmektedir.
TEMELLER
İstinat duvarı göçtü…
TEMELLER
383
Temel tabanının hazırlanması
387
İyi ve emniyetli bir temel dizaynında göz önünde bulundurulması
gereken hususlar şöyle sıralanabilir.
• Temel tabanı sağlam zemine oturmalıdır.
• Temel tabanı don seviyesi altında olmalıdır.
• Belirli bir sınır içerisindeki dikey çökme (tasman) göz önünde
tutulmalıdır.
• Yatay ve eğilimli hareketlere meydan verilmemelidir. Temel
tabanına gelen yükler tabana dik inmeli ve her noktada eşit
(üniform) yayılmalıdır.
• Zemin her noktada homojen olmalıdır.
• Zemin tabakalarının birbiri üzerine kayma ihtimali
olmamalıdır.
TEMELLER
Şekil. Bina temelinde oluşabilecek kuvvetler
• Bu durumda binada farklı boyut ve doğrultularda
çatlaklar meydana gelebilmektedir. Yatay deplasman
miktarının artması zaman içerisinde binanın tamamen
yıkılması gibi bir sonuca da ulaşabilmektedir.
379
Temelin oturacağı doğal zemine isee temell yatağı
denir. Bu zemin, değişik özellikler gösterebildiği gibi,
farklı derinliklerde ve hatta iklim ve mevsime göre de
değişik özellikler gösterebilir. Bu nedenle, iyi bir zemin
etüdü yapılmadan, zemin emniyet gerilmesi deneyle
tespit edilmeden temel hesaplanmamalı ve inşa
edilmemelidir.
Yapının kendi ağırlığı ile birlikte üzerine binen tüm
yükleri a
alıp, zemine aktaran taşıyıcı yapı elemanlarına
temel denir.
TEMELLER
375
TEMELLER
A
384
Temel tabanında su yalıtımı için bohçalama uygulaması388
Şekil. Zeminde tabakalaşma
B
• Binanın oturduğu temel zemininin yapısında farklı
tabakalar olabilir. Binadan gelen yükler nedeniyle binanın
oturduğu (A) tabakası, (B) tabakası üzerinde kayabilir.
Binada doğal olarak bu harekete katılacağından, çatlama
ve yıkılmalar olabilecektir.
380
Temel tabanının sağlam bir zemine oturtulması
gereklidir. Aksi halde, temelin yapacağı dengesiz
oturmalar binayı, olumsuz yönde etkileyecektir.
Örneğin; zeminde bulunan kireç taşı taneleri, yer
altı suyu yada zeminde mevcut olan zararlı kimyasal
maddelerin etkileriyle eriyip, boşluklar oluşturabilir.
Yada zemine sızan veya zemin bünyesinde bulunan
su zerreleri donma yaparak temelde, istenmeyen
hareketlerin doğmasına neden olabilir. Bu nedenle
temel tabanı, zemin yüzeyinden aşağıda, belirli bir
derinliğe oturtulmalıdır.
oturtulm
ulm
malıdır. Bu derinliğe, yani temel yatağı
derinliğinee don
n seviyesi denir.
TEMELLER
376
TEMELLER
௔ିௗ
ଶ
h= e × 1.73 bulunur.
401
Deprem Yönetmeliği’ne göre yığma binalarda duvar altı temellerine ilişkin koşullar
=>
olur, buradan
= tg 60o => h = e × tg 60o
TEMELLER
௛
௘
a=2e+d ve e =
Buna göre taş bir temelde sömel yüksekliği (h) bulunmak istenirse:
Şekil. Sömellerde yükün temel tabanına yayılması
TEMELLER
397
A) Yüzeysel temeller
Doğal zemin yüzeyine yakın derinlikte, kabul edilebilen
oturmalar aşılmadan yapı yüklerini zemine aktarabilme
imkanının bulunduğu durumlarda yapılan temellerdir.
Yüzeysel temellerde, temel zemini doğal zemin yüzeyine
çok yakın seviyede olsa bile temel taban seviyesi bölgenin don
seviyesinin altında olması gerekir. Temel, zemin kaya zemin dahi
olsa zemin yüzeyine oturtulmaz .
Bu tür temeller, hem kuru hem de sulu zeminlerde
uygulanabilirler.
Yapı duvarları ya da kolonlardan gelen yapı yüklerini daha
geniş bir alana yaymak üzere yapılan temel elemanlarına
"
"sömel"
denir
393
389
¾Yeratlı suyu yalıtımı için temel tabanının bitümlü
malzeme ile kaplanması
TEMELLER
TEMELLER
Şekil. Afet yönetmeliğine göre yığma yapı temel örnekleri
b ≥ 50 cm
A)) Yüzeysel
y
temeller
1) Duvar altı temeller
402
Bazı durumlarda (e) ve (h) çok büyük çıkabilir. Bu gibi
durumlarda taş ve beton gibi malzeme zayiatını önlemek için
sömelde, tabana doğru genişletme yapılır. Bu genişletmeye
ampatman denir.
h = e x 1.73 = 20 x 1.73 = 34.6 cm
h = 35 cm olarak yuvarlanır.
Taş bir sömelde,
a =1.00 m, d =60 cm, e =20 cm ise; h=?
A)) Yüzeysel
y
temeller
Örnek:
398
Taşıyıcı duvarlar altında uzanan yığma bina temellerinin
sömelleri genellikle betonarme olarak yapılmaları nedeni ile
sürekli temellere benzemektedirler. Ancak, statik özellikler ve
donatı biçimi bakımından yığma bina temelleri ile sürekli
temeller arasında önemli farklar bulunmaktadır.
Bu temeller, temel duvarı ve temel tabanı (sömel) olmak
üzere iki ana unsurdan oluşmaktadır.
399
Şekil. Yığma binalarda kademeli temel uygulanması
TEMELLER
Şekil. Sömellerde yükün temel tabanına yayılması
403
Ampatmanlar taş sömellerde 2/1, betonarme sömellerdeyse 1/1
eğimi içerisinde yapılırlar.
A)) Yüzeysel
y
temeller
TEMELLER
Şekil. Yığma yapıda uygulanan temel
B. Derin Temeller
1. Ayak temeller
2. Kazık temeller
a. Hazır kazıklar
b. Yerinde dökülen kazıklar
c. Kompozit kazıklar
3. Keson temeller
a. Açık kesonlar
b. Pnomatik kesonlar
c. Yüzen kesonlar
396
TEMELLER
404
Şekil. Tekil sömeller
A)) Yüzeysel
y
temeller
2) Tekil (Münferit) temeller:
Münferit veya ayak temel de denilen tekil temeller, temel
zeminin orta sertlikte ve bina ağırlığının da az olması
durumlarında uygulanırlar. Betonarme karkas yapıda, yükleri
taşıyan kolonların altına tekil sömel olarak yapılırlar.
TEMELLER
Şekil. Sömelde oluşabilecek deformasyonlar
A)) Yüzeysel
y
temeller
• Sömel tabanının genişliği, bina yükleri ve zemin taşıma gücü
dikkate alınarak belirlenmektedir.
• Sömelin kalınlığı (yüksekliği), kademe sayısı ve kalınlıkları
sömel kesitinde oluşacak eğilme ve kesme gerilmeleri dikkate
alınarak hesaplanır.
400
Sömeller temel duvarından gelen yükü, daha rijit ve emniyetli
biçimde temel tabanına yaydıklarından, genellikle betonarmeden
yapılırlar. Binanın yükü, temel tabanına betonarme sömellerde
45o , taş sömellerde ise 60o’lik bir açıyla yayılır.
Duvar altı temeller; dolu tuğla, taş, beton ve betonarme olarak
yapılabilmektedir.
Temel biçimlerinin seçimi ve tasarımı;
• Binanın toplam yükü
• Zemin yapısı ve taşıma gücü
gibi iki ana faktöre bağlı olarak değişmektedir.
TEMELLER
A. Yüzeysel Temeller
1. Duvar altı temeller
2. Tekil (Münferit) temeller
3. Sürekli (Mütemadi) temeller
• Tek doğrultuda sürekli temeller
• İki doğrultuda sürekli temeller
4. Plak (Radye) temeller
a) Kirişsiz plak temeller
b) Kirişli plak temeller
c) Ters tonoz plak temeller
d) Hücresel plak temeller
Taş, ahşap, beton, betonarme ve çelik gibi malzemelerden yapılan
temeller esas olarak iki guruba ayrılmaktadır.
Yığma binalar genellikle taşıyıcı duvarlar altında sürekli
olarak devam eden temeller (sömeller) üzerine yapılmaktadırlar.
Bu temellere duvar altı temelleri de denilmektedir.
TEMELLER
TEMELLER
Temel Türleri
392
TEMELLER
395
¾Su yalıtımı için temel tabanının ve bodrum kat391
çevresinin bitümlü malzeme ile kaplanması
394
390
¾Yeratlı suyu yalıtımı için temel tabanının bitümlü
malzeme ile kaplanması
TEMELLER
TEMELLER
Şekil. Tekil temellerin sömel kolon birleşim
yerinden bağ kirişleri ile bağlanması
TEMELLER
TEMELLER
Plan
Çift doğrultuda Sürekli temel uygulaması
Şekil. Sürekli Temel
A)) Yüzeysel
y
temeller
3) Sürekli (Mütemadi) temeller:
Şekil. Birleşik sömeller
417
413
A)) Yüzeysel
y
temeller
Tekil temeller birbirine çok yakın olan iki kolonun yükünü
alıp, tek bir sömel halindee zemine
ne aktar
aktaracak şekilde de
tertiplenebilirler. Bu tip sömelee birleşik
ş k sömel adı verilir.
409
TEMELLER
TEMELLER
P
olur
σzem
Şekil. Sürekli Temellere ait en kesit örnekleri
A)) Yüzeysel
y
temeller
Sürekli temeller farklı en kesitlerde yapılabilirler.
a=
P
σzem
P
a2
σzem =
=> a2=
P
olacağından
S
: Sömele gelen yük (kg)
: Sömel taban alanı (cm2)
: Zeminin her cm2 sinin emniyetle
taşıyabileceği yük (kgf/cm2)
: Sömelin kenar uzunluğu (cm)
σzem =
a
P
S
σzem
A)) Yüzeysel
y
temeller
Tekil sömel tabanının boyutlandırılması:
418
414
410
TEMELLER
a=
P
σzem
a
= 25.000 kg
= 3 kgf/cm2
=?
P
ʹͷͲͲͲ
=
= 91 cm
σzem
3
415
419
Sürekli temellerde; temele etki eden yükler, zemin
özellikleri, bölgenin deprem durumu gibi faktörler dikkate
alınarak kesit tayini ve donatı hesapları yapılır. Bu hesaplamalar
sonucunda temel kesit ve donatısı tayin edilir.
Tek doğrultuda yapılan sürekli temeller diğer doğrultuda
bağ kirişleri ile birbirlerine bağlanırlar. Bağ kirişlerinin en kesit
boyutları zemin grubu ve deprem bölgesi derecesine göre değişir.
Sürekli temeller ikiye ayrılır:
• Tek Yönlü Mütemadi Temel
• Çift Yönlü Mütamadi Temel
TEMELLER
A)) Yüzeysel
y
temeller
ÖRNEK:
411
Bağ kirişi kesitleri zemin türü ve binanın yapılacağı
deprem bölgesi derecesine göre değişmektedir. Deprem
yönetmeliğinde en küçük bağ kirişi en kesit alanları ve
donatı miktarları belirtilmiştir.
Tekil temeller, yatay deplasmanlarının önlenmesi
için bağ kirişleri ile birbirlerine bağlanırlar. Bağ kirişleri
temelleri iki şekilde bağlayabilirler. Birincisi bağ
kirişinin sömel tabanından bağlanması, ikincisi ise
sömel kolon birleşim düzleminden bağlanmasıdır.
Şekil. Tekil temellerin sömel tabanından bağ
kirişleri ile bağlanması
TEMELLER
407
A)) Yüzeysel
y
temeller
406
405
TEMELLER
TEMELLER
TEMELLER
Şekil. İki doğrultuda sürekli temellere ilişkin bir örnek
A)) Yüzeysel
y
temeller
420
416
A)) Yüzeysel
y
temeller
Zemin taşıma gücünün az olması veya aynı özellikleri
taşıyan bir zemin üzerine daha ağır bina yapılması durumunda;
tekil temellerin yerini yükleri daha geniş bir alan yayma imkanı
sağlayan sürekli temeller almaktadır. Sürekli temeller, tekil
temellere göre yükleri daha geniş alana yayarken çökmelere karşı
daha fazla direnç gösterir ve daha stabil bir statik davranış
gösterirler.
Kolonların dizili olduğu aks üzerinde bir şerit gibi uzayan
sürekli temeller, kolonlardan yukarıdan aşağı tekil yükleri alırken
zeminden yukarıya doğru zeminden yayılı yük (zemin reaksiyonu)
alırlar. Dolayısı ile sanki ters yüklenmiş bir sürekli kiriş gibi
deformasyona zorlanırlar.
412
Deprem Yönetmeliği’ne göre bağ kirişlerine ilişkin minimum koşullar
A)) Yüzeysel
y
temeller
408
425
TEMELLER
Şekil. Düz (Kirişsiz) radye temel
433
429
• Radye temellerin amacı, bina yükünün temel alanının
tamamına düzgün bir şekilde yayılmasını sağlamaktır. Bu
durumda tekil ve sürekli temellere göre daha geniş bir temel
alanı elde edilmiş dolayısı ile temel tabanında oluşan basınç
gerilmesi azaltılmış olur.
A)) Yüzeysel
y
temeller
3)) Radyee temeller:
Zemin emniyet gerilmesinin çok düşük olduğu ya da temel
zemininin çok fazla sıkışabilir olduğu durumlarda, ayrık temeller
yerine yapı tabanını tüm olarak örten radye (plak) temeller
yapılır. Böylece yükün ve oturmaların uniform olması sağlanır.
TEMELLER
Ampatmanlı sürekli temel
421
426
TEMELLER
Şekil. Düz radye temel
Düz Radye temel kalıbı
olmak üzere 4 ana grupta incelenebilir.
1. Düz (Kirişsiz) radye temeller,
2. Mantar radye temeller,
3. Kirişli radye temeller,
• Üstten kirişli radye temeller
• Alttan kirişli radye temeller
4. Ters kemer radye temeller
5. Hücresel (perde duvarlı, rijit) radye temeller
Radye temeller;
434
430
Sürekli temel alanının temel alanının yarısından fazla yer tuttuğu
durumlarda plak temel uygulaması daha ekonomik olmaktadır.
A) Y
Yüzeys
Yüzeysel
eys
sel temel
temeller
3)) Radyee temeller:
TEMELLER
İki doğrultuda, ampatmanlı sürekli temel uygulaması
422
Şekil. Radye temeller
P
σzem
KİRİŞSİZ (PLAK) RADYE TEMEL UYGULAMASI
TEMELLER
=> a x 100 =
P
olur
ͳͲͲ σzem
P
axb
σzem =
a=
P
S
σzem =
435
431
427
Sürekli temel taban genişliklerinin hesaplanması:
Sürekli sömellerin taban genişlikleri hesaplanırken temelin birim (1 m’lik)
uzunluğu göz önüne alınır. Hesaplanan toplam yapı yükü (P), toplam
uzunluğuna bölünerek, 1.00 m boya (b) gelen ortalama yük bulunmaktadır.
Böylece, tekil sömel hesabına benzer işlemlerle yalnız temel taban genişliği (a)
bulunur.
TEMELLER
A)) Yüzeysel
y
temeller
423
Temelin taban genişliği 80 cm olacaktır.
P= 16000 kg
σzem = 2 kgf/cm2
a=?
P
16000
a=
=
= 80 cm
ͳͲͲ 2
σzem
428
436
Şekil. Mantar radye temel
b)) Mantarr radyee temeller
Kolon yüklerini, daha geniş bir alana yayarak radye temele aktarmak için yapılır.
TEMELLER
TEM
EM
MELL
LL
LER
ER
R
RADYE TEMEL UYGULAMASI
43
432
32
3
2
A) Yüzeys
Y
Yüzeysel
eys
sel teme
temeller
me
el
3) R
3)
Radyee te
temeller
em
melle
leeer:
r:
a)) Kirişsizz (Düz)) radyee temeller
• Kirişsiz radye temellerde döşeme durumunda olan temel, bütün
temel tabanının her yerinde aynı kalınlıktadır.
• Temele gelen yüklerin en büyük olanına göre temel kesit ve
donatısı tayin edilir. Dolayısı ile bu tür temellerde temel kesiti
temelin her yerinde aynı kalınlık ve eşit donatı
yoğunluğundadır.
• Kolonlardan temele gelen yükler kolon tabanlarında temel
döşemesini eğilmeye zorlayarak alt kısımlarda çekme gerilmesi
meydana getiriler. Diğer taraftan, zeminin taşıma gücünden
kaynaklanan reaksiyonlar kolonlar arasında kalan temel
döşemesini eğilmeye zorlayarak üst kısımda çekme gerilmesi
meydana getirirler.
TEMELLER
ÖRNEK:
TEMELLER
A)) Yüzeysel
y
temeller
424
TEMELLER
445
TEMELLER
• Kazıklar yüklerini zemine aktarış şekline göre üçe ayrılırlar.
-Uç kazıkları
-Yüzen kazıklar
-Kısmen uç ve kısmen yüzen kazıklar
A)) Derin temeller
2) Kazık temeller:
• Yapı yükü, zemine çakılan kazıklar kanalıyla derinlerde
bulunan sağlam zemine kazık uçlarıyla yada kazığın yan
yüzeylerinin sürtünmesinden yararlanarak aktarılır.
• Zemine belirli aralıklarla çakılan bu kazıklar birbirlerine, üst
kısımlarına atılan bağ kirişleri ve ızgaralarla bağlanır.
449
A)) Yüzeysel
y
temeller
3) Radye
3)
ye temeller
er:
e)) Hücresel
el (Rijit
it)) radyee temeller
it
• Zemin yeterli taşıma gücüne plak ve kiriş yüksekliği ile
karşılanamayacak derinlikte ulaşılması durumunda hücresel temeller
uygulanır.
• Başka bir deyişle hücresel temeller; kiriş yüksekliği 90cm yi geçen
düz kirişli plak temellerin kirişlerinin burkulmasının önlenmek için
üst kısmından ikinci bir plak ile bağlanması halidir.
• Bu tip temellerde yüksek temel rijitliği beklenir. Temel derinliği
arttıkça taşıyıcı temel kirişleri
ri yükselerek
yyükselere
lereek perde duvar şeklini alırlar.
Bu nedenle bu temelleree perde
p e duvarlı
lı temeller de denilmektedir.
• Hücre temellerde; plaklar, perde duvarlar, kiriş ve kolonlar bir bütün
halinde
de betonarm
betonarme olarak yapılırlar. Bu nedenle bu temelleree Rijit
j
Radye
ye Temeller de denilmektedir.
TEMELLER
Üstten kirişli radye temel uygulaması
441
• Kirişli radye temellerde kirişler, kolonlardan genel yükleri plak
yüzeyine yayarlar dolayısı ile kirişsiz radye temellere göre kirişli
temellerde plak kalınlığı daha ince çıkar.
• Radye temellerde kiriş kalınlığını ekonomik sınırlar içerisinde
tutmanın yolu, taşıyıcı duvar veya kolonların bastığı yerlerde kirişler
yapmaktır.
Kirişlerin plağın üstünde yer
er aldığı
aldığ
ğıı Ü
ğ
Üstten
nK
Kirişli
Kirişl
şllii R
Radyee Tem
Temeller
T
ve kirişlerin plağı altında yer aldığı
ğı Alttan
n Kirişli
li Radyee Temeller olarak
adlandırılır.
• Radye temellerde plak kalınlıklarını ekonomik bir seviyede tutmak
için kirişli plak temeller yapılır.
• Kirişli radye temeller iki şekilde uygulanır. Bunlar;
A) Yüzeys
Y
Yüzeysel
eys
sel teme
temeller
me
el
3) R
3)
Radye
yee tte
temeller
emelle
elleeer:
r:
c)) Kirişli
lii radyee temeller
437
Şekil. Hücresel (Rijit) radye temel
450
446
A)) Derin temeller
2)) Kazık temeller:
• Uçç kazıkları
rı: Taşıdığı yükün tamamını veya büyük bir
rı
bölümünü sağlam
ğ
zemine, uç kısımlarıyla ileten kazıklardır.
• Yüzen kazıklar
ar: Taşıdığı yükün tamamını veya büyük bir
bölümünü kazığın çevre yüzeyinin sürtünmesiyle zemine ileten
kazıklardır.
• Kısmen
n uçç vee kısmen
n yüzen
n kazıklar
ar: Taşıdığı yükü hem uç
kısımlarıyla ve hem de çevre yüzeyinin sürtünmesiyle zemine
ileten kazıklardır.
TEMELLER
TEMELLER
Şekil. Üstten kirişli radye temellerde döşeme örneği
447
Şekil. Kazıkların yüklerini zemine aktarış şekilleri
TEMELLER
451
1) Ayak temeller:
Tekil temeller gibi ve genellikle betonarmeden inşa edilirler.
Ancak tekil temel, tabanı daha derin seviyelerde yer alan taşıma
gücü yüksek zemine kadar iner. Ayaklar, planda belirtilen
duvarların birleşme noktalarına getirilir ve tabanları, kare veya
çan şeklinde genişletilir. Açık temel çukurunda inşa edilen bu
ayakların üst kısımları birbirlerine, betonarme kirişlerle bağlanır.
Derin temeller; ayak temeller, kazık temeller ve kesonlar olmak
üzere üçe ayrılırlar.
A) Derin temeller
Sağlam zeminin çok derinlerde olması durumunda; hem taşıma
gücü fazla olan zemin tabakalarından yararlanmak hem de zemin
içerisinde kullanılabilir hacimler oluşturmak amacıyla yapılırlar.
TEMELLER
Şekil. Alttan kirişli radye temellerde döşeme örneği
• Alttan kirişli radye temellerde; temel kirişleri kolon ekseni üzerinde ve
döşeme plağının altında yapılmaktadır. Alttan kirişli radye temellerde temel
plağı doğrudan bodrum döşemesi olarak kullanılabilecek durumdadır.
Üstten kirişli radye temellerde olduğu gibi ayrıca döşeme yapmaya gerek
yoktur. Ters kirişli plak temellerde, düz kirişli plak temellere göre daha az
hafriyat yapılır
443
439
• Üstten kirişli radye temellerde; plak üst yüzeyi ile temel kirişi üst seviyesi
arasında yükseklik farkı meydana gelmektedir. Bodrum yapılacaksa, bu
yükseklik farkı kullanımı engeller. Bu durumda; görüldüğü gibi kirişler
üzerine betonarme döşeme yaparak, veya dolgu ve üzerine grobeton döşeme
yaparak bodrum döşemesi oluşturulabilir.
TEMELLER
Kirişli radye temel
A)) Yüzeysel
y
temeller
3) Radye
3)
ye temeller
er:
c)) Kirişli
lii radyee temeller
442
438
A)) Yüzeysel
y
temeller
3) Radye
3)
ye temeller
er:
c)) Kirişli
lii radyee temeller
TEMELLER
Kirişli radye temel
Şekil. Üstten kirişli radye temel
444
Şekil. Ayak temel
452
448
Şekil. Kazıkların çalışma şekilleri
a)) Basınçç kazıkları
rı: Yükü eksenleri doğrultusunda zemine aktarırlar.
b)) Çekme kazıkları
r : Genellikle eğik doğrultuda ve yüzen kazıklar
rı
şeklinde olup çekmeye çalışırlar. Yani kazıklar zemine dikey veya eğik olarak
çakılabilirler.
A)) Derin temeller
2) Kazık temeller:
• Kazıklar, yüklerini taşıma şekline göre de ikiye ayrılırlar.
TEMELLER
TEMELLER
Şekil. Ters kemer radye temel
3) Radye
3)
ye temeller
er:
d)) Terss kemerr radyee temeller
Zeminden gelen su basıncının ya da bina yükünün fazla olması durumunda
temel, ters kemer şeklinde düzenlenir
A)) Yüzeysel
y
temeller
TEMELLER
TEMELLER
440
TEMELLER
457
TEMELLER
TEMELLER
Şekil. Kompres kazığı
Şekil. Betonarme çakma kazıklar
465
461
A)) Derin temeller
a)) Çakma
a kazıklar
ar:
ar
Çelik Çakma Kazıklar:
• Bu tip kazıkların çekme ve basınç dayanımları yüksektir.
• Çelik kazıkların uçları sivriltilir, başlarına başlık takılır.
• Çelik kazık üretiminde, korozyondan etkilenmemesi için özel
alaşımlı (bakırlı çelik) çelikler kullanılır.
• Çelik kazıklar H profil, daire, kare veya dikdörtgen en kesitli
üretilmektedirler.
• Çelik hazır kazıkların uçları çakma işleminin kolaylaştırılması
için sivriltilebilir. Gerek görülürse kazıkların uçların ahşap
hazır kazıklarda olduğu gibi çarık takılabilir. Ayrıca, kazıkların
baş kısımları çember veya başlıklarla güçlendirilebilir.
TEMELLER
a)) Ç
Çakma kazıklar: Kazık temellerin yapımında zemine çakılarak
kullanılan, tek bir bütün olarak yada parçalar halinde hazırlanmış
kazıklardır. Çakma kazıklar, kazığı oluşturan parçaların sayısına
göre ikiye ayrılırlar.
A)) Derin temeller
2) Kazık temeller:
• Kazık temel yapımında kullanılan kazıklar yapıların özellikleri
ve zemin cinslerine göre de üç kısma ayrılırlar.
a) Çakma kazıklar.
b) Delme kazıklar.
c) Bir kısmı çakma, diğer kısmı delme (kompozit) kazıklar
453
TEMELLER
Şekil. Çelik çakma kazıklar
462
458
466
• Zemine önceden çakılan 25-30 cm çapındaki ahşap kazıkların
daha sonra zeminden çıkartılarak yerlerine beton dökülüp
sıkıştırılması şeklinde uygulanır.
A)) Derin temeller
b)) Delmee kazıklar
ar:
ar
Kaplama borusu kullanılmayan kazıklar
– Kornart Kazıklar:
TEMELLER
İnşa ediliş şekillerine göre üçe ayrılır.
1) Kaplama borusu kullanılmayan kazıklar
2) Kaplama borusu zeminde kalan kazıklar
3) Kaplama borusu çıkartılan delme kazıklar
A)) Derin temeller
ar:
ar
• Delme yaparak zemin katmanları arasına inilip, burada
oluşturulan kazıklardır. Bu kazıklara Yerinde Dökme Kazıklar
veya Fore Kazıklar da denilmektedir. denilir. Yerinde açılan
kazık boşluklarına beton dökülerek yapılan kazıklar üzerine
yapının oturtulması şeklindedir.
TEMELLER
TEMELLER
Çakma kazıklar, yapıldıkları malzemeye göre;
ahşap, çelik ve betonarme olmak üzere üç gruba ayrılır.
A)) Derin temeller
a)) Çakma
a kazıklar
ar: Kazık temellerin yapımında zemine çakılarak
ar
kullanılan, tek bir bütün olarak yada parçalar halinde hazırlanmış
kazıklardır. Çakma kazıklar, kazığı oluşturan parçaların sayısına
göre ikiye
y ayrılırlar:
y
-Basit
t çakma
a kazıklar
ar: Tek parça halinde üretilen, kazık
boyunca en kesit boyutları
y
ve malzemesi değişmeyen kazıklardır.
-Parçalı
lı çakma
a kazıklar
ar: Parçalar halinde üretilen, parçaları
çakılmadan önce ya da çakılma sırasında birbirine eklenerek
boyu uzatılabilen kazıklardır.
454
TEMELLER
459
463
TEMELLER
Şekil. Kornart kazığı
– Kompres Kazıklar
– Kornart Kazıklar
– Ekspres (Dulak) Kazıklar olmak üzere üç şekilde yapılırlar.
Bu tip kazıklar genellikle
467
A)) Derin temeller
ar:
ar
Kaplama borusu kullanılmayan kazıklar: Yeraltı suyu olmayan
zeminlerde 0.85 m çapa ve 6.00 m derinliğe kadar
uygulanabilirler. Sistem olarak zeminin sıkıştırılması suretiyle
taşıma gücünün arttırılması esasına dayanır.
TEMELLER
Şekil. Çelik vidalı kazıklar
A)) Derin temeller
a)) Çakma
a kazıklar
ar:
ar
Çelik Çakma Kazıklar:
• Çelik hazır kazıkların bazıları (vidalı kazıklar) zemine
döndürülerek sokulurlar. Bu tip kazıkların ucuna vidalı çarıklar
takılır. Bu tip kazıklar genellikle gevşek zeminlerde
kullanılırlar.
TEMELLER
A)) Derin temeller
a)) Çakma
a kazıklar
ar:
ar
Ahşap Çakma Kazıklar:
• İğne yapraklı ağaçlardan veya meşe ağacından yapılırlar
• Zemine kolay girmesi için kazıkların uçları sivriltilir ve
gereğinde kazıkların uçlarına metal çarık geçirilir.
• Kazıkların çapları boylarına göre belirlenir (6m kazık boyu için
en az 25 cm çap). 6 m’den fazla olursa her 1 m için çapı 1 cm
arttırılır. Kazık boyları eklenerek 25 m’ye kadar uzatılabilir.
• Ahşap kazıkların sulu zeminlerde tamamen zemin içerisine
gömülerek üst kısımlarının kuruması önlenmelidir. Ya da
zemin içerisinde kalan kısımları çelik boru veya betonarme ile
devam ettirilmelidir (kombine kazık).
455
Kombine kazık
460
464
TEMELLER
• 30-90 cm çaplı konik ve dökme demir kazık ucu zemine
şahmerdanla çakılır. Daha sonra zeminde açılan boşluk betonla
doldurulup sıkıştırılır.
A)) Derin temeller
ar:
ar
– Ekspres Kazıklar:
468
A)) Derin temeller
ar:
ar
– Kompres Kazıklar:
• Delici olarak 2200 kg ağırlığında ve 85 cm çapındaki Borer uç
düşürülerek zemin yanlara doğru sıkıştırılır ve boşluk açılır.
• İstenilen derinliğe inildikten sonra sert ve sağlam taş parçaları
dökülerek ve 2000 kg’lık Rammer tokmakla vurularak
boşluğun tabanında bir taş tabakası teşkil edilir.
• Boşluğa normal kıvamda beton dökülüp 1600 kg’lık Tester
tokmakla sıkıştırma yapılır.
TEMELLER
A)) Derin temeller
a)) Çakma
a kazıklar
ar:
ar
Betonarme Çakma Kazıklar:
• Bu kazık türü yapının yer altı sularından fazla etkilenmeleri
durumunda tercih edilir.
• En kesitleri kare, çokgen veya daire şeklinde olan kalıplara dökülen
betonarme hazır kazıklar, ahşap ve çelik kazıklara göre daha ağır
oldukları için taşınmaları ve çakılmaları daha zordur.
• Kazık donatısının korozyon bakımından çok iyi korunmuş olması
gerekir. Kazık çevresinde betona gömülmemiş açık donatı
kalmamalıdır.
• Kazığın çakma işlemi sırasında en fazla zorlanan kısmının baş ve uç
kısmı olması nedeni ile baş ve uç bölgelerde ilave donatı bulunması
gerekir. Ayrıca, çakma sürecinde bozulmaması için baş kısımlara
başlık, uç kısımlara ise çelik çarıklar takılması gerekir.
TEMELLER
Şekil. Ahşap kazıklar ve birbirine eklenme şekilleri
TEMELLER
456
Şekil. Ekspres kazık
474
Kazıklı radye temel modellemesi
(http://www.innovia.com.tr )
482
Şekil. Tekil bir sömelin kazık ızgarasına oturmasına ilişkin bir örnek
TEMELLER
478
A)) Derin temeller
c)) Bir kısmı çakma,
ç
, diğer
ğ kısmı delme (kompozit
it) kazıklar
• Kompozit kazıklar, yer altı suyu seviyesinin altında kalan
kısımda ahşap (çakma kazık), üzerinde kalan kısmında ise
beton ya da betonarme (yerinde dökme kazık) kazık kullanılan
kazıklardır.
• Bu tip kazıkların avantajı yer altı su seviyesi altında kullanılan
ahşap kazıkların düşük maliyetli kazıklar olması ve üst kısımda
kullanılan beton ve betonarme kazıkların ise dayanıklı
olmasıdır.
TEMELLER
(http://www.idecadsupport.com )
481
477
473
TEMELLER
470
A)) Derin temeller
ar:
ar
Kaplama borusu zeminde kalan kazıklar: Kendini tutamayan
yumuşak, sıkışma özelliği fazla olan kohezyonsuz zeminlerde
uygulanırlar (balçık zeminler).
• Çapı 30-90 cm. olan ucu çelik çarıklı boru, ikinci bir kaplama
borusuyla birlikte çakılarak yerleştirilir. istenen derinliğe
inilince kaplama borusu zeminde kalacak şekilde dış boru dışarı
çekilir, demir donatı yerleştirilir ve betonu dökülüp sıkıştırılır.
Raymond kazıkları bunlara örnektir.
Kazıklı radye temel modellemesi
Şekil. Kazık ızgaralarının düzenleniş şekilleri
TEMELLER
Şekil. Kaplama borusu çıkartılan kazık (Simpleks kazığı)
TEMELLER
TEMELLER
469
)
Kazık temel uygulaması
479
475
483
(http://www.serki.com
Şekil. Tipik bir sürekli temel ve temel kazıklarına oturma biçimi
TEMELLER
Şekil. Raymond kompozit kazık
TEMELLER
Şekil. Kaplama borusu zeminde kalan kazık (Raymond kazığı)
TEMELLER
471
TEMELLER
476
Şekil. Radye temelin kazıklara oturmasına ilişkin bir örnek
TEMELLER
484
480
1) Yapı yükünü kazıklara eşit olarak dağıtmak
2) Kazıkların birbirinden ayrı ve yanlara olabilecek hareketlerini
önlemek
3) Kazıkların zemine oturmasını üniform hale getirmek
A)) Derin temeller
Kazık Izgaraları
g
(Başları)
( ş )
Kazık temellerin üzerine, binanın oturtulabilmesi için ızgaralar
yapılır. Bu ızgaraların görevlerini şöyle sıralanabilir:
TEMELLER
Bu tip kazıklara örnek olarak Simpleks, Franki, Pedestal ve
Wolfholz kazıkları verilebilir.
A) Derin temeller
2)) Kazık
K
temeller:
tem
meller:
r:
ar:
ar
Kaplama borusu çıkartılan kazıklar: Yeraltı suyu bulunan ve
kendisini tutamayan gevşek zeminlerde uygulanır. Bu tür
kazıklar, çakılarak veya zemin delinerek zemine indirilirler.
• Kalınlığı 10-20 mm olan kaplama borusu zemine çakılır.
• İçerisindeki boşluğa gerekiyorsa betonarme donatısı da
konularak beton dökülür. Bu arada kaplama borusu da yukarı
ya çekilir.
• Böylece hem kaplama borusu geri alınmış ve hem de yerine
beton dökülerek beton yada betonarme kazık hazırlanmış olur.
472
489
493
KOLONLAR
Lu
Betonarme perde= Lu/Lk≥ 7
Lk
Şayet bir kolon kesitinde,
“Uzun kenar/Kısa Kenar ≥7»
ise bu eleman “Perde” olarak
isimlendirilir.
497
A)) Derin temeller
3)) Keson
n temeller:
Yüzen Kesonlar
• Tamamen su içinde veya balçık zeminlerde uygulanan keson
türüdür. Bunlara "Yüzen Sandık" da denmektedir.
• Dışarıda hazırlanan alt ve yanları kapalı beton sandık kesonlar,
temel veya sömel yapılması istenen noktaya getirilip
yerleştirilir.
• İçerisine taş, blok, demir ve beton parçalarından oluşan
ağırlıklar konularak gevşek zeminde tabana doğru çökmesi
sağlanır.
• İstenilen sağlam zemin tabakasına ulaşıldığında kesonun geri
kalan boşlukları doldurularak işlem tamamlanır. Bina
bağlantısı için üstte demir filizleri bırakılmalıdır.
TEMELLER
A) D
Derin
in temeller
3)) Keson
n temeller:
Açık Kesonlar
• Çapı 1.5 -3.0 m. olan dairesel ahşap, demir ya da betonarme
çarık, temel zemini üzerine oturtulur.
• Diş çapına uygun olarak çarık üzerine taş, tuğla, beton ya da
betonarmeden bir manto duvar örülür veya kalıpla dökülür.
• Daha sonra her 1.0-1.5 m de bir hatıl yapılarak duvar bağlantısı
sağlamlaştırılır ve bu arada devamlı olarak kesonun içindeki
zemin kazılarak dışarı çıkartılır; mantonun altı boşaltılır.
• Ağırlığıyla aşağı doğru inen kesonun üst seviyesi zemine silme
gelince tekrar ayni işleme devam edilerek sağlam tabakaya
ulaşılmaya çalışılır.
• Sürtünmeyi azaltmak üzere manto duvarı içe doğru 1/10-1/15
eğimle daraltılarak devam edilir.
• Son olarak kesonun içi betonla doldurulur.
TEMELLER
485
TEMELLER
Şekil. Keson çarıkları
TEMELLER
Şekil. Yüzen keson
Kazık temel uygulaması
Şekil. Açık keson
498
494
490
486
491
487
YÜZEN KESON
499
495
A)) Derin temeller
3)) Keson
n temeller:
Pnömatik (Hava basınçlı) Kesonlar
• Zemin ve yeraltı suyunun fazla olduğu yerlerde kullanılan bu
keson türünde prensip, temel olarak inşa edilecek kesonun alt
bölümündeki çalışma odasının zemindeki suyu yenecek hava
basıncıyla doldurulması ve kuruda çalışılarak zeminin
kazılması, ağırlığıyla çöken kesonun sağlam tabakaya
ulaşmasıdır.
• Bu kesonlar da ahşap, çelik veya betonarmeden yapılabilmekte,
üst boşlukları yine betonla doldurulmakta ve 30.00 m derinliğe
kadar inilebilmektedir.
TEMELLER
Kazıklı Radye temel uygulaması
TEMELLER
Şekil. Pnömatik keson
496
KOLONLAR
Bunların
dışında
“Birleşik Kolonlar”
olarak
adlandırılan
“Kompozit” kolonlar
da vardır.
Olarak gruplandırılır.
1. Etriyeli kolonlar,
2. Fretli kolonlar,
Enine Donatı
Boyuna Donatı
Betonarme kolonlar, boyuna donatıyı saran enine
donatının düzenlenme şekline göre;
500
Kolonlar, yapıya etki eden düşey ve
yatay, tüm yükleri taşıyarak temele
aktaran elemanlardır.
Konumları itibari ile yapılardaki
düşey taşıyıcı elemanlardır.
KOLONLAR
TEMELLER
492
A) D
Derin
in temeller
3)) Keson
n temeller:
• Çok zayıf zeminlerde veya su içinde temel yapımında kullanılır.
• Et kalınlığı az, çapı büyük halka veya içi boş prizma betonarme
elemanlar kendi ağırlığı ile zemine veya suya batırılır. Sağlam
zemine ulaşılıncaya kadar üstüne yeni elemanlar konur. İçi
malzeme ile doldurulur ve temel platform betonu dökülür.
• Betonarme elemanlar yerinde dökülüp içteki toprak
boşaltılarak batırma yoluyla da yapılmaktadır.
• Maliyeti çok yüksektir. Çok değerli arsalarda, köprü ve liman
inşaatında uygulanır.
• Genellikle üç guruba ayrılırlar.
-Açık Kesonlar
-Pnömatik Kesonlar
-Yüzen Kesonlar
488
Depremde
kolonda oluşan
hasar
Dairesel halka şeklindeki
fretlerin tek tek yapımı zor
olduğu için genellikle tek
bir
etriye
donatısı
kesilmeden kolon boyuna
donatıların
etrafından
helis şeklinde bükülür.
Bu kolonlarda kullanılan
etriye donatısına “Fret”
denilir.
Şekil. Dairesel halkalar şeklinde
düzenlenen fretler
513
509
Bu tür kolonların kesitleri; Kare,
Dikdörtgen, L, T ve + Şekillerinde
yapılabilir.
505
olarak kullanılan, elemanlara gelen kesme kuvvetlerine karşı
dayanım sağlayan elemanlardır. Bunun yanı sıra, elemanların
ve genel olarak yapının daha sünek davranması için sıklaştırma
ve boyuna donatılarında burkulmasını engellemek için
(sargılama) kullanılır. Deprem Yönetmeliğince iki ucu da 135
derece kıvrılarak boyuna donatıların tutulması ve etriyenin
açılmaması sağlanmalıdır.
¾Kolonların ve kirişlerin içinde bulunan ve boyuna yerleştirilen
ana donatıların etrafını saran nispeten daha ince çaplı (8 mm,
10 mm vs.) demirlerdir. Görevi boyuna donatıları sarmak
yoluyla güçlendirmektir. Daha önemli bir görevi ise kolon-kiriş
bağlantısının yıkılmasının önüne geçmektir.
¾ Etriye, betonarme yapılarda kolon ve kirişlerde yatay donatı
501
Spiral şeklinde
sarılmış fretli kolon
Farklı kesitlerdeki etriyeli
kolonların uygulanması
Etriye ve çiroz yerleşimleri
514
510
506
¾ Enine donatı içinde kalan beton alanı “Göbek Alanı”,
¾ Enine donatı dışında kalan beton alanı ise “Kabuk
Alanı” olarak adlandırılır.
502
Etriyeli ve Fretli Kolonların Eksenel Yük Altındaki Davranışı
Boyuna donatısı sürekli,
dairesel firetlerle
sarılmış kolonlara ise
“Fretli kolonlar”
denilir.
2. Fretli Kolonlar;
1. Etriyeli Kolonlar;
Boyuna donatısı
bireysel etriyelerle
sarılan kolonlara
“Etriyeli Kolonlar”
denilir.
KOLONLAR
515
511
507
503
508
516
≥6φ14
≥4φ16
≥6φ14
¾ Dikdörtgen kesitli kolonlarda, kesit genişliği 250 mm den az olamaz,
enkesit alanı ise 75000 mm2 den az olamaz.
¾ Daire kesitli kolonlarda, kolon çapı 300 mm den az olamaz.
¾ Ancak, I, T ve L kesitli kolonlarda en küçük kalınlık 200 mm, kutu
kesitli kolonlarda ise et kalınlığı 120 mm olabilir.
¾ Kolonlarda net beton örtüsü (pas payı) dıştaki elemanlarda 25 mm den,
içteki elemanlarda ise 20 mm den az olamaz.
¾ Etriyeli kolonlarda, her dış köşede en az bir boyuna donatı çubuğu
bulundurulmalıdır.
¾ Fretli kolonlarda ise, en az 6 adet boyuna donatı bulunmalıdır.
¾ Etriyeli veya fretli tüm kolonlarda boyuna donatı çubuğu “≥φ14” den
küçük olamaz.
Kolonlarla İlgili Minimum Enkesit Koşulları
Depremde
kolonda oluşan
hasar
512
Fretli kolonlarda, kolon kesiti genellikle;
Daire veya Çokgen şeklindedir. Bazı hallerde,
kare veya dikdörtgen kesitli olarak da
yapılabilir.
Etriye çeşitleri
504
b
≥4φ16
Kolon ve Perde donatılarının yerleşimi
Kolon aplikasyon ve donatı yerleşim planı
9 Karşı tarafta kiriş bulunmadığı durumlarda kenetlenme,
gerekirse kolonun karşı yüzünde aşağıya doğru kıvrım
yapılarak sağlanacaktır. 90 Derecelik yatay kancanın
veya aşağıya kıvrılan düşey kancanın boyu en az 12φ
olacaktır.
9 Kesit değişiminin daha fazla olması durumunda veya en
üst kat kolonlarında; alttaki kolonun boyuna donatısının
φ den
karşı taraftaki kirişin içindeki kenetlenme boyu 40φ
daha az olmayacaktır.
9 Katlar arasında kolon kesitinin değişmesi durumunda,
boyuna donatının kolon-kiriş birleşim bölgesi içinde düşeye
göre eğimi 1/6 dan daha fazla olmayacaktır.
Çok katlı betonarme yapılarda, tüm katlarda kolon kesitleri
aynı olabileceği gibi, üst katlara doğru çıkıldıkça kolonlara
etki eden eksenel yükler azaldığı için, kolon kesitlerinde de
azaltma da yapılabilir. Depreme dayanıklı yapı tasarımı
açısından arzu edilen katlar arasında kolon kesitlerinde
daraltma yapılmamasıdır. Şayet yapılacaksa aşağıda verilen
şartlara uyulmalıdır.
Katlar Arasında Kolon
Kesitlerinde Daraltma
a
Dikdörtgen kolon kesiti için;
Ac=a*b,
As=4*A1
D
G=As/Ac
Daire kesitli kolon için;
≥6φ14
Ac=S*D2/4
As=6*A1
G=As/Ac
529
525
521
Kolonlarda, kolon enkesitinde bulunan “Boyuna
donatı alanı/ Bürüt beton en kesit alanı” oranı
“Pursantaj (G)” olarak adlandırılır. Bu değer;
%1,0≤G≤%4,0 arasında olmalıdır.
Pursantaj:
517
a
Kolon donatı filizlerin temel içersine yerleştirilmesi
Kolon donatılarının hazırlanması
a
a≤300 mm
9 Dikdörtgen kesitli kolonlarda, etriye veya aynı aralıkta çirozla
tutulmuş olan boyuna donatı çubukları arasındaki uzaklık 300
mm den fazla olamaz.
9 Enine donatı aralığı da, en küçük boyuna donatı çapının 12
katından ve 200 mm den fazla olamaz.
9 Enine donatı (etriye) çapı, en büyük boyuna donatı çapının 1/3
değerinden az olamaz.
530
526
522
518
527
523
519
531
Kolon donatılarının temele bağlantısı
Kolon donatılarının hazırlanması
Betonarme yapılarda, kolon veya perdelerde kullanılan, karşılıklı
düşey donatıları birbirine bağlayan ve mesafeyi sabit tutarak aynı
uzaklıkta durmasını sağlayan demire çiroz denir.
Çiroz Düzenleme
Etriyelerin bağlanması
Kolon aplikasyon ve donatı yerleşim planı
532
528
524
520
Kolonda Guse oluşturulması
Dairesel kolon donatılarının hazırlanması
Son katlarda kolon
donatılarının düzenlenmesi
545
541
537
533
542
538
547
Prefabrik yapı kolonları
Dairesel kolon uygulaması
Son kat kolonlarında donatı düzenlemesi
534
Kompozit kolon üretimi ve uygulaması
Kolona gelen basınç yükünün fazla
olduğu hallerde veya çelik kolonların
yangına karşı korunması gerektiği
durumlarda kullanılır.
Birleşik kesitli kolonlarda, çelik profil
elemanlarla betonarme bir arada
kullanılır. Bu tür kolon elemanlara
“Kompozit kolonlar” da denilir.
BİRLEŞİK KESİTLİ KOLONLAR
Dairesel kolon
uygulaması
548
543
539
535
544
549
Bu tür kolon uygulamalarında genellikle kolonun orta
bölgesinde değişik enkesite sahip (H, I, O, vb) çelik
profiller vardır ve bu profillerin etrafı betonarme
donatıları ile sarılmıştır.
Kompozit kolon tipleri
540
Üst kat kolonları için kolon donatı filizlerinin devam
ettirilmesi
536
554
562
558
• Kesme gerilmelerine karşı etriye ve pilye birlikte kullanılır.
Kirişlerde, donatıyı şekillendirmek ve bağlantı sağlamak için
kirişin üstüne “Montaj Çelikleri” konulur. Kirişin mesnet
bölgesinde bu montaj çelikleri çekmeye çalışır.
• Kirişlerde, kayma gerilmeleri çekme gerilmeleri ile
birleştiklerinde meydana gelen eğik asal çekme
gerilmeleri, kirişlerin uçlarına doğru olan kısımlarda
diyagonal çatlaklara sebep olur. Bu gerilmeleri önlemek için
“Pilye” adı verilen donatılar kullanılır.
9Kirişte, Hesap Açıklığı, kalınlığı 35 cm ve daha az olan
mesnetlerde, mesnet eksenleri arasındaki uzaklık olarak
alınır. Mesnet kalınlığı 35 cm den daha fazla olduğunda
hesap açıklığı, serbest açıklığa, serbest açıklığın % 5 i ilave
edilerek bulunur.
9Betonarme kirişlerin oturduğu mesnetler arasındaki uzaklık
Serbest Açıklıktır.
KİRİŞLER
550
bw ≥ 250 mm
bw ≤ (h+a)
1. Kiriş gövde genişliği en
az 250 mm olmalıdır.
Ayrıca, kiriş yüksekliği
ile kirişin birleştiği
kolonun
kirişe
dik
genişliğinin toplamını
geçmeyecektir.
¾Enkesit Koşulları
Kiriş mesnet bölgesi donatı detayı
Devam eden kirişlerde mesnet eksenleri arası hesap açıklığı olarak
alınır.
Hesap açıklığı…
Kompozit
kolon
uygulaması
563
559
555
551
KİRİŞLER
556
• Sürekli Kiriş
564
h ≥ 3.t
h ≥ 300 mm
h ≤ 3.5 bw
h ≤ 1/4 Lserbest
2. Kiriş yüksekliği, döşeme kalınlığının 3 katından ve
300 mm den daha az, kiriş gövde genişliğinin 3.5
katından daha fazla olamaz. Kiriş yüksekliği, serbest
kiriş açıklığının ¼’ünden daha fazla olamaz.
• Basit Kiriş
Düşey Yüklerden Dolayı Oluşan Eğilme Çatlaklar…
560
• Kirişlerde donatı yerleşiminde; düşey yüklerden
dolayı oluşan “Moment-Eğilme” etkilerinin
kiriş boyunca dağılımı dikkate alınır. Kirişte,
esas donatılar momentten dolayı çekme
etkilerinin oluştuğu yerlere konulur.
9Döşemelere
mesnetlik eder,
döşemelerden gelen
yükleri alır ve
mesnetlendikleri
kolonlara aktarır.
9Yapılardaki yatay
taşıyıcı
elemanlardır.
552
KİRİŞLER
565
Elverişsiz çevre koşulları durumunda ve daha
fazla yangın güvenliği gerektiren durumlarda bu
değerler arttırılabilir.
9Dıştaki elemanlarda 25 mm den,
9İçteki elemanlarda ise 20 mm den az
olamayacaktır.
3. Kirişlerde net beton örtüsü kalınlığı (pas payı);
Kolon-Kiriş birleşim bölgesinde oluşan
kesme hasarları…
561
557
9Kirişte çekme gerilmeleri oluşan kısımlarına yeterli miktarda
donatı konulur.
9Kirişler, etki eden yükleri aktarırken, beton basınca, çelik
çekmeye çalışır.
9Bir kiriş, üzerine gelen yükü taşıyarak mesnetlere aktarırken
“Eğilmeye” zorlanır. Bu durumda, kirişin orta kısmında, kiriş
yüksekliğinin yarısından geçtiği kabul edilen tarafsız eksenin
üst tarafı “Basınca”, alt tarafı ise “çekmeye” çalışır.
553
1. Dikdörtgen kesitli kirişler
a) Hatıllar
b) Lentolar
c) iki ucu serbest oturan kirişler
d) İki ucu ankastre olan kirişler
e) Konsol kirişler
f) Devam eden (Sürekli) kirişler
g) Ters kirişler
2. Tablalı kirişler
• Kirişler statik bakımdan;
• Betonarme kirişler; kagir, yığma ve betonarme karkas
yapılarda kullanılır. Kirişin ismi ve kullanılan çelik
donatı, kirişin çalışma şekline göre değişir.
• Gerekirse,
Kolon-kiriş
birleşim
bölgelerinde,
kirişin oturma
alanını
büyütmek için
kiriş uçlarında
Guseler
yaplır.
578
579
1. Yatay Hatıllar
2. Düşey Hatıllar
Hatıllar uygulanış şekline göre iki gruba ayrılır;
Yığma yapılarda, duvarların bağlantısını sağlamak,
üzerlerine gelen yükleri düzgün bir şekilde yayarak
nakletmek üzere yapılır.
HATILLAR
Kirişlerde guse uygulaması
575
574
9 Betonarme perdelerde ve “a” boyunun, Lb (kenetlenme boyu) den ve
φ den fazla olduğu kolonlarda, boyuna donatının kenetlenmesi, 90
50φ
derece kanca yapılmaksızın düz olarak sağlanabilir.
571
Kiriş yüksekliği, kiriş serbest açıklığının ¼ ünden fazla
olması durumunda, kiriş gövdesinin her iki yüzüne, kiriş
yüksekliği boyunca “Gövde Donatısı” konulacaktır.
Gövde donatısı çapı 12 mm den az olmayacak, aralığı ise
300 mm den fazla olmayacaktır.
2.
567
9 Kolona birleşen kirişlerin, kolonun öbür yüzünde devam etmemesi
durumunda, kirişlerdeki alt ve üst donatılar, kolonun etriyelerle sarılmış
çekirdeğinin karşı taraftaki yüzeyine kadar uzatılıp etriyelerin iç
tarafından 90 derece bükülecektir.
¾Boyuna Donatının Düzenlenmesi
570
Boyuna donatıların çapı 12 mm den daha az
olmayacaktır (φ≥12 mm).
566
1.
¾Boyuna Donatı Koşulları
Yatay Hatıllar
¾ Yatay hatıl genişliği taşıyıcı duvar
genişliğine eşit, yüksekliği ise en az
200 mm olacaktır.
¾ Yatay hatıllarda beton kalitesi en az
C16 olacaktır.
¾ Yatay hatıllarda, taş duvar için, üçü
altta, üçü üstte olacak şekilde en az
6φ10, diğer malzemelerden yapılan
taşıyıcı duvarlarda ise, en az 4φ10
boyuna donatı olacaktır.
¾ Yatay hatıllarda, boyuna donatılar en
çok 250 mm ara ile φ8 lik etriye ile
sarılacaktır.
Yatay hatıllar, yığma
yapılarda döşemeden gelen
yükleri düzgün bir şekilde
duvarlara aktarma ve yığma
yapı duvarlarının birlikte
çalışmasını sağlamak için
düzenlenirler.
1.
• Devam eden
betonarme
kirişlerde,
pilye
donatıları
komşu kirişin
basınç bölgesi
boyunca
devam
ettirilir. Bu
bölge,
genellikle
kiriş
açıklığının
L/4 ü
kadardır.
¾Kirişlerde derinlik farkı olması durumunda, kenetlenme;
kolonun etriyelerle sarılmış çekirdeğinin karşı taraftaki
yüzeyine kadar uzatılıp etriyelerin iç tarafından 90 derece
bükülerek sağlanacaktır.
Devam etmeyen
kirişlerde donatı
uçlarının düzenlenmesi
580
576
572
568
577
• Yatay hatıllarda,
boyuna donatılar,
köşelerde ve
kesişme
noktalarında
sürekliliği
sağlayacak şekilde
bindirilecektir.
581
9Kiriş mesnetlerinde, kolon yüzünden itibaren kiriş
derinliğinin iki katı kadar bölge “Sarılma Bölgesi”
olarak tanımlanacak ve bu bölge boyunca özel “Deprem
etriyeleri” kullanılacaktır.
¾Enine Donatı Koşulları
Betonarme kirişlerde kullanılacak
esas ve pilye donatıları arasında
bırakılacak aderans payı, donatı
çapı kadar veya 20 mm olmalıdır.
Kirişe konulacak donatıların bu
şarta göre yerleştirilmesi için
kirişin genişliği yeterli değil ise,
aynı koşullara uygun olarak çift
sıra yerleşim yapılır.
573
¾Her iki taraftan kirişlerin kolonlarla birleşmesi durumunda,
kiriş alt donatıları, açıklığa komşu olan kolon yüzünden
itibaren, 50φ den az olmamak üzere, en az TS 500 de verilen
“Lb-Düz kenetlenme Boyu” kadar uzatılacaktır.
569
Ahşap,
Taş
Betonarme
Çelik profillerden
Yapılabilir.
1.
2.
3.
4.
Lentolar;
Yığma ve betonarme yapılarda, kapı ve pencere
boşluklarının üzerlerini kapatmak ve üstlerine
gelen yükleri yanlardaki mesnetlere nakletmek
üzere yapılan elemanlardır.
LENTOLAR
Düşey hatıl uygulaması…
Kerpiç yığma duvarlarda
ahşap hatıl yapılabilir.
9Ahşap yatay hatıl uygulaması
Ahşap Lentolar
• Kerpiç duvarlı
binalarda ve yığma
binalarda, kapı üstü
ve pencere üstü ve
altlarına ahşap lento
yapılabilir. Ahşap
lentoların duvarlara
oturan kısımlarının
her birinin uzunluğu
en az 200 mm
olacaktır.
≥200 mm
≥200 mm
597
596
589
593
1.
Düşey hatıllar, yığma
yapılarda uzunluğu
4.00 m den fazla olan
duvarlarda, iki duvar
arasına düşey olarak
yerleştirilen ve
duvarlara mesnetlik
yapan elemanlardır.
¾Düşey hatıllar
583
592
588
582
1. Ahşap Lento uygulaması
Bu çalışmada; plandaki boyları
5,5 m (1.Derece deprem
bölgelerinde) den fazla olan
duvarlarda, duvarların düzlem
dışı burkulmasına karşı düşey
hatıllar oluşturulmuştur.
Mevcut yığma yapıya sonradan
düşey hatıl ilave edilmesi
598
594
İmalatı tamamlanmış yatay ve düşey hatıl uygulaması
590
Yığma yapılarda, bina köşelerinde ve söz konusu
duvarlarda, planda eksenden eksene aralıkları 4,0
m yi geçmeyen betonarme düşey hatıllar
yapılacaktır. Ancak bu düşey hatıllarla
desteklenen duvarların toplam uzunluğu 16 m’yi
geçemez.
584
2.
Taş yapılarda lento uygulaması
Uygulama öncesi ve sonrası
Düşey hatıl uygulaması…
599
595
591
587
Betonarme Lentolar
9Pilye çeliklerinin çapları
φ≤16 mm arasında
8≤φ
değişir.
9Esas çelikler, bir düz
bir pilye şeklinde
düzenlenir.
9Döşeme, kendi ağırlığını ve
üzerine gelen yükleri
taşırken oluşan çekme
gerilmelerini karşılamak
için, döşemenin çekmeye
çalışan kısımlarına esas
çelikler konulur.
• Pencere ve kapı
lentolarının duvarlara
oturan uçlarının her
birinin uzunluğu serbest
lento açıklığının % 15
inden ve 200 mm den az
olmayacaktır.
3.
612
608
604
600
Döşemelerde «Paspayı» aparatlarının yerleşimi
9Dağıtma çeliklerinin de
çapları en az φ≥8 mm
olup, eksenleri
arasındaki mesafe ise
Y≤30 cm olmalıdır.
9Ayrıca, döşemelerde
çekmeye çalıştırılmayan
ve esas çeliklerin
montajını sağlamak
üzere, esas çeliklere dik
olarak konulan çeliklere
ise “Dağıtma-tevzi”
çelikleri denilir.
Binayı katlarına
ayıran ve üzerine
gelen yükleri
taşıyarak mesnetlere
(kirişlere veya
doğrudan
kolonlara) aktaran
yatay taşıyıcı
elemanlardır.
613
609
¾Çelik yapılarda ise bağımsız
mesnetlendirilirler.
olarak yapılır.
¾Betonarme yapılarda kat kirişleri ile birlikte
¾Çelik yapılarda ise çelik kirişlere
Betonarme döşemelerin imalatı;
Ancak yük taşıyan betonarme
döşemelerin kalınlıkları en az 8 cm
olmalıdır.
Betonarme döşemelerin kalınlıkları ve
kullanılacak çelik donatıların çap ve
aralıkları betonarme hesapların
sonucunda belirlenir.
DÖŞEMELER
Demir Çubuklardan yapılan lentolar
¾Yığma yapılarda hatıllarla birlikte,
614
610
606
602
¾Betonarme yapılarda, genellikle betonarme kirişlere
¾Yığma yapılarda duvar üstü hatıllarına,
Betonarme döşemeler;
Betonarme
döşemelerin çalışma
şekilleri, betonarme
kirişlerin çalışma
şekline benzerdir.
Döşemeler;
Prefabrik lento uygulaması
DÖŞEMELER
605
601
DÖŞEMELER
Kapı ve Pencere boşluğu üstünde betonarme Lento uygulaması
615
611
607
603
a) Dişli döşemeler,
b) Alttan kaplamalı Nervürlü döşemeler,
c) Bloklu döşemeler (Asmolen Döşemeler),
Hurdi döşemeler,
Dal döşemeler,
Serbest oturan veya ankastre döşemeler,
Konsol döşemeler,
Sürekli- döşemeler,
Mantar döşemeler,
Kirişli döşemeler,
Nervürlü döşemeler,
¾ Dağıtma donatıları, esas donatıların altına
yerleştirilir. Dağıtma donatıları en fazla 30 cm
aralıklarla yerleştirilebilir.
¾ Esas Donatılar, kirişin kısa doğrultusuna paralel
olarak yerleştirilir. Döşemenin uzun
doğrultusuna paralel olarak ise Dağıtma
donatıları konulur.
¾ Esas çelikler betonarme kiriş veya hatıl içersine
uçları kancalanarak gömülür.
¾ Konsol döşemelerde, döşemenin kendi ağırlığı ve
üzerine etki eden düşey yüklerden dolayı çekme
gerilmeleri döşemenin üst yüzünde oluşur. Bu
nedenle esas donatılar döşemenin üstüne
konulur.
¾ Döşeme duvar içerisine gömülecekse (yığma
yapılarda olduğu gibi), duvar kalınlığının en az
20 cm olması ve döşemenin doğrudan duvara
değil yapılacak betonarme bir hatıla
mesnetlenmesi gerekir.
Döşemede,
pilye donatılarının
oluşturulması
Dal döşemede
donatı yerleşimi
¾Bu döşeme sisteminde,
döşemenin kısa kenarına
paralel konulan esas
donatılar alta, uzun
doğrultusuna paralel olan
donatılar ise bunlara dik
olarak üste konulur.
¾Bu döşemelerde, her iki
doğrultuda da esas çelikler
bir düz-bir pilye şeklinde
konulur.
9. Betonarme Prefabrik Döşemeler
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
BETONARME DÖŞEMELERİN SINIFLANDIRILMASI
628
624
620
616
625
621
617
• Konsol döşemelerde, konsol
kirişlerde olduğu gibi,
mesnetten döşeme ucuna
doğru gidildikçe moment
azalmakta ve döşeme ucunda
moment M=0 olmaktadır. Bu
nedenle, istenirse mesnetten
döşeme ucuna doğru, döşeme
kalınlığı 7 cm ye kadar
azaltılabilir.
Yığma yapılarda yalnız bir
bölümün üzerine yapılan,
kenarları kagir duvarlar üzerine
oturtulan döşemeler Serbest
oturan döşemeler, hatıllara
mesnetlenen döşemeler ise
Ankastre döşemeler olarak
adlandırılır.
629
3. Serbest Oturan veya Ankastre Döşemeler
Kat kalıp plan
9Bu döşemeler kısa kenar
doğrultusunda çalıştırılır.
Bu nedenle bu döşemelere
“Tek Doğrultuda
Çalışan Döşemeler” de
denilir.
9Bu döşemelerde, döşeme alanı
Dikdörtgen şeklindedir.
9“Uzun kenar/ Kısa kenar”
oranı >2 olan veya
9“Kısa kenar/ Uzun kenar”
oranı <0,5 olan döşemelerdir.
1. Hurdi Döşemeler
Bu tür döşemelerde, normal
döşemeden gelen esas çelikler
konsol döşeme boyunca devam
ettirilir. Ayrıca, konsol döşeme
için ilave donatı yerleştirilir.
Konsol
döşemenin
esas
donatıları,
komşu
döşeme
içerisine,
komşu
döşeme
açıklığının ¼ ü kadar devam
ettirilir.
Bir ucu boşta (konsol) diğer ucu
devam eden döşemeler, yığma
veya betonarme karkas yapılarda
açık
ve
kapalı
balkon
çıkmalarında kullanılır.
Bir ucu boşta diğer ucu devam eden döşemeler
Bu döşemeler de “Hurdi” veya
“Dal” döşemeler şeklinde
çalıştırılır.
Bu nedenle betonarme karkas
yapılarda bu döşemeler serbest
oturan döşemeler gibi görünse
de döşeme donatıları kirişlere
ankraj edildiği için “Ankastre”
olarak çalışır.
Betonarme karkas yapılarda ise,
döşemeler betonarme kirişlere
mesnetlendiği için, döşeme
donatıları kiriş donatıları içerisine
ankraj edilir ve imalatı kirişlerle
birlikte yapılır.
Döşemedonatı
Donatı Yerleşimi
DalDal
döşeme
yerleşimi
Döşemenin uzun
doğrultusuna paralel
ise “Montaj
Donatıları” konulur.
Bu döşemelerde; esas
çelikler döşemenin
kısa doğrultusuna
paralel olarak, bir
düz-bir Pilye şeklinde
konulur.
630
626
622
618
Yığma veya betonarme
karkas yapılarda, aynı
seviyede, yan yana
birden fazla
bölümlerin üstünü
kapatmak ve
üzerlerine gelen
yükleri taşıyarak
mesnetlere aktarmak
için yapılan
döşemelerdir.
5.Sürekli (Mütemadi) Döşemeler
Bu tür döşemeler,
binalarda iç veya dış
çıkıntıları meydana
getirmek üzere yapılır.
Bir ucu ankastre diğer
ucu boşta olan
döşemelerdir.
4. Konsol Betonarme Döşemeler
Hurdi ve Dal Döşeme Donatı Yerleşimi
9Bu döşemeler her iki kenar
doğrultusunda da çalıştırılır.
Bu nedenle bu döşemelere
“Çift Doğrultuda Çalışan
Döşemeler” de denilir.
9Bu döşemelerde, döşeme
alanı kare veya kenarlar
arasındaki uzunluk farkı az
olan dikdörtgen şeklindedir.
9Veya “Kısa kenar/Uzun
kenar” oranı ≥0,5 olan
döşemelerdir.
9“Uzun kenar/ Kısa
kenar” oranı≤ 2 olan,
2. Dal Döşemeler
631
627
623
619
644
Olmak üzere üç farklı şekilde yapılabilir.
a. Dişli,
b. Alttan kaplamalı
c. Bloklu (Asmolen)
Nervürlü betonarme döşemeler;
645
641
640
Betonarme Mantar
Döşeme uygulaması
637
633
636
¾ Nervürlü döşeme sistemleri, tavanda döşeme altından kirişlerin
sarkması istenmediği, döşeme altında düz bir yüzey istendiği, ses
ve ısı yalıtımının sağlanması amacıyla kullanılır.
¾ Bu döşeme sistemlerinde, yapının kat kirişleri ve tesisatları
döşeme içerisine rahatlıkla gizlenebilir.
¾ Bu tür döşemelerde, döşeme kalınlığının çok fazla olması (35-40
cm), döşemelerin “Rijid Diyafram” davranışı gösterememesi,
yapı ağırlığını artırması bir olumsuzluktur.
¾ Döşemenin yükü nervürlerle taşınarak mesnetlere aktarılır.
8. Nervürlü Betonarme Döşemeler
Betonarme Mantar Döşeme uygulaması
Sürekli döşeme uygulaması
¾Bu döşeme sistemlerinde, donatı yerleşimi, her bir
döşemenin çalışma şekline göre (Hurdi veya Dal döşeme
olması durumlarına) yerleştirilir.
¾Pilye donatıları komşu döşemelerin içerisine, döşeme
açıklığının ¼ ü kadar uzatılır.
¾Mesnet bölgelerinde, gerekli olması durumunda, ilave
mesnet donatıları yerleştirilir.
632
¾Döşeme Kalıplarının ahşaptan yapılması
durumunda işçiliği zor ve masraflıdır. Bu
nedenle özel olarak hazırlanmış kalıplar
kullanılır.
¾Tavanın güzel görünüşlü olması istenilen
döşemelerde, nervürler döşemenin bir veya iki
doğrultusunda düzenlenir.
8.1. Dişli Döşemeler
Betonarme Mantar
Döşeme uygulaması
Sürekli döşemelerde donatı yerleşimi
646
642
638
634
a) Tek Doğrultuda Dişli Döşemeler:
• Dişli döşeme tek
doğrultuda yapıldığında,
nervürler döşemenin
kısa kenarına paralel
olarak düzenlenir.
• Esas donatılar nervürler
içerisine yerleştirilir.
• Dağıtma donatıları ise,
esas donatılara dik
olarak, döşemenin uzun
kenarı doğrultusunda
düzenlenir.
• Bu durumda, döşemenin
altına ilave kirişler
konularak döşeme daha
küçük alanlara bölünür.
• Döşemelerin taşıdıkları
yük arttıkça veya
mesnetler arasındaki
açıklık arttıkça,
döşemenin kalınlığı da
artar.
7. Kirişli Betonarme Döşemeler
9Döşeme kalınlığı >15 cm dir.
9Döşemenin, kolon üzerine
oturtulduğu yerde, alanı
genişletmek için (zımbalama
etkilerine karşı) guse ve
başlıklar yapılır.
9Açıklığı fazla olan
döşemelerde, betonarme
kiriş kullanılmadan, etki
eden yükü kolonlara
aktarmak için yapılan
döşeme sistemleridir.
6. Betonarme Mantar Döşemeler
647
643
639
635
Kaset kalıplarının sökümü
Kaset döşeme donatı yerleşimi
Özel kaset döşeme kalıpları
Tek doğrultuda dişli döşeme kalıp planı
660
656
652
648
Kaset kalıplarının montajı
Dişli döşeme, her iki doğrultuda
düzenlenen nervürlerle de
yapılabilir. Bu döşemelere
“Kaset Döşemelerde” de
denilir.
Bu döşemelerde, ilk olarak kısa
kenar doğrultusundaki dişlerin
çelik donatıları alta konulur ve
uzun kenar doğrultusundaki
dişlerin donatıları ise üste
konulur.
Dağıtma donatıları döşemenin
her iki doğrultusunda da
düzenlenir ve döşeme üstüne
konulur.
b) İki Doğrultuda Dişli (Kaset) Döşemeler:
661
657
653
649
Çift Doğrultuda Nervürlü Döşeme
İki doğrultuda dişli (Kaset) döşeme kalıp
planı
662
658
654
650
Döşeme dişlerinin
döşeme altından
görünmemesi için
çeşitli kaplama
malzemeleri
kullanılarak Asma
tavan sistemi
oluşturulur.
8.2. Asma Tavanlı Döşemeler
Kaset
kalıplarının
yerleştirilmesi
Kaset kalıplarının montajı
Çift Doğrultuda Nervürlü Döşeme
663
659
655
651
Prefabrik kirişler kullanılarak yapılan
Asmolen döşemeler
Metal Asma Tavan detayı
676
Asmolen döşeme uygulamaları
677
673
672
665
669
Asmolen Döşemeler
Asma tavan uygulaması
668
664
678
674
670
666
Betonarme döşeme panelleri, prefabrik atölyelerde
üretilir, daha sonra şantiyeye taşınarak yerine
monte edilirler.
9. Betonarme Prefabrik Döşemeler
Asmolen Döşeme adı verilen
bu
bloklar
kullanılarak
yapılan Nervürlü betonarme
döşemeler, kısmen ses ve ısı
yalıtımı sağlar ve düz bir
döşeme
yüzeyi
elde
edilmesine imkan verir.
Bu
döşemelerin,
Dişli
döşemelerden farkı, dişler
arasına
blokların
yerleştirilmiş olmasıdır.
Kullanılan bloklar, yapıldıkları
malzemenin cinsine göre,
beton bloklar veya pişirilmiş
kil
bloklar
olarak
gruplandırılır.
8.3. Bloklu (Asmolen) Döşemeler
Prefabrik döşeme
panelleri
Köpük bloklar kullanılarak yapılan Asmolen
döşeme sistemleri
• Beton bloklu Nervürlü döşeme sistemlerinde ise, 12-32 cm
yüksekliğinde, 20-50 cm genişliğinde, kulaklılarda 50 cm,
kulaksızlarda 40 cm uzunluğunda içi boş, delikli bloklar
kullanılır.
• Pişirilmiş kil bloklu nervürlü döşemelerde, 12-32 cm
yüksekliğinde, 30-50 cm genişliğinde ve 20-25 cm
uzunluğunda delikli bloklar kullanılır.
679
675
671
667
684
688
DUVARLAR
Taşıyıcı
Taş
şıyıc
yıc
cı Duvarl
Duvarlar
varlla
a) T
a)
Taşş Duv
Duvarlar
D
varla
arla
ar:
a
1) Molozz Taşş Duvarlar
ar:
Harçlı Olarak Yapılan Moloz Taş Duvarlar:
• Derz kalınlığı, görünen yüzeylerde en çok 4 cm olmalıdır.
• Duvara oturtulan taş tekrar kaldırılmamalı ve oynatılmalıdır.
• Bir kısmı önceden yapılmış duvarın, yeniden yapılması ve
devam ettirilmesi durumunda, oynamış taşlar ve harç alınmalı,
duvarın üstü temizlenip ıslatıldıktan sonra duvarın örülmesine
devam edilmelidir.
• Don olması muhtemel soğuk havalarda duvar yapılmamalıdır.
• Çaplanmış moloz taşı kullanılan moloz taş duvarların
yapımında taşların yan yüzeyleri genellikle görünen yüzeyine
dik ve en az 5 cm lik kısmı düzeltilmiş olmalıdır.
• Derz kalınlığı 3 cm den çok olmamalıdır.
692
ar: Taş ocağından çıkartılan taşların hiçbir
1.a)) Molozz Taşş Duvarlar
işlemeye tabi tutulamadan yada çaplandıktan (yontulduktan)
sonra kullanılmasıyla yapılan duvarlardır. Bu taşlar duvardaki
yerine konulurken fazla kısımları çekiçle kırılarak alınır. Moloz
taş duvarlar harçlı ve harçsız olmak üzere iki şekilde yapılır.
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
a)) Taşş Duvarlar
ar:
Taş duvarların taşların özelliklerine göre çeşitleri vardır. Bunlar;
1)Moloz taş duvarlar
2)Kaba yonu taş duvarlar
3)İnce yonu taş duvarlar
4)Kesme taş duvarlar
DUVARLAR
a)) Taşş Duvarlar
ar: Taş duvarlar genellikle yığma binalarda temel
duvarı olarak veya bodrum duvarı olarak yaygın bir şekilde
kullanılır. Taş duvarların yapımında sudan, nemden
etkilenmeyen, sert bir cisimle vurulduğunda köşe teşkil
edilebilecek şekilde kırılabilen, basınç mukavemeti yüksek ocak
taşı kullanılmalıdır.
Taşıyıcı Duvarlar
Binanın düşey yüklerini taşıyarak altında bulunan taşıyıcı yapı
elemanına ileten duvarlardır. Taşıyıcı duvarlar daha çok yığma
yapılarda bulunur. Taşıyıcı duvarların oluşturulmasında
kullanılan taşlar ve harçlarda taşıyıcılık özelliği olan elemanlar
olmalıdır. Taşıyıcı duvarlar taşlarına göre sınıflandırılır.
DUVARLAR
Betonarme prefabrik döşemeler
680
685
689
Şekil. Çeşitli harçlı moloz taş duvar örgüleri
DUVARLAR
693
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
a)) Taşş Duvarlar
ar:
ar:
Kuru Olarak Yapılan Moloz Taş Duvarlar:
• Yük taşımayan duvarlarda uygulanırlar.
• Duvar, bağlayıcı harç kullanılmadan örülür.
• Bir sırada mümkün olduğu kadar aynı taşlar kullanılmalı yada
üst üste konan iki taşın kalınlığının yanlardaki taşların
kalınlığına yakın olmasına özen gösterilmelidir.
• Görünen yüzeylerde taşlar arasındaki boşluklar en çok 4 cm
olmalıdır. Duvar kalınlığı en az 60 cm olmalıdır.
DUVARLAR
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
a)) Taşş Duvarlar
ar:
• Duvarların taşıyıcı olmasından dolayı harç olarak su, çimento
ve kumun karıştırılmasıyla oluşturulan harç kullanılmalıdır.
• Uygulamada harcın içine kireç katılmaktadır. Ancak taşıyıcı
duvarlarda kireç kullanılması sakıncalıdır.
• Taş duvarların kalınlıkları minimum 50 cm olmalıdır.
• Taş duvarların köşe birleşimleri ve kapı, pencere boşluklarının
kenar yüzeyleri, ya başka bir malzemeyle düzgünce örülmeli
yada harçla kalıp yapıp bu yüzeyler düzeltilmelidir.
• Taş duvarlara her 150 cm yüksekliğinde en az 20X50 cm
boyutunda hatıl yapılarak devam edilmelidir.
DUVARLAR
Betonarme prefabrik döşemeler
681
DUVARLAR
686
694
Taşıyıcı
Taş
şıyıc
yıc
cı Duvarl
Duvarlar
varlla
a)) T
Taşş Du
Duvarlar
D
uvarla
rla
ar:
a
r:
r
2) Kaba
a Yonu
u Taşş Duvarlar
ar:
Yüzeyi sıvanmayacak cephe duvarları ile çevre ve istinat
duvarlarında uygulanır. Kaba Yonu taş duvarlarda genel yapım
kuralları şunlardır:
• Taşların yatak ve yan yüzeyleri murç ya da tarakla görünen
yüzeyine dik olarak en az 15.00 cm düzeltilmeli gerekirse taşın
görünen yüzey çevresinde 2.00 cm eninde düz kalemle tesviye
çerçevesi yapılmalıdır.
• Taşların görünen yüzey kenarları aynı düzlemde olmalıdır.
• Cephe taşlarının görünen yüzeylerindeki kabarıklık 3.00 cm’yi
geçmemelidir.
• Dikdörtgen yüzeyli taşların yüksekliği en az 20 cm, genişliği 30
cm ve derinliği de 25 cm olmalıdır.
DUVARLAR
Şekil. Kuru olarak yapılan taş duvar
DUVARLAR
690
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
a)) Taşş Duvarlar
ar:
Taşş Duvarlarda
a Kullanılan
n Taşların
n Genel
el Özellikleri
ri:
• Taşlar homojen, damarsız ve çatlaksız olmalı; kırıldığında
keskin köşeler vermeli ve ufalanmamalıdır
• Taşların harca yapışma özelliği ve pürüzlülüğü tam olmalıdır
yerlerde
• Kalker
türü
taşlar
ateş
etkisi
altındaki
kullanılmamalıdır
• Yonu taşı olarak ince taneli ve kolay işlenebilir taşlar
seçilmelidir
• Çok kenarlı taşlarda köşe açıları 600 den az olmamalıdır
• Taşlar laboratuvar testlerinden geçirilerek kullanılmalı,
dayanıklılığı denenmiş taşlar tercih edilmelidir
DUVARLAR
1)Fonksiyonları bakımından duvarlar
2)Yapımında kullanılan taşlar bakımından duvarlar
3)Yapımında kullanılan bağlayıcılar bakımından duvarlar
Duvarları çeşitli özellikleri açısından üç şekilde sınıflandırmak
mümkündür.
Doğal ve yapay yapı taşlarının bir bağlayıcı harçla örülmesi
şeklinde oluşturulan yapı elemanlarıdır.
682
691
687
DUVARLAR
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
a)) Taşş Duvarlar
ar:
2) Kaba
a Yonu
u Taşş Duvarlar
ar:
• Taşların yatak ve yan yüzeylerinde 15 cm derinliğe kadar hiçbir
kesit daralması olmamalıdır.
• Derz kalınlığı en çok 2.00 cm. olmalıdır.
• Taşlar sıralar halinde örüldüğünde aralarındaki yükseklik farkı
dar taş sırasının 1/5 ini geçmeyecek şekilde düzenlenmelidir.
• Bir sıra ile ondan sonra gelen sırada birbirine en yakın olan
derzlerin aralarındaki uzaklık 10 cm den az olmamalıdır.
• Moloz taş duvarlardaki gibi yatay veya karışık derzli yapılabilen
kaba yonu taş duvarların görünen yüzlerindeki çerçeve içleri
kabarık bırakılırsa buna "Sıklop Duvar" denilir.
695
Taşıyıcı
Taş
şıyıc
yıc
cı Duvarl
Duvarlar
varlla
a) T
a)
Taşş Duv
Duvarlar
D
varla
arla
ar:
a
ar:
Harçlı Olarak Yapılan Moloz Taş Duvarlar:
• Temel, bodrum ve normal kat duvarlarıyla, çevre ve istinat
duvarları vb yerlerde uygulanır.
• 1 m2 duvar yüzeyinde 15 ten fazla taş bulunmamalıdır.
• 1 m2 duvar yüzeyinde, eşit aralıklarla dağıtılmış ve duvarın
içiyle bağlantı sağlayan, en az iki bağlantı taşı bulunmalıdır.
• Taşların kalınlığı 15 cm den az olmamalıdır.
• Taşların üzeri harçla tesviye edilerek düzeltilmelidir.
• Yüzeyi sıvanacak moloz taş duvarlarda gerektiğinde köşeler ile
kapı ve pencere yanları tuğlayla örülmelidir.
• Taşların duvar içerisinde kalan bütün yüzeyleri harçla sarılmış
olmalıdır.
DUVARLAR
Şekil. Taş duvar ve hatıl
DUVARLAR
DUVARLAR
683
700
DUVARLAR
Şekil. Kesme blok taş duvar
705
701
3.. Blok
3
k Örgü veya
Şaşırtma
a Örgü (bir sıra
kilit dizinin üzerine iki
sıra düz dizinin yan yana
konulması
şeklinde
yapılır köşelere üç çeyrek
bağlantı yapılır.
Tuğla
ğ a duvarr örgüleri
ri:
Tuğla
ri:
Tuğla duvarlar, yapıldıkları yere,
yapılma amacına ve kalınlıklarına
göre aşağıdaki şekilde örülürler.
709
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
b)) Tuğla
a Duvarlar
ar:
• Duvar örülmeden önce mutlaka bir ya da iki yüze ip çekilerek
duvarın iki yüzü düzgün yapılmalıdır.
• Taşıyıcı duvarlar her kat seviyesinde duvar genişliğince ve en az
25.00 cm. yüksekliğinde betonarme hatıl ile kuşatılmalıdır.
• Yarım tuğla kalınlığındaki duvar örülürken 150 cm yüksekliğe
gelindiğinde en az 6 saat beklenmeli daha sonra duvarın
örülmesine devam edilmelidir.
• Tuğla duvarlar aşırı soğuk havalarda yapılmamalı, yada harcın
donmaması için gerekli önlemler alınmalıdır.
DUVARLAR
DUVARLAR
DUVARLAR
1) Düzz Örgü (düz tuğla dizilerinin
üst üste ve köşelerde bir yarim bir
tam tuğla sırasıyla yerleştirilmesi
şşeklinde yapılır)
y p
2) Kilitt Örgü (kilit tuğla dizilerinin
2)
üst üste ve köşelerde bir sırada
normal bir sırada iki adet üç
çeyrek konularak yerleştirilmesi
şeklinde yapılır)
697
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
a)) Taşş Duvarlar
ar:
3) İncee Yonu
u Taşş Duvarlar
ar:
İşçilik ve maliyetinin yüksek olmasının yanısıra estetik bakımdan
güzel görünüş için bina cephelerinde uygulanan duvar türüdür.
İnce Yonu taş duvarlarda genel yapım kuralları şunlardır:
• İnce yonu taşların görünen yüzeyleri tamamen, yatak ve yan
yüzleri 15 cm derinliğe kadar düzgün ve keskin doğrular
şeklinde gönyesinde tesviye edilmelidir .
• Taşların yatak ve yan yüzeylerinde, 15 cm derinliğe kadar hiçbir
kesit daralması olmamalıdır.
• Taşların en küçük kenarı 20 cm den az olmamalıdır.
• Görünen yüzeyler ya düz olmalı ya da en çok 2.00 cm çıkıntılı
"Sıklop Duvar" olmalıdır.
DUVARLAR
708
Taşıyıcı
Taş
şıyıcı
cı D
Duvarlar
rlar
r
b)) Tuğla
a Duvarlar
ar:
Taşıyıcı tuğla duvarların örülmesi sırasında uyulması gerekli
kurallar :
• Tuğlalar toz ve topraktan temizlenmiş ve kullanılmadan önce
ıslatılmış olmalıdır
• Kullanılan ara harcı yüzeye iyice yayılmalı ve tuğla bu harcın
üzerine tam oturtulmalıdır
• Duvarın her sırası yatay olmalı ve tesviyesi düzgün olmalı
• Düşey ve yatay derz kalınlıkları 10 mm’yi geçmemeli, düşey
derzlerin üst üste gelmemesi için en az üç çeyrek tuğla kadar
şaşırtma yapılmalıdır. İdeal şaşırtma miktarı yarım tuğla
kadardır.
• Mümkün olabildiğince tam tuğla kullanılmalı, yarım ve çeyrek
tuğlalar ise yalnızca örgünün gerektiği bağlantı yerlerinde
kullanılmalıdır
DUVARLAR
704
Oldukça az görülen, işçiliği pahalı, derinlikleri duvar
kalınlıklarına eşit veya kenet taşlarının derinliği ile arka arkaya
gelen iki sıra taşının derinliği duvar kalınlıklarına eşit,
birbirlerine geçmeli ya da metal bağlantı gereçleriyle bağlanan ve
el araçlarıyla, makinelerle kesilerek işlenen duvarlardır.
Kesme blok taş duvarlar:
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
a)) Taşş Duvarlar
ar:
4) Kesmee Taşş Duvarlar
ar: İki şekilde uygulanırlar:
DUVARLAR
Şekil. Çeşitli kaba yonu taş duvar örgüleri
DUVARLAR
696
DUVARLAR
702
Tuğla
g ri:
4)) Düzz Kılıçç Örgü (düz
kılıç dizilerin üst üste
ve şaşırtmalı olarak
konulması
şeklinde
yapılır yük taşımayan
küçük
ve
bölme
duvarlarında kullanılır)
5) Katona Örgü (düz
kılıç örgüye benzer
dekoratif amaçlı ve bazı
tuğlaların
kılıcına
konulmasıyla
oluşturulan bir örgü
şeklidir)
DUVARLAR
Şekil. Tuğla duvarların bağlantı yerleri, dişleri
710
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
b)) Tuğla
a Duvarlar
ar:
• Tuğla duvarların sonu düz olarak bitirilemiyor yada sonradan
duvar boyuna ekleme yapılacak ise iki duvarın birbirine iyi bir
şekilde bağlantı yapılabilmesi için duvarda "asma diş" ya da
"kademeli diş" bırakılmalıdır.
DUVARLAR
706
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
a)) Taşş Duvarlar
ar:
4) Kesmee Taşş Duvarlar
ar:
Kesme Blok Kaplama Taş Duvarlar:
• Arkalarındaki kârgir duvarlarla birlikte örülen kenarları düzgün
ve gönyesinde kesilerek uygulanan ve işçiliği kesme-blok taş
duvarlardakinin aynisi olan yapımı pahalı duvar tipidir.
• Bunlarda da taş kalınlık ve yükseklikleri 15.00 cm.den fazla iki
derz arası 10.00 cm. den çok olmalıdır.
• Özellikle ön cephe kaplamalarında kullanıldıkları için stabilite
açısından üst üste gelen taşlar saplamalarla yan yana gelen
taşlar da düz ve çatal kenetlerle iyice bağlanmalıdır.
DUVARLAR
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
a)) Taşş Duvarlar
ar:
3) İncee Yonu
u Taşş Duvarlar
ar:
• Derz kalınlığı, duvar boyunca 1.50 cm yi geçmemeli ve taşlar
duvarla iyi bağlantı yapmalıdır.
• İki taş sırası arasındaki yükseklik farkı en çok 2.00 cm, en kalın
ve en ince taş sıraları arasındaki fark da 4.00 cm yi
geçmemelidir.
• Düşey derzler arasındaki uzaklık en az 10.00 cm olmalıdır.
698
Şekil. İnce yonu taş duvar
6)) Boş
6
Boşluklu Duvar
Örgüsü (iki tuğla dizisi
arasına 5.00 cm boşluk
bırakılarak yapılan düz
ve
blok
örgünün
birlikte
kullanıldığı
örgü şeklidir her 50 -60
cm de bir kenet
tuğlalarla karşılıklı bağ
yapılmalıdır)
Tuğla
ri:
DUVARLAR
(1) Düz Dizi (tuğlalar boyları doğrultusunda ve duvar
boyuna paralel yerleştirilir).
(2) Kilit Dizi (tuğlalar enleri doğrultusunda ve duvar
boyuna dik yerleştirilir).
(3) Düz Kılıç Dizi (tuğlalar boyları doğrultusunda ve
kalınlıkları üzerine duvar boyuna paralel yerleştirilir).
(4) Kilit Kılıç Dizi (tuğlalar duvar boyuna dik
kalınlıkları
üzerine
ve
enleri
doğrultusunda
yerleştirilir).
(5) Dik Kılıç Dizi (tuğlalar duvar boyuna dik olarak
alınları üzerine ve genişlikleri doğrultusunda
yerleştirilir).
(6) Yatay Zikzak Dizi (kilit dizi tuğlaların sağa sola 450
döndürülmesiyle oluşturulur).
(7) Kılıç Zikzak Dizi (kilit kılıç dizideki tuğlaların sağa
sola 450 döndürülmesiyle oluşturulur)
Tuğla
ğ
duvar dizileri
ri: Tuğlalar duvara belirli
konumlarda oturtulurlar, dizi adı verilen bu
konumlar, duvarın türüne ve sırasına göre farklı
şekillerde olur.
DUVARLAR
Şekil. Tuğla dizileri
Şekil. Tuğla duvarlı kesme blok kaplama taş duvar
DUVARLAR
DUVARLAR
711
707
703
699
DUVARLAR
720
DUVARLAR
725
• Ateş bacalarında genellikle tuğla, pişirilmiş kil
künk yada beton künk veya özel beton bloklar
kullanılır.
Kalorifer, soba, şömine ve fabrika ocak ve
kazanlarında yanan kati sıvı ya da gaz yakıtların
dumanını diş atmosfere atmak için yapılan
kısımlardır.
1) Ateş Bacaları
DUVARLAR
721
Hafiff Blok
k Duvarlar
ar: Isı ve sese karşı yalıtımlı olması ve binaya
daha az yük gelmesi için, hafif olması istenen, yük taşımayan
yada az yük taşıyan genellikle iskelet yapılarda uygulanırlar. Hafif
bloklar değişik malzemeler kullanılarak, çeşitli boyut ve ölçülerde
imal edilebilirler.
En çok uygulanan hafif blok duvarlar; briket, alçı blok ve
gazbeton duvarlardır.
BACALAR
1) Ateş Bacaları
2) Havalandırma Bacaları ve Işıklıklar
3) Çöp Bacaları
4) Tesisat Bacaları
717
Bölme (Bölücü) Duvarlar
Karkas yapılarında mekanlarının ayrılması, iç ve dış etkilere karşı
korunması amacıyla oluşturulan yapı elemanlarına bölme duvar
denir. Bölme duvarlardan en sık kullanılanlar:
DUVARLAR
Binalardaki çeşitli hizmetleri yerine getirmek
üzere yapılan bağımsız kanallara "BACA"
denilmektedir.
Bacalar hizmet amaçlarına göre dört guruba
ayrılmaktadır;
713
• Gazbeton duvarlar karkas yapılarda genellikle dış duvarlarda ısı
ve ses yalıtımı özelliğinden dolayı tercih edilir. Ayrıca yığma
yapılarda taşıyıcı gazbeton kullanmak kaydıyla fabrika
cephelerinde panel blok olarak, çatılarda örtü malzemesi olarak
ve kapı boşluklarında lento olarak kullanılır.
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
c) Taşıyıcı
cı Gazbeton
n Duvarlar
ar:
BACALAR
724
Yapıda kullanımı şöyledir:
• Temizlenen zemin yüzeyi ıslatılıp ince bir alçı hamuru serilir.
Üzerine 1-2 cm’lik esnek bant döşenir; bunun üzerine tekrar
alçı hamuru serilip duvar örülür.
• Tavan ve duvar bağlantıları için alüminyum "T" profil köşebent
ya da kartonpiyer yapılır. Kapı ve pencere kısımlarında önce
kasa yerleştirilip sonra etrafına alçı hamuru dolgusu ve duvar
örgüsü yapılır.
Bölme
me
e (Bö
((Bölücü)
Bö
ölücü)) Duvarlar
Du
u
Hafif
if Blok
k Duvarlar
ar:
Alçı blok duvarlar:
Su ve neme karşı hassas olan alçı blok duvarlar suyla temas eden
yerlerde kullanılmamalıdır. Uygulama zorunluluğu bulunan
durumlarda yüzeyi geçirimsiz malzemelerle kaplanmalıdır.
DUVARLAR
Taşıyıcı
Taş
şıyıcı
cı D
Duvarlar
e)) Panel
el Duvarlar
Duvar yapımında, hafif agregalı betondan yapılmış boşluklu
duvar panelleri de kullanılmaktadır.
• Burada volkanik hafif agrega, bims, cürüfgibi agregalar
kullanılarak eldeki yapı projesinin duvar ölçülerine uygun
şekilde içleri boşluklu veya dolu paneller fabrikada
üretilmektedir.
• Panel duvarlar genellikle bazı bina yapım tekniklerinin
tamamlayıcısı (tünel kalıp sistemlerinde cephe elemanı) olarak
kullanılmakta ve tek katlı geçici baraka türü yapıların inşa
edilmesinde kullanılmaktadır.
• Betonun taşıma gücünün yüksek olması sebebiyle daha çok
taşıyıcı duvarlarda, istinat duvarlarda uygulanır. Betonun ses ve
ısıyı geçirmesi sebebiyle genellikle bodrum ve temel duvarı
olarak kullanılır.
DUVARLAR
716
Taşıyıcı
ş y Duvarlar
c) Taşıyıcı
cı Gazbeton
n Duvarlar
ar:
• Kuvarsit, alüminyum tozu, çimento ve suyun karıştırılıp
kalıplanması, önce havada kurutulması, sonra da yüksek
basınçlı buharda sertleştirilmesi yoluyla imal edilirler.
Donatısız ya da demir donatılı olarak yapılabilen gazbetonlar,
hem
bölücü
hem
de
taşıyıcı
duvar
yapımında
kullanılabilmektedir.
Bu duvarların tercih edilmesinin sebebi;
• Hafiftirler
• İşçilikleri kolaydır
• İyi örüldüğünde yüzeyleri düzgün olup ince sıvayla kaplanabilir
• istenilen boyut ve şekilde testere ile kesilebilir
• Kısmi olarak basınç dayanımı vardır.
712
718
722
BACALAR
Taş duvarlar
Tuğla duvarlar
Beton ve betonarme duvarlar
Gazbeton duvarlar
Alçı blok duvarlar
Briket duvarlar
726
• Bacaların uzun kenarları çatı eğimine paralel
olmalıdır. Böylece yağmur ve kar sularının baca
dibine ve çatıya zararlı etkisi azaltılmış olur.
• Bacalar özellikle iç duvarlarda düzenlenmelidir.
Ateş Bacaların Yapım Kuralları ve Düzenlenme
Şekilleri:
•
•
•
•
•
•
2) Kullanılan Yapı Taşlarına Göre Duvarlar
Duvarların yapımında kullanılan yapı taşlarına göre şu şekilde
sınıflandırılırlar:
DUVARLAR
Bölme ((Bölücü)) Duvarlar
Hafif
if Blok
k Duvarlar
ar:
Alçı blok duvarlar: Alçının belirli oranda suyla karıştırılıp
kalıplanması ve kurutulması ile imal edilir. Alçı bloklar dolu
gövdeli (deliksiz) ya da boşluklu (delikli) olarak üretilebilirler.
Kalınlıkları 8, 10, 12 cm. ve diğer boyutları da 50 x 66.6 cm.
olmaktadır.
DUVARLAR
Şekil. Gaz beton kullanım alanları
DUVARLAR
714
DUVARLAR
719
DUVARLAR
bağlayıcılar
bakımından
727
Şekil. Bacanın çatı içerisinde kaydırılması
• Bacalar çatı mahyalarını ve
birleşim noktalarını kesmeyecek
şekilde
düzenlenmeli
buna
zorunlu kalınıyorsa bacanın eğimi
600 nin altına düşmeyecek şekilde
çatı arasında kaydırılmalıdır.
Şekilleri:
BACALAR
• 1)Çimentolu Harçlar: Kum, çimento ve suyun karıştırılması
sonucunda elde edilir. Bu tip harçlar genelde taşıyıcı duvarların
yapımında kullanılır.
• 2)Çimentolu ve kireçli Harçlar: Kum, çimento, kireç ve suyun
karıştırılmasıyla elde edilir. Bölücü duvarların yapımında
kullanılır.
• 3)Özel Yapıştırıcılar: Gazbeton yapıştırıcısı, alçı yapıştırıcısı
gibi yapıştırıcılardır. Bu malzemelerden oluşturulan duvarların
yapımında kullanılır.
Duvar yapımında taşların aralarını dolduran, onları birbirine
bağlayan kum, su ve bağlayıcı maddelerden meydana gelen
malzemelere duvar harçları denir.
kullanılan
723
Hafiftirler
İşçilikleri kolaydır
Testere ile kesilebilirler.
Kısmen ses ve ısı yalıtımı sağlarlar.
Kalınlığının az olması kullanım alanı tasarrufunu sağlar.
Yüzeylerinin düzgün olmasından dolayı sıva gerektirmezler,
kolayca boyanır veya değişik malzemelerle kaplanabilir.
3) Yapımında
duvarlar
•
•
•
•
•
•
Alçı blok duvarlar bazı özelliklerinden dolayı tercih edilirler. Bu
özellikler;
Bölme ((Bölücü)) Duvarlar
Hafif
if Blok
k Duvarlar
ar:
Alçı blok duvarlar:
DUVARLAR
Taşıyıcı
Taş
şıyıcı
ıcı Duvar
Duvarlar
var
rlar
d)) Dolu
u Briket
et Duvarlar
Kum, çakıl, cüruf, bims (sünger taşı) tuğla ve kiremit kırıklarının
çimento ve suyla harmanlanıp özel kalıplarda döverek
kalıplanması sıkıştırılması şeklinde imal edilirler.
• 1 m3 e 250-300 kg çimento katılır. Hafif olmaları tercih edilir.
Beton briketlerin boyutları: 6 x 11 x 23, 10 x 20 x 40, 20 x 20 x
40 ya da 20 x 30 x 40 cm gibi farklı boyutlarda imal
edilebilirler.
• Beş yüzü kapalı, bir yüzü açık olarak imal edilen beton
briketlerin et kalınlıkları 3.00 cm den az olmamalı, delik
hacimleri toplamı da toplam briket hacminin ½ sini
geçmemelidir.
• Aralarda bırakılan derzler yatayda 1.50 -2.00 cm. düşeyde 1.00
-1.50 cm. olmalıdır.
715
BACALAR
pişirilmiş
kil
künklerle
baca
740
736
Genellikle çapları 15, 20, 25, 30 cm.; boyları 30, 40, 50
cm ve et kalınlıkları da 1.50 -3.00 cm olan dairesel
kesitli bacalar şeklinde örülürler. Bir ucu düz, diğer
tarafı da ikinci künkün geçme yapması için geniş
yapılır. Aralarına da çimento harcı konularak ve üst
üste oturtularak örülür. Dış kısımları ayrıca tuğla duvar
örülerek takviye edilir.
1.Beton ve
örülmesi
Şekil. Baca başlığı
Şekil. Aynı baca içerisine iki soba borusunun girişi
732
BACALAR
737
BACALAR
Şekil. Pişirilmiş kil baca blokları
2. Özel beton veya pişirilmiş kil bloklarıyla baca
örülmesi:
Genel olarak dairesel bazı durumlarda da kare kesitli
bloklar şeklinde örülen bacalardır. Çeşitli boyutlarda
yapılan baca blokları, çimento harcıyla ve üst üste
konularak örülürler.
741
Baca hesabı:
Bacaların iyi çekebilmesi için en kesit alanı hesabının
iyi yapılmış olması gerekir; bunun için "Faust Formülü"
kullanılır:
doldurulmalı
BACALAR
Şekil. Pişirilmiş kil baca bloklarıyla baca örülmesi
BACALAR
-Büyük merkezi ısıtma tesisatlarında en az 16 m
-Orta merkezi ısıtma tesisatlarında en az 12-16 m
-Küçük merkezi ısıtma tesisatlarında en az 10-12 m
-Soba bacalarında 4-6 m
Baca yükseklikleri genellikle aşağıdaki gibi yapılır.
742
1 m3 bina hacmi için gerekli olan (W) değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:
Baca hesabı:
738
• Baca dipleri yağmur, kar v.s. suların geçmesini
önlemek üzere çinko, bakir, sac vb malzemeyle
kaplanmalı, baca üzerine başlık yapılmalıdır.
iyice
• Bacaların bina ve çatı arasında kalan dış yüzeyleri
derzlerden çıkması olası ateş ve yangın tehlikesinden
korunmak amacıyla mutlaka sıvanmalıdır.
• Bacanın içi sıvanmamalıdır.
derzler
zaman
• Baca
içerisindeki
kurumun
zaman
temizlenebilmesi için genellikle bodrum katta ve
döşemeden en çok 70 cm yukarıda en az bir
temizleme deliği bırakılmalıdır.
• Baca içindeki
düzeltilmelidir.
ve
BACALAR
734
Şekilleri:
BACALAR
Şekil. Bacaların çatı üzerinden çıkışları
730
Şekilleri:
733
• Bacalar en yüksek çatı mahyası seviyesi ya da komşu
bina üst kotundan en az 50.00 cm daha yukarıya
çıkartılmalıdır.
• Bacalar
mümkün
olduğunca
bir
arada
gruplandırılmalı ve çatı üzerine en az sayıda
çıkartılmalıdır.
BACALAR
Şekilleri:
BACALAR
729
Şekilleri:
728
BACALAR
739
BACALAR
Bu tip bacalar için genel olarak normal tuğla kullanılır.
Bu örgü şeklinde baca kesitleri kare veya dikdörtgen
olmaktadır ve tuğla duvar örgü kuralları geçerlidir.
3. Normal tuğlayla baca örülmesi
743
1.Beton ve pişirilmiş kil künklerle baca örülmesi
2.Özel beton veya pişirilmiş kil bloklarıyla baca
örülmesi
3.Normal tuğlayla baca örülmesi
Bacaların Örülmesi:
Bacalar bina içerisinde, genellikle duvarların birleşme
ve kesişme noktalarında düzenlenirler ve duvarla
birlikte örülürler. Baca, çatı arasına çıkıldığında
duvardan ayrılır ve müstakil olarak örülür. Bacaların
örülme şekilleri yapıldıkları malzemeye göre:
BACALAR
Şekil. Baca eteklerinin yalıtımı
735
• Her soba ve ocak için ayrı bir baca yapılmalı, aynı
baca kanalına birden çok baca deliği açılmaması
sağlanmalıdır. Bu zorunlu olarak uygulanacaksa iki
delik arasında en az 30 cm yükseklik farkı
bulunmalıdır.
Şekilleri:
731
1) Temelde dilatasyon derzleri
2) Duvarda dilatasyon derzleri
3) Döşemede dilatasyon derzleri
4) Çatı ve terasta dilatasyon derzleri
Yapıda başlıca dört ayrı kısımda oturma ve genleşme
derzi uygulanır:
Dilatasyon derzi, binanın temelinden çatısına kadar
yada birbirinden ayrılması gereken elemanların
yüksekliğince aynı doğrultuda devam ettirilir.
Dilatasyon derzlerinin arası, bina bloklarını birbirine
bağlayacak şekilde doldurulmaz ve boş bırakılır. Ancak,
binaya temelden geçmesi muhtemel su ve nemin zararlı
etkilerine karşı asfaltlı levha, keçe gibi yalıtım
gereçleriyle doldurulabilir.
DİLATASYON DERZLERİ
1) Oturma ve genleşme derzleri
757
756
Bu etkenlerin binaya zarar vermemeleri için dilatasyon
derzleri yapılır. Bunlara ayırım derzi de denilir.
1. Zeminin homojen bir yapıya sahip olmaması
2. Yeraltı suyunun düzensiz olması
3. Temel tabanındaki yük dağılımının düzensiz olması
4. Bina elemanlarının birbirlerinden farklı genleşmeleri.
Binanın oturduğu zeminde yada bina bünyesinde oluşan
bazı etkenler, binanın bütünlüğünü bozarak, istenmeyen
hareketler gösterebilirler. Bu etkenlerin en önemlileri
aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
Tanım
753
749
745
BACALAR
752
• Hem ateş hem de
havalandırma
bacası
olarak yapılan ve aynı
bacaya birden fazla
soba
borusu
veya
havalandırma deliğinin
bağlandığı
baca
sistemine shunt (Şönt)
baca denir.
• 1 ve 2 katlı binalarda, dar kenarı 1 m’den ve alanı 3.00
m2 den
• 3-9 katlı binalarda, dar kenarı 1.50 m’den ve alanı
4.50 m2 den
• 10 ve daha fazla katlı binalarda, dar kenarı 2 m’den ve
alanı 6.00 m2 den az olmamalıdır.
• Havalandırma bacaları ve ışıklıkların kesitleri her
türlü binalarda 45x45 cm’den az yapılmamalıdır.
BACALAR
Şekil. Duvarla birlikte yapılan tuğla baca örnekleri
Shunt (Şönt) Baca
748
BACALAR
Havalandırma Bacaları ve Işıklıkların Boyutları
BACALAR
Şekil. Müstakil olarak yapılan tuğla baca örnekleri
BACALAR
744
BACALAR
BACALAR
758
Temelde bırakılan dilatasyon derzlerinden yeraltı
suyunun ve zemin neminin yükselerek yapıya zarar
vermesi önlenmek için iki bina bloğunun temelleri
arasına lastik vb yalıtım levhaları konulur. Bu levhaların
farklı oturmalarda yırtılmaması için kıvrımlı olarak
konması gerekir.
1) O
Oturma ve g
genleşme
ş e derzleri
Temeldee dilatasyon
n derzleri
2) Titreşim derzleri
3) Hareket derzleri
Dilatasyon derzleri amaçlarına göre genellikle üç şekilde
yapılırlar.
755
Şekil. Temelde dilatasyon derzleri ve detayları
Birbirlerinden dilatasyon derzleriyle ayrılan
bloklarının boyları, genellikle 30 m olur.
759
bina
Bu derzlerle binanın, farklı oturum yapması beklenen
yerlerde ve ayrı çalışan, ayrı bloklar oluşturulur.
Binanın gerek zeminden ve bina yüklerinden gelen ve
gerekse elemanların farklı genleşmelerinden oluşan
etkilerine karşı yapılan derzlerdir.
754
751
747
Binaların su, sıcak su, kalorifer, elektrik, havalandırma,
klima, telefon, televizyon ve buna benzer her türlü
tesisatın boru ve kablolarını bir araya toplamak ya da
dışarıdan görünmeyecek şekilde gizlemek amacıyla
yapılan bacalara "Tesisat Bacası" denilmektedir.
Tesisat Bacaları
BACALAR
Şekil. Havalandırma bacası ve ışıklık örnekleri
BACALAR
Tanım
Çok katlı okul, hastane
ve konutlarda çöplerin
insan sağlığına zarar
vermeden toplanmasını
sağlamak
amacıyla
yapılan baca çeşididir.
Çöp Bacası
750
Yalnızca ışık almak amacıyla yapılan bacaya ise
"Işıklık" denir.
Yapılarda kirli, kullanılmış ve kokusu iyi olmayan
havayı dışarı atmak ve yerine
ne temiz hava temin
tem
min etmek
m
amacıyla yapılan bacalara "Havalandırma Bacaları"
denilir.
Havalandırma Bacaları ve Işıklıklar:
746
Geçici olarak yapılırlar.
¾Betona istenilen şekli vermek, prizini
yapıncaya kadar ağırlığını taşımak ve yanlara
basınç yapmasını önlemek üzere
¾Projesine uygun olarak, gerektiğinde çelik
donatıların yerine konulup bağlanmasını
sağlamak,
Betonarme kalıpları;
KALIPLAR
772
Derzlerin kenarlarının kırılmaması için derz yanlarına
çelik köşebentler konur. Derz üzeri metal plakayla da
kapatılabilir.
Betonarme ya da çelikten yapılan uzun köprülerde
genleşmeden
doğacak
iç
gerilmeleri
önlemek
çatlamaları, ayrılmaları ve zorlanmaları ortadan
kaldırmak amacıyla hareket derzleri yapılır.
3) Hareket derzleri
768
Ancak oturmaların fazlaca olacağı beklenen yapılarda ve
örtü malzemesinin büyük levhalar halinde olması
durumlarında, dilatasyon derzi bırakmak gerekir. Bu
durumda dilatasyon derzi, kenetli olarak hazırlanan ve
paslanmayacak metal levhalarla kapatılır.
Eğer çatı ahşap çatı ve kiremit örtü olarak yapılacaksa
dilatasyon derzi genellikle çatıda devam ettirilmez.
1) O
Oturma
a ve g
genleşme
ş
derzleri
Çatı
tı vee terasta
a dilatasyon
n derzleri
764
Dilatasyon derzlerinin gizlenmesi için dilatasyon fugaları
kullanılır.
Böylece iki bina bloğunun duvarları arasında kalan derz,
bina içerisinden görülmeyecektir. Ancak bu derz bina
dışından ve bina içindeki kapı, koridor gibi geçişlerden
görülecektir.
Dilatasyon derzleri oda, salon vb. mahallerin içerisinden
geçirilmeyip, bu mahallerin duvarlarının dışında kalacak
şekilde düzenlenmelidir.
1) Oturma ve g
genleşme
me derzler
derzleri
Duvarda
a dilatasyon
n derzleri
760
769
Temel, Kolon, Duvar ve Hatıllarda ise betonun
yapacağı yan basınçları karşılar.
Lento, Kiriş, Döşeme ve Merdivenlerin
betonları döküldüğünde, beton prizini tam
olarak alıncaya kadar ağırlığını taşır.
773
Şekil. Köprüde üstü kapalı hareket
derzi
Yığma veya betonarme yapılarda;
Kalıplar;
KALIPLAR
Şekil. Köprüde üstü açık hareket derzi
765
Şekil. Teras çatıda dilatasyon derzi
Şekil. Çatıda dilatasyon derzi
Şekil. Duvarda dilatasyon fugası uygulamaları
761
olmak üzere iki kısma ayrılır.
1.Kalıp Kaplaması,
2.Kalıp iskelesi
Bir kalıp sistemini oluşturan kısımlar
fonksiyonlarına göre;
KALIPLAR
Şekil. Köprüde hareket derzi
774
770
Bunun için öncelikle yapılan sağlam temelin içerisi su ve
neme karşı yalıtım gereçleriyle doldurulur gerekli derz
boşluğu bırakılır ve içeriye ayrıca makine temeli yapılır.
Fabrika ve sanayi yapıları gibi yerlerde döşeme üzerine
oturtulan çeşitli iş makinelerinin verdiği gürültü ve
titreşimi azaltmak için yapılan derzlerdir.
2) Titreşim derzleri
766
Döşemeler arasında kapı veya koridor gibi geçiş
yerlerinde yapılan ve genellikle ahşap, alüminyum veya
pirinç levhalarla kapatılan derzlerdir. Yürüme sırasında
tökezleyip takılıp düşmeleri önlemek bakımından bu
derzlerin döşeme kaplaması üst kotunda levhalarla
kapatılması uygun olmaktadır.
1) O
Oturma ve g
genleşme
ş
derzleri
Döşemedee dilatasyon
n derzleri
762
771
767
Beton veya betonarme
yapı elemanına
istenilen şeklin
verilmesini sağlayan,
tahta veya metal
levhalarla yapılan
kalıp yüzeyidir.
¾Kalıp Kaplaması;
KALIPLAR
775
Beton ve betonarme yapı elemanlarının inşasında,
yerine dökülen betonun projedeki biçiminde
durmasını sağlamak için kullanılan yüzey kaplaması
ile bu kaplamanın bağlanması ve desteklenmesi için
kullanılan parçalardan meydana gelen sisteme
“Kalıp” denilir.
KALIPLAR
Şekil. Titreşim derzleri
Şekil. Döşemede dilatasyon fugası uygulamaları
763
Dikmelerin eklenmesi
gerektiğinde, ek yeri,
dikmenin üzerine gelecek
yükü taşıyabilecek
sağlamlıkta olması gerekir.
8.
Hatıl Kalıbı
9Hatılın betonarme donatısı
yerleştirildikten sonra,
kanat tahtaları 80-120 cm
aralıklarla gergi telleri ile
bağlanır ve üstten gergi
çıtaları çakılır.
Yığma yapı duvarlarında
betonarme hatıl
yapabilmek için duvarın iki
yanına hatıl kalıbı yapılır.
3.
Ahşap hatıl kalıbı
a) Takoz b) Kanat tahtası
c) Gergi teli
d) Gergi çıtası
Harpuşta kalıbı,
Denizlik kalıbı,
Hatıl kalıbı,
Lento kalıbı,
Kolon kalıbı,
Kiriş kalıbı,
Döşeme kalıbı,
Temel kalıbı,
Betonarme perde duvar kalıbı,
İstinad yapısı kalıbı,
Merdiven kalıbı
Olarak gruplandırılır.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Kalıplar şekillendirdikleri elemanlara göre;
9. Hazırlanan kalıp, birden
fazla yapıda çok defa
kullanılacak ise, ağırlık ve
alan bakımından da küçük
ise “Hareketli” olarak
yapılır. Geniş yapı
yüzeyleri için ise panolar
halinde yapılır ve her
defasında temizlenip
yağlanarak kullanılır.
Dikmelerin, dik durmasını
ve burkulma yapmamasını
sağlamak için
“Çaprazlar” çakılır.
7.
Kalıp İskelesi; ahşap
kama, dikme, kiriş,
çapraz kuşaklar ve
ayarlı boru
dikmelerden oluşur.
Yeni dökülen betonun,
kalıp kaplamasına
yaptığı basınç ve
yükleri taşıyan
kısımdır.
¾Kalıp İskelesi:
KALIPLAR
788
784
780
776
Kalıp ve iskeleler kolayca,
sarsıntısız, tehlikesiz ve darbesiz
sökülebilecek şekilde
düzenlenmelidir.
Kalıp, içine dökülecek betonun
basınç ve ağırlığını taşıyabilecek
sağlamlıkta olmalı, üzerinde çelik
donatılar bağlanırken ve beton
dökülürken sarsılmamalı ve biçim
değiştirmemelidir.
Beton dökülmeden önce, kalıbın
içersi iyice temizlenmeli, betonun
kalıba yapışmaması için betonla
temas edecek olan kalıp yüzeyleri
yağlanmalıdır.
2.
3.
4.
Kagir duvarların üzerine
yapılacak beton veya
mozaik harpuştaların
yapımı için şekilde
görüldüğü gibi kalıp
oluşturulur.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
1. Harpuşta Kalıbı
10. Beton dökülüp prizini tam
olarak aldıktan sonra kalıp
sökülür. Sökülen kalıp
malzemesi temizlenir,
kullanma yerlerine veya
boylarına göre istif edilir.
Kaplama olarak kullanılan
levhalar temizlendikten
sonra yağlanarak veya
boyanarak paslanması
önlenmelidir.
Ahşap kalıp ve iskele elemanları
TS647 ye göre, çelik kalıp ve
iskele elemanları ise TS648 e
uygun hazırlanmalıdır.
1.
Yastık
Dikme
Taban tahtası
Kanat tahtası
Damlalık çıtası
Kanca demiri
¾Kalıplar Hazırlanırken Dikkat Edilmesi
Gereken Hususlar
789
785
781
777
Ahşap
kalıplarda;
kalıp
tahtaları,
beton
sıkıştırılırken çimento şerbetinin akmasına engel
olacak şekilde yapılmalı, vibratör etkilerine karşı
yeterli dayanımda olmalıdır.
Kullanılacak çimentonun cinsine,
Betonun dayanım kazanma hızına,
Su/çimento oranına,
Yapı yükünün cinsine,
Etkilerin büyüklüğüne,
Hava koşullarına bağlıdır.
a) Kama
f) çaprazlama
k) klapa
b) Dikme
g) Yan çıta
l) Destek
790
786
c) Çapraz
d) Payanda
e) Başlık
h) Taban tahtası
ı) Kanat tahtası
m) Gergi çıtası n) Diş takozu
4. Lento Kalıbı
Harpuşta uygulaması
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Beton dökme işinin bitimi ile kalıp sökme arasında
geçecek süre;
Sorumlu şantiye şefi tarafından, deney sonucu betonun
yeterli dayanım kazandığı gösterilerek kontrol
mühendisinin oluru alınmadan, yapının hiçbir
bölümünde kalıp veya dikme yerinden
sökülmemelidir.
Kalıp Sökme Süreleri
782
http://www.insaatbolumu.com/2007/08/insaat-bolumu-dersleri/yapi-teknolojisi-i-ii/santiye-deneyimikalip-demir-elektirik-tesisati-beton-dokumu/
5.
778
KALIPLAR
a)
b)
c)
d)
e)
f)
Lento kalıbı uygulaması
Pencerelerde, denizliklerin
kalıplarında rendelenmiş
tahtalar ve metal profiller
kullanılır.
9 Taban ve kanat tahtaları pencere
boyuna göre hazırlandıktan sonra
birbirine çakılır.
9 Taban tahtası üzerine damlalık
çıtası çakılır.
9 Yükseklik az ise kalıb dikmeler
üzerine oturtulur. Yükseklik fazla
ise kalıp, duvara çakılan takozlar
üzerine mesnetlenir.
9 Kalıbın açılmasını önlemek için
karşılıklı konulan kanat tahtaları
kanca demiri ile sıkıştırılır.
2. Denizlik Kalıbı
Takoz
Taban tahtası
Kanat tahtası
Damlalık çıtası
Kanca demiri
Kancalı çivi
791
787
¾ Beton içerisine piriz hızlandırıcı katkı malzemesi katılması
durumunda, kullanılan katkının türüne ve özelliklerine göre kalıp
alma süreleri azaltılabilir.
¾ Normal hava koşullarında (sıcaklığın +5/+30 derece olması
durumlarında) kiriş yanları 3 gün, açıklığı az olan döşeme
kalıpları 8 gün ve açıklığı fazla olan kiriş ve döşeme kalıpları ise
21 gün bekletilmelidir.
¾ Elverişsiz ve özellikle donma olan havalarda kalıp alma süresi
hakkındaki karar, yapının betonu ile aynı koşullar altında
sertleşmiş beton numuneleri üzerinde yapılacak basınç deneyi
sonuçlarına göre verilmelidir, (TS 500 Şubat 2000).
¾ Betonun prizini alması sırasında don olursa, kalıp alma süresi en
az don süresi kadar uzatılmalıdır. 24 saat içinde gölgedeki
sıcaklık 0 C a düşerse o gün don olayı var kabul edilmelidir. Don
olayı sonrasında, özellikle kalıp almaya başlamadan önce,
betonun prizini yaparak yeter derecede sertleşip sertleşmediği
veya sert görünüp soğuk etkisi ile donmuş olup olmadığı
araştırılmalıdır, (TS 500 Şubat 2000).
783
6. Kiriş kalıplarının altına 100-150 cm aralıklarla
dikmeler konulur. Ahşap dikmeler, daire veya
kare kesitli olabilir. Günümüzde yaygın olarak
ayarlı, bir biri içine girebilen “Teleskobik
Direkler” olarak adlandırılan boru dikmeler
kullanılmaktadır.
779
Kiriş Kalıpları
a) Yastık
e) Çaprazlama
i) Kanat tahtası
b) Kama
f) Boylama kirişi
k) Gergi teli
c) Dikme
g) Başlık
L) Klapa
Kalıp, dökülen betonun ağırlığını
taşır ve aynı zamanda betonun
yanlara yapacağı basıncı önler.
Kagir, yığma ve karkas yapılarda
betonarme kirişler genellikle
betonarme döşemelerle birlikte
yapılır. Çok nadir olarak da
döşemelerden bağımsız olarak
yapılır.
6.
Çelik Guseli kolon kalıbı
Kalıplar hazırlandıktan sonra, beton
dökümüne geçmeden önce, kalıp
içersindeki her türlü pislik
temizlenmelidir.
Betonarme kolonlar, kare, dikdörtgen,
daire, oval, çokgen vb kesitlerde
yapılabilir.
Betonarme kolonlarda kalıp, hem kolona
şeklini vermek hem de betonun yapacağı
yan basınçları karşılamak için düzenlenir.
5. Kolon kalıpları
d) Çapraz
h) Yan çıta
m) Destek
804
800
796
792
Çelik kolon ve Perde kalıbı
Kuşak
Kanat tahtası
Çaprazlama
yığma yapılarda yük
taşıyan duvarlara,
karkas yapılarda ise
kirişler üzerine
oturtulur. Duvarlar
üzerine oturtulan
betonarme
döşemelerde, döşeme
ve hatıl kalıbı birlikte
yapılır. Betonarme
karkas yapılarda ise
döşeme kalıbı
genellikle kirişlerle
birlikte yapılır.
b) Ara çıtası
d) Klapa
f) Kama
h) Çapraz
k) Izgara kirişi
m) Yan çıta
Döşeme ile birlikte kiriş kalıbı
a) Duvar
c) Kanat tahtası
e) Gergi teli
g) Dikme
i) Esas kiriş
L) Tahta
n) Takoz
7. Mütemadi Döşeme Kalıpları
Değişken kesitli kolon kalıbı
a)
b)
c)
Ahşap Kare kolon kalıbı:
805
801
797
793
Teleskobik direkler
Saç döşeme panoları
Kalıp elemanları
Oval Kolon Kalıbı
a) Kuşak
b) Çıta
806
802
798
794
Kiriş dikmeleri
Kolon veya Kiriş kanat tahtaları
Günümüzde, özellikle büyük çaplı
inşaatlarda, özel olarak
hazırlanmış endüstriyel kalıplar
kullanılmaktadır.
Daire kesitli kolonlarda kalıp
kaplaması özel hazırlanmış ve
birbirine geçmeli olarak
düzenlenen çıtalardan yapılır.
Dairesel Ahşap kolon kalıbı:
Dikdörtgen Ahşap kolon kalıbı:
a) Kuşak
b) Klapa
c) Kanat tahtası
d) Dikme
Kiriş ve döşeme kalıbı
Endüstriyel Kolon kalıbı (Kayar kalıp sistemi)
Çelik Dairesel kolon kalıbı
Kolon kalıplarının montajı
807
803
799
795
Düz Radye temel kalıbı
Endüstriyel döşeme kalıbı uygulaması
Endüstriyel Döşeme kalıbı
820
816
812
808
Radye Temel Kalıbı
Kanatlara dıştan destekler çakılarak
dik durması sağlanır ve temel çelik
donatıları kalıba yerleştirildikten
sonra, kanatların üzerine gergi
çubukları 50-100 cm ara ile
çakılarak açılmaları önlenir.
Temel şekline göre temel
yüksekliğince yan kanatlar
hazırlanır. Kanatların dışa doğru
açılmasını önlemek için, kanatlara
paralel olarak konulan kuşak
kirişlerinin dış kenarlarından 100200 cm ara ile kazıklar çakılır.
Beton veya betonarme temeller
zemine oturtulduklarından yalnız
temelin yan yüzeylerinin
şekillendirilmesi ve betonun
oluşturduğu yan basınçların
karşılanması için kalıp yapılır.
8. Temel Kalıpları
Playdeck kalıp sistemi
Kiriş-Döşeme kalıbı
a) Basit Temel Kalıbı
821
817
813
809
822
818
814
a) Destek civatası b) Destek takozu
c) Yastık
d) Bağlama kirişi
e) Kanat
f) Kuşak
g) Destek dikmesi
h) Bulon
i) Payanda k) Destek kirişi
Betonarme Perde Duvar Kalıpları
¾ Beton veya betonarme ile
yapılacak istinat veya bina
perde duvarlarının kalıplarında
tahtalar yatay veya dik
durumda tutulabilir.
¾ Tahtalar dik tutulduğunda 4060 cm aralıklarla yatay olarak
konulan kuşak kirişlerine
çakılır.
¾ Duvarın kalınlık ve yüksekliğine
göre kuşak kirişleri dışında
100-150 cm aralıklarla
dikmeler konulur ve kalıbın dik
durması için payandalar çakılır.
¾ Beton dökümü sırasında,
betonun oluşturacağı basınç
nedeni ile kalıbın açılmaması
için karşılıklı olarak bulonlarla
veya tellerle bağlanır.
9.
Sürekli
SSü
ü
ürre
rek
klllii tte
temel
em
me
e
ell kalıbı
ka
k
allııb
bıı
Endüstriyel döşeme kalıpları
810
Ampatmanlı sürekli temel kalıbı
Kaset döşeme kalıbı uygulaması
823
819
815
811
Tam döner çelik merdiven kalıbı
İstinat yapısının taban kalıbının hazırlanışı
Endüstriyel perde kalıbı
836
832
828
824
837
833
829
1) Yerinde dökme betonarme yapım yöntemleri
2) Prefabrik yapım yöntemleri
3) Çelik yapım yöntemleri
• Yapılar,
yapının
özelliğine,
yapıldığı
yere,
büyüklüğüne ve inşaatı yapacak olan kurum ve
kişilerin bilgi, tecrübe, araç, gereç ve teknolojik
ekipman imkanlarına göre bir yöntem tayin edilerek
inşa edilir. Bilinen ve uygulanan başlıca yapım
yöntemler şunlardır.
İNŞAAT YAPIM YÖNTEMLERİ
Tam döner çelik merdiven kalıbı
Endüstriyel istinat kalıbı uygulaması
Betonarme perde kalıbı uygulaması
825
830
826
Tünel Kalıp uygulaması
839
835
831
iki
a) Geleneksel Yapım Yöntemleri
b) İleri Yapım Yöntemleri
• Bu yapım yöntemlerini
incelenebilir:
ana
başlık
altında
• Yerinde dökme betonarme binalar inşa edilirken
kullanılan ve yapım yöntemini belirleyen ana unsur,
sistemin taşıyıcı sistemlerinde kullanılan kalıp
sistemidir. Geleneksel sistemlerin en geçerli ve en çok
uygulananı ahşap kalıp sistemidir.
838
834
i) Destek kirişi
1) Yerinde döküm betonarme yapım yöntemleri
i) Kama
d) Rıht ve profil
h) Dikme
c) Rıht klapası
g) Destek kirişi
h) Payanda
k) Gergi çıtası
g) Bulon
827
f) Kiriş
d) Temel kanadı
f) Destek dikmesi
e) Duvar kanadı
b) Kuşak
c) Klapa
a) Kazık
Yekpare betonarme merdiven kalıbı
9 Beton dökümü sırasında,
betonun oluşturacağı basınç
nedeni ile kalıbın açılmaması
için karşılıklı olarak bulonlarla
veya tellerle bağlanır.
9 Kalıbın dik durmasını sağlamak
için payandalar kullanılır.
9 Kalıp tahtaları yatay
konulduğunda 40-60 cm
aralıklarla dikmeler çakılır ve
bu dikmelerin dışına 100-150
cm aralıklarla yatay kuşak
kirişleri çakılır.
Betonarme İstinat Kalıbı
e) Taban tahtası
a) Kenar tahtası b) Gergi çıtası
Yekpare yapılan betonarme merdiven kalıpları eğik
duran döşeme veya kirişli döşeme kalıbı gibi yapılır.
Basamaklar merdiven plağı ile birlikte dökülür.
10. Merdiven Kalıpları
Bodrum kat çevre perdeleri
Sistemin
n ana
a bileşenleri
ri şunlardır
ır:
-Tünel kalıp
-Kule vinç
-Prekast üretim tesisi
TÜNEL KALIP SİSTEMİ
852
1) Rıht
ht: Basamak yüksekliğidir. Rıht yükseklikleri
merdiven yüksekliğine göre hesaplanarak bulunmakla
birlikte,
yapılacağı
yere
uygun
olarak
da
ölçülendirilirler.
854
arasında seçilebilir. Bir katın ya da merdivenin
yüksekliğine göre rıht sayısını bulmak için kat
yüksekliği rıht yüksekliğine bölünür.
-Park, bahçe ve dış girişlerde ........................ :12-14 cm
-Okul, tiyatro, hastane, v.b. ......................…… :14-16 cm
-Konut ve apartmanlarda ................................ :16-18 cm
-Çatı arası, bodrum, v.b. ..................................:18-22 cm
Rıht yükseklikleri:
• Düzgün aralıklı basamaklarla oluşturulan ve düşey
sirkülasyonu sağlayan yapı elemanlarına merdiven
denir.
1- Apay, A., Aydın, A., Yılmaz, P., 2005. Depreme Dayanıklı Yapılarda Tünel Kalıp Sisteminin
Kullanılması. Deprem Sempozyumu, Kocaeli.
MERDİVENLER
Merdiveni oluşturan elemanlar:
850
Tünel Kal
Kalıp
lıp
ıp Sistemin
Sisteminin
min
n Yapımda Sağladıkları 1
Çabukluk
k vee ekonomi
mi;
• Tünel kalıp ile yapım süresi geleneksel yöntemlere göre
daha kısadır.
• Yapım süresinin kısa oluşu, iş gücü ve ana paranın uzun
süre bağlı kalmasını önler, yatırımın çabuk amortismanını
sağlar.
• Kalıpların yüzlerce defa kullanılabilmesi, ilk yatırımı
dolayısıyla
dolayıs
yısıyla yap
yapım
p maliyetini azaltır.
Yüksek
k nitelik
ik;
• Defalarca kullanıldığı halde tünel kalıpla her seferinde
düzgün yüzeyler elde edilir. Bu düzgün beton yüzeyler sıva
gerektirmez.
MERDİVENLER
853
• Tünel kalıbın sökülerek çıkarılabilmesi için, bu kalıpla
betonu dökülen hacmin mutlaka bir tarafının açık
olması gerekir. Böylece bu sistemde cephe elemanları,
merdivenler, sahanlıklar, bölme duvarlar, bacalar v.b.
ön yapımlı olarak; yerinde dökülen ana yapıyla
birleştirilip kullanılmaktadır.
849
846
2) Tünel kalıp sistemi
• Aynı zamanda kalıpların yapının enine boyuna
doğrultuda hareket ettirilerek çıkarıldığı ve gerekse
yatay yapı elemanlarının aynı anda dökülebildiği bir
yapım sistemidir.
848
842
1) Panel kalıp sistemi
• Panel kalıp sistemi ile yerinde dökme betonarme yapılar
inşa edilirler.
• Mimari ve betonarme projeye uygun olarak hazırlanan
kalıplar hassas ölçülerde olduğundan bu sistemle inşa
edilen yapıların ölçüleri maksimum hassasiyete sahiptir.
• Kalıp elemanları ölçü hassasiyeti ve numara taşıdığından
işçiliği kolay ve hatasızdır.
• Kalıbın imal edildiği malzemeye bağlı olarak üretilen yapı
elemanlarının yüzeyleri pürüzsüzdür. Herhangi bir
kaplamaya ihtiyaç duyulmaz.
• Dünya nüfusunun hızla artması sonucunda ortaya
çıkan konut ihtiyacının hızlı, ekonomik ve sağlam bir
şekilde çözülebilmesi amacıyla geliştirilen modern bir
konut inşa etme sistemidir.
• Tünel kalıp sistemi, yapının duvar ve döşemelerinin
hassas boyutlu ve düzgün yüzeyli çelik kalıplar
yardımıyla tek bir operasyonla dökülebildiği yapı
tekniği olarak tanımlanabilir.
845
• Duvar ve döşeme üzerinde boşluklar var ise (kapı,
pencere, baca v.b.) buralarda betonu dolduran özel
elemanlar (rezervasyon kalıpları) yerine takılır.
Döşeme ve duvarların betonu beraberce ve bir kerede
dökülür.
844
Ahşap panel kalıp
Çelik panel kalıp
Polyester panel kalıp
Playwood panel kalıp
▫
▫
▫
▫
• Günümüzde ileri yapım yöntemlerinde yaygın olarak
iki çeşit kalıp sistemi kullanılmaktadır. Bu sistemler;
841
• Yerinde dökme betonarme binaları inşa edebilmek
için şu ana ekipmanlara ihtiyaç vardır.
1) Beton
a)El ile
b)Betoniyer ile
c)Beton santralleri ile
2) Kalıp elemanları ve malzemeleri
3) İnşaat malzemeleri
840
851
855
Rıht sayısı da
ୌ
ୟ
ୌ
ୟ౤
୬ =
a=
formülüyle hesaplanır.
,
Rıht yüksekliği (a), merdiven yüksekliği (H) ve rıht
sayısına ሺ୬ ሻ bağımlı olarak:
MERDİVENLER
1- Apay, A., Aydın, A., Yılmaz, P., 2005. Depreme Dayanıklı Yapılarda Tünel Kalıp Sisteminin
Kullanılması. Deprem Sempozyumu, Kocaeli.
Tünel Kalıp
p Sisteminin Yapımda Sağladıkları 1
Uygulamada
a kolaylık
ık;
• Tünel kalıp, çimentonun bulunduğu her yerde
kullanılabilir. Gereken yapı malzemeleri ve donatı
şantiyeye kolaylıkla taşınabilir.
• Nitelikli işçi
ş gereksinimi azdır.
şç
Güvenlik
ik;
• Taşıyıcı duvarların ve döşemelerin bütün halinde ve
tek işlemle dökümü ile monolitik bir yapı elde edilir.
Monolitik yapı sistemi deprem bölgeleri için en elverişli
sistemdir. Beton duvar ve döşemeler yangına karşı tam
dayanıklıdır.
• Tünel kalıp sisteminde temel eleman bir dikey, birde
yatay panodan oluşan yarım tüneldir. İki yarım tünel
elemanı birleşerek bir üniteyi oluşturur.
847
• Sistemin uygulanmasında kullanılan kalıpların
modüler olması ve sağlam malzemeden üretilmesi
sebebiyle kalıp defalarca kullanılabildiğinden kalıp
maliyetinin bina maliyetine etkisi en aza inmektedir.
843
860
formülüyle hesaplanır.
X2
868
864
• Üst üste gelen merdiven kolları arasındaki yüksekliğe
de baş yüksekliği denir. Normal sirkülasyon
merdivenlerinde bu yükseklik, merdivenden eşya
taşınacağı ve buna bağlı olarak insanın kol uzunluğu
da dikkate alınarak hesap edilmelidir.
6) Merdiven
n yüksekliği
ği: Çıkılması gerekli yüksekliktir.
Merdiven yüksekliği binalarda kat yüksekliğidir.
MERDİVENLER
S
L2
e. İki kollu çeyek dönüşlü merdiven:
MERDİVENLER
3b) Merdiven kol boyu (L)
3
L): Mimari projede
merdiven boşluğu boyutlarının belirlenebilmesi için
merdiven kol b
boylarının
y
hesaplanması
p
g
gerekir.
Merdiven
n kol
ol boylarının
n bulunması
sı:
a. Tek kollu düz merdivende:
MERDİVENLER
ERD
RD
DİV
İV
VENLER
R
b = (60 ~ 63 cm) - 2a
2a + b = 60 ~ 63 cm
869
865
଻଴
ୡ୭ୱ ஑
Eğimi 20° olan merdivende H= 215 cm
Eğimi 30° olan merdivende H= 220 cm
Eğimi 45° olan merdivende H= 240 cm olur.
Formüle göre:
Baş yüksekliği H = 140 +
• Ortalama olarak insanların omuz hizasına kadar
yüksekliği 1.4 m, kol uzunluğu 0.7 m kabul edilirse:
MERDİVENLER
f. İki kollu yarım dönüşlü merdiven:
MERDİVENLER
b. Tek kollu ara sahanlıklı düz merdivende:
MERDİVENLER
861
• Basamak genişliği, dönüşlü ve döner merdivenlerde,
merkezden 15 cm uzaklıktaki basamak genişliğinin de
10 cm’den az olmaması gerekir.
• Basamak
genişliği,
normal
sirkülasyon
merdivenlerinde, ayak tabanının merdiven üzerine
rahat ve emniyetle basabilmesi için, merdiven çıkış
hattı üzerinde hiçbir yerde 25 cm’den az olmamalıdır.
2) Basamak
ak: Merdivende ayağın bastığı yüzeydir.
Basamak genişliği (b):
MERDİVENLER
857
MERDİVENLER
856
866
Şekil. Merdivende baş yüksekliği
MERDİVENLER
870
• Sahanlık boyu (S); basamak genişliğine (b), sahanlıkta
atılacak adım sayısı (n) kadar alınacak adım boyunun
eklenmesiyle bulunur.
S = b + (60 ~ 63 cm × n)
4)) Sahanlık
4
ık: Basamak sayısı fazla olan merdivenlerde
15 - 18 basamakta bir veya merdiven kol boyunun
ortasına gelecek şekilde bırakılan dinlenme düzlüğüdür.
• Toplumun kullandığı merdivenlerde birden fazla,
hatta park, bahçe vb. merdivenlerinde üç basamakta
bir sahanlık düzenlemek uygun olur.
MERDİVENLER
M
ME
ERDİVE
VEN
c. İki kollu köşe sahanlıklı düz merdiven:
MERDİVENLER
862
• Merdivenin ilk basamağı, hem merdivene estetik
kazandırmak ve hem de merdivene ilk basan ayağın
rahatça basabilmesi için, yana doğru çıkıntı yapılabilir.
• Merdivende sahanlık olduğunda ise basamak sayısı,
sahanlık sayısı kadar eksik olur.
867
MERDİVENLER
M
ME
ERDİVEN
EN
NLER
ER
8) Limonluk
uk: Merdiven boşluğu tarafında, basamağın
üst ve ön kısmında yapılan yapılan çıkıntıya limonluk
denir.
7)) Merdiven
7
n kovası
sı: Planda birbirinin yanından geçen
iki merdiven kolu arasındaki boşluğa merdiven kovası
denir.
871
• Merdiven planının çiziminde , çıkış hattının ilk rıht ile
kesiştiği yere başlangıç işareti, son rıht ile kesiştiği
yere ise çıkış yönünü ve sonunu belirten bir ok işareti
konulur. Çıkış hattının üzerine de her kol için ayrı ayrı
olmak üzere rıht sayısı, rıht yüksekliği ve basamak
genişliği yazılır.
5)) Çıkışş hattı
5
tı: Üzerinde en çok yürünen doğrultudur.
Düz merdivenler ile genişliği 120 cm’den az olan döner
merdivenlerde merdiven genişliğinin tam ortasından
geçirilir. Genişliği daha fazla olan dönüşlü ve döner
merdivenlerde ise merdiven kolundan ya da küpeşteden
55 - 60 cm içeriden alınabilir.
MERDİVENLER
M
ME
ERDİV
DİV
VEN
ENL
d. İki kollu orta sahanlıklı düz merdiven:
MERDİVENLER
863
3a)) Merdiven
n koll genişliğii (G)
G): Toplu yaşanan ve
kullanılan ortak binalar ve dörtten fazla daireli
yapılarda en az 1.20 m; diğer küçük ve bağımsız
yapılarda en az 1.10 m alınmalı; her fazla kat için
merdiven genişliği 0.10 m artırılmalıdır. Merdiven
genişlikleri tek katlı bağımsız konutlarda 1.00 m ye
servis merdivenlerinde de 0.70 m ye indirilebilmektedir.
MERDİVENLER
M
ME
ERDİVEN
VEN
NLE
3)) Merdiven
3
n Kolu
Aynı doğrultuda en az üç basamaktan oluşan merdiven
boyuna merdiven kolu denir.
MERDİVENLER
859
• Basamak sayısı rıht sayısından bir eksik olur.
b = an - 1
858
Şekil. Limonluk
884
Şekil. Üç kollu ara sahanlıklı düz merdiven
880
876
Merdivenlerin Dengelendirilmesi
a) Tam döner merdivenlerin dengelendirilmesi
• Pergel yardımı ile yarıçapı ölçekli boyutuna göre
Döner merdivenin dış çizgileri ve çıkış hattı çizilir
• Çıkış hattı üzerinde pergel yardımı ile merdiven
basmak genişlikleri işaretlenir.
• İşaretlemeye çizilen çıkış hattı üzerinden herhangi bir
notadan başlanabilir
• İşaretlenen noktalar daire merkezi ile birleştirilerek
dengelendirme tamamlanır.
MERDİVENLER
Şekil. Üç kollu köşe sahanlıklı düz
merdiven
MERDİVENLER
Şekil. Merdiveni oluşturan elemanlar
MERDİVENLER
MERDİVENLER
872
MERDİVENLER
M
ME
ERDİVEN
VEN
NL
LER
MERDİVENLER
MERDİVENLER
Şekil. İki kollu çeyrek dönüşlü
merdiven
MERDİVENLER
Şekil. İki kollu yarım dönüşlü merdiven
1) Düz merdivenler
2) Dönüşlü merdivenler
3) Döner merdivenler
885
881
Merdivenler yapılacakları yere uygun olarak çeşitli
şekillerde düzenlenirler.
Merdiven şekilleri
877
• Gerekirse merdivenin duvar tarafına da konulan
küpeşte 10 -15 cm genişliğinde ve çeşitli profil kesitli
olarak yapılır.
• Korkuluğun üzerine, elle tutunarak rahat bir çıkış-iniş
için, yüksekliği basamak ucundan en az 90 cm olacak
şekilde küpeşte oturtulur.
9)) Korkuluk
9
k vee küpeşte
te: Merdivende emniyeti sağlamak
üzere merdiven boşluğu tarafına demir, ahşap
ahşap, prinç
alüminyum, krom vb. malzemelerle "korkuluk"
"
yapılır.
873
MERDİVENLER
878
Şekil. Tam döner merdiven
886
882
Şekil. Tek kollu ara sahanlıklı düz merdiven
Şekil. Üç kollu çeyrek dönüşlü merdiven
MERDİVENLER
Şekil. Tek kollu düz merdiven
MERDİVENLER
Şekil. Korkuluk bağlantı çubuklarının basamaklara tespiti
Şekil. Korkuluk örnekleri
MERDİVENLER
874
887
883
Merdivenlerin Dengelendirilmesi
b) Çeyrek Döner Merdivenlerin dengelendirilmesi
• Çeyrek döner merdivenin dengelendirilmesi yapılırken
önce merdivenin dış çizgileri ve çıkış hattı işaretlenir.
Daha sonra çıkış hattı üzerinde basamak genişlikleri
işaretlenir.
• Her merdiven kolunda en az 3 basamak, normal 5
basamak ve en fazla 7 basamak yelpaze şeklinde
yapılmalıdır.
Çeyrek
döner
merdiven
dengelendirilmeleri iki şekilde yapılabilir:
MERDİVENLER
879
Şekil. İki kollu ara sahanlıklı düz merdiven
Şekil. Elips merdiven
MERDİVENLER
Şekil. İki kollu köşe sahanlıklı düz
merdiven
MERDİVENLER
MERDİVENLER
875
892
MERDİVENLER
• Yapıları dış atmosferden gelen yağmur, rüzgar,
kar ve dolu gibi etkenlerden koruyan elemanlara
"ÇATI" denilmektedir. Genellikle ahşap, çelik ve
betonarmeden yapılan çatılar konut, işyeri,
atölye, fabrika, hastane, okul ve buna benzer pek
çok yapıda kullanılmaktadır.
• Çatıların ana görevleri kar ve rüzgar yüklerini
emniyetle taşıyabilmek, yağmur ve kar suları
yoluyla yapıya gelen suyu en kısa yoldan oluk,
dere ve borulardan zemine vererek
uzaklaştırmaktır.
ÇATILAR
900
c) Yarım Döner Merdivenlerin Dengelendirilmesi
• Yarım döner merdivenlerde, yapıldığı yere ve kol
genişliğine göre en az 8, en çok 15 basamak yelpaze
şeklinde yapılır.
• Bu yelpaze basamakların dengelendirilmesi çeşitli
metotlarla yapılır.
896
• Birinci koldaki “c, d ve e
mesafeleri” ikinci kola taşınarak
dengelendirilir.
• Bu işlem her iki kolda da
dengelendirilecek basamak sayısı
eşit olması halinde yapılır. Her iki
koldaki
dengelendirilecek
basamak sayısı aynı değilse
dengelendirme iki kolada ayrı ayrı
uygulanır.
Yardımcı Doğru Metodu:
• 8-8’ ve 9-9’ noktalarının son düz basamağın uzantısı üzerinde
kesiştikleri noktaların mesafesi “a” kabul edilir. “a” mesafesi
dengelendirilecek basamak sayısı kadar yan yana eklenir (Şekil 1.26).
MERDİVENLER
890
• Çatı eğimi, şekilden de görüleceği üzere düşey dik
kenarın yatay dik kenara oranıyla tariflenmektedir.
Eğimlerine göre çatılar 3 guruba ayrılırlar:
• 1.Düz çatılar (0-50 arasında eğimi olan çatılar)
• 2.Orta eğimli çatılar (5-400 arasında eğimli olanlar)
• 3.Dik çatılar (≥ 400 eğimli olanlar)
ÇATILAR
901
Yatay Yardımcı Doğru Metodu:
• Merdiven kol genişliğine göre çıkış hattı çizilir (Şekil 1.30).
• Çıkış hattı üzerinde rıhtlar işaretlenerek numaralandırılır.
Basamak ortada olacak şekilde tanzim edilen merdivenlerde iç kol
ekseninin iki yanına beşer santimetre alınarak işaretlenir
(Şekil 1.31).
898
891
MERD
MERDİVENLER
RDİVENL
899
• 1) SUNDURMA ÇATI:
• Diğer adı "tek yüzeyli çatı" olan sundurma
çatılar, yapımı kolay, ucuz maliyetli olup garaj,
kömürlük ve bahçıvan odası gibi küçük açıklıklı
yerlerde uygulanmaktadır. Bu çatılar ya tek bir
bina çatısı olarak ya da bina duvarına dayalı
eklenti çatısı olarak yapılabilmektedir.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
BAŞLICA ÇATI ŞEKİLLERİ:
1). Sundurma Çatı
2). Beşik Çatı
3). Kırma Çatı
4). Mansard Çatı
5). Kule Çatı
6). Fenerli Çatı
7). Şet Çatı
8). Kombine Çatı
ÇATILAR
903
• İşaretlenen noktalar çıkış hattı üzerindeki aynı isimli noktalar ile (55’, 6-6’, 7-7’, ve 8-8’) birleştirildiğinde dengelendirme işlemi bir kolda
tamamlanmış olur. Birinci kol iç tarafında oluşan basamak ince uçları
ikinci kola aynen taşınarak dengelendirme işlemi ikinci kolda da
tamamlanmış olur (Şekil 1.33).
MERDİVENLER
• (O’) noktası merdiven kollarına paralel olarak uzatılır. Bu
uzantıların ilk ve son basamak uzantıları ile kesiştiği (M1) ve (M2)
noktaları merkez yapılarak (M1-O’) ve (M2-O’) yarıçaplı yaylar
çizilir (Şekil 1.28).
Yaprak
k metodu
895
• 8-8’ ve 9-9’ noktaları son düz basamağın uzantısı ile kesişinceye kadar
uzatılır (Şekil 1.25).
MERDİVENLER
ÇATILAR
902
• İlk basamak oluşturularak rıhtlar kendi doğrultularında uzatılır.
Bu uzantılar, düz basamak uzantısını keserek bir doğru parçası (a)
sınırlarlar. (a) uzunluğu dengelenecek rıht sayısı kadar düz
basamak uzantısı üzerinde işaretlenir (5’, 6’, 7’, 8’) (Şekil 1.32).
MERDİVENLER
• İlk basmak çizilir. Bu basamak rıhtları uzatılarak (O’) noktası
bulunur.(Şekil 1.27).
MERDİVENLER
MERD
MERDİVENLER
RDİVENL
Yaprak
k metodu
MERD
MERDİVENLER
RDİVENL
894
• Dönen basamakların en dar yeri 10 cm den az olamaz. İç kolların kesim
yerindeki çeyrek daire üzerinde 10cm, çıkış hattı üzerinde basamak
genişliği işaretlenir (Şekil 1.24).
MERDİVENLER
Yaprak
k metodu
897
893
• İç kollardan 10 cm mesafede, bu kollara çizilen paralellerin kesim
noktası merkez yapılarak merdivenin dönecek kısmı çizilir (Şekil 1.23).
889
MERDİVENLER
888
MERDİVENLER
ÇATILAR
ÇATILAR
ÇATILAR
ÇATILAR
916
912
908
904
• Fenerli, Şet ve Kombine çatılar, genellikle
fabrika, işyeri, sera, ahir gibi yerlerde güneşten
en fazla yararlanmak ve çatıyı çok yüksek
tutmamak amacıyla yapılmaktadır.
• 8)KOMBİNE ÇATI:
• Sundurma çatı yüzeylerinin kademeli olarak
uygulanmasıdır.
ÇATILAR
• 6)FENERLİ ÇATI:
• Beşik ve Sundurma çatıların bir araya
uygulanması ile ortaya çıkan çatı türüdür.
ÇATILAR
917
ÇATILAR
918
919
915
911
• 9) HAÇVARİ ÇATI:
• Kare veya kareye yakın olan projelerde
kullanılan ve bakıldığı zaman her cepheden aynı
görüntüyü veren çatı şekillerindendir. Sekiz adet
meyilli yüzey oluşmaktadır.
ÇATILAR
• 7)ŞET ÇATI:
• Beşik çatıların yanyana ve daha çok güneş ışığı
alacak şekilde, birbirleriyle 900 açı yapar
biçimde dizilmeleriyle oluşur. Güneş ışığının
direkt alındığı çatı yüzeylerine pencereler
konulmaktadır.
ÇATILAR
• 5) KULE ÇATI:
• Çoğunlukla küçük ölçekli, kare veya daire şekilli
plana sahip yapılarda uygulanan, eğimi dik ve
dört taraflı çatı yüzeyleri tepede birleşen çatı
türüdür.
ÇATILAR
ÇATILAR
907
3) KIRMA ÇATI:
• Diğer adi "çok yüzeyli çatı" olan kırma çatılar en
çok kullanılan, en yaygın çatı türüdür. Yüzey
eğimleri dört yöne de eşit, tüm saçakları yatay ve
ayni düzlem üzerinde olan, yüzeylerinin birbirine
düz, eğik, düşük ve dere mahyalarıyla bağlandığı
çatı türüdür. Eğik dere ve düşük mahyaların
planda görünümleri, bağlandığı saçak ve
mahyalara göre 450 ya da açı ortayı durumundadır.
• 4) MANSARD ÇATI:
• Beşik ya da Kırma çatının iki ayrı eğimde
uygulanmasıdır. Konutlarda, çiftliklerin saman
ve malzeme depolarında, çatıda kullanım için
yer açılması durumlarında kullanılmaktadır
914
910
906
ÇATILAR
ÇATILAR
ÇATILAR
ÇATILAR
913
909
• 2) BEŞİK ÇATI:
Diğer adi "çift yüzeyli çatı" olan beşik Çatı şekilde
görüldüğü gibi iki yönlü, her iki yüzü bir mahyayla
birbirine bağlanan, ön ve arka duvarları Kalkan
Duvar adı verilen duvarlarla kapatılan çatı
türüdür. Planda dikdörtgen şeklinde olan
yapılarda kullanılabilmektedir.
ÇATILAR
905
924
ÇATILAR
• 3). Dikmeler: Aşıklardan aldıkları yükleri
duvar, kiriş veya döşemeye aktaran düşey ve
genelde kare kesitli (8x8, 10x10, 12x12 cm.)
elemanlardır.
• 2). Yastık Kirişleri: Çatı makaslarından
bırakma kirişlerine gelen yükler yastık
kirişlerine, oradan da kiriş veya döşemeye
aktarılır. Duvar, kiriş veya döşemeye geniş
yüzeyleriyle oturan yastık kirişleri 5x10, 8x16 ve
10x20 cm. kesitlerinde olurlar ve blonlar ya da
bağlantı demirleriyle bağlanırlar.
934
930
926
• 4). Aşıklar: Merteklerin yükünü taşıyan yatay
elemanlar (kirişler) olup; saçak üzerine oturan
"Damlalık Aşığı", saçakla mahya arasına oturan
"Orta Aşık" ve mahyada "Mahya Aşığı" isimlerini
alırlar. Aşıklar yüklerini yerine göre dikmelere,
askılara, duvar ya da kirişlere veya döşemelere
verirler. 10x14, 12x16, 14x18 cm. kesitlerinde
olur ve 2.00 - 2.50 m. aralıklarla yerleştirilirler.
ÇATILAR
• Ahşap Çatı Elemanları:
ÇATILAR
• AHŞAP ÇATILAR VE AHŞAP ÇATI
ELEMANLARI:
• Ahşap malzemelerden imal edilen bu çatıların
elemanları birbirlerine geçme, çivi ve bulonlarla
bağlanırlar. "Oturtma" ve "Asma" Ahşap çatı
olmak üzere iki şekilde imal edilmektedirler
933
922
• Dikdörtgen planlı bina çatıları çoğunlukla
"Beşik" ya da "Kırma" çatı olarak yapılır. Birleşik
Kırma çatı ise birden fazla kare veya
dikdörtgenin bir araya gelmesinden ortaya
çıkmaktadır.
Bu şekildeki çatıların plana yerleştirilmesi iki
metotla gerçekleştirilebilir.
• PLANA GÖRE ÇATI DÜZENLEMESİ:
ÇATILAR
ÇATILAR
929
925
921
ÇATILAR
ÇATILAR
Çatı ve yüzeylerini oluşturan elemanlar
ÇATILAR
ÇATILAR
932
• YAPILDIKLARI GERECE GÖRE ÇATI
TÜRLERİ:
• (1). Ahşap Çatılar
• (2). Çelik Çatılar
• (3). Betonarme Çatılar olmak üzere üçe ayrılırlar
ÇATILAR
928
• (b)-Paraleller Çizerek;
• Önce eşit aralıklarla ve plan dolduruluncaya
kadar saçaklara paraleller çizilir. Paralellerin
köşe yaptığı noktalar birleştirilince eğik, düşük
ve dere mahyalar, en içteki düz çizgiler
birleştirilince
de
düz
mahyalar
ortaya
çıkmaktadır.
ÇATILAR
ÇATILAR
920
931
935
• 5). Göğüslemeler: Dikmelerden aşıklara
doğru 45 açıyla çakılan desteklerdir. Çatıdaki
boyuna yönde hareketleri önler ve dikmeler
arasındaki açıklığı azaltırlar. Genelde 8x8, 8x10,
5x10 ve 6x12 cm. kesitlerinde imal edilirler.
ÇATILAR
• 1). Bırakma Kirişleri: Asma çatılarda
makasların açılmaya karşı zorlanmalarını
önleyen elemanlardır. Betonarme döşeme
üzerine oturan bırakma kirişleri, oturtma
çatılarda da duvar, kiriş ya da mesnetler üzerine
oturur ve ayni ismi alırlar. Kesitleri çoğunlukla
8x14, 8x16, 10x16 ve 14x20 cm. alınır; tek ya da
çift parça yapılırlar.
ÇATILAR
ÇATILAR
927
• (a)-Planı Dörtgenlere Bölerek;
• Önce en geniş alandan başlanarak plan
dörtgenlere bölünür, sonra yine en büyük
dörtgenden başlanarak saçak köşelerinden
açıortaylar çizilir ve eğik mahyalar ortaya
çıkartılır. Daha sonra bunların uç noktaları
birleştirilerek düz, düşük ve dere mahyalar
belirlenmektedir.
ÇATILAR
923
• 7). Yanlamalar: Asma çatılarda aşıklardan
dikmelere gelen yükleri alıp duvarlara ileten ve
payandalara benzeyen (ayni kesitlerde)
çubuklardır.
• 6). Payandalar: Asma çatılarda dikmelerden
gelen yükleri alıp bırakma kirişlerindeki düğüm
noktalarına ileten eğimli çubuklardır ve kesitleri
8x14 ile 10x18 cm. arasında değişir.
ÇATILAR
948
• Bu çatı türünde çatının tüm elemanları taşıyıcı duvarlar,
kirişler ya da betonarme döşemeler üzerine oturur.
Duvar veya kiriş üzerine oturan çatıların mesnet
açıklıkları 4.00 m’ yi geçmemelidir. Aşağıdaki şekiller bu
koşul ve yerleri göstermektedir.
•
• Oturtma Ahşap Çatılar:
ÇATILAR
945
941
937
ÇATILAR
949
• Oturtma çatının yapım tarzı sırasıyla;
• -Taşıyıcı duvar ya da Döşeme üzerine yastık kirişleri
döşenir
• -Yastık kirişleri üzerine Bırakma Kirişleri (döşeme
yoksa) konur
• -Kenarlara Damlalık Aşıkları, ortalara Dikmeler ve
üzerlerine de Orta Aşıklarıyla Mahya Aşıkları yerleştirilir
• -Göğüslemeler, kuşaklar ve rüzgar kirişleriyle çatının
stabilizesi sağlanır, yanal hareketler önlenmiş olur,,
• -Aşıkların üzerlerine ve onlara dik yönde mertekler
çakılır
• -Merteklerin üzerlerine örtü altı kaplaması ve onun da
üzerine çatı örtüsü döşenir.
ÇATILAR
• 11).Yardımcı Parçalar: Çatı elemanlarının
birbirleriyle bağlantılarını sağlamak için
kullanılan bağ ve askı demirleri, bulonlar, çatı
eğimini azaltmak için kullanılan "çelik" adı
verilen parçalardır. Saçak kısmında merteklerin
önüne çakılan çelikler, burada eğimi azaltarak
eriyen kar ve buzların aşağıya kayarak oluklara
zarar vermesini önlerler.
• 10). Mertekler: Aşıklar üzerine oturan ve örtü
altı kaplamasına gelen yükleri alan eğik
elemanlardır. Kesitleri,1ş 5x8, 5x10, 6x10 ve
6x12 cm. olup 40 - 60 cm. aralıklarla
yerleştirilirler.
944
ÇATILAR
ÇATILAR
940
ÇATILAR
ÇATILAR
936
ÇATILAR
950
• Aynı düzlem üzerinde bulunan bırakma kirişi,
dikme, aşık ve kuşaklarla göğüsleme ve
merteklerden oluşan üçgen sisteme "ÇATI
MAKASI" denilmektedir. Her çatı makası ya da
dikmeler arası 2.00 - 2.50 m. arasında olmalıdır.
Arada kalan açıklık, eldeki kerestenin durumuna
göre aşıklarla, bunların üzerine 40 - 60 cm. de
bir çakılan merteklerle ve kaplama tahtalarıyla
kapatılır.
ÇATILAR
951
• Asma Ahşap Çatılar:
• Çatıyı taşıyan dış veya iç bölme duvarlarının eksenleri
arasındaki açıklık 4.00 m’yi geçiyorsa "ASMA ÇATI"
yapılır. Asma çatıların asıl taşıyıcı elemanları Çatı
makaslarıdır. Asma Çatı makası elemanları (çubuk)
adı verilen bırakma kirişleri, gergi kirişler (alt başlık),
askı, yanlama ve payandalardır (üst başlık). Bırakma
kirişi ve askılar çekmeye, yanlama ve payandalar da
basınca çalışırlar .
ÇATILAR
• Duvar, kiriş ve döşeme üzerine oturtulan yastık
kirişlerinin ve kalas parçalarının altlarına da
yalıtım gereçleri konulmalıdır.
ÇATILAR
947
• 13) Çatı Örtüsü: Yağmur ve kar sularını
sürekli olarak dere ve oluklara aktararak çatıyı
kuruda tutan, rüzgar, sıcak ve soğuk gibi dış
etkilerden çatıyı koruyan gereçlerdir. Bu gereçler
çoğunlukla kiremit, eternit, bakır veya galvanizli
sac ve alüminyum gibi su geçirmeyen
malzemelerden oluşurlar.
946
ÇATILAR
943
• 12). Örtü Altı Kaplaması: Üzerine çatı örtüsünün
döşendiği yüzey olup iki şekilde yapılırlar.
• (a) Merteklerin üzerlerine örtü malzemesinin boyutlarına
göre uygun aralıklarla 2.5 ,2x5 veya 3 ,2x 5 cm. kesitli yatay
çıtalar çakılır. Üzerlerine de kiremit gibi örtü elemanları
konulmak ve bağlantılar tel ile yapılmak suretiyle
gerçekleştiler. Kiremitler, altlarındaki tırnaklar ve
üzerlerindeki tel bağlama deliklerinin aralıklarına uygun
olarak döşenmelidir.
• (b) Merteklerin üzerlerine 2.0 - 2.5 cm. kalınlığında ve 10 20 cm. eninde tahtalar çakılarak tüm çatı yüzeyi kapatılır.
Daha sonra yüzey rüberoit gibi bir su yalıtım gereciyle
kaplanır ve onun üzeri de çatı örtüsüyle kaplanır. Örtünün
örtü altı kaplamasına bağlantısı tel,çivi,vida veya cıvatayla
yapılır.
• 9). Rüzgar Kirişleri: Çatı makaslarının,
rüzgar ve diğer yatay yükler altında devrilme ve
deformasyon- larını önlemek üzere çatının her
iki başındaki ilk iki ve son iki makas arasına
çaprazlama olarak çakılan kirişlerdir. Küçük
çatılarda mertek altlarına çakılan "Bağlantı
Kirişleri" de ayni görevi görürler. 5x10 veya
10x10 cm. kesitinde yapılırlar.
ÇATILAR
939
ÇATILAR
942
• 8). Kuşaklar: Ayni çatı makası üzerindeki
dikmeler, aşıklar, yanlama ve mertekleri her iki
yüzeyden birbirlerine bağlayan elemanlardır.
Bağlandıkları parçalara "kertme" ile geçer
birleşim noktalarını kuvvetlendirirler 5x10, 5x20
cm. en kesitinde olurlar.
ÇATILAR
938
Şekil. Çatıda damlalık profili
YALITIM İŞLERİ
964
Şekil. Denizlik ve parapet detayı
YALITIM İŞLERİ
Şekil. Parapet
YALITIM İŞLERİ
Su Yalıtımı
• Yapılarda su ve nem genellikle 3 şekilde oluşur:
1. Binaya dışarıdan gelen su ve nem
2. Bina bünyesindeki su ve nem
3. Bina içerisinde oluşan su ve nem
YALITIM İŞLERİ
960
• ÇELİK ÇATILAR:
• Mesnet açıklığı fazla olan binalarla fabrika,
atölye depo ve imalathane gibi yapıların çatıları
çoğunlukla çelikten yapılır.
ÇATILAR
ÇATILAR
Su Yalıtımı
• Yapılar; yağmur, kar gibi yağışlar, toprağın nemi ve
toprak tarafından emilen yağış veya kullanma suları,
banyo, tuvalet gibi ıslak hacimlerde su kullanımı,
yapının, üzerine inşa edildiği zemindeki yer altı suları,
nedeni ile suya maruz kalırlar.
• Yapıların, su ve rutubetin bu etkilerinden korunması
gerekir. Bu da su yalıtımı ile mümkündür.
ÇATILAR
956
• Asma çatı projelendirmesi ayni oturtma çatılardaki
gibidir. Çatı makasları 2.00 - 2.50 m. de bir
yerleştirilir, araları 40 - 60 cm. de bir konulan
merteklerle bölünür. Merteklerin üzerlerine kiremit
çıtası veya örtü altı kaplaması, onların da üzerlerine
Çatı örtüsü yapılır. Aşağıda çeşitli sundurma,şet,sergi
ve hal çatılarına ait "Hal Çatı"larına ait örnek şekiller
çizgilerle verilmeye çalışılmıştır
ÇATILAR
952
965
961
957
953
958
962
YALITIM İŞLERİ
Su yalıtım malzemeleri
• Örtüler
▫ Bitüm esaslı su yalıtım örtüleri
▫ Sentetik (Plastik esaslı)örtüler
¾Sürme malzemeler
▫ Çimento esaslılar
▫ Likitler
x Bitüm esaslılar
x Organik esaslılar
x Poliüretan esaslılar
x MS Polimer esaslılar
¾Yapısal malzemeler
▫ Katkılar
▫ Derz dolgular
4) Zeminden
n Sızan
n Su
u Yoluyla
la:
3) Kılcal
al Su
u Yürümesi
si Yoluyla
la:
966
2) Yoğuşma Yoluyla
la: Yapı elemanı
kesitindeki sıcaklık dağılımı su
buharının doyma sıcaklığının altında
ise yüzeyde veya ara kesitlerde
yoğuşma meydana gelir.
Su Yapılara Dışarıdan Nasıl
Girer?
Gi
ir
rer?
1 Cepheden
1)
n Sızma
a Yoluyla
la: Yağmur
nedeniyle rüzgarında basıncının etkisi
ile cepheye vuran su içeri sızabilir.
YALITIM İŞLERİ
Yalıtım
• Yalıtım; binayı, taşıyıcı sistemi ve yapı bileşenleri ile
birlikte, tüm iç ve dış faktörlerden korumayı, sağlıklı
ve konforlu mekânlar oluşturmayı hedefler.
• Yalıtım, hem yapıyı hem de kullanıcıları korumaya
yönelik önlemleri içerir.
• Yalıtımın amacı yapıların ömrünü uzatmak, bakım
masraflarını azaltmak ve kullanıcı için sağlıklı,
huzurlu,
rahat
kullanabileceği
mekânlar
oluşturmaktır.
YALITIM İŞLERİ
ÇATILAR
954
963
959
YALITIM İŞLERİ
Yapıların toprak altında kalan hacimlerini su ve nemden
uzak tutmak ve taşıyıcı konstrüksiyonun kendisini de
suyun
olumsuz
etkilerinden
korumak,
temel
yalıtımlarını zorunlu kılmaktadır.
Temelde Yalıtım
967
• Bina üzeri su geçirmeyen geniş saçaklı bir çatıyla
kapatılmalıdır.
• Bina yüzeyini sıvayla kaplamak veya sudan
etkilenmeyecek özellikte yapay ya da doğal taş
plakalarla kaplamak gereklidir.
• Bina yüzeyine gelen suyu atmak için denizlik,
damlalık, parapet vb. yapmak gereklidir.
• Binanın çevresinde tretuvar oluşturmak gereklidir.
• Drenaj yapmak gereklidir. Drenaj suyu toplar
uzaklaştırır.
Binada su ve neme karşı alınacak tedbirler:
YALITIM İŞLERİ
1. Su ve Nem Yalıtımı
2. Isı Yalıtımı
3. Ses Yalıtımı
4. Yangın Yalıtımı
Yalıtımın 4 değişik amaca göre yapılan şekli vardır:
YALITIM İŞLERİ
ÇATILAR
955
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
980
Şekil. Isıtılmayan çatı arasında ısı kaybı, ısı ve su yalıtımı çözümleri
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
976
Bina
a yükünden
n oluşan
n basınca
a bağlı
lı kurallar
• Temel su yalıtımlarında, yapının zemine yapacağı basınca
göre yalıtım kat adetleri tespit edilmelidir. Aşağıdaki
çizelgede yer alan kat adetlerinden büyük olanı uygulanır.
Su
u basıncıyla
a ilgili
li kurallar
• Temel su yalıtımlarında, yapının etkileneceği su basıncına
göre yalıtımın kaç kat olması gerektiği tespit edilmelidir.
Basınçlı suya karşı yalıtım
• Yapıya ve yalıtıma sürekli ve belli bir hidrostatik basınç
yapan suları kapsar. Basınçlı suya karşı yalıtım
detaylandırılması, su basıncı ve yapının yalıtım üzerine
yapacağı sıkışma basıncı olarak iki faktöre göre belirlenir.
Ancak her projenin özgün zemin ve yapısal koşulları her
defasında yeniden etüt edilmelidir.
972
Temel yalıtımında dikkat edilecek hususlar:
• Temel yalıtımlarında, yalıtım katları sürekli ve eşdeğer
basınç altında tutulmalıdır. Bunu sağlamak için yalıtım
daima iki rijit eleman (iki beton kütle veya beton kütle ile
tuğla duvar) arasında yer almalıdır.
• Proje aşamasında zemindeki su durumuna göre, yalıtım
sistemi belirlenmelidir.
• Yapıdaki dilatasyonların yalıtımı için gerekli koşullar
gözönüne alınarak planlanmalı ve detaylandırılmalıdır.
• Su yalıtımının uygulanacağı yüzey, sağlam, kuru ve düzgün
olmalı,
yüzeyde
çatlaklar,
çukur
ve
çıkıntılar
bulunmamalıdır.
• Yalıtım uygulandıktan sonra koruyucu tabaka ile
korunmalıdır.
968
973
YALITIM İŞLERİ
Geleneksel Teras Çatılarda Su Yalıtımı:
• Bu detayda su yalıtım katmanı ısı yalıtımının üzerinde
yer almaktadır.
• Yapı içerisinde biriken su buharının, ısı yalıtımının
içerisinden geçerek su yalıtım örtüsü altında birikmesi
ve yoğuşması sonucu, ısı yalıtımının işlevini
kaybetmesini ve örtülerin tahrip olmasını önlemek
için; ısı yalıtımının altına (sıcak tarafa) yüksek
performanslı buhar kesici (örneğin; cam tülü taşıyıcılı
polimer bitümlü örtü) uygulanmalıdır.
982
YALITIM İŞLERİ
981
978
ÇATI YALITIMI
• Çatı bir binanın dış etkenlere en çok maruz kalan
kısmıdır.
• Yağmur, kar, dolu, sıcaklık faktörü, don, rüzgar yükleri
vb. olaylar çatıyı etkiler.
• İç hacimlerde oluşan ve yukarı doğru devamlı hareket
halinde olan su buharı da çatıyı etkileyen
faktörlerdendir.
• Daha uzun ömürlü yapılar için, suyun girişi önlenmeli
veya su buharı şeklindeki çıkışı kolaylaştırılmalıdır. Bu
bağlamda çatı yalıtımında ısı ve su yalıtımı birlikte
tasarlanmalıdır.
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
974
ÇATI YALITIMI
Teras çatılar
• Özelikle geniş oturma alanlarına sahip olan binalarda
tercih edilen teras çatılarda su yalıtımı uygulamaları
teras çatının kullanılıp kullanılmadığına ve ısı yalıtımı
malzemesi ile su yalıtım malzemesinin birbirlerine
göre konumlarına göre; geleneksel teras çatı ve ters
teras çatı olmak üzere iki farklı tasarımla
gerçekleştirilmektedir.
YALITIM İŞLERİ
977
Örnek olarak su basıncı 1.5 m, zemin basıncı 0.15 MPa olan bir
temel yalıtımında uygulanacak olan detay 3 mm + 3 mm
polyester keçeli iki kat örtüdür.
YALITIM İŞLERİ
• Zemin rutubetine karşı yalıtım
• Basınçsız suya karşı yalıtım
• Basınçlı suya karşı yalıtım
YALITIM İŞLERİ
Zemin rutubetine karşı yalıtım
• Zemin rutubeti zeminde daima mevcut bulunan,
kılcallık yoluyla yapının bünyesine girip zararlara yol
açan, zeminin cinsine bağlı olarak etki derecesi
değişkenlik gösteren sudur.
• Toprakla temas eden yapı duvar veya perdelerine bir
kat cam tülü taşıyıcılı 3 mm polimerik örtü ile
yapılacak yalıtım yeterlidir.
YALITIM İŞLERİ
970
Zemindeki su durumunun değerlendirilmesi:
Sondaj ve gözlemler sonucu zemindeki su durumu 3
kategoriye ayrılarak yalıtım projesi hazırlanır.
969
YALITIM İŞLERİ
979
YALITIM İŞLERİ
983
Şekil. Isıtılan çatı arasında ısı kaybı, ısı ve su yalıtımı çözümleri
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
975
Basınçsız suya karşı yalıtım
• Damlayabilir, akabilir durumdaki suya genel olarak
basınçsız su denir. Bu su, yağış suyu, sızma su,
kullanma suyu olabilir. Yapı ve yalıtım üzerine ya hiç
basınç yapmaz ya da geçici olarak hidrostatik basınç
yapar.
• Yatayda ve düşeyde bir kat polyester keçe taşıyıcılı 3
mm polimer bitümlü örtü veya bir kat polyester keçe
ile bir kat cam tülü taşıyıcılı 3 mm kalınlıkta polimer
bitümlü örtüler uygulanır.
971
996
992
988
Kiremit altı örtüler ile uygulama: Kaplama
tahtasının üzerine, oluk yönüne paralel olarak ve en alt
seviyeden başlanarak mahyaya doğru 10cm’lik
bindirmeler ile su yalıtım örtüleri tüm yüzeyi kapatacak
şekilde serilir.
• Saçaklara dik şekilde yerleştirilen baskı çıtaları ya da
merteklere dik yönde uygulanan kiremit tespit çıtaları,
su yalıtım malzemeleri üzerinden merteklere veya çatı
tahtasına geniş başlı çivilerle tespit edilir.
• Baskı çıtalarına dik yönde kiremit tespit çıtalarının
çakılması ve kiremitlerin bağlanması ile uygulama
tamamlanır.
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
984
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
997
993
Parapetler ve Baca Dipleri:
• Parapet ve baca dibi gibi dikey yüzeylerde yalıtım
örtüleri en az 30 cm yukarıya doğru yükseltilmelidir.
• Yüksek olmayan parapetlerde yalıtım harpuşta üstüne
kadar çıkartılıp dönülmeli, yüksek parapetlerde en az
30 cm yükseltildikten sonra baskı profili ile
sabitlenmelidir.
989
Ters Teras Çatı:
• Ters teras çatılarda, ısı yalıtımı su yalıtım örtüsünün
üzerinde yer alır.
• Su yalıtım malzemesi olarak; 2 kat polimer bitümlü
örtü, tek kat plastik/kauçuk esaslı sentetik örtü veya
sürme esaslı su yalıtım malzemeleri kullanılabilir.
• Çatıda biriken yağmur suyunun drenajı için
betonarme üzerine en az %2 eğim sağlayacak şekilde
eğim betonu dökülür.
985
998
994
990
• Bitümlü örtülerde olduğu gibi, uygun bir taşıyıcının
asfalt kaplanması suretiyle oluşturulan, 3-5 mm
kalınlıkta, çeşitli boyutlarda üst yüzü çeşitli renklerde
ve dokularda reflektif mineral kaplı, 11-13 kg/m2
ağırlıkta bir çatı kaplama malzemesidir.
Shingle (asfalt kiremit) ile uygulama: Dik eğimli
çatılarda kiremite alternatif olarak gösterilebilir.
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
986
995
991
Shingle’ın özellikleri
• Benzer kaplamalara göre hafiftir.
• Uygulaması çok pratik ve hızlıdır.
• Eski ve yeni her yapıya uygulanabilir.
• Su geçirmezlik özelliğini yıllarca yitirmez.
• Tüm eğik ve eğrisel yüzeylere kolayca uyum sağlar.
YALITIM İŞLERİ
999
Eğimli Çatılar
• Kiremit kaplı eğimli çatılarda sağanak yağmur,
fırtınalı, yağışlı hava ve kar birikmesi durumlarında
yapıya
su
sızmaması
için
yapılan
yalıtım
uygulamalarıdır. Genel olarak eğimli çatılar ahşap,
metal veya betonarme konstrüksiyon olarak imal
edilebilir.
• Çatı kaplamalarının altında bitüm esaslı kiremit altı su
yalıtım örtüleri, plastik/kauçuk esaslı nefes alan
sentetik su yalıtım örtüleri ve bitümlü levhalar
kullanılır.
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
YALITIM İŞLERİ
987
YALITIM İŞLERİ
1000
YALITIM İŞLERİ
1001
1002
1. Açıkel, D.A., Altın, M., Dorum, A., 2009. Yapı Teknolojisi. Nobel
Yayın Dağıtım, Ankara.
2. Algın, Z., 2010. Yapı Teknolojisi Ders Notları. Harran Üniversitesi.
3. Avcıoğlu, M., 2011. Yapı Teknolojisi 1. Birsen Yayınevi İstanbul.
4. Çullu, M., 2013. Yapı Bilgisi Ders Notları. Gümüşhane Üniversitesi.
5. Demirpençe, H., 1997. Yapı Elemanları Ders Notları. Süleyman
Demirel Üniversitesi
6. Gürer, C., 2007. Yapı Teknolojileri Ders Notları. Afyon Kocatepe
Üniversitesi.
7. İZODER, 2013. İnşaat Teknolojisi, Su Yalıtımı. İstanbul.
8. MEGEP, 2007. İnşaat Teknolojisi. Ankara.
9. Özdemir, İ., 2003. Yapı Elemanları Ders Notları. Osmangazi
Üniversitesi.
10. Tama, Y.S., 2014. Yapı Elemanları Ders Notları. Pamukkale
Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü.
Denizli.
KAYNAKLAR

Yapı Elemanları Ders Notları tamamı 9 Mart 2016 (16 slayt/sayfa)

Transkript

Benzer belgeler

Betonarme Taşıyıcı Sistemler Betonarme Taşıyıcı Elemanlar

Geç Osmanlı Mimarlığında Betonarme Yapım Tekniği